INHOUDSOPGAVE

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1 (uitgaven/verplichtingen en ontvangsten)

De begrotingen die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1 derde lid, van de Comptabiliteitswet elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begroting van het ministerie van Justitie voor het jaar 2002 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2002. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2002.

Met de vaststelling van dit wetsartikel wordt de in de begrotingsstaat opgenomen begrotng van de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2002 vastgesteld. De in die begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zgn. begrotingstoelichting).

Wetsartikelen 4 en 5

De bepalingen, opgenomen in de wetsartikelen 4 en 5 zijn noodzakelijk, omdat de Comptabiliteitswet 2001 (CW 2001) nog niet in werking is getreden. Deze wet, die de huidige Comptabiliteitswet zal gaan vervangen, is op 5 juli 2001 bij de Tweede Kamer ingediend (Kamerstukken II, 2000/2001, 27 849). In de CW 2001 zijn bepalingen opgenomen die ertoe moeten leiden dat de begrotingen een meer beleidsmatig karakter krijgen. Die bepalingen bevatten de kern uit het gedachtegoed van de Nota VBTB (Van Beleidsbegroting tot Beleidsverantwoording). De begrotingen worden daartoe opgebouwd uit voornamelijk beleidsartikelen. Om meer inzicht te geven in het beleid dat met de uitgetrokken gelden wordt nagestreefd, moet de toelichting bij de beleidsartikelen antwoord kunnen geven op de www-vragen: Wat wil de regering bereiken (doelstellingen), wat gaat zij daarvoor doen (inzet van instrumenten en te verrichten activiteiten/prestaties) en wat mag dat beleid kosten (zowel in termen van verplichtingen als van programma- en apparaatsuitgaven)?

Na overleg met de Tweede Kamer is besloten dat voor het eerst voor het begrotingsjaar 2002 de departementale begrotingen op deze nieuwe leest zouden worden geschoeid. Gelijktijdig zouden daartoe de noodzakelijke bepalingen van de CW gewijzigd worden. Het wetgevende proces om die wijzigingen door te voeren, neemt meer tijd in beslag dan was voorzien. Bij de begrotingsvoorbereiding 2002 is door alle departementen al van de VBTB-bepalingen uit ontwerp-CW 2001 uitgegaan. Teneinde geen onduidelijkheid te laten bestaan over de juridische basis van de begrotingsopzet 2002 wordt er thans voor gekozen om bij deze begrotingswet voor het jaar 2002 vooruit te lopen op de noodzakelijke wijzigingen in de CW. Daartoe worden in wetsartikel 4 een aantal bepalingen uit de huidige CW niet (meer) van toepassing verklaard op de begroting van het Ministerie van Justitie.

In wetsartikel 5 worden vervolgens ter vervanging de relevante VBTB-bepalingen uit de CW 2001 opgenomen.

De bepalingen die op grond van wetsartikel 4 uit de huidige CW die komen te vervallen, luiden:

Artikel 5, eerste, derde, zesde en negende lid.

1. De ramingen van de verplichtingen en de uitgaven enerzijds en die van de ontvangsten anderzijds worden opgenomen in afzonderlijke begrotingsartikelen.

3. Het bepaalde in het eerste lid is niet van toepassing op de ramingen van de uitgaven en de ontvangsten die op grond van het bepaalde in artikel 23, vierde lid, in mindering zullen worden gebracht op ontvangsten, onderscheidenlijk op uitgaven.

6. Een begroting kan een begrotingsartikel «onvoorzien» en een begrotingsartikel «geheim» bevatten.

9. Ten behoeve van de verwerking van de gevolgen van de loon- en van de prijsontwikkeling bevat een begroting een administratief begrotingsartikel «loonbijstelling» en een administratief begrotingsartikel «prijsbijstelling».

De bepalingen in de leden 1 t/m 10 van wetsartikel 5 corresponderen met de volgende artikel(leden) uit de CW 2001. Voor een inhoudelijke toelichting bij de verschillende onderdelen wordt verwezen naar Kamerstukken II, 2000/2001, 27 849.

Lid 1 = Artikel 2, lid 2.

Lid 2 = Artikel 4, lid 1.

Lid 3 = Artikel 5, lid 1.

Lid 4 = Artikel 5, lid 2.

Lid 5 = Artikel 5, lid 3.

Lid 6 = Artikel 6, lid 1.

Lid 7 = Artikel 6, lid 2.

Lid 8 = Artikel 6, lid 3.

Lid 9 = Artikel 6, lid 4.

Lid 10 = Artikel 6, lid 5.

vervallen

vervallen

Het advies van de Raad van State wordt niet openbaar gemaakt op grond van het bepaalde in artikel 25a, derde lid, onder b, van de Wet op de Raad van State.

B. DE BEGROTINGSTOELICHTING

HOOFDSTUK 1. LEESWIJZER

Algemeen

De begroting 2002 van het ministerie van Justitie is de eerste begroting die het resultaat is van het Rijksbrede project «Van Beleidsbegroting tot Beleidsverantwoording» (VBTB). In deze begroting staat het beleid centraal. De implementatie van VBTB tot de onderhavige begroting is een complex proces geweest, waarbij «trial and error» een belangrijke rol heeft gespeeld. Enerzijds werd dit veroorzaakt doordat de implementatie van VBTB een cultuuromslag noodzakelijk maakte. Anderzijds is gebleken dat veel noodzakelijke wijzigingen en aanpassingen ingewikkelder waren dan ze op het eerste gezicht leken. Zo is de noodzakelijke aanpassing van de financiële- en informatiesystemen zeer complex geweest. Van belang is verder dat Justitie er – uit beleidsmatig oogpunt – voor heeft gekozen om de huidige organisatiestructuur niet leidend te laten zijn. Deze begroting is derhalve dan ook de eerste stap in de richting van een optimale VBTB-begroting. In de komende jaren zullen nadere stappen worden gezet op met name het gebied van de prestatiegegevens.

De begroting van het ministerie van Justitie is door de introductie van VBTB nagenoeg volledig gewijzigd. Zo bestaat de voorliggende begroting uit zestien beleidsartikelen en drie niet-beleidsartikelen. Deze negentien artikelen zijn ondergebracht onder de volgende zeven thema's.

1. Strategie

2. Wetgeving

3. Criminaliteitspreventie

4. Rechtspleging

5. Tenuitvoerlegging strafrechterlijke sancties

6. Asiel en migratie

7. Algemeen

Deze thema-gewijze indeling is gekozen omdat het de inzichtelijkheid van de begroting vergroot. Onder een thema vallen meestal meerdere beleidsartikelen. Ieder beleidsartikel is nader uitgewerkt in één of meer operationele doelstellingen. Deze operationele doelstellingen geven kort aan wat het oogmerk is van het te voeren beleid. De operationele doelstellingen zijn zoveel mogelijk voorzien van concrete prestatiegegevens. De intensiveringen waartoe besloten is, zijn allereerst cijfermatig inzichtelijk gemaakt in de beleidsagenda; de daarop betrekking hebbende toelichtingen staan vermeld bij de desbetreffende operationele doelstellingen.

In het verleden werden de uitgaven en ontvangsten als twee aparte categorieën in de begroting opgenomen. Vanaf de begroting 2002 worden de uitgaven en ontvangsten per beleidsdoelstelling en operationele doelstelling gegroepeerd.

Opbouw begroting

De begroting bestaat uit:

A. De Artikelsgewijze toelichting bij het begrotingswetsvoorstel

B. De begrotingstoelichting

Uitgesplitst in:

1. De leeswijzer

2. De beleidsagenda

3. De beleidsartikelen

4. De bedrijfsvoeringsparagraaf

5. De baten-lastendiensten

6. De verdiepingsbijlage

7. De bijlage moties en toezeggingen

8. De overzichtsconstructie Asiel en Migratie

9. De conversietabel

Overzichtconstructies

Het ministerie van Justitie is verantwoordelijk voor de overzichtsconstructie Asiel. Dit overzicht is zichtbaar op een aparte bijlage «Overzichtsconstructie Asiel en Migratie».

Daarnaast levert het ministerie van Justitie een bijdrage aan de overzichtsconstructies Grotestedenbeleid, Integratiebeleid en de Homogene Groep Internationale Samenwerking.

Specifieke afspraken

Het ministerie van Justitie heeft met betrekking tot een zevental punten specifieke afspraken gemaakt met het ministerie van Financiën.

1. Opbouw budgetstructuur van beleidsartikelen

De Rijksbegrotingsvoorschriften 2001 schrijven een structuur per beleidsartikel voor. In afwijking daarop wordt in de begroting 2002 van het ministerie van Justitie een beleidsdoelstelling eerst uitgewerkt naar operationele doelstellingen en vindt pas daarna een uitsplitsing plaats naar apparaat- en programma-uitgaven.

2. Programma-uitgaven

Alle uitvoerende diensten inclusief de baten-lastendiensten van het ministerie van Justitie worden wat betreft de begrotingsindeling aangemerkt als programma-uitgaven.

3. Budgetflexibiliteit

Bij het ministerie van Justitie bestaan de budgetten per beleidsartikel voor een hoog percentage uit personeelskosten. Daarnaast heeft Justitie veel verplichte uitgaven uit hoofde van wettelijke bepalingen. Om die redenen wordt ervan uitgegaan dat de budgetflexibiliteit beperkt is. Alleen bij beleidsartikelen waar sprake is van een afwijkende budgetflexibiliteit, en waar de kas dus niet gelijk is aan de verplichtingen, geeft deze begroting een toelichting.

4. Positie toerekeningssleutels

De toerekeningssleutels en de totstandkoming daarvan zijn in de verdiepingsbijlage bij de conversietabel opgenomen.

5. Hanteren van toerekeningssleutel

Indien geen betere informatie voorhanden is, zullen de onder punt 4 genoemde toerekeningssleutel, die ex-ante bij de begrotingsvoorbereiding worden vastgesteld ook ex-post worden gehanteerd bij de verantwoording.

6. Onderscheid «prestatiegegevens»

Het ministerie van Financiën maakt bij prestatiegegevens een onderscheid tussen reguliere en niet-reguliere gegevens. Het ministerie van Justitie heeft dit onderscheid ook aangebracht, maar hanteert daarvoor andere begrippen, begrippen die reeds binnen de organisatie bekend zijn. Reguliere gegevens worden aangeduid als «prestatiegegevens» en niet-reguliere gegevens hebben betrekking op «evaluatie-onderzoeken».

7. Interpretatie (financiële) instrumenten

Door het ministerie van Justitie wordt hieronder het volgende verstaan: «In het algemeen gaat het om middelen, die worden ingezet om de beleidsdoelstellingen te realiseren. Financiële beleidsinstrumenten zijn subsidies, leningen, garanties en deelnemingen».

Overige punten

Prestatiegegevens

Bij operationele doelstellingen die betrekking hebben op het ontwikkelen en/of het coördineren van beleid is het vaak niet mogelijk gebleken om prestatiegegevens op te nemen. Wel bieden evaluatie-onderzoeken de mogelijkheid om doelmatigheid en/of doeltreffendheid van het beleid vast te stellen. Het moge duidelijk zijn dat de evaluatie-onderzoeken weliswaar herhaaldelijk maar niet jaarlijks plaats zullen vinden.

Groeiparagraaf

De begroting 2002 is, zoals eerder gememoreerd, de eerste stap in de richting van een optimale VBTB-begroting.

Waar mogelijk is per operationele doelstelling in de groeiparagraaf specifiek aangegeven welke concrete acties de komende jaren zullen worden ondernomen om de begroting een hoger VBTB-gehalte te geven.

Andere elementen die betrekking hebben op het toe groeien naar een optimale VBTB-begroting zijn dusdanig algemeen dat ze hieronder worden vermeld.

• Bij veel beleidsartikelen en operationele doelstellingen moeten de doelen en de prestatiegegevens beter en vollediger worden uitgewerkt. In deze begroting is hiertoe weliswaar een serieuze aanzet gegeven, doch geconcludeerd moet worden dat hierin nog een slag moet worden gemaakt. Inmiddels worden al diverse acties ondernomen, middels een zogenaamde verbeteragenda VBTB, om in de begroting 2003 duidelijke vooruitgang te kunnen laten zien.

• Begin 2001 is de Regeling Prestatiegegevens en Evaluatieonderzoek Rijksoverheid vastgesteld. Deze regeling, die nadrukkelijk aansluit bij het gedachtegoed van VBTB, schrijft voor dat ieder beleidsartikel vanaf 2002 ten minste eens in de 5 jaar kritisch moet worden bezien. Justitie heeft er in deze begroting voor gekozen om, daar waar mogelijk, per operationele doelstelling aan te geven wanneer evaluatieonderzoek gepland is. Op dit moment is het nog niet mogelijk gebleken om een volledig dekkende onderzoeksprogrammering te maken. In de begroting 2003 zal wel per beleidsartikel (en indien mogelijk ook per operationele doelstellingen) een dergelijke programmering worden opgenomen.

• Omdat Justitie ervoor heeft gekozen om alleen onder de operationele doelstellingen een groeiparagraaf op te nemen wanneer er concreet kan worden aangegeven wanneer welke verbeterpunten zullen worden doorgevoerd is het vaak niet mogelijk gebleken een inhoudelijke groeiparagraaf op te nemen. In de begroting 2003 zal per beleidsartikel (en indien mogelijk ook per operationele doelstelling) een groeiparagraaf worden opgenomen.

• Per operationele doelstelling zijn de veronderstellingen m.b.t. het effectbereik niet separaat zichtbaar maar verwerkt in de beleidsteksten.

Systeem- of resultaat verantwoordelijkheid

In de andere gevallen (dus wanneer de minister of systeemverantwoordelijk is of resultaatverantwoorlijk) is hierover niets opgenomen. Daar waar de minister alleen systeem- of resultaatverantwoordelijk is, is dat expliciet vermeld. Het ministerie van Justitie heeft de algemene lijn gekozen dat de minister systeemverantwoordelijk is voor organisaties waaraan het ministerie van Justitie subsidie verstrekt, zoals zelfstandige bestuursorganen en stichtingen.

Derdeninformatie

Daar waar sprake is van afhankelijkheid van derdeninformatie wordt dit specifiek in de toelichtingen van de desbetreffende operationele doelstellingen vermeld.

Conversietabel

Het beleid staat centraal bij de opbouw van de artikelenindeling. In deze begroting is een conversietabel opgenomen waarin de relatie zichtbaar is tussen de nieuwe structuur en de oude structuur. De budgetten van de begroting 2001 zijn geconverteerd naar de nieuwe structuur omdat deze stand uitgangspunt is voor de ontwerp-begroting 2002. Op basis van de budgetconversie van de begroting 2001 is in de cijfermatige overzichten de realisatie van het jaar 2000 alsmede de stand begroting 2001 in de ontwerp-begroting 2002 opgenomen.

Omdat de conversietabel betrekking heeft op 2001 is voor de helderheid gekozen om de bedragen in guldens te laten zien en niet in euro's.

Euroconversie

Vanwege de omzetting van guldens in euro's in deze begroting is het mogelijk dat sommige bedragen (in euro's) een van het daadwerkelijke bedrag afwijkende afronding hebben.

HOOFDSTUK 2. BELEIDSAGENDA

In de Justitiebegroting voor 1999 werd een programma voor de toen net begonnen kabinetsperiode gepresenteerd dat samen is te vatten als «orde op zaken brengen» en «herwinnen van vertrouwen». In beide gevallen ging het daarbij om het realiseren van externe en interne doelen. Structuur en werkwijze van de organisatie moesten zodanig worden aangepast dat het ministerie van Justitie en de onder de verantwoordelijkheid van de bewindslieden van Justitie vallende organisaties en organen in hun taakuitoefening weer zo goed als mogelijk zouden voldoen aan de eisen die de samenleving in deze tijd stelt. Dit zou moeten leiden tot herstel van het vertrouwen van de samenleving in Justitie – het vertrouwen dat noodzakelijk is voor een effectief functioneren in die samenleving van het recht en de justitiële organen.

Stand van zaken

Dit is niet de plaats om vast te stellen of het vertrouwen van de samenleving in Justitie hersteld is – dat oordeel komt slechts de burgers en hun vertegenwoordigers in de Staten-Generaal toe. Wel kan geconstateerd worden dat het zelfvertrouwen in de organisatie is toegenomen. En daar is ook wel enige reden voor. De in het Regeerakkoord voorziene aanpassingen en vernieuwingen op het gebied van wetgeving en organisatie zijn grotendeels tot stand gebracht: de reorganisatie van het Openbaar Ministerie, de overdracht van het beheer van de politie, de versterking van de zittende magistratuur, ingrijpende wetswijzigingen op het gebied van familie- en personenrecht, het levenseinde en de procedures rond toelating tot ons land, alsmede de implementatie van het nieuwe vreemdelingenbeleid.

Hiermee zijn de interne doelen in belangrijke mate gerealiseerd, en ook extern worden de effecten zichtbaar. Maar daarmee is nog niet gezegd dat het rechtsbedrijf geheel op orde zou zijn. En er is ook niet mee gezegd dat de externe doelen gerealiseerd zijn.

Nu zou het ook een overschatting van de mogelijkheden van de minister van Justitie zijn om te verwachten dat deze alleen, door welk beleid dan ook te ontwikkelen en te implementeren, een rechtvaardige en veilige samenleving tot stand kan brengen. Het beleidsterrein «justitie» kenmerkt zich nu eenmaal door een hoge mate van afhankelijkheid van externe factoren. Factoren op het niveau van de samenleving, zoals demografie en economische ontwikkeling, die van invloed zijn op bijvoorbeeld de hoeveelheid en soort criminaliteit, de toestroom van vreemdelingen en het beroep dat op de rechter wordt gedaan. En factoren op het micro +(-) en mesoniveau van individuele burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties die mede bepalend zijn voor hun handelen en daarmee hun relatie tot wet en recht.

Uiteindelijk is de mate van veiligheid en rechtvaardigheid in de samenleving de resultante van wat burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties doen binnen en met de gestelde regels. Wat Justitie doet heeft daar natuurlijk invloed op – in de eerste plaats via wetgeving, maar ook door maatschappelijke actoren te steunen bij het nastreven van veiligheid en rechtvaardigheid en hen, desnoods met harde hand, te corrigeren als ze daaraan afbreuk doen. Maar daar waar uit moedwil – of misverstand – een inbreuk wordt gemaakt op de rechtsorde zijn rechtshandhaving en rechtspleging per definitie reactief. En daarbij geldt ook nog dat de mate waarin de samenleving als veilig en rechtvaardig ervaren wordt, subjectief en afhankelijk van de situatie is – en feitelijk meestal tot stand komt aan de hand van concrete ervaringen van onveiligheid en onrechtvaardigheid.

Het is van belang dit onder ogen te zien. Maar het is ook van belang hier niet de conclusie uit te trekken dat het streven naar een rechtvaardige en veilige samenleving zinloos is. Integendeel: juist het feit dat de mate waarin dit doel bereikt wordt afhangt van wat burgers en andere maatschappelijke actoren doen, biedt het aangrijpingspunt voor effectief Justitiebeleid. Naar de mate waarin dit aansluit bij wat burgers beweegt, kan het hun gedrag zodanig beïnvloeden dat een multiplier effect ontstaat. Heel kort gezegd: het overgrote deel van de burgers is bereid de regels na te leven als die hen niet te zeer beperken en als zij zien dat anderen dat al dan niet gedwongen door de harde hand van de rechtshandhaving- ook doen.

Uiteindelijk gaat het er dus om dat de overheid er in slaagt om een juridische en justitiële infrastructuur te bieden waarop de samenleving kan bouwen en die er voor zorgt dat degenen die buiten de regels treden worden gecorrigeerd. De Nederlandse overheid slaagt daar in grote lijnen ook in, al kan het beter. De opgave is vooral om die infrastructuur op peil te houden, te verbeteren en waar nodig te vernieuwen.

Verder vooruit

Op peil houden, verbeteren en verder vernieuwen zijn dan ook de thema's voor het beleid in 2002. Op peil houden vooral waar het gaat om de maatschappelijke functies van het recht en de diensten die Justitieorganisaties en organen als rechtsprekende macht en Openbaar Ministerie leveren aan individuele burgers en de samenleving als geheel. Daar zijn investeringen nodig om tegemoet te komen aan toegenomen en toenemende vraag, temeer omdat knelpunten in de capaciteit niet meer alleen door efficiencyvergroting kunnen worden weggenomen. Verbetering is nodig waar er duidelijk sprake is van tekortkomingen, kwalitatief of kwantitatief. En verder vernieuwen is in het bijzonder aan de orde waar veranderende omstandigheden in de samenleving of het beschikbaar komen van nieuwe technieken en werkwijzen aanpassing van wet- en regelgeving vergen – en uiteraard ook waar de justitieorganisatie of opsporingsorganisaties zelf die nieuwe technieken en werkwijzen zinvol kunnen toepassen.

Mediation

Justitie stimuleert burgers waar mogelijk hun eigen verantwoordelijkheid te nemen. Zij worden daartoe onder andere in staat gesteld door het bevorderen van mediation. Hiermee worden partijen in een geschil geholpen zelf het geschil op te lossen. Dat bevordert niet alleen hun eigen kracht en betrokkenheid, maar heeft als bijkomend voordeel dat een beroep op de rechter wordt voorkomen waardoor deze sneller beschikbaar is in zaken die niet via mediation kunnen worden opgelost.

Uitgangspunt bij het beleid en de uitvoering daarvan is en blijft dat niet slechts de individuele vrijheid van de burger wordt erkend, maar dat ook en vooral diens verantwoordelijkheid voor zijn eigen situatie en de samenleving als geheel wordt gestimuleerd. In het bijzonder moeten burgers, bedrijven en bestuursorganen die hun verantwoordelijkheid nemen daarin optimaal worden ondersteund.

Het ministerie van Justitie en de aanverwante organen kunnen dat in hetbijzonder doen door te bevorderen dat regels helder en consistent zijn, dat ze correct en eenduidig worden toegepast en uitgelegd en dat waar er conflicten over ontstaan, de rechter tijdig de knoop doorhakt. Daarnaast mag van Justitie een bijdrage verwacht worden aan de veiligheid – in bredere zin – van individuele burgers door te zorgen dat hen recht wordt gedaan. Burgers die willen opkomen voor wat zij als hun recht beschouwen, maar die de kosten van rechtshulp niet (volledig) kunnen dragen hebben recht op steun van de overheid. Wie de wet naleeft, moet daarin worden bevestigd. Onmondige of onmachtige burgers, kinderen die in ons land beschadigd dreigen te raken door de omgeving waarin of de omstandigheden waaronder ze opgroeien, verdienen de bescherming van de overheid. En vreemdelingen die om hun moverende redenen toegang zoeken tot ons land hebben recht op een zorgvuldige beoordeling van hun verzoek.

Deze overwegingen leiden tot de volgende beleidsprioriteiten.

Wet- en regelgeving

Door nieuwe wet- en regelgeving en aanpassing van bestaande wordt burgers, bedrijven en overheidsorganen een bij de tijd passend wettelijk kader voor hun handelen geboden.

Het ministerie van Justitie levert het kader voor orde in de samenleving door het opstellen van regelgeving. Maatschappelijke actoren baseren daarop hun relaties en richten ze in op een manier die hen vertrouwen geeft in de ordentelijke nakoming en handhaving van de onderlinge afspraken. In de samenleving doen zich echter voortdurend ontwikkelingen voor waardoor de wensen en behoeften ten aanzien van dit kader veranderen. Justitie streeft ernaar daarop in te spelen door waar nodig de wetten aan te passen, uiteraard met behoud van de basisprincipes van het recht. Dat is er immers juist om ook bij veranderende omstandigheden houvast te bieden.

Civiel recht

Op het terrein van het civiel recht leidt dit tot een aantal vernieuwingen die voor de burger van direct belang zijn. Zo zullen het nieuwe erfrecht, het nieuwe huurrecht en het nieuwe verzekeringsrecht in werking treden. Nieuw is een wetsvoorstel dat de structuurregeling voor grote vennootschappen aanpast. Hiermee verdwijnt het coöptatiestelsel voor de benoeming van commissarissen en krijgen aandeelhouders en certificaathouders meer rechten. Ook zal een wetsvoorstel worden ingediend dat de maatschap en de vennootschap onder firma vervangt door een nieuwe rechtsvorm, de personenvennootschap.

Het elektronisch (rechts)verkeer en de elektronische handel zullen worden bevorderd door in de wet de elektronische handtekening gelijk te stellen aan de gewone handtekening en -in de Wet elektronisch rechtsverkeer – alleen internetproviders aansprakelijk te houden die weten dat ze illegale informatie opslaan. Nieuwe technologie maakt ook een aanpassing van de Auteurswet nodig, teneinde de belangen van auteurs, artiesten, producenten, uitgevers en omroeporganisaties te beschermen tegen misbruik. Met de belangen van anderen -bijvoorbeeld consumenten, bibliotheken, onderwijs- en onderzoekinstellingen, de pers- zal uiteraard rekening worden gehouden.

De rechtspositie van het slachtoffer van ongevallen zal worden verbeterd en de afwikkeling van grote collectieve schades wordt vergemakkelijkt. Er moet een heldere verdeling van de verantwoordelijkheden van burgers, bedrijven en overheid komen.

