Inhoudsopgave

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1 (uitgaven/verplichtingen en ontvangsten)

De begrotingsstaten die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begrotingsstaat van het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer voor het jaar 2003 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2003. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2003.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2003 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zgn. begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2 (begrotingen baten-lastendiensten)

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en lasten en de kapitaaluitgaven en -ontvangsten van het agentschap «Rijksgebouwendienst» voor het jaar 2003 vastgesteld. De in die begrotingen opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B (Begrotingstoelichting) van deze memorie van toelichting en wel de paragraaf inzake het agentschap.

Het advies van de Raad van State wordt niet openbaar gemaakt op grond van het bepaalde in artikel 25a, derde lid, onder b, van de Wet op de Raad van State.

B. BEGROTINGSTOELICHTING

1. LEESWIJZER

De memorie van toelichting is opgebouwd uit de volgende onderdelen:

Beleidsagenda

Beleidsprogramma

Beleidsartikelen

Niet-beleidsartikelen

Bedrijfsvoeringsparagraaf

De agentschapsbegroting

Verdiepingsbijlage

Bijlage «Moties en Toezeggingen»

Bijlage «Overzichtsconstructie Milieu»

Bijlage «Afkortingen»

Bijlage «Trefwoordenregister»

De beleidsagenda en het beleidsprogramma

Als vertrekpunt van de beleidsagenda dient het Strategisch Akkoord «Werken aan vertrouwen, een kwestie van aanpakken».

In de beleidsagenda vindt een compacte presentatie plaats van de beleidsprioriteiten, de doelstellingen van het departement en de belangrijkste te leveren prestaties in het begrotingsjaar 2003.

Meer detailinformatie over deze onderwerpen is terug te vinden in de artikelen.

De beleidsagenda wordt afgesloten met een overzichtstabel (de verticale toelichting), waarin de meest relevante beleidsmatige budgettaire wijzigingen ten opzichte van het vorige begrotingsjaar zijn opgenomen en toegelicht.

Onderdeel van de beleidsagenda is het meerjarige Beleidsprogramma 2003–2006. Hierin zijn de voornemens uit het Strategisch Akkoord vertaald in doelen, acties, budget en dergelijke. Voor wat betreft het budget is aangegeven welk bedrag gemoeid is met het betreffende beleidsvoornemen, dan wel het totaalbedrag van het artikel waar het voornemen betrekking op heeft. Bovendien is, waar dat al concreet mogelijk is, een raming gemaakt van de apparaatsuitgaven.

Ambities en prestaties in samenhang met invulling taakstellingen Strategisch Akkoord

Conform het gedachtegoed van VBTB wordt in de begroting in onderlinge samenhang inzichtelijk gemaakt welke maatschappelijke effecten VROM op de verschillende beleidsterreinen nastreeft, de prestaties die VROM daarvoor moet leveren en de middelen die daarvoor nodig zijn.

In de thans voorliggende ontwerpbegroting 2003 is door VROM nog geen gedetailleerde invulling gegeven aan de efficiency en volumetaakstellingen. Op basis van een zorgvuldige prioriteitsstelling zal de concrete invulling door middel van een, uiterlijk medio oktober af te ronden nadere aanpassingen, in de begrotingsvoorstellen worden verwerkt.

In samenhang hiermee is er op dit moment – als algemene lijn – voor gekozen bij de beleidsartikelen 2 t/m 5 geen concrete ambities (in de vorm van streefwaarden) en prestaties voor 2003 op te nemen. Alleen voor een tweetal specifieke prioriteiten (herstructurering/transformatie, waarvoor verhoging van de woningbouwproductie een voorwaarde is (artikel 4), en inkomensafhankelijke regelingen (artikel 2) worden voornemens – conform het Strategisch Akkoord – in de beleidsteksten verwerkt. Ook zijn om genoemde reden aan de genoemde artikelen thans geen groeiparagrafen toegevoegd.

Tevens zullen in eerder genoemde aanpassingen voor de beleidsartikelen 2 t/m 5 de concrete beleidsdoelstellingen en prestaties voor 2003 en de groeiparagrafen worden opgenomen.

Dit geldt ook ten aanzien van de artikelen 6, 8 en 9 die betrekking hebben op het gebied van de Ruimtelijke Ordening.

De (beleids)artikelen

De begroting van het ministerie van VROM is opgedeeld in 16 artikelen, waarvan veertien artikelen gerekend kunnen worden tot beleidsartikelen. Tot de niet beleidsartikelen behoren de artikelen 15: Algemeen en artikel 16 : Nominaal en onvoorzien. Op deze artikelen worden de begrotingen gepresenteerd die niet aan afzonderlijke beleidsdoelstellingen worden toegerekend. Reeds nu wordt opgemerkt dat de verschillende taakstellingen geparkeerd zijn op dit artikel 16. In een later stadium zullen bedoelde taakstellingen verbijzonderd worden naar de verschillende beleidsartikelen.

De (beleids)artikelen geven conform de VBTB structuur antwoord op de WWW vragen: Wat willen we bereiken?, Wat gaan we daarvoor doen?, Wat mag dat kosten?

De artikelen beginnen met een inleiding en bevatten in abstracte termen de doelen van het beleidsterrein. De inleiding wordt afgesloten met een opsomming van de operationele doelstellingen van het artikel.

In het onderdeel operationele doelstellingen, wordt inzicht verschaft in het beleid (Wat willen we bereiken) inclusief de meerjarige, door het departement, beïnvloedbare streefwaarden en de te leveren prestaties (Wat gaan we daarvoor doen) voor het komende jaar. Voor zover het beleid nog niet gepresenteerd kan worden in meetbare termen, wordt in de groeiparagraaf aangegeven in welk jaar dit het geval zal zijn.

De evaluaties van het beleid die uitgevoerd zullen worden in 2003 zijn terug te vinden in de paragrafen over de operationele doelen van beleid.

Het antwoord op de derde vraag, Wat mag het kosten, is terug te vinden in de kolom Budgettaire gevolgen van beleid. In hoofdlijnen kent de tabel de volgende indeling: het totaal van de verplichtingen en de uitgaven onderverdeeld naar programma en apparaatskosten. De programmauitgaven worden vervolgens uitgesplitst naar operationeel doel en instrumenten. Onder het programma «onverdeeld» vallen de uitgaven die niet direct zijn toe te rekenen aan operationele doelen. De apparaatsuitgaven worden, met uitzondering van de individuele huursubsidie op beleidsartikel 2, niet toegedeeld aan de operationele doelen.

Met betrekking tot de cijfers 2001 en 2002 wordt het volgende opgemerkt. Als gevolg van de artikelindeling in het kader van de VBTB-systematiek zijn ter wille van de vergelijkbaarheid in de tabellen bij de beleidsartikelen inzake Budgettaire gevolgen van beleid en in de verdiepingsbijlage de cijfers voor de jaren 2001 en 2002 herberekend naar de nieuwe artikelindeling. Bij de herberekening zijn op ervaringsgegevens gebaseerde verdeelsleutels gebruikt. De herberekening is derhalve een benadering. Tenslotte, wordt ieder beleidsartikel afgesloten met een tabel over de budgetflexibiliteit. Deze flexibiliteit geeft het door de Kamer gewenste inzicht over het op korte en lange termijn nog te beïnvloeden deel van de (meerjarige) uitgavenramingen.

De bedrijfsvoeringsparagraaf

In deze paragraaf worden de bedrijfsvoeringsprioriteiten beschreven.

De agentschapsbegroting

In de agentschapsbegroting vindt bespreking plaats van de Rijksgebouwendienst aan de hand van de doelstellingen van deze dienst namelijk: het adequaat huisvesten van de rijksdienst, het in evenwicht houden van de baten en lasten en het realiseren van toegevoegde waarde.

Bijlagen

Als bijlagen zijn opgenomen:

• Verdiepingsbijlage: in deze bijlage zijn per artikel in tabellen de mutaties vermeld die zijn aangebracht bij de voorbereiding van de begroting 2003. Deze mutaties zijn onderverdeeld naar: Beleidsmatige mutaties en Desalderingen/overboekingen. Waar nodig worden de mutaties onder de tabellen toegelicht.

• Moties en toezeggingen

• Overzichtsconstructie Milieu

• Lijst van Afkortingen

• Trefwoordenregister

2. HET BELEID

2.1. Hoofdlijnen van het beleid

Het Strategisch Akkoord «Werken aan vertrouwen, een kwestie van aanpakken» is richtinggevend voor de (invulling van de) VROM-missie: «Kwaliteit van de duurzame leefomgeving». Sterke steden en een vitaal platteland staan centraal in het beleid van VROM. Sterke steden met een gevarieerd woningaanbod van voldoende kwaliteit, ook voor de midden- en hogere inkomens. Een vitaal platteland dat niet op slot gaat. Voor een duurzame ontwikkeling ligt de sleutel in de balans tussen materiële vooruitgang, sociale verbetering en de kwaliteit van de leefomgeving. Een goed evenwicht in deze balans vergt regels, maar vooral het stimuleren en sturen van de gewenste ontwikkelingen. Het scheppen van een leefbare omgeving, het voeren van een ruimtelijk ontwikkelingsbeleid en de ontwikkeling van een duurzame toekomst hebben voor VROM de komende jaren prioriteit.

In de afgelopen jaren lag het accent voornamelijk op de totstandkoming van grote beleidsnota's:

– de Nota Ruimte/vijfde Nota Ruimtelijke Ordening «Ruimte Maken, Ruimte Delen»;

– de Nota Wonen/Nota «Mensen, Wensen, Wonen»;

– de Nota Milieu/het vierde Nationaal Milieubeleidsplan: «Een wereld en een wil»;

– de Architectuurnota: «Ontwerpen aan Nederland».

Het accent in de komende jaren ligt vooral op de uitvoering van beleid en handhaving van wet- en regelgeving, maar ook op de sanering van regelgeving en vermindering/vereenvoudiging van procedures. De eigen verantwoordelijkheid en regelmogelijkheden van burgers en maatschappelijke organisaties en het activeren van het oplossend vermogen in de samenleving spelen hierbij een centrale rol. De overheid biedt kansen en stelt grenzen. Provincies en gemeenten wordt meer ruimte geboden om – uitgaande van de behoefte van de burger – uitvoering te geven aan het beleid. Deze aanpak bepaalt de rol, positie en werkwijze van VROM in de komende jaren en wordt in paragraaf 2.2 verder uitgewerkt in «uitgangspunten en oriëntaties». In paragraaf 2.3 worden de concrete prioriteiten voor de komende jaren beschreven. Paragraaf 2.4 beschrijft hetgeen de burger op kortere termijn concreet van het VROM-beleid zal merken. In paragraaf 2.5 wordt het budgettaire beeld op hoofdlijnen weergegeven. Paragraaf 2.6 betreft het beleidsprogramma voor de komende jaren op basis van het Strategisch Akkoord.

2.2. Uitgangspunten en oriëntaties

De in deze paragraaf beschreven uitgangspunten en oriëntaties zijn voor de volle breedte van het VROM-terrein belangrijk en spelen bij de uitwerking van de prioriteiten een centrale rol. Ook kunnen deze uitgangspunten leiden tot een concrete prioriteit, zie paragraaf 3.

a. de burger centraal

Het Kabinet wil via deze oriëntatie beleidsinitiatieven in gang zetten, met als doelstelling om het beleid meer van, voor en door de burger te laten zijn. Doelstellingen op de VROM-beleidsterreinen dienen primair gerealiseerd te worden door aan te sluiten bij de door de burger ervaren maatschappelijke problemen. Concreet betekent dit, dat bij formuleren van beleid of regelgeving steeds bedacht moet worden welke belemmeringen, irritaties of andere problemen de burger ervaart en op welke wijze en binnen welke termijn deze problemen concreet aangepakt kunnen worden.

b. eigen verantwoordelijkheid

De overheid schept de voorwaarden voor een duurzame kwaliteit van de leefomgeving; de verantwoordelijkheid voor de waarborging hiervan berust bij de samenleving als geheel (bijvoorbeeld burgers, maatschappelijke organisaties en bedrijven). Betrokken partijen zullen elkaar aanspreken op deze eigen verantwoordelijkheid.

c. minder regelgeving

Het Kabinet zal een snelle start maken met het vereenvoudigen en efficiënter maken van de regelgeving. Waar de bestaande regelgeving overbodig is, zal deze worden gesaneerd. Het gaat hierbij ook om vermindering en vereenvoudiging van procedures. Het vertrekpunt van regelgeving moet bij de burger liggen: deze moet het doel van de regels kunnen begrijpen (juist ook wanneer die regels niet primair diens individuele belang dienen). Regels moeten uitvoerbaar, handhaafbaar en fraudebestendig zijn. Het Kabinet onderzoekt op korte termijn de mogelijkheden om het recht van een ieder om beroep bij de bestuursrechter in te stellen (actio popularis) te vervangen door het recht van belanghebbenden daarop.

d. versterking handhaving

Het principe: «een overheid die handhaaft, handelt en hoedt» is bepalend voor het versterken van de handhaving. Dat betekent o.a. een consequente en professionele handhaving. Risicovolle situaties zullen worden aangepakt, zoals met betrekking tot vuurwerk, legionella en brandveiligheid. Als er regels gesteld worden, moeten die worden nageleefd en moet het bestuur ingrijpen als dit niet het geval is.

e. meer uitvoering

In de afgelopen jaren is door VROM gewerkt aan een aantal grote beleidsnota's waarin het beleid voor de komende jaren is uiteengezet (nota ruimte, nota wonen, nota milieu en de architectuurnota). De komende jaren staan in het teken van de uitvoering van deze grote nota's en niet van het ontwikkelen van nieuw beleid. De diverse uitvoeringsprogramma's worden opgesteld of zijn reeds gereed. Voor wat betreft de Nota Milieu en de Nota Ruimte wachten de uiteindelijke uitvoeringsprogramma's op de aanpassingen van deze twee nota's.

f. meer decentralisatie: versterkte rol provincies en gemeenten

Maatschappelijke problemen moeten op de schaal worden aangepakt, waar dit het beste kan. Bij veel onderwerpen op het terrein van ruimte, wonen en milieu zullen (gebiedsgerichte) interventies vanuit de overheid afhankelijk zijn van de specifieke regionale of lokale context. Aan provincies en gemeenten wordt de ruimte geboden een versterkte rol te spelen bij de eigen regionale gebiedsgerichte en regionale ruimtelijk-economische ontwikkeling.

De decentralisatie gaat gepaard met een rijksoverheid die zich concentreert op nationaal beleid en grote projecten van nationaal belang (bijvoorbeeld Schiphol, Sleutelprojecten). Een tweede taak van het rijk is duidelijke kaders te ontwikkelen, waarin zowel de nationale doelen als de decentralisatie geconcretiseerd wordt.

g. meer Europees/internationaal

Op steeds meer terreinen vormen Europese integratie en internationale samenwerking een voorwaarde voor adequaat nationaal bestuur en een voorwaarde voor het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. Europese regelgeving is in toenemende mate bepalend voor het beleid en regelgeving in het eigen land. Het is van belang om internationale beleidsprocessen zodanig te beïnvloeden dat Nederlandse standpunten in internationaal beleid worden opgenomen. Cruciale momenten daarvoor doen zich met name voor in 2004, wanneer Nederland in het tweede half jaar zal optreden als voorzitter van de EU. Als voorzitter heeft Nederland invloed op de agenda en kan het bovendien een belangrijke rol spelen bij het formuleren van werkbare compromissen. Uit oogpunt van rechtsgelijkheid van burgers en bedrijven zal binnen de EU nauwer worden samengewerkt bij de handhaving.

2.3. Beleidsprioriteiten

In de vorige paragraaf zijn de uitgangspunten en oriëntaties verwoord die bepalend zijn voor de werkwijze van VROM in de komende jaren. In deze paragraaf worden de belangrijkste prioriteiten van VROM voor de komende jaren kort beschreven. De prioriteiten zijn onderverdeeld in vijf thema's: stad en land, duurzame ontwikkeling, stroomlijning instrumentarium, de burger centraal (uitvoering) en handhaving. Tevens is een overzicht gemaakt waarin voor elke prioriteit doelstelling, acties, actoren, deadlines en budget zijn aangegeven: het beleidsprogramma 2003–2006.

Thema I Stad en land

Zowel een sterke stad alsook een vitaal platteland zijn cruciaal voor een duurzame sociale, economische en culturele ontwikkeling van Nederland. Beide opgaven dienen in onderlinge samenhang te worden bezien. Op het platteland moet ruimte zijn om tenminste de eigen bevolkingsgroei te kunnen opvangen. Het woonmilieu in de steden wordt – door een gedifferentieerder aanbod van woningen en woonomgeving – aantrekkelijker, om de midden- en hogere inkomens aan de stad te binden. Met de aanpak van probleemwijken wordt de eenzijdige samenstelling van wijken en buurten doorbroken. Er zal hierbij meer ruimte komen voor afwegingen op decentraal niveau. De medeoverheden hebben een volwaardige plaats in het ruimtelijke beleid. Gemeenten hebben het initiatief bij de vaststelling van contouren en aantallen woningen. Provincies toetsen deze aan het streekplan en na de inwerkingtreding van de nieuwe Wet op de Ruimtelijke ordening aan hun nota ruimtelijk beleid. De Nota Ruimte/Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening zal – in aangepaste vorm – een antwoord geven op de bovengenoemde samenhangende vraagstukken.

Prioriteit I.1 Nota Ruimte/Aanpassing Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening

De Nota Ruimte/Vijfde nota Ruimtelijke Ordening zal worden aangepast, in de richting die het Strategisch Akkoord aangeeft. Deze aanpassing hangt nauw samen met de aanpassing van het Nationaal Verkeers- en Vervoersplan en met de afronding van het Tweede structuurschema Groene Ruimte. Over de hoofdlijnen van de aanpassing, de te volgen procedure en het tijdschema zal het Kabinet dit jaar tijdig een zogenaamde «Stellingnamebrief» aan de Tweede Kamer zenden, die kan worden betrokken bij de behandeling van de VROM-begroting.

Bij de aanpassing zal aandacht worden besteed aan rijkskaders waarbinnen andere overheden het rijksbeleid kunnen uitwerken en – op basis van hun zelfstandige verantwoordelijkheid – eigen beleid kunnen voeren. Een heldere taakafbakening en een consequente uitvoering en handhaving zijn cruciaal. Eén van de bepalende concepten uit de Vijfde nota blijft dat van de stedelijke netwerken. Dit concept heeft als doel om – door middel van een daadkrachtige bestuurlijke samenwerking tussen provincies en gemeenten – de ruimtelijke kwaliteit te bevorderen en een hoogwaardig sociaal, economisch en cultureel vestigingsklimaat te bieden. Elk netwerk moet beschikken over een compleet scala van stads- en dorpsmilieus en voorzieningen, dat bijdraagt aan het welzijn en de gezondheid van alle burgers.

De Deltametrool is het grootste stedelijke netwerk en functioneert als ruimtelijk concept op verschillende schaalniveaus. Voor de internationale positie, en voor de ontwikkeling van de hoofdinfrastructuur die voor die positie zo bepalend is, wordt de Deltametropool als een geheel bezien. Voor het vinden van nieuwe woon- en bedrijfslocaties, die goed aansluiten bij het functioneren van de woning- en arbeidsmarkt, alsook voor het voorzien in de behoefte aan regionale centrumvoorzieningen en aan openluchtrecreatiemogelijkheden, kan worden gewerkt met regionale ruimtelijke concepten: het gebied van Den Haag en Rotterdam met uitlopers naar Dordrecht en Leiden, het gebied van Amsterdam met uitlopers naar Haarlem, Zaanstad, Amstelveen, Almere en het Gooi en tenslotte het gebied van Utrecht met een verbinding naar Amersfoort. Voor de reconstructie van de steden en andere aspecten van de kwaliteit van de directe leefomgeving blijft het lokale niveau doorslaggevend.

De ontwikkeling van de Deltametropool dient bestuurlijk vorm te krijgen via samenwerkingsvormen in lijn met (de uitwerking van) het Strategisch Akkoord. Daarbij dient de mogelijkheid van tussengemeentelijke oplossingen en gemeenschappelijke regelingen intensiever te worden benut voor grensoverschrijdende problemen; de Wet Gemeenschappelijke Regelingen zal met het oog daarop worden uitgebreid, zodat in voorkomende gevallen meer verplichtende samenwerking mogelijk is, waarbij de provincie een toezichthoudende rol kan vervullen.

Wildgroei en verspilling moet worden voorkomen daar waar we in Nederland de beschikbare ruimte en natuurwaarden met velen moeten delen. Naast de bovengenoemde instrumenten, zullen gebieden met bijzondere natuurlijke waarden en kenmerken of landschappelijk en cultuurhistorisch waardevolle elementen worden ontwikkeld en waar nodig beschermd. Het nationaal belang wordt vastgelegd in programmatische uitgangspunten voor de verdere ontwikkeling door provincies en gemeenten.

De sterke stad

Prioriteit I.2 Herstructurering en transformatie van wijken (inclusief midden- en hogere inkomens)

Veel onvrede bij de burgers komt voort uit verloedering van wijken en daarmee samenhangende gevoelens van onveiligheid. Dit proces moet worden gekeerd. Dat betekent investeren in de openbare ruimte en herstructurering van probleemwijken, wijken die bekend staan om hun eenzijdig goedkope woningvoorraad, waar de samenleving geconfronteerd wordt met een opeenstapeling van problemen: hoge werkloosheid, lage opleidingsgraad, weinig sociale cohesie en hoge criminaliteit. Daarnaast is een grootschalige transformatie van wijken noodzakelijk om de stedelijke leefomgeving aantrekkelijker te maken, ook voor mensen met een midden- en hoger inkomen. Deze herstructurering en transformatie van wijken dienen er tegelijkertijd toe dat mensen die wonen in de probleemwijken, waaronder velen van buitenlandse afkomst, meer perspectief geboden wordt om binnen en buiten de wijk waar ze nu wonen door te stromen naar een betere woning. In verband met de benodigde «schuifruimte» voor de herstructurering en transformatie is de woningbouwproduktie van cruciaal belang. Daarvoor worden gedurende de komende twee jaar zogenaamde «aanjaagteams woningbouw» ingezet om belemmeringen, die de woningbouwproduktie in de weg staan, op te sporen en waar mogelijk weg te nemen.

Het Rijk zal zich samen met provincies en de grotere steden de komende periode concentreren op de fysieke aanpak van een aantal wijken. Echter, een fysieke aanpak alleen zal de problemen van de stad niet oplossen. Sterker, een fysieke aanpak kan in het licht van het Grotestedenbeleid alleen randvoorwaardelijk dienen om de sociaal-economische problematiek in wijken op te lossen. Daarom zal het Rijk ruimte creëren voor lokale partijen om sociale en fysieke ingrepen gelijkoplopend te realiseren. Dit krijgt vorm door vereenvoudiging en stroomlijning van regelgeving enerzijds, en – indien dit past binnen randvoorwaarden als gelijk speelveld en budgettaire inpasbaarheid – nadere wetgeving op het gebied van mogelijke fiscale belemmeringen (met name bij overdrachtsbelasting, vennootschapsbelasting en BTW) anderzijds.

Er komt meer maatwerk in de woonruimteverdeling ter bevordering van de doorstroming in de studentenhuisvesting, suggesties worden gedaan hoe wijken integraal sociaal, fysiek en economisch kunnen worden verbeterd, collegiale financiering van woningcorporaties en nieuwe vormen van publiek-private samenwerking zullen worden gestimuleerd. In de verstedelijkingsafspraken 2003 zal nader bekeken worden voor welke wijken deze aanpak met name dient te gelden, vooruitlopend op de definitieve resultaatafspraken in het kader van GSB/ISV-II. Het wederzijds nakomen van deze afspraken is essentieel voor het bereiken van resultaten.

Bij de fysieke aanpak van wijken zullen ook lokale milieuproblemen zoals luchtverontreiniging, geluid en externe veiligheid (vooral veroorzaakt door mobiliteit) worden betrokken. Zo draagt het milieubeleid bij aan het verbeteren van de leefkwaliteit, met name op die plaatsen waar sociale, economische en milieuproblemen elkaar onderling versterken.

Prioriteit I.3 Sleutelprojecten (inclusief publiek-private samenwerking in relatie tot de sleutelprojecten)

De aanpassing van het stedelijk gebied is gericht op het bieden van een verscheidenheid aan stedelijke milieus. Eén daarvan houdt het intensiveren en combineren van functies in, waarbij maximaal gebruik wordt gemaakt van de potenties van die delen van de stad die het best ontsloten zijn. Dit leidt tot actieve ondersteuning door het rijk van de zogenaamde Nieuwe Sleutelprojecten op en rond de vervoersknooppunten die worden bediend door de hogesnelheidstrein. Hier is ruimte voor hoogwaardige bedrijvigheid en voorzieningen, en voor goed uitgeruste appartementen midden in de binnenstad. Doelstelling is dan ook een integrale ontwikkeling tot stand te brengen van zes stationsgebieden tot hoogwaardige, multimodale openbaarvervoersknooppunten en tot zes toplocaties voor wonen, werken en voorzieningen.

Vanuit de optiek van de rijkshuisvesting bestaat al langere tijd een meer dan gemiddelde aandacht voor centrumlocaties in het algemeen en openbaarvervoersknooppunten in het bijzonder. Mede uit dien hoofde kan– zoals ook in het verleden – de rijkshuisvesting in een aantal sleutelprojecten een extra katalysatorfunctie vervullen, hetzij via de inzet van kennis en expertise (inzake PPS, financieringsconstructies, architectuur en stedenbouw en dergelijke), hetzij in de vorm van concrete rijkshuisvestingsprojecten (in overeenstemming met de concrete behoefte).

Prioriteit I.4 Externe veiligheid

Om tegemoet te komen aan de wens van burgers om in een veilige leefomgeving te wonen en om voorwaarden te scheppen voor de beoogde ruimtelijke en economische ontwikkeling van Nederland worden in deze Kabinetsperiode oplossingen gezocht voor bestaande en nieuwe veiligheidsknelpunten die voortkomen uit opslag, vervoer en gebruik van gevaarlijke stoffen. Een specifieke uitdaging is het oplossen van knelpunten bij gewenste ruimtelijke ontwikkelingen, zoals bijvoorbeeld het intensief ruimtegebruik bij de nieuwe sleutelprojecten. De locatie van deze projecten is gekozen vanwege de mogelijkheid om hier bestaande locaties te ontwikkelen tot toplocaties voor wonen, werken en voorzieningen. Het spanningsveld tussen het ruimtelijke beleid en het veiligheidsbeleid wordt benaderd door enerzijds het vinden van structurele oplossingen in het kader van de in de Nota Milieu/NMP4 aangekondigde ketenstudies voor LPG, ammoniak en chloor en anderzijds door het project Knelpunten Infrastructuur Externe Veiligheid (KIEV), dat gestart is om op het niveau van ruimtelijke projecten specifieke veiligheidsknelpunten op te lossen. Daarnaast zal de aanwijzing van vuurwerkconcentratiegebieden en de sanering van opslagplaatsen van professioneel- en consumentenvuurwerk ter hand worden genomen.

Een speerpunt bij de sanering van onveilige situaties is het verplaatsen van een aantal spoorwegemplacementen uit stadscentra. Intensivering van het veiligheidsbeleid dient samen te gaan met een verheldering van de verantwoordelijkheidsverdeling en een betere borging van de uitvoering en handhaving van het veiligheidsbeleid door de mede-overheden. In het Strategisch Akkoord is voor deze kabinetsperiode maximaal € 100 mln beschikbaar gesteld voor externe veiligheid binnen de envelop voor mobiliteit. Dit is een reeks die oploopt tot maximaal € 50 mln in 2006. In de periode 2007 tot en met 2010 gaat het dan om een bedrag van € 200 mln, dat gevoegd kan worden bij de reeds door het vorige kabinet beschikbare budget van € 294 mln (onder andere vuurwerksanering, BIRK budget).

Gelet op de coördinerende rol terzake het externe veiligheidsbeleid zal de Minister van VROM, in overleg met de bewindslieden van VenW, BZK, EZ en SoZaWe, voor de begrotingsbehandeling een voorstel doen voor de besteding van de in het Strategisch Akkoord genoemde maximaal € 100 mln.

Prioriteit I.5 Levensloopbestendig wonen

De vergrijzing werpt haar schaduw ver vooruit. Steeds meer ouderen zullen èn langer in hun zelfstandige woonruimte blijven èn tegelijkertijd een groter beroep doen op aanwezige (zorg)voorzieningen. Diverse woonzorgarrangementen worden ontwikkeld om aan de groeiende vraag naar flexibele arrangementen tegemoet te komen, waarmee ook ruimte gecreëerd kan worden voor de huisvesting van andere doelgroepen dan ouderen (levensloopbestendige woningen en wooncomplexen). Daarvoor zal het nodig zijn om bij de planontwikkeling, het grondbeleid en het creëren van voorzieningen- en dienstenpakketten in wijken rekening te houden met de bundeling van verschillende behoeften in de wijk. Voordeel is ondermeer dat op deze wijze jongeren die hun ouders willen verzorgen dichtbij kunnen wonen (mantelzorg) en ouderen in een minder geïsoleerde positie in de samenleving terecht komen. In het bijzonder dient ook aandacht te zijn voor het handhaven van levensloopbestendige kernen, waar door een afnemend voorzieningenniveau vooral jongeren en (oudere) zorgbehoevenden«verdrongen» dreigen te raken door vestigers.

Prioriteit I.6 Tegengaan illegaal verblijf en bewoning door illegalen

Er wordt richting gemeenten extra aandacht besteed aan de, reeds bestaande, koppeling tussen WOZ-registratie en de GBA. Hiervan is de verwachting dat meer inzicht ontstaat in de mate waarin de (veelal stedelijke) woningvoorraad illegaal wordt bewoond. Verder zal in de randvoorwaardelijke sfeer een bijdrage worden geleverd aan het Kabinetsbeleid ter bestrijding van illegaal verblijf in Nederland. Daartoe behoort in elk geval het bezien – in samenwerking met de Minister van Justitie, de betrokken gemeenten en woningcorporaties – welke maatregelen kunnen worden genomen om de bewoning van woonruimte door illegalen tegen te gaan.

Het vitale platteland

Prioriteit I.7 Integraal beleid gericht op leefbaarheid van het landelijk gebied (incl. landbouw)

Voor een vitaal platteland moeten de kwaliteiten van dat gebied versterkt worden. Door combinaties van functies, activiteiten op het gebied van natuur- en landschapsbeheer en recreatie en de ruimte-voor-ruimte regeling kan de positie van het platteland worden versterkt. Ook de verduurzaming van de landbouw en de herziening van het gemeenschappelijk landbouwbeleid in de EU draagt bij aan het versterken van de kwaliteit van de groene ruimte. Hierbij is een belangrijke taak weggelegd voor provincies om gedifferentieerde gebiedsgerichte oplossingen te bedenken en te realiseren. Het huidige sturingsmodel landelijk gebied zal worden herijkt. Gestreefd wordt naar een verandering, waarin, vergelijkbaar met de ISV-systematiek voor de stedelijke gebieden, voor de totale problematiek van de plattelandsvernieuwing samenhangende meerjarige financiële en prestatie-afspraken tussen rijk en provincies gemaakt kunnen worden. De positie van de provincie als regisseur voor het landelijk gebied moet daarbij worden versterkt.

Prioriteit I.8 Meer ruimte op het platteland

Het platteland gaat niet op slot. Deze gemeenten zal ruimte worden geboden om tenminste per saldo de eigen bevolkingsgroei op te kunnen vangen. Hiertoe zijn heldere rijkskaders nodig, waarbinnen de andere overheden het beleid zelf met de eigen verantwoordelijkheden kunnen uitwerken. Meer ruimte in en om de woning is het vertrekpunt. Wat de gevolgen hiervan zijn voor de raming van ruimtebehoefte (ophoging) zal in de aanpassing van de Nota Ruimte/5e Nota Ruimtelijke Ordening aan de orde komen.

Thema II Duurzame ontwikkeling

In een duurzame samenleving versterken materiële vooruitgang, sociale verbetering en vergroting van de kwaliteit van de leefomgeving elkaar. Daarbij gaat het uitdrukkelijk niet alleen om het hier en nu, maar ook om het elders en later. We moeten verder vooruit kijken omdat het bereiken van een duurzaam evenwicht in de toekomst op dit moment reeds het maken van de goede keuzes vereist. Kwaliteit van leven van de burger staat hierbij centraal, nu en in de toekomst.

Prioriteit II.1 Uitvoering van de Nota Milieu/vierde nationaal milieubeleidsplan

De ontkoppeling die de afgelopen jaren tot stand is gebracht tussen economische groei en milieudruk dient te worden vastgehouden. Dit betekent dat de lasten voor het milieu worden opgevangen of, beter nog, niet ontstaan. Dat kan door de kosten van het milieu op te nemen in de prijzen (internalisering), waardoor ook prikkels ontstaan voor bedrijven en burgers om duurzaam te produceren en te consumeren. Dit sluit aan bij het voornemen van het Kabinet de ambities en de instrumenten van de Nota Milieu/NMP4 in overeenstemming te brengen met de financiële mogelijkheden. Het kabinet zet in op transities naar een duurzame energievoorziening, een duurzame landbouw, een duurzame mobiliteit en een duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen, zoals biodiversiteit.

In het milieubeleid zal verder primair moeten worden aangesloten op bestaande problemen zoals de burgers die ondervinden. In dat kader is er een actieprogramma «gezondheid en milieu», dat tot doel heeft om risico's ten aanzien van de gezondheid beter te voorzien, te beheersen en te voorkomen, alsmede om de kwaliteit van de leefomgeving te verbeteren. Ook met het stoffen- en productenbeleid worden de risico's voor mens en milieu beperkt. In 2003 zullen met name de voorstellen van de Commissie voor een nieuw Europees Stoffenbeleid in de EU besproken worden.

Prioriteit II.2 Ruimte voor duurzaam ondernemen

Het beleid van de overheid wordt gericht op het stellen van algemene doelen en kaders waarbinnen ruimte wordt gelaten voor het bedrijfsleven voor het nemen van de eigen verantwoordelijkheid. Met de industrie zijn in 11 milieuconvenanten afspraken gemaakt over de reductie van milieubelasting op middellange termijn. Deze afspraken zijn gebaseerd op vastgestelde internationale en nationale milieudoelstellingen. De eigen verantwoordelijkheid voor de uitvoering van het beleid is neergelegd bij de individuele bedrijven, terwijl de overheid op afstand blijft. In een door het bedrijf opgesteld bedrijfsmilieuplan zijn de taakstellingen uitgewerkt. Een goedgekeurd bedrijfsmilieuplan vormt de basis voor een vereenvoudiging van de vergunningverlening. Uiteindelijk is het de bedoeling dat kan worden volstaan met een vergunning op hoofdzaken, dan wel een vergunning op maat in de praktijk. De (elektronische) milieujaarverslagen bieden inzicht in de mate van realiseren van de milieudoelen.

Voor de komende periode is een aantal acties geformuleerd waaronder de evaluatie van de toepassing van het instrument milieuconvenant en het opstellen van een wetsvoorstel Zelfregulering dat kaders stelt die het mogelijk maken flexibelere milieuvergunningen af te geven op hoofdzaken.

Overigens zal een overheid die burgers en bedrijven op hun eigen verantwoordelijkheid inzake duurzaam handelen aanspreekt, zelf het goede voorbeeld moeten geven. Daar waar dit huisvestingsgerelateerde processen betreft, kan en zal de Rijksgebouwendienst – op grond van de daar opgebouwde expertise – als adviseur voor de gebruikers van rijkshuisvesting optreden. Ook op het terrein van milieuzorgsystemen bij overheden en het duurzaam inkopen geeft de overheid het goede voorbeeld.

Prioriteit II.3 Nationale Strategie voor Duurzame Ontwikkeling

Tijdens de World Summit on Sustainable Development (WSSD) is afgesproken op welke punten inspanningen zullen worden gericht ter bevordering van een duurzame ontwikkeling op wereldschaal. Een nationale strategie voor duurzame ontwikkeling is een belangrijke stap in het duurzame ontwikkelingsproces en zal de komende jaren verder ontwikkeld en geïmplementeerd worden. Na de top in Johannesburg zullen de gemaakte afspraken verwerkt worden in een nationale strategie voor duurzame ontwikkeling, bestaande uit de rijksoverheidsprogramma's die tezamen de Nederlandse bijdrage aan duurzame ontwikkeling zijn. Het is daarmee een samenbindend thema om een aantal grote problemen waar de maatschappij mee wordt geconfronteerd, zoals migratie en inburgering, vergrijzing en zorg en sociale cohesie, in samenhang te bezien en waar nodig aan te pakken. Daarnaast zal een duurzame ontwikkelingsbeoordeling ingevoerd worden en een definitieve lijst van indicatoren voor duurzame ontwikkeling opgesteld worden.

Prioriteit II.4 Duurzame energiehuishouding

Duurzame energie

Het energiebeleid, dat de Minister van Economische Zaken coördineert, is gericht op een overgang naar duurzame energie en een duurzame energiehuishouding. De Minister van VROM richt zich voor het deel waarvoor hij verantwoordelijk is op alternatieve duurzame energiebronnen, zoals wind- en zonne-energie, en bevordering van vrijwillige afspraken met sectoren van het bedrijfsleven. Voor wat betreft windenergie is er een indicatieve doelstelling van 6000 MW wind op zee in 2020 en voor wind op land een doelstelling van 1500 MW in 2010. Over dit laatste hebben het rijk, de provincies en gemeenten recent een bestuursovereenkomst gesloten. Hierin zijn tussentijdse ijkpunten opgenomen. Tevens is voorzien in een jaarlijkse rapportage over de voortgang. Voorts kunnen de provincies alle hen ten dienste staande planologische middelen aanwenden om zonodig naleving van de afspraken door gemeenten af te dwingen.

Het fiscale energiebeleid wordt aangepast, zodat «free rider-gedrag» wordt voorkomen. Daartoe wordt het bestaande regime omgebouwd naar stimuleringsregelingen.

