In het kader van de operatie Inzicht in Kwaliteit is in de begroting 2022 het gebruikelijke overzicht met een planning van beleidsdoorlichtingen omgevormd tot een Strategische Evaluatie Agenda (SEA). In navolging daarvan wordt in het jaarverslag hierover verantwoording afgelegd. Het doel van de SEA is te komen tot betere en meer bruikbare inzichten in de maatschappelijke toegevoegde waarde op belangrijke beleidsthema’s, het meer benutten van dit inzicht en daarmee uiteindelijk hogere maatschappelijke toegevoegde waarde van beleid. Daarmee komt de focus meer te liggen op de integrale en samenhangende beleidsaanpak van een beleidsthema en minder op de afzonderlijke beleidsonderdelen. Met de SEA wordt tevens beoogd onderzoeken beter te laten aansluiten op de beleidscyclus en wordt meer recht gedaan aan ontwikkelingen op een beleidsveld. Op deze wijze kunnen ook leerervaringen worden benut om het beleid tussentijds bij te sturen als dat nodig blijkt. Deze verantwoording draagt hieraan bij.

Voor het meest recente overzicht van de programmering van periodieke rapportages / beleidsdoorlichtingen, zie het overzicht Ingepland en uitgevoerd onderzoek op rijksfinancien.nl.

Voor de realisatie van andere onderzoeken, zie «Bijlage 3».

Onderstaand treft u een toelichting aan van de beleidsdoorlichtingen die in 2022 zijn uitgevoerd.

Beleidsdoorlichting artikel 32 Rechtspleging en Rechtsbijstand

Voor artikel 32 Rechtspleging en rechtsbijstand is in 2022 een beleidsdoorlichting uitgevoerd over de periode van 2016 tot en met 2020. In de beleidsdoorlichting is de doeltreffendheid en doelmatigheid van het beleid op de terreinen rechtspleging en rechtsbijstand onderzocht door middel van de indicatoren kwaliteit, toegankelijkheid en productiviteit. Doeltreffendheid wordt beoordeeld aan de hand van ‘kwaliteit’ en ‘toegankelijkheid’. Doelmatigheid wordt beoordeeld aan de hand van ‘productiviteit’.

Op hoofdlijnen concluderen de onderzoekers t.a.v. de rechtspraak dat de doeltreffendheid van de rechtspraak in de periode van 2016 tot en met 2020 enerzijds is verbeterd en anderzijds heeft geleden onder, met name, de coronapandemie. De Wet prejudiciële vragen heeft een positief effect gehad op de rechtseenheid en daarmee de kwaliteit van de rechtspraak. Daarnaast hebben de aanpassingen in de bekostigingssystematiek en de Wet herziening gerechtelijke kaart bijgedragen aan de doeltreffendheid van de rechtspraak De toegankelijkheid van het stelsel stond onder druk: minder burgers schakelden rechtshulp in terwijl het aantal burgers dat rechtsproblemen ervoer min of meer gelijk bleef. Daarnaast loopt de algemene waardering van verschillende doelgroepen in het rechtsbestel uiteen. Waar rechtszoekende en curatoren tevreden lijken (waarderingsscores van respectievelijk 77 en 75 uit 100), zijn professionals en met name slachtoffers beduidend kritischer (scores van respectievelijk 67 en 58 uit 100). Wat betreft de doeltreffendheid van het rechtsbestel zijn er dus ook nog verbeterpunten. De doelmatigheid van het beleid nam in de periode 2016 tot en met 2020 af. Wederom speelde de coronapandemie hierin een belangrijke rol. Als gevolg van de coronamaatregelen liepen (vanaf 2020) de doorlooptijden en werkvoorraden namelijk op. Daarnaast hadden de verhoogde bezetting, het afgenomen zaaksvolume en het toegenomen kostenniveau tot gevolg dat de arbeidsproductiviteit en kostenproductiviteit afnamen.

Op hoofdlijnen concluderen de onderzoeken t.a.v. de rechtsbijstand dat: De doeltreffendheid van het stelsel gesubsidieerde rechtsbijstand zich in de periode van 2016 tot en met 2020 voornamelijk in positieve zin heeft ontwikkeld. De inzet op digitalisering van de dienstverlening heeft ervoor gezorgd dat de nulde- en eerstelijnsvoorzieningen gedurende de coronapandemie goed bereikbaar bleven. Over het algemeen zijn rechtzoekenden tevreden over de kwaliteit en toegankelijkheid van dienstverleners. Wat de doeltreffendheid drukt het spanningsveld tussen, enerzijds, de focus op specialisatie en, anderzijds, het behouden van voldoende aanbod en capaciteit van dienstverleners op de gevraagde terreinen. De doelmatigheid van het stelsel gesubsidieerde rechtsbijstand heeft zich in de periode 2016 tot en met 2020 in positieve zin ontwikkeld. De herijking van de vergoedingen voor gesubsidieerde rechtsbijstandsverleners is hiervan de voornaamste oorzaak geweest. Daarnaast is in deze periode ook aandacht besteed aan enkele reeds geïdentificeerde beperkingen, zoals het aanvragen van extra uren bij bewerkelijke zaken. Tegelijkertijd kan de doelmatigheid verder verbeterd worden wanneer ook de andere geïdentificeerde knelpunten geadresseerd worden. Daarnaast werd na 2018 ook specifiek aandacht besteed aan de systematiek rondom het aanvragen van extra uren, een onderdeel wat eerder als doelmatigheidslek werd geïdentificeerd. Verschillende ontwikkelingen in periode lopend van begin 2016 tot eind 2020 hebben een positieve impact gehad op de productiviteit van het beleid ten aanzien van gesubsidieerde rechtsbijstand. Vooropgesteld dragen de herijkte vergoedingen voor rechtsbijstandsverleners bij aan een meer doelmatig systeem.