Strafrecht en strafprocesrecht

Op het terrein van het strafrecht en het strafprocesrecht is het vooral van belang de wetgeving zodanig op peil te houden dat opsporing en vervolging gelijke tred kunnen houden met technologische ontwikkelingen en de internationalisering. Recente voorstellen als de strafbaarstelling van virtuele kinderporno, gegevensvergaring in strafvordering en het gebruik maken vanuit DNA afleidbare uiterlijk waarneembare kenmerken zijn daarvan voorbeelden. De strafrechtelijke en strafvorderlijke aspecten van de informatiemaatschappij zijn onderwerp van het wereldwijde verdrag Crime in Cyberspace dat naar verwachting in november 2001 ondertekend kan worden. Voor 2002 staat een herziening op stapel van de wetgeving op gebied van privacy in relatie tot opsporing (wet politieregisters, gegevensverstrekking, elektronische snelweg). Daarnaast zal een aantal wetsvoorstellen tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering worden voorbereid.

De te verwachten komst van het Internationaal Strafhof vergt, in de loop van 2002, Nederlandse uitvoeringswetgeving. Deze zal naar verwachting rond Prinsjesdag aan de Tweede Kamer der Staten-Generaal worden aangeboden.

Staats- en bestuursrecht

Op het terrein van het staats- en bestuursrecht is het allereerst de modernisering van de rechterlijke organisatie die verdere wetgevingsarbeid met zich meebrengt. Onlosmakelijk verbonden met deze modernisering is de wettelijke regeling van het klachtrecht, aan het tot stand brengen, hieraan wordt in 2002 gewerkt. Verder zijn wetsvoorstellen voorzien betreffende de rechtsbescherming en het tuchtrecht van leden van de rechterlijke macht en betreffende belastingrechtspraak in twee feitelijke instanties. Teneinde duidelijk te maken welke onderwerpen in de volgende kabinetsperiode op dit terrein nog dienen te worden geregeld, zal met de Tweede Kamer worden gediscussieerd over de nota met betrekking tot de derde fase herziening rechterlijke organisatie.

Naleefbaarheid en handhaafbaarheid

Dramatische gebeurtenissen waarbij grote aantallen slachtoffers vielen hebben de aandacht voor de naleving van regels en de handhaving daarvan sterk doen toenemen. Op de korte termijn is dat een zaak waarmee vooral bestuursorganen geconfronteerd worden, maar voor Justitie is hier in de eerste plaats het leveren van een bijdrage aan de kwaliteit van de regelgeving aan de orde. Kwalitatief goede regelgeving levert immers voor de betrokkenen de meeste bescherming en de minste last op, hetgeen op zijn beurt geschillen voorkomt. Om te voorkomen dat intensivering van de handhaving leidt tot een zodanig zaakaanbod voor de rechter dat deze de zaken niet meer tijdig kan afdoen, zijn ook aanpassingen in de procedures en in de bevoegdheden van het bestuur nodig.

Enkele nieuwe wetten die beogen het bestuursrecht te vereenvoudigen en te stroomlijnen zullen in 2002 in werking treden.

De wijzigingsoperatie van de Politiewet 1993 zal in 2002 worden afgerond met de inwerkingtreding van de wetten ter aanpassing van het regionaal bestel, de klachtenregeling, de wet op het LSOP en het politieonderwijs. Andere wetsvoorstellen betreffen de Rijksrecherche en de ITO; een Wet op de bijzondere opsporingsdiensten wordt interdepartementaal voorbereid.

Rechtspleging

Met het implementeren van de nieuwe structuur van de rechterlijke organisatie en het vergroten van de capaciteit en de efficiency van de rechtspraak levert het ministerie van Justitie samen met de rechtsprekende macht een concrete bijdrage ter bevordering van een rechtvaardige en veilige samenleving en aan het verbeteren van de dienstverlening aan de burger.

Het ministerie van Justitie draagt verantwoordelijkheid voor het in stand houden van de infrastructuur die maatschappelijke actoren in staat stelt de naleving van onderlinge afspraken af te dwingen. Burgers en bedrijven die de rechter moeten inschakelen om «hun recht» te halen, dienen binnen een redelijke termijn bij die rechter gehoor te vinden. In de afgelopen jaren is de capaciteit van de rechtspraak echter herhaaldelijk gesignaleerd als één van de knelpunten op het beleidsterrein van Justitie. Op alle rechtsterreinen was sprake van achterstand in de rechtspraak, waardoor burgers lang op uitspraken over hun conflicten moesten wachten en het te vaak niet kwam tot een tijdige en passende strafrechtelijke reactie op criminaliteit. Daarnaast werden twijfels geuit aan andere kwaliteitsaspecten van de rechtspraak, zoals eenheid en toegankelijkheid.

Met de voor 1 januari 2002 beoogde invoering van integraal management bij de gerechten en de vorming van de Raad voor de Rechtspraak beoogt de regering een betere structuur tot stand te brengen voor een adequate rechtspraak. Wanneer de desbetreffende wetsvoorstellen in de loop van 2001 ook de instemming van de Eerste Kamer krijgen, zal de uiteindelijke beslissing over invoering van deze structuur genomen kunnen worden.

Door de invoering van de nieuwe structuur zullen de verhoudingen tussen de rechtsprekende macht en de uitvoerende macht ingrijpend worden gewijzigd. Met de komst van de Raad voor de Rechtspraak, de invoering van integraal management en de vernieuwing van de departementale organisatie op dit vlak zullen nieuwe bestuurlijke omgangsvormen en verhoudingen ontstaan tussen de minister en de rechtsprekende macht. In de nieuwe situatie heeft de rechterlijke macht, binnen het gegeven budget, meer verantwoordelijkheden voor het bereiken van de doelstellingen waarvoor het budget wordt verstrekt. De minister komt op een grotere afstand te staan van de wijze waarop de rechtspraak haar taak tot uitvoering brengt. In de nieuwe bestuurlijke omgangsvormen is het de primaire verantwoordelijkheid van de Raad voor de Rechtspraak om problemen in het functioneren van de rechtspraak op te lossen. De minister zal dan ook naar aanleiding van eventuele interventies vanuit de Staten-Generaal de Raad aanspreken op de wijze waarop deze denkt bepaalde problemen op te lossen.

Zorg voor juridische dienstverlening

Burgers en bedrijven baseren hun onderlinge relaties op een stelsel van rechtsregels. Daarbij kunnen zij zich al dan niet laten ondersteunen door advocaten, notarissen, deurwaarders en andere professionele dienstverleners. Op hen kan ook een beroep worden gedaan om de naleving van afspraken en regels zonodig af te dwingen. Het ministerie van Justitie is niet alleen verantwoordelijk voor het stelsel van regels en de aanwezigheid van een adequaat toegeruste rechtspraak, maar er ook verantwoordelijk voor dat de burger die zich tot de rechter wendt daarvoor geen onevenredig hoge kosten hoeft te maken en voldoende mogelijkheden heeft om de rechtsgevolgen van de beslissing van de rechter te realiseren.

Bij de gefinancierde rechtsbijstand is de blijvende deelname van de advocatuur een punt van zorg. Van de enorm gegroeide markt van zakelijke juridische dienstverlening gaat een grote aantrekkingskracht uit op juristen, die steeds minder bereid zijn te kiezen voor de gefinancierde praktijk, waar de vergoedingen lager liggen. Om het aanbod van goede rechtsbijstand te kunnen verzekeren voor mensen die zelf de rechtsbijstand niet kunnen betalen is besloten hierin te investeren.

De verhouding tussen de publieke taak die door de juridische vrije beroepen wordt uitgeoefend en het opereren op de vrije markt blijft ook op andere terreinen van juridische dienstverlening de aandacht vragen. Voor alle juridische vrije beroepen wordt gewerkt aan de opzet van een monitor / volgsysteem «rechtsverzorging», waarvan de eerste resultaten in 2003 bekend moeten worden. Een belangrijke vraag zal zijn of het beoogde doel van introductie van marktwerking, namelijk een betere dienstverlening die beter aansluit bij de behoeften van de consument, gerealiseerd wordt. Als dat onvoldoende het geval blijkt te zijn, zal een grondige analyse van de oorzaken nodig zijn teneinde te bezien of een bijstelling van het marktbeleid noodzakelijk is.

Opsporing en vervolging

Vergroting van de capaciteit en versterking van het Openbaar Ministerie en verbetering van de kwaliteit van de opsporing moet ertoe leiden dat minder plegers van delicten hun straf ontlopen en dat slachtoffers meer aandacht krijgen.

In de afgelopen jaren is door het kabinet geïnvesteerd in het verbeteren van de effectiviteit van de opsporing. De capaciteit van de opsporingsinstanties is uitgebreid, wetgeving is aangepast teneinde de bevoegdheden van politie en Justitie te verruimen en er zijn middelen ter beschikking gesteld om op ruime schaal gebruik te maken van nieuwe technieken. Daarnaast richt de opsporing zich de laatste jaren op nieuwe typen delicten en op vormen van criminaliteit die in het verleden weinig of geen aandacht kregen.

Nota «Criminaliteitsbeheersing: investeren in een zichtbare overheid»

Er blijven echter duidelijk tekorten en knelpunten. In de in juni 2001 verschenen nota «Criminaliteitsbeheersing: investeren in een zichtbare overheid» (TK 27 834, nrs. 1–2) heeft het kabinet daaraan consequenties verbonden. In de nota worden concrete maatregelen aangekondigd die toezicht en opsporing moeten versterken en de doorlooptijd in strafzaken moeten terugdringen. De politie moet per jaar circa 80 000 aangiften van misdrijven en circa 200 criminele groepen meer in onderzoek nemen dan zij thans doet; de gemiddelde doorlooptijd van strafzaken moet over vijf jaar zijn teruggebracht van acht naar zes maanden. Hiermee wordt mede beoogd bij slachtoffers het gevoel versterken dat hen recht wordt gedaan.

Ook het versterken van het toezicht in het publieke domein is een speerpunt. Zowel politie als het lokaal bestuur hebben daarin een rol. Het kabinet zal in het kader van het Integraal Veiligheidsprogramma een standpunt innemen ten aanzien van de mogelijkheden van verruiming van de bestuurlijke handhaving door gemeenten. In de nota Criminaliteitsbeheersing is ten behoeve van toezicht in het publiek domein een uitbreiding van de capaciteit voorgesteld van 4000 fte bij politie en 1000 fte bij gemeenten. Een definitieve beslissing daarover zal mede afhangen van een inventarisatie van APV-normen die voor de handhaving met een bestuurlijke boete in aanmerking komen.

De middelen die in het kader van de nota Criminaliteitsbeheersing worden ingezet behelzen enerzijds een uitbreiding van de capaciteit van politie en Justitie, anderzijds een meer resultaatgerichte sturing via de toedeling van die middelen en bijzondere aandacht voor de kernteams en het landelijk rechercheteam. In 2002 wordt reeds een bedrag van € 121 miljoen gereserveerd bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties grotendeels voor uitbreiding van de werktijd bij de politie van 36 naar 38 uur per week en ruim € 41 miljoen voor investeringen bij het Openbaar Ministerie, de strafrechtspraak en de justitiële inrichtingen teneinde bestaande achterstanden weg te nemen. Bij de volgende kabinetsformatie zal worden beslist over de verdere investeringen; deze kunnen dan worden geïmplementeerd bij de begrotingsvoorbereiding van 2003 en volgende jaren.

Kwaliteit opsporing

Naast de kwantitatieve uitbreiding die voorzien is in de nota Criminaliteitsbeheersing zullen het ministerie van Justitie en het Openbaar Ministerie blijven investeren in verdere kwaliteitsverhoging van de recherchefunctie. Dit zal onder meer gebeuren via afronding van het ABRIO-project en via het resultaatgericht sturen van de opsporing, gericht op verhoging van de pakkans en de vervolgbaarheid. Ook zal een evaluatie van het instrument «buitengewoon opsporingsambtenaar» plaatsvinden en zal het ministerie van Justitie bijzondere aandacht besteden aan het toezicht op en de kwaliteitsverbetering van de particuliere recherche.

Het Openbaar Ministerie zal voorts de eigen kennis op het gebied van de bijzondere handhaving en de aansturing van de bijzondere opsporingsdiensten bundelen door inrichting van een zogenoemd Functioneel OM. De over het hele land verspreide expertisecentra op het gebied van economie, fraude en milieu zullen daartoe met ingang van 2002 op één plaats worden gehuisvest.

Samenwerking op alle niveaus

Bij criminaliteit en onveiligheid wordt vaak primair gedacht aan de publieke ruimte. Een groot deel van de onveiligheid in onze samenleving blijkt evenwel verscholen achter de voordeur. Onmachtige burgers -onder wie in ieder geval kinderen- blijken enorm beschadigd te raken als zich binnen hun directe omgeving geweld voordoet dat zich tegen henzelf of hun gezinsleden richt. Wil Justitie in de samenleving een basis voor orde en veiligheid bieden dan is de aanpak van huiselijk geweld een speerpunt.

In 2000 startte Justitie dan ook met een speciaal project. De adviezen die de tientallen organisaties in samenwerking met de vijf meest betrokken departementen momenteel ontwikkelen, zijn vooral gericht op het verbeteren van de samenwerking tussen alle partners op landelijk, regionaal en lokaal niveau. Elke bestuurslaag moet daarbij zijn verantwoordelijkheid nemen. De centrale overheid zal zo goed mogelijk ondersteunen en faciliteren. Een belangrijk deel van de adviezen zal in 2002 gerealiseerd moeten worden.

Specifieke vormen van criminaliteit

De bestrijding van cybercrime wordt geïntensiveerd. In de eerder genoemde beleidsnota is al aangegeven dat hiertoe zowel preventieve maatregelen worden genomen als de kennis en capaciteit in opsporing, vervolging en berechting zullen worden vergroot. Na inwerkingtreden van de wetswijziging tot opheffing van het algemeen bordeelverbod is landelijke monitoring van ontwikkelingen op dit terrein en evaluatie van het gevoerde beleid een belangrijk middel bij de bestrijding van illegale prostitutie en mensenhandel. Politie en Openbaar Ministerie, maar ook het bestuur, dienen adequaat te reageren op signalen uit de praktijk.

Met het landelijk monitoren van het prostitutiebeleid wordt in ieder geval in 2002 doorgegaan middels de breed opgezette en periodiek bijeenkomende netwerkbijeenkomsten, «monitoringsoverleg» genaamd. Daarnaast wordt bijzondere aandacht gegeven aan de toezegging aan de Tweede Kamer om een meer diepgaande evaluatie te realiseren van het opheffen van het algemeen bordeelverbod. Een eerste integrale evaluatie van onderhavig beleidsterrein zal in 2002 gereedkomen. In de 2e helft van 2002 worden voorbereidingen getroffen voor de tweede en laatste meting.

Het ministerie van Justitie en het Openbaar Ministerie willen bevorderen dat in 2002 overheids- en particuliere organisaties hun (strafrechtelijke) reactie op discriminatie en racisme verbeteren. Ter ondersteuning hiervan zal een landelijk dekkend netwerk van professioneel werkende anti-discriminatiebureaus tot stand worden gebracht. Specifiek ten behoeve van de aanpak van discriminatoire uitingen via het Internet wordt vanuit de ministeries van Justitie en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties het Meldpunt Discriminatie Internet gesubsidieerd.

Het kabinet zal in de eerste helft van 2002 in de nota «Fraude en financieel-economische criminaliteit» zijn plannen ter bestrijding van deze vormen van criminaliteit ontvouwen. Integriteitsbevordering zal hierbij het thema zijn. In het bijzonder zal de bestrijding van zogenaamde horizontale fraude (bedrijf/burger versus burger/bedrijf) aandacht krijgen. De implementatie van de gewijzigde EU-richtlijn Witwassen zal worden afgerond en de evaluatie van de meldketen ongebruikelijke transacties zal ter hand worden genomen.

Samenwerking

De effectiviteit van het lokale veiligheidsbeleid zal bevorderd worden middels een programma dat beoogt de regionale samenwerking tussen justitiële organisaties en met de politie en het lokaal bestuur een extra impuls te geven. Het gaat hierbij niet om nieuw beleid en niet uitsluitend om ketensturing, maar om een gecoördineerd optreden van Justitie, zowel intern als extern en zodoende een bijdrage te leveren aan een gecoördineerd lokaal veiligheidsbeleid. Het schaalniveau waarbinnen regionale samenwerking tussen en vanuit Justitiële organisaties actief wordt bevorderd, is dat van het arrondissement.

Van belang is tenslotte intensivering van de samenwerking in internationaal verband en in het bijzonder op Europees niveau. De regering streeft het tot stand komen van Eurojust na. Deze organisatie zal de coördinatie van en samenwerking bij de opsporing en vervolging van grensoverschrijdende, georganiseerde criminaliteit versterken en verbeteren. In het bijzonder zal de aanpak van EG-subsidiefraude en van mensensmokkel/mensenhandel effectiever kunnen worden. Verbetering en versterking van het functioneren van Europol, de inzet van gemeenschappelijke onderzoeksteams en in meer algemene zin het voortvarend uitvoeren van de relevante bepalingen van het Verdrag van Amsterdam zijn andere middelen waarmee de internationale strafrechtelijke samenwerking wordt bevorderd.

Sancties

Sanctiecapaciteit is nodig om te waarborgen dat door de rechter opgelegde straffen en maatregelen tijdig en volledig ten uitvoer worden gelegd. De tenuitvoerlegging van sancties zal versterkt gericht worden op het voorkomen van recidive.

Een adequate strafrechtelijke reactie op een gepleegd delict houdt in de meeste gevallen een – al dan niet vrijheidsbeperkende of vrijheidsbenemende – sanctie in. Op basis van de in het afgelopen jaar opgestelde prognoses kan geraamd worden dat extra capaciteit nodig is, vooral ten behoeve van de tenuitvoerlegging van TBS-maatregelen en aan jeugdigen opgelegde sancties. In 2002 zal daarom € 41 miljoen voor capaciteitsuitbreiding ter beschikking komen, oplopend tot € 45 miljoen in de volgende jaren. Daarnaast is voor de vreemdelingenbewaring extra budget toegekend van ca. € 7 miljoen in 2002 en € 9 miljoen structureel om de capaciteit uit te breiden. Het in de nota «Criminaliteitsbeheersing: investeren in en zichtbare overheid» aangekondigde beleid zal die behoefte nog extra doen toenemen.

Gaat het bij de uitbreiding van de capaciteit vooral om een reactie op ontwikkelingen in de samenleving of keuzen die in eerdere schakels van de strafrechtsketen gemaakt worden, op het terrein van sancties en sanctietoepassing zijn er ook twee zelfstandige beleidsprioriteiten: de aanpassing van het sanctiestelsel en het vergroten van de bijdrage aan het verminderen van de recidive.

Sanctiestelsel

De groei van de criminaliteit qua omvang en ernst heeft mede geleid tot de ontwikkeling van nieuwe sanctie- en executiemodaliteiten (leerstraffen, elektronisch toezicht, penitentiaire programma's). Hierdoor is het sanctiestelsel complex en onoverzichtelijker geworden. De herziening van het sanctiestelsel is gericht op meer inzicht en samenhang in de vrijheidsbenemende en vrijheidsbeperkende sancties voor volwassenen. Het belangrijkste is dat het strafstelsel wordt ingedeeld in drie hoofdstraffen: de vrijheidsbeneming, de vrijheidsbeperking en de geldboete. De vrijheidsbeperkende straf wordt het nieuwe paraplubegrip voor de diverse soorten alternatieve straffen die in de laatste jaren zijn ontwikkeld. Daarnaast wordt de vervroegde invrijheidsstelling herzien en aan voorwaarden verbonden, gericht op maatschappelijke reïntegratie.

Wat betreft de uitvoering van de TBS-maatregel zal najaar 2001 in een kabinetstandpunt worden aangegeven op welke wijze invulling zal worden gegeven aan de aanbevelingen van de Commissie «Beleidsvisie TBS» (commissie Kosto).

Effectiviteit

Wil een sanctie niet alleen bijdragen aan een gevoel van genoegdoening bij het slachtoffer en diens omgeving en in meer algemene zin aan de normbevestiging in de samenleving, maar ook aan daadwerkelijke vermindering van de criminaliteit dan is het nodig dat die sanctie effectief is in termen van het tegengaan van recidive. Met name waar het zogenoemde stelselmatige daders of veelplegers betreft, zal het daarbij gaan om het juiste mengsel van uitschakeling (door ze gedurende enige tijd uit de maatschappij te halen) en (re)integratie: het bevorderen van een niet-criminele levensstijl. Hoewel de ervaring leert dat we niet te optimistisch moeten zijn over resocialisatie als product van de sanctie, wijzen de cijfers uit dat het ook zeker niet onmogelijk is. Ervaringen in het buitenland laten zien dat wel degelijk effectieve programma's kunnen worden aangeboden; het inmiddels geïntroduceerde «behandelen in detentie» is hiervan een voorbeeld in eigen land.

Minstens even belangrijk als wat er tijdens de tenuitvoerlegging van de sanctie gebeurt zijn begeleiding en toezicht na terugkeer in de samenleving. Versterking van deze taken van de reclassering is dan ook een belangrijk middel om de recidive te verminderen.

Lage recidive

Uit cijfers van de Canadese Correctional Service blijkt dat de recidive van voorwaardelijk in vrijheid gestelde gedetineerden daar betrekkelijk laag is. Uit dergelijke cijfers kan niet direct geconstateerd worden dat een zelfde niveau ook in Nederland gerealiseerd kan worden – de omstandigheden zijn nu eenmaal anders. Maar het ministerie van Justitie gaat op grond van dit en vergelijkbare signalen wel gedegen na of elementen van succesvol beleid in het buitenland ook hier toepasbaar zijn.

Op beide terreinen – effectieve programma's tijdens de detentie en op reïntegratie gerichte begeleiding na afloop daarvan – zullen extra inspanningen verricht worden. Teneinde de effectiviteit van deze inspanningen in het algemeen, maar ook van specifieke programma's, te kunnen vaststellen zal de komende jaren de recidive van ex-gedetineerden gemonitord worden.

JEUGDCRIMINALITEIT EN JEUGDZORG

Vernieuwing van het beleid ten aanzien van jeugdcriminaliteit moet de maatschappelijke overlast als gevolg van die criminaliteit verminderen; uitbreiding van de capaciteit bij de gezinsvoogdij-instellingen moet leiden tot een reductie van wachttijden. Het beleid op het gebied van jeugdcriminaliteit en jeugdzorg worden samen met de ministeries van VWS en BZK vormgegeven.

Bij het tegengaan van criminaliteit vormen jeugdige plegers en potentiële plegers een speciale doelgroep. Enerzijds omdat hun criminaliteit voor een deel een voorbijgaand aspect van het proces van volwassenwording is, anderzijds omdat vaak al op (zeer) jeugdige leeftijd aspecten van gedrag zichtbaar zijn die indicatief geacht kunnen worden voor ernstige deviatie op latere leeftijd. Jeugdcriminaliteit, zowel in de ernstige verschijningsvormen als in de vorm van baldadigheid en overlast, verdient daarom een aparte benadering. In de afgelopen jaren is dat met succes gedaan op basis van de adviezen van de commissie Van Montfrans. Het is nu echter tijd voor een nieuwe impuls, teneinde voort te bouwen op de behaalde resultaten. In 2002 zal een visie op de aanpak van jeugdcriminaliteit verschijnen, die richtinggevend zal zijn voor een debat op basis waarvan beleid ontwikkeld wordt voor die nieuwe impuls.

Preventie en repressie

Voor de preventie van jeugdcriminaliteit is het van groot belang om meer aandacht te besteden aan het opsporen van risicofactoren en het aanbieden van opvoedingsondersteuning.

Meer repressieve maatregelen zijn op hun plaats ter bestrijding van de toenemende overlast veroorzaakt door harde-kernjongeren. Hier wordt zoveel mogelijk een aanpak op maat gezocht, in de vorm van intensieve trajectbegeleiding (ITB). Justitie spant zich in voor een maximale inzet van deze nieuwe maatregel, waarmee de eerste ervaringen veelbelovend zijn.

Met name in de grote steden zijn allochtone jongeren oververtegenwoordigd in de harde kern. Daarom maakt ITB ook deel uit van het CRIEM-beleid.

Omdat een snelle reactie op door jongeren gepleegde delicten van groot belang is, wordt in een apart project gewerkt aan verkorting van de doorlooptijden.

Jeugdzorg

Op het gebied van de civiele jeugdbescherming zal allereerst de capaciteitsproblematiek bij de gezinsvoogdij-instellingen worden aangepakt. Naast efficiencyverbetering gaat het hier om vergroting van de capaciteit, en dus om meer middelen. Hiervoor is in 2001 al € 17 miljoen ter beschikking gesteld.

Een tweede belangrijke stap is het implementatieprogramma Wet op de jeugdzorg. Dit is gericht op een effectieve invoering van de Wet op de jeugdzorg. Hoofdpunt bij de implementatie is de verdere inrichting van de Bureaus jeugdzorg, die bepalen op welke jeugdzorg cliënten aanspraak hebben. Bij de inrichting van deze bureaus, die tot nu toe in belangrijke mate met initiatief van onderaf heeft plaats gevonden, is vrij veel diversiteit ontstaan. Om ze in overeenstemming met de eisen van de nieuwe wet te brengen is een zekere uniformering en standaardisering aan de orde. Dit betreft de schaal van het gebied waarbinnen de bureaus worden georganiseerd – één stichting Bureau jeugdzorg per provincie – als ook de uitvoering van de wettelijke taken. Dit laatste is van belang omdat de uitvoering van de jeugdbeschermingsmaatregelen en de jeugdreclassering een taak van de bureaus gaat worden.