Kyoto

Nederland zal de afspraken zoals die zijn gemaakt binnen het Kyoto protocol voor de broeikasgassen en binnen Europa voor verzurende stoffen voortvarend en op kosteneffectieve wijze uitvoeren. Voor het uitvoeren van het klimaatbeleid betekent dit het realiseren van gemiddeld 6 procent reductie bij de emissie van broeikasgassen over de periode 2008–2012 ten opzichte van 1990. De inspanningen blijven gericht op een samenhangende uitvoering van de internationale aanpak van het klimaatprobleem en de uitvoering van het pakket binnenlandse maatregelen. Als gevolg van het Strategisch Akkoord zal worden bezien of, en zo ja in hoeverre, aanpassingen van het maatregelenpakket nodig zijn om te zorgen dat Nederland haar internationale verplichtingen na kan komen. Voor de langere termijn wordt ingezet op krachtig internationaal klimaatbeleid gericht op de verplichtingen voor de periode vanaf 2012. Belangrijke momenten hierbij zijn de negende conferentie der Partijen onder het klimaatverdrag en de eerste internationale bijeenkomst van partijen bij het Kyoto-protocol. Eén van de instrumenten voor klimaatbeleid is emissiehandel; als voorbereiding op de EU-besluitvorming in 2003 voor emissiehandel wordt onderzocht hoe de emissierechten bij introductie van dit systeem in Nederland verdeeld zouden kunnen worden.

Borssele

Het Kabinet zal met de producent/eigenaar van Borssele in overleg treden om afspraken te maken over het openhouden van de centrale in relatie tot de economische en veilige levensduur. De Minister van Economische Zaken heeft hierbij het voortouw.

Prioriteit II.5 Moratorium gasboringen Waddenzee

In het Strategisch Akkoord is de volgende passage opgenomen: «Boren naar gas in de Waddenzee is niet toegestaan. Aangenomen dat daar vooralsnog geen economische, budgettaire en energiepolitieke noodzaak voor is en er nog onvoldoende inzicht bestaat in de ecologische gevolgen daarvan, wordt – gegeven het politiek draagvlak daarvoor in de Kamer – verder gestreefd naar een moratorium van tien jaren met betrekking tot het boren naar gas onder de Waddenzee.» Voorop staat steeds het streven naar een balans tussen het openbare belang van de gasvoorziening, de daarmee samenhangende economische belangen (waaronder die van de aardgasbaten) en het belang van een adequate bescherming van de Waddenzee als uniek en nagenoeg natuurlijk ecosysteem. Hiertoe zal de economische, financiële en energetische noodzaak worden onderzocht. Ook zullen de ecologische gevolgen nader worden bekeken. De voorbereiding van de besluitvorming zal worden verricht door de Ministers van EZ, VROM, LNV en V&W, waarbij de Minister van EZ trekker is.

Thema III Stroomlijning instrumentarium

Het terugdringen van onnodige regelgeving over de volle breedte van het beleid is een van de kernitems van het Strategisch Akkoord. Welke regelingen zijn perse nodig om de doelstellingen te bereiken? Op welk onderdeel is vereenvoudiging of sanering mogelijk?

Prioriteit III.1 Herijking regelgeving

Het Kabinet zal een snelle start maken met het terugdringen van onnodige regelgeving: nog voor de VROM-begrotingsbehandeling zal een plan van aanpak aan de Tweede Kamer worden toegezonden gericht op de beoordeling van de VROM-regelgeving op effectiviteit en noodzakelijkheid. Vervolgens zal medio 2003 een voorstel worden gedaan voor een aantal concrete terreinen van wetgeving waar vereenvoudiging dan wel sanering gewenst is. De sanering zal waar mogelijk nog deze Kabinetsperiode tot stand komen. Handhaafbaarheid, uitvoerbaarheid en fraudebestendigheid zijn hierbij belangrijke criteria. Om te zorgen dat regelgeving uitvoerbaar en handhaafbaar is, is bijvoorbeeld het project verbetering handhaafbaarheid milieuregelgeving gestart.

Ook onderzoekt het Kabinet op korte termijn de mogelijkheden tot verdergaande beperking van het aantal beslissingen per project, stroomlijning van procedures en afschaffen van de zogenaamde actio popularis. Door de resultaten van de herijking zal ook de administratieve lastendruk verminderen.

Belangrijk is dat de regelgeving rijksbreed gestroomlijnd verloopt, zodat een integrale maatschappelijke afweging plaatsvindt en scheefgroei wordt voorkomen.

Prioriteit III.2 Versnelling besluitvorming grote projecten

Voor de besluitvorming over grote projecten van nationaal belang kan het Kabinet binnenkort gebruik maken van de rijksprojectenprocedure. Deze procedure die onderdeel wordt van de Wet op de Ruimtelijke Ordening, maakt het mogelijk dat het Kabinet de regie van de besluitvorming over een belangrijk investeringsproject van nationaal belang van begin tot eind in eigen hand houdt.

Het Kabinet wijst een projectminister aan die de procedure voor de besluitvorming over nut, noodzaak en de locatie van het te realiseren project trekt en vervolgens de verlening van alle benodigde vergunningen coördineert. De procedure voorziet in een goede en tegelijkertijd efficiënte inspraak en rechtsbescherming voor de burgers.

De plenaire behandeling van het wetsvoorstel voor de rijksprojectenprocedure in de Tweede Kamer zal na het zomerreces kunnen worden afgerond. De inwerkingtreding van de rijksprojectenprocedure wordt verwacht per 1 januari 2003.

Prioriteit III.3 Herziening Wet Ruimtelijke Ordening (incl. besluit op de ruimtelijke ordening)

Met de herziening van de Wet op de Ruimtelijke Ordening dient het Kabinet een tweetal doelen:

(1) Meer vertrouwen van de burger in de overheid, door middel van aangepaste bestemmingsplannen (overal, actueel, helder, digitaal opvraagbaar), betere toezichts- en handhavingsmogelijkheden en bij overtredingen de mogelijkheid om ook strafrechtelijk te sanctioneren.

(2) Meer daadkracht van de overheid door een vereenvoudiging en versnelling van procedures, bundeling van besluiten, scherper onderscheid in de verantwoordelijkheden van de overheden, meer bevoegdheden voor rijk en provincies om effectief te sturen en om belangrijke zaken aan te pakken/te realiseren en in te kunnen grijpen als een gemeente haar taken niet goed uitvoert.

Prioriteit III.4 Herziening Wet Milieubeheer

In de herziening van de Wet Milieubeheer worden de huidige ontwikkelingen op het milieuterrein verwerkt: bij het verlenen van vergunningen wordt rekening gehouden met de eigen verantwoordelijkheid van ondernemers, het nieuwe instrument emissiehandel wordt wettelijk geregeld, handhavingsorganisaties worden geprofessionaliseerd en om een consequente handhaving van milieuregelgeving te kunnen waarborgen wordt de sturing daarvan op provinciaal en rijksniveau versterkt. Daarnaast wordt een aantal belangrijke beginselen van het milieurecht wettelijk vastgelegd, zodat burgers kunnen vertrouwen op voorzorgsmaatregelen die hun gezondheid en leefomgevingkwaliteit beschermen en op regels die een duurzame ontwikkeling bevorderen.

Voor gebiedsgerichte toepassingen zullen de resultaten van het project «stad en milieu» in de wetgeving worden verankerd en doorwerken in de desbetreffende regelgeving van andere milieuthema's. De beleidsvrijheid van gemeenten voor geluid zal worden verruimd, gebruik makend van het gedachtegoed van MIG («modernisering instrumentarium geluidshinder»).

Prioriteit III.5 Herziening bouwregelgeving

Het Kabinet gaat vergunningen en procedures waar een burger of ondernemer bij het bouwen mee te maken heeft beter op elkaar afstemmen. Het gaat hierbij o.a. om bestemmingsplannen, welstandseisen, sloopvergunningen en milieuvergunningen. Doel is het versnellen van de doorlooptijd van procedures en beperking van de administratieve lastendruk voor de bouwpraktijk. Tevens wordt gestreefd naar een betere dienstverlening aan burgers en ondernemers die willen bouwen. Belangrijke verbetering is dat de regels gericht worden op de beslismomenten in de praktijk. De regels zullen in de toekomst gestructureerd worden naar drie niveaus: locatie, gebouw en gebruik. Zo kan eenvoudig bepaald worden waar een gebouw mag worden gerealiseerd, aan welke bouwtechnische eisen een gebouw moet voldoen en welke eisen aan de inrichting van bijvoorbeeld een café worden gesteld.

Daarnaast zullen pilots worden gestart om de informatievoorziening over vergunningen en procedures te verbeteren. De één-loketgedachte staat hierbij centraal: alle aanvragen over bouwen en wonen moeten in de toekomst door één loket worden afgehandeld. Ook het digitaal indienen van bijvoorbeeld aanvragen voor een bouwvergunning wordt hierbij betrokken. De noodzakelijke aanpassing van wet- en regelgeving zal met voortvarendheid worden opgepakt. Desalniettemin zal deze wetgeving niet eerder dan per 1 januari 2006 in werking kunnen treden. De pilots zullen wel reeds in 2003 starten.

Thema IV De burger centraal

Het Kabinet staat voor «duidelijkheid en daadkracht». Dit komt des te meer tot uitdrukking bij de uitvoering van het beleid. Hierbij gaat het niet alleen om de uitvoering van de concrete uitvoeringsprogramma's van de rijksnota's die in de vorige Kabinetsperiode zijn vastgesteld, maar ook om het opzetten en uitwerken van concrete initiatieven die zijn aangekondigd in het Strategisch Akkoord. De in het Strategisch Akkoord benoemde specifieke onderwerpen, die hieronder verder worden uitgewerkt, hebben betrekking op het wonen en kennen bij uitstek de invalshoek «de burger centraal».

Prioriteit IV.1 Eén-loketbenadering voor inkomensafhankelijke regelingen

In het verlengde van de wens om te komen tot een zorgtoeslag, een hierop aangepaste systematiek van de huursubsidie en een bundeling van inkomensafhankelijke regelingen, streeft het Kabinet ernaar om tot één uitvoeringsloket te komen voor inkomensafhankelijke subsidies waardoor de transparantie van het inkomensondersteunend beleid toeneemt. Dit streven sluit aan op de in de vorige Kabinetsperiode genomen eerste stappen op weg naar de klantcontactpunten bij de huursubsidie en de vorming van een «loket sociale as». Dienstverlening ten aanzien van regelingen op de terreinen van wonen, zorg en welzijn kan in de toekomst via één loket aan de burger worden aangeboden. Ook sluit dit goed aan bij mogelijke experimenten om persoonsgebonden budgetten voor wonen, AWBZ-zorg, woningaanpassing voor gehandicapten en dienstverlening op grond van de Welzijnswet ter beschikking te stellen aan bewoners, waarbij zij meer keuze krijgen om het budget te besteden gericht op de specifieke situatie waarin zij verkeren.

Prioriteit IV.2 Hervorming van de huursubsidie

Als onderdeel van de aanpak van de armoedeval zal het Kabinet een hervorming voorbereiden van de Huursubsidiewet, waarbij naar analogie van de nieuwe zorgtoeslag meer aansluiting wordt gevonden bij de genormeerde huur in plaats van de feitelijke huur. Daarbij worden bestaande gevallen ontzien. Opbrengsten die ontstaan worden benut om de afname van de individuele huursubsidie naarmate het inkomen stijgt geleidelijker te maken. Bijkomend voordeel van aansluiting bij een genormeerde huur, is dat hiermee de huursubsidieuitgaven in de toekomst beter kunnen worden beheerst zonder dat het Rijk haar toevlucht moet zoeken in ingewikkelde regelgeving om partijen te prikkelen het beslag op de huursubsidie te beperken.

Prioriteit IV.3 Particulier opdrachtgeverschap

Er is geen land in Europa waar zo weinig woningen door burgers zelf worden gebouwd of ontworpen als in Nederland. De Nederlandse burger van nu wil echter meer zeggenschap over en invloed op de eigen woon- en leefsituatie. Consumentgericht bouwen moet dat mogelijk maken. Daarbij gaat het om het hele spectrum van particulier opdrachtgeverschap tot aan consumentgerichte projectontwikkeling, de positie van de burger bij opleveringsgebreken en de bouwvergunningprocedure. Het Kabinet zet de weg voort die onder het vorige Kabinet is ingezet. De ambitie om een fors deel van de woningen via particulier opdrachtgeverschap te bouwen, wordt gehandhaafd en zal neergelegd worden in de in 2003 met de stedelijke gebieden (op regionaal nieveau) te maken definitieve verstedelijkingsafspraken. Er heerst nog veel scepsis en ook gemeenten komen vaak nog met vooroordelen ten aanzien van particulier opdrachtgeverschap. Om hieraan tegemoet te komen worden experimenten en voorbeeldprojecten gestart en wordt kennis gedeeld. De burger zal naar verwachting nog in 2002 gebruik kunnen gaan maken van de expertise die het Informatiecentrum Eigen Bouw in oprichting kan bieden.

Prioriteit IV.4 Verkoop huurwoningen aan zittende huurders intensiveren

Woningcorporaties dienen op basis van prestatieafspraken met gemeenten de verkoop van huurwoningen aan zittende huurders te intensiveren. Hierdoor kunnen bewoners die graag in hun wijk en in hun woning willen blijven wonen, maar de voorkeur geven aan een koopwoning boven een huurwoning in de stad blijven (zie I.2 behoud van middeninkomens in de stad). Naast de versterkte eigen verantwoordelijkheid die bewoners voor hun woning terugkrijgen, zal dit verkoopproces de sociale cohesie in de buurt versterken.

Prioriteit IV.5 Afschaffen onroerende zaakbelasting voor woningen

Teneinde algemene inkomenseffecten van de invoering van het zorgstelsel in het jaar van invoering te compenseren zal in hetzelfde jaar (2005) een afgewogen pakket van fiscale maatregelen worden genomen, waaronder de afschaffing van de onroerende zaakbelasting voor woningen. Het Kabinet zal bevorderen dat verhuurders het voordeel van de afschaffing van de OZB (eigenarendeel) doorsluizen naar de huurders.

Thema V Handhaving

Burgers moeten op de overheid kunnen rekenen, zeker als het gaat om hun veiligheid en gezondheid. Dat vereist een consequente en professionele handhaving. Risicovolle situaties zullen worden aangepakt. De handhaving zal worden versterkt door professionalisering van de betrokken organisaties en een duidelijke toedeling van taken en verantwoordelijkheden op centraal en decentraal niveau. Het reeds in gang gezette traject professionalisering van de milieuhandhaving door medeoverheden zal worden voortgezet. Bezien zal worden of en hoe op de beleidsterreinen ruimte en wonen hierop kan worden aangesloten. Internationaal zal in EU-verband de samenwerking worden geïntensiveerd om zo te komen tot een Europees gedragen handhavingsbeleid met het oog op rechtszekerheid en -gelijkheid voor burgers en bedrijven. Daarbij zal ook intensiever worden samengewerkt op het terrein van criminaliteitsbestrijding. Extra aandacht zal worden besteed aan fraudebestrijding.

Prioriteit V.1 Effectievere handhaving door scherpere prioriteitsstelling

«Een overheid die handhaaft, handelt en hoedt» is uitgangspunt voor een effectievere handhaving. De VROM-inspectie zal haar activiteiten scherper prioriteren door risicogericht en flexibel inzetbaar te werk te gaan; gefocust zal worden op het oplossen van problemen. Hiertoe zal de nalevingstrategie verder worden ontwikkeld en geïmplementeerd, gebaseerd op minimalisering van de risico's voor de burger met betrekking tot veiligheid, gezondheid en duurzaamheid. De aanbevelingen van de Algemene Rekenkamer (rapport Handhaving door rijksinspecties, 11 maart 2002) worden hierbij betrokken.

Prioriteit V.2 Verbeterde internationale samenwerking milieuhandhaving

De internationale samenwerking op het gebied van handhaving zal worden geïntensiveerd, met de ons omringende landen, bijvoorbeeld ten aanzien van de aanpak van het grensoverschrijdend afval en de zeehavens.

Prioriteit V.3 Tussengemeentelijke oplossingen en regelingen

In het Strategisch Akkoord is aangegeven dat de Wet Gemeenschappelijke Regelingen zal worden uitgebreid met het oog op het intensiever benutten van de mogelijkheden van tussengemeentelijke oplossingen en gemeenschappelijke regelingen. Het Kabinet zal samen met de gemeenten, provincies en waterschappen de verdere professionalisering van de milieuhandhaving aanpakken. De afspraken bevatten onder andere het opstellen van kwaliteitscriteria, een nulmeting en een verbetertraject. Ook is voorzien in een (wettelijke) regeling voor het geval de criteria niet worden gehaald (de zogenaamde stok-achter-de-deurregeling). Bij de definitieve vormgeving van deze regeling zal rekening worden gehouden met de bestuurlijke component van handhaving, de samenhang van vergunningverlening en handhaving enerzijds en de verschillende handhavingsonderwerpen (bijvoorbeeld brandpreventie, ruimtelijke ordening, bouw- en woningtoezicht en milieu) anderzijds.

Prioriteit V.4 Intensivering fraudebeleid

Een toets voor fraudebestendigheid zal verder worden ontwikkeld en met ingang van 2003 geleidelijk worden geïmplementeerd voor nieuwe en de belangrijkste bestaande VROM-subsidieregelingen. Doel is misbruik van regelgeving tegen te gaan. Een betere uitwisseling van gegevens (koppeling bestanden) tussen overheden en instanties draagt hiertoe bij.

2.4. Wat merkt de burger van het VROM-beleid op kortere termijn?

De burger zal op kortere termijn op een groot aantal terreinen de werking van het VROM-beleid ondervinden. Aan de hand van een aantal concrete voorbeelden volgt in deze paragraaf hiervan een illustratie.

Burger en Milieu

Het Kabinet zal een stimuleringsprogramma burger en milieubeleid in uitvoering brengen, gericht op het vergroten van de interactie tussen beleidsmakers en burgers. Concreet betekent dit dat burgers of hun belangenorganisaties betrokken worden bij beleidsvernieuwingen en de uitvoering van beleid, zoals bijvoorbeeld opiniepeilingen, werkbijeenkomsten, conferenties, burgerpanels en digitale werkvormen.

Persoonsgebonden budget wonen en zorg

Er zal mogelijk een experiment van start gaan, waarschijnlijk vanaf 1 januari 2004. De burgers die in aanmerking komen voor deelname aan het experiment, zullen merken dat zij meer keuze hebben in het bepalen van de besteding van tegemoetkomingen in wonen, welzijn en zorg (huursubsidie, welzijnsbudget, AWBZ-middelen). Door bestedingsvrijheid van het merendeel van het budget kunnen zij òf meer aan het wonen òf meer aan zorg òf meer aan welzijn uitgeven.

Vereenvoudiging bouwregelgeving (wijziging Woningwet/bouwbesluit)

Per 1 januari 2003 zullen burgers minder geconfronteerd worden met de noodzaak een vergunning aan te vragen voor het verbouwen van hun woning (zoals dakkapellen die niet vanaf de straat zichtbaar zijn). Ook worden enkele voorschriften bij nieuwbouw geschrapt (zoals verplichte telefoon-, radio en tv-aansluitingen) en zal de procedure in veel gevallen eenvoudiger (door minder indieningsvereisten) en sneller zijn. De meldingsprocedure vervalt. Het welstandstoezicht wordt aan heldere criteria gebonden, waardoor burgers van tevoren beter kunnen inschatten of een voorgenomen verbouwing aan de normen van welstand voldoet. Per 1 januari 2004 wordt toezicht, controle en handhaving van de bouwregelgeving verbeterd. Dit stelt de handhavers in staat om aan burgers en bedrijven een helder signaal af te geven wat wel en wat niet kan. In 2006 zal een aantal procedures sterk vereenvoudigd zijn en gebundeld, waardoor burgers en bedrijven voor een bouwwerk minder èn integralere vergunningen behoeven aan te vragen. Hierdoor zullen de administratieve lasten voor hen tot een minimum worden beperkt en zullen zij sneller weten of zij de voorgenomen verbouwing of nieuwbouw kunnen aanvangen.

Bij verhuizing geen verplichting meer om in oorspronkelijke staat terug te brengen

Naar verwachting zullen per 1 januari 2003 huurders die hun woning verlaten niet meer verplicht zijn om hun woning weer in oorspronkelijke staat terug te brengen. Zelfaangebrachte voorzieningen kunnen in stand blijven en worden – voorzover hierover afspraken zijn gemaakt – vergoed aan de vertrekkende huurder.

Studentenhuisvesting

In 2003 zal wetgeving worden voorbereid om tijdelijke vergunningen bij verhuur van studenteneenheden mogelijk te maken. Eerstejaarsstudenten zullen dan ervaren dat zij eerder in de stad waar zij studeren aan woonruimte geholpen kunnen worden, doordat ex-studenten sneller naar reguliere woningen zullen (en moeten) doorstromen. Ook wordt het door verruiming van de Leegstandswet mogelijk voor studenten om gedurende een langere periode (van drie naar vijf jaar) in oude kantoorpanden te wonen.

Digitaal uitwisselbare ruimtelijke plannen (DURP)

Het project DURP (digitaal uitwisselbare ruimtelijke plannen) stimuleert dat gemeenten, provincies en rijksoverheden hun ruimtelijke plannen (bestemmingsplannen, streekplannen, en PKB kaarten) digitaal gaan maken en uit gaan wisselen. Eind 2002/begin 2003 zal het programma van eisen worden vastgesteld, waarna de betrokken overheden op grote schaal een start kunnen maken met het beter toegankelijk maken van digitale ruimtelijke plannen. Naast de voordelen van de mogelijkheid van de combinatie met andere informatie (bijvoorbeeld kapvergunningen, milieuvergunningen) kunnen digitale streek- en bestemmingsplannen ook via internet ontsloten worden. Burgers kunnen deze dan thuis raadplegen.

Vuurwerk

Door het aanwijzen van vuurwerkconcentratiegebieden en de uitwerking van het vuurwerkbesluit is het risico op een nieuwe vuurwerkramp beperkt, wel heeft dit strengere veiligheidseisen aan vuurwerkevenementen tot gevolg. Concreet betekent dit voor de burger minder risico op ongelukken of zelfs rampen met vuurwerk in de gebouwde omgeving.

Beëindiging chloortransporten

Met AKZO Delfzijl is een akkoord bereikt over verplaatsing van de chloorproductie zodat de chloortransporten per spoor kunnen worden beëindigd. Concreet betekent dit voor de burger dat hij niet meer geconfronteerd zal worden met risico's die het gevolg zijn van deze transporten.

2.5. Budgettaire beeld op hoofdlijnen

Onderstaand overzicht geeft een samenvattend beeld van de belangrijkste mutaties in deze begroting. Het gaat hierbij met name om de verwerking van de taakstellingen voor het departement zoals terug te vinden is in het Strategisch Akkoord en posten die binnen de VROM begroting zijn opgevangen door respectievelijk meevallers dan wel verlagingen in te zetten voor respectievelijk tegenvallers dan wel verhogingen. De tabel wordt gevolgd door een korte toelichting. Voor een compleet cijferbeeld wordt verwezen naar de verdiepingsbijlage van de verschillende artikelen, waarin de mutaties en toelichtingen zijn terug te vinden.

* Deze reeks staat gestald op de aanvullende post bij het ministerie van Financiën en rekent niet door in de tellingen.

Toelichting:

ad 1.

In het Strategisch Akkoord is een bezuiniging op milieu- en energietechnologie subsidies aangekondigd. De fiscale regeling Energiepremies (EPR) zal in 2003 door Financiën worden beëindigd en omgezet in een subsidieregeling in afgeslankte vorm. De toevoeging van budgetten op de VROM-begroting betreft de implementatie om te komen tot de nieuwe subsidieregeling. In dit kader wordt er voor de uitvoering van de nieuwe regeling ook apparaatsbudget toegevoegd.

ad 2.

In het Strategisch Akkoord zijn extra middelen beschikbaar gesteld voor externe veiligheid om tegemoet te komen aan de wensen van de burgers om in een veilige leefomgeving te wonen. Op de Aanvullende Post bij het ministerie van Financiën is hiervoor deze reeks opgenomen. In overleg met de betreffende ministeries wordt hieraan nog nadere invulling gegeven.

ad 3.

De aan dit artikel toegevoegde, nog niet verdeelde prijsbijstelling 2001 voor ISV wordt gedeeltelijk aangewend ter oplossing van de specifieke problematiek op de VROM-begroting. Dit betreft ondermeer de kosten verbonden aan het project servicegerichte overheid, de maatregelen om de woningbouwproductie te verhogen, de implementatie van DG Wonen, de afronding implementatie klantcontactpunten in 2003, de technische migratie huursubsidiesysteem en een ramingsbijstelling in de toekomstige intrekkingen bij eigen-woning regelingen.

ad 4.

De mutatie betreft een correctie van de in de 1e suppletore begroting 2002 verwerkte aanpassing van de meerjarige IPSV-budgetten, voortvloeiend uit de publicatie van het «Besluit bevordering innovatieve ontwikkelingen in de stedelijke vernieuwing».

ad 5.

Ten behoeve van een nog te houden evaluatie en als gevolg daarvan nadere aanvulling van de tijdelijke woonzorstimuleringsregeling is besloten om verplichtingen eerst in 2003 aan te gaan. Hierdoor wordt de tijd geboden om nieuwe innovatieve plannen voor de categorieën «stimuleren investeringen in woningen en woongebouwen» en «stimuleren investeringen anders dan in woningen en gebouwen» in te dienen.

ad 6.

Bij 1e suppletore begroting is € 25 mln verplichtingenbudget toegevoegd aan de woonzorgstimuleringsregeling (onderdeel zorginfrastructuur), vanwege de grote belangstelling voor de regeling reeds voordat formele publicatie had plaatsgevonden. Uiteindelijk is hierover € 12,95 mln benodigd, voor de overige aanvragen volstaat het reeds bestaande budget. Het restant wordt nu afgeboekt.

ad 7.

Uit het Strategisch Akkoord en nadere besluitvorming, volgen onder andere taakstellingen op de gebieden van effiency en volume, subsidies en inhuur van externen. In de verdiepingsbijlage bij artikel 16 «Nominaal en onvoorzien» wordt toegelicht welke invulling VROM heeft gekozen.

ad 8.

Doordat de ondertekening van de contracten met de IFC (International Finance Corporation) en IBRD (International Bank for Reconstruction and Development) niet meer in 2001 kon plaatsvinden wordt een verplichtingenbedrag van circa € 90 mln via de eindejaarsmarge meegenomen naar het jaar 2002. Met de IFC is op 17 januari 2002 een contract getekend met een omvang van € 44 mln. Ondertekening van het contract met de IBRD met een omvang van € 70 mln heeft in juni 2002 plaatsgevonden. Daarnaast zijn er vergaande gesprekken met andere uitvoeringsorganisaties gaande, zoals de Asian Development Bank en de Inter-American Development Bank, om tot soortgelijke contracten in het jaar 2002 te komen voor de aankoop van CO₂-equivalenten. Dientengevolge wordt een verplichtingenschuif van 2003–2007 naar 2002 aangebracht voor een totaalbedrag van € 150 mln (5 x € 30 mln).

Aangezien voor projecten in het kader van het Clean Development Mechanism (CDM) het principe van «payment on delivery» geldt, met als gevolg dat aangegane verplichtingen pas in latere jaren tot betaling komen, zullen de betalingen op grond van de aangegane verplichtingen in het algemeen pas na 2 tot 3 jaar gaan plaatsvinden. Dit betekent dat thans wordt voorzien dat op het beschikbare kasbudget 2002, een bedrag van € 125 mln niet zal worden besteed. Deze onderuitputting zal geen gevolgen hebben in termen van CO₂-reductie.

ad 9.

Uit het Fonds Economische Structuurversterking (FES) is voor de bodemsanering van Vinex-locaties in totaal € 146 mln toegezegd, waarvan t/m 2001 circa € 105 mln is uitgekeerd. In verband met het trage bestedingstempo door de lokale overheden is de periode waarin deze middelen besteed mogen worden onder voorwaarden verlengd tot 2004. Om deze reden wordt vanuit 2001 het resterende bedrag aan beschikbare FES-middelen van € 41 mln aan de begroting toegevoegd van 2002.

ad 10.

De wijziging van de rechtstreekse betalingen (circa 0,5 % van de huursubsidiepopulatie) met ingang van 1 juli 2002 (maandelijks vooraf in plaats van 3 maandelijks achteraf) leidt tot een eenmalige versnelling van de uitgaven (€ 24,5 miljoen) in 2002.

1. Hoofdlijnen, uitgangspunten en oriëntatie

Het Strategisch Akkoord «Werken aan vertrouwen, een kwestie van aanpakken» is richtinggevend voor de (invulling van de) VROM-missie: «Kwaliteit van de duurzame leefomgeving».

De uitgangspunten en oriëntaties van het VROM-terrein voor de jaren 2003–2006 zijn:

– De burger centraal: doelstellingen op de VROM-beleidsterreinen dienen primair gerealiseerd te worden door aan te sluiten bij de door de burger ervaren maatschappelijke problemen. Steeds moet bedacht worden welke belemmeringen, irritaties of andere problemen de burger ervaart en op welke wijze concreet en binnen welke termijn deze problemen aangepakt kunnen worden;

– Eigen verantwoordelijkheid: de overheid schept de voorwaarden voor een duurzame kwaliteit van de leefomgeving. De verantwoordelijkheid voor de waarborging hiervan berust bij de samenleving als geheel (bijvoorbeeld burgers, maatschappelijke organisaties en bedrijven). Betrokken partijen zullen elkaar aanspreken op deze eigen verantwoordelijkheid;

– Minder regelgeving: waar bestaande regelgeving overbodig is, zal deze worden gesaneerd. Het gaat hierbij ook om vermindering en vereenvoudiging van procedures;

– Versterking handhaving: het principe «een overheid die handhaaft, handelt en hoedt» is bepalend voor het versterken van de handhaving;

– Meer uitvoering: de komende jaren staan vooral in het teken van de uitvoering van de grote beleidsnota's (nota ruimte, nota wonen, nota milieu en architectuurnota);

– Meer decentralisatie: bij veel onderwerpen op het terrein van ruimte, wonen en milieu zullen (gebiedsgerichte) interventies vanuit de overheid afhankelijk zijn van de specifieke regionale of lokale context. Aan provincies en gemeenten wordt de ruimte geboden een versterkte rol te spelen bij de eigen regionale gebiedsgerichte en regionale ruimtelijk-economische ontwikkeling. Decentralisatie gaat gepaard met een rijksoverheid die zich concentreert op nationaal beleid en grote projecten van nationaal belang. Een tweede taak van het rijk is duidelijke kaders te ontwikkelen, waarin zowel de nationale doelen als de decentralisatie geconcretiseerd worden;

– Meer Europees/internationaal: Europese regelgeving is in toenemende mate bepalend voor het beleid en regelgeving in het eigen land. Het is van belang om internationale beleidsprocessen zodanig te beïnvloeden dat Nederlandse standpunten in internationaal beleid worden opgenomen. Cruciale momenten daarvoor doen zich met name voor in 2004, wanneer Nederland in het tweede half jaar zal optreden als voorzitter van de EU.

2. Thema's

De belangrijkste prioriteiten van VROM zijn onderverdeeld in vijf thema's: stad en land, duurzame ontwikkeling, stroomlijning instrumentarium, de burger centraal (uitvoering) en handhaving. Bij elk van deze thema's zijn de eerdergenoemde uitgangspunten en oriëntaties uit het Strategisch Akkoord leidend.

I Stad en land

Zowel een sterke stad alsook een vitaal platteland zijn cruciaal voor een duurzame sociale, economische en culturele ontwikkeling van Nederland. Beide opgaven dienen in onderlinge samenhang te worden bezien. Op het platteland moet ruimte zijn om tenminste de eigen bevolkingsgroei te kunnen opvangen. Het woonmilieu in de steden wordt – door een gedifferentieerder aanbod van woningen en woonomgeving – aantrekkelijker, om de midden- en hogere inkomens aan de stad te binden. Met de aanpak van probleemwijken wordt de eenzijdige samenstelling van wijken en buurten doorbroken. Er zal hierbij meer ruimte komen voor afwegingen op decentraal niveau. De medeoverheden hebben een volwaardige plaats in het ruimtelijke beleid. Gemeenten hebben het initiatief bij de vaststelling van contouren en aantallen woningen. Provincies toetsen deze aan het streekplan en na de inwerkingtreding van de nieuwe Wet op de Ruimtelijke ordening aan hun nota ruimtelijk beleid. De Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening zal – in aangepaste vorm – een antwoord geven op de bovengenoemde samenhangende vraagstukken. Met het Externe Veiligheidsbeleid worden oplossingen gezocht voor veiligheidsknelpunten die voortkomen uit gewenste ruimtelijke ontwikkelingen in relatie tot opslag, vervoer en gebruik van gevaarlijke stoffen.

II Duurzame ontwikkeling

In een duurzame samenleving versterken materiële vooruitgang, sociale verbetering en vergroting van de kwaliteit van de leefomgeving elkaar. Daarbij gaat het uitdrukkelijk niet alleen om het hier en nu, maar ook om het elders en later. We moeten verder vooruit kijken omdat het bereiken van een duurzaam evenwicht in de toekomst op dit moment reeds het maken van de goede keuzes vereist. Kwaliteit van leven van de burger staat hierbij centraal, nu en in de toekomst. Tijdens de World Summit on Sustainable Development (WSSD) is afgesproken op welke punten inspanningen zullen worden verricht ter bevordering van een duurzame ontwikkeling op wereldschaal. De gemaakte afspraken zullen worden verwerkt in een nationale strategie voor duurzame ontwikkeling.

De ambities en instrumenten van de Nota Milieu/NMP4 zullen in overeenstemming worden gebracht met de financiële mogelijkheden en zoveel mogelijk langs marktconforme weg worden gerealiseerd. De ontkoppeling die de afgelopen jaren tot stand is gebracht tussen economische groei en milieudruk dient te worden vastgehouden. Nederland zal afspraken zoals die zijn gemaakt binnen het Kyoto-protocol voor de broeikasgassen en binnen Europa voor verzurende stoffen voortvarend en op kosteneffectieve wijze uitvoeren.

III Stroomlijning instrumentarium

Het terugdringen van onnodige regelgeving over de volle breedte van het beleid is een van de kernitems van het strategisch akkoord. Welke regelingen zijn perse nodig om de doelstellingen te bereiken? Op welke onderdelen is vereenvoudiging of sanering mogelijk? Het kabinet onderzoekt de mogelijkheden te komen tot verdergaande beperking van het aantal beslissingen per project, de stroomlijning van procedures en het afschaffen van de zogenoemde actio popularis, om aldus de daadkracht en besluitvaardigheid van de overheid te vergroten.

De VROM-regelgeving zal worden beoordeeld op effectiviteit en noodzakelijkheid en indien nodig worden vereenvoudigd dan wel gesaneerd. Handhaafbaarheid, uitvoerbaarheid en fraudebestendigheid zijn hierbij belangrijke criteria.

IV De burger centraal

Het kabinet staat voor «duidelijkheid en daadkracht». Dit komt des te meer tot uitdrukking bij de uitvoering van het beleid. Hierbij gaat het niet alleen om de uitvoering van de concrete uitvoeringsprogramma's van de rijksnota's die in de vorige kabinetsperiode zijn vastgesteld, maar ook om het opzetten en uitwerken van concrete initiatieven die zijn aangekondigd in het Strategisch Akkoord. Beleid is pas echt beleid als het ook uitgevoerd wordt. Te vaak wordt beleid geformuleerd waarbij de aandacht voor de praktische uitvoering onvoldoende aanwezig is. Dat ondergraaft het vertrouwen van de burger in de overheid. Daarom zal de komende tijd het accent liggen op concrete, uitvoeringsgerichte acties die voor de burger in dit land herkenbaar zijn. Resultaat telt, niet een voornemen.

V Handhaving

Burgers moeten op de overheid kunnen rekenen, zeker als het gaat om hun veiligheid en gezondheid. Dat vereist een consequente en professionele handhaving. Risicovolle situaties zullen worden aangepakt. De handhaving zal worden versterkt door professionalisering van de betrokken organisaties en een duidelijke toedeling van taken en verantwoordelijkheden op centraal en decentraal niveau. Internationaal zal in EU-verband de samenwerking worden geïntensiveerd om zo te komen tot een Europees gedragen handhavingsbeleid met het oog op rechtszekerheid en -gelijkheid voor burgers en bedrijven. Daarbij zal ook intensiever worden samengewerkt op het terrein van criminaliteitsbestrijding. Extra aandacht zal worden besteed aan fraudebestrijding.

Toelichting:

De aanpassing van de Nota Ruimte hangt nauw samen met de aanpassing van het Nationaal Verkeers- en Vervoersplan en met de afronding van het Tweede structuurschema Groene Ruimte. Over de hoofdlijnen van de aanpassing, de te volgen procedure en het tijdschema zal het kabinet tijdig dit jaar een Stellingnamebrief aan de Tweede Kamer sturen.

De aangepaste Nota Ruimte/Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening zal onder andere ingaan op:

• de strategische ontwikkelingsstrategie: de ruimtelijke hoofdstructuur (elementen van nationaal belang, die actie vragen en waarvoor draagvlak en instrumenten bestaan, waaronder de Stedelijke Netwerken (inclusief Deltametropool), Ecologische Hoofdstructuur en andere waardevolle landschappen van nationaal belang)

• ruimte en middelen voor gemeenten en provincies om een versterkte rol te spelen bij de eigen ruimtelijke ontwikkelingen en waar nodig heldere rijkskaders (op hoofdlijnen), waarbinnen andere overheden het beleid zelf met hun eigen verantwoordelijkheden kunnen uitwerken.