Met de ontwikkeling van de wijkgerichte programma's Opvoedingsondersteuning en ontwikkeling/ Communities that Care is, door de ministeries van Justitie en Volksgezondheid, Welzijn en Sport gezamenlijk, gestalte gegeven aan de wetenschap dat vroegtijdig ingrijpen in risicosituaties kan bijdragen aan het voorkomen van meer structurele problemen op latere leeftijd.

Vreemdelingenbeleid

Het jaar 2002 zal vooral in het teken staan van de uitvoering van de nieuwe wet- en regelgeving, opdat de doelstellingen – te weten een snellere en betere (asiel)procedure, vermindering van het capaciteitsbeslag op de opvang en beperking van de instroom van alleenstaande minderjarige asielzoekers – ook daadwerkelijk worden gerealiseerd. Dit is essentieel om draagvlak voor het vreemdelingenbeleid te behouden. Omdat de Nederlandse vreemdelingenwetgeving en het Nederlandse vreemdelingenbeleid in toenemende mate worden bepaald door de beleidsvoornemens die in het Verdrag van Amsterdam, in het Actieplan van Wenen en in de conclusies van de Europese Raad van Tampere zijn neergelegd, is het beleid er overigens vooral op gericht de Europese beleidsvorming op dit terrein te beïnvloeden.

Op het terrein van migratie is sprake van een blijvend groot aanbod, zowel van asielzoekers als van personen die op andere gronden toelating tot ons land wensen. Tegelijkertijd wordt in algemene zin duidelijk de wens uitgesproken dat een restrictief toelatingsbeleid wordt gevoerd. Anderzijds wordt in individuele gevallen gevraagd om rekening te houden met de bijzondere omstandigheden van personen die hier willen verblijven.

Waar het gaat om personen die de asielprocedure gebruiken om op economische gronden toegang tot ons land te verkrijgen is er doorgaans een weinig positieve houding. Daartegenover staat dat maatschappelijke ontwikkelingen aanleiding geven tot een discussie over de (verruiming van de) mogelijkheden voor vreemdelingen om in Nederland te kunnen werken. Tevens speelt hier het vraagstuk van de immigratie in relatie tot de inburgering en integratie van degenen die tot Nederland worden toegelaten. Wat betreft de opvang van asielzoekers is er ook de tegenstelling tussen de weerstand tegen nieuw in te richten opvangcentra en de steun die in individuele gevallen wordt verleend ook aan diegenen van wie is komen vast te staan dat hem geen recht op verblijf en voorzieningen in ons land toekomt.

Voor Justitie is de opdracht op dit terrein dan ook niet slechts om het in de wet vastgelegde beleid uit te voeren maar vooral om dat te doen op een zodanige wijze dat het draagvlak daarvoor behouden blijft.

Uitvoering Vreemdelingenwet 2000

Om daadwerkelijk snellere procedures in de gehele vreemdelingenketen te bereiken, zal worden geïnvesteerd in samenwerking, afstemming en regie in de keten bij de uitvoering van de Vreemdelingenwet 2000. Daarvan zijn vele concrete initiatieven te noemen. Op het gebied van asiel zal worden gewerkt aan de verdere invoering van behandelkantoren en aan de stroomlijning van de asielprocedure (met name het verder integreren van de planning met de ketenpartners). Op het reguliere terrein zal samen met de vreemdelingendiensten, het ministerie van Buitenlandse Zaken en Arbeidsvoorziening verkorting, stroomlijning en concentratie van de (verkorte) MVV-procedure en de visumprocedure worden nagestreefd. Voor wat betreft de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) staat het bijhouden van de instroom en daarmee het behandelen van nieuwe aanvragen binnen de wettelijke termijnen in 2002 samen met het verwerken van de voorraad bezwaar boven aan de agenda. De huidige capaciteit binnen de IND is naar verwachting voldoende om de voor 2002 geprognosticeerde instroom binnen de wettelijke termijnen te kunnen behandelen. Dit geldt voor asiel, regulier, visum en naturalisatie.

Effecten terugkeerbeleid

Met inwerkingtreding van de Vreemdelingenwet 2000 en daarmee de intrede van de meeromvattende beschikking, zal de uitvoering van het terugkeerbeleid – en dan met name de beëindiging van voorzieningen – effectiever kunnen verlopen. De resultaten daarvan zullen in de loop van 2002 zichtbaar kunnen worden, aangezien dan het oude terugkeerbeleid op steeds minder en het nieuwe terugkeerbeleid inclusief de meeromvattende beschikking op een steeds groter percentage uitgeprocedeerde vreemdelingen betrekking zal hebben.

Alleenstaande minderjarige asielzoekers

Een bijzondere categorie waarvoor vanuit de maatschappij en de Tweede Kamer bijzondere aandacht is gevraagd, zijn de alleenstaande minderjarige asielzoekers (ama's). Hun toestroom naar Nederland is de laatste jaren sterk gestegen: in 2000 ca. 6 700 (15% van het totaal aantal asielzoekers). Deze groei is niet goed voor het draagvlak voor beleid inzake ama's en zeker niet voor de kinderen zelf. Het belang van het kind vraagt in beginsel om herstel van de relatie met ouders, familie en/of sociale omgeving. Bovendien zijn kinderen in toenemende mate het slachtoffer van mensensmokkel, hetgeen niet aanvaardbaar is.

In 2002 zal de implementatie van het ama-beleid – zie de brief aan Tweede Kamer van 1 mei 2001 (TK 27 062, nr. 14) – verder gestalte krijgen en zullen de effecten van het nieuwe beleid verder zichtbaar (moeten) worden.

Informatiehuishouding

Door investeringen in de informatiehuishouding van de gehele Justitieorganisatie zal de dienstverlening aan de burger verbeteren en worden incidenten voorkomen.

Justitie is in essentie een hybride organisatie. Een belangrijk deel van de inspanningen is gericht op de directe bejegening van mensen: tijdens rechtszittingen, de tenuitvoerlegging van vrijheidsbeperkende sancties, gesprekken met en opvang van asielzoekers of de resocialisatie van ex-gedetineerden. Maar een groot deel van de activiteiten van Justitie bestaat ook uit informatieverrijking, -uitwisseling en -verwerking: de sturing van de opsporing, het voorbereiden van rechtszaken en vonnissen op alle rechtsterreinen, het slaan van besluiten, het tenuitvoerleggen van financiële sancties.

Volstrekt duidelijk is dat het beschikbaar zijn van de juiste informatie op de juiste plek en het juiste moment essentieel is voor een goede taakvervulling van Justitie, in globale zin (denk aan verkorten van doorlooptijden) maar ook in individuele zaken (denk aan voorkomen van vormfouten). Tegelijkertijd is de informatie waarmee Justitie werkt uiterst gevoelig, zowel waar het de privacy van betrokkenen betreft als de integriteit van de processen. Naar aanleiding van de gebeurtenissen in de zogenaamde Dover-zaak is toegezegd de informatiehuishouding van Justitie te verbeteren. In 2001 zijn daartoe de eerste stappen gezet, waarbij met name de kaders geschetst zijn. Ook zijn binnen delen van Justitie nieuwe informatiesystemen in gebruik genomen en is de informatievoorziening aan de burger (Internet) en de informatie-uitwisseling met ketenpartners (diginotar) een stap verder gekomen. Het zwaartepunt van de verbeteringsoperatie zal echter in 2002 en volgende jaren komen te liggen, zowel wat betreft investeringen in ICT en organisatie als in resultaten. Voor 2002 staan onder andere op de agenda een verdere ontwikkeling van de Verwijsindex Personen, het tot stand brengen van een justitiebrede Public Key Infrastructure en het inrichten van enkele kenniscentra.

Onder verantwoordelijkheid van de Regieraad ICT Politie wordt door het ministerie van Justitie meegewerkt aan het verder optimaliseren van de informatiehuishouding op het gebied van de opsporing en vervolging. Een belangrijk deelproject hierin is het verbeteren van de informatie-uitwisseling in de strafrechtsketen door middel van een elektronisch proces-verbaal. In dat deelproject wordt onder leiding van het Parket-Generaal/Openbaar Ministerie voorzien in een frequente afstemming met de relevante ketenpartners.

Internationaal beleid

Dat ons rechtssysteem steeds meer verweven raakt met dat van andere landen en met supranationale rechtssystemen vergt bijzondere aandacht, enerzijds voor het implementeren van internationale richtlijnen en afspraken en anderzijds voor het tijdig beïnvloeden daarvan.

Op internationaal gebied zijn twee ontwikkelingen rond de EU in het bijzonder van belang: de voorgenomen uitbreiding en de verdieping op het gebied van Justitie en Binnenlandse Zaken. De toetreding van de huidige kandidaat-lidstaten kost, ook voor het ministerie van Justitie, een grote inspanning. Een belangrijk punt daarbij is en blijft het leveren van bijdragen aan het sterker maken van de rechtsstaat in de landen van Midden- en Oost-Europa, maar in het bijzonder de landen die het eerst zullen toetreden.

De verdieping van de EU zal niet zonder gevolgen blijven voor ons rechtssysteem. Waar overkoepelende of gezamenlijke regelgeving en instituties tot stand worden gebracht, zullen niet alle specifiek Nederlandse aspecten van het rechtssysteem daarin een plaats kunnen vinden. Daarnaast zal ook intensivering van de samenwerking leiden tot beïnvloeding van ons rechtssysteem door die van de andere landen van de EU. Dit is vooral merkbaar op drie terreinen: het vreemdelingenbeleid, het strafrecht en het drugsbeleid. Het Belgische voorzitterschap zal met de EU-Top in Laken ongetwijfeld een stevige impuls geven aan de uitwerking van de beslissingen die in oktober 1999 in Tampere zijn genomen ten aanzien van een Europees Strafrecht. Het is voor Justitie van groot belang in dit proces een actieve rol te spelen, door heldere prioriteiten aan de houden en goede Nederlandse bijdragen aan het Europese besluitvormingsproces te leveren.

Verdrag van Amsterdam

Op basis van het Verdrag van Amsterdam heeft de Commissie verschillende voorstellen voor richtlijnen uitgebracht, zoals de richtlijn inzake tijdelijke bescherming waarop reeds een politiek akkoord is bereikt. Daarnaast zijn onder meer ontwerp-richtlijnen verschenen inzake minimumnormen voor asielprocedures, gezinshereniging en langdurig verblijvende derdelanders. Op korte termijn zullen meer ontwerp-richtlijnen volgen, zoals de richtlijn inzake de vluchtelingendefinitie, aanvullende vormen van bescherming en de herziening van de Overeenkomst van Dublin. Aangezien deze richtlijnen resulteren in bindende regelgeving op het gebied van het asiel- en vreemdelingenbeleid, zal Nederland zich tijdens het onderhandelingsproces over deze ontwerp-richtlijnen inzetten voor een coherent geheel aan Europese regelgeving, waarin zowel de belangen van de Nederlandse overheid als de noodzakelijke, uit internationale verplichtingen voortvloeiende, waarborgen voor vreemdelingen worden meegewogen.

Strafrecht

Bij verdere integratie op het terrein van het strafrecht zullen alle lidstaten, en dus ook Nederland, noodzakelijkerwijs de specifieke aspecten van hun eigen rechtssysteem tegen het licht moeten houden en bereid dienen te zijn tot aanpassing daarvan bij het opstellen van gezamenlijke regelgeving of het instellen van gezamenlijke instituties. Geen der lidstaten kan verwachten dat alle overige landen bereid zullen zijn zich eenzijdig aan te passen aan zijn rechtssysteem. Het streven dient er op gericht te zijn om gezamenlijk de beste elementen van alle rechtssystemen te behouden, opdat de gemeenschappelijke regelingen een optimalisering inhouden ten opzichte van de bestaande nationale regelingen.

In dit kader is de tijdige vorming van het definitieve Eurojust een belangrijk punt van aandacht. Van dit nieuwe orgaan, dat de openbare ministeries van de 15 lidstaten bijeenbrengt en dat de justitiële aanpak van de georganiseerde criminaliteit in Europa moet coördineren, mag gaandeweg een centrale en sturende positie op het Europese toneel worden verwacht. Nederland zal zich er voor inzetten dat Eurojust een goede samenwerking met Europol tot stand brengt.

Een tweede element van het dossier «Europees strafrecht» is de discussie met de Tweede Kamer over de Nederlandse inzet in de Europese onderhandelingen en meer in het bijzonder de bereidheid om de strafbepalingen en strafhoogten op het Europese vlak onderling af te stemmen. De notitie van de regering over «eurostrafrecht» zal voor deze gedachtenwisseling de basis zijn.

Drugsbeleid

Hoog op de agenda staat de tenuitvoerlegging van de XTC nota «Samenspannen tegen XTC» (TK 23 760, nr. 14). Deze nota zet een vijfjarenplan uiteen voor de intensivering van de aanpak van de illegale productie en verhandeling van deze harddrug vanuit Nederland. De betreffende financiële middelen (ca. € 18 miljoen op jaarbasis vanaf 2003) worden door de diverse partners van Justitie ingezet voor «Law enforcement» doeleinden, die over de gehele linie een aanmerkelijk verhoogde pakkans en justitiële afdoening mogelijk moeten maken. Dit zal onder meer geschieden via de vorming van meerdere nieuwe politieteams voor XTC-opsporing. De versterking van de Unit Synthetische Drugs (USD), en vooral het behoud van de centrale plaats van de USD als samenwerkingsorgaan van de verschillende betrokken diensten staat daarbij voorop.

Op Europees niveau zal de aandacht zonder twijfel worden opgeëist door de discussie over het EU Kaderbesluit Drugshandel. Dit ontwerpbesluit beoogt te komen tot minimumstraffen ten aanzien van bestanddelen van strafbare feiten en met betrekking tot straffen op het gebied van de drugshandel. De inzet van Nederland is om het ontwerpkaderbesluit in die zin aan te passen dat de uitgangspunten van het Nederlands drugsbeleid, zoals het onderscheid tussen softdrugs en harddrugs, ongemoeid worden gelaten.

Toekomstgerichtheid

Door het voeren van een strategische dialoog anticipeert Justitie op toekomstige ontwikkelingen. Het ministerie van Justitie heeft als belangrijke opdracht om via het recht en de handhaving daarvan in een veranderende samenleving houvast te bieden. Daartoe dient de rechtsorde tegelijkertijd stabiel te zijn (geen plotselinge breuken met het verleden) als aangepast aan wat de samenleving onder nieuwe omstandigheden vraagt. Met het oog hierop is in 2000 een strategische dialoog in gang gezet. Het eerste product hiervan is de strategische agenda, die in beleidsartikel 1.1 wordt gepresenteerd. Daarin wordt aangegeven op welke wijze menings- en besluitvorming in gang zal worden gezet over vier thema's waarvan verwacht wordt dat ze in de nabije toekomst cruciale vragen voor Justitie oproepen: de internationale rechtsontwikkeling, afnemende acceptatie van individuele risico's, effectiviteit en legitimiteit van de overheid en het speerpuntenprogramma criminaliteitsbeheersing. Nadere verkenningen/discussie vindt(en) plaats over een aantal onderwerpen die nog niet voldoende rijp zijn voor besluitvorming. Daarbij moet onder andere gedacht worden aan de toenemende diversiteit van de samenleving, het structurele element in de toestroom van vreemdelingen, de cumulatie van invloeden op de rechtsstaat en de ontwikkelingen op het gebied van ICT en technologie in algemene zin.

Intensiveringen

Om door realisatie van deze beleidsprioriteiten de juridische en justitiële infrastructuur op peil te houden en verder te vernieuwen zijn aanzienlijke investeringen nodig – al wordt een belangrijk deel ook gerealiseerd binnen de bestaande budgetten. In de hierna volgende toelichting op de beleidsartikelen wordt hier specifiek op ingegaan. In onderstaande tabel zijn de extra investeringen samengevat. Achter elke intensivering is/zijn de beleidsartikel(en) genoemd waar een nadere toelichting te vinden is.

HOOFDSTUK 3 – DE BELEIDSARTIKELEN

1 – STRATEGIE

Beleidsartikel 1.1 Strategie

Justitie wil een bijdrage leveren aan een rechtvaardige en veilige samenleving. Omdat de wereld waarin Justitie dat doet voortdurend verandert, moet continu nagegaan worden op welke wijze die bijdrage tot optimale resultaten kan leiden.

Beleidsdoelstelling 1.1

Optimaliseren van de bijdrage van Justitie aan een rechtvaardige en veilige samenleving in een veranderende wereld.

Justitie moet allereerst «de goede dingen doen». Dat betekent dat de zaken die er echt toe doen worden opgepakt, de zaken die Justitie bij uitstek ter hand moet nemen om bij te dragen aan een rechtvaardige en veilige samenleving. Wat die zaken zijn, vloeit voort uit een samenspel tussen grondwettelijke taken, de ontwikkelingen in de omgeving, zowel in Nederland als daarbuiten, de verwachtingen die de samenleving van Justitie heeft en de mogelijkheden van Justitie.

Justitie moet ook «de dingen goed doen». Het gaat hier om het doeltreffend en doelmatig aanwenden van de middelen die Justitie ter beschikking staan. Doeltreffend door instrumenten in te zetten die effectief zijn voor het bereiken van de doelstellingen. Doeltreffend ook, door ervoor te zorgen dat er samenhang bestaat tussen de verschillende instrumenten, dat zij elkaar waar mogelijk versterken. Het ministerie van Justitie tracht doelmatig te zijn door haar doelstellingen tegen zo laag mogelijke kosten te bereiken.

Justitie moet tenslotte een strategische visie ontwikkelen ten behoeve van de totstandkoming van het beleid. Toekomstgerichtheid is daarin het sleutelwoord: Justitie wil niet alleen nu een adequaat antwoord leveren op wat de samenleving van haar vraagt, maar ook toekomstige ontwikkelingen signaleren en daarop anticiperen.

Operationele doelstelling 1.1.1

Het tot stand brengen van een op geldige omgevingskennis gebaseerde strategische visie ten behoeve van de totstandkoming van Justitiebeleid.

In de begroting voor 2001 is reeds aangekondigd dat het ministerie van Justitie zal gaan werken met een strategische agenda. Het ministerie doet dit om beter te kunnen anticiperen op toekomstige ontwikkelingen. Onder een strategische agenda wordt een politiek goedgekeurde lijst verstaan van thema's die naar verwachting in de toekomst cruciale vragen voor Justitie oproepen, en waarbij per thema wordt aangegeven op welke wijze menings- en besluitvorming in gang zal worden gezet. Het gaat hierbij dus om strategische vraagstukken waarvan de beantwoording vooraf gaat aan beleidsontwikkeling. Op het moment dat beleid is ontwikkeld en daarover besluitvorming heeft plaatsgevonden, zal een vraagstuk doorgaans van de strategische agenda afgevoerd kunnen worden.

De strategische agenda 2002

Uit een lijst van zeven justitiebrede strategische vragen en 21 vragen per rechtsgebied zijn drie justitiebrede onderwerpen geselecteerd voor de strategische agenda 2002:

• Afnemende acceptatie van individuele risico's

• Effectiviteit en legitimiteit van de overheid

• Internationale rechtsontwikkeling

Justitie wil de zich op alle rechtsgebieden in toenemende mate manifesterende maatschappelijke behoefte aan bescherming tegen risico's en, als deze zich verwezenlijken de daardoor veroorzaakte schade vergoed te krijgen, in goede banen leiden.

Burgers eisen in toenemende mate van de overheid bescherming tegen risico's, sommigen spreken zelfs van een grondrecht op veiligheid, en verwachten dat geleden schade kan worden verhaald, zo niet op de veroorzaker dan wel op de overheid. In het strafrecht uit zich dit in toenemende spanning tussen vrijheid en veiligheid, onder meer waar het gaat om de toepassing van nieuwe technologische mogelijkheden ter preventie van criminaliteit. In het privaat- en bestuursrecht uit zich dit in een toenemend aantal claims tussen private partijen onderling en in claims tegen de overheid. Met het rapport «Naar een claimcultuur in Nederland?» (TK 26 630, nr. 2) en het kabinetsstandpunt daarover heeft het kabinet deze ontwikkeling op de agenda geplaatst en een aanpak op hoofdlijnen geformuleerd. Hiermee zijn echter niet alle vragen die door deze trend rijzen beantwoord.

Het is nodig grenzen te stellen aan het verschaffen van veiligheid door de overheid en het compenseren van schade en voor die grenzen draagvlak te creëren in de samenleving. Het stellen van grenzen vereist een algemene visie op het aansprakelijkheidsrecht waarin uitgangspunten, functie en doelstellingen worden geformuleerd die aansluiten bij de huidige maatschappelijke opvattingen. In het bijzonder moet daarin de verantwoordelijkheid van private partijen om financiële zekerheid te stellen een plaats krijgen. Bijvoorbeeld in de vorm van verzekering – in geval van schade door hun activiteiten en wat betreft de overheidsaansprakelijkheid het vinden van een evenwicht tussen de zorgvuldigheid van het overheidsoptreden en de daadkracht en flexibiliteit van de overheid.

Om zo veel mogelijk te voorkomen dat door ad-hoc beslissingen ter vergroting van de veiligheid geleidelijk de rechten van de mens eroderen of een andere interpretatie krijgen, worden algemene principes ontwikkeld en uitgedragen. Hierbij komen verschillende aspecten aan de orde in de sfeer van dadergerichte interventie: de straftoemeting, de terugdringing van recidive en de vroegtijdige identificatie en behandeling van personen met verhoogd risico tot criminaliteit. Ook situationele preventie behoeft in dit verband aandacht, in het bijzonder waar het gaat om de grootschalige toepassing van nieuwe technologie.

De volgende aanpak is voorzien:

• Het bepalen van een standpunt over de vraag waar de grenzen liggen aan het verschaffen van veiligheid en het compenseren van schade door de overheid.

• Het ontwikkelen van een algemene visie op het civiele aansprakelijkheidsrecht en in het verlengde daarvan op de toereikendheid van het schadeverhaal. Daarbij verdienen het schadeverhaal op de overheid en de effecten daarvan op het overheidshandelen alsmede het instellen van verplichtingen tot financiële zekerheid bijzondere aandacht.

• Het expliciteren en, waar nodig, ontwikkelen van algemene principes voor de afweging van veiligheid en vrijheid in algemene zin en bij de beheersing van criminaliteit in het bijzonder. In dit verband wordt ook de verhouding tussen straf-, privaat- en bestuursrecht opnieuw bezien.

• Het verkennen van de mogelijkheden die naar verwachting door de ontwikkeling van wetenschap en technologie ter beschikking komen ter preventie van criminaliteit en de ethische dilemma's die daaruit voortvloeien.

• Het verrichten van meer inspanningen met betrekking tot communicatie met de samenleving van de dilemma's en de grenzen die Justitie stelt. Hiervan maakt een versterking van de huidige proactieve aanpak van claimcultuur deel uit.

• Investeringen in onderzoek dat nodig is ter onderbouwing en uitvoering van deze actiepunten.

Justitie wil versterkt invulling geven aan haar rijksdienstbrede medeverantwoordelijkheid voor wetgevingskwaliteit en rechtshandhaving om de effectiviteit en legitimiteit (en daarmee het gezag) van de overheid te vergroten. Ook de effectiviteit en legitimiteit van de eigen organisaties moet Justitie vergroten.

Maatschappelijke trends, zoals het afnemend ontzag voor autoriteit en toenemende diversiteit van de samenleving, maar ook het vervagen van nationale grenzen, wijzen op de geleidelijke erosie van het gezag van de overheid. Recente rampen in Enschede en Volendam hebben laten zien dat juist waar het gaat om uitvoering en handhaving van regelgeving het overheidsoptreden niet steeds effectief is, waardoor eveneens het gezag van de overheid onder druk komt te staan. Justitie kan bijdragen aan het tegengaan van de erosie van het gezag van de overheid door middel van het versterken van de effectiviteit en legitimiteit van het overheidsoptreden vanuit de invalshoeken wetgevingskwaliteit en rechtshandhaving. Op deze terreinen heeft Justitie een rijksdienstbrede medeverantwoordelijkheid. Daarnaast is behoud van gezag van de overheid bij uitstek gediend bij effectieve Justitie-organisaties. Justitie verkent de mogelijkheden en het draagvlak voor een rijksdienstbrede doorlichtingsoperatie ter vergroting van effectiviteit en legitimiteit van de overheid. Bij deze doorlichtingsoperatie gaat het primair om de naleving van wet- en regelgeving en staan naleefbaarheid, handhaafbaarheid en daadwerkelijke handhaving centraal. Doel van de operatie is niet 100% naleving van de bestaande regels, maar het verbeteren van naleefbaarheid van de regels en het systematisch stellen van prioriteiten ten aanzien van de handhaving.

Verder is herbezinning op de uitgangspunten voor de rechtshandhaving nodig. Er moet gewaakt worden voor een cultuur van pretenties en daaruit voortvloeiende onrealistische verwachtingen: de overheid moet zich geen problemen toe-eigenen die zij vervolgens niet aankan. Eveneens moet onderkend worden dat niet alleen zwakke handhaving, maar ook sterke handhaving de legitimiteit van de overheid kan aantasten. Handhaven waar dat met het oog op maatschappelijke effecten belangrijk is en gedogen als het om maatschappelijk onbetekenende normafwijking gaat, kan regelgeving acceptabel maken voor maatschappelijke actoren en daarmee de naleving bevorderen. Ook moeten prioriteiten niet volledig geleid worden door toevallige gebeurtenissen (bijvoorbeeld rampen), maar dienen ze systematisch en beargumenteerd te worden gesteld.

Voor de Justitie-organisatie betekent versterking van de effectiviteit en legitimiteit vooral vergroting van de capaciteit van de strafrechtelijke handhaving, verbetering van de samenwerking binnen de strafrechtketen en van die keten met andere organisaties, en het tegengaan van mislukkingen en fouten. Zie hiervoor ook de nota «Criminaliteitsbeheersing: investeren in een zichtbare overheid» (TK 27 834, nrs. 1–2). Ook is voordurende aandacht voor integriteit essentieel voor de legitimiteit van de Justitie organisaties.

Hiertoe worden de volgende stappen gezet:

• Het verkennen van de mogelijkheden en van het draagvlak voor een rijksdienstbrede doorlichtingsoperatie ter vergroting van de effectiviteit en legitimiteit van de overheid. Bij een dergelijke doorlichtingsoperatie gaat het primair om de versterking van de naleving van wet- en regelgeving en staan naleefbaarheid, handhaafbaarheid en daadwerkelijke handhaving centraal.

• Het expliciteren en, waar nodig, herzien van de uitgangspunten voor de rechtshandhaving. Dit is nodig voor een doorlichtingsoperatie, maar vooral ook met het oog op het vermijden van overspannen verwachtingen ten aanzien van het optreden van de overheid.

• Het onderzoeken hoe het belang van regels en de handhaving daarvan kan worden uitgedragen en welke rollen Justitie en andere regelgevende organen daarbij kunnen spelen.

• Met het oog op het vergroten van de effectiviteit en legitimiteit van Justitie-organisaties, moet voortdurend worden bezien waar een intensivering van de strafrechtelijke handhaving het meest effectief is, hoe de samenwerking in de strafrechtketen en van die keten met andere organisaties kan worden verbeterd en hoe afbreukrisico's kunnen worden teruggedrongen.

Justitie wil bijdragen aan het vergroten van de effectiviteit van de beïnvloeding van de internationale rechtsontwikkeling en in het bijzonder de Europese rechtsontwikkeling. Om op evenwichtige wijze bij te dragen aan de bevordering van het Nederlands belang.

Door de snelle internationale rechtsontwikkeling wordt het voor Justitie steeds moeilijker daarop effectief invloed uit te oefenen. De huidige brede aanpak waarbij Justitie in beginsel op alle rechtsontwikkeling invloed wil uitoefenen, leidt in toenemende mate tot versnippering van aandacht en een reactieve opstelling. Justitie heeft nu de handen vol aan implementatie van EU-regelgeving, de houding is nog niet assertief en strategisch te noemen. Een belangrijk overkoepelend thema voor de komende jaren is de positionering van de Nederlandse juridische infrastructuur in de zich ontwikkelende Europese infrastructuur. Het uitoefenen van invloed hierop is vanuit het perspectief van de juridische infrastructuur een prioriteit voor Justitie.

De huidige brede en vooral reactieve opstelling moet vervangen worden door een selectieve en proactieve opstelling. Daarvoor moeten prioriteiten worden gesteld, wat op zijn beurt inzicht vereist in de waarden en belangen die voor Nederland in het geding zijn. Ook vereist het een beeld waar, in de visie van Justitie, de internationale en Europese rechtsontwikkeling op uit zou moeten komen. In praktische zin zal «Europa» nog meer een regulier onderdeel van de werkzaamheden moeten worden, waardoor de Europese rechtsontwikkeling op vanzelfsprekende wijze voldoende aandacht krijgt. Overigens behoeft het waarborgen van de aantrekkelijkheid van Nederland als vestigingsplaats voor internationale juridische organen aandacht. Niet alleen zijn hieraan belangrijke, maar niet geëxpliciteerde Nederlandse belangen – ook in de sfeer van de statuur van Nederland – verbonden, ook zal een juiste afstemming en afscherming van en met de Nederlandse rechtsorde en samenleving gewaarborgd dienen te worden.

Een aanpak langs meerdere lijnen is voorzien:

• Het leveren van een op de Europese rechtsontwikkeling toegespitste bijdrage aan een rijksbrede visie op de toekomst van het Europese integratieproces (constitutioneel model, ontwikkeling afzonderlijke rechtsgebieden, subsidiariteit, toedeling Justitietaken aan EU-pijlers), de kwaliteit van het EU-recht en de verhouding tussen europeanisering en internationalisering van het recht. De visie dient ter fundering van het internationale werk van Justitie en wordt uitgedragen aan parlement en relevante partners.

• Het uitvoeren van een analyse van de eigenheid van het Nederlandse rechtsstelsel en de waarden en belangen daarbij en het stellen van prioriteiten ten aanzien van wat te behouden en uit te dragen.

• Het onderzoeken van de mogelijkheden om de organisatie van de beïnvloeding te verbeteren: integratie in regulier werk, sterke aanwezigheid in Brussel voor vroegtijdige beïnvloeding, aparte afdeling Europa/Europees recht, meer aandacht voor coördinatie (consistente toepassing visie) en uitvoering.

• Extra investeringen in mensen gericht op het aantrekken, ontwikkelen en behouden van deskundigheid vooral ten aanzien van het Europees recht en waar nodig in onderzoek.

Aan de strategische agenda kunnen onderwerpen worden toegevoegd. Ook kunnen op termijn thema's worden afgevoerd, bijvoorbeeld omdat deze onderdeel van de beleidsagenda zijn geworden. Toevoeging gebeurt in principe na analyse en globale uitwerking van de thematiek. Onderwerpen die in aanmerking komen voor de strategische agenda, maar die eerst nader verkend en uitgewerkt moeten worden, zijn in elk geval:

• Toenemende diversiteit van de samenleving: is het nodig en mogelijk om «nieuwe samenhang» te bevorderen en, zo ja, heeft Justitie daarbij een rol? Van belang hierbij is dat Justitie draagvlak en daarmee gezag in de samenleving behoudt. Hiervoor is onder andere cruciaal dat de Justitie-organisaties in hun personeelsbestand een afspiegeling van de samenleving vormen.

• Structurele toestroom van vreemdelingen: is een op de lange termijn gerichte strategische heroriëntatie op het asiel- en migratiebeleid noodzakelijk? Bij deze complexe problematiek vormt illegaliteit één van de meest urgente vragen.

• Moet nieuwe inhoud gegeven worden aan de rechtsstaat, gelet op de verschuivende denkbeelden en behoeften in de samenleving? In de samenleving lijkt zich een verschuiving voor te doen in de betekenis die aan het begrip rechtsstaat wordt gegeven. Het lijkt minder te gaan om bescherming tegen een almachtige overheid en meer om bescherming tegen andere private partijen die de overheid zou moeten bieden.

• Toenemende kwaliteitseisen aan Justitie: hoe kan hieraan tegemoet worden gekomen?

• Hoe kan Justitie het draagvlak van recht en rechtspleging bevorderen? Zou Justitie meer moeten doen aan communicatie en draagvlakmanagement? Kan juridische educatie een bijdrage leveren?

• Uitkomsten van de aparte ICT en technologieverkenningen die uitgevoerd zullen worden.

Volumegegevens

In 2002 worden de in onderstaande tabel vermelde producten gerealiseerd:

Om te kunnen beschikken over de benodigde kennis wordt, waar deze niet reeds aanwezig is of elders verkregen kan worden, wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd. Justitie acht het vanuit een oogpunt van transparantie van belang dat deze kennis breed toegankelijk wordt gemaakt, ook voor belangstellenden buiten Justitie.

Het onderzoekprogramma van het ministerie van Justitie beschrijft op welke terreinen behoefte is aan kennis. Het komt tot stand na intensief overleg met alle departementsonderdelen. In de periode 2002 zal onderzoek gedaan worden op de volgende thema's: Preventie, Jeugd, Sancties, Asiel en Migratie, Wetgeving, Rechtspleging, Juridische Beroepen, Criminaliteit, Opsporing en Vervolging. Daarbij krijgt onderzoek op het gebied van beleidsevaluatie expliciet aandacht.

2 – REGELGEVING

Beleidsartikel 2.1 Wetgeving

Een samenleving kan niet functioneren zonder juridische ordening. Wetten vormen de kern van de rechtsorde.

Beleidsdoelstelling 2.1

In stand houden van een goed functionerend rechtssysteem.

Een rechtsorde is niet zo maar een verzameling regels, maar een inhoudelijk in rechtsbeginselen gefundeerd, systematisch en samenhangend geheel. Rechtsbeginselen zijn de juridische weerslag van door de samenleving gedeelde waarden. Om concreet en effectief tot gelding te komen, moeten zij worden vertaald in wetgeving. De rechtsorde is niet statisch. Waarden en beginselen evolueren; de maatschappelijke omstandigheden waaronder zij tot gelding moeten worden gebracht veranderen. In de samenleving bestaat voortdurend behoefte aan nieuwe wetgeving, aanpassing van wetgeving.

Operationele doelstelling 2.1.1

Tot stand brengen van regelgeving ter uitvoering van de grondwettelijke opdracht het burgerlijk recht, het strafrecht en het burgerlijk en strafprocesrecht in algemene wetboeken en algemene regels van bestuursrecht bij wet vast te leggen; en het tot stand brengen van regelgeving ter realisering van beleidsdoelen van Justitie.

Het beleid inzake de totstandkoming van Justitie-wetgeving ligt vast in het door de politieke leiding vastgestelde wetgevingsprogramma. Regelmatig wordt bezien of de prioriteit die aan de in het programma opgenomen wetsvoorstellen is toegekend, moet worden gehandhaafd of aangepast. Voorts wordt de voortgang van alle wetgevingsprojecten bewaakt.

Eén van de grondwettelijk opgedragen taken waarvoor de minister van Justitie de verantwoordelijkheid draagt, is het codificeren van het burgerlijk (proces)recht, het straf(proces)recht in algemene wetboeken en het codificeren van het bestuurs(proces)recht. Het tot stand brengen en actueel houden van deze codificaties op die rechtsterreinen is een centrale doelstelling van Justitie.

Regelgeving dient in veel gevallen mede ter facilitering van Justitiedoelen; deels zijn deze doelen terug te vinden in de andere beleidsartikelen. De totstandbrenging van deze wetgeving wordt hier als operationele doelstelling genoemd. De beoordeling van beleidsmatig wenselijke wetswijzigingen moet plaatsvinden tegen de achtergrond van het instandhouden van de consistentie van het rechtssysteem.

Een substantieel deel van de Justitieregelgeving is niet gekoppeld aan één van de andere beleidsdoelstellingen. Het is, als het al zinvol zou zijn, niet doenlijk voor al deze regelgeving een overkoepelende operationele doelstelling te formuleren. Daarvoor lopen doel en aard van deze rechtsgebieden en de daarop betrekking hebbende wetsvoorstellen te veel uiteen. Wel is het mogelijk om per rechtsgebied een actuele doelstelling te verwoorden. Het is ook wenselijk dat te doen, want het biedt een kader waarin de aangekondigde voornemens tot regelgeving kunnen worden beoordeeld. Hieronder staat per rechtsgebied aangegeven wat de belangrijkste ontwikkelingen zijn en welke doelen Justitie stelt voor 2002.

Algemeen privaatrecht

De werkzaamheden op het gebied van de privaatrechtelijke wetgeving kunnen worden onderscheiden in:

a. (her)codificatie gericht op toegankelijkheid van de wet en praktische hanteerbaarheid, zoals de wetsvoorstellen voor het nieuwe erfrecht en het verzekeringsrecht, en voorstellen voor een nieuw boek 10 (internationaal privaatrecht) van het Burgerlijk Wetboek;

b. aanpassing aan veranderde omstandigheden en opvattingen, zoals bijvoorbeeld de familierechtelijke en ondernemingsrechtelijke wetgeving;

c. bijdrage aan de internationale rechtsorde en de uitvoering van internationale verplichtingen.

Op het terrein van het privaatrecht zullen in de komende periode vooral de wetsvoorstellen die de efficiency van het rechtsgeding betreffen aandacht krijgen; veel aandacht krijgen de verbetering van de civielrechtelijke positie van het slachtoffer, de aanpassing van de wet aan technologische ontwikkelingen en de wetgeving over mensen en hun betrekkingen in familieverband.

Burgerlijk procesrecht

Begin 2002 treedt het wetsvoorstel ter herziening van het procesrecht in werking. Daarmee wordt een belangrijke stap gezet naar een overzichtelijk en efficiënt procesrecht waardoor geschillen sneller worden afgedaan. Daarnaast wordt in de wet ook in steeds sterkere mate rekening gehouden met grensoverschrijdende geschilbeslechting.

• inwerkingtreding wetsvoorstel herziening procesrecht

• inwerkingtreding aanpassingswet herziening procesrecht

• inwerkingtreding uitvoeringswet verordening betekening gerechtelijke stukken

• parlementaire behandeling uitvoeringswet verordening EEX

• parlementaire behandeling uitvoeringswet beschikking civielrechtelijk netwerk

• parlementaire behandeling uitvoeringswet verordening bewijsrecht

• inwerkingtreding uitvoeringswet verordening rechtsmacht in echtscheiding

Aansprakelijkheidsrecht en verzekeringsrecht

In 2002 wordt de parlementaire behandeling van het wetsvoorstel voor het nieuwe verzekeringsrecht voltooid. Dit wetsvoorstel brengt het verzekeringsrecht meer bij de tijd.

• inwerkingtreding wetsvoorstel nieuwe titel 7.17 (verzekeringstitel)

• inwerkingtreding aanpassingswet titel 7.17

• inwerkingtreding uitvoeringswet 4e Wam-richtlijn

• inwerkingtreding verjaring aansprakelijkheid gevaarlijke stoffen

Aanpassing van de wet aan technologische ontwikkelingen

Voor de betrouwbaarheid en rechtszekerheid van het elektronisch verkeer zijn aanpassingen van de wet nodig. Dat betreft zowel het algemeen vermogensrecht als specifieke rechtsgebieden, zoals het auteursrecht.

• inwerkingtreding uitvoeringswet richtlijn elektronische handtekening

• inwerkingtreding uitvoeringswet richtlijn e-commerce

• parlementaire behandeling wetsvoorstel reprorecht

• parlementaire behandeling wetsvoorstel college van toezicht collectieve beheersorganisaties

• aanvang parlementaire behandeling wijziging Auteurswet in verband met Wet openbaarheid van bestuur

• parlementaire behandeling uitvoeringswet richtlijn auteursrecht in de informatiemaatschappij

Corporate governance

In de Justitiebegroting voor 2001 is het beleid voor een betere corporate governance geschetst. Er is behoefte aan flexibele vennootschapsrechtelijke structuren die internationaal toepasbaar zijn en een duidelijke verdeling van bevoegdheden kennen. Dat leidt tot nieuwe wetgevingsinitiatieven, naast wetgeving op afzonderlijke terreinen.

• inwerkingtreding wetsvoorstel beschermingsconstructies

• inwerkingtreding wetsvoorstel decharge bestuurders en commissarissen

• inwerkingtreding schrapping 72-jaarsgrens

• parlementaire behandeling wetsvoorstel documentatie vennootschappen

• parlementaire behandeling wetsvoorstel openbaarheid inkomens bestuurders en commissarissen

• parlementaire behandeling wetsvoorstel toepassing IAS-normen

• inwerkingtreding wetsvoorstel Friese statuten van verenigingen en stichtingen

• parlementaire behandeling wetsvoorstel wijziging structuurregeling

• parlementaire behandeling wetsvoorstel nieuwe titel 7.13 (personenvennootschap)

• parlementaire behandeling aanpassingswet titel 7.13

• parlementaire behandeling uitvoeringswet wijziging 4e richtlijn jaarrekeningrecht

Wetgeving over de positie van natuurlijke personen

Het gaat hier om regelgeving over de positie van natuurlijke personen en hun betrekkingen in familieverband of jegens de Staat, waarbij het vrijheidsbeginsel, het gelijkheidsbeginsel en het verantwoordelijkheidsbeginsel centraal staan. Deze beginselen komen ook tot uitdrukking in het nieuwe erfrecht, dat in 2002 voltooid kan worden.

• parlementaire behandeling wetsvoorstel Wet op de Jeugdzorg

• inwerkingtreding wetsvoorstel gezamenlijk gezag bij geregistreerd partnerschap

• parlementaire behandeling wetsvoorstel vermissing van personen

• parlementaire behandeling wetsvoorstel verrekenbeding

• aanvang parlementaire behandeling aanpassing huwelijksgoederenregime

• parlementaire behandeling advies- en meldpunten kindermishandeling

• parlementaire behandeling vervanging van verloren en vermiste registers burgerlijke stand

• inwerkingtreding invoeringswet erfrecht

• inwerkingtreding bezemwet erfrecht

• inwerkingtreding aanpassingswet erfrecht

• inwerkingtreding overgangswet erfrecht

• inwerkingtreding schenking

• inwerkingtreding amvb-boedelregister

• inwerkingtreding amvb-verklaring van erfrecht

• inwerkingtreding amvb-noodtestamenten

• inwerkingtreding Rijkswet op het Nederlanderschap

• inwerkingtredingratificatie nationaliteitsverdrag Raad van Europa

• inwerkingtreding rijksamvb's-Naturalisatie

• inwerkingtreding wetsvoorstel opheffing anonimiteit spermadonoren

• inwerkingtreding wetsvoorstel foetaal weefsel

• parlementaire behandeling wetsvoorstel embryowet

Huur, koop en arbeid

In 2002 zal in het Burgerlijk Wetboek een nieuwe huurtitel worden opgenomen met een overzichtelijker en toegankelijker huurrecht. Dan zouden ook in werking kunnen treden de wetsvoorstellen terzake van koop en huurkoop van onroerende zaken, alsmede de wetsvoorstellen die het combineren van arbeid en zorg moeten vergemakkelijken.

• inwerkingtreding wetsvoorstel nieuwe titel 7.4 (huurovereenkomst)

• inwerkingtreding aanpassingswet titel 7.4

• inwerkingtreding wetsvoorstel huur bedrijfsruimte

• inwerkingtreding wetsvoorstel huurprijzenwet

• parlementaire behandeling wetsvoorstel koop onroerende zaken

• parlementaire behandeling wetsvoorstel huurkoop onroerende zaken

• inwerkingtreding wetsvoorstel arbeid en zorg

• inwerkingtreding invoeringswet arbeid en zorg

• inwerkingtreding wetsvoorstel wijziging opzegtermijn bij ziekte

• inwerkingtreding uitvoeringswet richtlijn arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd

• parlementaire behandeling uitvoering kaderrichtlijn gelijke behandeling

• parlementaire behandeling wetsvoorstel concurrentiebeding

Internationale onderwerpen

Het privaatrecht wordt al van oudsher beïnvloed door internationale rechtsontwikkelingen. Omdat nationale bevoegdheden tekort schieten, zijn vaak internationale oplossingen nodig. Sprekende voorbeelden zijn het milieurecht en het aansprakelijkheidsrecht. In toenemende mate worden terreinen die tot voor kort in belangrijke mate nationaal bepaald werden, nu door internationale – vooral Europese – eisen beïnvloed. Uit het hiervoor gegeven overzicht blijkt al dat er geen rechtsgebieden zijn waar niet met internationale ontwikkelingen rekening wordt gehouden. Dan gaat het niet alleen om uitvoeringswetgeving, maar ook om aanpassing van de wetgeving aan internationale verhoudingen. In aanvulling op de hiervoor genoemde onderwerpen kunnen nog worden vermeld:

• inwerkingtreding uitvoering richtlijn vergelijkende reclame

• inwerkingtreding uitvoering richtlijn garanties bij koop

• inwerkingtreding uitvoering richtlijn te late betaling bij handelstransacties

• parlementaire behandeling wetsvoorstel havengelden

• parlementaire behandeling publiekrechtelijke registratie zeeschepen

• aanvang parlementaire behandeling uitvoeringswet binnenvaartverdrag

• parlementaire behandeling wetsvoorstel luchtvervoer

• parlementaire behandeling wetsvoorstel conflictenrecht afstamming

• parlementaire behandeling wetsvoorstel conflictenrecht adoptie

• parlementaire behandeling wetsvoorstel conflictenrecht openstelling huwelijk

• parlementaire behandeling wetsvoorstel conflictenrecht geregistreerd partnerschap

• aanvang parlementaire behandeling ratificatie NGO-verdrag

Faillissementsrecht

Het wetsvoorstel tot wijziging van de faillissementswet beoogt de continuïteit te bevorderen van levensvatbare ondernemingen die in financiële moeilijkheden zijn gekomen. De reacties op het voorstel waren aanleiding voor een nieuwe consultatieronde. Op basis van deze consultatieronde wordt de behandeling van het voorstel voortgezet.

• parlementaire behandeling wetsvoorstel wijziging faillissementswet in verband met surséance

• parlementaire behandeling wetsvoorstel vereenvoudigde afwikkeling faillissementen

• inwerkingtreding uitvoeringswet Faillissementsverordening

Algemeen staats- en bestuursrecht

Op het terrein van het materiële bestuursrecht blijven de uitbouw en de evaluatie van de Algemene wet bestuursrecht (Awb) de aandacht vergen. Het eerste resultaat van de wettelijk voorgeschreven evaluatie was de Eerste Evaluatiewet. Een voorstel voor een Tweede Evaluatiewet is in voorbereiding. De evaluatiecommissie Awb (Commissie Boukema), zal ingevolge artikel 11:1 Awb het vereiste (tweede) verslag opstellen. Het tweede verslag wordt – zoals wettelijk is voorgeschreven – vóór 1 januari 2002 aan beide kamers der Staten-Generaal aangeboden.

De Discussienota derde fase herziening rechterlijke organisatie, aangeboden aan Eerste en Tweede Kamer op 18 mei 2000 (TK 26 352, nr. 47), bevat een verkennende en analytische beschouwing over de verschillende mogelijkheden voor de invulling van de derde fase HRO. Het doel van de nota is om een discussie op gang te brengen over de toekomstige organisatie van de bestuursrechtspraak in ons land.

Mede op basis van het debat met beide Kamers over de discussienota worden in het Regeerakkoord van het volgende kabinet nadere afspraken gemaakt. Aan de Tweede Kamer is toegezegd dat een groot vervolgonderzoek «Evaluatie van de praktijk, melding en toetsing van euthanasie» zal worden verricht in de komende jaren. Dit onderzoek is inmiddels gestart.

Eveneens is gestart het evaluatieonderzoek van de nieuwe Vreemdelingenwet 2000.

Rechterlijke organisatie

De modernisering van de rechterlijke organisatie moet in 2002 haar beslag krijgen. De daartoe benodigde wetgeving treedt, zo is het streven, op 1 januari 2002 in werking. Dat perspectief is er zeker nu de Tweede Kamer het wetsvoorstel Organisatie en bestuur gerechten, en het wetsvoorstel Raad voor de Rechtspraak begin juni 2001 met algemene stemmen heeft aanvaard. Het wetsvoorstel voor de benodigde aanpassingswetgeving is reeds aanhangig bij de Tweede Kamer en de verschillende uitvoeringsbesluiten zijn vrijwel alle voor advies aanhangig bij de Raad van State. Zoals aan de Tweede Kamer is gemeld, is in november 2001 duidelijk of de hierboven bedoelde regelgeving daadwerkelijk op 1 januari 2002 in werking treedt.

Aparte vermelding betreft het politiek en maatschappelijk belangrijke wetsvoorstel inzake de belastingrechtspraak in twee feitelijke instanties. Het streven is erop gericht dit wetsvoorstel in 2002 in te dienen.

• inwerkingtreding wetsvoorstel organisatie en bestuur gerechten

• inwerkingtreding wetsvoorstel Raad voor de Rechtspraak

• inwerkingtreding wetsvoorstel Aanpassingswet modernisering rechterlijke organisatie

• inwerkingtreding wetsvoorstel partiële wijziging modernisering rechterlijke organisatie

• indiening wetsvoorstel klachtrecht rechterlijke organisatie

• inwerkingtreding Besluit financiering rechtspraak

• inwerkingtreding uitvoeringsbesluit(en) Wet organisatie en bestuur gerechten

• inwerkingtreding uitvoeringsbesluit(en) Wet Raad voor de Rechtspraak

• inwerkingtreding besluit aanpassing modernisering rechterlijke organisatie

• indiening wetsvoorstel belastingrechtspraak in twee feitelijke instanties

• indiening wetsvoorstel rechtsbescherming en tuchtrecht leden rechterlijke macht

• indiening wetsvoorstel formalisering arbeidsvoorwaardenakkoord 2001 – 2002

Bestuursrecht

De wetsvoorstellen op het terrein van de Awb betreffen voor een deel onderwerpen die in het Regeerakkoord zijn opgenomen in het kader van het streven naar dejuridisering. Voor een ander deel kunnen deze wetsvoorstellen worden gekenschetst als klein en groot onderhoud, alsook als aanpassingen, nodig in verband met actuele maatschappelijke en technologische ontwikkelingen. Ook vloeien wijzigingsvoorstellen voort uit de evaluatie van de Awb en uit ontwikkelingen in de jurisprudentie.