• investeringen die van nationaal belang zijn en structuur geven aan de regionaal ruimtelijk-economische ontwikkelingen

Toelichting:

Het Rijk zal zich samen met de 20 regio's (provincies en gemeenten) concentreren op de herstructurering en transformatie van 40 tot 60 herstructurerings- en/of transformatiewijken, waarbij ruimte is voor lokale partijen om sociale en fysieke ingrepen gelijkoplopend te realiseren. De hiertoe uit te voeren acties zullen worden verankerd in de in 2003 te maken verstedelijkingsafspraken. De inzet van € 487 mln lokatiesubsidies is afhankelijk van de concreetheid van de te maken afspraken. Tenslotte worden de komende 2 jaar aanjaagteams woningbouw ingezet om via het verhogen van de nieuwbouwproductie schuifruimte in de steden te creëren, zodat ruimte wordt gecreëerd voor transformatie/herstructurering.

Toelichting:

Om tegemoet te komen aan de wens van burgers om in een veilige leefomgeving te wonen en om voorwaarden te scheppen voor de beoogde ruimtelijke en economische ontwikkeling van Nederland worden in deze kabinetsperiode oplossingen gezocht voor bestaande en nieuwe veiligheidsknelpunten die voortkomen uit opslag, vervoer en gebruik van gevaarlijke stoffen.

Toelichting:

Door het koppelen van bestanden zal meer inzicht ontstaan in de mate waarin de (veelal stedelijke) woningvoorraad illegaal wordt bewoond. Daarnaast wordt bezien welke maatregelen kunnen worden genomen om de bewoning van woonruimte door illegalen tegen te gaan.

Toelichting:

Voor een vitaal platteland moeten de kwaliteiten van dat gebied versterkt worden. Gestreefd wordt naar een verandering, waarin, vergelijkbaar met de ISV-problematiek voor de stedelijke gebieden, voor de totale problematiek van de plattelandsvernieuwing samenhangende meerjarige financiële en prestatie-afspraken tussen rijk en provincies gemaakt kunnen worden.

Thema II Duurzame ontwikkeling

Toelichting:

De ontkoppeling die de afgelopen jaren tot stand is gebracht tussen economische groei en milieudruk dient te worden vastgehouden. Dit betekent dat de lasten voor het milieu worden opgevangen of, beter nog, niet ontstaan. Dit sluit aan bij het voornemen van het kabinet de ambities en de instrumenten van de Nota Milieu/NMP4 in overeenstemming te brengen met de financiële mogelijkheden. Ook zet het kabinet in op transities naar een duurzame energievoorziening, een duurzame landbouw, een duurzame mobiliteit en een duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen, zoals biodiversiteit. Daarnaast zet het kabinet in op het actieprogramma «gezondheid en milieu» en het stoffen- en productenbeleid om risico's ten aanzien van de gezondheid te voorzien, beheersen en voorkomen.

Toelichting:

Tijdens de World Summit on Sustainable Development (WSSD) is afgesproken op welke punten inspanningen zullen worden gericht ter bevordering van een duurzame ontwikkeling op wereldschaal. Na de top in Johannesburg zullen de gemaakte afspraken verwerkt worden in een (actiegerichte) nationale strategie voor duurzame ontwikkeling.

Toelichting:

Nederland zal de afspraken zoals die zijn gemaakt binnen het Kyoto protocol voor de broeikasgassen en binnen Europa voor verzurende stoffen voortvarend en op kosteneffectieve wijze uitvoeren. De inspanningen blijven gericht op een samenhangende uitvoering van de internationale aanpak van het klimaatprobleem en de uitvoering van het pakket binnenlandse maatregelen. Als gevolg van het Strategisch Akkoord zal bezien worden welke aanpassingen van het maatregelenpakket nodig zijn om te zorgen dat Nederland haar internationale verplichtingen na kan komen.

Thema III Stroomlijning instrumentarium

Toelichting:

Nog voor de VROM-begrotingsbehandeling zal een plan van aanpak aan de Tweede Kamer worden toegezonden gericht op de beoordeling van de VROM-regelgeving op effectiviteit en noodzakelijkheid. Vervolgens zal medio 2003 een voorstel worden gedaan voor een aantal concrete terreinen van wetgeving waar vereenvoudiging dan wel sanering gewenst is. Hierbij worden in ieder geval doorgelicht de vereenvoudiging van de bouwregelgeving, de Woonwet, het bouwstoffenbesluit, het project beleidsvernieuwing bodemsanering, het project modernisering instrumentarium geluidbeleid en de milieueffectrapportage. De sanering zal waar mogelijk nog deze kabinetsperiode tot stand komen. Handhaafbaarheid, uitvoerbaarheid en fraudebestendigheid zijn hierbij belangrijke criteria. Door de resultaten van de herijking zal ook de administratieve lastendruk verminderen. Belangrijk is dat de regelgeving rijksbreed gestroomlijnd verloopt, zodat een integrale maatschappelijke afweging plaatsvindt en scheefgroei wordt voorkomen.

Toelichting:

Meer daadkracht van de overheid door een vereenvoudiging en versnelling van procedures, bundeling van besluiten, scherper onderscheid in de verantwoordelijkheden van de overheden, meer bevoegdheden voor rijk en provincies om effectief te sturen en om belangrijke zaken aan te pakken/te realiseren en in te kunnen grijpen als gemeente haar taken niet goed uitvoert. Meer inzicht van de burger in het handelen van de overheid door middel van aangepaste bestemmingsplannen (overal, actueel, helder, digitaal opvraagbaar). Meer vertrouwen van de burger in de overheid door betere toezichts- en handhavingsmogelijkheden en bij overtredingen de mogelijkheid om ook strafrechtelijk te sanctioneren.

Toelichting:

In de herziening van de Wet Milieubeheer worden de huidige ontwikkelingen op het milieuterrein verwerkt.

Toelichting:

Vergunningen en procedures waar een burger of ondernemer bij het bouwen mee te maken heeft, worden beter op elkaar afgestemd (o.a. bestemmingsplannen, welstandseisen, sloopvergunningen en milieuvergunningen). Ook wordt gestreefd naar een betere dienstverlening aan burgers en ondernemers die willen bouwen. Alle aanvragen over bouwen en wonen moeten in de toekomst door één loket worden afgehandeld.

Thema IV Uitvoering

Toelichting:

Als onderdeel van de aanpak van de armoedeval zal het kabinet een hervorming voorbereiden van de Huursubsidiewet, waarbij meer aansluiting wordt gevonden bij de genormeerde huur in plaats van de feitelijke huur. Besparingen als gevolg daarvan worden benut om een geleidelijker uitstromen uit de huursubsidie te bewerkstelligen.

Toelichting:

Woningcorporaties dienen op basis van prestatieafspraken met gemeenten de verkoop van huurwoningen aan zittende huurders te intensiveren, waardoor middeninkomens in de stad kunnen blijven wonen.

Thema V Handhaving

Toelichting:

De VROM-inspectie zal haar activiteiten scherper prioriteren door risicogericht en flexibel inzetbaar te werk te gaan; gefocust zal worden op het oplossen van problemen. Hiertoe zal de nalevingstrategie verder worden ontwikkeld en geïmplementeerd, gebaseerd op minimalisering van de risico's voor de burger met betrekking tot veiligheid, gezondheid en duurzaamheid. De aanbevelingen van de Algemene Rekenkamer (rapport Handhaving door rijksinspecties, 11 maart 2002) worden hierbij betrokken.

Toelichting:

Het kabinet zal samen met de gemeenten, provincies en waterschappen de verdere professionalisering van de milieuhandhaving aanpakken. De afspraken bevatten onder andere het opstellen van kwaliteitscriteria, een nulmeting en een verbetertraject. Ook is voorzien in een (wettelijke) regeling voor het geval de criteria niet worden gehaald (de zogenaamde stok-achter-de-deurregeling). Bij de definitieve vormgeving van deze regeling zal rekening worden gehouden met de bestuurlijke component van handhaving, de samenhang van vergunningverlening en handhaving enerzijds en de verschillende handhavingsonderwerpen (bijvoorbeeld brandpreventie, ruimtelijke ordening, bouw- en woningtoezicht en milieu) anderzijds.

Toelichting:

De toets voor fraudebestendigheid zal verder worden ontwikkeld en met ingang van 2003 geleidelijk worden geïmplementeerd voor nieuwe en de belangrijkste bestaande VROM-subsidieregelingen. Doel is misbruik van regelgeving tegen te gaan. Een betere uitwisseling van gegevens (koppeling bestanden) tussen overheden en instanties draagt hiertoe bij.

NB:

– apparaatsuitgaven zijn niet altijd aan te geven; dan zijn deze niet genoemd

3. DE BELEIDSARTIKELEN

Artikel 1. Strategische beleidsontwikkeling en monitoring

1.1. Algemene beleidsdoelstelling

Het ministerie van VROM staat voor de zorg voor duurzame kwaliteit van de leefomgeving. De brede opgave «duurzame kwaliteit van de leefomgeving» brengt tal van activiteiten met zich mee gericht op aspecten als veiligheid, leefbaarheid, ontkoppeling van economische groei en milieubelasting, betaalbaarheid en inrichting, beheer en gebruik van de openbare ruimte. Het gaat in 2003 om aanpassing en vooral uitwerking van de grote nota's. Aangevuld met de uitwerking van de Nota Grondbeleid en de wetgevingstrajecten van de Wet Milieubeheer en de herziening van de Wet Ruimtelijke Ordening. Bovendien om beperking van regelgeving, stroomlijning van procedures en wegnemen van belemmeringen voor andere partijen in het bereiken van de gemeenschappelijke doelstellingen van het VROM-beleid.

1.2. Operationele doelstellingen

1.2.1. Strategische beleidsontwikkeling

1.2.1.1. Grote nota's

Mensen Wensen Wonen

In de Nota «Mensen, Wensen, Wonen» (voorjaar 2001 vastgesteld) is een beleids- en wetgevingsprogramma opgenomen om de beoogde doelstellingen en beleidsvoornemens van de nota te realiseren. In het vervolg op de brief aan de Tweede Kamer van 21 februari 2002 (Kamerstukken II, 2001–2002, 27 559, nr. 29) over de implementatie van deze nota worden de hierin aangekondigde maatregelen verder uitgewerkt.

Het komt nu op de uitvoering aan. In 2003 zullen de in 2002 gemaakte intentieafspraken over het verstedelijkingsbeleid tot 2010 met regionale en lokale bestuurders worden bekrachtigd. In verband met de bijzondere positie van de wooncorporaties bij het uitvoeren van deze afspraken dienen deze in het verlengde hiervan plannen voor te bereiden waarin de speerpunten van de Nota Mensen, Wensen Wonen en het Strategisch Akkoord een plaats krijgen. De wooncorporaties dienen onder andere prestaties te leveren op het terrein van de verkoop van woningen aan huurders en tevens een aanmerkelijke bijdrage te leveren aan de transformatie van wijken in de steden om zodoende wijken te creëren die ook voor mensen met een midden- en hoger inkomen aantrekkelijk zijn, maar ook om woonmilieus te creëren die de integratie van allochtonen bevorderen. Verdere concretisering van activiteiten en de rol van het rijk, gemeenten en van corporaties wordt, waar relevant, beschreven in artikel 3 tot en met 5 van deze begroting.

Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening

Het Kabinet komt met een aanpassing van de Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening waarin de visie uit het Strategisch Akkoord is neergelegd. Het rijksbeleid zal zich in hoofdlijnen beperken tot ontwikkelingsstrategieën (projecten, ecologische hoofdstructuur en waardevolle landschappen van nationaal belang) en (infrastructuur)investeringen die van nationaal belang zijn en structuur geven aan de regionale ruimtelijke-economische ontwikkeling. Bij de aanpassing zal met name aandacht uitgaan naar de rijkskaders, een heldere taakafbakening en een consequente uitvoering en handhaving.

Het Vijfde Nota geeft het toetsingskader weer waaraan de plannen van andere overheden worden getoetst. De PKB geeft de mogelijkheid om dit toetsingskader waar nodig te verfijnen. De minister informeert de Tweede Kamer periodiek over de toetsing van de plannen van mede-overheden. Over nieuwe dan wel aanvullende richtlijnen en/of beleidslijnen voert de minister vooraf overleg met de Tweede Kamer.

De in 2003 geplande prestatie betreft de uitwerking van het rijkstoetsingskader voor structuurvisies dan wel streekplannen en regionale structuurplannen.

Niet alleen dient het beleid van andere departementen in lijn te zijn met dat uit de PKB Vijfde Nota, ook de Nederlandse inbreng in de ontwikkeling en herijking van het sectorale Europese beleid zal hierop worden afgestemd.

De in 2003 geplande prestaties betreffen:

• mede opstellen van PKB deel 1 Rivierengebied (zie verder artikel 8)

• (doen) opstellen van Interreg III projectvoorstellen voor grensoverschrijdende Open Ruimten Benelux-Middengebied en Noord-Nederland/Nedersaksen (zie verder artikel 9)

• Opzetten van programmaorganisatie Noordzee en verkrijgen van financiering uit Interreg IIIb (zie verder artikel 9).

Uitvoeringsprogramma Vijfde Nota

Met de PKB deel 3 van de Vijfde Nota heeft het (vorige ) Kabinet een eerste uitvoeringsprogramma vastgesteld. Met het aanpassen van het Kabinetsstandpunt inzake de Vijfde Nota, zal tevens een aanpassing van het Uitvoeringsprogramma plaatsvinden.

Doel blijft een gecoördineerde inzet te bereiken van rijksinvesteringsstromen, gericht op een aantal prioriteiten van het nationaal ruimtelijk beleid. Voor een aantal internationale en nationale ruimtelijke programma's en stimuleringsprogramma's hebben andere ministeries het voortouw. Deze onderdelen staan niet op de begroting van VROM, maar op die van de andere ministeries.

Voor in 2003 geplande prestaties door VROM betreffen:

• opstellen tweede editie van het Uitvoeringsprogramma

• opstellen en ondertekening van een landsdeelconvenant voor het landsdeel West (zie verder artikel 6)

• concrete afspraken over lange termijn (investeringspakket) per nationaal stedelijk netwerk

Aansluitend op de Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening is een monitoringprogramma en een meerjarig evaluatief onderzoeksprogramma gericht op de doelstellingen uit de Vijfde Nota in uitvoering. Het programma draagt bij aan de meetbaarheid van de uitvoering, levert input voor de begroting, de begrotingsuitvoering en het meerjarig uitvoeringsprogramma Vijfde Nota. In 2002 is de nulmeting van het monitoringprogramma uitgevoerd, alsmede een aantal procesevaluaties. In 2003 zal op basis hiervan de eerste meting van de voortgang plaatsvinden. Daarnaast zullen enkele verklarende evaluatiestudies van het proces worden uitgevoerd.

Nota Grondbeleid

De implementatie van het programma van de Nota Grondbeleid zal in 2003 verder ter hand worden genomen. Daarbij gaat het om wet- en regelgeving, zoals wetswijzigingen ten aanzien van de Wet voorkeursrecht gemeenten en de onteigeningswet en de introductie van de nieuwe Grondexploitatiewet (zie 1.2.1.2), maar ook om het oprichten van een kenniscentrum grondbeleid.

Vierde Nationaal Milieubeleidsplan en transitiemanagement

Het Vierde Nationaal Milieubeleidsplan (NMP4) vormt het uitgangspunt voor het Kabinet, met de kanttekening dat de ambities, instrumenten en de beschikbare financiële mogelijkheden met elkaar in balans moeten worden gebracht. Belangrijke onderdelen van het NMP4 zijn de aandacht voor veiligheid (zie artikel 7), de kwaliteit van de leefomgeving (artikel 6 en 7), de handhaving (zie artikelen 1 en 13) en het vasthouden van de ontkoppeling tussen economische groei en de milieudruk. Om deze ontkoppeling duurzaam te kunnen realiseren zijn maatschappelijke veranderingen nodig. Daarvoor heeft het NMP4 een nieuw beleidskader geformuleerd namelijk transitiemanagement om hardnekkige milieuproblemen op te lossen. Een aanpak via transitiemanagement voorziet in een overschakeling naar een meer duurzaam systeem, die wordt gerealiseerd in samenhang met andere doelen zoals sociale verbetering en materiële vooruitgang. Het NMP4 noemt vier transities: naar een duurzame energiehuishouding (trekker EZ), naar duurzame mobiliteit (trekker V&W), naar duurzame landbouw (trekker LNV) en naar duurzaam gebruik van biodiversiteit en natuurlijke hulpbronnen (trekker Buza). VROM vervult een coördinatietaak, vormt een steunpunt, rapporteert aan de Tweede Kamer over de voortgang en richt zich op kennisontwikkeling. Kernelement is dat transities zich richten op het activeren van het oplossend vermogen in de samenleving.

In het voortgangsbericht 2002 zijn de acties voor 2003 opgenomen. In 2003 is onder andere een methodiek ontwikkeld waarmee de voortgang en de verantwoording van de inspanningen van transitiemanagement gemonitord kunnen worden.

In het najaar van 2003 zal de coördinerende minister een volgend voortgangsbericht aan de Tweede Kamer sturen.

Nationale Strategie Duurzame Ontwikkeling (NSDO)

Op basis van de rijksoverheidverkenning en de maatschappelijke verkenning die in 2002 zijn uitgebracht en op basis van de uitkomsten van de VN Top over duurzame ontwikkeling in Johannesburg (WSSD) wordt in 2003 een Nationale Strategie voor Duurzame Ontwikkeling opgesteld. Duurzame ontwikkeling is niet statisch – het is een proces van afwegingen tussen materiële vooruitgang, sociale verbetering en kwaliteit van de leefomgeving, zowel hier en nu als daar en later. Ook is duurzame ontwikkeling niet alleen een taak en verantwoordelijkheid van het Rijk. Ook het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties hebben hierin een belangrijke rol. Dit moet in de strategie duidelijk tot uiting komen, waarbij het Rijk ook de voorwaarden moet scheppen zodat de samenleving dit ook kán realiseren. In 2003 zal het Rijk een aantal van deze voorwaarden benoemen.

Samen met de andere departementen en de planbureaus wordt een methodiek ontwikkeld voor de afweging op duurzaamheidselementen (duurzaamheidsbalans). In 2003 zal een eerste proeve beschikbaar zijn. Zie verder artikel 11.

De in 2003 geplande prestatie betreft het ontwikkelen van een set van indicatoren voor duurzame ontwikkeling en het uitvoeren van experimenten met een duurzame ontwikkelingsbeoordeling voor investeringen bij de rijksoverheid. In 2006 wordt een evaluatie uitgevoerd.

1.2.1.2. Wetgeving

Herziening van de Wet op de Ruimtelijke Ordening

De verwachting is dat de Tweede Kamer in het eerste kwartaal van 2003 het wetsontwerp in behandeling zal nemen. Bij die behandeling zal ook het nieuwe Besluit ruimtelijke ordening en de Invoeringswetgeving worden betrokken.

Naast deze primair op regelgeving gerichte werkzaamheden is ook voorzien in een ruime aandacht voor communicatieve activiteiten, niet alleen tijdens het totstandkomingsproces maar ook bij de invoering. In 2003 zal daar reeds een start mee worden gemaakt om al te langdurige overgangstermijnen en daarmee gepaard gaande bestuurlijke en juridische onzekerheden te voorkomen.

Wet voorkeursrecht gemeenten (Wvg)en Grondexploitatiewet (Wrg)

Voor de uitvoering van het ruimtelijk en woonbeleid is een adequaat instrumentarium voor het grondbeleid essentieel. Voor een verbetering van de werkbaarheid van de Wvg staan in 2003 de volgende acties op het programma: stroomlijning van procedures, de aanpassing van de Wvg aan de Algemene wet bestuursrecht en de harmonisatie met de voorgenomen fundamentele herziening van de Wet op de Ruimtelijke Ordening. Tevens wordt bezien of en in hoeverre in een beperkt voorkeursrecht voor provincies en Rijk zal worden voorzien.

In de Nota Grondbeleid is tevens aangekondigd de introductie van een vergunningenstelsel voor grondexploitatie en de introductie van een kostenlijst voor grondexploitatie. In 2003 zal een wetsvoorstel bij de Tweede Kamer aanhangig kunnen worden gemaakt.

Herziening Wet Milieubeheer

De herziening van de Wet Milieubeheer dient verschillende doelen. Deze doelen zijn:

– belangrijke beginselen krijgen een wettelijke basis;

– vergroten van de eigen verantwoordelijkheid voor ondernemers bij het verlenen van vergunningen;

– het geeft het nieuwe instrument emissiehandel een wettelijke basis;

– de handhavingsorganisaties worden geprofessionaliseerd.

In 2003 worden de volgende wetsvoorstellen tot wijziging van de Wet Milieubeheer bij de Tweede Kamer ingediend: Wetsvoorstel Beginselen van milieurecht, Wetsvoorstel emissiehandel Wm, Wetsvoorstel zelfregulering binnen kaders, Wetsvoorstel tot implementatie van de Richtlijn strategische milieubeoordeling.

De verwachting is dat de Tweede Kamer in 2003 het Wetsvoorstel handhavingsstructuur in behandeling zal nemen. Dit wetsvoorstel beoogt de mogelijkheid te bieden tot meer sturing van de handhaving van milieuregelgeving op provinciaal en rijksniveau. Met het oog op een verdere professionalisering van de milieuhandhaving door medeoverheden krijgen de betrokken handhavingsorganisaties tot 2005 de kans om op zelf gekozen wijze naar het gewenste kwaliteitsniveau toe te groeien (op basis van gezamenlijke kwaliteitscriteria). Mocht dit proces niet tot het gewenste resultaat leiden, dan geeft het Wetsvoorstel handhavingsstruktuur de Minister van VROM uiteindelijk de bevoegdheid, dwingend een vorm van samenwerking op te leggen, zodat aan de kwaliteitscriteria kan worden voldaan

1.2.2. Monitoring en kennisontwikkeling

1.2.2.1. Monitoring en onderzoek

Onderzoekpublicaties KWR 2000 en WBO 2002/2003

In 2002 is een aantal beleidsanalyses uitgevoerd op basis van de resultaten van de uitkomsten van de Kwalitatieve Woningregistratie (KWR) 1999–2001. In deze analyserapporten wordt ondermeer ingegaan op de effecten van het stadsvernieuwings- en energiebesparingsbeleid, de kwaliteit van de huisvesting van doelgroepen van beleid en de kwaliteit van te herstructureren wijken in het kader van het stedelijk vernieuwingsbeleid. Voor 2003 is een aantal KWR-vervolgstudies gepland.

De nieuwe KWR-meting levert belangrijke invoergegevens voor het model waarmee de effecten van beleid met betrekking tot energiebesparende maatregelen in de bestaande woningvoorraad op de reductie van CO₂-emissie berekend kunnen worden. Het energiemodel, waarvan de eerste versie in 2002 is opgeleverd zal in 2003 verder worden ontwikkeld.

Het veldwerk van de laatste meting van het grootschalige Woningbehoefte-onderzoek (WBO) zal medio 2003 zijn afgerond. In de tweede helft van het jaar komt een eerste publicatie uit met de kerngegevens van het WBO 2002/2003. Met de nieuwe WBO-uitkomsten zullen de woningbehoefteprognoses worden geactualiseerd.

In 2002 is de ontwikkeling van het VBTB-monitoringsysteem wonen ter hand genomen. In dit informatiesysteem wordt op een systematische wijze de voor de begroting relevante informatie en gebruikte gegevens goed gedocumenteerd. Een eerste versie van het systeem zal reeds in 2002 operationeel worden.

Ruimtelijk Planbureau

Het Ruimtelijk Planbureau (RPB) heeft tot taak: «Het leveren van onafhankelijke bijdragen aan het publieke debat over de ruimtelijke ordening op basis van wetenschappelijke gefundeerde verkenningen, prognoses, monitoringstudies, beleidsanalyses, scenario's en beleidsvarianten».

Het onderzoek dat het Ruimtelijk Planbureau verricht, zal voldoen aan wetenschappelijke standaarden. De norm daarvoor is het oordeel van het begeleidingscollege. Bovendien wordt elke 5 jaar het kwalitatief functioneren van RPB door een visitatiecommissie geëvalueerd.

De onafhankelijke bijdrage aan het publieke debat zal onder andere tot uitdrukking komen door artikelen in landelijke dagbladen naar aanleiding van een publicatie van het Ruimtelijk Planbureau.

Het Ruimtelijk Planbureau is opgericht per 1 januari 2002 en zal in 2007 groeien naar 70 fte. In de startjaren wordt veel tijd en budget besteed aan de opbouw van het instituut, de werving van onderzoekers en het ontwikkelen van de onderzoeksprojecten.

In 2003 zal worden gepubliceerd over de eerste resultaten van een aantal onderzoeken. Het RPB zal reeds in 2003 daarnaast een aantal externe publicaties doen verschijnen. Onderstaande tabel 1 geeft een overzicht weer van de prestaties die het RPB in 2003 zal leveren.

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM)

Het RIVM is een kennis- en expertisecentrum, dat ten behoeve van de overheid onder andere onderzoek uitvoert op het gebied van milieu. Ook is het RIVM verantwoordelijk voor de wettelijk geregelde milieuplanbureaufunctie. Tevens levert het RIVM een bijdrage aan de voorbereiding, uitvoering en handhaving op het gebied van milieu, externe veiligheid en handhaving. In de Wet op het RIVM is de professionele autonomie van het instituut geregeld.

De bijdrage van VROM aan het RIVM wordt gezien als een taakstellende middelenbegroting. Jaarlijks wordt in het najaar van het jaar t-1 door het RIVM na overleg met VROM een beschrijving opgesteld van de werkzaamheden die het RIVM voor VROM gaat uitvoeren, het zogenaamde Meerjaren Activiteiten Programma milieu (MAP-milieu).

De opdrachten van VROM aan de milieusector van het RIVM zijn in vier categorieën te verdelen:

• Uitvoeren van de milieuplanbureaufunctie onder andere het opstellen van de jaarlijkse Milieubalans en vierjaarlijkse Milieuverkenning;

• Ondersteuning van beleid en uitvoering regelgeving, waaronder (wettelijk) beoordeling van nieuwe stoffen, gezondheidskundige en ecologisch onderbouwde normering en eenmalig onderzoek ter verkenning, voorbereiding en invulling van (milieu-)beleid

• Ondersteuning van de VROM-inspectie onder andere bij opsporing, handhaving en toezicht en bij calamiteiten

• Ondersteuning van het beleid met betrekking tot externe veiligheid

1.2.2.2. Adviesorganen en kennisontwikkeling

VROM-raad

De VROM-raad adviseert sectoroverstijgend. Hierbij wordt de nadruk gelegd op gedegen schriftelijke adviezen over strategische keuzen voor de middellange termijn, aan het begin van de beleidscyclus. Daarnaast kunnen ook adviezen worden uitgebracht in relatie tot beleidsnota's of een politiek momentum. De samenwerking met andere adviesraden wordt gezocht waar dat opportuun is.

Omdat de VROM-raad in beginsel op verzoek van de bewindslieden van VROM of de Tweede Kamer adviseert is het werkprogramma voor 2003 hiervan mede afhankelijk.

Enkele adviestrajecten zullen doorlopen in 2003:

• De toekomst van de landbouw en het landelijk gebied

• De betekenis van eigen woningbezit

• Duurzame energiehuishouding

Ook een advies, dat nu nog in een verkennende fase zit, zal doorlopen in 2003: sturing in relatie tot ontwikkelingsplanologie.

In totaal zullen naar verwachting 6 tot 8 adviezen worden uitgebracht.

Raad voor Ruimtelijk, Milieu- en Natuuronderzoek (RMNO)

De Raad voor Ruimtelijk, Milieu- en Natuuronderzoek is een sectorraad die de Regering adviseert over het te voeren onderzoeksbeleid op het gebied van ruimte, milieu en natuur. Het doel van de Raad is het ontwikkelen van een visie op onderzoeksbeleid, kennis en kennisinfrastructuur in verband met ruimte, milieu en natuurvraagstukken op de (middel)lange termijn. Om bovenstaande doelstelling te kunnen realiseren voert de Raad onder andere de volgende taken uit:

1. het desgevraagd of uit eigen beweging doen van voorstellen aan de aangewezen ministers over de uitvoering van beleid betreffende vraagstukken in verband met Ruimte-, milieu- en natuur;

2. het, waar nodig, bevorderen van overleg tussen alle betrokkenen bij onderzoek en ontwikkeling op het aandachtsgebied;

3. het signaleren van nieuwe thema's en overlappingen met betrekking tot onderzoek op het aandachtsgebied;

4. het desgevraagd of uit eigen beweging evalueren van uitgevoerde programma's van strategisch onderzoek.

1.2.2.3. Overig

Internationale volkshuisvestingsinstellingen en projecten

Het Memorandum of Understanding met het Zuid-Afrikaanse Ministerie van Huisvesting ten behoeve van de opbouw van een sociale huursector in Zuid-Afrika zal mogelijk eind 2002 met vijf jaar worden verlengd. In dat geval zal er vanaf 2003 jaarlijks een bijdrage ter beschikking worden gesteld met het doel het overdragen van kennis en adviezen over de organisatie en bestuurlijke infrastructuur met betrekking tot. het bouwen van sociale huurwoningen.

De Stichting Habitat Platform (SHP) krijgt in 2003 een bijdrage voor de implementatie van de Habitat Agenda van de Verenigde Naties. Een kernactiviteit van de SHP is het ontwikkelen, propageren en verspreiden van praktische instrumenten die op lokaal niveau in gemeenten, wijken en buurten kunnen worden toegepast ter verbetering van de woonsituatie in brede zin in Nederland, Midden- en Oost-Europa en ontwikkelingslanden. De Habitat Agenda valt onder de verantwoordelijkheid van het United Nations Human Settlements Programme (VN-Habitat) te Nairobi. In 2003 wordt VN-Habitat wederom ondersteund om vanuit Nederland een bijdrage te leveren aan het internationale programma. Dit geldt eveneens voor de Economische Commissie voor Europa (ECE) van de Verenigde Naties. Deze bijdrage is bedoeld om landenmonografieën in Midden- en Oost-Europa op het gebied van huisvesting op te stellen. Naast de vermelde bi- en multilaterale bijdragen wordt in 2003 een bijdrage verleend aan INTA (het internationale netwerk voor stedelijke ontwikkeling) te Den Haag en het Institute for Housing and Urban Development Studies (IHS) te Rotterdam. Laatstgenoemde bijdrage is gericht op het versterken van de lokale kennis in met name ontwikkelingslanden over wonen en ruimtelijke ordening door het aanbieden van onderwijsopleidingsprogramma's.

Stichting Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting (SEV)

Het SEV levert een belangrijke bijdrage aan de uitvoering van het experimentenbeleid van VROM op het terrein van het wonen en stedelijke vernieuwing.

Nethur

Naast de hierboven genoemde activiteiten worden onderzoeken met een wisselende thematiek geprogrammeerd met Nethur (Netherlands Graduate School of Housing and Urban Research) met als doel het versterken van de inzet van wetenschappers op het terrein van wonen. Voor de komende periode zullen projecten worden uitgevoerd die betrekking hebben op de volgende onderwerpen:

– zeggenschap over de woonomgeving;

– transformatieprocessen en bewonersgedrag;

– culturele identiteit van wonen en woonomgeving in relatie tot leefstijlen en woonvoorkeuren;

– toegankelijkheid en risico's van beheervormen van woningen.

In 2003 zal worden bezien hoe de activiteiten van het SEV en Nethur kunnen worden afgestemd op de beleidsprioriteiten van het Kabinet.

1.3. Groeiparagraaf

Na vaststelling van de Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening door de Staten Generaal, zal een monitoringsysteem worden afgerond en een nul-meting worden uitgevoerd. Het systeem richt zich primair op de inspanningen van VROM en de doorwerking daarvan bij andere overheden. De resultaten van de nul-meting worden omgewerkt naar indicatoren en streefwaarden, die in de beleidsartikelen in de begroting 2004 zullen worden verwerkt.

Op weg naar het tweede Uitvoeringsprogramma Vijfde Nota zullen met de Ministeries van LNV en V&W nadere afspraken dienen te worden gemaakt over de verantwoordelijkheidsverdeling met betrekking tot onderwerpen uit de Vijfde nota Nota. Dit zal zijn weerslag krijgen in de begroting 2004.

Op het vlak van het Transitiemanagement NMP4 zijn in 2005 door de departementen gezamenlijk indicatoren ontwikkeld die de voortgang moeten meten en inzicht geven in de mate waarin wordt bijgedragen aan het transitieproces richting een duurzame samenleving.

In het kader van de Herziening Wet Milieubeheer worden indicatoren ontwikkeld voor het meten van het effect van de onderdelen van de wijziging van de Wet Milieubeheer in 2005. In de begroting 2004 worden de kwaliteitscriteria voor handhavingsorganisaties beschreven.

1.4. Budgettaire gevolgen

1.5. Budgetflexibiliteit

Artikel 2. Betaalbaarheid van het wonen

2.1. Algemene beleidsdoelstelling

VROM faciliteert binnen maatschappelijke randvoorwaarden een vrije betaalbare woonkeuze voor alle burgers in zowel de huurals de koopsector. Voor mensen die op grond van hun inkomen onvoldoende in staat zijn om zelf in hun vrije woonkeuze te voorzien, draagt de overheid zorg voor een betaalbare woning die voorziet in hun maatschappelijk gerechtvaardigde vraag. Om deze doelstelling te bereiken wordt deze uitgewerkt in drie operationele doelstellingen:

• betaalbare woonkeuze huren, waarbij rekening wordt gehouden met het verminderen dan wel tegengaan van de armoedeval;

• betaalbare woonkeuze kopen;

• versterking van de positie van de burger bij huur en koop.

2.2. Operationele doelstellingen

2.2.1. Betaalbare woonkeuze huren

De meeste mensen zijn goed in staat zelf voor huisvesting zorg te dragen. Maar een deel heeft daartoe nog altijd minder goede mogelijkheden. Als een probleemloze en evenwichtige verhouding tussen huurders en verhuurders niet vanzelfsprekend in de markt tot stand komt, kan de overheid onder voorwaarden nadere regels hanteren (consumentenbescherming en versterking zeggenschap). Ook worden er door de overheid mogelijkheden gecreëerd om kwalitatief goede betaalbare huurwoningen voor huishoudens met lagere inkomens toegankelijk te maken. De instrumenten die daarvoor worden gehanteerd zijn:

• huurwetgeving;

• huur(prijs)beleid;

• huurgeschillenbeslechting;

• woonruimteverdeling;

• huursubsidie(wet).

Waar mogelijk zal het instrumentarium van het woonbeleid worden ingezet om illegale bewoning tegen te gaan.

2.2.1.1. Huurwetgeving

Inzet van het huurbeleid is het scheppen van goede voorwaarden waarbinnen huurders en verhuurders onderling tot afspraken kunnen komen over het huren van woonruimte. Doel is te komen tot een betere marktwerking, waarbij de belangen van individuele huurders en verhuurders worden gewaarborgd. De overheid hanteert daarbij als maatstaf dat nadere regels slechts nodig zijn als een evenwichtige verhouding tussen huurders en verhuurders en een evenwichtige verhouding van rechten niet vanzelfsprekend tot stand komen.

Op 1 januari 2003 zullen naar verwachting de herziening van Boek 7.4 van het Burgerlijk Wetboek en de Uitvoeringswet huurprijzen woonruimte, waarmee modernisering van het huurrecht plaats vindt, 2^e fase, in werking treden.

Met de invoering van het nieuwe Burgerlijk Wetboek zijn ook de mogelijkheden om zelf veranderingen aan de woning aan te brengen verruimd. Na invoering van dit wetsvoorstel zal VROM de wijze waarop daar in praktijk invulling aan wordt gegeven volgen.

Met betrekking tot de op 30 november 1999 ingevoerde onderhoudsprocedure bij de huurcommissie, de tweezijdige legesheffing en de verschuiving van het toezicht van Gedeputeerde Staten van de provincies naar de minister van VROM1 heeft een evaluatieonderzoek plaatsgevonden naar de vraag of, en zo ja, in welke mate de doelstellingen zijn gehaald.

Het medio 2002 verschenen evaluatierapport geeft aan dat de positie van de huurder over het geheel genomen is versterkt door de wetswijzigingen. De zwaardere sancties beïnvloeden de afweging die verhuurders maken tussen investeren in de woning of genoegen nemen met een verlaagde huuropbrengst. De per 1 juli 2002 ingevoerde verdere aanscherping van de sancties, niet opgenomen in het evaluatierapport, zullen de positie van de huurder in dit verband nog verder versterken.

In het kader van de evaluatie van de Wet op het overleg huurders/verhuurder (TK 2001/2002, 28 160, nr. 1) is het Landelijk Overleg Verhuurders Huurders (LOVH) gevraagd voorstellen uit te werken die invulling geven aan het initiatiefrecht van huurders over maatregelen ten aanzien van de woning en woonomgeving. Afhankelijk van de uitkomst van dit traject zal in 2003 wetgeving worden voorbereid die dit initiatiefrecht vastlegt.

In 2003 zullen initiatieven worden genomen om het tekort aan studentenhuisvesting te verminderen. Dit door middel van onderzoek naar mogelijkheden van tijdelijke vergunningen bij de verhuur van studenteneenheden.

2.2.1.2. Huur(prijs)beleid

Het huurprijsbeleid richt zich op normen met betrekking tot redelijke huurprijzen, gegeven de onvolledige marktwerking die eigen is aan de huurwoningmarkt. De redelijkheid van de huurprijzen wordt daarbij zowel beoordeeld voor huurders (bescherming tegen schaarstehuren) als voor verhuurders (een redelijke vergoeding voor het verhuurde). Jaarlijks wordt de Huurbrief en Huurcirculaire opgesteld.

Het huidige stelsel van normen voor de bepaling van de redelijkheid van huurprijzen is aan modernisering toe. De regering volgt daarbij grotendeels de voorstellen die zijn gedaan door de Commissie Huurbeleid. In de huurbrief van 14 september 2001 heeft de regering de Tweede Kamer hierover geïnformeerd. Jaarlijks wordt de huurstijging per 1 juli in beeld gebracht. Tot de invoering van het nieuwe huurprijsbeleid is een interimbeleid van kracht. De effecten van dit interimbeleid zullen nadrukkelijk worden gevolgd.

2.2.1.3 Huurgeschillenbeslechting

De huidige (59) huurcommissies bestaan uit door de Kroon benoemde voorzitters, door het Rijk benoemde leden en een secretariaat dat onderdeel is van het ministerie van VROM. Deze constellatie bemoeilijkt een effectieve aansturing van de huurcommissies. Momenteel wordt nagegaan welke oplossingen mogelijk zijn.

In 2002 heeft het Secretariaat van de huurcommissies te kampen gehad met veel problemen ten gevolge van de reorganisatie in 2001. Onder andere door het ontbreken van de geplande automatisering waren grote werkachterstanden ontstaan. Inmiddels zijn maatregelen genomen dan wel in voorbereiding, en is de situatie meer beheersbaar en bestuurbaar geworden.

In 2003 wordt het merendeel van de geschillen afgehandeld binnen vier maanden. Hierbij wordt uitgegaan van een instroomprognose van ongeveer 20 000 geschillen.

2.2.1.4. Woonruimteverdeling

De Huisvestingswet maakt het gemeenten mogelijk, daar waar de marktsituatie dit wenselijk maakt, voorwaarden te stellen aan de verhuur of verkoop van woningen, teneinde gelijke kansen te bieden voor het verkrijgen van een woning aan alle groepen in de samenleving.

Conform artikel 80 van de Huisvestingswet dient de minister de Staten-Generaal een verslag te zenden op de wijze waarop de Huisvestingswet de laatste 5 jaar is toegepast.

In dat verband zal, in het licht van actuele ontwikkelingen, een analyse plaatsvinden van de huidige wijze van woonruimteverdeling van huurwoningen. Het gaat daarbij vooral om de lokale/regionale woonruimteverdeling van huurwoningen. Bij de analyse zal worden gekeken op welke wijze meer inzicht kan ontstaan voor de woningzoekende in de wachttijden voor en realisatiekansen van zijn woonwensen en hoe een grotere toegankelijkheid van het systeem kan worden bereikt, bijvoorbeeld door een op het individu toegesneden dienstverlening, een grotere transparantie met betrekking tot de toewijzing en vermindering van administratieve lasten voor aanbieders van woonruimte. De Tweede Kamer zal hierover in 2003 worden gerapporteerd.

Bij woonruimteverdeling is het uitgangspunt dat waar gemeenten regels gesteld hebben aan de woonruimteverdeling de naleving door gemeenten ook gecontroleerd dient te worden. Op basis van een monitor naar de aanpak van onrechtmatige bewoning door gemeenten (2002) zal worden nagegaan in hoeverre de bestrijding van illegaal verblijf in de woning intensivering behoeft. De uitkomsten van de monitor zullen besproken worden met betrokken partijen (waaronder VNG en organisaties van verhuurders). Daarbij wordt ook gekeken naar het beschikbare instrumentarium en een mogelijke verdergaande koppeling van bestanden, waaronder een koppeling tussen WOZ en GBA.

2.2.1.5. Huursubsidiewet

De huursubsidiewet heeft als voornaamste doel om mensen met lagere inkomens te voorzien van goede en betaalbare huisvesting.

De huursubsidie is een inkomensafhankelijke regeling. De uitkeringen hiervan zouden in principe belast zijn. De bijdrage huursubsidie is hiervan vrijgesteld. Het betreft een netto bedrag. Dit is voor de hand liggend vanwege doelmatigheidsoverwegingen.

De drie pijlers uit de Huursubsidiewet zijn:

• betaalbare huurlasten;

• medeverantwoordelijkheid verhuurders;

• vereenvoudiging regelgeving en uitvoering.

In 2003 zullen voorstellen worden uitgewerkt voor een hervorming van de individuele huursubsidie waarbij, naar analogie van de nieuwe zorgtoeslag, meer aansluiting wordt gevonden bij een genormeerde huur in plaats van de feitelijke huur. Daarbij worden bestaande huursubsidie-ontvangers ontzien. Opbrengsten die ontstaan worden benut om de afname van de IHS naarmate het inkomen stijgt geleidelijker te maken. Afhankelijk van de besluitvorming over de voorstellen wordt gestreefd naar een wetswijziging per 1 juli 2005.

Betaalbare huurlasten

Voor het effect van de huursubsidie op de betaalbaarheid van het huren wordt gekeken naar een aantal indicatoren.

Dit zijn de ninki (index van netto inkomen na kale huurlasten en de netto huurquote (de netto huurlasten als percentage van het netto inkomen). De ninki geeft de ontwikkeling aan van het netto inkomen na aftrek van de huurlasten. De netto huurquote geeft aan welk deel van het netto-inkomen aan huurlasten wordt besteed. Door het huurbeleid en de huursubsidie worden de netto huurquote en de ninki beïnvloed. Deze grootheden worden echter nog door veel meer factoren beïnvloed: de economische ontwikkeling, de werkloosheid, de hoogte van uitkeringen, fiscale maatregelen, etc. De ninki is echter, in vergelijking met de netto huurquote, minder gevoelig voor aanpassingen in de fiscale sfeer, bijvoorbeeld maatregelen waardoor de eigen bijdrage in de huur wordt verhoogd, terwijl de inkomensgevolgen daarvan fiscaal worden gecompenseerd. Daarnaast is de ninki een betere indicator voor betaalbaarheid van het wonen dan de netto huurquote. Immers, betaalbaarheid van het wonen gaat over de hoeveelheid euro's in de portemonnee en daar geeft de netto huurquote slechts een indirecte indicatie over. Er wordt naar gestreefd de ninki zo mogelijk gelijk te laten zijn aan de ninki in het tijdvak 2000/2001 en in ieder geval niet lager dan die in het tijdvak 1999/2000 (eerste jaar van presentatie).

Uit tabel 2.1 blijkt dat de ninki de afgelopen jaren is gestegen. De stijging van de ninki is vooral toe te schrijven aan de gematigde huurontwikkeling en de gestegen inkomens. Dit effect deed zich binnen elk te onderscheiden groep voor.

De netto huurquotes zijn voor de huursubsidieontvangers marginaal gedaald.

Beperking armoedeval

Tenslotte wordt in tabel 4 de huursubsidiedruk als een kengetal gepresenteerd. Deze huursubsidiedruk is van belang voor mensen die met een inkomensvooruitgang te maken hebben. Als gevolg van die inkomensvooruitgang kunnen zij (een deel van) de huursubsidie verliezen met als gevolg dat zij per saldo slechts een geringer financieel voordeel hebben van de inkomensvooruitgang.

¹ Wettelijk minimumloon (WML).

* De huursubsidiedruk is bij deze huishoudens 0% omdat het bedrag dat zij aan huursubsidie ontvangen bij bijstand en wettelijk minimumloon gelijk is omdat ook de hoogte van de bijstand en het wettelijk minimumloon voor dit huishoudtype nagenoeg gelijk is.

In bovenstaande tabel is de huursubsidiedruk opgenomen voor 4 cases, om zo de doorwerking van de wijzigingen in regelgeving waaronder de fiscaliteit te schetsen.

Daarnaast zal in de door het Kabinet te entameren meerjarige aanpak om de armoedeval aan te pakken bezien worden in hoeverre aanvullende maatregelen noodzakelijk zijn. In de tabel is aangegeven welk deel men aan huursubsidie verliest als er een inkomensverbetering optreedt. Positief is dat de huursubsidiedruk in het jaar 2002/2003 fors daalt. Dit is het gevolg van het nieuwe belastingstelsel1, dat er toe heeft geleid dat de netto-inkomens, met name voor werkenden fors zijn gestegen. De huursubsidiebijdrage is niet aangepast als gevolg van de belastingherziening zodat dit heeft geresulteerd in een forse afname van de huursubsidiedruk. De daling van de huursubsidiedruk is bijna in zijn geheel toe te schrijven aan dit effect. Daarnaast is de huursubsidiedruk als gevolg van het afschaffen van de kindertoeslag voor meerpersoonshuishoudens nog iets extra afgenomen.

Medeverantwoordelijkheid verhuurders

Omdat het beleid van verhuurders invloed kan hebben op het beroep dat op de huursubsidie wordt gedaan, kent de Huursubsidiewet een instrument om de medeverantwoordelijkheid van de verhuurders gestalte te geven, de prestatienormering. Deze prestatienormering bestaat uit een uitgavennorm en een verhuisnorm. De uitgavennorm heeft betrekking op de stijging van de gemiddelde huursubsidiebijdrage. De verhuisnorm heeft betrekking op het aantal huursubsidietoekenningen boven de aftoppingsgrens. Bij de uitgavennorm geldt dat alleen een bijdrage wordt opgelegd aan verhuurders als de norm op landelijk niveau wordt overschreden. In het subsidietijdvak 2000/2001 is de uitgavennorm landelijk overschreden. Uit hoofde van deze overschrijding worden de verschuldigde bijdragen opgelegd. Voor het tijdvak 2002/2003 bedraagt de uitgavennorm 0,9%. Dit betekent dat de gemiddelde bijdrage huursubsidie in 2002/2003 ten hoogste 0,9% mag stijgen ten opzichte van het vorige tijdvak. De uitgavennorm is voor het genoemde subsidietijdvak lager dan gewoonlijk door het afschaffen van de kindertoeslag in de huursubsidie welke aanpassing langs fiscale weg heeft plaatsgevonden.

In verband met de complexiteit, uitvoerbaarheid en werking van het huidige systeem zullen in 2003 voorstellen worden gedaan voor aanpassing en aanscherping hiervan.

Vereenvoudigen van de regelgeving en de uitvoering

Een verbetering van de efficiëntie en verhoging van de klantvriendelijkheid bij de verstrekking van huursubsidie zal de toegankelijkheid van de huursubsidie vergroten en daarmee het niet-gebruik van de huursubsidie stabiliseren.

Als onderdeel van het programma modernisering uitvoering huursubsidie (EOS) is gestart met het opzetten van laagdrempelige klantcontactpunten waar het mogelijk wordt op eenvoudige wijze huursubsidie aan te vragen.

Op het punt van de fysieke klantcontactpunten wordt nauw samengewerkt met gemeenten en verhuurders. Zo mogelijk zal in 2003 ook gestart worden met de ontwikkeling van een telefonisch loket (telefoondesk). In de tijd zal ook nog een virtueel loket (internet) ontwikkeld worden. Deze acties zullen worden betrokken bij het streven van het Kabinet om te komen tot één (uitvoerings)loket voor inkomensafhankelijke subsidies, waardoor de transparantie van het inkomensondersteunend beleid toeneemt.

2.2.2. Betaalbare woonkeuze kopen

Van alle bewoners hebben eigenaar-bewoners de meeste zeggenschap over en verantwoordelijkheid voor de woning. Het beleid is gericht op verdere groei van het eigen woningbezit, het verbeteren van de keuzevrijheid en het invulling geven aan het sociale koopbeleid.

Om dit te realiseren staan de volgende instrumenten ter beschikking:

• Verkoop van huurwoningen

• Nationale Hypotheek garantie

• De Wet bevordering eigenwoningbezit

2.2.2.1. Verkoop van huurwoningen

In de Nota Mensen Wensen Wonen is de ambitie opgenomen om te komen tot circa 65% eigen woningbezit in 2010, voor zover burgers dat wensen. Hierbij gaat het niet alleen om nieuwbouw, maar vooral om verkoop van huurwoningen. Omzettingen van huur naar koop zijn daarbij eveneens nodig. In maart 2002 zijn over het verstedelijkingsbeleid regionale bestuurlijke intentie-afspraken gemaakt, waarvan het aantal te verkopen huurwoningen, alsmede de bouw van sociale koopwoningen een wezenlijk onderdeel uitmaakt. In 2003 zullen definitieve afspraken worden gemaakt. Woningcorporaties dienen op basis van prestatieafspraken de verkoop van huurwoningen aan zittende huurders te intensiveren. Aldus ontstaat een geclausuleerd kooprecht. Lokale en regionale omstandigheden kunnen aanleiding zijn voor aanpassing van het macropercentage van 65% (zie ook artikel 4).

2.2.2.2. Nationale Hypotheek Garantie

De Nationale Hypotheek Garantie (NHG) draagt bij aan de bevordering van het eigen woningbezit door het borgen van leningen. De NHG wordt door het Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW) verstrekt. Het Rijk vervult daarbij een achtervangfunctie en heeft een rol bij het gebruik en bereik van de NGH. Jaarlijks verstrekt het WEW circa 60 000 garanties.

Met de Nationale Hypotheek Garantie is het mogelijk om zonder eigen middelen een huis te kopen. Hierdoor zijn financiers eerder bereid tot het verstrekken van een lening, is een korting op de rente mogelijk en is er een beperking van het vermogensrisico.

2.2.2.3. Wet bevordering eigenwoningbezit

De Wet bevordering eigenwoningbezit (BEW) is sinds 1 januari 2001 in werking getreden. Het doel van de wet BEW is om de keuzevrijheid tussen huren en kopen voor huishoudens met lagere inkomens te vergroten. De BEW is, net als de huursubsidie, een inkomens-afhankelijke regeling waarvan de uitkeringen vanwege doelmatigheidsoverwegingen vrijgesteld zijn van belastingen.

2.2.3. Versterking van de positie van de burger bij huur en koop

Voor individuele kopers en huurders is het soms moeilijk een vuist te maken in de interactie met marktpartijen, corporaties en overheden over plannen en beslissingen over de woning of de woonomgeving. Om de positie van de burger te versterken worden de volgende acties ondernomen:

• aanpassing(en) in wet- en regelgeving

• ondersteunen belangenverenigingen

• MDW project Positie van de koper op de nieuwbouwmarkt

2.2.3.1. Aanpassing(en) in wet- en regelgeving

Vanuit de wens tot beheersing van de woonlasten en het beperken van de financiële risico's van appartementsrechteigenaren bij (achterstallig) onderhoud is in 2002 onderzoek uitgevoerd naar het functioneren van Verenigingen van Eigenaren (VvE's). Deze organisatievorm is gedifferentieerd en complex. Afhankelijk van uitkomsten van dit onderzoek zal in 2003 nader beleid geformuleerd worden. De uitkomsten van een aantal pilots die in samenwerking met de Stichting Stimuleringsfonds Volkhuisvesting Nederlandse gemeenten zijn opgezet zullen hierbij worden betrokken. Het onderzoek biedt een eerste inzicht in de omvang van o.a. organisatorische, financiële en onderhoudsproblemen van VvE's en appartementsrechteigenaren.

Om dit inzicht te behouden en uit te breiden is een monitor van de ontwikkelingen (aantallen, soort appartementsrecht, financiële reserve, onderhoudsstaat enzovoort) op de appartementenmarkt gemaakt, waarvan de eerste resultaten al in 2003 verwacht worden.

2.2.3.2. Ondersteunen belangenverenigingen

Om de positie van de burger te versterken verstrekt VROM een bijdrage aan de Vereniging Eigen Huis, de Nederlandse Woonbond en aan het Landelijk Contact Vrouwen Adviescommissies.

2.2.3.3. MDW project Positie van de koper op de Nieuwbouwmarkt

Op de deelmarkt voor nieuwbouwwoningen blijkt de positie van de consument-koper ten opzichte van de aanbiedende partijen relatief zwak te zijn. De centrale vraag in dit MDW (Marktwerking, Deregulering en Wetgevingskwaliteit) project is hoe de preferenties van de koper op de markt voor nieuwbouwwoningen beter ondersteund kan worden. In 2003 zal de regering met een standpunt ten aanzien van de uitkomsten van dit project komen.

2.3. Ambities en prestaties 2003

In het onderhavige artikel zijn nog geen concrete beleidsdoelstellingen (in de vorm van streefwaarden) en prestaties voor 2003 opgenomen en ontbreekt de groeiparagraaf. Kortheidshalve wordt verwezen naar de in de leeswijzer opgenomen toelichting terzake.

2.4. Budgettaire gevolgen

Toelichting:

Bij dit beleidsartikel betreft de uitgavenraming 2003 en latere jaren voor circa 90% uitgaven voor huursubsidie. Ondanks een afname van de aantallen huursubsidiegebruikers in de komende jaren stijgen de budgetten als gevolg van een hoger wordende gemiddelde bijdrage.

De budgetten bij het instrument Bevordering eigen woningbezit (BEW) zijn ten opzichte van de begroting 2002, als gevolg van realisatiegegevens 2001, aangepast maar nemen jaarlijks toe als gevolg van de «stapeling» van jaargangen aan jaarlijkse bijdragen. Immers, elk jaar worden verplichtingen aangegaan die 15 jaar lang tot een jaarlijkse bijdrage leiden.

In 2003 wordt nog circa 3% van het uitgavenbudget aan oude regelingen (instrumenten) uitgegeven.

Een majeure post in 2003 hierbij is de bijdrage aan woningen marktsector en premiekoop.

Door verdergaande automatisering en doelmatiger werken zullen naar verwachting de apparaatskosten na 2003 sterk afnemen en enigszins stabiliseren tot een niveau van ruim € 43 mln per jaar.

2.5. Budgetflexibiliteit

Toelichting:

De budgetflexibiliteit van artikel 2 is in feite marginaal. Voor de programma-uitgaven zijn alleen de instrumenten met naar verhouding kleine budgetten op grond van de gehanteerde verplichtingenbegrippen «flexibel» (onderzoek, kennisoverdracht, nader aan te wijzen). De programma-uitgaven welke juridisch verplicht zijn hebben voornamelijk betrekking op de «oude regelingen». In het percentage van 97% complementair noodzakelijk en/of bestuurlijk gebonden zijn naast de woonconsumentenorganisaties eveneens de budgetten voor de huursubsidie, de Vangnetregeling (Bijdrage huurlasten) en de BEW (Bevordering eigen woningbezit) begrepen. Immers iedere aanvrager die aan de voorwaarden voldoet komt in aanmerking voor de subsidie.

Doelmatigheidsgetallen huursubsidie

Toelichting

De apparaatskosten VROM 2002 nemen ten opzichte van de realisatie 2001 incidenteel toe als gevolg van onder andere de invoering van de klantcontactpunten (project EOS) per 1 juli 2002. In 2003 worden geen extra kosten meer gemaakt ten behoeve van het project EOS. De afronding van het project is gesteld op 1-1-2003.

In de apparaatskosten VROM zijn uitsluitend de kosten begrepen die te maken hebben met het (be-)afhandelen van aanvragen. In verband met de indeling van de VBTB begroting worden andere aan bijvoorbeeld huursubsidie gerelateerde apparaatskosten bij het betreffende beleidsartikel opgenomen (fraudebestrijding huursubsidie bij artikel 13, Handhaving). De verlaging in 2002 van de kostenvergoeding verhuurders heeft te maken met het afschaffen ervan als gevolg van het automatisch continueren.

De kosten voor de Vangnetregeling zullen naar verwachting na 2002 constant blijven, nadat in 2001 als gevolg van het onderzoek door Regioplan Onderzoek, Advies en informatie de uitvoeringskosten bij de gemeenten zijn verlaagd.

De in dit overzicht gepresenteerde aantallen beschikte aanvragen, inclusief de nihil-beschikkingen, huursubsidie en Vangnet zijn de gemiddelden van 2 tijdvakken. De huursubsidiesystematiek is namelijk gebaseerd op tijdvakken die lopen van 1 juli tot 1 juli.

De aantallen bij de GEW en BEW zijn gebaseerd op begrotingsjaren.

Artikel 3. Duurzame woningen en gebouwen

3.1. Algemene beleidsdoelstelling

Bij de totstandkoming en verbetering van woningen en gebouwen wordt gestreefd naar duurzame kwaliteit. Hierbij ligt de nadruk op de veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid en levensloopbestendigheid, energiebesparing en milieubelasting van de woning of het gebouw afgestemd op de maatschappelijke behoefte. Binnen deze hoofddoelstelling worden vier operationele doelstellingen onderscheiden:

• garanderen van de minimale kwaliteit van woningen en gebouwen;

• verbeteren van de kwaliteit van woningen en gebouwen en het stimuleren van innovatie;

• bevorderen van de invloed van de burger op de kwaliteit bij totstandkoming van woningen engebouwen;

• coördinatie bouwbeleid.

3.2. Operationele doelstellingen

3.2.1. Garanderen van een minimale kwaliteit van woningen en gebouwen

In de bouwregelgeving (met name het bouwbesluit) is de minimale kwaliteit van woningen en gebouwen vastgelegd. De bouwregelgeving richt zich niet alleen op de nieuwbouw maar ook op de bestaande voorraad.

In de beleidsbrief over de toekomst van de bouwregelgeving, getiteld «Agenda Bouwregelgeving 2002–2006» (TK 2001–2002, nr 28 325, nr. 1) is aangegeven welke wijzigingen de komende jaren op dit terrein zullen plaatsvinden.

Doel hierbij is te komen tot een herijking, zodat de bouwregelgeving:

• zorgt voor een betere bescherming van de burger in de praktijk;

• meer aansluit op maatschappelijke behoeften en wensen en daardoor over een breder maatschappelijk draagvlak beschikt;

• in de praktijk beter hanteerbaar, uitvoerbaar en handhaafbaar is.

Onderscheid is gemaakt in een drietal pakketten van wijzigingen, waarvan het eerste pakket per 1 januari 2003 in werking zal treden.

Dit omvat onder meer de conversie van het Bouwbesluit en de verruiming van het aantal vergunningvrije bouwwerken. In concreto gaat het om de volgende maatregelen:

• wijzigingen in de bouwvergunningprocedure zoals het vervallen van de meldingsprocedure,verruiming categorie bouwvergunningvrije bouwwerken, introductie lichte bouwvergunningsprocedure, landelijke uniformering/limitering indieningsvereisten voor bouwvergunningaanvragen en de introductie gefaseerde vergunningverlening;

• aanscherping van het wettelijk welstandskader in het kader van welstandstoezicht;

• wijzigingen in de bouwtechnische regelgeving (Bouwbesluit en daarmee samenhangende ministeriële regelingen): conversie van de structuur van het Bouwbesluit leidt tot een betere leesbaarheid en toegankelijkheid, daarnaast zullen door de inwerkingtreding van fase 2 functionele eisen voor utiliteitsbouw vervangen worden door prestatie-eisen en wordt een aantal technische voorschriften geschrapt, aangescherpt dan wel toegevoegd. Één Ministeriële Regeling zal de huidige vijf regelingen vervangen.

Deze wijzigingen van de Woningwet en het gewijzigde Bouwbesluit zijn inmiddels in het Staatsblad gepubliceerd (Stb. 2001, nr. 518 respectievelijk nr. 410). De nieuwe Algemene Maatregelen van Bestuur «Besluit bouwvergunningvrije en licht-bouwvergunningplichtige bouwwerken» en «Besluit indieningsvereisten aanvraag bouwvergunning» zijn in augustus 2002 gepubliceerd.

3.2.1.1. Overige wijzigingen van de Woningwet en Bouwbesluit.

Er is nog aanzienlijke vereenvoudigingswinst te behalen door betere inhoudelijke en procedurele coördinatie van bouwgerelateerde regelgeving en daarmee samenhangende vergunningverlening en handhaving. Bij wijziging van bouwgerelateerde regelgeving zal door de betrokken departementen dan ook moeten worden toegewerkt naar een nieuwe structurering van regelgeving (inclusief de daarmee samenhangende instrumenten en procedures) op de drie niveaus die aansluiten bij de fasen die het bouwproces doorloopt: locatie, bouw en gebruik. Dit blijkt uit de rapporten inzake de Marktwerking, Deregulering en Wetgevingskwaliteit (MDW)-projecten «Openbare inrichtingen» (Kamerstukken II 2001/2002, 24 036, nr. 207) en «Servicegerichte overheid» (Kamerstukken II 2001/2002, 24 036, nr. 245).

De in het tweede en derde pakket opgenomen wijzigingen hebben betrekking op:

• verbetering van de handhaving van de bouwregelgeving;

• aanpassing van het Bouwbesluit, met name voortkomend uit de suggesties uit de praktijk die naar voren zijn gekomen in het implementatietraject 1^e pakket wijzigingen bouwregelgeving;

• doorwerking van de Europese harmonisering van de normen voor constructieve veiligheid (Eurocodes);

• aanscherping van de energieprestatie-eis (EPC) (onder voorwaarde dat de kosten effectiviteit van zo'n aanscherping aantoonbaar is verbeterd);

• omvorming van de Woningwet tot een Bouwwet (waarin verwerkt worden de aanbevelingen om te komen tot een stroomlijning van de procedures, zoals gedaan door de MDW-werkgroep «servicegerichte overheid»);

• eventuele aanpassing van de toezichtstructuur in verband met de herbezinning op verdeling van taken en verantwoordelijkheden tussen gemeentelijke bouw- en woningtoezicht en de private sector (onder meer certificering);

• overheveling van bouwtechnische voorschriften uit andere regelingen naar het Bouwbesluit; het eventueel schrappen van een aantal bruikbaarheidsvoorschriften.

3.2.2. Verbeteren van de kwaliteit woningen en gebouwen en stimuleren van innovatie

In de gesprekken met de regio's over de verstedelijking tot 2010 zijn afspraken gemaakt over verbetering van zowel woningen als de woon/werkmilieus. Deze zijn vastgelegd in de afgesloten Intentieafspraken met 20 regio's. Dit moet leiden tot een betere aansluiting van het aanbod bij de (kwalitatieve)vraag en verbetering van de prijs-kwaliteits verhouding van de woning. Daarnaast zal VROM vooral die bouwtechnische verbeteringen stimuleren die bijdragen aan een gezondere, energiezuinige en duurzame gebouwde omgeving. Voor het jaar 2003 worden hierin drie thema«s onderscheiden: duurzaam bouwen, energiebesparing en brandveiligheid.

3.2.2.1. Duurzaam bouwen

Het beleidsprogramma duurzaam bouwen 2000–2004 streeft naar vermindering van de milieubelasting bij ontwikkeling en beheer van de gebouwde omgeving. Dit vergt onder andere een duidelijke en meetbaar geformuleerde beleidsinzet. Deze beleidsinzet is geformuleerd in een brief aan de Tweede Kamer (TK 2001–2002 24 280 en 26 603, nr. 22).

Hierin is aangekondigd dat het dubo-beleid wordt toegespitst op een aantal concrete thema's:

• energiebesparing met het doel de emissie van CO₂ door de gebouwde omgeving terug te dringen (Zie 3.2.2.2.);

• verantwoord materiaalgebruik teneinde de condities voor milieu te verbeteren;

• verhoging gezondheidsniveau van het binnenmilieu van woningen en gebouwen.

De toespitsing op de genoemde thema's betekent niet dat het integrale karakter van duurzaam bouwen uit het oog wordt verloren. Bovendien dient reductie van negatieve milieueffecten in de bouw goed aan te sluiten op de andere pijlers onder het bouwkwaliteitsbeleid, zoals bijvoorbeeld veiligheid en bruikbaarheid. Integraliteit betekent in dat opzicht vooral aansluiten bij de wensen van de burger en ruimte laten om op lokaal of contextgebonden, in een integrale afweging, duurzame oplossingen toe te passen. Gebiedsgericht maatwerk («duurzaamheid op locatie») is daarbij onontbeerlijk door onder andere het beleid inzake stedelijke vernieuwing. Verder is van belang dat het dubo-beleid aansluit bij de wensen van de woonconsument en de gebouwgebruiker.

Vervanging loden leidingen

Met het oog op het verlagen van het gezondheidsrisico met name zuigelingen, worden door het uitvoeren van de stimuleringsregeling «Saneren loden drinkwaterleidingen» bestaande loden drinkwaterleidingen in woningen vervangen. Het beleid is gericht op de doelstelling voor 2005, te weten een sanering van 100% in de sociale woningvoorraad en 80% in de particuliere woningvoorraad. In 2001 is de doelstelling ruim gehaald waardoor de doelstelling voor 2003 naar beneden is bijgesteld. In 2003 worden tenminste 3 500 beschikkingen afgegeven (relatie met art. 12.2.1.).

Energiebesparing gebouwde omgeving

De taakstelling voor de gebouwde omgeving voor de eerste budgetperiode van het Kyoto-protocol is een reductie van 3 Mton per jaar. Dit ten opzichte van de verwachte autonome reductie. Er is sprake van een verdeling van de doelstelling over woningbouw (2 Mton) en utiliteitsbouw (1 Mton). De aandacht ligt hierin met name in de bestaande gebouwenvoorraad. In 2002 is de uitvoering van het klimaatbeleid geëvalueerd. In de Evaluatienota Klimaatbeleid is aangegeven dat het doel is om eind van dit jaar te komen tot streefwaarden voor de CO₂-emissie in de periode 2008–2012 voor vier sectoren, waarbij de gebouwde omgeving als aparte sector wordt aangemerkt (zie artikel 11).

In de aanloop op deze evaluatie bleek dat het onzeker was of met het geformuleerde beleid uit de Uitvoeringsnota Klimaatbeleid de taakstelling van 3 Mton voor de gebouwde omgeving zou worden gehaald.

Om deze reden is een brief aan de Tweede Kamer gestuurd (TK 2000–2001, 26 603, nr. 26) over intensivering van het klimaatbeleid in de gebouwde omgeving.

Behalve het nationale klimaatbeleid spelen ook Europese ontwikkelingen. In het kader van de Europese Richtlijn «Energieprestaties in gebouwen», worden energieprestatie-certificaten voor de gebouwde omgeving verplicht. Vanaf 2003 zullen de voorbereidingen worden getroffen om tijdig te kunnen voldoen aan deze richtlijn.

Energieprestatieadvies

In 2000 is het Energieprestatieadvies (EPA) voor de woningbouw geïntroduceerd. Het EPA en de toepassing van energiebesparende maatregelen is vanaf 2000 financieel ondersteund middels de fiscale Regeling Energiepremies (EPR). In het Strategisch Akkoord is besloten tot een beperking van het free rider-effect in het bestaande fiscale milieu- en energiepakket. In dit kader zal de fiscale regeling Energiepremies worden beëindigd. Om energiebesparing door huishoudens te blijven stimuleren, zal in de plaats van de fiscale regelingen een andere regeling – met minder budget uitgewerkt worden. Hiervoor zijn aan de begroting van VROM gelden toegevoegd, oplopend van € 54 mln in 2003 tot € 72 mln in latere jaren.

Tender Energiebesparing bij Lagere Inkomensgroepen

Begin 2002 is de Tender Energiebesparing bij Lagere Inkomensgroepen (huishoudens met een besteedbaar inkomen lager dan € 12 660) in werking getreden. Verschillende organisaties kunnen plannen (advisering, ondersteuning of aanbrengen kleine voorzieningen) indienen om energiebesparing bij Lagere Inkomensgroepen te stimuleren. In 2003 zal op basis van de ervaringen die met de eerste tender zijn opgedaan en rekeninghoudend met de nieuwe situatie die is ontstaan rondom de defiscalisering van de Energiepremieregeling, bekeken worden of de regeling in de huidige vorm gecontinueerd wordt.

EPA utiliteitsbouw

In 2002 hebben experimenten plaatsgevonden rondom het EPA in de utiliteitsbouw. Op basis van de ervaringen uit de experimenten en een onderzoek naar de tussendoelen voor de EPA utiliteitsbouw zal in 2003 worden bekeken of en op welke wijze het EPA voor de utiliteitsbouw met meer generiek instrumentarium kan worden gestimuleerd. Mede op basis van het Interdepartementale beleidsonderzoek naar de Energie-investeringsaftrek (EIA) is in 2002 bekeken op welke wijze de EIA en de EINP (Non-profit) beter kunnen worden ingezet voor het realiseren van de energiebesparingdoelstellingen in het bedrijfsleven en het verminderen van het free-ridereffect.

Programma Innovatieve Technieken rijkshuisvesting (PIT)

In de Uitvoeringsnota klimaatbeleid is het Programma Innovatieve Technieken Rijkshuisvesting (PIT) opgenomen. Geëxperimenteerd zal worden met nieuwe technieken die naar verwachting binnen circa 5 jaar rendabel zullen worden. Oorspronkelijk was dit programma gepland tot en met 2004. Thans is duidelijk dat, gelet op de lange doorlooptijd van de beoogde projecten, het programma in ieder geval tot en met 2006 zal doorlopen. Beoogd wordt totaal 10 à 15 projecten uit te voeren waarin innovatieve technieken zijn toegepast. Kritische succesfactoren zijn de energieprijzen en de bereidheid van gebruikers om zelf tenminste 50% van de kosten te dragen. In 2005 zal een evaluatie op de uitvoering van de nota Klimaatbeleid, waar PIT onderdeel van uitmaakt, plaatsvinden.

Koepelprogramma, klimaatconvenant en RDC's

In 2002 is in opdracht van VROM bij Novem het Koepelprogramma «CO₂-reductie in de gebouwde omgeving» van start gegaan. Het koepelprogramma ondersteunt voor ruim € 17 miljoen de belangrijkste doelgroepen in de gebouwde omgeving bij hun klimaatbeleid.

Vanuit het koepelprogramma worden talrijke activiteiten richting deze doelgroepen uitgevoerd zoals: kennisoverdracht, experimenten, knelpuntanalyses en (proces)ondersteuning. Na evaluatie in 2002 zal in 2003 worden bezien hoe het programma zal worden voortgezet.

In 2002 is met gemeenten en provincies het klimaatconvenant ondertekend en is de daaraan gekoppelde subsidieregeling in werking getreden. Ook de gebouwde omgeving maakt hier onderdeel van uit (zie hiervoor art. 11). Het convenant en de subsidieregeling blijven tot en met 2005 in werking. In dit kader wordt ook het netwerk van Regionale Dubo Consulenten ondersteund (RDC's).

3.2.2.3. Actieprogramma Brandveiligheid

Naar aanleiding van de gebeurtenissen in Enschede en Volendam is het brandveiligheidsbeleid voor woningen en overige gebouwen zorgvuldig tegen het licht gehouden In algemene zin zijn de regels en eisen van het Bouwbesluit afdoende gebleken. De Commissie onderzoek cafébrand (Commissie Alders) heeft dan ook niet geconcludeerd dat de regels inhoudelijk tekort schieten voor het bewerkstelligen van brandveiligheid. De Commissie pleit daarom niet voor inhoudelijke aanvulling of aanpassing van de bouwregelgeving, maar voor het beter naleven van de regels en voor een scherper toezicht daarop. De verantwoordelijkheid daarvoor berust niet alleen bij de overheid (Rijk en gemeenten), maar ook bij exploitanten en burgers. Het Actieprogramma Brandveiligheid bevat aanbevelingen voor de gemeentelijke overheid, voor de overige overheden en voor exploitanten en burgers.

In het Kabinetsstandpunt Nieuwjaarsbrand is het Actieprogramma Brandveiligheid door het Kabinet overgenomen en op een aantal punten aangevuld.

Het kritisch bezien van effectiviteit van bouwregelgeving is een continu proces zowel in brede zin als toegespitst op de bouwtechnische voorschriften uit het Bouwbesluit. Daarvan is sprake bij «nieuwe bouwvormen», zoals hoogbouw (hoger dan 70m), ondergronds bouwen (dieper dan –8m) en grote brandcompartimenten (groter dan 1000m²). Begin 2001 is op verzoek van de Tweede Kamer een overzicht gegeven van te verrichten onderzoek op het terrein van brandveiligheid. In 2002 zijn alle onderzoeken geïnitieerd. Vanaf 2003 worden de resultaten verwacht . Voor genoemde nieuwe bouwvormen wordt vervolgens, indien de behoefte daaraan is aangetoond, gewerkt aan de wijziging van de vigerende functionele eisen in prestatie-eisen. Dit vergemakkelijkt de beoordeling ervan door de toezichthouder (de gemeente). Als voor bouwvormen (nog) geen prestatie-eisen beschikbaar zijn, of als wordt afgeweken van de prestatie-eisen (gelijkwaardige oplossing), moet de gemeente telkens zelf beoordelen of op de door de aanvrager/bouwer voorgestelde manier inderdaad aan de eisen wordt voldaan. Deze beoordeling levert in de praktijk problemen op. In samenspraak met de VNG worden daarom oplossingen, die reeds zijn voorgesteld en goed bevonden, vastgelegd in een centraal register. In die vorm kunnen ze als ijkpunt dienen voor nieuwe aanvragen.

3.2.3. Bevorderen van de invloed van de burger bij de totstandkoming van woningen

Minder uniformiteit en meer diversiteit, onderscheid en eigenheid zijn van belang bij de toekomstige kwaliteit van woningen en gebouwen. Bewoners willen immers zeggenschap over de woning waarin ze gaan wonen.

Flexibiliteit in het ontwerp, biedt een betere afstemming op de wensen van de bewoners. VROM wil bevorderen dat burgers worden betrokken bij het hele bouwproces.

3.2.3.1. Particulier opdrachtgeverschap

Door particulier opdrachtgeverschap wordt bevorderd dat (groepen) bewoners zeggenschap krijgen over het gebruik van de bouwgrond en het ontwerp van de woning. Op een aantal manieren zal particulier opdrachtgeverschap worden versterkt:

• de intentieafspraken voortkomend uit de tweede ronde «verstedelijkingsgesprekken» zijn een aanzet om te komen tot definitieve bestuurlijke afspraken in 2003. Het streven is dat in de periode 2005–2010 een derde deel van de regionale woningproductie via particulier opdrachtgeverschap wordt gerealiseerd. Op basis van een nadere inventarisatie van de mogelijkheden door de regio's is het doel om in de definitieve bestuurlijke afspraken in 2003 concrete woningaantallen overeen te komen, die tot 2010 via particulier opdrachtgeverschap in de regio's gebouwd zullen gaan worden;

• in de grondexploitatiewet zullen de mogelijkheden voor particulier opdrachtgeverschap beter gefaciliteerd gaan worden; gemeenten kunnen dan voorwaarden stellen, voor een bepaald aandeel via particulier opdrachtgeverschap te bouwen woningen, aan het aangeven van de exploitatievergunning aan projectontwikkelaars en bouwers.