• indiening wetsvoorstel bestuurlijke boete Awb

• indiening wetsvoorstel betaling en invordering geldschulden Awb

• inwerkingtreding aanpassingswet uniforme openbare voorbereidingsprocedure Awb

• indiening wetsvoorstel samenhangende besluiten Awb (procedurele coördinatie)

• inwerkingtreding wet uniforme openbare voorbereidingsprocedure Awb

• inwerkingtreding wet rechtstreeks beroep Awb

• parlementaire behandeling wetsvoorstel elektronisch bestuurlijk verkeer Awb

• parlementaire behandeling wetsvoorstel wijziging Wet justitiesubsidies (Halt-afdoeningen)

Immigratie en veiligheid

De wetsvoorstellen tot wijziging van de Politiewet 1993 betreffen de aanpassing van de politieklachtregeling aan de Algemene wet bestuursrecht, de aanpassing van de bevoegdheden op regionaal niveau, de positie en taken van de Rijksrecherche, alsmede de informatietechnologie. Het streven is om in 2002 een wetsvoorstel tot vaststelling van een Wet op de bijzondere opsporingsdiensten te doen indienen.

• inwerkingtreding wet wijziging Politiewet (regionaal bestel)

• inwerkingtreding wet wijziging Politiewet (klachtenregeling)

• parlementaire behandeling wetsvoorstel wijziging Politiewet (LSOP-Wet en politie-onderwijs)

• indiening wetsvoorstel wijziging Politiewet i.v.m. Rijksrecherche

• parlementaire behandeling wetsvoorstel wijziging Politiewet (ITO)

• indiening wetsvoorstel Wet op de bijzondere opsporingsdiensten

• indiening wetsvoorstel wijziging Wet wapens en munitie (internationale onderzoeksteams)

Overige rechtsgebieden

• indiening wetsvoorstel wijziging Wet op het notarisambt (reparatiewet)

• indiening partiële wijziging Wet op het notarisambt

• indiening wetsvoorstel wijziging Wet op het notarisambt (loondienst/maatschap)

• inwerkingtreding Wet justitiële gegevens

• indiening wetsvoorstel wijziging Wet op de kansspelen (MDW)

• indiening wetsvoorstel algehele herziening Onteigeningswet

Algemeen straf- en sanctierecht

Technologische ontwikkelingen en de ook daardoor veroorzaakte grote toename van beschikbare informatie en het feit dat de verkrijging en verstrekking van informatie niet aan landsgrenzen gebonden is, geven belangrijke impulsen aan vernieuwingen van het materiële en formele strafrecht. Wat het materiële strafrecht betreft kan gewezen worden op de strafbaarstelling van virtuele kinderporno, maar bijvoorbeeld ook op de wijzigingen in de strafbaarstelling van heimelijk cameragebruik. Wat het formele strafrecht betreft wordt verwezen naar het in mei 2001 aan de minister van Justitie aangeboden rapport van de commissie strafvorderlijke gegevensvergaring in de informatiemaatschappij en naar het wetsvoorstel DNA-onderzoek uiterlijke kenmerken. Het onderzoek over de grondslagen van het Wetboek van Strafvordering, «Strafvordering 2001», gaat het laatste onderzoeksjaar in. In het licht daarvan starten in 2002 de consultaties over een uitvoering van de voorstellen van de onderzoeksgroep.

Internationaal is vooral het «Crime in cyberspace»-verdrag van de Raad van Europa van belang. Het verdrag komt naar verwachting in november 2001 tot stand. Nationaal zal 2002 wat het strafrecht betreft mede in het teken staan van de uitvoeringswetgeving ten behoeve van het Internationaal Strafhof.

Materieel strafrecht

Op het terrein van het materiële strafrecht wordt in 2002 gestreefd naar de behandeling door de Staten-Generaal van een aantal uiteenlopende grotere en kleinere wetsvoorstellen en indiening van een aantal voorstellen.

• parlementaire behandeling van de wetsvoorstellen computercriminaliteit II

• parlementaire behandeling van de partiële wijziging van de zedelijkheidswetgeving, de wijziging van de artikelen 139f en 441b Sr (cameratoezicht)

• parlementaire behandeling van de verhoging van de strafmaat voor structurele discriminatie

• indiening van het wetsvoorstel inzake de strafmaxima

• indiening van het wetsvoorstel strafbaarstelling discriminatie gehandicapten

Strafprocesrecht

Een deel van de wetsvoorstellen op het terrein van het strafprocesrecht, waarvan gestreefd wordt naar behandeling door de Staten-Generaal in de loop van 2002, beoogt het strafproces te stroomlijnen dan wel belemmeringen weg te nemen. Genoemd kunnen worden:

• de aanpassingen van de ontnemingswetgeving

• de invoering van de mogelijkheid van herziening van vonnissen en arresten op grond van een uitspraak van het Europese Hof te Straatsburg

• de invoering van de raadsheer-commissaris

• de schrapping van artikel 430 Sv. (verbod van cassatie tegen een vrijspraak)

• inwerkingtreding wijziging van de Gratiewet

• indiening van het wetsvoorstel inzake DNA-onderzoek uiterlijk waarneembare kenmerken

• indiening wetsvoorstel inzake de afname van DNA-materiaal bij veroordeling en veroordeelden

• indiening wetsvoorstel wettelijke grondslag voor de vergaring van telecommunicatiegegevens

• indiening wetsvoorstel verstrekking van strafrechtelijke gegevens door het Openbaar Ministerie aan derden

Penitentiair- en sanctierecht

De groei van de criminaliteit qua omvang en ernst heeft mede geleid tot de ontwikkeling van nieuwe sanctie- en executiemodaliteiten leerstraffen, elektronisch toezicht en penitentiaire programma's. Hierdoor is het sanctiestelsel complex en minder overzichtelijk geworden. De herziening van het sanctiestelsel, zoals die is omschreven in de nota Sancties in Perspectief die in september 2000 aan de Tweede Kamer is aangeboden (TK, 27 419, nr. 1), is gericht op meer inzicht en samenhang in de vrijheidsbenemende en vrijheidsbeperkende sancties voor volwassenen. Uit de nota Sancties in Perspectief vloeien verschillende wetsvoorstellen voort.

• indiening wetsvoorstel verruiming van de toepassing van het penitentiair programma, alsmede de toepassing van elektronisch toezicht in dat kader

• indiening wetsvoorstel herziening van de regeling van de vervroegde invrijheidstelling

• indiening aanpassingen van het Jeugdstrafrecht, de Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen, de Beginselenwet verpleging ter beschikking gestelden en de Penitentiaire beginselenwet

• indiening wetsvoorstel tot verlenging van de termijn van voorwaardelijke beëindiging van de TBS

Internationaal straf- en strafprocesrecht

In verschillende internationale fora, zoals de Europese Unie, de Raad van Europa, de OESO en de Verenigde Naties, werkt Justitie actief mee aan de totstandkoming van verdragen en andere bindende instrumenten die een gemeenschappelijke normstelling op strafrechtelijk terrein beogen. Het doel daarvan is de versterking en modernisering van de internationale samenwerking daarvan om de bestrijding van de (inter)nationale criminaliteit te verbeteren. Zoals hierboven al is vermeld, wordt dit najaar de totstandkoming van het verdrag «Crime in cyberspace» verwacht. Nederland heeft zich zeer actief opgesteld bij de verdragsonderhandelingen. Crime in cyberspace is het eerste verdrag ter wereld, waarin de internationale gemeenschap zich rekenschap geeft van de gevolgen van de informatiemaatschappij voor strafvordering en daarop antwoorden formuleert, uitgaande van de bereidheid tot internationale samenwerking. Te verwachten is in 2002:

• indiening van de goedkeurings- en uitvoeringswetgeving van de voor de strafrechtelijke samenwerking belangrijke EU-rechtshulpovereenkomst;

• indiening van de goedkeurings- en uitvoeringswetgeving voor het VN-verdrag inzake transnationale georganiseerde criminaliteit en bijbehorende protocollen inzake mensenhandel en mensensmokkel;

• indiening van de goedkeurings- en uitvoeringswetgeving inzake de VN-verdragen inzake bomterrorisme en financiering van terrorisme.

Supranationaal straf- en strafprocesrecht

Een nieuwe strafrechtelijke rechtsorde ontstaat met de werkelijke komst van het Internationaal Strafhof in Den Haag vanuit de wens van de internationale rechtsgemeenschap om werkelijk op te treden tegen misdrijven tegen de menselijkheid, genocide en oorlogsmisdrijven.

• indiening wetsvoorstel regels voor de overlevering van verdachten, de aan het Internationaal Strafhof te verlenen overige rechtshulp, de doorvoer van personen die naar het hof moeten, alsmede de tenuitvoerlegging van beslissingen van het Internationaal Strafhof

• indiening wetsvoorstel betreffende de strafbaarstelling van misdrijven tegen de menselijkheid

Het beleid inzake de totstandbrenging van wetgeving op het terrein van Justitie ligt vast in het wetgevingsprogramma. Het is de bedoeling dat de aangekondigde wetgeving overeenkomstig de programmering tot stand wordt gebracht en dat de doorlooptijden en totstandkomingsdata overeenkomstig de in het wetgevingsprogramma neergelegde totstandkomingsdata tot stand worden gebracht.

Het wetgevingsprogramma zal beschikbaar komen op het Internet.

Evaluatieonderzoek

Om te bezien of de door middel van regelgeving te verwezenlijken beleidsdoelstellingen ook daadwerkelijk zijn bereikt, is evaluatie in veel gevallen wenselijk. Voor de komende periode worden de volgende onderzoeken gepland:

• Onderzoek naar effecten van de regelgeving.

• Onderzoek naar de tevredenheid van organen in de rechtspleging die de regelgeving moeten toepassen en uitvoeren.

• Onderzoek naar de tevredenheid van groepen tot welke de regelgeving is gericht. Voor zover de regelgeving de uitvoering van andere beleidsartikelen faciliteert vindt evaluatie van de effecten van dat beleid onder die artikelen plaats.

Beleidsartikel 2.2 Wetgevingskwaliteitsbeleid

Met kwaliteit van wetgeving wordt bedoeld dat wetgeving voldoet aan eisen van rechtszekerheid, rechtsgelijkheid, doorzichtigheid, consistentie, proportionaliteit, effectiviteit en efficiency, uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid. Omdat de maatschappelijke omstandigheden in permanente ontwikkeling zijn, moet wetgeving bij de tijd worden gehouden om deze algemene criteria steeds opnieuw tot gelding te kunnen brengen (Nota Wetgevingskwaliteitsbeleid, TK, 27 475, nr. 2 blz. 1).

Beleidsdoelstelling 2.2.

Bevorderen van de kwaliteit van de wetgeving.

Om deze doelstelling te kunnen bereiken wordt ontwerpregelgeving, wetten en Algemene Maatregelen van Bestuur (AMvB) getoetst op bovenstaande criteria. Daarnaast worden elk jaar in het kader van het Marktwerking Deregulering en Wetgevingskwaliteit (MDW)-programma wetten geselecteerd die op hun werking worden onderzocht. De kwaliteit van wetgeving wordt overigens bevorderd door de voorbereiding zo goed mogelijk in te richten en de ontwerpers de nodige hulpmiddelen ter beschikking te stellen. Door de instandhouding van vaste interdepartementale overlegstructuren wordt continuering van de zorg voor kwaliteitsaspecten gewaarborgd.

Operationele doelstelling 2.2.1

Bijdragen aan de rechtstatelijke en bestuurlijke kwaliteit van de regelgeving door toetsing van alle voorstellen van wet en ontwerpen van algemene maatregelen van bestuur voorafgaande aan de behandeling in de ministerraad, alsmede voor nota's van wijziging met inhoudelijke betekenis, voorafgaande aan indiening bij de Tweede Kamer.

Met deze activiteit wordt beoogd dat de wetsvoorstellen en ontwerp-AMvB's op het moment dat zij in de ministerraad aan de orde zijn voldoen aan de genoemde kwaliteitscriteria.

Alle wetsvoorstellen en algemene maatregelen van bestuur worden ter toetsing aan Justitie voorgelegd. Bij de toetsing worden de kwaliteitscriteria van de nota Wetgevingskwaliteitsbeleid als uitgangspunt genomen. In het bijzonder wordt gelet op delegatiekwesties, instelling en vormgeving van bestuurlijke (uitvoerings)organisaties, inclusief het toezicht en overgangsrechtelijke vragen. Naar verwachting zullen in 2002 ruim 400 voorstellen ter toetsing worden aangeboden.

Nieuw is de toetsing van nota's van wijzing en de toetsing van voorstellen door middel van kosten-batenanalyse (k.b.a.) en quick scan. Evenals bij de toetsing van regelgeving, wordt bij de toetsing van nota's van wijziging gestreefd naar een inbreng waarmee maximaal rekening wordt gehouden door de andere departementen. Bij nota's van wijziging is een complicerende factor het veelal spoedeisende karakter de politieke druk ter zake. Bij toepassing van k.b.a. en quick scan wordt de toetsing zo vroeg mogelijk in het beleidsproces geplaatst. Het rendement hiervan zal later in het wetgevingsproces zichtbaar worden. Voorstellen zullen immers beter zijn, indien een juiste instrumentkeuze is gemaakt. Naar verwachting zullen tussen de 10 en 15 k.b.a.'s en quick scans plaatsvinden.

Operationele doelstelling 2.2.2

Doorlichten van wetgevingscomplexen op belasting door regels voor burgers en bedrijfsleven.

Deze activiteit wordt uitgevoerd in het kader van de operatie Marktwerking, Deregulering en Wetgevingskwaliteit (MDW). Deze operatie wordt door de ministeries van Economische Zaken en Justitie gezamenlijk gecoördineerd. Het gaat om onderwerpen die op het beleidsterrein van alle departementen kunnen liggen. Beoogd wordt de wetgeving in overeenstemming te brengen met actuele maatschappelijke behoeften en daarbij te laten voldoen aan de algemene kwaliteitscriteria. In het kader van deze operatie ligt een accent op zo min mogelijke belasting door regelgeving, zo groot mogelijke effectiviteit, zo goed mogelijke handhaafbaarheid, het gebruik maken van financiële prikkels en het bevorderen van eerlijke en effectieve concurrentie in 2002.

Jaarlijks worden vijf à tien, gemiddeld acht, nieuwe projecten uitgevoerd. In overleg met departementen, maatschappelijke organisatie en bedrijfsleven worden onderwerpen geselecteerd. Vervolgens worden interdepartementale werkgroepen ingesteld die door middel van een door de Ministerraad vastgestelde startnotie de opdracht krijgen met voorstellen op een bepaald terrein te komen. Dit kan zowel leiden tot concrete wijzigingen op een bepaald terrein, als tot een beleidskader dat in het vervolg wordt gehanteerd. Bij het gereed komen van het rapport wordt een kabinetsstandpunt vastgesteld, waarna de implementatie ter hand wordt genomen. De ministeries van Justitie en Economische Zaken leveren leden en secretarissen van werkgroepen, zorgen voor de goede gang van zaken bij de werkgroepen en voor de besluitvorming en het bewaken de voortgang van de implementatie.

In 2002 worden de volgende nieuwe projecten afgerond met een rapport en een kabinetsstandpunt: Intensief ruimtegebruik van bedrijfsterreinen, Veilen, Overstapkosten, de Positie van de koper op de woningmarkt en de Benchmark gemeentelijke dienstverlening.

Verschillende departementen passen de in MDW-verband ontwikkelde beleidskaders toe, zoals Verhandelbare rechten, Vouchers en persoonsgebonden budgetten, Concessies en aanbestedingen.

Op het terrein van Justitie vraagt de implementatie van enkele uitgevoerde projecten bijzondere aandacht, te weten Openbare inrichtingen, Onteigeningswet en Harmonisatie van planprocedures.

Evaluatieonderzoeken

De resultaten van de MDW-projecten worden in de periodieke voortgangsbrieven aan de Tweede Kamer geëvalueerd.

Operationele doelstelling 2.2.3

Vergemakkelijken en verbeteren van de voorbereiding van regelgeving.

Beoogd wordt middelen te ontwikkelen, in stand te houden en ter beschikking te stellen die de voorbereiding van regelgeving vergemakkelijken. Het kan zowel gaan om het doen vaststellen van beleidskaders die bindend zijn bij het ontwerpen van regelgeving, als om faciliteiten.

In het kader van het Interdepartementaal Wetgevingsberaad (IWB) worden de wetgevingsvraagstukken behandeld die rijksbreed van belang zijn. Waar nodig leidt dit tot beleidslijnen voor de ministeries. Een vaste interdepartementale werkgroep van het IWB, waarvan het voorzitterschap en secretariaat bij Justitie berusten, is belast met het permanente onderhoud van de Aanwijzingen voor de regelgeving. Deze door de Minister-President in overeenstemming met het gevoelen van de Ministerraad vastgestelde aanwijzingen voor de rijksdienst geven invulling aan de bovenomschreven wetgevingskwaliteitseisen en bepalen waaraan wetgeving op het niveau van de centrale overheid behoort te voldoen. De aanwijzingen zijn in de praktijk van groot belang als bron van kennis voor wetgevingsjuristen en beleidsambtenaren. De aanwijzingen worden in beginsel eenmaal per jaar gewijzigd en aangevuld.

Het bevorderen van kennisuitwisseling tussen de wetgevingsjuristen van de rijksoverheid en van gezamenlijke kennis en instrumentontwikkeling gebeurt middels het kenniscentrum wetgeving.

In 2002 zullen de volgende activiteiten worden ondernomen:

• Onderhoud en uitbouw website.

• Ontwikkeling expertsysteem.

• Diverse projecten zoals operationalisering kwaliteitseisen wetgeving, en onderhandelend bestuur en wetgeving; (evaluatie)onderzoek kan een deel daarvan uitmaken. Het project «de operationalisering van de kwaliteitseisen» is erop gericht om de kwaliteitseisen voor wet- en regelgeving te concretiseren. De eisen, die ook hun weerslag hebben gevonden in de Aanwijzingen voor de regelgeving, zijn nu nog heel algemeen van karakter. Het project is bedoeld om de eisen te vertalen naar meer concrete indicatoren. De studie naar onderhandelend bestuur en wetgeving zal onder meer bezien wat de rol van wetgeving kan zijn in een maatschappij waar de overheid slechts één van de vele actoren is die een rol speelt bij de totstandkoming van besluiten. Nu de overheid steeds meer deel uitmaakt van een netwerkorganisatie, heeft zij het niet meer alleen voor het zeggen. De vraag is welke gevolgen dit heeft voor de wetgevingsfunctie.

• Ontwikkeling instrumenten als checklists; (evaluatie)onderzoek kan deel uitmaken van dergelijke projecten. Bij checklists kan o.a. worden gedacht aan het digitaliseren van de huidige wetgevingstoetsen en aan het opstellen van een leidraad voor overgangsrecht. De aanwijzingen voor de regelgeving bevatten uitgangspunten voor de verschillende modaliteiten overgangsrecht (onmiddellijke werking, eerbiedigende werking, uitgestelde werking en terugwerkende kracht). In de leidraad zullen deze nader worden uitgewerkt.

• Klantonderzoek.

De Academie voor Wetgeving heeft tot doel een bijdrage te leveren aan het oplossen van het arbeidsmarkttekort aan wetgevingsjuristen. De Academie verzorgt daartoe vanaf 3 september 2001 een interdepartementale, postdoctorale en in-service beroepsopleiding voor startende wetgevingsjuristen van de Raad van State en de ministeries. Per jaar moeten 15 tot 20 wetgevingsjuristen gaan deelnemen aan de door de Academie verzorgde opleiding. De startende wetgevingsjuristen worden gedurende deze tweejarige deeltijdopleiding geplaatst bij verschillende ministeries. Een deel van de benodigde middelen ter financiering van de Academie zullen worden overgeheveld van het ministerie van BZK naar het ministerie van Justitie.

De wijze waarop wetgeving door de departementen tot stand wordt gebracht, wordt verbeterd. Daartoe licht eerst elk departement het eigen proces van wetgeving door, waarna de Visitatiecommissie wetgeving een bezoek aflegt en over haar bevindingen rapporteert aan de betreffende minister. Na de eerste ronde van visitaties in 1998 en 1999 heeft de commissie in 2000 een samenvattend rapport uitgebracht aan de minister van Justitie. Thans worden de departementen een tweede maal gevisiteerd. Naar verwachting zal een tweede samenvattend rapport in het eerste kwartaal van 2002 worden uitgebracht. Het kabinet moet een besluit nemen over de wijze waarop uitvoering zal worden gegeven aan de voorstellen van de visitatiecommissie.

Operationele doelstelling 2.2.4

Bijdragen aan de inzet van Nederland als lidstaat aan de verbetering van de kwaliteit van Europese regelgeving en aan een juridisch juiste doorwerking van het Europese recht in de Nederlandse rechtsorde.

De uitvoering omvat een aantal activiteiten. Het leeuwendeel houdt in het in stand houden, samen met het ministerie van Buitenlandse Zaken van de Interdepartementale Commissie Europees Recht (ICER). Deze commissie produceert adviezen, handleidingen, checklists en dergelijke.

Een belangrijk deel van de Nederlandse wetgeving heeft een Europese oorsprong. Kwaliteitsproblemen op Europees niveau komen in de nationale wetgeving terug. Daarom behoeft de kwaliteit van wetgeving ook op Europees niveau aandacht. Daartoe zijn richtsnoeren ontwikkeld die de opstellers van Europese regels in acht nemen. De inzet van Nederland is erop gericht die richtsnoeren uit te breiden en de uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid expliciet aan de orde te stellen.

Ook de doorwerking van het Europese recht in de nationale rechtsorde vergt bijzondere aandacht. Met het oog daarop stelt de ICER adviezen op over de belangrijkste arresten van het Hof van Justitie van de EG en worden handleidingen en checklists voor wetgevingsjuristen en beleidsmakers gemaakt. Ter verbetering van hun praktische bruikbaarheid zullen deze zo veel mogelijk worden gebundeld. Een evaluatie van de werkwijze en structuur van de ICER is in gang gezet.

Het nationale mededingingsregime wordt in belangrijke mate bepaald door Europeesrechtelijke regels en jurisprudentie. Uit ervaring is gebleken dat mededingingsproblemen moeilijk te herkennen zijn. Daarom wordt onderzocht of een checklist voor de herkenning van mededingingsvragen kan worden ontwikkeld.

Evaluatieonderzoek

Het wetgevingskwaliteitsbeleid is slechts één van de elementen die in het wetgevingsproces een rol meespelen bij de bepaling van regelgeving.

Door middel van evaluatief onderzoek zal in beeld moet worden gebracht welke effecten aan de onderscheiden elementen van wetgevingskwaliteitsbeleid kunnen worden toegerekend. Daartoe zal het volgende worden bezien.

Doorlichten van wetgevingscomplexen op belasting door regels voor burgers en bedrijfsleven:

– de mate waarin gebruik gemaakt wordt van ontwikkelde checklists en andere middelen voor wetgevingskwaliteit;

– de tevredenheid van de gebruikers over deze middelen.

Vergemakkelijken en verbeteren van de voorbereiding van regelgeving:

– de tevredenheid van de gebruikers over deze middelen;

– de mate waarin onderwijsactiviteiten op het terrein van de wetgevingsleer worden verzorgd.

3 – PREVENTIE EN RECHTSHANDHAVING

Beleidsartikel 3.1 Criminaliteitspreventie

Het ministerie van Justitie staat voor een veilige samenleving. Een belangrijke beleidsdoelstelling is dan ook de criminaliteit te verlagen of in ieder geval niet te laten stijgen.

Beleidsdoelstelling 3.1

Bijdragen aan de beheersing van de criminaliteit ten behoeve van een veilige Nederlandse samenleving.

Elk strafbaar feit dat voorkomen kan worden is winst. Dat geldt in de eerste plaats voor de samenleving, die bij uitstek daardoor veiliger wordt. Maar het geldt evenzeer voor het ministerie van Justitie, dat verantwoordelijk is voor veel onderdelen van de keten die de strafrechtelijke reactie op strafbare feiten verzorgt. Dat Justitie een bijdrage levert aan criminaliteitspreventie is derhalve logisch. Een bijdrage, want het ministerie van Justitie kan het niveau van de criminaliteit slechts indirect beïnvloeden. Justitie stimuleert onder meer door overleg en het beschikbaar stellen van financiële, middelen, maatschappelijke partners – burgers, bedrijven, andere overheidsorganen – om preventieve werkzaamheden uit te voeren. Daarnaast verricht Justitie een aantal taken die het maatschappelijke actoren mogelijk maakt zich te wapenen tegen criminaliteit.

Concreet gaat het bij deze beleidsdoelstelling om negen operationele doelstellingen waarlangs Justitie tracht in het bijzonder (potentiële) daders en slachtoffers zodanig te beïnvloeden dat de omvang van de criminaliteit wordt verminderd.

Operationele doelstelling 3.1.1

Zorgdragen voor een doelmatige samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven.

Om de publiek-private samenwerking op het terrein van criminaliteitsbeheersing zo doelmatig mogelijk te maken, richt het beleid zich zowel op de inhoud als de organisatie van die publiek-private samenwerking. Binnen diverse branches worden onderzoeken en analyses uitgevoerd, die een beeld geven van de aard en omvang van de criminaliteit.