De instrumenten waardoor de eigenbouw voor midden- en lagere inkomensgroepen bereikbaar gemaakt kan worden, worden gesystematiseerd en geanalyseerd. Op basis hiervan zal VROM een aantal specifieke instrumenten uitwerken, bij voorbeeld op technisch, financieel en juridisch vlak.

Daarnaast is in opdracht aan de SEV (in nauwe samenwerking met VEH en een aantal grotere steden) de ontwikkeling gestart van een «zeggenschapsmeter». Het ligt in de bedoeling, dat deze in 2003 operationeel zal zijn.

3.2.3.2. Geschillenbeslechting in de bouw

Het aantal opleveringsgebreken bij nieuw gebouwde eengezinswoningen is in de afgelopen zeven jaar verdubbeld van 14 gebreken in 1993 naar 28 in 2000 (bron VEH). Er is veel onduidelijkheid bij kopers over hun rechtspositie in de procedure van bemiddeling en geschilbeslechting indien de aannemer verzuimt gebreken te verhelpen. Daarbij voelt de koper zich niet serieus genomen tijdens de behandeling van klachten omdat bestaande regelingen, zoals GIW en Raad van Arbitrage, onvoldoende aan de wensen van kopers tegemoet komen.

Doel van het beleid is te komen tot een situatie waarbij één loket van arbitrage voor geschillen in de bouw verantwoordelijk is voor een onafhankelijke begeleiding van kopers, bemiddeling en een transparante en eerlijke geschilbeslechting. Daarbij wordt de voorwaarde gesteld dat dit loket laagdrempelig is voor burgers (kopers) en een snelle afhandeling van geschillen kent.

3.2.4. Coördinatie bouwbeleid

VROM is het algemene aanspreekpunt voor de bouwsector op Kabinetsniveau en geeft in die hoedanigheid een aanzet tot:

• het verminderen van knelpunten in de relatie tussen de bouwsector en de overheid;

• het benutten van kansen door de betrokken partijen door ICT in de bouw, particulier opdrachtgeverschap en innovatief aanbesteden.

VROM neemt nadrukkelijk niet de verantwoordelijkheid over van andere ministeries of van de bouwsector zelf maar signaleert, coördineert, analyseert, faciliteert en stimuleert.

Parlementaire Enquête Bouwnijverheid

VROM heeft het secretariaat voor de interdepartementale afstemming en coördinatie van de Parlementaire Enquête Bouwnijverheid. De verwachting is dat de follow-up van de parlementaire enquête begin 2003 zal plaatsvinden en dat eventuele beleidsmaatregelen om structurele onregelmatigheden in de bouw te voorkomen in 2003 genomen kunnen worden.

Evaluatie van Uniform Aanbestedingsreglement (UAR) 2001

In 2003 zal het UAR worden geëvalueerd. Tijdens de laatste fase van de totstandkoming van het UAR 2001 is een advies van de Landsadvocaat overgenomen door in de toelichting afstand te nemen van de recente jurisprudentie van de Raad van Arbitrage voor de Bouwbedrijven in Nederland. Dit heeft tot grote weerstand bij het AVBB geleid. Begin 2001 is met het AVBB afgesproken het nieuwe UAR op korte termijn vast te stellen en het over twee jaar «nog eens tegen het licht te houden». In het kader van een mogelijke Parlementaire enquête bouwnijverheid, heeft het Kabinet eind 2001 aan de Tweede Kamer toegezegd bij deze evaluatie tevens de toepassing van de rekenvergoeding, de samenstelling van de Raad van Arbitrage voor de Bouwbedrijven in Nederland alsmede de ontwikkeling van de uitspraken van de raad bij conflicten over de aanbesteding te betrekken.

Leerling bouwplaatsen

Om de opleiding en ontwikkeling tot vakbekwaam bouwplaatspersoneel te stimuleren wordt een subsidie aan opdrachtgevers van leerling-bouwplaatsen gegeven die extra kosten kunnen krijgen als gevolg van langere bouwtijd en extra voorbereiding.

Eind 2002 wordt deze subsidie voor het creëren van leerling-bouwplaatsen geëvalueerd en begin 2003 wordt bezien of dit tot herijking aanleiding geeft. Daarbij zullen ook de acties betrokken worden die in het kader van de achterblijvende woningbouwproductie door de marktpartijen worden ondernomen om de capaciteit en de kwaliteit van het personeel in de bouwsector te verbeteren.

Bouwprognoses

Jaarlijks worden de Eerste en de Tweede Kamer met de «Bouwprognoses» door VROM geïnformeerd over de consequenties van het Kabinetsbeleid voor de productie en de werkgelegenheid in de bouw. De publicatie is tevens een service van VROM als Coördinerend Bouwdepartement aan diverse partijen in de bouwsector voor het opstellen van hun marktplanning voor de middellange termijn. In het rapport worden de bouwproductie-effecten beschreven van de financiële meerjarenramingen 2003–2008 van de bouwdepartementen. Voor wat betreft de algemeen economische prognoses wordt aangesloten bij de prognoses van de Macro-Economische Verkenning 2004 van het Centraal Planbureau (CPB).

EU Beraad voor de Bouw

In het kader van het voorzitterschap van Nederland van de EU in 2004 zal het EU Beraad voor de Bouw, waarvan het secretariaat bij VROM is geplaatst, betrokken worden bij de voorbereiding zowel in organisatorische zin als inhoudelijk.

Vrouwen in de bouw

De arbeidsdeelname van vrouwen in de bouw wordt al enkele jaren vanuit VROM gestimuleerd. Het betreffen zowel UTA (uitvoerende, technische en administratieve) als managementfuncties. De effectiviteit van deze financiële bijdrage zal in 2003 worden geëvalueerd. Hierbij wordt gekeken naar toename van het aantal vrouwen en de soort functies waarop ingestroomd wordt.

3.3. Ambities en prestaties 2003

In het onderhavige artikel zijn nog geen concrete beleidsdoelstellingen (in de vorm van streefwaarden) en prestaties voor 2003 opgenomen en ontbreekt de groeiparagraaf. Kortheidshalve wordt verwezen naar de in de leeswijzer opgenomen toelichting terzake.

3.4. Budgettaire gevolgen

Toelichting:

Op het gebied van duurzaam bouwen en energiebesparing wordt een aantal instrumenten in de vorm van stimuleringssubsidies van tijdelijke aard ingezet.

Als gevolg daarvan neemt de omvang van de budgetten, bestemd voor deze beleidsvelden, in de periode tot 2005/2006 geleidelijk af.

Hierdoor laat het totaal van de uitgaven op het onderhavige artikel ook een licht dalend verloop zien.

Het verschil tussen de verplichtingen- en de uitgavenraming wordt met name veroorzaakt door de uitfinanciering van op basis van het BWS 1992–1994 in het verleden aangegane verplichtingen (meer dan € 150 mln per jaar aan uitgaven).

3.5. Budgetflexibiliteit

Toelichting:

De budgetflexibiliteit van artikel 3 is met name als gevolg van de uitfinanciering op basis van in het verleden aangegane verplichtingen terzake BWS 1992–1994 voor circa 90% van het totaal van het uitgavenbudget niet flexibel. Van een aantal tijdelijke instrumenten (zoals bijvoorbeeld Teli en IFD) is het beschikbare subsidiebedrag gepubliceerd waardoor eveneens de flexibiliteit is beperkt. De beperkte flexibiliteit richt zich ogenschijnlijk op het instrument Energiebudgetten waarbij wel een kanttekening dient te worden geplaatst. De budgetten worden ingezet met name aan de hand van koepelverplichtingen met een kortlopende uitfinanciering. De (voortschrijdende) invulling van koepelverplichtingen nog aan te gaan in de komende nabije jaren is al in ontwikkeling en daartoe worden tevens onderhandelingen met betrokken partijen (zoals Novem) gevoerd.

Artikel 4. Fysieke Stedelijke Vernieuwing

4.1. Algemene beleidsdoelstelling

Fysieke vernieuwing van steden is nodig ten einde de stad – ook op lange termijn – een aantrekkelijk vestigingsklimaat te kunnen laten zijn voor bewoners uit alle inkomensgroepen en voor bedrijven en om de stedelijke cultuur in stand te houden. De groei van wijken met een eenzijdige bevolking van veelal allochtone herkomst moet worden tegengegaan onder meer door een gevarieerder woningaanbod. Tevens moet de achteruitgang van wijken door het verdwijnen van de sociale infrastructuur (artsen, winkels, scholen), toename van criminaliteit, lagere arbeidsparticipatie en gebrekkig gemeentelijk toezicht op de leefomgeving, de kwaliteit en illegale bewoning van woningen, worden gekeerd. Daarnaast dienen de midden- en hogere inkomens weer aan de stad gebonden te worden. Daartoe is – na de stadsvernieuwing, die vooral op fysieke achterstanden in de vooroorlogse wijken was gericht – een aanpak nodig van in beginsel alle wijken die zonder nadere inspanning niet voldoen aan de (toekomstige) kwaliteitsvraag. Die aanpak moet integraal zijn, dat wil zeggen niet alleen gericht op fysieke ingrepen maar ook op de sociale structuur en het economische klimaat.

In dit beleidsartikel komt het VROM-beleid aan de orde dat zich richt op het bevorderen van de fysieke vernieuwing van de steden door herstructurering en nieuwbouw, en op een kwantitatief én kwalitatief evenwicht tussen vraag en aanbod op de woningmarkt. Dit wordt hieronder uitgewerkt in de operationele doelstellingen herstructurering en nieuwbouw van woningen. Zie voor de sociale aspecten van het wonen artikel 5.

4.2. Operationele doelstellingen

Herstructurering en de nieuwbouw van woningen zijn – zeker als het gaat om een integrale aanpak – processen van lange adem. Niet voor niets zijn in het kader van de VINEX en het ISV afspraken gemaakt voor de lange termijn (VINEX 10 jaar, ISV 5 jaar). De verantwoording over de VINEX vindt plaats in 2005. Op dat moment is duidelijk in hoeverre is voldaan aan de in 1995 afgesproken taakstellingen ten aanzien van de uitbreiding van de woningvoorraad. Daadwerkelijke effecten van het ISV-beleid zullen pas op langere termijn kunnen worden gemeten. In welke mate de maatschappelijke resultaten die behaald worden het directe gevolg zijn van het gemeentelijk beleid zal bovendien moeilijk meetbaar zijn. De kwaliteit van de leefbaarheid in een wijk is immers van een groot aantal partijen en omstandigheden afhankelijk. Die restrictie geldt dus eens te meer voor de invloed van het rijksbeleid.

4.2.1. Herstructurering

In de nota Mensen Wensen Wonen is aangegeven dat de vernieuwing van de steden dient te worden geïntensiveerd. Huishoudens uit alle inkomensgroepen blijven of gaan alleen in de steden wonen indien er meer ruime en groene woonmilieus, en centrumstedelijke woonmilieus zijn/bijkomen. Daartoe zullen zogenaamde (bestaande) buitencentrummilieus moeten worden «getransformeerd». Afspraken over deze transformatieopgave zijn met de partners (kaderwetgebieden, provincies en gemeenten) gemaakt in de in maart 2002 afgesloten intentieafspraken over de verstedelijking tot 2010. Naast de transformatieopgave behelzen deze intentieafspraken – op het onderdeel «wonen» – ook afspraken over de vergroting van het eigen woningbezit (65% in 2010), particulier opdrachtgeverschap (zie artikel 3), en de sociale aspecten van de transformatie (ouderenhuisvesting en wonen-zorg (zie artikel 5). In de intentiedocumenten is afgesproken dat indien de partners voldoende«bewegen» op de hierboven genoemde 4 speerpunten van het woonbeleid, en de uitvoering ervan leidt tot aantoonbare extra onrendabele kosten, bij de definitieve verstedelijkingsafspraken in 2003 de aan de partners bij de technische herijking ontvallen BLS-middelen onder voorwaarden alsnog beschikbaar kunnen worden gesteld voor de periode 2005–2010.

Tegelijkertijd heeft de aanpak van «probleemwijken» – deels als onderdeel van de transformatieopgave – een hoge prioriteit.

De steden hebben in hun vijfjarige ontwikkelingsprogramma's hun voornemens om wijken te herstructureren vastgelegd. In de praktijk blijkt dat de daadwerkelijke integrale aanpak van buurten en wijken nog maar langzaam op gang komt. Dit heeft verschillende oorzaken zoals belemmeringen in de samenwerking tussen gemeenten, corporaties en ontwikkelaars, een tekort aan kennis en kunde bij gemeenten, gemeenten hebben nog volop bouwmogelijkheden op (minder complexe) nieuwe uitleglocaties, en stroperige gemeentelijke en/of gerechtelijke procedures.

Ten einde het tempo van de stedelijke herstructurering te verhogen wordt ingezet op verbetering van de samenwerking tussen corporaties, marktpartijen en overheid, het bevorderen van de effectiviteit van het gemeentelijk instrumentarium, een efficiëntere inzet (flexibel) van capaciteit en deskundigheid op lokaal- en regionaal niveau, stimuleren van corporaties om te investeren in de herstructurering, en het stimuleren van innovatieve plannen en projecten op het terrein van de stedelijke vernieuwing.

De ambities met betrekking tot de herstructurering zijn hoog, hetgeen doorwerkt in de te nemen beleidsmaatregelen:

• De in het begin 2002 voor de 20 regio's gemaakte bestuurlijke intentieafspraken over de verstedelijking tot 2010 zullen in 2003 in definitieve verstedelijkingsafspraken op regionaal niveau moeten worden vertaald. Hierin zullen ook procesmatige afspraken gemaakt worden over de aanpak van nog nader in het kader van GSB/ISV-II te benoemen wijken;

• De woningcorporaties hebben – in het verlengde van het Nationaal Akkoord Wonen – nadrukkelijk een grote verantwoordelijkheid voor de herstructurering. De woningcorporaties hebben immers in de naoorlogse wijken zeer veel bezit. Daarbij is ook van belang dat de eerder genoemde intentieafspraken doorwerken in de prestatievoornemens van de corporaties en de prestatiecontracten tussen corporaties en gemeenten. Deze lokale samenwerking zal verder gestroomlijnd moeten worden. Voor de inzet van corporaties is matching van financiële middelen een belangrijke randvoorwaarde. Corporaties kunnen nu reeds via het College Sluitend Stelsel projectsteun aanvragen bij het Centraal Fonds voor de Volkshuisvesting (CFV). Deze steun is bedoeld voor onrendabele investeringen, ondermeer ten behoeve van herstructureringsprojecten die niet door de betreffende corporatie zelf gedragen kunnen worden. Deze investeringskosten worden opgebracht door de corporatiesector zelf. Het CFV functioneert als ZBO en valt onder de ministeriële verantwoordelijkheid van VROM. In 2003 zal op basis van in 2002 uitgevoerd onderzoek duidelijk worden hoe matching verder gestimuleerd kan worden;

• In de brief van 18 februari 2002 aan de Tweede Kamer is een nadere analyse toegezegd van het geheel aan belemmeringen van en maatregelen voor het stimuleren van herstructurering van wijken. De uitkomsten van deze analyse kunnen leiden tot vereenvoudiging en stroomlijning van regelgeving enerzijds, en – indien dit past binnen randvoorwaarden als gelijk speelveld en budgettaire inpasbaarheid – tot nadere wetgeving op het gebied van mogelijke fiscale belemmeringen (met name bij overdrachtsbelasting, vennootschapsbelasting en BTW) anderzijds;

• In 2003 zal het ISV voor de periode 2005–2009 verder worden uitgewerkt in het beleidskader ISV-II. Tegelijkertijd zal de verdeling van middelen worden vastgesteld (verdeelsleutel) Bij de toekenning van de middelen wordt rekening gehouden met de effectiviteit van de ingezette middelen in het eerste tijdvak. Uitgangspunt daarbij is dat het totale volume intact blijft. Ook het verantwoordingstraject ISV-I wordt voorbereid;

• De monitor van de in 2002 gestarte PPS-pilots en de PPS-uitvoeringsprojecten die in het kader van het IPSV een bijdrage hebben ontvangen, identificeert de succes- en faalfactoren van samenwerking/PPS in de herstructurering.

4.2.2. Nieuwbouw van woningen en verkoop huurwoningen

In elke regio wordt een kwantitatief en kwalitatief evenwicht tussen vraag en aanbod op de woningmarkt beoogd. Met kwaliteit wordt hier gedoeld op aspecten als meer hoek-, 2 onder 1 kap-, en vrijstaande woningen, particulier opdrachtgeverschap, meer woon- en kaveloppervlakte en een grotere inhoud van de woning, een hoger aandeel middeldure en dure woningen in bestaand stedelijk gebied. Ten aanzien van de kwantiteit is het streven erop gericht in de periode 2000 tot 2010 de woningvoorraad met in totaal landelijk circa 650 000 woningen uit te breiden.

Daarnaast zal de nieuwbouw van woningen die gesloopte woningen vervangen geïntensiveerd moeten worden, vooral om de beoogde transformatie van woonmilieus mogelijk te maken.

In de verstedelijksronde zijn inmiddels met 7 regio's intentieafspraken gemaakt, die leiden tot afspraken voor circa 130 000 sloop/vervangende nieuwbouw. In 2003 zullen met alle 20 regio's definitieve afspraken, waaronder over sloop/vervangende nieuwbouw, moeten worden gemaakt. Deze taakstellingen zijn uiteraard een afgeleide van de te bereiken doelen namelijk herstructurering en transformatie van wijken.

Met betrekking tot de bevordering van het eigen woningbezit is in de Nota Mensen Wensen Wonen een ambitieniveau vastgelegd m.b.t. de toevoeging aan de woningvoorraad d.m.v. omzetting van huurwoningen in koopwoningen (700 000 woningen in 10 jaar). Bij de verstedelijkingsronde is in de intentieafspraken een niveau vastgelegd dat circa 35% onder het ambitieniveau van de Nota Mensen Wensen Wonen ligt.

De nieuwbouwproductie blijft een belangrijk punt van zorg. Een voortvarende uitvoering van het actieprogramma, – voorgesteld door de Taskforce Woningbouwproductie, en onderschreven door verschillende partijen in het woningbouwproces –, blijft daarmee onverkort van belang.

Voor de continuïteit en de toename van de woningbouwproduktie op langere termijn is ook de uitvoering van de in maart 2002 overeengekomen intentieafspraken (dan wel de definitieve verstedelijkingsafspraken in 2003) van essentieel belang. Daarnaast is ook de uitvoering van de meerjarige ontwikkelingsprogramma's GSB/ISV 2000–2004, en de eind 2004 met betrokken steden af te sluiten GSB/ISV-convenanten 2005–2009 van groot belang.

4.3. Ambities en prestaties 2003

In het onderhavige artikel zijn nog geen concrete beleidsdoelstellingen (in de vorm van streefwaarden) en prestaties voor 2003 opgenomen en ontbreekt de groeiparagraaf. Kortheidshalve wordt verwezen naar de in de leeswijzer opgenomen toelichting terzake.

4.4. Budgettaire gevolgen

Toelichting:

Met ingang van 2003 wordt per jaar tussen € 560 mln en € 630 mln besteed aan de fysieke leefomgeving. De uitgavenraming in 2002 wijkt hier sterk vanaf. Voor een belangrijk deel wordt dat veroorzaakt door een tweetal verwerkte kasschuiven van 2002 naar 2001 vanwege de rijksbrede budgettaire problematiek in 2002.

Dat het niveau van de verplichtingenbudgetten geen gelijke tred houdt met de uitgavenbudgetten wordt verklaard doordat eind 1999 convenanten voor het ISV zijn afgesloten waarbij meerjarige zekerheid is geboden voor de periode 2000 t/m 2004 (ISV-I). Om die reden zijn met ingang van 2005 de verplichtingen- en uitgavenbudgetten weer meer aan elkaar gelijk.

De voor 2002–2004 beschikbare verplichtingenbudgetten zijn onder meer bestemd voor de financiering van de in het kader van IPSV in te dienen en toe te kennen innovatieve projecten. De uitfinanciering van de tot en met 2004 toegekende en toe te kennen projecten loopt door tot in 2007.

Inzet budgetten stedelijke vernieuwing

Gelet op de in het Strategisch Akkoord overeengekomen taakstellingen is het onontkoombaar dat ook op het gebied van het wonen en, meer specifiek, op het gebied van de stedelijke vernieuwing hieraan een bijdrage wordt geleverd.

Voorgesteld wordt de budgetten voor stedelijke vernieuwing daartoe met ingang van 2005 met circa€ 70 mln per jaar te verlagen, vergeleken met de in de begroting 2002 opgenomen meerjarenramingen. Binnen de beleidsvoornemens voor de stad heeft de aanpak van «probleemwijken» – als onderdeel van de transformatieopgave – een hoge prioriteit. Ook via andere beleidsartikelen lopen, verdeeld over een aantal regelingen, geldstromen (onder andere milieudrukcompensatiemiddelen) naar de stad. Een deel daarvan heeft betrekking op verbetering van de kwaliteit van de leefomgeving, waar onder herstructureringsgebieden en transformatiewijken (bijvoorbeeld bestrijding van verkeerslawaai in de stad en energiebesparing in de gebouwde omgeving). De mogelijke effecten van de voorgestelde verlaging van de budgetten voor stedelijke vernieuwing worden hierdoor gemitigeerd.

4.5. Budgetflexibiliteit

Toelichting:

Het grootste deel van de uitgavenbudgetten is tot en met 2004 niet flexibel. Dat wordt verklaard doordat eind 1999 met de G30 en de provincies convenanten voor het ISV zijn afgesloten waarbij meerjarige zekerheid is geboden voor de periode 2000 t/m 2004.

Daarnaast zijn ook de uitgaven voor stedelijke vernieuwing Lelystad niet flexibel.

Bij de budgetten voor de voorbeeldprojecten IPSV is bij de uitfinanciering van de in 2001 en 2002 aangegane en aan te gane verplichtingen sprake van niet flexibele uitgaven.

De resterende IPSV-budgetten tot en met 2007 zijn als bestuurlijk gebonden aangemerkt. Voor een gedeelte betreft dit de uitfinanciering van in 2003 en 2004 aan te gane verplichtingen.

Voor de periode 2005 en later zijn voor het ISV nog geen formele verplichtingen aangegaan maar zijn bestuurlijke afspraken gemaakt omtrent het ISV-II. In 2004 zullen de afspraken voor die periode concreet worden vastgelegd. Daarbij gaat het om circa € 520 mln per jaar. Indien deze toezeggingen (inclusief de nog niet toegezegde IPSV-budgetten) als niet flexibel worden aangemerkt daalt het flexibiliteitspercentage met ingang van 2005 naar nagenoeg 0%.

Met ingang van 2004 zijn de (op het onderhavige artikel relatief geringe) uitgaven voor onderzoek, volkshuisvestingsinstellingen, experimenten en kennisoverdracht, en communicatie als flexibel aangemerkt, rekening houdende met de uitfinanciering van de tot en met 2003 aangegane en aan te gane verplichtingen.

Artikel 5. Sociale kwaliteit van het wonen en de woonomgeving

5.1. Algemene beleidsdoelstelling

Het ministerie van VROM wil een bijdrage leveren aan vergroting van de sociale kwaliteit van het wonen en van de woonomgeving. Daaronder wordt verstaan: «de mate waarin het wonen en de woonomgeving bijdragen aan de maatschappelijke participatie van burgers». Bij «wonen» is het doel vergroting van de zelfredzaamheid, keuzemogelijkheden en vraagsturing van burgers die daar op eigen kracht niet (voldoende) in kunnen voorzien. Bij «woonomgeving» gaat het om de mate waarin men zich veilig en tevreden voelt in de woonomgeving.

Daartoe wil het ministerie van VROM bijdragen aan een situatie op het gebied van wonen, zorg en welzijn, waar voor mensen in alle levensfasen voldoende geschikt en betaalbaar aanbod is en de keuze van de burger centraal staat. Hierbij zal de extramuralisering en deconcentratie worden gefaciliteerd en de scheiding van wonen en zorg en de levensloopbestendigheid van wijken worden bevorderd.

Daarnaast is de fysieke aanpak van wijken weinig effectief en duurzaam zonder aandacht voor de sociale infrastructuur of zonder inbreng van burgers in het signaleren en oplossen van de problemen in de wijk. Toenemende gevoelens van (on)veiligheid en zorg over toenemende verpaupering in steden vragen om meer samenhang tussen de fysieke, sociale en economische aanpak. Met name de relatie tussen sociale en fysieke ingrepen en faciliteiten verdient in 2003 de nodige aandacht. Dit betekent, dat vanuit VROM inspanningen gestimuleerd moeten worden, die zich bevinden op het raakvlak van sociaal en fysiek beleid. Het VROM-beleid richt zich voornamelijk op het in staat stellen van burgers om hun eigen verantwoordelijkheid te nemen voor hun woonomgeving en het versterken/verbeteren van het imago van de wijken. Daarnaast moeten de fysieke investeringen ertoe leiden, dat de inrichting en kwaliteit van de openbare ruimte en de aanwezigheid van voorzieningen aansluiten op de behoeften en wensen van huidige maar ook toekomstige bewoners.

Zoals uit het voorgaande blijkt, wordt deze doelstelling in twee operationele doelen uitgewerkt:

1) Voor wonen en zorg het bevorderen van voldoende aanbod, van voldoende kwaliteit en waarbij de keuze van de burger centraal staat,

2) Het bevorderen van de leefkwaliteit van wijken.

5.2. Operationele doelstellingen op het terrein van wonen en zorg: voldoende aanbod, kwalitatief voldoende en de keuze van de burger centraal.

De motivering voor het voeren van beleid op het terrein van wonen en zorg is als volgt te beschrijven. De samenleving vergrijst nog steeds. Het hoogtepunt van de vergrijzing zal pas over enkele tientallen jaren bereikt worden. Ouderen willen steeds langer zelfstandig blijven wonen. Het extramuraliseringsbeleid van de overheid leidt tot afnemende intramurale voorzieningen. (Dit laat onverlet dat een kleine kern van zorgbehoevenden intramurale zorg nodig zal blijven hebben. Afbouw van met name verpleeghuizen ligt daarom vooralsnog niet voor de hand.) Daar komt bij dat de burger steeds mondiger wordt en steeds vaker zelf verantwoordelijk wil zijn voor de wijze waarop zij of hij woont en zorg ontvangt.

Dat vraagt om een toenemende hoeveelheid en variatie van woonzorgarrangementen. De eerste verantwoordelijkheid hiervoor ligt bij de burger zelf, maar ook bij woningcorporaties (voor het aanbod van huisvesting) en zorginstellingen (voor het aanbod van zorg).

Het Rijk heeft hierbij een faciliterende rol. De inspanningen van het Rijk zijn gericht op bevordering van vernieuwing en experimenten.

Daarnaast zullen de in 2002 – in het kader van de intentiedocumenten verstedelijking – met 20 regio's gemaakte afspraken met betrekking tot ouderenhuisvesting en wonen en zorg nader worden geconcretiseerd in de in 2003 te maken definitieve verstedelijkingsafspraken.

5.2.1. Voldoende aanbod

Om inhoud te geven aan deze doelstelling zullen de prestaties van het Ministerie van VROM zich richten op het wegnemen van belemmeringen die een optimaal aanbod in de weg staan. Hiertoe zal overleg gevoerd worden met de initiatiefnemers van de Projectimpuls (Aedes, Arcares, Maatschappelijke ondernemers groep, Landelijke Vereniging van Thuiszorg). Deze hebben immers aangegeven ook in 2003 minimaal 6000 zorgwoningen te zullen bouwen en 60 000 woningen aan te passen voor bewoning door ouderen en licht gehandicapten. Los hiervan zal gemonitord worden hoe het met de productie van woonzorgcomplexen, zorgvriendelijke wijken en andere woonzorgvoorzieningen gaat. Ook zullen expliciet de prestatievoornemens van corporaties terzake worden bezien.

5.2.2. Aanbod van voldoende kwaliteit

Om inhoud te geven aan deze doelstelling zullen de prestaties van het Ministerie van VROM zich richten op het bevorderen van de toepassing van domotica ten behoeve van een beter comfort, meer veiligheid en het verbeteren van zorg en dienstverlening.

Er bestaat reeds geruime tijd een programma van het Innovatieprogramma Wonen en Zorg op het terrein van domotica. Daarnaast zal de Tijdelijke woonzorgstimuleringsregeling meer specifiek gericht worden onder meer op het stimuleren van projecten die het gebruik van ICT voor wonen, zorg en dienstverlening bevorderen.

5.2.3. Voldoende keuzevrijheid voor de burger

Om inhoud te geven aan deze doelstelling zullen de prestaties van het Ministerie van VROM zich richten op het aanscherpen van de Tijdelijke woonzorgstimuleringsregeling en zo mogelijk het starten van een experiment met geïntegreerde persoonsgebonden budgetten voor wonen-zorg.

Naast de al eerder genoemde aanscherping van de Tijdelijke woonzorgstimuleringsregeling (bevordering ICT) zal de regeling ook meer specifiek gericht worden op vraagsturing. Dat wil zeggen dat vooral projecten voor subsidiëring in aanmerking komen die gericht zijn op een concrete vraag van de burger. Aan kennisoverdracht vanuit de projecten zal nadrukkelijk aandacht worden besteed.

In de begroting 2002 werd een experiment met een woonzorg-persoonsgebondenbudget aangekondigd. In mei 2002 is het IBO-rapport «Naar eigen smaak, vouchers in de woon- en woonzorgsector» aan de Tweede Kamer aangeboden. Ook in het begeleidende Kabinetsstandpunt is aangegeven dat bezien zal worden of en hoe een zinvol experiment met woonzorgpersoonsgebondenbudgetten vorm gegeven kan worden. In een dergelijk experiment worden op het niveau van de burger de budgetten voor wonen, AWBZ-zorg, woningaanpassing uit de Wvg en dienstverlening op grond van de Welzijnswet samengevoegd waarbij de burger de vrijheid heeft om een voor hem op maat gesneden oplossing te zoeken. Hierbij vervallen de schotten tussen genoemde budgetten.

De voorbereiding van een dergelijk experiment bleek aanzienlijk meer tijd te vergen dan was voorzien. De redenen hiervoor zijn noodzakelijk overleg met andere departementen, de aanpassing van wet- en regelgeving is gecompliceerd en tot slot vergt het onderzoek naar de condities waaronder een dergelijk experiment succesvol zou kunnen verlopen ook een flinke doorlooptijd.

Het streven is er op gericht dat in de loop van 2003 daadwerkelijk met het experiment gestart kan worden. De looptijd van het experiment is drie jaar. Naar verwachting zullen in 2006 de resultaten van het experiment gemeld kunnen worden. Tot slot zal het Ministerie van VROM doorgaan met het ondersteunen van het Innovatieprogramma Wonen en Zorg (een samenwerkingsverband van SEV en NIZW) waar in vraagsturing een expliciet thema is.

5.3. Leefkwaliteit van wijken

In de Nota Mensen Wensen Wonen is geconstateerd, dat er meer samenhang in sociale, economische en fysieke interventies zal moeten plaatsvinden in de bestaande stad. Om de voorgestelde transformatieopgave succesvol uit te kunnen voeren zal meer naar de samenhang tussen sociale, economische en fysieke interventies gekeken moeten worden. De fysieke aanpassingen van de wijk en differentiatie van de voorraad blijken niet dé panacee te zijn voor de transformatieopgave. Veel van de stedelijke problematiek (criminaliteit, sociale overlast, onderwijsproblematiek) kan en moet ook via de sociale infrastructuur aangepakt worden. Daarbij geeft het Strategisch Akkoord aan, dat de achteruitgang van wijken door het verdwijnen van sociale infrastructuur (artsen, winkels, scholen) moet worden gekeerd. Tevens wordt in het Strategisch Akkoord aangegeven, dat de groei van wijken met een eenzijdige bevolking van allochtone herkomst moet worden tegengegaan, onder meer door een gevarieerder woningaanbod. De in de NMWW geformuleerde sociale vernieuwingsstrategieën zullen hierop worden ingericht en worden in 2003 verder uitgewerkt. De kennis en ervaring die hiermee wordt opgedaan zullen mede invulling geven aan het volgende ISV-tijdvak (zie artikel 4).

Daarnaast is in het kader van de in 2002 met 20 regio's gemaakte intentieafspraken over de verstedelijking tot 2010 ondermeer de afspraak gemaakt de inbedding van sociale processen bij de transformatie van wijken, meer aandacht te geven. In 2003 zullen definitieve verstedelijkingsafspraken worden gemaakt, waarbij ook het genoemde aspect nader zal worden ingevuld. Van belang is met name:

• aandacht voor met name de integrale (sociaal, fysiek, economie) aanpak. In 2002 is een onderzoek verricht naar nut en noodzaak van een sociale wijkvisie. Naar aanleiding van dit onderzoek en de regionale bijeenkomsten die daaropvolgend hebben plaatsgevonden, zal er in 2003 een nadere uitwerking plaatsvinden van een sociaal-fysiek aanpak van wijken. Afstemming zal plaatsvinden met een vanuit het grotestedenbeleid te ontwikkelen integraal analysekader voor aandachtswijken;

• Zeggenschap en betrokkenheid van burgers vergroten. Het uiteindelijke doel van het vergroten van de zeggenschap van burgers in een buurt of wijk is ervoor te zorgen, dat het gemeentelijk beleid optimaal aansluit bij de wensen van burgers in de wijk. Het beheer en de inrichting van de directe leefomgeving van bewoners bepaalt in belangrijke mate de kwaliteit van het wonen. De zeggenschap van bewoners over de inrichting en beheer van de directe omgeving kan dus eveneens de kwaliteit van het wonen bevorderen;

• De voorzieningenstructuur in wijken dient nadrukkelijker aan te sluiten bij de behoeften van bewoners en gebruikers. Dit heeft zowel betrekking op dienstverlening en detailhandel als op de inrichting van de openbare ruimte en op ruimte voor recreatie en sport.

5.4. Ambities en prestaties 2003

In het onderhavige artikel zijn nog geen concrete beleidsdoelstellingen (in de vorm van streefwaarden) en prestaties voor 2003 opgenomen en ontbreekt de groeiparagraaf. Kortheidshalve wordt verwezen naar de in de leeswijzer opgenomen toelichting terzake.

5.5. Budgettaire gevolgen

Toelichting:

De verplichtingen zijn vanaf 2004 beduidend lager dan in de jaren 2002 en 2003. De reden hiervoor is dat in principe in 2003 het grootste gedeelte van de budgetten voor de Woonzorgstimuleringsregeling worden verplicht. Voor het onderdeel Huisvesting gehandicapten worden geen nieuwe verplichtingen meer aangegaan. Er vinden alleen nog betalingen plaats op basis van oude verplichtingen. Dit verklaart het grote verschil tussen verplichtingen en uitgaven.

5.6. Budgetflexibiliteit

Toelichting:

De budgetflexibiliteit van artikel 5 is marginaal. Voor de programma-uitgaven zijn alleen de instrumenten met naar verhouding kleine budgetten op grond van de gehanteerde verplichtingenbegrippen «flexibel» (onderzoek, kennisoverdracht, communicatie- en juridische-instrumenten). De programma uitgaven die juridisch zijn verplicht hebben betrekking op in het verleden aangegane verplichtingen voor Huisvesting gehandicapten en de tijdelijke Woonzorgstimuleringsregeling.

Artikel 6. Versterken ruimtelijke kwaliteit stedelijke gebieden

6.1. Algemene beleidsdoelstelling

De kwaliteit van de inrichting van stedelijke en te verstedelijken gebieden moet beter voorzien in de gedifferentieerde vraag naar ruimte voor uiteenlopende vormen van wonen, werken, voorzieningen, groen, recreatie, sport en infrastructuur. Daarbij moet rekening gehouden worden met eisen die verband houden met gezondheid en veiligheid. Die gedifferentieerde vraag laat zich vertalen in verschillende typen stads- en dorpsmilieus. Het aanbod van stads- en dorpsmilieus is veelal minder gevarieerd dan de vraag en zal daarom door intensivering, functiecombinatie en transformatie moeten worden aangepast (zie ook beleidsartikel 4). Benutting van bebouwd gebied geniet daarbij de voorkeur boven nieuwe uitbreidingen. Voor de gewenste gebundelde verstedelijking is het van cruciaal belang dat regionale samenwerking tot stand komt. Stedelijke netwerken moeten door samenwerking ruimtelijke kwaliteit bevorderen en een hoogwaardig sociaal, economisch en cultureel vestigingsklimaat bieden.

Aan provincies en gemeenten worden de ruimte en middelen geboden om een sterke rol te spelen bij de eigen regionale gebiedsgerichte ontwikkeling. Daar kunnen marktpartijen actief bij worden betrokken (zie beleidsartikel 1). VROM heeft met name een verantwoordelijkheid voor het creëren van randvoorwaarden voor de uitvoering door middel van wetgeving en kaderstelling en het stimuleren van samenwerking tussen en draagvlak bij uitvoerende partijen. Daarnaast rekent VROM tot haar verantwoordelijkheid het initiëren en coördineren van processen daar waar bovenprovinciale afstemming nodig is of onderwerpen van nationaal belang aan de orde zijn. Dit beleid wordt uitgewerkt in de volgende operationele doelstellingen:

• verbeteren stedelijke inrichting;

• versterken cultuurhistorische identiteit;

• stimuleren architectonische kwaliteit.

6.2. Operationele doelstellingen

6.2.1. Verbeteren stedelijke inrichting

Het verbeteren van de stedelijke inrichting is vooral een opgave voor (samenwerkende) gemeenten, provincies en marktpartijen. De inzet van VROM richt zich op:

• bestuurlijke overeenkomsten;

• nieuwe sleutelprojecten;

• intensief en meervoudig ruimtegebruik;

• duurzame ontwikkeling van stedelijke netwerken.

6.2.1.1. Bestuurlijke overeenkomsten

Voor de gewenste versterking van de ruimtelijke kwaliteit van stedelijke gebieden is het van cruciaal belang dat regionale samenwerking tot stand komt. VROM bevordert deze regionale samenwerking. De steden in een stedelijk netwerk moeten elkaar aanvullen en versterken. Deel 3 van de Vijfde Nota wijst zes nationale en elf stedelijke netwerken aan.

Met betrekking tot het stedelijke netwerk Deltametropool werken Rijk en regio samen aan de realisering van een ontwikkelingsbeeld. Dit vergt een langjarige inspanning met tussentijdse aanpassingen aan externe ontwikkelingen en politieke beleidswijzigingen. Die inspanning vergt onder meer coördinatie aan rijkszijde onder leiding van VROM. De hoofdonderwerpen van dit ontwikkelingsbeeld voor de toekomstige maatschappelijke en ruimtelijke ontwikkeling zijn benoemd in het in 2002 gesloten procesconvenant ter voorbereiding op het regioconvenant met het landsdeel West.

Het programma Deltametropool (een interdepartementale organisatie) richt zich in de eerste plaats op de provincieoverschrijdende vraagstukken; uitgangspunt is dat de regio via provincies, kaderwetgebieden en gemeenten zelf zijn ontwikkeling vorm geeft.

Voor het realiseren van het ontwikkelingsbeeld is een aantal onderwerpen van bijzonder belang voor het rijk omdat zij omvangrijk zijn, daarmee de hoofdstructuur bepalen, of omdat zij een grote mate van rijksbetrokkenheid naar hun aard vragen. Het gaat om:

1. Totstandbrenging ontwikkelingsplan Almere;

2. Nationale landschappen;

3. Bebouwing bestaand Stedelijk Gebied.

6.2.1.2. Nieuwe Sleutelprojecten

De Nieuwe Sleutelprojecten (NSP) hebben betrekking op de gebieden rondom Amsterdam-Zuidas en de centrale stations van Rotterdam, Utrecht, Den Haag, Breda en Arnhem. De gezamenlijke ambitie van rijk, gemeenten en betrokken private partijen is de integrale ontwikkeling van deze zes stationsgebieden tot hoogwaardige, multimodale openbaar vervoersknooppunten en tot toplocaties voor wonen, werken en voorzieningen. De NSP zijn stedelijke herinrichtingsprojecten waarvoor primair de gemeenten verantwoordelijk zijn. Het rijk is primair verantwoordelijk voor de hoofdinfrastructuur en is medefinancier van belangrijke planonderdelen (basisvoorzieningen hoofdinfrastructuur, kwaliteit ov-terminals en inrichting van de openbare ruimte). Vanwege de eigen ambities en verantwoordelijkheden stimuleert en faciliteert het rijk de integrale planvorming, die wordt getoetst op rijksbeleid. Op rijksniveau is VROM primair verantwoordelijk voor de coördinatie van de rijksinbreng in de projecten en de coördinatie van de besluitvorming over de mogelijke rijksbijdragen aan de projecten.

In 2002 zijn voor het project Arnhem Centraal/Coehoorn-Noord uitvoeringsafspraken gemaakt tussen het rijk en de gemeente Arnhem.

Het streven van VROM is dat in 2003 uitvoeringsafspraken worden gemaakt voor de projecten Den Haag Nieuw Centraal, Rotterdam Centraal en Breda Centraal, en de fase van planvorming wordt afgerond voor het project Stationsgebied Utrecht. Het project Amsterdam Zuidas zal gedurende 2003 de Tracé/m.e.r. procedure doorlopen. Deze procedure zal eind 2003/begin 2004 worden afgerond.

P= planvorming, P/U= afronding planvorming zo mogelijk uitvoeringsafspraken, U= uiterste termijn uitvoeringsafspraken

6.2.1.3. Intensief en meervoudig ruimtegebruik

In het Kabinetsstandpunt naar aanleiding van het quick-scan onderzoek naar de gevolgen van de beleidsvernieuwing externe veiligheid is weergegeven hoe de regering wil omgaan met de geconstateerde spanning tussen ruimtelijk beleid en de beleidsvernieuwing externe veiligheid. De daarin aangekondigde taskforce is inmiddels opgestart. Het streven is om eind 2002 een ruimtelijke visie te hebben opgesteld, die in 2003 zal worden opgenomen in de af te sluiten regioconvenanten.

6.2.1.4. Duurzame ontwikkeling van stedelijke netwerken

Stedelijke netwerken moeten door samenwerking ruimtelijke kwaliteit bevorderen en een hoogwaardig sociaal, economisch en cultureel vestigingsklimaat bieden. Daartoe moet elk netwerk beschikken over een compleet scala van stads- en dorpsmilieus en voorzieningen, dat bijdraagt aan het welzijn en de gezondheid van alle burgers.

Voor het vergroten van de stedelijkheid in stedelijke centra gaat het vooral om investeringsprojecten die externe-veiligheidsproblemen, barrières van infrastructuur en suboptimaal ruimtegebruik oplossen. Een voorbeeld is het mogelijk maken van binnenstedelijke ontwikkeling door het verplaatsen of opheffen van spoorwegemplacementen. Ook de uitplaatsing van risicovolle activiteiten, zoals het rangeren en werken met gevaarlijke stoffen, of de productie daarvan verdient de aandacht. Voorts hoort hierbij het slechten van barrières in het stedelijk gebied door op vernieuwende wijze op en langs infrastructuur te bouwen, of door infrastructuur innovatief aan te leggen door verdieping of ondertunneling.

Als tegenwicht voor de stedelijke netwerken wordt het landelijk gebied versterkt in en bij de stedelijke netwerken. Hiertoe dienen de nationale landschappen en wordt ingezet op een impuls voor groen in en om de stad, inclusief regionale parken in de bundelingsgebieden (zie artikel 8). Beide opgaven, de versterking van de stedelijkheid en die van het landelijk gebied, vereisen gebiedsgericht maatwerk. Dit dient gebaseerd te worden op een zorgvuldige analyse van de kwaliteiten en kansen per gebied. Dat vereist nauw overleg tussen vertegenwoordigers van de desbetreffende gebieden, die van andere gebieden – om de coördinatie te waarborgen – én met de nationale overheid die toeziet op de kwaliteit van het geheel.

Hiertoe zijn inmiddels aan vier projecten financiële toezeggingen gedaan:

6.2.2. Versterken cultuurhistorische identiteit

Bij de inrichting van gebieden is het van belang dat cultuurhistorische elementen behouden en waar mogelijk versterkt worden.

Aan het realiseren van deze operationele doelstelling wordt door VROM de volgende bijdrage geleverd.

Project Belvédère

De subsidieregeling Belvédère zal in 2003 worden uitgevoerd door het Stimuleringsfonds voor de Architectuur. In het kader van deze regeling worden projectsubsidies verleend in zes categorieën: Belvédèregebieden, steden, lokale initiatieven, kennis, thematische projecten en experimenten.

In het rijks-Belvédère-project de Nieuwe Hollandse Waterlinie zal de uitvoering van deelprojecten een aanvang nemen; deze deelprojecten vloeien voort uit het in 2002 vast te stellen Linieperspectief. Tevens zal de procedure voor plaatsing van de Nieuwe Hollandse Waterlinie op de Werelderfgoedlijst van de Unesco worden gestart.

In 2003 zal tevens een tweede rijks-Belvédère-project, de Limes, worden opgestart in de vorm van een projectaanvraag in het kader van Interreg IIIB. Daarnaast worden opdrachten uitbesteed op basis van het jaarlijks op te stellen Activiteitenprogramma Belvédère. Deze opdrachten liggen vooral op het gebied van kennis en educatie. De verantwoordlijkheid voor de uitvoering van het Belvédère-beleid ligt bij OC&W. Vanwege het ruimtelijk ordeningsbelang is VROM intensief betrokken bij de uitvoering en draagt financieel bij in de uitvoeringskosten. De financiële bijdrage van VROM zal meerjarig worden overgeheveld naar de begroting van OC&W.

Als gevolg van de taakstelling uit het Strategisch Akkoord zal hiervoor vanaf 2005 minder geld beschikbaar zijn. De consequenties van deze ombuiging moeten in overleg met OC&W worden geduid.

Beheer rijksmonumenten

De Rijksgebouwendienst heeft 219 (rijks)monumenten met ruim één miljoen m² in beheer. VROM is eveneens verantwoordelijk voor de instandhouding van 62 monumenten met een primaire erfgoedfunctie (MEF). Rijkshuisvesting drukt hiermee zijn stempel op tal van binnenstedelijke ontwikkelingen. Door onderhoud en renovatie van rijksmonumenten draagt de rijkshuisvesting o.a. bij aan de ruimtelijke kwaliteit van de gebieden waarin de monumenten zich bevinden. De investeringen hebben een positieve uitstraling op het investeringsgedrag van andere partijen in de regio's. De verhuurbaarheid van de monumenten in het nieuwe stelsel voor rijkshuisvesting wordt door onderhoud en renovatie bevorderd, waardoor leegstand wordt voorkomen. In de beleidsbrief «Rijk met Monumenten» wordt hier onder meer aandacht aan gegeven.

VROM laat onderzoek verrichten waarmee de ontwikkeling en uitvoering van het monumentenbeleid en stedelijke ontwikkeling wordt ondersteund. Een handboek Omgang met PPS-projecten zal in 2002 gereedkomen, de methodiek bouwhistorisch onderzoek zal omstreeks 2004 worden afgerond, en een methodiek voor beheer, analyse en aanpak van openbare ruimte is in ontwikkeling en zal in 2005 klaar zijn.

6.2.3. Stimuleren architectonische kwaliteit

Met het architectuurbeleid beleid wordt beoogd gunstige voorwaarden te scheppen voor de totstandkoming van architectonische kwaliteit en tevens architectonische impulsen te geven aan de stedelijke en landschappelijke ontwikkeling in Nederland. Hiermee wordt uitdrukking gegeven aan de bredere adviestaak van de Rijksbouwmeester die zich verder uitstrekt dan alleen de rijksgebouwen. In de Derde Architectuurnota 2001–2004, Ontwerpen aan Nederland, is uitwerking gegeven aan dit beleid. De inzet richt zich op ondersteunen van het vakgebied en verspreiden van kennis, teneinde de rol van opdrachtgevers te verhelderen, de ontwerpkwaliteit te verhogen en het debat over architectuurbeleid te stimuleren. Dit door middel van onder andere aandacht van gesubsidieerde instellingen voor particulier opdrachtgeverschap, aandacht voor architectuur en ontwerp op hogere schaalniveaus en debatten gericht op andere doelgroepen.

VROM verstrekt bijdragen aan instellingen zoals het Berlage Instituut, het Nederlands Architectuur Instituut, Architectuur Lokaal, het Stimuleringsfonds voor Architectuur en Europan ter ondersteuning en stimulering van de ontwikkeling van het vakgebied en de verspreiding van kennis over architectuur. De rijkshuisvesting vervult een voorbeeldfunctie door de tijdige inzet van ontwerpers, communicatie over alternatieven en studies, aandacht voor de relatie tussen ontwerp en cultuurhistorie, bijdrage aan stadsontwikkeling en -reparatie en aandacht voor de kwaliteit en logische aansluiting van de nabij de rijkshuisvesting gelegen openbare ruimte. In de voorbeeldfunctie van het Rijk zal het streven naar integrale ontwerpkwaliteit verder gestalte krijgen. Bijzondere aandacht gaat uit naar de kwaliteit en logische aansluiting van de nabij de rijkshuisvesting gelegen openbare ruimte. De inzet van tuin- en landschapsarchitecten is daarin kwaliteitsverhogend. Daarenboven wordt met de toepassing van beeldende kunst bij de rijkshuisvesting een culturele dimensie aan de leefomgeving toegevoegd.

Het architectuurbeleid kent de operationele subdoelen «Subsidieverstrekking ter ondersteuning vakgebied en verspreiding kennis», «Voorbeeldfunctie rijkshuisvesting» en «Toepassing beeldende kunst in rijkshuisvesting». Bij het eerste wordt gestreefd naar ondersteuning van het vakgebied en de verspreiding van kennis, teneinde de ontwerpkwaliteit te verhogen en het debat over architectuurbeleid te stimuleren. Dit wordt gerealiseerd door aandacht van gesubsidieerde instellingen voor particulier opdrachtgeverschap, aandacht voor architectuur en ontwerp op hogere schaalniveaus en debatten gericht op andere doelgroepen.

De instellingen stellen een subsidieaanvraag op, vergezeld van een beleidsplan waarin streefwaarden zijn aangegeven. De realisatie van de streefwaarden wordt gevolgd door middel van jaarlijkse voortgangsrapportages van de instellingen.

Bij «voorbeeldfunctie rijkshuisvesting» wordt gestreefd naar integrale en hoogwaardige ontwerpkwaliteit, waarbij de functionele waarde en toekomstwaarde in evenwicht zijn en er sprake is van stedenbouwkundige inpassing van de rijkshuisvesting. Bij ieder nieuw rijkshuisvestingsproject wordt door de Rijksbouwmeester een architect geselecteerd. De Rijksbouwmeester kan op projectniveau de architectkeuze inzichtelijk maken en de voortgang van het project aangeven.

6.3. Groeiparagraaf

In 2002 zal een nulmeting worden uitgevoerd als referentie voor de voortgangsbeschrijving ten aanzien van de beleidsdoelen in de komende jaren, waarbij de aangepaste Vijfde Nota leidend zal zijn. De Vijfde Nota zal aangepast worden naar aanleiding van het Strategisch Akkoord.

Dit jaar zal het Kabinet tijdig een zogenaamde «stellingnamebrief» hierover aan de Tweede kamer zenden. In de begroting van 2004 en verder zal dat nader worden uitgewerkt waarbij de aandacht zich zal richten op:

1. Een verdere ontwikkeling en invulling van de prestatie-indicatoren. Hierbij zal naast procesindicatoren ook zoveel mogelijk gebruik worden gemaakt van effectindicatoren. Dit geldt met name voor Deltametropool en BIRK. Ook de prestatie-indicatoren bij de doelstelling «Verbeteren stedelijke inrichting» worden nader uitgewerkt;

2. Voor de internationale profilering van de Deltametropool zal in 2003 de beleidstheorie, en daarmee de veronderstelde causale relaties tussen doelen en middelen, verder geëxpliceerd worden en gekoppeld hieraan zal de aandacht voor het evaluatieonderzoek zich ook meer gaan richten op de verificatie van de veronderstellingen;

3. In de begroting 2004 zal een indicator voor de kwaliteit van de onderhoudstoestand van monumenten gepresenteerd worden.

6.4. Budgettaire gevolgen

6.5. Budgetflexibiliteit

Toelichting:

Uit de tabel blijkt dat 44% van de programma-uitgaven van dit artikel reeds juridisch is verplicht. Als we rekening houden met complementair noodzakelijke en/of bestuurlijk gebonden projecten dan is 30% flexibel.

Juridische verplichtingen

De juridisch verplichte projecten betreffen:

• Rijksmonumenten (5,0 mln);

• Architectuurbeleid (3,7 mln);

• Nieuwe Sleutelprojecten (1,0 mln).

Bestuurlijke invalshoek

De complementair noodzakelijke en/of bestuurlijk gebonden projecten betreffen:

• Belvédère waarvan 4,3 mln vast ligt in bestuurlijke afspraken met de ministeries OC&W en LNV;

• Rijksmonumenten waarvan 1,5 mln bestuurlijk is gecommitteerd.

Artikel 7. Verbeteren integrale milieukwaliteit op lokaal niveau

7.1. Algemene beleidsdoelstelling

Het ministerie van VROM stimuleert de verbetering van de milieukwaliteit van zowel het stedelijk als het landelijk gebied, met het oog op een duurzame ontwikkeling in de directe leefomgeving. Milieuvraagstukken die spelen op lokale en regionale schaal worden bij voorkeur integraal aangepakt, aangezien separate thematische benaderingen daar vaak niet leiden tot een optimale oplossing.

Het beleid is met name gericht op het daadwerkelijk voorkomen en terugdringen van geluidhinder, van veiligheidsrisico's van industriële activiteiten en van risico's van lucht- en bodemverontreiniging. Artikel 7 is gericht op het bevorderen van de lokale uitvoering van het milieubeleid; de normstelling en instrumentatie op nationale schaal is onderdeel van artikel 10. Het beleid is uitgewerkt in de volgende operationele doelstellingen:

• Lokale milieukwaliteit en gebiedsgericht beleid;

• Uitvoering bodemsanering;

• Geluidsreductie;

• Waarborgen externe veiligheid.

7.2. Operationele doelstellingen

7.2.1. Lokale milieukwaliteit en gebiedsgericht beleid

7.2.1.1. De kwaliteit van de leefomgeving

Om ervoor te zorgen dat het milieubeleid bijdraagt aan de kwaliteit van de leefomgeving is VROM in 2002 begonnen met het voorbereiden van bestuurlijke afspraken met het Interprovinciaal Overleg (IPO), de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) en de Unie van Waterschappen (UvW). Dit is het begin van een beleidstraject dat invulling moet geven aan hoofdstuk 11 van het NMP4. In deze fase wordt gewerkt aan het opstellen van onder andere minimumwaarden, ambitiewaarden, gebiedstypologie, proceseisen, flankerend beleid en implementatievoorbereiding. Op dit terrein worden in 2003 de volgende prestaties voorzien:

a. Het vastleggen van de afspraken in het Bestuursakkoord leefomgeving;

b. Begin 2003 brengt de evaluatiecommissie Stad en Milieu haar tweede advies uit. Voor de zomer zal hierop een Kabinetsstandpunt volgen. De implementatie van de door de minister overgenomen aanbevelingen van het eerste advies van de evaluatiecommissie krijgt z'n beslag onder andere in het Bestuursakkoord leefomgevingskwaliteit;

c. Vormgeving van het sturingsmodel gebiedsgerichtbeleid mede op basis van de in 2002 uitgevoerde evaluatie SGM (Subsidieregeling Gebiedsgericht Milieubeleid).

7.2.1.2. Vernieuwing geluidsbeleid

In het NMP4 zijn nieuwe beleidsdoelen geformuleerd, daarnaast moet de EU-richtlijn omgevingsgeluid in 2004 worden geïmplementeerd. Hiervoor is een wijziging nodig van de Wet Geluidhinder. Het streven is dat in 2004 de Wet Modernisering Instrumentarium Geluidsbeleid (MIG) van kracht gaat. In 2003 zullen daarvoor de volgende prestaties moeten worden geleverd:

• De ontwerp-AMvB's voor de uitvoering van de wet MIG moeten gereed komen en de begeleiding van de invoering (handreiking, voorlichting, en dergelijke) zal zodanig worden voorbereid dat de Wet MIG in 2004 kan worden ingevoerd;

• Parlementaire behandeling in 2003 van de aanpassing van de Wet Geluidhinder in verband met de implementatie van de EU-richtlijn. De beleidsdoelstelling kan nog wijzigen naar aanleiding van aanpassing van het NMP4.

7.2.1.3. Lokale luchtkwaliteit

De gegevens over de luchtkwaliteitssituatie in ons land en in het bijzonder in de agglomeraties met meer dan 250 000 inwoners worden door het rijk samengesteld op basis van gemeentelijke gegevens. Voor die locaties waar sprake is van overschrijdingen van plandrempels zoals vastgelegd in het Besluit Luchtkwaliteit, zullen in 2003 plannen ontwikkeld worden om aan de normstelling te kunnen voldoen. Hierover wordt door VROM aan de EU gerapporteerd.

Daarnaast zal in 2003 de implementatie van de 3^e EU-dochterrichtlijn Luchtkwaliteit die betrekking heeft op ozon, plaats vinden door middel van een ministeriële regeling.

Ook zal in Europees verband de eerste EU-dochterrichtlijn geëvalueerd worden; Nederland brengt hierbij de ervaringen met betrekking tot de haalbaarheid van de normstelling en de daaraan verbonden financiële consequenties in.

De beleidsdoelstelling kan nog wijzigen naar aanleiding van aanpassing van het NMP4.

7.2.2. Uitvoering bodemsanering

VROM is verantwoordelijk voor de kwaliteit en de voortgang van de bodemsanering De uitvoering van de bodemsanering is neergelegd bij provincies en gemeenten. Het einddoel van het vernieuwde bodemsaneringsbeleid, zoals voortgekomen uit het NMP3, is: de beheersing van de bodemverontreinigingproblematiek per 2023.

De invulling die wordt gegeven aan de subsidietaakstellingen van het Strategisch Akkoord, leidt tot een ombuiging voor de jaren 2005 en verder. Dit heeft tot gevolg dat provincies en gemeenten vanaf 2005 minder budget zullen ontvangen dan in de begroting 2002 was geraamd. De doelstelling uit het NMP3 (beheersing van de bodemverontreinigingsproblematiek per 2023) zal daardoor waarschijnlijk later worden behaald.

Het rijk participeert voor gemiddeld 25% in de kosten van de bodemsaneringsoperatie. De overige 75% moet door de andere belanghebbenden, inclusief de veroorzakers, opgebracht worden. Dit betekent dat de multiplier niet constant in de tijd behoeft te zijn en per segment en per programma kan variëren. Het vaststellen en bewaken van de afgesproken gemiddelde multiplier van 25% is een onderdeel van de financiële sturing van de bodemsaneringsoperatie die gebaseerd is op het nieuwe systeem van programmering, monitoring en verantwoording. De bevoegde gezagen spelen daarbij een sleutelrol.

Om dit te bereiken zullen de acties uit het Kabinetsstandpunt BEVER (kamerstukken 2001–2002, 28 199, nr. 1) voortvarend moeten worden uitgevoerd. Dat betekent onder andere het volgende:

1. In 2003 is de Wet bodembescherming (Wbb)en de bijbehorende regelgeving herzien. Naar verwachting zal het wetsvoorstel eind 2002/begin 2003 aan de Tweede Kamer kunnen worden gestuurd, inclusief de AMvB over de bedrijvenregeling. Onderwerpen in dit wetsvoorstel zijn de wijziging van de saneringsdoelstelling (namelijk functiegericht en kosteneffectief), versterking van de saneringsplicht voor bedrijven en een basis voor een subsidieregeling voor sanering van bedrijfsterreinen alsmede een financieringsstelsel voor overheden op basis van programma's die door de uitvoerende overheden worden opgesteld. Het wetsvoorstel biedt tevens de basis voor onder andere een AMvB Financiële bepalingen en een AMvB Uitwerking Saneringsdoelstelling;

2. De mate van realisatie van de doelstelling uit het NMP3, wordt jaarlijks gemonitord. Vooraf is het mogelijk een raming te maken voor de in 2003 te verwachten prestaties. Dit op basis van geplande prestaties uit de meerjarenplannen die door de bevoegde overheden voor de periode 2002 t/m 2004 zijn gemaakt en de realisatiecijfers van de afgelopen jaren, zoals opgenomen in de jaarverslagen bodemsanering;

3. In 2003 zal een inventariserend onderzoek afgerond worden naar de omvang van ernstige bodemverontreiniging met asbest. Tevens zullen de financiële consequenties van de aanpak van deze verontreiniging in kaart gebracht worden;

4. Het in kaart brengen van het landsdekkend beeld inzake de omvang van de bodemverontreiniging in 2004. Dit om tijdig over een nulmeting te beschikken van de werkvoorraad te saneren locaties op de landbodem. De nulmeting moet in 2004 gereed zijn vanwege de in 2004 op te stellen ISV- en Wbb-meerjarenprogramma's bodemsanering 2005 t/m 2009.

Onder andere op verzoek van de Tweede Kamer (10 april 2002) krijgt de verbetering van de kwaliteit van de uitvoering van de saneringsoperatie extra aandacht Dit wordt mede vormgegeven door:

• Een (wettelijke) regeling voor de kwaliteitsborging van bodemintermediairs in 2003;

• Het verbeteren van het toezicht door het bevoegd gezag-Wbb op de uitvoering van bodemsaneringsprojecten;

• Het opstellen van toezichts- en handhavingsplannen door gemeenten en provincies en de toetsing daarvan vanuit haar deskundigheid door de VROM-Inspectie;

• Het wettelijk verplicht stellen van het ter goedkeuring voorleggen van evaluatierapporten aan de bevoegde overheden per 2004; dit maakt deel uit van de wetsvoorstellen die in 2003 zullen worden voorgelegd.

Kostenverhaal

In 2000 is besloten tot een intensievere aanpak van het kostenverhaal. In 2003 zal het beoordelingstraject afgerond worden van alle 1800 kostenverhaalgevallen en zal een besluit worden genomen welke van deze zaken, in aanvulling op de 800 reeds behandelde zaken en op de 550 reeds lopende verhaalsprocedures, zullen worden aangepakt. De inkomsten uit kostenverhaal worden voor 2003 geraamd op minimaal € 5 mln.

7.2.3. Geluidsreductie

VROM is verantwoordelijk voor de financiering van de geluidsanering. Het betreft situaties waar op de ijkdatum (1986 – wegverkeerslawaai, 1987 – railverkeerslawaai en het moment van zonevaststelling voor industrielawaai) de saneringswaarde werd overschreden. Het beleid is gericht op het afronden van de meest urgente gevallen van de sanering verkeerslawaai in 2010. De afronding van de sanering industrielawaai is voorzien in 2003, behoudens enkele specifieke, complexe situaties. Daarom wordt in 2003 voortgegaan met de saneringen volgens lopende programma's. Daarnaast wordt ingezet op bronbeleid in de vorm van de stimulering van de toepassing van stille wegdekken op provinciale en gemeentelijke wegennetten en het gebruik van stille remsystemen voor treinen. Naast sanering van lawaai is ook ingezet op bestrijding van lawaai aan de bron. Dit bronbeleid komt op het punt van «stille wegdekken» te vervallen als de regeling na 2004 wordt beëindigd teneinde invulling te geven aan taakstellingen van het Strategisch Akkoord. Dit heeft geen gevolgen voor de geluidsdoelstellingen. De regeling is gericht op het opdoen van nieuwe kennis over stille wegdekken; verwacht wordt dat voortzetting na 2004 weinig extra kennis oplevert.

Bij het geluidsaneringsprogramma 2003 van verkeerslawaai hoort het volgende overzicht:

De gegevens over de aantallen personen die een geluidbelasting van meer dan 65 dB(A) ondervinden en het oppervlak met een geluidsbelasting van meer dan 50 dB(A) worden opgenomen in de Milieubalans van het RIVM. Deze parameters geven wel inzicht in de geluidsbelasting in Nederland maar hebben geen aantoonbaar verband met het Rijksbeleid op dit terrein, dat zich met name richt op de sanering van verkeerslawaai en de reductie van het geluid van rijksinfrastructuur.

7.2.4. Waarborgen externe veiligheid

Het externe veiligheidsbeleid is erop gericht dat de risico's voor de bevolking zo laag mogelijk worden gehouden, en tenminste voldoen aan de kwaliteitsambities zoals geformuleerd in het NMP-4. Dit is uitgewerkt in de AMvB «Kwaliteitseisen externe veiligheid inrichtingen» en houdt in het in 2010 bereiken van een minimum beschermingsniveau voor plaatsgebonden risico van 10^–6 en een verantwoordingsplicht ten aanzien van groepsrisico's.

Voor de beleidsvernieuwing zijn in het NMP4 beleidsprestaties geformuleerd. Dit betreffen zowel unieke VROM-prestaties als prestaties die door of in samenwerking met andere overheden worden geleverd. De beleidsdoelstelling kan nog wijzigen n.a.v. aanpassing van het NMP4.

Vanwege de coördinerende taak van VROM zijn alle beleidsprestaties die leiden tot de beleidsvernieuwing opgenomen:

1. Burgers krijgen in hun woonomgeving een minimum beschermingsniveau met betrekking tot gevaarlijke stoffen.

De AMvB «Kwaliteitseisen externe veiligheid inrichtingen» zal in 2003 in werking treden. De VROM-inspanning in 2003 is gericht op kennisoverdracht voor implementatie van de AMvB, opdat de doorwerking en handhaving van deze regelgeving voortvarend kan plaatsvinden.

Voor vuurwerkbedrijven is het beschermingsniveau in het Vuurwerkbesluit vastgelegd. In 2003 zal de uitvoering en coördinatie van het vuurwerkbesluit worden voortgezet. Binnen een tijdsbestek van twee jaar na inwerking treden van het vuurwerkbesluit moet de sanering van de vuurwerkbranche gerealiseerd zijn. Ook worden in 2003 de meest urgente knelpunten rond de LPG-tankstations gesaneerd.

2. Het bestuur en de politiek zullen veel bewuster om moeten gaan met het accepteren van risico's in relatie tot de omvang van mogelijke rampen..

Om bewuster om te kunnen gaan met risico's zal om te beginnen een transparanter afwegingsproces tot stand moeten worden gebracht. VROM zal hierbij de volgende prestaties leveren:

– Integrale afweging van kosten en baten van de productketens LPG, Ammoniak en Chloor: in 2003 worden deze ketenstudies afgerond en worden beleidsopties voorgelegd waarin de afweging van risico's versus de overige kosten en baten inzichtelijk wordt gemaakt;

– In 2003 wordt voor een aantal concrete knelpunten gewerkt aan het transparant maken van de afweging met betrekking tot groepsrisico's en maatschappelijke kosten en baten. Dit heeft betrekking op emplacementen, munitieopslagplaatsen, sleutelprojecten (Rotterdam C.S. en Amsterdam Zuid-as) e.d;

– Met een aantal bedrijven zullen in 2003 onderhandelingen worden gevoerd over de mogelijkheden om de bedrijfsactiviteiten te beëindigen dan wel anders ruimtelijk te organiseren, waarmee een deel van de knelpunten samenhangend met transport worden opgelost.

3. De maatschappelijke kosten van gevaarlijke stoffen zullen zoveel mogelijk in het gebruik van die stoffen worden geïnternaliseerd.

In de voorgenoemde ketenstudies zal via de integrale kosten baten analyse een poging worden gedaan om de maatschappelijke kosten van gevaarlijke stoffen toe te delen aan de producenten en consumenten van deze stoffen.

4. Het beleid ten aanzien van inrichtingen zal veel meer rekening houden met de risico's van transport.

In samenwerking met het ministerie van Verkeer en Waterstaat wordt gewerkt aan een uitwerking en toepassing (dus aanwijzen tracés) van de methode «regulering vervoer gevaarlijke stoffen over spoor». Zo mogelijk wordt deze methode ook ontwikkeld voor weg- en watervervoer. In 2003 wordt een wetsontwerp in de Ministerraad gebracht betreffende een verruimde reikwijdte van de Wet Milieubeheer (Wm) voor het rekening houden met transportrisico's.

5. De afstemming en toedeling van verantwoordelijkheden zal worden verbeterd, zodat daardoor de veiligheidsketen wordt versterkt.

Een verdergaande integratie en samenwerking tussen departementen onderling op basis van de reeds afgesproken verantwoordelijkheidsverdeling en een scherpere formulering van de verantwoordelijkheidsverdeling tussen rijk en provincies, provincies en gemeenten zal worden uitgewerkt. Deze uitwerking zal worden afgerond in 2004.

6. Er komt een wettelijke registratieplicht voor risicovolle situaties en de uitvoering van de informatievoorziening over risico's aan de burger zal worden verbeterd.

Doel is het centraal registreren van risicovolle activiteiten en betrokken overheden en burgers hierover te informeren. De wet is afgerond in 2002, de uitwerking en invoering vindt plaats in 2003.

7.3. Groeiparagraaf

Lokale milieukwaliteit

Bij het opstellen van deze begroting is het exacte aantal knelpunten luchtkwaliteit niet bekend. In volgende begrotingen zullen deze aantallen worden genoemd.

De doelen met betrekking tot de kwaliteit van de leefomgeving, de modernisering van het geluidbeleid, en de lokale luchtkwaliteit zullen zo meetbaar mogelijk worden geformuleerd. In de bestuursafspraken MILO (Milieukwaliteit Leef Omgeving), die eind 2003 gereed zullen zijn, zullen de doelen voor de minimumkwaliteit en de gebiedsgerichte kwaliteitsambities worden vastgelegd. Voor lokale luchtkwaliteit loopt een traject van rapportages in 2002, bestrijdingsplannen in 2003 en evaluatie van de richtlijn in 2004. Gaande dit traject zullen de doelen nader worden aangescherpt. Voor geluid zullen de doelen nader worden bepaald in een in 2003 uit te voeren NMP4-actie gericht op de evaluatie van de in het NMP4 geformuleerde geluiddoelen.

Uitvoering bodemsanering

Indicatoren voor het monitoren van de bodemsaneringsoperatie worden ontwikkeld. Nadat het landsdekkendbeeld over de omvang van de bodemverontreiniging in Nederland bekend is wordt met ingang van 2005 per jaar de resterende werkvoorraad van het landsdekkendbeeld gepresenteerd.

Geluidsreductie

Voor de uitvoering van de sanering van verkeerslawaai zullen gegevens worden verstrekt over aantallen verrichte saneringen, totaal aantal nog te verrichte saneringen en aantal te verrichte saneringen in het desbetreffende begrotingsjaar.

Ten aanzien van het bronbeleid geluid zullen kwantitatieve gegevens over de aanleg van stilwegdek op basis van de stimuleringsregeling worden opgenomen.

Waarborgen externe veiligheid

In 2003 wordt een programmatische uitvoering van de sanering van de vuurwerkbranche vastgelegd op basis waarvan de voortgang in de uitvoering van de sanering kan worden gevolgd. Een zelfde aanpak wordt in 2003 vastgesteld voor de sanering van de urgente gevallen met betrekking tot de LPG-tankstations. Ook zullen de beleidsprestaties m.b.t. externe veiligheid waar mogelijk meetbaar worden geformuleerd.

7.4. Budgettaire gevolgen

7.5. Budgetflexibiliteit

Toelichting:

In de reeks «complementair noodzakelijk en/of bestuurlijk gebonden» is vanaf 2005 onder andere rekening gehouden met het meerjarenprogramma bodemsanering dat vanaf 2005 toegezegd zal gaan worden. Deze reeks is betiteld als bestuurlijk gebonden aangezien dit beleid valt onder het Kabinetsstandpunt BEVER. Voor de jaren 2003 en 2004 zijn de reeds toegezegde meerjarenprogramma's (2002, 2003, 2004) opgenomen onder de reeks «juridisch verplicht».

Artikel 8. Versterken ruimtelijke kwaliteit landelijke gebieden

8.1. Algemene beleidsdoelstelling

VROM streeft naar een vitaal landelijk gebied, waarbij de vraag naar meer ruimtelijke kwaliteit samen gaat met de doorgaande behoefte aan extra ruimte. Het beleid richt zich in deze context enerzijds op handhaving en zo mogelijk herstel van waardevolle gebieden met bijzondere landschappelijke, cultuurhistorische of ecologische kwaliteiten en anderzijds op het verder ontwikkelen van de groene kwaliteiten binnen het landelijk gebied in samenhang met de bebouwde omgeving.

Water speelt een belangrijke rol als ordenend principe en als mogelijkheid om het landschap meer divers en aantrekkelijker te maken.

Door de identiteit en diversiteit van het Nederlands landelijk gebied te versterken en verder te ontwikkelen en de toegankelijkheid voor iedereen te vergroten, ontstaat een aantrekkelijker land om in te wonen, te werken en te recreëren. De aandacht van het ministerie van VROM richt zich hierbij met name op de voor Nederland waardevolle landschappen en het buitengebied van de grote steden.

Bij het opstellen en uitvoeren van het ruimtelijk beleid voor het landelijk gebied zal door het Ministerie van VROM nauw worden samengewerkt met het Ministerie van LNV en V&W. De minister van VROM heeft een medeverantwoordelijkheid voor de structuurschema's en andere planologische kernbeslissingen van andere departementen.

8.2. Operationele doelstellingen

8.2.1. Bescherming en ontwikkeling van het landelijk gebied

Gebieden met bijzondere natuurlijke waarden en kenmerken of landschappelijk en cultuurhistorisch waardevolle elementen dienen te worden ontwikkeld en waar nodig beschermd. Het beleid voor deze waardevolle landschappen van nationaal belang is gericht op het sturen van ruimtelijke ontwikkelingen en -ingrepen door middel van een op het betreffende gebiedstype geënt planologisch regime. Over de invulling van dit beleid zal duidelijkheid worden geboden in het aangepaste deel 3 van de PKB Vijfde Nota

Nationale Landschappen

VROM streeft naar een ontwikkelingsgericht beleid gericht op behoud, versterken en herstellen van aanwezige landschappelijke waarden en het ontwikkelen van nieuwe structuurdragers. Het gaat daarbij om het versterken van de identiteit van voor Nederland waardevolle landsschappen;

• het versterken van de samenhang tussen stad en land: van geleidelijke overgangen tot scherpe contrasten op verschillende schaalniveaus;

• behoud en versterking van de cultuurhistorische- en ecologische waarden;

• behoud en herstel van openheid langs infrastructuur (panorama's op het landschap);

• landschappelijk passende ontwikkeling van de toeristisch-recreatieve sector;

• invoering van duurzaam waterbeheer in samenhang met het ontwikkelen van een duurzame ruimtelijke structuur voor grondgebonden landbouw als drager voor het cultuurlandschap.

De uitwerking van dit beleid zal in samenwerking met het ministerie van LNV plaatsvinden in de Vijfde Nota en het SGR.

Lopende verplichtingen die in het kader van de VINEX zijn gemaakt, zullen op een zorgvuldige wijze worden afgerond. De nadere uitwerkingen voor het Groene Hart en het Rivierengebied worden in bovengenoemd traject Nationale Landschappen meegenomen.

Bufferzones (en regionale parken).

Om te voorkomen dat stadsgewesten aaneen groeien en om open ruimten tussen de stadsgewesten te handhaven en te ontwikkelen, zijn in de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra (VINEX) bufferzones aangewezen. Het bufferzonebeleid is een van de speerpunten van het nationaal ruimtelijk beleid en daarmee een belangrijk onderdeel van het ruimtelijk ontwikkelingsperspectief voor de Randstad. De door VROM gereserveerde middelen zullen ook in 2003 worden ingezet voor de aankoop van gronden in bufferzones om de continuïteit van het beleid te garanderen.