In 2000 vond een experimentele doorlichting plaats van de transportsector om de kwetsbaarheid daarvan voor georganiseerde criminaliteit vast te stellen. In 2002 wordt een dergelijke doorlichting van twee andere bedrijfstakken afgerond, te weten de «gezondheidszorg» en«afvalverwerking». Vervolgens wordt in 2002 gestart met het doorlichten van de bedrijfstak «betaald voetbal».

Om de aard en omvang van de veelvoorkomende criminaliteit te kunnen vaststellen is in 2000 een pilot uitgevoerd van de Monitor Bedrijven en Instellingen (MBI). Deze pilot vond plaats in drie sectoren, namelijk in de bouw, bij transport en bij cultuur/recreatie. Dit onderzoek wordt in het begin van 2002 integraal, dat wil zeggen over alle branches, uitgevoerd. Een en ander geschiedt onder verantwoordelijkheid van het Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentrum (WODC) en in samenwerking met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en het Nationaal Platform Criminaliteitsbeheersing (NPC).

In het NPC worden tevens op concrete aandachtsgebieden initiatieven genomen, zoals de ontwikkeling van het Keurmerk Veilig Ondernemen en de Kwaliteitsmeter Veilig Uitgaan. Het in 2002 op te richten landelijke kenniscentrum zal de regionale platforms faciliteren door beschikbare kennis en ervaring op het gebied van criminaliteitspreventie ter beschikking te stellen en financiële ondersteuning voor projecten te bieden.

Operationele doelstelling 3.1.2

Adequaat uitvoeren van (wettelijke) taken met betrekking tot integriteit van (bijzondere) rechtsstelsels.

In aansluiting op de nota Criminaliteitsbeheersing (TK 27 834. Nrs. 1–2) wordt prioriteit gegeven aan het verbeteren van de bestuurlijke preventie van (georganiseerde) criminaliteit door het bevorderen van integriteit bij burgers, bedrijfsleven en overheid. Om dit te kunnen realiseren worden hiervoor nieuwe wettelijke instrumenten ontworpen en bestaande wetten verbeterd.

Het ministerie van Justitie geeft uitvoering aan het screenen en beoordelen van personen die een rechtspersoon willen oprichten. Hiervoor dient een Verklaring van Geen Bezwaar (VvGB) te worden aangevraagd. Deze aanvraag verloopt via de notaris en hiervoor worden leges geheven.

Het ministerie van Justitie geeft ook uitvoering aan de garantstellingsregeling curatoren. Deze regeling dient voor het voorkomen van misbruik van rechtspersonen door financiële garantstelling van curatoren waar dit misbruik vermoed wordt.

Ten behoeve van de uitvoering van haar taken en de informatievoorziening aan instanties op het gebied van de rechtshandhaving, onderhoudt het ministerie van Justitie een aantal centrale (geautomatiseerde) registers op het gebied van de preventie van criminaliteit. Deze centrale registers zijn:

• Vennootschappenregister;

• Centraal testamentenregister;

• Centraal insolventieregister (in ontwikkeling).

Het aantal geweigerde verklaringen van geen bezwaar (VvGB) is een indicator in hoeverre het instrument daadwerkelijk zijn nut heeft voor het bereiken van de doelstelling.

Prijs- en volumegegevens

Naast het uitvoeren van deze bestaande taken gaat het ministerie van Justitie twee nieuwe taken uitvoeren. Ten eerste is het bureau BIBOB (Bevordering Integriteitsbeoordelingen door het Openbaar Bestuur) opgericht. Dit bureau toetst ten behoeve van bestuursorganen de integriteit van betrokken partijen bij subsidies, vergunningen en aanbestedingen. Afhankelijk van de behandeling in de Tweede Kamer van het wetsvoorstel BIBOB, kan het bureau in de loop van 2002 operationeel worden.

Ten tweede gaat het om de thans door de burgemeesters afgegeven verklaring omtrent gedrag van natuurlijke personen, waarvoor een centraal orgaan voor afgifte wordt ingericht. Ook zal een dergelijke verklaring voor rechtspersonen worden ontwikkeld. Dit centrale orgaan is naar verwachting in 2003 operationeel.

Groeiparagraaf

De volumegegevens die bij deze operationele doelstelling zijn opgenomen zijn «eerste generatie» prestatiegegevens. Zij geven feitelijke informatie over de capaciteit van de Justitieorganisatie bij deze doelstelling. In de groei naar de komende VBTB-begrotingen staat de ontwikkeling van betrouwbare prestatiegegevens centraal.

Operationele doelstelling 3.1.3

Voortdurend vergroten van kennis over beheersing van de criminaliteit bij de relevante partners.

Beleid gericht op de preventie van criminaliteit wordt vaak uitgevoerd op decentraal niveau. Justitie heeft geen sturingsrelaties met uitvoeringsorganisaties op dat niveau. Naast overleg en het beschikbaar stellen van financiële middelen voor (pilot)projecten is gerichte informatievoorziening een belangrijk beleidsinstrument. Er worden voorlichtingsmiddelen ontwikkeld, publicaties verspreid en voorlichtingsbijeenkomsten georganiseerd. De informatievoorziening is enerzijds gericht op het op de agenda krijgen van preventiethema's bij relevante partners en anderzijds op het voorzien van deze partners van gerichte informatie om preventie te kunnen vormgeven. Deze informatie moet voortdurend worden verstrekt omdat bij preventie een hoge mate van innovatie noodzakelijk is.

Evaluatieonderzoek

Elke drie jaar wordt er een tevredenheidsonderzoek uitgevoerd naar de bereikte doelgroepen en het (beleidsmatig) gebruik van publicaties. In 2002 zal weer een dergelijk tevredenheidsonderzoek worden uitgevoerd. Door middel van deze onderzoeken wordt periodiek nagegaan of de informatievoorziening daadwerkelijk leidt tot een vergroting van kennis en gebruikt wordt bij het opzetten en vormgeven van preventiebeleid en -projecten bij de partners.

Operationele doelstelling 3.1.4

Versterken van de afstemming en samenwerking tussen justitiële organisaties door het tot stand brengen van arrondissementaal justitieoverleg op strategisch niveau.

Het tot stand brengen van een optimale afstemming en samenwerking tussen de justitiële organisaties op regionaal niveau moet leiden tot een goed functionerende strafrechtketen, die in staat is om snel en doelgericht de criminaliteit te bestrijden en bij te dragen aan de lokale veiligheid. Het programma kent twee sporen. Het eerste betreft het scheppen van de randvoorwaarden op arrondissementsniveau. Zo is met ingang van 1 juli 2001 de Bijdrageregeling regionale samenwerking in werking getreden. De justitiële organisaties ontvangen op grond van deze regeling gezamenlijk per arrondissement een bijdrage om de totstandkoming en uitvoering van onderling bindende bestuurlijke afspraken te bevorderen. De regeling geldt vooralsnog tot 1 juli 2003. Het tweede spoor betreft de sturing en financiering van de justitiële organisaties vanuit de landelijke organisaties en het ministerie van Justitie. Die moet zo zijn ingericht dat samenwerking wordt bevorderd in plaats van belemmerd. Daartoe moet meer op maatschappelijk relevante prestatie worden gestuurd.

In 2002 omvat het meerjarenprogramma onder andere een aanzet tot de volgende activiteiten, die deels al in 2001 zijn gestart:

• de totstandkoming van een samenwerkingsstructuur via overlegplatforms op arrondissementsniveau;

• het vaststellen van gemeenschappelijke landelijke beleidskaders;

• het stroomlijnen van de planning en control cyclus;

• het verbeteren van de aansluiting van werkprocessen van de diverse organisaties.

In 2002 worden 19 overlegplatforms opgericht.

Evaluatieonderzoek

Afhankelijk van een eind 2002 uit te voeren evaluatie wordt besloten over mogelijke structurele toekenning van de arrondissementale bijdragen.

Operationele doelstelling 3.1.5

Het op lokaal niveau implementeren van kleinschalige, integrale Justitievoorzieningen om – in relatie tot rechtshandhaving – de subjectieve en objectieve veiligheid te vergroten.

Het Justitie In de Buurt (JIB)-beleid is de proefperiode voorbij, de beschikbare financiële middelen zijn inmiddels structureel gemaakt. Deze middelen en het beleid voorzien in een toename van het aantal JIB-kantoren met drie kantoren per jaar. Ook in 2002 komen er weer drie nieuwe JIB-kantoren bij. De plannen en de opzet voor een JIB-kantoor worden ontwikkeld in de arrondissementen, waarbij de justitiële partners, gemeente en politie betrokken worden.

Per nieuw JIB-kantoor wordt jaarlijks een bedrag van € 0,2 miljoen gereserveerd. Dit bedrag is bedoeld ter dekking van de minimale personele kosten (OM-personeel) en materiële kosten (inrichting en huisvesting). Daarnaast kunnen de bureaus, ten behoeve van de deelname van de overige Justitieorganisaties, een beroep doen op de middelen uit het «stimuleringsfonds JIB».

Met de ontwikkeling van de wijkprogramma's Opvoedingsondersteuning en Ontwikkeling/Communities that Care (O&O/CTC) door de ministeries van Justitie en VWS gezamenlijk is gestalte gegeven aan vroegtijdig ingrijpen ter voorkoming van structurele problemen op latere leeftijd. In de periode 1999–2002 is in een aantal steden gestart met een proefimplementatie van deze wijkgerichte programma's. In maart 2002 wordt het advies verwacht van de commissie Van Opstelten. Naar aanleiding van dit advies tezamen met de evaluatie van de projecten eind 2002 wordt een beslissing genomen over eventuele definitieve implementatie. Het JIB-beleid en het O&O/ CTC zijn beide «producten in natura» in het kader van het grote Stedenbeleid.

Prestatiegegevens

Evaluatieonderzoek

De eerste vier experimenten met JIB zijn in 1998 en 1999 door het WODC geëvalueerd. In het najaar van 2000 is een grootschalige evaluatie van start gegaan, waarin naast de invulling die aan JIB wordt gegeven ook wordt gekeken naar de effecten. In 2002 worden acht JIB-kantoren geëvalueerd. De wijkprogramma's Opvoedingsondersteuning & Ontwikkeling en Communities that Care worden aan een eerste evaluatie onderworpen. Deze is aan het eind van 2002 gereed.

Operationele doelstelling 3.1.6

Mede vormgeven aan Europese strategie voor criminaliteitspreventie.

Een preventie-experiment ligt op het gebied van het onderzoeken van mogelijkheden tot een uitstellen van het gebruik van cannabis door minderjarigen. In het kader van het project Handhaving Op Niveau (HON) wordt onderzocht in welke mate minderjarigen cannabis gebruiken en in welke gelegenheden zij cannabis aanschaffen. Het doel van het experiment is best practices te ontwikkelen om de leeftijd waarop jongeren voor de eerste keer cannabis gebruiken te verhogen.

Op uiteenlopende deelterreinen van het drugsbeleid draagt Justitie bij aan het vormgeven van een Europese strategie voor criminaliteitspreventie. De Europese drugsstrategie en het daarvan afgeleide EU-actieplan inzake drugs (2000–2004) zijn de centrale kaders. In deze plannen zijn voornemens opgenomen om bepalingen uit het Verdrag van Amsterdam uit te werken met betrekking tot het streven naar minimumvoorschriften inzake bestanddelen en straffen voor illegale handel in drugs. Daartoe zijn studies gestart met medewerking van de lidstaten door de Europese Commissie. Omvang en complexiteit van de materie droegen ertoe bij dat het voorjaar 2001 als streefdatum voor voorstellen niet werd gehaald. Er wordt nu naar gestreefd om in 2002 gemeenschappelijke conclusies te trekken. Nederland heeft steeds gesteld dat de introductie van wettelijke ondergrenzen voor strafbedreigingen niet aanvaardbaar kan zijn.

In de EU werkgroep drugshandel is een initiatief van Zweden besproken om tot een EU-brede analyse van monsters van amfetamine en overige synthetische drugs te komen. Doel is opsporingsonderzoeken in dit soort zaken effectiever te maken. Nederland heeft het beginsel ondersteund. Wel zijn er de nodige aandachtspunten van technische aard. Daarom is er voor gekozen om in 2002 met een beperkte pilot te beginnen.

Operationele doelstelling 3.1.7

Ontwikkelen en evalueren van instrumenten of methoden gericht op de daders, slachtoffers of de omgeving ter beheersing van de criminaliteit.

Op het gebied van criminaliteitspreventie is innovatie een absolute noodzaak. Niet alleen wordt de samenleving voortdurend geconfronteerd met nieuwe vormen van criminaliteit en categorieën daders of slachtoffers, maar ook kan de effectiviteit van instrumenten en maatregelen in de loop van de tijd afnemen. Naast innovatie is daarom evaluatie van groot belang. Het ministerie van Justitie tracht zo veel mogelijk inzicht te krijgen in welke preventieve maatregelen worden ontwikkeld om veelbelovende activiteiten te kunnen ondersteunen.

Voor 2002 is daarnaast ca. € 0,9 miljoen gereserveerd voor activiteiten in het kader van het jaar van de vrijwilligers.

Evaluatieonderzoek

Om innovatieve instrumenten of methoden te kunnen ontwikkelen is allereerst basisonderzoek nodig om doelgroepen en aangrijpingspunten voor een aanpak te kunnen bepalen. In dit kader wordt een onderzoek naar huiselijk geweld onder allochtonen uitgevoerd en een onderzoek naar kindersekstoerisme. Deze onderzoeken worden in de eerste helft van 2002 afgerond. Daarnaast zijn er enkele innovatiemethoden die begeleid worden met evaluatieonderzoek om te kunnen bepalen of deze de beoogde effecten opleveren.

In 2002 vindt de eindevaluatie plaats van het proces en het effect van het project Taakspel en van het Nederlands Instituut voor de Classificatie van Audiovisuele Media (NICAM).

Operationele doelstelling 3.1.8

Bevorderen van het gebruik en de implementatie van instrumenten/methoden gericht op daders/slachtoffers door relevante organisaties.

Het ministerie van Justitie realiseert haar doelen op het gebied van criminaliteitspreventie vooral via partners. Deze hebben vaak een extra stimulans nodig als zij in of via hun organisaties veelbelovende activiteiten en concepten op het gebied van criminaliteitspreventie willen toepassen. Vaak zijn er bijvoorbeeld financiële belemmeringen in de startfase. Daarom is de stimuleringsregeling criminaliteitspreventie in het leven geroepen. Per jaar wordt een aantal gebieden vastgesteld waarop succesvolle activiteiten en concepten zijn ontwikkeld. Voor de toepassing daarvan kunnen de partners een subsidie verkrijgen. Deze subsidie is per aanvraag aan een maximum gebonden en is eenmalig.

Evaluatieonderzoek

Begin 2002 wordt de evaluatie van het pilotproject vroegtijdige signalering van probleem- en crimineel gedrag bij kinderen van nul tot twaalf jaar afgerond. Deze evaluatie staat aan de basis van de nadere implementatie van deze methode.

Operationele doelstelling 3.1.9

Zorgdragen voor een goed gereguleerd kansspelaanbod.

Het kabinet heeft in 2000 een aantal wijzigingen in het kansspelbeleid voorgesteld (kabinetsstandpunt MDW-project Wet op de Kansspelen, TK 24 036, nr. 180). Het beoogt daarmee enerzijds het aanbod van kansspelen meer te doen aansluiten bij de maatschappelijke behoeften en anderzijds de toegang tot de opbrengsten beter te reguleren.

Vooruitlopend op een algemeen overleg over dit kabinetsstandpunt is het ministerie van Justitie medio 2001 in samenwerking met de andere betrokken ministeries en belanghebbende organisaties gestart met het project Kansspelen, dat dient ter voorbereiding van de voorgestelde wijzigingen. Binnen dit project zijn de beleids- en uitvoeringstaken inzake kansspelen ondergebracht. Het zal vermoedelijk in de loop van 2004 worden afgerond.

Bestaat het voornemen in 2002 de volgende activiteiten ter hand te nemen:

• Het uitvoeren van een onderzoek naar onder andere de behoefte aan casinospelen, de mogelijke effecten op het illegaal aanbod van uitbreiding van het legaal aanbod, de mogelijkheden en wenselijkheden om het aantal casino's al dan niet uit te breiden, en de daaraan te verbinden voorwaarden. Dit onderzoek faciliteert de besluitvorming over eventuele uitbreiding van het aantal casino's.

• Het uitwerken van voorwaarden voor een beperkte uitbreiding van het aantal vergunningen voor goede doelen loterijen.

• Het uitwerken van voorstellen ter harmonisering en verruiming van de vergunningsvoorwaarden voor landelijke kansspelen.

• Het uitwerken van voorstellen ter vergroting van de toegankelijkheid tot de opbrengsten van loterijen voor nieuwe begunstigden.

• Het voorbereiden van certificering van goede doelen die begunstigd worden door kansspelorganisaties en van organisaties die als intermediair fungeren.

• Het invullen van randvoorwaarden voor het toestaan van twee internetplaza's voor Nederlandse vergunninghouders voor landelijke kansspelen en voor exploitanten van speelautomaten. Hiermee zal vooruitlopend op wijziging van de Wet op de kansspelen in de vorm van een «pilot» worden gestart.

• Het in gang zetten van het traject tot wijziging van de Wet op de kansspelen. Daartoe behoort naast de hiervoor vermelde activiteiten het uitwerken van voorstellen voor het onderbrengen van beleid en uitvoering met betrekking tot kansspelen bij het ministerie van Justitie, het opheffen van het verbod op het aanbieden van gratis kansspelen en de inrichting van een nieuw orgaan voor toezicht op en advisering van vergunninghouders.

Daarnaast zal het toezicht op de naleving van de regelgeving en handhaving van het kansspelbeleid geïntensiveerd worden. Hiervoor is in 2001 al een eerste aanzet gegeven.

Beleidsartikel 3.2 Slachtofferzorg

Slachtoffer worden van een misdrijf is een ingrijpende ervaring, die het vertrouwen van betrokkenen in de samenleving aantast. Goede slachtofferopvang en -bejegening bevordert een herstel van dit vertrouwen en is voorts van belang voor het gevoel van rechtvaardigheid bij de burger in het algemeen.

Beleidsdoelstelling 3.2

Bijdragen aan een goede bejegening van slachtoffers van strafbare feiten ter bevordering van het rechtvaardigheidsgevoel in Nederland.

Slachtofferzorg is een onderdeel van de rechtshandhaving. Het biedt degenen die slachtoffer worden van een misdrijf opvang en emotionele ondersteuning en het informeert hen over de voortgang van de strafzaak. In voorkomende gevallen worden slachtoffers geholpen bij het innen van de door de rechter opgelegde schadevergoeding. Ook het Schadefonds Geweldsmisdrijven, dat een tegemoetkoming in de schade geeft aan slachtoffers met ernstig letsel, behoort tot de slachtofferzorg.

Operationele doelstelling 3.2.1

Zorgen dat slachtoffers van misdrijven een voorziening hebben die laagdrempelige eerste praktische en emotionele hulp biedt.

Een goede slachtofferbejegening begint met laagdrempelige eerste praktische en emotionele hulp. Het ministerie van Justitie draagt bij aan deze bejegening door het in standhouden van Slachtofferhulp Nederland als instelling die deze laagdrempelige hulp biedt. In 2002 zal de aandacht gericht zijn op het verbeteren van de efficiëntie en effectiviteit van de organisatie onder andere door de uitvoering van output financiering.

Volumegegevens

Groeiparagraaf

Ten aanzien van de bij deze operationele doelstelling geformuleerde volumegegevens wordt opgemerkt dat Justitie de gegevens van derden betrekt (25 stichtingen Slachtofferhulp). De registratie van de gegevens op het terrein van de slachtofferzorg is op dit moment te veel versnipperd om goede prestatiegegevens op te baseren. In de groei naar de komende VBTB begrotingen staat de ontwikkeling van (betrouwbare) prestatiegegevens centraal.

Operationele doelstelling 3.2.2

Bevorderen dat slachtoffers van strafbare feiten goed worden bejegend vanaf het eerste contact met de politie tot en met de inning van de schade en dat er een voorziening is voor schadeverhaal op de dader.

In 2002 wordt doorgegaan met de implementatie van de actiepunten (te weten het genereren van kengetallen, slachtofferzorg en snelrecht) die voortvloeien uit de eindevaluatie slachtofferzorg, die zijn weergegeven in de brief van 29 juni 2001 van de minister van Justitie aan de Tweede Kamer (TK 27 213, nr. 2).

Op deze wijze wordt optimalisering van de slachtofferzorg die door de betrokken instanties wordt geboden nagestreefd. Subsidies zijn bestemd voor pilot projecten en tevredenheidsonderzoeken.

Evaluatieonderzoek

Vanaf 2002 wordt verdere monitoring van slachtofferzorg uitgevoerd met de meetmethode slachtofferzorg en een periodiek onderzoek onder slachtoffers van misdrijven die met het Openbaar Ministerie in aanraking komen.

Operationele doelstelling 3.2.3

Zorgen dat slachtoffers van ernstige geweldsmisdrijven een voorziening hebben die een tegemoetkoming in de schade verstrekt aan die slachtoffers van ernstige geweldsmisdrijven die hun schade niet elders kunnen verhalen.

In 2002 wordt doorgegaan met het verstrekken van tegemoetkomingen in de schade van slachtoffers van geweldsmisdrijven met ernstig letsel. In het kader daarvan wordt het beleid om het Schadefonds Geweldsmisdrijven grotere bekendheid te geven voortgezet.

In 2001 is een onderzoek naar de doelgroep en het bereik van het Schadefonds Geweldsmisdrijven afgerond (TK 27 400 VI, nr. 59). Aan de hand van de uitkomsten van dit onderzoek zal de komende jaren het doelbereik van het fonds worden geoptimaliseerd.

Gezien de autonome groei van het aantal verzoeken is het budget vanaf 2002 structuureel verhoogd met € 0,9 miljoen.

Beleidsartikel 3.3 Rechtshandhaving

Justitie staat voor een rechtvaardige en veilige samenleving. Een belangrijk element van die veiligheid is dat wetten worden nageleefd. De meeste burgers doen dat doorgaans ook. Justitie bevestigt hen daarin door op wetsovertredingen te reageren met het opsporen van de overtreders en het sanctioneren van de overtredingen.

Beleidsdoelstelling 3.3

Bijdragen aan de handhaving van wet- en regelgeving ten behoeve van een veilige Nederlandse samenleving.

Justitie wil de komende jaren investeren in een «zichtbare overheid». De wijze waarop dit gestalte moet krijgen, is neergelegd in de nota «Criminaliteitsbeheersing. Investeren in een zichtbare overheid» die door de ministers van Justitie en BZK op 26 juni 2001 aan de Tweede Kamer is aangeboden (TK 27 834, nrs. 1–2). In de nota wordt een stand van zaken geschetst ten aanzien van de criminaliteitsbeheersing, vanuit een strafrechtelijke invalshoek bezien. De nota concentreert zich op een aantal tekorten in de sfeer van de strafrechtelijke handhaving. In de nota wordt beschreven hoe de rechtshandhaving op een viertal punten verbeterd dient te worden:

• opheffing van een tekort aan toezicht in het publieke domein;

• verhoging van de pakkans;

• vermindering van te lange doorlooptijden in de afhandeling van strafzaken;

• het ontwikkelen van een meer persoonlijke aanpak in de vorm van begeleiding van en toezicht op (ex-)gedetineerden ter verhoging van de effectiviteit van sancties.

Rechtshandhaving heeft vele internationale aspecten. Niet alleen de criminaliteit zelf wordt internationaler, ook de aanpak ervan en de beleidsontwikkeling vinden in toenemende mate plaats in samenwerking met andere landen en dus via internationale gremia. Alle betrokken organisatie-onderdelen binnen het domein van Justitie leveren daaraan hun bijdrage, in nauwe samenwerking met de betrokken vakdepartementen.

Operationele doelstelling 3.3.1

Het verzorgen van tijdige en adequate strafrechtelijke reactie op daders van strafbare feiten, rekening houdend met de slachtoffers van die feiten.

Met de komst van vier Bijzondere Opsporingsdiensten (BOD-en) nieuwe stijl heeft de Tweede Kamer nadrukkelijk aan de minister van Justitie gevraagd hoe het gezag over deze diensten kan worden versterkt. Daartoe wordt een landelijke organisatorische eenheid binnen het Openbaar Ministerie (OM) opgericht, die zich concentreert op de handhavingsterreinen waarop de BOD-en werkzaam zijn en waarin kennis op het gebied van de bijzondere handhaving is gebundeld: het «Functioneel OM». Dit zal leiden tot een kwaliteitsverbetering die valt te meten via de sanctiezekerheid, -snelheid en -toepasselijkheid. Vanuit het Functioneel OM wordt gericht assistentie verleend als zich bij de parketten van het OM zaken voordoen waarbij extra deskundigheid nodig is. De gespecialiseerde Officieren van Justitie spelen een belangrijke rol bij de afhandeling van dergelijke complexe zaken.

Vanaf 2004 is structureel ca. € 3,6 miljoen toegekend voor het Functioneel OM. In het kader van de stapsgewijze opbouw van dit organisatieonderdeel wordt in 2002 ca. € 2,3 miljoen en in 2003 ca. € 2,7 miljoen gereserveerd voor het Functioneel OM.