Als gevolg van de invulling van de subsidietaakstelling heeft VROM vanaf 2004 minder geld beschikbaar voor grondaankopen. In overleg met LNV wordt gekeken in hoeverre de grondverwervingstaakstellingen gerealiseerd kunnen worden. Vooralsnog ziet het er als volgt uit:

Transformatie bufferzonebeleid naar een beleid voor Regionale Parken.

Om de recreatieve functie in stedelijke netwerken verder te ontwikkelen zullen de komende jaren onder andere door transformatie van de rijksbufferzones regionale parken worden ontwikkeld en aangelegd. De provincies en samenwerkende gemeenten hebben hierbij het voortouw. VROM en LNV vervullen hier een stimulerende rol.

De bestaande bufferzones zullen, met uitzondering van de bufferzone Blaricum-Huizen/Oostermeent, tot Regionale Parken worden getransformeerd. Deze parken bieden ruime mogelijkheden voor ontspanning, recreatie en beleving van natuur en landschap binnen de Stedelijke Netwerken.

Het stimuleringsbeleid van het rijk is gericht op maatregelen als:

• aanleg van bos en beplantingen en aanleg van recreatieve voorzieningen;

• open houden van deze gebieden door strategische grondverwerving;

• aankopen, saneren van ongewenste bebouwing.

De uitwerking van het ruimtelijk en instrumenteel kader zal in overleg met het Ministerie van LNV worden vastgesteld.

Water als ordenend principe stimuleren

In de Vijfde Nota zal de bijdrage van VROM aan het waterbeleid voor de veiligheid, wateroverlast en de zoetwatervoorziening, waar V&W voor het grootste deel eindverantwoordelijk voor is en LNV een bijdrage aan levert, nader worden uitgewerkt. De Minister van VROM is mede initiatiefnemer voor het opstellen van een PKB voor het Rivierengebied, gericht op rivierverruiming, ruimtelijke- en water kwaliteitsverbetering en het eventueel aanwijzen van retentiegebieden. In 2004 is deel 1 van deze PKB gereed.

Beleidslijn Ruimte voor de Rivier

In de loop van de tijd is de ruimte voor de rivier steeds verminderd. Een stringenter beleid voor het gebruik van het winterbed van de grote rivieren is daarom noodzakelijk gebleken.

De beleidslijn Ruimte voor de Rivier heeft als doel de huidige bestaande ruimte van de rivier te behouden. De beleidslijn is aangepast met de toevoeging van water-krachtcentrales aan de lijst van riviergebonden activiteiten tot «overslagactiviteiten gekoppeld aan bestaande bedrijvigheid». Voorts wordt op nader door het rijk aan te duiden plaatsen in de vorm van een limitatieve lijst beperkt ruimte geboden aan experimenten met aangepaste bouwvormen, binnen vastgestelde randvoorwaarden.

Gebieden die mogelijk nodig zijn voor de verbreding van het winterbed, de inrichting als retentiegebied of voor de versterking van de dijken worden gevrijwaard van ontwikkelingen die een inrichting ten behoeve van de bescherming tegen overstromingen kunnen bemoeilijken.

Voor de maatregelen die het rijk zal nemen om de te verwachten hogere rivierafvoeren te verwerken wordt een PKB voor het rivierengebied opgesteld.

Schadecommissie en -claims beleidslijn Ruimte voor de Rivier

Tijdens het bestuurlijk overleg op 23 april 1997 over de uitvoering van de Beleidslijn «Ruimte voor de Rivier» (Staatscourant nr. 77, 19 april 1996) en in de brief daarover aan de Tweede Kamer van 7 juli 1997 is vastgelegd dat het rijk bereid is een grote verantwoordelijkheid te aanvaarden voor de planschade die ontstaat door de beleidslijn. Daartoe heeft de minister van VROM eind 1999 het «Instellingsbesluit Commissie schadebeoordeling beleidslijn Ruimte voor de Rivier» gepubliceerd. De Commissie adviseert op verzoek van gemeenten of de minister van VROM en is ingesteld voor een periode van vijf jaar.

8.3. Groeiparagraaf

In 2002 zal een nulmeting worden uitgevoerd als referentie voor de voortgangsbeschrijving t.a.v. de beleidsdoelen in de komende jaren waarbij de aangepaste Vijfde Nota leidend zal zijn. De Vijfde Nota zal aangepast worden naar aanleiding van het Strategisch Akkoord. Dit jaar zal het Kabinet tijdig een zogenaamde. «stellingnamebrief» hierover aan de Tweede kamer zenden. In de begroting van 2004 en verder zal dat nader worden uitgewerkt, waarbij de aandacht zich zal richten op het ontwikkelen, aan- en invullen van prestatie-indicatoren. Naast procesindicatoren zal ook zoveel mogelijk gebruik gemaakt worden van effectindicatoren.

8.4. Budgettaire gevolgen van beleid

8.5. Budgetflexibiliteit

Toelichting:

Rekeninghoudend met de bestuurlijk gebonden Bufferzones (€ 9,2 mln, vastgelegd in een convenant) is slechts 22% van dit budget flexibel.

Het juridisch verplichte deel betreft de Ontwikkelingsbijdrage landelijk gebied (2,0 mln).

Artikel 9. Versterken ruimtelijke kwaliteit in Europees verband

9.1. Algemene beleidsdoelstelling

De algemene doelstelling van dit artikel is effectieve programmatische en projectmatige samenwerking en gezamenlijke beleidsafstemming en -voering met de buurregio's en -landen en de EU-partners om belangrijke ruimtelijke structuurelementen, die grensoverstijgend zijn, te versterken. Deze beleidsafstemming, die zowel op een meer regionaal niveau in de grensstreken zelf als op transnationaal niveau plaatsvindt, is gericht op de succesvolle uitvoering van juist die beleidsvoornemens in het nationaal ruimtelijk beleid die volledig afhankelijk zijn van internationale samenwerking.

Grote nationale ruimtelijke inrichtingsprojecten, zoals de mainports, de Deltametropool, de hoofdinfrastructuur enz. zijn tevens belangrijke elementen in de Europese ruimte en moeten concurreren met andere soortgelijke elementen in deze ruimte. Het nationaal ruimtelijk beleid kan daarom een rol spelen in de versterking van de internationale concurrentiepositie van Nederland. Door deze nationale ruimtelijke inrichtingsprojecten te plaatsen in een internationale context kan ervoor gezorgd worden dat deze projecten ook bijdragen aan dit concurrentiedoel.

9.2. Operationele doelstelling

Het operationele doel is de specifieke ruimtelijke kwaliteit van internationale betekenis, vooral in en om Nederland heen, de Noordzee en Waddenzee inbegrepen, in stand te houden en waar mogelijk te versterken.

Dit doel wordt vooral nagestreefd door met de ons omringende landen grensoverschrijdende en transnationale projecten vorm te geven, m.n. door gebruikmaking van het EU communautair initiatief Interreg.

Daarnaast zal beleidsmatig ingespeeld worden op de tendens meer aandacht te besteden aan de ruimtelijke impact van het Europees landbouw-, structuur-, transport- en milieubeleid.

Kritische succesfactoren bij het realiseren van dit beleidsdoel is de coöperatie van vooral buitenlandse samenwerkingspartners in het algemeen en de Interreg projectpartners in binnen- en buitenland in het bijzonder, alsmede het goed functioneren van de internationale Interreg programmasecretariaten.

9.2.1. Internationale afstemming ruimtelijke inrichting

Voor een aantal beleidsissues is de minister van VROM eerstverantwoordelijk, ook al is de samenwerking met andere departementen daarbij van essentieel belang. Voor de voortgang van de internationale samenwerking gericht op deze beleidsissues zal VROM zich vooral inzetten.

Aanknopingspunten in het Europees beleid

Als onderdeel van haar internationale beleidsstrategie gericht op het versterken van de ruimtelijke kwaliteit in Europees verband streeft VROM op termijn naar het inbouwen van ruimtelijke overwegingen in het Europees beleid, met name in het structuur-, transport-, landbouw-, en milieubeleid.

Op basis van het Kabinetsstandpunt over de herziening van het EU structuurbeleid in 2006 (gebaseerd op het IBO structuurbeleid) zal VROM via de bestaande nationale en internationale overlegkaders actief meewerken aan een fundamentele vernieuwing van het structuurbeleid. De contouren van de herziening zullen eind 2003 door de Europese Commissie worden neergelegd in het 3^e Cohesierapport. Met het oog hierop wordt interdepartementaal actief samengewerkt met de ministeries van Economische Zaken, Buitenlandse Zaken, Binnenlandse Zaken, Landbouw, Natuur en Visserij en Financiën. VROM zal zich in dit verband met name richten op de inbedding en invulling van het concept «territoriale cohesie» in het toekomstige beleid. De inzet daarbij is het effectiever maken van het structuurbeleid als geheel en het effectueren van bepaalde aspecten van voornoemde Nederlandse grensoverstijgende ruimtelijke beleidsvoornemens.

Daarnaast zal worden begonnen met de inhoudelijke voorbereiding van een informele RO-ministersbijeenkomst over de operationele invulling van «territoriale cohesie» die onder het Nederlandse voorzitterschap van de EU in 2004 zal plaatsvinden (het zoeken naar politiek draagvlak, afspraken op nationaal- en Europees niveau over de beoogde politiek-beleidsmatige rol, positie en inhoud, enz.).

Internationale Kennisuitwisseling

Het proces van verandering in het EU beleid kan alleen plaats vinden indien de huidige en nieuwe lidstaten daarmee instemmen. Kennisuitwisselingactiviteiten tussen de (toekomstige) lidstaten kunnen dit proces bevorderen en, gezien de grotere mate van gemeenschappelijkheid van beleid in de EU-lidstaten zelf, tevens bijdragen tot een doeltreffende uitvoering van dat beleid. Als onderdeel van haar internationale beleidsvoornemens zal VROM enkele kennisuitwisselingactiviteiten ondersteunen. Het Export Platform VROM zal zorg dragen voor de betrokkenheid van het op VROM beleidsterrein gerichte bedrijfsleven bij deze activiteiten.

Grensoverstijgende beleidsafstemming in het bijzonder m.b.v. Interreg III

VROM zal het initiatief nemen om internationaal draagvlak te vinden voor de ontwikkeling van de volgende beleidsactiviteiten:

• het vorm geven aan het openruimte beleid en het versterken van groene kwaliteiten in het Benelux-Middengebied en Noord Nederland/Niedersachsen;

• het verder vorm geven aan het stroomgebiedbeleid door middel van samenwerkings-programma's in de transnationale stroomgebieden van de Rijn.

Daartoe zal VROM in 2003 het initiatief nemen Interreg projecten (zie kader) te ontwikkelen gericht op het inrichten van de open ruimte in het Benelux Middengebied en Niedersachsen / Noord-Nederland en op de verdere ontwikkeling van stroomgebiedbeheersplannen voor de Rijn. Deze projecten worden uiteraard uitgevoerd in samenwerking met de Belgische en Duitse buren en met de Ministeries van respectievelijk Landbouw, Natuur en Visserij en Verkeer en Waterstaat en betrokken decentrale overheden, waaronder waterschappen.

Interreg III is een EU initiatief gericht op grensoverschrijdende, transnationale en interregionale samenwerking ter bevordering van een evenwichtige en duurzame ruimtelijke ontwikkeling in Europa. Door onder Interreg III cofinanciering beschikbaar te stellen voor projecten, faciliteert de EU de samenwerking die nodig is om grensoverschrijdend en transnationaal ruimtelijk beleid gestalte te geven. Hiertoe zijn samenwerkingsgebieden gevormd waarvoor een Operationeel Programma is opgesteld.

VROM is samen met de overige partnerlanden verantwoordelijk voor de succesvolle uitvoering van de (transnationale) Interreg IIIB programma's «Noordwest Europa» (NWE) en «Noordzee» en het (interregionale) Interreg IIIC programma «West Zone». Deze programma's zijn niet bedoeld als subsidie voor de uitvoering van het nationaal beleid. Wel zijn ze het belangrijkste uitvoeringsinstrument om die operationele doelstellingen na te streven die afhankelijk zijn van internationale samenwerking.

VROM is voor Nederland de verantwoordelijke nationale instantie voor een goede gebruikmaking van de B en C programma's door alle geïnteresseerde instanties in Nederland, zoals VROM zelf, maar ook decentrale overheden, andere departementen, waterschappen enz.

In de transnationale budgetten voor NWE, Noordzee en West Zone staan respectievelijk € 660 mln, € 260 mln en € 95 mln ter beschikking. Hoe meer projecten vanuit Nederland worden getrokken, hoe meer Nederlandse doestellingen verwezenlijkt kunnen worden met EU cofinanciering.

Omdat de minister van VROM politiek verantwoordelijk is voor Interreg IIIB en IIIC in Nederland is hij/zij ook verantwoordelijk voor een voldoende en een effectieve benutting van deze Interreg gelden en voor de reglementaire en juiste besteding daarvan door alle betrokken instanties in Nederland.

Gekoppeld aan Interreg heeft VROM «eigen middelen» waarvoor in 2002 een stimuleringsprogramma is opgesteld met als doel andere m.n. bestuurlijke instanties in Nederland actief te stimuleren om de andere internationale georiënteerde beleidsdoelen te halen. In 2002 heeft VROM reeds een cofinancieringstrategie ontwikkeld die de basis vormt voor de besluitvorming over de mate waarin het departement deelneemt aan Interreg projecten in het kader van dit stimuleringsprogramma.

Waar VROM vanuit haar eigen beleidsvoornemens zelf een bijzonder belang heeft in de ontwikkeling van zulke projecten kan zij deze projecten helpen meefinancieren en daaraan actief deelnemen. Daar kan VROM op actieve wijze ook de ontwikkeling van projecten faciliteren die gericht zijn op:

• beleidsafstemming binnen grensoverschrijdende stedelijke netwerken;

• de bescherming en ontwikkeling van grensoverschrijdende natuur-, cultuur-historische- en landschapswaarden als onderdeel van het pan-Europese ecologische netwerk;

• de samenwerking binnen grensoverschrijdende havennetwerken;

• de realisatie van transnationale logistieke netwerkvorming.

Het stimuleringsprogramma grensoverstijgende samenwerking kan ook overige internationale beleidsvoornemens omvatten, maar VROM zal zich daarvoor in mindere mate inzetten. Deze voornemens zijn breder, zoals de afstemming tussen stad en land in de Noordwest-Europese delta of de versterking van de samenhang in de Noordwest Europese metropool, of hebben betrekking op beleid dat vooral gevoerd wordt de ministeries van Verkeer en Waterstaat en/of Landbouw, Natuur en Visserij. De voornaamste voorbeelden hiervan zijn de verbetering van de infrastructurele hoofdverbindingen tussen de Deltametropool, Vlaamse Ruit en de Rhein-Ruhr Metropool, de internationale ontsluiting van nationale stedelijke netwerken.

Een aanzienlijk deel van het geld dat VROM in Interreg IIIB en IIIC investeert, gaat naar technische bijstand aan de gemeenschappelijke transnationale programmasecretariaten. Deelname aan het transnationale beheer van de programma's, de aansturing van het werk van deze secretariaten via de Comités van Toezicht alsmede de deelname aan het transnationale proces van projectgoedkeuring in de Stuurgroepen eisen ook in 2003 belangrijke prestaties van VROM. Als gevolg van de invulling van de subsidietaakstelling zal er van 2004 t/m 2006 minder geld beschikbaar zijn. Dit betekent dat, indien zoveel mogelijk EU-geld voor Nederlandse projecten binnen moet worden gehaald, de cofinanciering uit anderen bronnen gehaald moet worden. Hierbij valt te denken aan bijvoorbeeld andere overheden en particuliere initiatieven.

Voor zover niet in 2002 gebeurd, zal VROM ervoor zorgen dat de Interreg IIC programma's «North West Metropolitan Area» (NWMA), Noordzee en «Interreg Rijn-Maas Activiteiten» (IRMA) voor eind maart 2003 worden afgewikkeld.

In 2003 zullen nadere afspraken worden gemaakt met Nordrhein-Westfalen, Niedersachsen, Wallonië en Vlaanderen over beleidsafstemming in de grensstreken op het gebied van grensoverschrijdende bedrijventerreinen, waterbeheer, natuurontwikkeling, delfstofwinning en windmolenparken.

Ruimtelijke kwaliteiten in de Noordzee en de Waddenzee

Ten aanzien van de Noordzee zal worden gewerkt aan een aantal nationale en internationale onderwerpen om de identiteit en de ruimtelijke kwaliteit van de Noordzee te waarborgen dan wel te versterken. Het ministerie van V&W coördineert dit. De inzet van VROM richt zich vooral op het vormgeven aan de integrale ruimtelijke aanpak, waarbij de combinatiemogelijkheden van functies in de Noordzee worden vergroot. Naast het geven van ruimte aan economische functies in de Noordzee, zal ook de bescherming van het natuurlijk systeem in de Noordzee worden versterkt. Ten aanzien van zowel de nationale als internationale onderwerpen zal binnen Nederland veel worden samengewerkt met andere departementen en verdere betrokkenen.

In internationaal verband zal in het kader van het Oslo-Parijs Verdrag (OSPAR), en in nauwe samenwerking met het coördinerende ministerie van V&W, worden gewerkt aan de totstandkoming van een transnationale ruimtelijke visie op de Noordzee. In 2003 zal VROM het initiatief nemen om hiervoor een projectvoorstel bij het Interreg IIIB programma «Noordzee» in te dienen, met zowel internationale als Nederlandse partners. De ontwikkeling van een transnationale ruimtelijke visie sluit nauw aan bij ontwikkelingen die op een aantal gebieden al gaande zijn. Zo wordt bijvoorbeeld onder de vlag van de OSPAR gewerkt aan de totstandkoming van «Marine Protected Area's» en de ontwikkeling van «Ecological Quality Objectives». VROM zal ervoor zorgen dat de resultaten van deze OSPAR projecten goed worden afgestemd met, en gebruikt door, voornoemde ruimtelijke visie.

Voor de transnationale ruimtelijke visie zijn ook de uitvoering en resultaten van nationale projecten van belang. Het gaat hierbij vooral om de uitwerking van een concessiestelsel voor windenergie, de verdere implementatie van wet- en regelgeving in de Exclusieve Economische Zone (EEZ), criteria voor meervoudig ruimtegebruik, vastlegging van coördinaten en beschermingsregime voor gebieden met bijzondere natuurwaarden en het ontwikkelen van ontwerpcriteria voor bouwwerken binnen de 12 mijl. Aangezien de eerste verantwoordelijkheid voor de meeste van deze projecten bij andere departementen ligt zal VROM met deze departementen over de uitvoering van deze projecten concrete afspraken maken. In 2003 zal in eerste instantie voorrang worden gegeven aan de ontwikkeling van het concessiestelsel voor windenergie. Voor het ontwikkelen van ontwerpcriteria zal VROM het initiatief zelf nemen.

Het instandhouden van de bijzondere ruimtelijke kwaliteiten van de Waddenzee als een natuurgebied van internationale betekenis is al vele jaren het doel van trilaterale samenwerking met Duitsland en Denemarken. De PKB Waddenzee richt zich o.a. op de versterking en verdere ontwikkeling van deze samenwerking. VROM zal Interreg projecten gericht op de in de PKB Waddenzee opgenomen maatregelen en acties stimuleren.

Waddenadviesraad

De WAR is in 1997 voor een beperkte geldingsduur van 5 jaar ingesteld. In het kader van de nieuwe planologische kernbeslissing Waddenzee (Derde Nota Waddenzee) heeft het Kabinet besloten om de Waddenadviesraad na de expiratiedatum van 1 januari 2002 te laten voortbestaan onder een nieuwe naam «Raad voor de Wadden». Het Waddenzeebeleid is nog volop in ontwikkeling, reden waarom er behoefte blijft aan integrale afweging en politiek-inhoudelijke advisering over de duurzame ontwikkeling van het Waddengebied.

Coördinatie Waddenzeebeleid

De minister van VROM is coördinerend minister voor het Waddenzeebeleid in Nederland. Ten behoeve van coördinatie en overleg zijn het CCW (Coördinatie College Waddengebied) en het RCW (Regionaal Coördinatie College Waddengebied) opgericht. Het CCW en het RCW zijn een in 1980 bij Koninklijk Besluit ingesteld overleg- en coördinatieplatforms waarin de gezamenlijke Waddenoverheden (rijk, provincie en gemeenten) periodiek overleggen. Het CCW wordt voorgezeten door de Minister van VROM.

De kosten voor het functioneren van het CCW en RCW worden volgens de verdeelsleutel 5:3:2 verdeeld over de betrokken partijen. Het rijk in casu het ministerie van VROM, neemt 50% van de kosten voor haar rekening.

In het RCW wordt overleg gevoerd over de coördinatie van de uitvoering van het waddenzeebeleid.

9.2.2. Efficiënte en concurrerende ruimtelijke inrichting mainports

Project Mainportontwikkeling Rotterdam

Na het vaststellen van PKB-deel 4 (naar verwachting in 2002) is het zogenoemde ruimtelijk ordeningsspoor voltooid. In 2003 zal in het zogenoemde projectenspoor de feitelijke ontwikkeling en realisering van PMR worden geregeld.

Daartoe worden in 2003, aanvullend op de randvoorwaarden die in de PKB zijn opgenomen, afspraken gemaakt over organisatie, financiering en uitvoering van nog te definiëren projecten.

Ontwikkeling Nationale Luchthaven en Luchtvaart

De minister van V&W is eerstverantwoordelijk voor de nationale luchthaven. VROM richt zich op inpassing en inrichting van Schiphol, met als uitgangspunt dat verdere groei moet bijdragen aan de ruimtelijke kwaliteit van luchthaven en omgeving en moet passen binnen de ruimtelijke hoofdstructuur.

De mainportontwikkeling moet voldoen aan de milieu- en veiligheidsgrenzen, vastgelegd in de Wijziging van de Wet luchtvaart inzake inrichting en gebruik van Schiphol. Deze wetswijziging en de bijbehorende AMvB's voor het Luchthavenverkeersbesluit en het Luchthavenindelingbesluit treden per 1 januari 2003 in werking. Daarmee is voor het vijf-banenstelsel van Schiphol een met de PKB Schiphol en omgeving gelijkwaardig beleid verankerd.

Het planologisch kader is daarmee definitief. In 2003 zijn aan de orde:

• implementatie van het stelsel, met inbegrip van de handhaving;

• evaluatie van het beleid en voorbereiding van herziening van de AMvB's, mede naar aanleiding van de rapportage van de Commissie Berkhout over de geluidsaspecten.

9.3. Groeiparagraaf

In de begroting van 2004 tot de afronding van de huidige Interreg programma's in 2008 zal de aandacht zich blijven richten op de uitvoering van projecten die het ruimtelijk beleid in en om Nederland ondersteunen. De mate van deelname van VROM (financieel en/of menskracht) aan Interreg projecten zal afhankelijk zijn van de potentiële bijdrage van de projecten aan de doelstellingen van het Nederlandse ruimtelijk beleid. Voor de begroting 2004 worden criteria ontwikkeld die in de loop van, na, en tijdens de uitvoering van projecten gebruikt kunnen worden om inzicht te geven in de feitelijke bijdrage aan dat beleid.

Daarnaast zal in 2002 een nulmeting worden uitgevoerd als referentie voor de voortgangsbeschrijving ten aanzien van de beleidsdoelen in de komende jaren, waarbij de aangepaste Vijfde Nota leidend zal zijn. De Vijfde Nota zal aangepast worden naar aanleiding van het Strategisch Akkoord. Dit jaar zal het Kabinet tijdig een zogenaamde «stellingnamebrief» hierover aan de tweede kamer zenden.

9.4. Budgettaire gevolgen

9.5. Budgetflexibiliteit

Toelichting:

Het grootste deel van dit artikel is reeds bestuurlijk verplicht. De 5,2 mln die in de tabel is opgenomen betreft de in internationale afspraken vastgelegde verplichting voor het Interreg III programma.

Ook de juridische verplichting (1,25 mln) betreft het Interreg III programma.

Artikel 10. Verbeteren nationale milieukwaliteit

10.1. Algemene beleidsdoelstelling

VROM wil bijdragen aan het tot stand brengen van een hoogwaardige leefomgeving (waarbij voor alle gewenste functies de vereiste milieukwaliteit is gerealiseerd en functies elkaar niet negatief beïnvloeden) en een vitaal (voldoende economische basis en sociaal-culturele voorzieningen) platteland. De nadruk ligt hierbij op preventie en kader dan wel normstelling op nationale schaal met doorwerking in concrete gebieden. Met voorrang wordt gewerkt aan afstemming van overheidsbeleid (ruimtelijke ordening, water, milieu, natuur, landbouw), het zichtbaar maken van landelijke en regionale beleidsopgaven en het stimuleren van (pilots inzake) duurzame landbouw en agrobiodiversiteit. Het milieubeleid ter bevordering van de daadwerkelijke uitvoering en sanering op lokaal niveau is opgenomen in artikel 7.

10.2. Operationele doelstellingen

10.2.1. Duurzaam bodembeheer

Duurzaam bodembeheer betekent een zodanig gebruik van de bodem dat de eigenschappen van de bodem ook voor toekomstige generaties behouden blijven voor het uitoefenen van functies die van deze eigenschappen afhankelijk zijn. Hiertoe moet worden voorkomen dat nieuwe bodemverontreinigingen als gevolg van menselijk bodembedreigend handelen ontstaan. Hiervoor moeten preventieve en beheersmaatregelen worden getroffen. De basis hiervoor wordt enerzijds gevormd door een aantal bestaande algemene regels op grond van de wet Bodembescherming en de Wet Milieubeheer, en anderzijds de bodembeschermende voorschriften in de vergunningen op grond van de Wet Milieubeheer. Via monitoring, evaluatie en waar nodig verbetering van het instrumentarium wordt duurzaam gebruik van de bodem bevorderd.

Voor de waarborging van de kwaliteit van de uitvoering zijn kwaliteitsborgingsinstrumenten (met name certificering) nodig. Producenten en dienstverleners moeten in hoge mate zelf hiervoor zorgen. VROM draagt financieel bij aan:

• Het ontwikkelen van technische grondslagen en certificatie van bodembeschermende voorzieningen, in het Plan Bodembeschermende Voorzieningen (PBV). In 2003 wordt de huidige PBV-periode afgerond met een visie op de implementatie van de NRB- en PBV-resultaten gedurende de komende 10 jaar. Doel hierbij is volledige implementatie van deze resultaten via kennisoverdracht en handhaving. Vooral met het oog op kennisoverdracht zal ook een mogelijk beperkte continuering van het PBV aan de orde komen;

• De kwaliteitsborging van alle overige schakels in de bodembeheerketen door de Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer (SIKB). Het werkplan voor 2003 zal in november 2002 aan VROM ter goedkeuring worden voorgelegd.

Voor bedrijfsmatige bodembedreigende handelingen, die niet onder een algemene maatregel van bestuur vallen, zijn ten behoeve van het bevoegde gezag (gemeenten) richtlijnen verschenen in de vorm van een Nederlandse Richtlijn Bodembescherming (NRB) bedrijfsmatige activiteiten. In 2003 zal door de gemeenten en provincies beleidsmonitoring plaatsvinden van het gebruik van de NRB. Een goede uitvoering van de NRB door de circa 40 000 grote en middelgrote bedrijven die niet onder een AmvB ex artikel 8.40 van de Wet milieubeheer vallen, moet leiden tot een verwaarloosbaar risico op bodemverontreiniging. Dit niveau staat beschreven in de NRB. Indien bij de huidige stand der techniek sprake is van verhoogde risico's op bodemverontreiniging, dient onverhoopt herstel van de bodem gewaarborgd te zijn. Het merendeel van de bedrijven moet nog beginnen met de implementatie van de NRB.

Op 28 maart 2002 is besloten de huidige interim-richtlijn Bodemkwaliteitskaarten te handhaven en pas in 2003 te vervangen door een definitieve richtlijn en deze te verankeren in de Vrijstellingsregeling grondverzet. In 2002 is afgezien van de eerder voorgenomen evaluatie van deze vrijstellingsregeling vanwege gebrek aan urgentie. Vervanging van de huidige interim-richtlijn heeft als doel de toepassing van de vrijstellingsregeling te verbeteren.

In 2003 zal via voorlichting bekendheid worden gegeven aan bevoegd gezag (provincies, gemeenten, waterschappen), grondbedrijven en certificerende instellingen inzake:

• De beleidslijn voor omgaan met grond en bagger met van nature verhoogde gehalten;

• De publicatie van een handhavingsuitvoeringsmethode (HUM) voor grondstromen;

• De publicatie van een wijziging van het Besluit vrijstellingen stortverbod buiten «Wet milieubeheer-inrichtingen»; deze wijziging is noodzakelijk om het beleid voor het verspreiden van onderhoudsspecie klasse 0 tot en met 2 op het land te kunnen continueren totdat een beleidsbeslissing is genomen over het hergebruik van bagger als bodem;

• De formulering van de hoofdlijnen van een landelijk beleidskader voor het hergebruik van bagger als bodem.

In 2003 wordt een beleidsnota aan de Tweede Kamer gezonden met de hoofdlijnen van het beleid inzake hergebruik van bagger als bodem.

In 2003 wordt een beleidsnota inclusief kennisagenda aan de Tweede Kamer aangeboden over de bijdrage van duurzaam bodembeheer aan de opgave uit de Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening. Deze bijdrage is gericht op het intensiveren van ruimtegebruik en het zoveel mogelijk combineren van functies. Hiermee wordt beoogd invulling te geven aan de kwaliteitsbeelden uit het Vierde Nationaal Milieubeleidsplan. In de Ruimtelijke Verkenningen 2000 van VROM/RPD wordt geconstateerd dat de opgave uit de Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening om te komen tot intensivering van het ruimtegebruik en het zoveel mogelijk combineren van functies eveneens een intensivering van het gebruik van de ondergrond tot gevolg heeft. Er zijn leemten in de kennis van de nadelige effecten van gebruik van de ondergrond en van de wederzijdse beïnvloeding van functies via de ondergrond. De benodigde kennis wordt versnipperd gegenereerd en niet vanuit de invalshoek van optimalisering en verduurzamen van het ondergronds ruimtegebruik. Het Expertisecentrum voor de ondergrond (ECON) beoogt hierin te voorzien. In 2003 is de oprichting van ECON voorzien, na afronding van de besluitvorming in het Kabinet in ICES-kader. Deze besluitvorming is gestart met het op 26 maart 2002 aan de Tweede Kamer aanbieden door de minister van EZ van een brief over de voortgang van de derde investeringsimpuls in de kennisinfrastructuur. In deze brief is als een van de beleidszwaartepunten het «duurzaam gebruik van de ondergrond» opgenomen.

In 1999 is bij de presentatie van de nieuwe aanpak van bodemverontreiniging (functiegericht en kosteneffectief) aangekondigd dat ook voor waterbodems hieraan uitwerking zal worden gegeven. In 2003 zal in overleg met ministerie V & W een nota over waterbodemsanering en -beheer aan de Tweede Kamer worden gezonden.

10.2.2. Optimale waterketen

De waterketen omvat de elementen:

• Drink- en. leidingwatervoorziening;

• Riolering en afvalwaterzuivering.

Een optimale waterketen betekent dat de activiteiten die nodig zijn voor het goed functioneren van de keten professioneel, dat wil zeggen «goed en goedkoop» en in samenhang worden uitgevoerd en waarbij de mate van dienstverlening, milieubelasting alsmede de maatschappelijke kosten die dit vergt, helder en transparant wordt getoetst via benchmarking. In 2002 verscheen de rijksvisie op basis waarvan in 2003 gericht beleid zal worden geïnitieerd. In deze Rijksvisie staat aangegeven hoe aan de waterketen gerelateerde publieke belangen het best kunnen worden gewaarborgd. Drinkwatervoorziening en riolering behoren tot de beleidsverantwoordelijkheid van VROM, waarbij de uitvoering berust bij waterleiding-bedrijven, respectievelijk gemeenten. De afvalwaterzuivering is de verantwoordelijkheid van de minister van V&W met als uitvoerende instantie de waterbeheerders (zuiveringsschappen).

Drink- en leidingwatervoorziening

De watervoorziening omvat de levering van leidingwater (drinkwater, warm tapwater en huishoudwater) door waterleidingbedrijven en collectieve leidingwaterinstallaties (zoals in ziekenhuizen en op kampeerterreinen).

Voor de drink- en leidingwatervoorziening gelden de volgende doelstellingen:

• Het huidige kwaliteitsniveau van de drinkwatervoorziening blijft tenminste gelijk. Het aantal incidentele normoverschrijdingen in leidingwater (geldt op iedere plaats in het net) mag in 2003 en volgende jaren niet toenemen ten opzichte van 1999 (60 stuks);

• Alle waterleidingbedrijven moeten in 2005 over een gecertificeerd kwaliteitssysteem beschikken en uiterlijk 2005 wordt de eerste benchmark op basis van de wettelijke regeling uitgevoerd. Deze regeling wordt geëvalueerd in 2005. 90 % van de bedrijven moet in 2005 de aanpassingen aan hun leidingnet hebben doorgevoerd die nodig zijn om aan de door de waterleidingbedrijven afgesproken richtlijn en in 2003 in de Waterleidingwet vast te leggen norm voor leveringszekerheid te voldoen. In 2010 geldt dat voor alle bedrijven. Uit de meest recente inventarisatie ( 1999) blijkt dat toen 32% van de bedrijven volledig aan de nieuwe richtlijn voldeed en 45% grotendeels. Alle bedrijven beschikken over een plan van aanpak om de norm tijdig te bereiken;

• Voor de uitvoering van de regeling Chemicaliën en Materialen geldt dat vanaf 2005 alle materialen en chemicaliën die in contact komen met leidingwater, zijn voorzien van een door de minister erkende kwaliteitsverklaring. Daartoe zal de regeling op een aantal punten nog moeten worden uitgebreid. Dit betreft onder meer de microbiologische beoordeling van kunststoffen en de totale beoordeling van metalen en cementeuze materialen.Tussen 2002 en 2005 geldt dat de beoordeling zal plaatsvinden op basis van de eisen die op dat moment beschikbaar zijn. Bij de periodieke actualisatie van de kwaliteitsverklaring zullen de alsdan geldende aanvullende eisen worden meegenomen. Het aantal producten dat in 2002 beschikt over een kwaliteitsverklaring bedraagt ca. 300. Thans wordt onderzocht hoeveel producten uiteindelijk over een kwaliteitsverklaring moeten beschikken;

• Voor lood en desinfectienevenproducten kent het Waterleidingbesluit een overgangstermijn. In 2005 moeten alle waterleidingbedrijven aan de nieuwe normen voor desinfectienevenproducten voldoen. In 2006 moeten alle waterleidingbedrijven en eigenaren van collectieve installaties aan de nieuwe norm voor lood van 10 μg/l voldoen. De norm van 10 μg/l kan alleen gehaald worden als de nog resterende loden dienstleidingen en collectieve installaties worden gesaneerd. De sanering van de loden dienstleidingen is vrijwel voltooid. Doelstelling is dat deze voor eind 2004 zijn vervangen. Er bestaat geen inventarisatie van de ca. 600 000 dienstleidingen bij collectieve installaties. Naar verwachting is het aantal loden leidingen daarin beperkt.

Nu de collectieve installaties onder het regime van de Waterleidingwet vallen, zal in de komende jaren een beter kwantitatief inzicht worden verkregen. Het percentage woningen met loden binnenleidingen is verder afgenomen van 11% (1994–1996) tot 7% (1999–2001). Doelstelling is dat in 2005 in de sociale woningbouw alle loden leidingen zijn gesaneerd. Voor de particuliere woningbouw geldt een saneringsdoelstelling van 80% vermindering van het aantal woningen met geheel of gedeeltelijk loden drinkwaterleidingen (peiljaar 1995).

De introductie van tarieftoezicht op de waterleidingbedrijven, die was aangekondigd bij de partiële wijziging van de Waterleidingwet waarbij het overheidseigendom van waterleidingbedrijven is geregeld, wordt meegenomen bij de algehele herziening van de Waterleidingwet. Het ontwerp zal medio 2003 naar de Raad van State worden gezonden.

In 2003 wordt een evaluatie van enkele proefprojecten met huishoudwater afgerond. De proefprojecten zijn er onder meer op gericht op praktijkschaal inzicht te krijgen in de gezondheidsrisico's die zijn verbonden aan het gebruik van huishoudwater. Op grond hiervan zullen kwaliteitsnormen worden vastgesteld waaraan huishoudwater moet voldoen en die eveneens in het kader van de algehele herziening van de Waterleidingwet wettelijk worden vastgelegd.

Riolering- en afvalwaterzuivering

Het rioleringsbeleid is gericht op het duurzaam verwijderen van het gemeentelijke afvalwater. Dat houdt in dat het afvalwater binnen milieuhygiënische randvoorwaarden en tegen maatschappelijk verantwoorde kosten wordt verwijderd. De doelstellingen zijn in belangrijke mate bepaald door de Europese regelgeving (Richtlijn stedelijk afvalwater), geïmplementeerd in de Wet milieubeheer.

De doelstellingen zijn:

• De gemeenten moeten vanaf 2005 voldoen aan de basisinspanning. Deze basisinspanning is een, afhankelijk van de situatie theoretisch te berekenen prestatieniveau van een rioolstelsel. Voor het realiseren daarvan dienen de gemeenten te beschikken over een gemeentelijk rioleringsplan (GRP); thans voldoet circa 16 % van de gemeenten aan de basisinspanning;

• In 2005 moeten alle daarvoor in aanmerking komende ongezuiverde individuele lozingen via een integrale aanpak zijn beëindigd. In 2003 zal de regelgeving voor de sanering van afvalwater in het buitengebied worden aangepast, waarmee gemeenten en waterschappen ruimere mogelijkheden hebben om kosteneffectieve oplossingen voor kleine lozingen in het buitengebied te vinden.