De aan het OM toegekende gelden in het kader van de verbetering van de ICT worden vooral geïnvesteerd in de nieuwbouw van het systeem «Compas» en de daaraan gerelateerde vervanging van de infrastructuur. De nieuwbouw van dit systeem, dat het Geïntegreerd Proces Systeem (GPS) gaat heten, moet leiden tot verkorting van doorlooptijden en verbetering van de productiviteit. Het eerste deelsysteem (art. 8 Wegenverkeerswet) wordt in 2001 opgeleverd, terwijl de oplevering van het laatste systeem voor 2003 staat gepland. De totale ontwikkeling van GPS (exclusief infrastructuur) is begroot op € 23 miljoen.

Voorts is geld toegekend voor de versterking van het OM. Hiermee kan een aantal ontwikkelingen worden gefinancierd die de kwaliteit van de rechtshandhaving bevorderen. Grondslag daarvoor vormt de nota Criminaliteitsbeheersing: investeren in een zichtbare overheid (TK 27 834, nrs. 1–2).

Naast de zaken die aan de orde worden gesteld in de nota Criminaliteitsbeheersing verdient de positie van het slachtoffer in het strafproces nadere versterking. Doel is een intensief en gestructureerd informatiebeleid ten behoeve van slachtoffers uit te voeren. Uiteindelijk zal de verruiming van de mededelingsplicht aan slachtoffers leiden tot een verbetering van het oordeel van deze slachtoffers over de rol van Justitie in het strafproces.

Voorts worden voor de verbetering van de verkeersveiligheid middelen toegevoegd voor de intensivering van de verkeershandhaving. Totaal wordt in 2002 € 25,9 miljoen toegevoegd. Hiermee wordt het aantal regioplannen verkeershandhaving uitgebreid met acht. Financiering vindt plaats uit hogere opbrengsten uit boeten en transacties.

In het onderstaand overzicht zijn het aantal in- en uitstroomzaken bij ressortparketten en arrondissementsparketten opgenomen.

Volumegegevens

De instroom van rechtbankappellen bij de ressortsparketten schommelt rond de 13 500 strafzaken. Wel blijken de zaken ingewikkelder en bewerkelijker te zijn geworden.

Het aantal hoger beroepen in Mulderzaken («administratief recht») komt hoger uit dan het aantal van 500 waarvan aanvankelijk werd uitgegaan. Een verdere toename wordt, mede gezien de verdere intensivering van het verkeerstoezicht, niet uitgesloten.

Per 1 januari 2002 worden de kantongerechtsappellen niet meer behandeld door de rechtbanken maar door de gerechtshoven. Ondanks de verhoging van de appelgrens van 22 naar 45 euro, waardoor het aantal kantongerechtsappellen met ongeveer 15 procent zal verminderen, zullen de ressortsparketten 20 tot 40 procent meer zaken te verwerken krijgen.

De instroom van rechtbankzaken in eerste aanleg (misdrijven en economische delicten) is de afgelopen jaren gedaald. Voor 2002 wordt niettemin een lichte toename verwacht op grond van de investeringen die worden gedaan om de veiligheid in de samenleving te vergroten en door de extra aandacht voor jeugd en geweld. Ook mag worden verwacht dat de totstandkoming van het «Functioneel OM» zal leiden tot een vergroting van het zaaksaanbod.

Het aantal zaken dat voor de rechter wordt gebracht, stijgt voortdurend. De snelheid van afdoening heeft hoge prioriteit. Er wordt naar gestreefd een fors deel, mogelijk zelfs het merendeel, van de strafzaken binnen tien weken nadat het proces-verbaal tegen de verdachte is opgemaakt, op de zitting te brengen.

In verkorting van de doorloopsnelheid van zaken tegen minderjarige verdachten wordt ook in 2002 fors geïnvesteerd, conform het plan van aanpak dat door de staatssecretaris van Justitie aan de Tweede Kamer is aangeboden (TK 27 400, VI nr. 60).

De instroom van kantonzaken is gedaald van 243 000 in 1997 tot 191 400 in 2000. In het jaar 2001 zet deze dalende lijn zich voort tot naar verwachting niet meer dan 160 000 zaken. Dit komt doordat zaken niet meer bij het OM worden ingeschreven indien de verdachte is ingegaan op het transactieaanbod dat namens het OM door het CJIB is gedaan (de «trias-procedure»). Dit effect zal in 2002 zijn uitgewerkt.

Groeiparagraaf

In 2002 gaat het OM verder met het ontwikkelen van een set kengetallen en prestatiegegevens. In de begroting 2004 zullen deze naar verwachting operationeel zijn. Het te ontwikkelen instrumentarium zal betrekking hebben op onderwerpen als selectiviteit, sanctiesnelheid, sanctiezekerheid en sanctietoepasselijkheid.

Vooralsnog wordt geëxperimenteerd met kengetallen inzake de doorloopsnelheid van zaken en het percentage sepots. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende eenheden: snelheid binnen arrondissementsparketten en ressortparketten, afdoening van rechtbankzaken en kantonzaken en sepotpercentages bij jeugdcriminaliteit en geweldscriminaliteit.

Operationele doelstelling 3.3.2

Het uitvoering geven aan de taken van het ministerie van Justitie bij de opsporing van strafbare feiten en het uitvoeren van onderzoek op technisch, medisch-biologisch en natuurwetenschappelijk gebied ten behoeve van waarheidsvinding.

Het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) voert onderzoek uit op overwegend technisch, medisch-biologisch en natuurwetenschappelijk gebied op verzoek van de Zittende Magistratuur (ZM), Openbaar Ministerie, politie en overige opsporingsinstanties.

Van de totale formatie van het NFI is circa 80 procent beschikbaar voor de uitvoering van de drie kerntaken. Deze 80 procent is als volgt verdeeld: forensisch zaakonderzoek (70 procent), research & development (15 procent) en kennis- en expertisecentrum (15 procent).

Binnen deze operationele doelstelling voert het ministerie van Justitie vergunningverlening uit met betrekking tot wapens en munitie, particuliere beveiligingsorganisaties (PBO's) en buitengewone opsporingsambtenaren (BOA).

De Wet Wapens en Munitie (WWM) heeft ten doel het tegengaan van het illegale bezit van wapens en het zoveel mogelijk beheersen van het legale bezit daarvan. Voor de uitvoering van de wet particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus geeft Justitie vergunningen af, waarmee wordt beoogd de betrouwbaarheid en kwaliteit van (het personeel van) beveiligingsorganisatie en recherchebureaus te garanderen. Justitie verleent tevens ontheffingen voor speciale waardetransporten bij de voorbereidingen van de omwisseling van de gulden in de Euro in 2001 en 2002. In het kader van het Besluit Buitengewoon Opsporingsambtenaar wordt beoogd de veiligheid in de samenleving te garanderen door het toekennen van opsporingsbevoegdheden aan betrouwbare en bekwame buitengewoon opsporingsambtenaren.

Specifieke doorlooptijden uit medisch-biologisch onderzoek zijn bekend op het gebied van:

Operationele doelstelling 3.3.3

Ontwikkelen van beleids- en uitvoeringskaders ten behoeve van opsporing van strafbaar gedrag en de bevordering van de naleving van het recht en het nemen van initiatieven op het terrein van ordenings- en strafrecht ter bevordering van de naleving van wetten en regelgeving.

Toezicht en opsporing van strafbare feiten worden in 2002 versterkt langs de lijnen die zijn uitgezet in de nota «Criminaliteitsbeheersing. Investeren in een zichtbare overheid« (TK 27 834, nrs. 1–2). Binnen de planning- en controlcyclus van politie en OM zal door de ministeries van BZK en Justitie meer worden gestuurd op resultaat. Wat de opsporing betreft, gaat het vooral om verhoging van de pakkans. In het kader van de versterking van de recherchefunctie worden in 2002 de diverse ABRIO-projecten afgerond. Tenslotte wordt een aanvang gemaakt met de uitvoering van het Nationaal Aktie Plan digitaal rechercheren, dat de opsporing in staat moet stellen om adequaat tegen alle vormen van digitale criminaliteit op te treden.

Het Nationaal Actieplan aanpak seksueel misbruik van kinderen (NAPS) beoogt een interdepartementale aanpak tot stand te brengen en beschrijft daartoe 86 activiteiten. Veel daarvan zijn al in gang gezet, al dan niet in projectvorm. Het project loopt tot het einde van 2002 en wordt afgesloten met een evaluatie.

Aanbevelingen inzake de particuliere recherche, gericht op kwaliteitsverhoging mede door een evenwichtige verdeling van de handhavingsinspanning tussen publieke en private opsporing, worden geïmplementeerd en het instrument Bijzondere Opsporings Ambtenaren (BOA's) wordt geëvalueerd.

Op het terrein van de fraude en financieel-economische criminaliteit verschijnt in de eerste helft van 2002 de kabinetsnota «Fraude en financieel-economische criminaliteit», waarin het kabinet zijn plannen voor de periode 2002–2006 zal ontvouwen. Ook wordt de implementatie van de gewijzigde EU-richtlijn afgerond en de evaluatie van de meldketen ongebruikelijke transacties ter hand genomen.

Inzake de zware georganiseerde criminaliteit is de implementatie van de uitkomsten van de evaluatie van de kernteams van groot belang evenals de totstandkoming van de wet BIBOB (Bevordering Integriteitsbeoordelingen door het Openbaar Bestuur).

Deze operationele doelstelling heeft tevens betrekking op de uitgaven die worden gemaakt voor de inhuur van particuliere bedrijven die zijn belast met de beveiliging van burgerluchthavens. Tegenover deze uitgaven staan tot een gelijk bedrag ontvangsten geraamd.

Systeem- of resultaatverantwoordelijk

De minister van Justitie is systeem- en resultaatverantwoordelijk voor die organisaties en organisatie-onderdelen die op de Justitie-begroting staan. Voor de inspanningen van de politie op dit vlak is de minister van BZK systeem- en resultaatverantwoordlijk en de minister van Justitie mede-resultaatverantwoordelijk. Voor de inspanningen van de Bijzondere Opsporingsdiensten is de minister van BZK systeem- en resultaatverantwoordelijk en is de minister van Justitie mede-resultaatverantwoordelijk.

Evaluatieonderzoek

Er worden evaluatieonderzoek op het terrein van de beleidsthema's opheffing bordeelverbod, Nationaal Actieplan aanpak seksueel misbruik van kinderen (NAPS) en BOA's uitgevoerd.

Operationele doelstelling 3.3.4

Het verzorgen van aansluiting van Nederlands beleid en regelgeving waar het de rechtshandhaving betreft op de internationale ontwikkelingen, het beïnvloeden van deze ontwikkelingen en het terugvertalen van deze ontwikkelingen naar nationaal beleid en regelgeving.

Afhankelijk van het tempo van de besluitvorming in de Europese Unie zal in de loop van 2002 het definitieve Eurojust van start kunnen gaan.Daarmee wordt een belangrijke impuls gegeven aan een verdere verbetering van de coördinatie en samenwerking bij de opsporing en vervolging van georganiseerde, grensoverschrijdende criminaliteit. Dit moet leiden tot een toename van het aantal Eurojust-zaken waarbij Nederland betrokken is.

Nederland blijft zich, ook in EU-verband, inzetten voor een verdere verbetering en versterking van de aanpak van EU-fraude, onder andere door een actieve inzet in de relevante EU-gremia. Ook de operationele samenwerking tussen het Nederlandse OM en OLAF, de fraudebestrijdingsdienst van de Europese Commissie, wordt verder uitgebouwd.

Naar verwachting treedt het EU-rechtshulpverdrag in 2002 gedeeltelijk in werking. Daarmee is een formeel juridische basis gelegd voor de vorming van «joint teams» met de opsporings- en vervolgingsdiensten uit de verdragslanden. Hiermee wordt het instrumentarium voor de bestrijding van grensoverschrijdende georganiseerde criminaliteit verder uitgebreid. Daaraan voorafgaand zal Nederland met name met Frankrijk binnen de huidige wettelijke en verdragsrechtelijke mogelijkheden reeds proberen te experimenteren met gemeenschappelijke onderzoeksteams.

De verbetering van de internationale rechtshulpverlening door Nederlandse autoriteiten aan buitenlandse collega's zal in een nieuwe fase komen door de implementatie van een nieuwe versie van het Landelijke Uniform Registratiesysteem van internationale rechtshulpverzoeken (Luris). Samen met de verdere uitbouw van het landelijk netwerk van Internationale Coördinatie Centra (ICC) moet dit leiden tot een gestandaardiseerde registratie, voortgangs- en kwaliteitsbewaking van de afdoening van rechtshulpverzoeken.

Met de komst van de ICC's en de toenemende verdragsrechtelijke mogelijkheden tussen landen om rechtshulpverlening direct tussen opsporings- en vervolgingsinstanties te laten plaatsvinden, ondergaat de rol van het ministerie van Justitie als centrale autoriteit op het terrein van de internationale rechtshulp een geleidelijke wijziging. De kernactiviteiten verschuiven steeds meer van de behandeling van concrete verzoeken naar het zorgdragen voor een juiste behandeling van concrete verzoeken door de rechterlijke macht en politie.

De samenwerking met Duitsland wordt geïntensiveerd, zowel op Länderniveau als op Bundesniveau. Dit betreft met name de problematiek rond de grensstreek en een nauwere samenwerking op het gebied van de bestrijding van drugscriminaliteit.

Ter bestrijding van de zware georganiseerde drugscriminaliteit gaan Spanje en Nederland nauwer afstemmen. Ook op de overige Justitie-Binnenlandse Zaken (JBZ)-onderwerpen neemt Spanje een plaats in op de internationale agenda.

Ten aanzien van de activiteiten in Midden- en Oost-Europa geldt dat deze meer en meer een multilateraal karakter kennen, waarbij het Nederlands Centrum voor Internationale Samenwerking (NCIPS) een steeds belangrijker rol in de uitvoering zal spelen.

De rechtshandhaving met betrekking tot de productie, teelt, handel en verkoop van drugs vergt aanhoudende inspanningen. Dit hangt mede samen met de omstandigheid dat de teelt van inheemse cannabis («nederwiet») en de productie van synthetische drugs de laatste jaren in Nederland vaste grond onder de voeten heeft gekregen. Aanwijzingen daarvoor vormen groeiende aantallen in beslaggenomen cannabisplanten en XTC-pillen. Het plan «Samenspannen tegen XTC» (TK 23 760, nr. 14) voorziet in een brede en samenhangende aanpak gericht op terugdringing van de productie, handel en distributie van synthetische drugs. In 2002 zal de eerste fase van dit plan worden uitgevoerd door een geleidelijkeversterking van betrokken organisaties. Dit houdt onder meer in dat een nulmeting beschikbaar komt, dat minimaal drie nieuwe XTC-teams (BRT's) worden opgericht, dat het functioneren van de Unit Synthetische Drugs (USD) kwalitatief en kwantitatief wordt verbeterd, dat meer XTC-laboratoria worden ontmanteld en dat meer pillen aan de buitengrens inbeslaggenomen worden. Hiervoor wordt in 2002 € 4,5 miljoen toegevoegd aan de Justitie begroting. In latere jaren € 6,8 miljoen.

Via het Internet worden drugs geafficheerd en te koop aangeboden. Medio 2001 is een pilot gestart naar de mogelijkheden om aard en omvang van betreffende fenomenen in beeld te brengen. Doel is om na te gaan of, en zo ja, welke mogelijkheden er zijn om tot daadwerkelijke handhaving te kunnen overgaan. De resultaten hiervan zullen – met de daarbij behorende beleidsvoornemens – in 2002 aan de Tweede Kamer worden aangeboden.

Aan de gemeente Venlo is een subsidie van € 1,4 miljoen voor een periode van vier jaar toegekend voor een speciaal drugshandhavingsproject. Het doel ervan is onder meer het terugdringen van sterk opgelopen overlast. Na 4 jaar dienen drugsoverlast en criminaliteit met 35%, vermogens- en geweldscriminaliteit met 25% en sociale onveiligheid met 35% te zijn teruggedrongen. De resultaten van dit project zullen worden onderzocht door middel van een evaluatiestudie van het WODC. Via een beperkte rapportage wordt de jaarlijkse voortgang gevolgd. De eerste zal begin 2002 beschikbaar zijn.

Beleidsartikel 3.4 Jeugdbescherming

Eén van de functies van het recht is het beschermen van de zwakkeren in de samenleving. Het ministerie van Justitie heeft bij die bescherming een bijzondere, want naast voorwaarden scheppende ook direct uitvoerende, verantwoordelijkheid ten aanzien van de rechten van het kind.

Beleidsdoelstelling 3.4

Het waarborgen van de rechten van het kind bij een (dreigende) schending van de ontwikkeling van het kind.

Ten aanzien van het waarborgen van de rechten van het kind zijn twee wezenlijk verschillende invalshoeken te onderscheiden. In de eerste plaats is er de situatie waarin het kind geschaad wordt of dreigt te worden door omstandigheden in zijn of haar omgeving. Het ministerie van Justitie heeft dan een aantal wettelijke verplichtingen en bevoegdheden om in te grijpen. De andere invalshoek is die van de minderjarige als pleger van strafbare feiten, al dan niet onder invloed van de omgeving. Het ministerie van Justitie heeft dan, vanuit haar verantwoordelijkheid om te reageren op die feiten, de plicht om dat op een zodanige wijze te doen dat het de ontwikkeling van het kind bevordert, of tenminste niet schaadt.

In het kader van de nadere uitwerking van de nota Criminaliteitsbeheersing verdient de jeugdcriminaliteit, zowel in de ernstige verschijningsvormen als in de vorm van baldadigheid en overlast, een aparte benadering. Voortbouwend op de resultaten van de commissie Van Montfrans wordt in 2002 een perspectievennota Toekomstverkenning Jeugdcriminaliteit uitgebracht. Bijzondere aandacht daarbij krijgt de verkorting van de doorlooptijden in de jeugdstrafketen. Er worden nieuwe normen voor de verschillende processtappen bij de onderscheiden organisaties in de keten opgesteld. In 2002 wordt de Tweede Kamer over de implementatie hiervan geïnformeerd.

Het voornemen is dat per 1 januari 2003 de nieuwe Wet op de Jeugdzorg van kracht wordt. Het wetsvoorstel hiertoe wordt eind 2001 bij de Tweede Kamer ingediend.

Speciale aandacht bij de invoering van de wet vergen de bureaus jeugdzorg die in de afgelopen jaren over het hele land zijn ingericht. Bij inwerkingtreding van de Wet op de Jeugdzorg wordt de uitvoering van de maatregelen van kinderbescherming en de jeugdreclassering een taak van het bureau jeugdzorg. De gezinsvoogdij-instellingen worden dan geïntegreerd in de bureaus jeugdzorg. De planning en financiering van de uitvoering van de jeugdbeschermingsmaatregelen en de jeugdreclassering wordt gedecentraliseerd naar de provincies en grootstedelijke regio's. Justitie zal de voor de uitvoering van jeugdbeschermingsmaatregelen en jeugdreclassering benodigde middelen hiertoe via de provincies en grootstedelijke regio's aan de bureaus jeugdzorg ter beschikking stellen. De relatie van Justitie met de gezinsvoogdij-instellingen wijzigt hierdoor en er ontstaat een nieuwe relatie met de provincies.

Een laatste punt van algemene aandacht betreft de wacht- en doorlooptijden. Over de hele linie wordt ingezet op het terugdringen daarvan. In een aantal gevallen wordt dat nagestreefd door organisatorische maatregelen (efficiencyverbetering), in andere kan alleen capaciteitsuitbreiding soelaas bieden.

Operationele doelstelling 3.4.1

Rekwestreren van maatregelen van kinderbescherming en het adviseren van Justitiële autoriteiten inzake beslissingen over kinderen.

Bescherming van minderjarigen tegen schadelijke invloeden in hun omgeving vindt in belangrijke mate plaats via maatregelen van kinderbescherming. Deze worden opgelegd door de rechter, op vordering van het ministerie van Justitie, in het bijzonder de Raad voor de Kinderbescherming (RvdK). Bij andere beslissingen van justitiële autoriteiten, aangaande gezagsvoorzieningen en omgangsregeling bij scheiding, draagt het ministerie van Justitie bij aan de waarborging van de rechten van het kind door die autoriteiten te adviseren. Ten behoeve van deze twee taken verricht het ministerie van Justitie onderzoek in situaties waarin het recht van kinderen op een gezonde en evenwichtige ontwikkeling ernstig dreigt te worden geschonden.

De RvdK hanteert voor haar onderzoeken de volgende kostprijzen:

Evaluatieonderzoek

Om de effecten van het beleid in kaart te brengen voert de Raad voor de Kinderbescherming tweejaarlijks een onderzoek uit naar de mate van klanttevredenheid. Voor de thema's beschermingsonderzoek, scheidings- en omgangsonderzoek en adoptie- en naamswijzigingsonderzoek worden in 2002, 2004 en 2006 klanttevredenheidsonderzoeken uitgevoerd.

De snelheid waarmee een interventie kan plaatsvinden is op het terrein van de jeugdbescherming van groot belang. In de eerste helft van 2001 wordt daarom een groot onderzoek uitgevoerd naar de doorlooptijden bij de RvdK. Dit onderzoek leidt tot een voorstel van te hanteren normen per kerntaak. Daarbij wordt gekeken naar de eisen die gesteld worden vanuit het rapport Normen 2000. Tevens is de bestaande situatie per vestiging in kaart gebracht. Het voorstel wordt in 2002 aan de Kamer aangeboden.

De wachttijden maken onderdeel uit van de doorlooptijden. Met de herziening van de doorlooptijden zullen de wachttijden eveneens opnieuw worden vastgesteld. Hetzelfde geldt voor de werkvoorraad, waarvoor op dit moment geen norm bestaat en het percentage behaalde termijnen overeenkomstig Normen 2000.

Operationele doelstelling 3.4.2

Zorgdragen voor de uitvoering van de opgelegde maatregelen van jeugdbescherming en het faciliteren van de rechten en de zorg voor kinderen.

De uitvoering van door de rechter opgelegde maatregelen van jeugdbescherming vindt plaats door of onder verantwoordelijkheid van het ministerie van Justitie, in het bijzonder de instellingen voor voogdij en gezinsvoogdij. Deze bevinden zich in een sterk in ontwikkeling zijnde (beleids)omgeving.

De evaluatie van de in 1995 gewijzigde wetgeving met betrekking tot de ondertoezichtstelling (TK, nr. 27 400 VI, nr. 52) stelt de vraag aan de orde of er aanleiding is te komen tot een fundamentele bezinning op het huidige maatregelpakket. Deze vraag wordt in het najaar van 2001 beantwoord, gegeven de verschillende onderzoeken die thans nog lopen of recent afgerond zijn en de visie-ontwikkeling op de pleegzorg die thans plaatsvindt met de staatssecretaris van VWS.

Vermeld is reeds dat de nieuwe Wet op de jeugdzorg tot consequentie heeft dat de uitvoering van de jeugdbeschermingsmaatregelen en de jeugdreclassering in de bureaus jeugdzorg plaats gaat vinden, aangestuurd door de provincies doch onder verantwoordelijkheid van de minister van Justitie. Voordat de definitieve overdracht aan provincies en grootstedelijke overheden plaatsvindt, worden besluiten gemaakt waarin de vereisten aan de uitvoering voor wat betreft kwaliteit, uniformiteit en rechtsbescherming worden neergelegd.

Vooruitlopend daarop wordt een aantal maatregelen genomen om de kwaliteit van de uitvoering door de instellingen voor voogdij en gezinsvoogdij te verbeteren.

Vanaf 2001 zijn extra middelen toegevoegd aan de begroting ten behoeve van het uitvoerend werk van de gezinsvoogdij, die tot resultaat zullen hebben dat er meer gezinsvoogden aangesteld worden. Als gevolg hiervan zal de contacttijd van de gezinsvoogd met zijn cliënten fasegewijs worden verhoogd van gemiddeld 6 uur per week (2001) naar gemiddeld 15 uur per week (2003).

Nog in 2001 wordt gestart met experimenten om de uitvoering van de ondertoezichtstelling te verbeteren, onder meer door werkwijzen die door sommige instellingen gehanteerd worden, zoals het werken in basisteams en de invulling van taakspecialisatie breder uit te zetten. Ook zal met verdere uitbreiding van cliëntcontacttijd worden geëxperimenteerd in relatie tot de invulling van het casemanagement in het bureau jeugdzorg en de rol van de (gezins)voogd en jeugdreclasseerder daarbij. Beoogd wordt te komen tot een zo goed en efficiënt mogelijke inzet van de uitvoering van jeugdbeschermingsmaatregelen en jeugdreclassering binnen de bureaus jeugdzorg.

Toelichting prestatie-indicator kinderbeschermingsmaatregelen (ondertoezichtstelling en (voorlopige) voogdij. Aan de maatregel ligt altijd een uitspraak van de kinderrechter ten grondslag.

Evaluatieonderzoek

Inmiddels is een start gemaakt met de evaluatie van het voorlichtingsprogramma Bureau Voorlichting Adoptie buitenlandse kinderen. Deze evaluatie wordt in 2002 afgerond.

Derdeninformatie

Gegevens inzake adoptie betreffen derdengegevens (gezinsvoogdij-instellingen).

Operationele doelstelling 3.4.3

(Gedwongen) innen van wettelijke onderhoudsbijdragen tegen zo laag mogelijke kosten.

Als ouders gescheiden zijn, betaalt de ouder die de kinderen niet opvoedt en verzorgt mee aan de kosten voor opvoeding en verzorging. Lukt het de ouders niet de betaling van deze kinderalimentatie onderling te regelen, dan kan één van hen een beroep doen op het ministerie van Justitie. De alimentatie wordt dan door het Landelijk Bureau Inning Ouderbijdragen (LBIO) geïnd en aan de rechthebbende ouder doorbetaald.

Prijs- en volumegegevens

Prestatiegegevens

Derdengegevens

Het LBIO heeft een informatieplicht via een convenant bestuursovereenkomst.

Operationele doelstelling 3.4.4

Zorgdragen voor de uitvoering van de voogdijmaatregel en de opvang ten behoeve van alleenstaande minderjarige asielzoekers.

De toestroom van alleenstaande minderjarige asielzoekers (ama's) is de laatste jaren sterk gestegen. Zolang de minderjarige in Nederland verblijft, is het ministerie van Justitie verantwoordelijk voor de uitvoering van de voogdijmaatregel en de vervolgopvang. Voogdij en opvang zullen beter aansluiten bij het perspectief van de minderjarigen. Er wordt een zichtbare scheiding aangebracht in de opvangmodaliteiten, zowel in formeel opzicht als in materieel opzicht; opvang gericht op terugkeer en opvang gericht op integratie. Het uitgangspunt daarbij is dat iemand van wie mag worden verwacht dat hij langer dan drie jaar in Nederland verblijft, in aanmerking komt voor de integratievariant en dat iemand van wie mag worden verwacht dat hij korter dan drie jaar in Nederland verblijft, in aanmerking komt voor de terugkeervariant.

Vooralsnog zijn zowel de kosten van de terugkeer als van de integratie op deze operationele doelstelling ondergebracht. Zodra de terugkeer- variant bij het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) geoperationaliseerd is, zullen de budgetten voor de terugkeervariant worden ondergebracht bij operationele doelstelling 6.2.1 (opvang COA).

Evaluatieonderzoek

Door middel van het evaluatieonderzoek «Trajecten van alleenstaande minderjarige asielzoekers» wordt inzicht verkregen in de ontwikkeling van de instroom van ama's in Nederland en in de aansluiting op het gebied van onderwijs. De evaluatie komt in 2002 beschikbaar.

4 – RECHTSPLEGING EN RECHTSBIJSTAND

Beleidsartikel 4.1 Rechtspleging

Een kerntaak van de Staat is het onderhouden van een hoogwaardig justitieel bestel d.w.z. een stelsel van goed functionerende, onafhankelijke rechtspraak.

Beleidsdoelstelling 4.1

Het scheppen van voorwaarden voor het optimaal functioneren van het stelsel van rechtspraak.

Met ingang van 2002 wijzigen de taken en bevoegdheden op het terrein van de rechtspleging ingrijpend. De Minister van Justitie blijft verantwoordelijk voor het justitiële bestel en het kunnen functioneren van de rechterlijke organisatie in dat bestel. De wijze waarop de algemene doelstellingen op het terrein van de rechtspraak – zoals goede kwaliteit, vlotte afhandeling van zaken en goede toegankelijkheid voor de burger – worden bereikt, is echter een zaak van de rechterlijke macht zelf. Deze taakverdeling is neergelegd in de nieuwe wetgeving inzake de modernisering van de rechterlijke organisatie, die naar verwachting met ingang van 2002 van kracht wordt. In de nieuwe verhouding tussen de Minister van Justitie en de rechtsprekende macht ligt de verantwoordelijkheid van de minister bij het in stand houden van een adequaat wettelijk kader, het verstrekken van de middelen die nodig zijn om goede rechtspraak te kunnen realiseren en het verkrijgen van inzicht in het functioneren van de rechtspraak om de effecten van de inzet van de verstrekte middelen te kunnen beoordelen.

De rechterlijke macht is, op basis van de Grondwet en de Wet op de rechterlijke organisatie, bevoegd om geschillen op het vlak van burgerlijke rechten en schuldvorderingen, administratieve geschillen en strafbare feiten te berechten. Aan een goed functionerende rechtspraak worden verschillende eisen gesteld. De belangrijkste hiervan zijn ontleend aan artikel 6 Europees Verdrag van de Rechten voor de Mens (EVRM). Dit artikel bepaalt dat eenieder bij het vaststellen van zijn burgerlijke rechten en verplichtingen of bij het bepalen van de gegrondheid van een tegen hem ingestelde vervolging, recht heeft op een eerlijke en openbare behandeling van zijn zaak, binnen een redelijke termijn, door een onafhankelijk en onpartijdig gerecht dat bij de wet is ingesteld. Wanneer bovengenoemd artikel wordt vertaald in concrete kwaliteitsgebieden, dan geldt voor de rechtspraak dat door de Minister aan de Raad voor de Rechtspraak eisen gesteld zullen worden met betrekking tot de lengte van de procedures, de toegankelijkheid van de rechtspraak, de eenheid en de mate waarin de rechterlijke organisatie extern is georiënteerd.

Met ingang van 2002 wordt de Raad voor de Rechtspraak verantwoordelijk voor het ondersteunen van de gerechten bij de bedrijfsvoering en het houden van toezicht op de gerechten. Daarnaast is de Raad belast met de voorbereiding van de begroting voor de Raad en de gerechten gezamenlijk, evenals het toekennen van bijdragen ten laste van de rijksbegroting aan de gerechten en het houden van toezicht op de uitvoering van de begroting door de gerechten. Voorts kan de Raad activiteiten op het gebied van uniforme rechtstoepassing initiëren en heeft zij een adviserende taak bij wetgeving op het terrein van de rechtspleging. De Raad krijgt voorts een taak ten aanzien van landelijke activiteiten op het gebied van werving, selectie, aanstelling, benoeming en opleiding van personeel bij de gerechten (artikel 2.6.2.1, eerste lid onderdeel f wetsvoorstel Raad voor de Rechtspraak). De nieuwe verhouding Minister– Raad voor de Rechtspraak komt mede tot uitdrukking in het gegeven dat het begrotingsvoorstel van de Raad moet worden ingediend bij de Minister, evenals een meerjarenraming (artikel 2.6.3.2 derde lid wetsvoorstel Raad voor de Rechtspraak). Tevens heeft de Minister de mogelijkheid om nadere regels te stellen met betrekking tot de voorbereiding en de inrichting van het begrotingsvoorstel van de Raad en de meerjarenraming (artikel 2.6.3.2 vierde lid wetsvoorstel Raad voor de Rechtspraak). Ook heeft de Minister toezichthoudende taken inzake de bedrijfsvoering van de Raad voor de Rechtspraak (zie artikelen 2.6.4.1. tot en met 2.6.4.3 wetsvoorstel Raad voor de Rechtspraak). De wijze waarop dit wettelijk kader in de praktijk wordt ingevuld is in ontwikkeling.

Naast de instelling van de Raad voor de Rechtspraak wordt binnen het ministerie van Justitie een nieuwe directie Strategie Rechtspleging (dSR) geformeerd, getypeerd als een «relatiedirectie», omdat zij vooral faciliterend zal zijn ten opzichte van de Raad voor de Rechtspraak en daarnaast richting de Hoge Raad, de Commissie gelijke behandeling en de Registratiekamer. De primaire taak van de directie Strategie Rechtspleging is het ondersteunen van de Minister bij het kunnen waarmaken van zijn politieke verantwoordelijkheid in het verkeer met de Staten-Generaal. De directie krijgt in dit kader een voorname rol bij de ontwikkeling van de strategie van de regering inzake de rechtspleging. Tegen deze achtergrond wordt komend jaar een aantal brede beleidsverkenningen uitgevoerd, waarbij de bestaande situatie in beeld wordt gebracht, het beleid wordt beoordeeld, trends worden geanalyseerd en beleidsopties worden geformuleerd. Waar nodig gebeurt dit in samenwerking met de Raad voor de Rechtspraak- zonder dat dit afdoet aan de eigen bestelverantwoordelijkheid van de Minister. Deze verkenningen bieden de bouwstenen voor een nader te bepalen meerjarige beleidsagenda en onderzoeksprogrammering op het gebied van de rechtspleging.

Met de komst van de Raad voor de Rechtspraak, de invoering van integraal management en een nieuwe bestuursvorm bij de gerechten en de vernieuwing van de departementale organisatie op dit vlak zullen nieuwe bestuurlijke omgangsvormen en verhoudingen ontstaan tussen de Minister en de rechtsprekende macht. De Minister komt op een aanzienlijk grotere afstand te staan van de wijze waarop de rechtspraak haar taak tot uitvoering brengt. Zijn verantwoordelijkheid brengt met zich mee dat hij zich met deze uitvoering niet bemoeit en met de effecten van de uitvoering uitsluitend voorzover deze risico's kunnen opleveren voor de algemene doelstellingen van het rechterlijk bestel; zorgen voor onafhankelijke, toegankelijke, tijdige en kwalitatief goede rechtspraak. Verwacht mag daarom worden dat de Minister niet op de details van het functioneren van de rechtspraak zal worden aangesproken maar eerst, indien er aanleiding is, te stellen dat de middelen die aan de rechtsprekende macht ter beschikking worden gesteld of het wettelijk kader waarbinnen deze moet optreden de rechtsprekende macht onvoldoende in staat stelt te voldoen aan bovengenoemde eisen. Daarnaast brengt de verantwoordelijkheid van de Minister voor dit deel van de Justitiebegroting uiteraard mee dat hij aan de Raad voor de Rechtspraak de daarbij behorende eisen met betrekking tot rechtmatige en doelmatige besteding van middelen stelt en ook een goed inzicht verwerft in de besteding van die middelen.

Bij begrotingsvoorbereiding zijn extra middelen toegevoegd voor de rechterlijke organisatie. De extra ter beschikking gestelde middelen zijn toegevoegd om de rechterlijke organisatie in staat te stellen de doorlooptijden te bekorten, de voorraden te verkleinen en de hoge werkdruk te verlagen. Met deze middelen zijn investeringen in extra rechters, ondersteunend personeel en ICT mogelijk. Hiervoor is ca. € 29,5 miljoen structureel aan de begroting toegevoegd. Daarnaast wordt er specifiek ten behoeve van de verdere uitbreiding van de vreemdelingenkamers € 8 miljoen in 2002 oplopend naar € 13 miljoen structureel aan de begroting toegevoegd. Deze middelen zijn nodig om de noodzakelijke uitbreiding van tien naar vijftien vreemdelingenkamers te financieren.

Met de hierboven vermelde middelen kan de rechterlijke organisatie een uitbreiding van het aantal rechters in 2004 ten opzichte van het jaar 2000 met ca. 140 fte (met de daarbij behorende ondersteuning) bewerkstelligen.

Operationele doelstelling 4.1.1

Het zorgen voor voldoende financiële middelen, een toereikend wettelijk kader en een adequaat inzicht in het functioneren van de rechtsprekende organisatie onder verantwoordelijkheid van de Raad voor de Rechtspraak.

In een brief aan de Tweede Kamer (TK 26 352, nr. 43) is een beeld geschetst van de capaciteitsbehoefte van de gerechten tot en met het jaar 2010. De in deze brief vermelde capaciteitsbehoefte is de resultante van het beleid dat gericht is op het wegwerken van de achterstanden, de vermindering van werkdruk en het kunnen verwerken van de instroom van zaken bij ongewijzigd beleid.

Met het aanvaarden van de Wet op de Raad voor de Rechtspraak en de Wet organisatie bestuur gerechten is het wettelijk kader inzake het functioneren van de rechtspraak in belangrijke mate bij de tijd gebracht. Justitie past hiertoe nu bestaande wetten op het terrein van de rechtspraak aan. Het belangrijkst zijn op dit moment de studie naar de derde fase herziening rechterlijke organisatie, de beoogde fundamentele herziening van het burgerlijk procesrecht en de opzet van een nieuwe structuur voor het wetboek van strafvordering, het project Strafvordering 2001.

Een eerste, globaal inzicht in het functioneren van de rechterlijke macht wordt verkregen door het bezien van de instroom- en uitstroom gegevens van de rechterlijke organisatie. Daarnaast worden hier ook de personele aantallen opgenomen.

Volumegegevens

Figuur 1 Overzicht aantallen fte's gerechten

Groeiparagraaf

Op dit moment bevindt de rechterlijke organisatie zich in een omvangrijk veranderingsproces. Daarvan maakt deel uit, dat de registratie en rapportage van de in- en uitstroomgegevens op nieuwe leest wordt geschoeid, in het bijzonder om deze gegevens voldoende hard te maken als basis voor de bekostiging. Deze wijzigingen werken door in de gegevens over de jaren 2000 en daarna. De cijfers over deze jaren zijn niet zonder meer te vergelijken met die over eerdere jaren. Ook onderling zijn de jaren 2000, 2001 en 2002 door voortschrijdende verbeteringen in de registratie niet geheel vergelijkbaar. Om deze reden is de prognose voor 2002 cijfermatig gelijk gehouden aan de verwachting voor 2001, hoewel in werkelijkheid, door toegenomen capaciteit, de productie hoger zal kunnen liggen. Vanaf 2002 zullen de cijfers op basis van het nieuwe registratiesysteem wel vergelijkbaar zijn met de realisatie in 2002. Uiteraard zal de (verwachte) realisatie 2002 worden opgenomen in de begroting 2003.

Belangrijk voor het inzicht in het maatschappelijk functioneren van het stelsel van rechtspleging is een systeem van kwaliteitszorg. Daarmee wordt inzichtelijk gemaakt in welke mate wordt voldaan aan relevante professionele vereisten. Hiervoor is het van belang dat de rechtsprekende macht zelf aangeeft aan welke kwaliteitseisen een goed systeem van rechtspraak dient te voldoen en aangeeft in welke mate dat op een bepaald moment het geval is. Een dergelijk systeem is thans nog niet beschikbaar voor de Nederlandse rechtsprekende macht. De ontwikkeling daarvan is ter hand genomen in het kader van het Project Versterking Rechtelijke Organisatie (PVRO) Kwaliteitszorg.

Met het inwerkingtreden van de Raad voor de Rechtspraak in 2002 wordt ook een nieuwe bekostigingssystematiek voor de gerechten geïntroduceerd. Deze bekostigingssystematiek is gebaseerd op het Interdepartementaal Beleidsonderzoeksrapport Rechtspraak waarover een positief kabinetsstandpunt is ingenomen. Uitgangspunt van deze bekostiging is een directe relatie tussen aantallen zaken en benodigde middelen.

De hier opgenomen budgetten bevatten nog een deel dat moet worden ontvlochten naar de Hoge Raad, de bijzondere colleges en het Openbaar Ministerie. Deze ontvlechting bevindt zich in de afrondende fase en zal bij voorjaarsnota 2002 worden verwerkt. Indicatief zal het budget voor de Raad in 2002 circa € 0,6 miljard bedragen.

Systeem- of resultaatverantwoordelijkheid

De minister van Justitie is systeemverantwoordelijk.

Evaluatieonderzoek

De commissie Leemhuis constateerde in 1998 al dat over de meeste beleidsmatig gezien interessante aspecten van de rechtspraak geen systematische informatie beschikbaar is. Met het ter hand nemen van het evaluatieprogramma van de Contourennota is een belangrijke stap gezet om relevante beleidsinformatie op een meer systematisch en betrouwbare wijze te verzamelen. Tegen deze achtergrond zullen in de komende jaren actief verbanden worden gelegd tussen het evaluatieprogramma van de Contourennota, de ontwikkeling van een kwaliteitszorgsysteem voor de rechtspraak en de ontwikkelactiviteiten in het kader van VBTB.

Operationele doelstelling 4.1.2

Het scheppen van voorwaarden voor het optimaal functioneren van de cassatierechtspraak, waarbij de Hoge Raad, naast het bevorderen van de rechtsbescherming en het leiding geven aan de rechtsvorming, de rechtseenheid in het civiele recht en het strafrecht in Nederland, de Nederlandse Antillen en Aruba bewaakt, alsmede in Nederland de rechtseenheid in het belastingrecht.

De eenheid van recht en rechtspraak dient te worden gehandhaafd. Voorwaarde daartoe is, dat één hoogste rechter de lagere rechtspraak en de vorming van nieuw recht controleert. Aan die voorwaarde is voldaan: de Hoge Raad is bevoegd beslissingen van lagere rechters te vernietigen als die rechters de procesregels niet in acht hebben genomen of als hun beslissingen niet in overeenstemming zijn met het recht. Bovendien moet aan twee verdere voorwaarden zijn voldaan: – de hoogste rechter moet liefst niet van standpunt veranderen (men noemt dit de eis van «stare decises») – de andere rechters moeten zijn rechtspraak in gelijksoortige gevallen volgen; zij moeten acht slaan op de voorafgaande beslissingen van de hoogste rechter: op de precedenten.

Geen van beide regels is in de Nederlandse, Nederlands Antilliaanse of Arubaanse wetgeving neergelegd. Toch gedragen de Nederlandse rechters en hun collegae in de Nederlandse Antillen en Aruba zich daar wel na: – de Hoge Raad, omdat bij hem het belang van de rechtszekerheid zwaar weegt en ook het besef dat in een democratie verandering van recht zoveel mogelijk aan de wetgever moet worden overgelaten, – de lagere rechters mede in het belang van partijen, omdat zij immers, wijken zij af van de rechtspraak van de Hoge Raad, de verliezer nopen tot hoger beroep of cassatie.

De rechtsprekende taken zijn de belangrijkste. Zij betreffen voornamelijk de berechting in hoogste instantie van gewone burgerlijke, straf- en belastingzaken.

Ook, maar in veel mindere mate, de berechting van militaire strafzaken en van door de Centrale Raad van Beroep behandelde sociale verzekeringszaken. Al deze gedingen tezamen eisen verreweg het grootste deel van het werkvermogen van de Hoge Raad op.

De Hoge Raad is voorts belast met de afdoening van een aantal zelden of nooit voortkomende rechtsgedingen die in de westerse rechtscultuur aan de hoogste rechter van een land worden toevertrouwd.

De hierna opgenomen gegevens over de in- en uitstroomcijfers geven een indicatie van de werklast van de Hoge Raad.

Volumegegevens

Opvallend is de sterke daling van de in- en uitstroom van strafzaken vanaf 2001. Dit is vooral het gevolg van de vervanging van de mogelijkheid van beroep in cassatie door de mogelijkheid van hoger beroep in Mulderzaken, die op 1 januari 2000 heeft plaatsgevonden.

Figuur 2 Overzicht aantallen fte's Hoge Raad

Aan de begroting van de Hoge Raad is structureel € 0,5 miljoen toegevoegd. Deze extra middelen zijn voor de voltooiing van de implementatie van het formatieplan dat op 22 november 1999 is vastgesteld en voor een aanvullende formatieve versterking van met name de stafadministratie en de staforganisatie van de Directeur Beheer.

Systeem- of resultaatverantwoordelijkheid

De minister van Justitie is systeemverantwoordelijk.

Operationele doelstelling 4.1.3

Het scheppen van voorwaarden voor een doelmatige inzet van middelen in de Registratiekamer en de Commissie gelijke behandeling, met inachtneming van de eisen die gesteld worden aan de professionele kwaliteit.

Het ministerie van Justitie is verantwoordelijk voor het faciliteren van de Registratiekamer en de Commissie gelijke behandeling teneinde te kunnen garanderen dat de werkzaamheden bij deze colleges op een adequate wijze kunnen worden verricht.

Onderstaand is de personele strekte van beide commissies weergegeven.

Figuur 3 Personele aantallen fte's Registratiekamer en Commissie Gelijke Behandeling

Systeem- of resultaatverantwoordelijkheid

De minister van Justitie is systeemverantwoordelijk.

Operationele doelstelling 4.1.4

Het faciliteren van ontwikkelingen op het gebied van internationalisering en rechtspraak.

In 2002 worden activiteiten ontwikkeld die betrekking hebben op het vergroten van de toegankelijkheid van Europeesrechtelijke kennisbronnen ten behoeve van de rechterlijke organisatie. In het kader van het project EURINFRA wordt gewerkt aan de bouw van een infrastructuur, bestaande uit een intranet en een helpdesk. Dit project moet worden gezien als één van de instrumenten waarmee de toegangelijkheid van Europeesrechtelijke kennisbronnen vergroot wordt. In aanvulling hierop worden beleidsinitiatieven ondernomen om de samenwerking tussen lidstaten op het gebied van de rechtspraak of tussen een internationaal straftribunaal en Nederlandse opsporings- en vervolgingsinstanties te vergroten. Zo worden alle relevante opsporings- en vervolgingsinstanties voorgelicht over het International Criminal Court. Daarnaast wordt in 2002 gewerkt aan de verdere uitbouw van een Europees Justitieel Netwerk (EJN). In het komende jaar wordt vooral bezien hoe het functioneren van dit netwerk zich gaat verhouden met het op te richten Eurojust. Nationaal worden procedures ontwikkeld om de relatie tussen het EJN en de Internationale Coördinatie Centra inzake rechtshulpverlening in Nederland verder gestalte te geven. In aanvulling op beleidsactiviteiten die gericht zijn op toegankelijkheid en samenwerken zal de vestiging van het International Criminal Court in Den Haag in het komende jaar bijzondere aandacht vereisen.

Evaluatieonderzoek

Ten aanzien van het project EURINFRA zal een (proces)evaluatie worden uitgevoerd. De resultaten hiervan zullen worden vermeld in de begroting 2003.

Beleidsartikel 4.2 Rechtsbijstand

De toegang tot het recht dient mede op grond van Verdragsrechtelijke- en Grondwettelijke verplichtingen te worden gewaarborgd. Om aan die verantwoordelijkheid inhoud te geven is een stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand ontwikkeld, dat voor rechtzoekenden die niet over voldoende financiële middelen beschikken en deskundige juridische bijstand nodig hebben de toegang tot het recht waarborgt.

Beleidsdoelstelling 4.2

Waarborgen van de toegang tot het recht voor rechtzoekenden die niet over voldoende financiële middelen beschikken en die deskundige juridische bijstand nodig hebben.

Het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand is wettelijk geregeld in de Wet op de rechtsbijstand (Wrb). De uitvoering is opgedragen aan de vijf raden voor rechtsbijstand. Op grond van de Wrb kunnen burgers met een inkomen en vermogen beneden een wettelijk vastgestelde grens tegen betaling van een eigen bijdrage een beroep doen op een advocaat.

Operationele doelstelling 4.2.1

Het onderhouden van een adequaat en toegankelijk stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand.

Het te verwachten beroep op het stelsel wordt jaarlijks zo goed mogelijk geraamd. Bedacht moet worden dat het hierbij gaat om het voorspellen van menselijk gedrag in omstandigheden die kunnen wijzigen door externe en autonome ontwikkelingen, zoals de conjunctuur en veranderingen in wet- en regelgeving.

Gezien de huidige marktontwikkelingen wordt het uurtarief op grond van de Wrb verhoogd tot € 83, inclusief indexering 2001, indien de rechtsbijstandverlener voldoet aan de gestelde kwaliteitseisen. Daarnaast worden advocatenkantoren die nog niet voldoen aan de gestelde criteria, door middel van flankerende maatregelen alsnog in de gelegenheid gesteld om te kunnen voldoen aan de criteria. Over de exacte voorwaarden om voor die verhoging van de vergoeding respectievelijk de flankerende maatregelen in aanmerking te komen, wordt met de beroepsgroep overleg gevoerd. De kosten van deze verhoging worden geraamd op € 17 miljoen.

In het najaar van 2001 zal een interdepartementaal beleidsonderzoek worden gestart met als doel voorstellen te doen omtrent verbeteringen met betrekking tot de toegang tot en het gebruik van de rechtsbijstand. Daarbij zal met name de mogelijkheid en wijze van inrichting van een stelsel van tariefdifferentiatie (invoeren van resultaatgerelateerde vergoedingen) nader worden uitgewerkt. Daarbij wordt tevens aandacht besteed aan de gewenste hoogte van de vergoeding in combinatie met een kwaliteitsverbetering en de effecten van tariefsdifferentiatie voor de vraag, aanbod en kwaliteit van rechtsbijstand.

Het kabinet heeft het standpunt ingenomen dat alle inkomensafhankelijke regelingen het belastbaar inkomen als draagkrachtbegrip dienen te hanteren. Dit standpunt is door de Tweede Kamer overgenomen. De gesubsidieerde rechtsbijstand hanteert op dit moment het netto inkomen als draagkrachtbegrip.

Naar aanleiding van bovengenoemd kabinetsstandpunt en de wens om de administratieve lasten rond de toevoegingsaanvraag te verminderen, gaat de gesubsidieerde rechtsbijstand over op het belastbaar inkomen als draagkrachtbegrip. Deze overgang wordt in projectverband (VIValt) voorbereid. Gelet op de noodzakelijke aanpassingen van wet- en regelgeving en de uitvoeringsorganisatie (inclusief ICT) wordt verwacht dat de overgang per 1 januari 2004 gerealiseerd kan worden.

Tenslotte zijn onder deze operationele doelstelling de hieraan gerelateerde kosten voor tolken en vertalers opgenomen.

Volume- en prijsgegevens

Met de onderstaande tabellen wordt beoogd inzicht te geven in de omvang van de aanspraak op de gesubsidieerde rechtsbijstand. Het betreffen de verplichtingen die door de raden voor rechtsbijstand worden aangegaan.