De stijgende kosten voor de behandeling van gemeentelijk afvalwater maken deel uit van de ontwikkeling van de lokale lasten. Voor riolering wordt daarom mede ter beperking van de kosten(stijging), evenals voor drinkwatervoorziening en afvalwaterzuivering, benchmarking als systeem voor onderlinge prestatievergelijking ontwikkeld en op haalbaarheid getoetst. In lijn met het beleidsstandpunt «benchmarking als systeem» dat in 2002 aan de Tweede Kamer is toegezonden, wordt in 2003 een pilotstudie uitgevoerd, waaraan circa 25 gemeenten zullen deelnemen. Evaluatie van de pilotstudie zal in 2004 plaats vinden.

In 2002 heeft het Kabinet een standpunt over de institutionele aspecten van de waterketen aan de Tweede Kamer voorgelegd. Daarin is aangekondigd dat de mogelijkheden nader zullen worden onderzocht om de gemeentelijke rioleringsplannen (GRP'en) op termijn om te zetten in integrale afvalwaterplannen. Hierin zullen gemeenten in samenwerking met de waterbeheerders de gewenste ontwikkeling van riolering en afvalwaterzuivering in hun beheersgebied integraal vastleggenIn 2003 zullen pilots worden gestart waarin gemeenten en waterbeheerders ervaring zullen opdoen met het opstellen van een dergelijk plan. Op grond van de ervaringen zal in 2004 worden besloten of en onder welke voorwaarden het GRP zal worden vervangen door een (wettelijk verplicht) afvalwaterplan, waarin de combinatie riolering-rioolwaterzuivering per beheersgebied integraal wordt benaderd.

In 2010 moet afkoppeling van regenwater van de riolering als duurzame oplossing breed wordt gedragen en in tenminste 10% van de daarvoor in aanmerking komende gebieden ook daadwerkelijk zijn gerealiseerd. Via de (vooralsnog) vrijwillig op te stellen gemeentelijke watervisies moet inzicht ontstaan in de omvang van de gebieden die voor afkoppelen in aanmerking komen.

Bij het afkoppelen van regenwater is een probleem dat de noodzakelijke investeringen een lange terugverdientijd hebben. Daardoor is er bij gemeenten aarzeling om tot toepassing over te gaan. Bezien zal worden of er een financiële impuls kan worden gegeven om de gemeenten te stimuleren om tot afkoppelen over te gaan.

10.2.3. Duurzaam landelijk gebied

VROM streeft naar behoud en waar nodig verbetering van de milieukwaliteit teneinde de veerkracht en het herstelvermogen te waarborgen van bodem- en watersystemen geschikt voor duurzaam gebruik. Daartoe worden o.a. kaders en beoordelingscriteria voor zowel de milieukwaliteit als het gebruik van water en bodem geformuleerd met inachtneming van de verscheidenheid in ecologische condities. Sommige kaders en criteria zijn generiek, andere zijn specifiek voor het landelijk gebied buiten de bebouwde kom van gemeenten. Het beleid duurzaam landelijk gebied heeft tot doel dat, op grond van een integrale afweging van ecologische, economische en sociale belangen en waarden, de ruimtelijke functies in het landelijk gebied duurzaam zijn ingepast. Dit is het geval wanneer deze functies in een duurzame onderlinge relatie staan tot elkaar en tot het bodem- en watersysteem en behoud van biodiversiteit wordt bevorderd.

Biodiversiteit

Het doel van het biodiversiteitbeleid is om op nationaal en internationaal niveau te komen tot behoud en duurzaam gebruik van biodiversiteit en daarmee samenhangende hulpbronnen (m.n. hout, bodem, etc.) en processen (bijvoorbeeld CO₂-vastlegging in de biosfeer, natuurlijke ziekte- en plaagregulatie). Daarbij wordt gestreefd naar een billijke verdeling van de voordelen van het gebruik van genetische bronnen. Vanuit VROM worden daartoe activiteiten uitgevoerd op het vlak van natuurgericht milieukwaliteitsbeleid, duurzaam produceren en consumeren van natuurlijke hulpbronnen, economisch instrumentarium en internationale beleidsontwikkeling.

VROM zal met LNV en OS zorgdragen voor de implementatie van de afspraken gemaakt in COP 5 in 2000 en COP 6 in 2002. In 2003 wordt hiertoe in samenwerking met LNV en vertegenwoordigers van de landbouwsector een Overeenkomst Agrobiodiversiteit gesloten. Hiermee wordt voor de landbouw invulling gegeven aan internationale verplichtingen (EU en CBD) om biodiversiteit te integreren in sectoraal beleid.

Behoud en duurzaam gebruik van biodiversiteit in de landbouw levert een bijdrage aan doelstellingen voor het landelijk gebied ten aanzien van multifunctioneel gebruik, milieukwaliteit en kwaliteit van het landschap.

In het kader van de uitvoering van NMP4 is een start gemaakt met de uitvoering van het transitieprogramma Biodiversiteit & Natuurlijke Hulpbronnen. Dit programma wordt in 2003 aan de Tweede Kamer aangeboden. In het kader van dit programma zal in 2003 onder meer een inventarisatie worden gemaakt van maatschappelijke instellingen die voorloper zijn op deelterreinen van het programma; met hen zullen afspraken worden gemaakt over samenwerking. Tenslotte wordt in 2003 een benchmark ontwikkeld voor de mate waarin bij certificering rekening wordt gehouden met het beslag van producten op biodiversiteit en natuurlijke hulpbronnen. Het betreft een nieuw te ontwikkelen biodiversiteitmodule die in reeds bestaande certificeringtrajecten kan worden ingebouwd. Op grond van de resultaten kunnen producenten en consumenten onderscheid maken tussen halffabrikaten en producten naar de mate van«biodiversiteitvriendelijkheid».

Milieukwaliteit bodem

Als onderdeel van de activiteiten voor een duurzaam landelijk gebied worden normen en criteria voor de bodemkwaliteit ontwikkeld voor verschillende functies (bijvoorbeeld typen landbouw of natuur) en toepassing van grond. Met deze normen en criteria kan de geschiktheid van de bodem voor een gewenste functie worden bepaald of het gebruik of beheer van gronden worden geoptimaliseerd.

Om duurzaam bodemgebruik te realiseren worden kwaliteitskaders en beoordelingscriteria voor de bodem ontwikkeld die randvoorwaardenstellend zijn voor duurzaam bodembeheer.

De interventiewaarden bodemsanering zijn in 1994 door de minister van VROM vastgesteld. Deze worden geëvalueerd en VROM zal ze in 2003 opnieuw vaststellen. Dit wordt betrokken bij de herziening van de Wet bodembescherming.

In 1999 zijn bodemgebruikswaarden (BGW) voor landbouw en natuur aangekondigd, die in overleg met de ministeries van LNV en V&W tot stand komen. BGW zijn functiegerichte kwaliteitsnormen voor immobiele bodemverontreiniging. De BGW geeft voor schadelijke stoffen aan bij welke concentratie normaal gebruik van de bodem niet wordt belemmerd, zolang het betreffende bodemgebruik plaatsvindt. In 2003 wordt in overleg met de ministeries van V&W en LNV de nieuwe saneringsdoelstelling voor waterbodems geformuleerd. In samenhang daarmee worden bijbehorende BGW voor waterbodems ontwikkeld. De BGW voor landbouw, natuur en waterbodems worden wetenschappelijk onderbouwd door RIVM, RIZA en Alterra gezamenlijk. In 2003 zullen de BGW voor landbouw, natuur en waterbodems worden vastgesteld, waarna ze kunnen worden opgenomen in een ministeriële regeling op grond van de Wet Bodembescherming. In 2000 is de Stichting Kennisontwikkeling en kennisoverdracht Bodem (SKB) van start gegaan ten behoeve van de ontwikkeling van een structurele kennisinfrastructuur voor de bodem. In 2003 zal de Tweede Kamer in de ICES-rapportage worden geïnformeerd over de door SKB bereikte resultaten. Dan zal ook worden bepaald of een tweede SKB-traject wordt ingegaan.

Milieukwaliteit water

De doelstellingen van de EG-Kaderrichtlijn Water moeten in 2015 gerealiseerd zijn.

De EG-Kaderrichtlijn Water moet eind 2003 geïmplementeerd zijn in de Nederlandse wet- en regelgeving. VROM is verantwoordelijk voor de aanpassingen van hoofdstuk 5 van de Wet milieubeheer, als ook van het Besluit kwaliteitsdoelstellingen en metingen oppervlaktewateren.

Ten behoeve van de internationale afstemming van de implementatie van de Kaderrichtlijn Water worden de rivierenoverleggen voor de Rijn, Maas en Schelde geïntensiveerd. In dat kader is VROM nauw betrokken bij de voorbereiding en uitvoering van een nieuw Maasen Scheldeverdrag.

Uitgangspunt van het beleid ten aanzien van de kwaliteit van zwemwater is dat zwemmers geen ernstige gezondheidsrisico's mogen lopen en dat het publiek goed geïnformeerd wordt over de kwaliteit van het zwemwater. Richtlijn 76/160/EEG betreffende de kwaliteit van zwemwater zal eind 2002 ingrijpend worden herzien en gedurende de periode 2003 – 2004 in nationale regelgeving worden geïmplementeerd (herziening Wet Hygiëne en Veiligheid Zwem- en Badgelegenheden WHVZB en het bijbehorende Besluit BHVZB). Voor de Nederlandse inbreng bij de herziening van de richtlijn zal rekening worden gehouden met het advies van de Gezondheidsraad.

Milieukwaliteit gebiedsgerichte inrichting landelijk gebied

Doelstelling van het beleid voor gebiedsgerichte inrichting voor het landelijk gebied is het onder regie van provincies op programmatische wijze en in onderlinge samenhang realiseren van rijks- en regionale doelen op de terreinen van ruimtelijke ordening en landinrichting, milieu, landbouw, natuur, recreatie. De VROM inbreng strekt ertoe voor de functies in een gebied benodigde milieukwaliteit te formuleren en te doen realiseren. In februari 2002 is voor de tweede maal de bestuursovereenkomst gebiedsgerichte inrichting landelijk gebied gesloten (LNV, VROM, V&W, IPO). In de bestuursovereenkomst, die jaarlijks wordt vernieuwd, komen rijk en provincies landelijke kaders overeen voor landinrichting, grondverwerving, natuurbeheer en behoud en waar nodig herstel van kwetsbare functies in het landelijk gebied. Voor VROM ligt het accent op de Subsidieregeling Gebiedsgericht Beleid (SGB). Met de SGB worden onder andere maatregelen ter bestrijding van verdroging, reductie van emissies, behoud of herstel van cultuurlandschappen gerealiseerd. De Dienst Landelijk Gebied (DLG) van LNV voert de subsidieregeling SGB uit. De budgetten voor SGB staan op artikel 7.

In de Bestuursovereenkomst 2002–2005 is vastgelegd dat partijen na afloop van elke vierjaarlijkse periode gezamenlijk de beleidsrealisatie en bestedingen evalueren op basis van de voortschrijdende uitvoeringscontracten en de provinciale verantwoordingen. Deze eerste vierjaarlijkse verantwoording vindt plaats na afloop van 2004.

In 2003 zullen de door rijk en provincies in 2002 gemaakte afspraken over een vereenvoudiging van de bestuursovereenkomst landelijk gebied worden geïmplementeerd.

10.2.4. Duurzame landbouw

Voor alle beleidsprestaties op het terrein van duurzame landbouw geldt dat zij tot de gezamenlijke verantwoordelijkheid behoren van de bewindslieden van LNV en VROM, dit met dien verstande dat de minister van VROM verantwoordelijk is voor de milieu- en ruimtelijke aspecten.

Duurzame landbouw kent een nationale en internationale component. Bij de internationale component gaat het vooral om de ombuiging van het gemeenschappelijk landbouwbeleid van de EU in een duurzame richting (zie artikel 11.2.1 Internationale samenwerking milieu). Nationaal staan de thema's mineralen, ammoniak, stank en bestrijdingsmiddelen centraal.

10.2.4.1. Mineralenbeleid

Doelstelling van het mestbeleid is, dat de emissie van nitraat en fosfaat door agrariërs tot een niveau wordt teruggebracht dat in overeenstemming is met de doelstellingen ten aanzien van milieukwaliteit. De kwantitatieve milieudoelstellingen zijn als volgt vastgesteld:

• In 2003 moet worden voldaan aan de norm van 50 mg nitraat per liter in het bovenste grondwater;

• In 2003 realiseren van 50% reductie van de stikstof- en fosfaatbelasting van het oppervlaktewater ten opzichte van 1985, hetgeen moet leiden tot het beperken van de eutrofiëring van het oppervlaktewater;

• In 2003 voldoen aan de EU-Nitraatrichtlijn, met name de derogatie.

Deze doelstellingen zijn geoperationaliseerd in de verliesnormen van het Minas.

Medio 2002 is de Meststoffenwet 2002 geëvalueerd. Gekeken is naar de noodzakelijkheid van de voorgenomen aanscherping van de Minas-verliesnormen per 2003 en naar het functioneren van samenhangende wettelijke maatregelen en het flankerende beleid. De resultaten van de evaluatie zijn mede bepalend voor het beleid in 2003. Conform de Meststoffenwet wordt het mestbeleid om de twee jaar geëvalueerd. De eerstvolgende evaluatie zal plaatsvinden in 2004.

Om te voldoen aan de EU Nitraatrichtlijn moet Nederland tot overeenstemming komen met de Europese Commissie over een derogatie van de Nitraatrichtlijn. Dit is de mogelijkheid om gemotiveerd hogere mestnormen toe te passen dan in de richtlijn zijn opgenomen. De Nederlandse inzet is daarbij voor grasland 250 kg stikstof per hectare in plaats van 170 kg uit de richtlijn. Hiervoor wordt door VROM samen met LNV zowel ambtelijk als politiek overleg gevoerd met de Commissie.

10.2.4.2. Ammoniakbeleid

In Europees verband is de National Emission Ceiling (NEC) van kracht. Het Nederlands jaarlijkse nationale emissieplafond voor ammoniak is daarbij vastgesteld op 128 kiloton, te realiseren uiterlijk 2010. De huidige berekende emissie bedraagt 157 kiloton (2000). Over de hoogte van de werkelijke emissie bestaat nog onzekerheid; naar alle waarschijnlijkheid is de emissie hoger dan 157 kiloton.

De Wet ammoniak en veehouderij is in 2002 in werking getreden.

De activiteiten die behoren bij de uitvoering van de wet zijn gedeeltelijk voor 2003 gepland. Eén daarvan is het evalueren van de resultaten van een project van de melkveehouderijsector, inzake de invloed van het «voerspoor» op de ammoniakreductie vanuit stalsystemen. De ministeriële regelingen bij de wet worden in 2003 geactualiseerd.

10.2.4.3. Agrarisch Stankbeleid

De doelstelling voor het totale stankbeleid houdt in dat er in 2010 geen ernstig gehinderden meer mogen zijn. Dit betekent dus dat zowel de industriële sector als de agrarische sector in 2010 geen ernstige hinder meer mogen veroorzaken.

Om de doelstelling te kunnen bereiken wordt het beoordelingskader voor agrarische stankhinder wettelijk vastgelegd. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen een deel van de reconstructiegebieden (landbouwontwikkelings-, verwevings- en natuurgebieden met primaat natuur) enerzijds en «de rest van Nederland» anderzijds. Voor het hierboven genoemde deel van de reconstructiegebieden wordt namelijk een ander beoordelingskader gehanteerd, dan voor de rest van Nederland.

Hiertoe is in 2002 de Wet stankemissie veehouderijen in landbouwontwikkelings- en verwevingsgebieden inwerking getreden. Voor 2003 is de Wet stank en veehouderij, voorzien die een landelijke werking heeft. Hierin zal het beoordelingskader voor de rest van Nederland worden opgenomen en tevens het beoordelingskader van de Wet stankemissie veehouderijen in de landbouwontwikkelings- en verwevingsgebieden worden geïncorporeerd.

Om de goede werking van de stankregelgeving te bevorderen zal in 2003 ook nog verder onderzoek moeten plaatsvinden naar de ontwikkeling van emissiearme technieken (bv. emissiearme stalsystemen, invloed van voer en management op de stankemissie). Er zal naar worden gestreefd om stalemissie-eisen voor stank in het bestaande Besluit huisvesting op te nemen.

10.2.4.4. Bestrijdingsmiddelenbeleid

Het beleid voor landbouwbestrijdingsmiddelen en de biociden komt tot stand in nauwe samenwerking tussen de vier verantwoordelijke departementen, waarbij VROM primair verantwoordelijk is voor de milieutoelatingseisen van het totale bestrijdingsmiddelenbeleid.

Het beleid voor de landbouwbestrijdingsmiddelen is vastgelegd in de nota «Zicht op Gezonde Teelt» van november 2001. Het belangrijkste VROM-doel van ZOGT is het realiseren van een milieukwaliteit op het niveau van het maximaal toelaatbaar risico via het terugdringen van de milieubelasting door landbouwbestrijdingsmiddelen. Daartoe is een milieu-indicator ontwikkeld: combinatie van milieu-risico's van verschillende stoffen en de grootte van de emissie.Uitgedrukt in die indicatorpunten ligt de milieubelasting in het referentiejaar 1998 voor de sector als geheel op 446 mln punten. In 2005 moet de milieubelasting met 75% zijn verminderd tot 112 mln punten en in 2010 met 95% tot 22,5 mln. punten.

Het belangrijkste instrument bestaat uit het beoordelen van de toelaatbaarheid van bestrijdingsmiddelen in het kader van de Bestrijdingsmiddelenwet. Deze beoordeling kent ook een Europese context. Nederland loopt in de tijd vooruit op het Europese beleid. In de Kamer is in juli 2002 een motie Te Veldhuis (Kamerstukken II, 2001–2002, 27 858 nr 26) aangenomen waarin de regering wordt verzocht een algehele herziening van de Bestrijdingsmiddelenwet uit te voeren waarbij deze meer in overeenstemming wordt gebracht met Europese regels en/of regels van buurlanden, beslissingen over de toelating van nieuwe middelen veel sneller dan nu worden genomen en de wet tevens vereenvoudigd wordt.

Het gehele bestrijdingsmiddelenbeleid, inclusief de nota Zicht op gezonde teelt, zal kritisch worden bezien in het kader van de door de Kamer gewenste aanpassingen van het beleid en de vigerende wetgeving.

In 2002 is door VROM in het kader van ZOGT gestart met een project dat is gericht op de operationalisering van het drinkwatercriterium in het toelatingsbeleid. Dit is een verplichting die voortvloeit uit de EU-Gewasbeschermingsrichtlijn. Daarbij wordt ook de situatie in enkele andere EU-lidstaten meegenomen. De besluitvorming over de daadwerkelijke implementatie zal plaatsvinden in 2003. In 2003 zal het beleid voor de biociden gericht zijn op de reductie van de milieubelasting van de speerpunten uit het Meerjarenplan hygiëne en materiaalbescherming (MJPH), te weten antifouling, houtverduurzaming, voorraadbescherming en conserveermiddelen.

10.3. Groeiparagraaf

Duurzaam bodembeheer

De ontwikkeling van een systeem voor de beoordeling van de goede uitvoering van bodembeschermende maatregelen en waarborging van de kwaliteit van de uitvoering van het bodembeleid.

Duurzaam landelijk gebied

Biodiversiteit

De ontwikkeling van een evaluatieparagraaf ten behoeve van de werking van benchmark als instrument.

Milieukwaliteit gebiedsgerichte inrichting landelijk gebied

Tot en met 2005 wordt met LNV, V&W en provincies gewerkt aan concretisering van de toetsbare termen voor de te bereiken doelen van de te sluiten bestuursovereenkomsten gebiedsgerichte inrichting landelijk gebied en de bijbehorende uitvoeringscontracten, alsmede aan het gecoördineerd programmeren van beleid (ten aanzien van ruimtelijke ordening, milieu, water, natuur, landinrichting, landbouw) en aan verbetering van een systematiek waarmee de voortgang van de uitvoering van dit geïntegreerde beleid kan worden gemonitord.

10.4. Budgettaire gevolgen

10.5. Budgetflexibiliteit

Toelichting:

Circa de helft van dit artikel is reeds bestuurlijk verplicht. Het gaat hierbij om het aanvullende stikstofbeleid en de Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer (SIKB). Met betrekking tot het aanvullende stikstofbeleid gaan op jaarbasis gelden over naar het ministerie van LNV. Met het SIKB is een subsidie-overeenkomst gesloten voor de periode 2002–2007.

Artikel 11. Tegengaan klimaatverandering en emissies

11.1. Algemene beleidsdoelstelling

Om te komen tot een duurzame samenleving streeft VROM naar het voorkomen van klimaatverandering door menselijke beïnvloeding en de bestrijding van verzuring en milieuschadelijke emissies, door de bevordering van een ook in internationaal verband milieuverantwoorde productie en consumptie. Het beleid richt zich er op dat burgers en bedrijven er ook zelf belang bij krijgen om de emissies die strijdig zijn met een duurzame ontwikkeling (waaronder klimaatverandering) terug te dringen. De eigen verantwoordelijkheid daarin wordt zo groot mogelijk gemaakt binnen de randvoorwaarden van milieudoelen en de internationale afspraken daarover. Langs de volgende operationele doelen wordt dit beleid uitgewerkt:

• internationale samenwerking;

• vermindering uitstoot broeikasgassen;

• vermindering verzuring en grootschalige luchtverontreiniging;

• vermindering algemene uitstoot industrie;

• vermindering uitstoot verkeer en binnenvaart;

• vermindering milieudruk producten;

• vergroten draagvlak milieubeleid.

11.2. Operationele beleidsdoelstellingen

11.2.1. Internationale samenwerking milieu

Internationale samenwerking milieu krijgt vorm door het leveren van een bijdrage aan het realiseren van een duurzame ontwikkeling middels het optimaal benutten van de internationale kaders. Hierbij wordt niet alleen de duurzame ontwikkeling in Nederland maar ook die daarbuiten ten doel gesteld.

Hardnekkige milieuproblemen en daarmee samenhangende transities, als energie, mobiliteit en klimaat, behoud van biodiversiteit en natuurlijke hulpbronnen, en een duurzame landbouw zijn niet te realiseren zonder slagvaardige internationale inzet.

Dit vergt van VROM een actieve milieudiplomatie. Dit betekent beïnvloeden van internationale beleidsprocessen zodanig dat Nederlandse standpunten in internationaal milieubeleid worden opgenomen.

In 2002 is begonnen met een strategische positiebepaling uit te voeren naar het internationale milieubeleid van VROM. De uitkomsten die in de tweede helft van 2002 beschikbaar zullen komen, zullen input zijn voor een heroriëntatie op het internationale milieubeleid. Met de feitelijke invulling zal in de loop van 2003 een begin worden gemaakt.

Milieudiplomatie in mondiaal kader

In september 2002 is tijdens de World Summit on Sustainable Development (WSSD) vastgesteld op welke punten nadere inspanning zal worden gericht ter bevordering van duurzame ontwikkeling. Deze afspraken zullen moeten worden geïmplementeerd door weloverwogen acties in de nationale en internationale context. VROM zal hierbij de comparatieve voordelen van internationale organisaties benutten.

VROM zal de implementatie in 2003 richten op de volgende aandachtsvelden: duurzame productie en consumptiepatronen, energie en atmosfeer, biodiversiteit en duurzaam beheer van natuurlijke hulpbronnen, globalisering, financiering, internationale inrichting van bestuur voor duurzame ontwikkeling.

VROM zal zich in 2003 middels actieve milieudiplomatie zodanig inzetten dat:

1. Het internationaal milieubestuur uitvoering geeft aan afspraken tot clustering van milieuverdragen langs vooral functionele thema's;

2. De financiële basis voor het United Nations Environmental Program (UNEP) wordt versterkt;

3. De implementatie van milieuverdragen via onder meer het Global Environment Forum (GEF) wordt ondersteund;

4. Naleving en handhaving bij verdragen en opsporingsinstanties nadruk krijgt;

5. Invulling wordt gegeven aan politieke sturing via het Global Ministerial Environment Forum (GMEF).

Voorts zal VROM «duurzame ontwikkeling» inbrengen in de Economic and Social Council (ECOSOC) in combinatie met andere sociaal-economische onderwerpen. Ook bijdragen van private partijen aan duurzame ontwikkeling zullen in beeld worden gebracht als belangrijke bijdrage aan de implementatie van WSSD afspraken. Dit geldt voornamelijk voor de onderwerpen water en energie. De OESO dient in de ogen van VROM een belangrijke rol te spelen in het bevorderen van duurzame ontwikkeling binnen en door gelijkwaardige economieën. De inzet van VROM zal ook in 2003 erop gericht zijn dat milieu- en ontwikkelingsgevolgen van handelen in de werkzaamheden van de OESO uitdrukkelijk worden meegenomen.

Milieudiplomatie in Europees kader

In het kader van de uitbreiding van de EU streeft VROM in 2003 met name naar:

1. Een herzien gemeenschappelijk landbouwbeleid, omgebogen richting duurzame landbouw en plattelandsontwikkeling;

2. Een herzien Structuurbeleid dat gericht is op de «armste» lidstaten, regionale cohesie en duurzaam transport;

3. Een herzien EU Verdrag gericht op codificatie van een duurzaamheidtoets;

4. Totstandkoming van uitgewerkte implementatie- en financieringsprogramma's voor Europese milieurichtlijnen voor toetreders.

Hiertoe zal VROM naast beïnvloeding van de Milieuraad invloed uitoefenen via Europese gremia, NGO's, bilaterale contacten en projecten.

Voorts vergt het voorzitterschap van Nederland in het tweede halfjaar van 2004 voor VROM een grote mate van voorbereiding in 2003. In hetzelfde jaar 2004 zal ook een intergouvernementele conferentie (IGC) plaatsvinden, die waarschijnlijk zal leiden tot een aantal verdragswijzigingen. VROM zal in 2003 met de voorbereidingen hiervoor starten.

De regeringsleiders zullen in maart in Griekenland een nieuwe stap zetten om van Europa de meest kennisintensieve concurrerende economie van de wereld te maken. Het staat vast dat de duurzame ontwikkeling hiervoor het kader vormt. In 2003 zal VROM er naar streven dat de opgenomen milieu-indicatoren ditmaal met cijfers wordt ingevuld en gebruikt zullen worden voor de benchmarking.

In mei 2003 vindt de 5^e ministeriële conferentie in het kader van het VN Economic Commission for Europe (VNECE) programma «Environment for Europe» plaats. Het programma is gericht op het ontwikkelen en vormgeven van een milieubeleid in Centraal- en Oost-Europa. In Kiev zal VROM inzetten op een versterking van de handhaving van milieubeleid, de naleving van de milieuverdragen en de aanname van de protocollen voor strategische MER (milieu-effect-rapportage) en emissieregistratie.

Uitvoering geven aan dit proces wordt gerealiseerd door het mede door VROM financieel ondersteunen van deelprogramma's en projecten die passen in het werkprogramma «Environment for Europe». Om de continuïteit in dit proces te behouden, worden tevens secretariaten en milieucentra ondersteund.

11.2.2. Vermindering uitstoot broeikasgassen

Het klimaatbeleid is gericht op een vermindering in de uitstoot van broeikasgassen door de implementatie van de maatregelen die in de Uitvoeringsnota Klimaatbeleid deel 1 en 2 en de Evaluatienota Klimaatbeleid zijn weergegeven. In de periode 2008–2012 moet de emissie van de broeikasgassen CO₂, CH₄, N₂O, HFK's, PFK's en SF6 met 6% worden gereduceerd ten opzichte van het basisjaar 1990 (voor HFK's, PFK's en SF6 is dat 1995). Deze reductie vormt de Nederlandse bijdrage aan de verdeling over de lidstaten van de EU-verplichting die in het Kyoto-protocol is opgenomen en komt overeen met een emissieniveau van gemiddeld 199 Mton CO₂ per jaar in de genoemde periode.

De staatssecretaris van VROM wordt als coördinerend bewindspersoon als eerste aangesproken op de voortgang binnen het klimaatbeleid. Een belangrijk deel van de uitvoerende taken valt onder de verantwoordelijkheid van andere departementen (EZ, V&W, LNV en Financiën). De staatssecretaris van VROM is wat betreft de uitvoerende kant verantwoordelijk voor het beleid ten aanzien van de overige broeikasgassen, de CO₂-emissie van voertuigen en het aankopen van reductie-credits via het Clean Development Mechanism (CDM). De minister van VROM is de eerst-verantwoordelijke voor het energiebesparingsbeleid in de gebouwde omgeving.

Onderstaand wordt ingegaan op de prestaties die in 2003 zullen worden geleverd vanuit de coördinerende taak en de uitvoerende taken. Hierbij wordt onderscheid gemaakt in algemeen klimaatbeleid (paragraaf 11.2.2.1), emissiereducties in het binnenland (11.2.2.2) en emissiereducties in het buitenland (11.2.2.3). In paragraaf 11.2.5 wordt ingegaan op de CO₂-emissie van voertuigen en in beleidsartikel 3 op energiebesparing in de gebouwde omgeving.

11.2.2.1. Algemeen

De Nederlandse inbreng in de internationale aanpak van klimaatverandering is gericht op het voorkomen van door de mens veroorzaakte gevaarlijke klimaatverandering, zoals is overeengekomen in het VN-Klimaatverdrag. De internationale onderhandelingen hebben hun eigen dynamiek, die voor een deel de agenda van Nederland bepaalt. De verwachting is dat het Kyoto Protocol in 2003 inwerking zal treden. Dat betekent dat naast de negende Conferentie van de Partijen (CoP9) bij het Klimaatverdrag, in 2003 de eerste Bijeenkomst van Partijen bij het Kyoto Protocol (MoP1) zal worden gehouden. De institutionele structuur en werkwijze van dit nieuwe instituut moeten internationaal worden afgesproken. In 2003 gaat het internationaal voorts om de verdere uitwerking van het Kyoto protocol (sinks in CDM, toezeggingen aan ontwikkelingslanden, verdere ontwikkeling Kyoto mechanismen, nadere afspraken over monitoring, rapportage en review) en de verdere vormgeving van de voor de uitvoering van het Kyoto Protocol benodigde internationale instituties. Het gaat bij dit laatste naast MoP1 om onder andere de Executive board van het CDM, het nalevingscomité, de reviewteams en de board voor Joint Implemantation. Nederland zal actief zijn op het gebied van multilateraal en bilateraal uitwisselen van informatie over wetenschappelijke inzichten over het klimaatprobleem, de gevolgen en de mogelijke oplossingen. Dit met het doel om bij te dragen aan een groter begrip wereldwijd van het klimaatprobleem en de oplossingen.

Richt Nederland zich enerzijds op de uitvoeringsmodaliteiten en instituties van het Kyoto Protocol, anderzijds zijn de inspanningen van Nederland gericht op het opbouwen van een mondiaal klimaatregime na 2012 met verdergaande doelstellingen. In een position paper (op te stellen in 2003 en af te ronden in 2004 of eerder indien internationale onderhandelingen dat vereisen) zal worden aangegeven welk systeem Nederland daarbij voorstaat.

In het kader van het bovenstaande beleid zullen in 2003 de volgende prestaties worden geleverd:

• Interdepartementale voorbereiding en deelname aan CoP9 en MoP1;

• Leveren van inhoudelijke en beperkte financiële bijdragen aan de internationale discussie en samenwerking binnen en buiten het VN Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) met betrekking tot wetenschappelijke inzichten en bestaande en voorgenomen beleidsmaatregelen;

• Opstellen in interdepartementaal verband van een notitie (position paper) met betrekking tot toekomstige internationale verplichtingen;

• Uitvoering van het meerjarig klimaatonderzoeksprogramma.

11.2.2.2. Vermindering uitstoot broeikasgassen binnenland

Het binnenlandse klimaatbeleid kent op dit moment twee hoofdsporen:

1. Uitvoering van een groot aantal maatregelen, zoals genoemd in de Uitvoeringsnota Klimaatbeleid (1999), de Tussenstandnotitie Klimaatbeleid (2001) en de Evaluatienota Klimaatbeleid (2002).

2. Het uitvoeren van verschillende initiatieven, in eerste instantie gericht op verdergaande reducties op de langere termijn (na 2012) en zo mogelijk, bij een succesvolle ontwikkeling, al bijdragend aan de prestatie voor de 1^e verplichtingenperiode (2008–2012).

Ad 1 – Maatregelen gericht op realisering van het Kyoto-doel (2008–2012)

In 2003 wordt het beleid voortgezet zoals dat in de Uitvoeringsnota Klimaatbeleid en de Evaluatienota Klimaatbeleid is weergegeven. In 2003 zullen daartoe de volgende prestaties worden geleverd.

Prestaties ten behoeve van de coördinatie van het klimaatbeleid

• In de eerste helft van 2003 zal het Kabinet, na een inmiddels gestart voorbereidend traject vanuit de betrokken departementen en in overleg met de doelgroepen, een besluit nemen over welke streefwaarden gaan gelden voor de maximale gemiddelde CO₂-emissieniveaus voor de vier sectoren industrie/elektriciteitsbedrijven, landbouw, verkeer en gebouwde omgeving voor de periode 2008–2012. Hiermee neemt de afrekenbaarheid van het beleid en van de prestaties die doelgroepen moeten leveren toe en komt de verantwoordelijkheid dichter bij hen te liggen;

• Nederland zal op constructieve wijze meewerken aan de besluitvorming over een Europese richtlijn inzake een systeem voor CO₂-emissiehandel. In 2002 is Nederland, als uitwerking van het beoogde Europese systeem, gestart met het voorbereiden van voorstellen en varianten voor een uitvoerbaar en aanvaardbaar allocatieplan waarin de beschikbare emissieruimte wordt toebedeeld naar Nederlandse inrichtingen die onder de regeling gaan vallen. Eind 2003 zullen er één of enkele uitgewerkte plannen moeten liggen;

• De afspraken die zijn gemaakt met doelgroepen (convenant CO₂-reductie bij kolencentrales, convenant Benchmarking, Glami-convenant met de glastuinbouw, de MJA-2) en met de andere overheden (BANS-klimaatconvenant met IPO en VNG en bijbehorende subsidieregeling), zullen in 2003 verder worden begeleid (bespreking voortgang en eventuele knelpunten). Voor het convenant voor de kolencentrales en het BANS-klimaatconvenant worden medio 2003 ook evaluaties uitgevoerd gericht op de vraag of de uitvoering naar tevredenheid verloopt. Het BANS-klimaatconvenant loopt tot 2007. Als gevolg van de invulling van de subsidietaakstelling van het Strategisch Akkoord zal VROM de regeling daarna beëindigen;

• In 2002 is een project gestart om te komen tot stroomlijning van de evaluaties van de verschillende beleidsinstrumenten (tijdstip, vraagstelling, etc.). Het doel is om bij de komende ijkmomenten van het klimaatbeleid (2005 en 2008) over meer geüniformeerde informatie te kunnen beschikken. Het project wordt in 2003 afgerond;

• In de Evaluatienota Klimaatbeleid is aangekondigd dat er jaarlijks één sector zal worden doorgelicht om de effecten van het gevoerde beleid meer in detail te achterhalen. In 2002 is hiervoor op basis van de analyse die de Algemene Rekenkamer heeft uitgevoerd voor de glastuinbouw een methodiek afgeleid. In 2003 zal de «gebouwde omgeving» als sector worden doorgelicht;

• Er zal verder worden gewerkt aan de in 2002 in gang gezette inrichting van het zogenoemde «National System» (een vereiste onder het Kyoto-protocol) in het kader waarvan de monitoring van emissies van broeikasgassen plaatsvindt. Ten behoeve hiervan worden protocollen opgesteld met methoden voor monitoring. In 2003 zal het secretariaat van het Klimaatverdrag naar verwachting door middel van een internationale review toetsen of het Nederlandse systeem aan de internationale eisen voldoet.

Prestaties ten behoeve van de uitvoering van het Reductieplan Overige Broeikasgassen

Het Reductieplan Overige Broeikasgassen (ROB) vormt een belangrijk onderdeel van de aanpak om het Kyoto-doel te kunnen realiseren. Gegeven de huidige verwachtingen omtrent toekomstige ontwikkelingen, betekent de in de Evaluatienota Klimaatbeleid genoemde emissieruimte van 33 Mton dat in 2010 de emissies van de overige broeikasgassen met 6,8 Mton CO₂-equivalent zullen moeten worden gereduceerd met daarnaast nog 5,5 Mton reductie op de N₂O-emissie als algemene reserve. Om deze reducties te kunnen bereiken wordt in 2003 een aantal beleidsinitiatieven afgerond en opgestart:

• Herziening van het Besluit inzake stoffen die de ozonlaag aantasten WMS 1997 en afsplitsing van de bepalingen hieruit die betrekking hebben op hfk's in een nieuw Besluit broeikasgassen. Notificatie hiervan heeft in 2002 plaatsgevonden;

• Vernieuwde nationale regelgeving voor koeling en airconditioning ter vervanging van de Regeling Lekdichtheid Koelinstallaties, in lijn met de in 2003 verwachte Europese regelgeving inzake fluorgassen en de in 2002 in werking getreden Richtlijn drukvaten;

• Een afspraak met de producenten van bouwschuimen om het gebruik van hfk's als blaasmiddel geheel te vermijden in lijn met de in 2003 verwachte Europese regelgeving inzake fluorgassen;

• Een convenant met de gebruikers van SF6 in sterkstroomtoepassingen over emissiereductie in lijn met de in 2003 verwachte Europese regelgeving inzake fluorgassen;

• Een afspraak met beheerders van stortplaatsen over het verder terugdringen van methaanemissies, op te nemen in het reguliere beleid op dit terrein;

• Vastleggen van de afspraken over te nemen technologische maatregelen voor de reductie van lachgasemissies in de salpeterzuurproductie en opname daarvan in het Convenant Chemie;

• Het ontwikkelen en vaststellen van de beleidslijn voor het terugdringen van methaanemissies in gasmotoren voor kleinschalige warmtekrachtkoppeling;

• De implementatie van een uit te brengen advies van de Gezondheidsraad aangaande het terugdringen van hfk's in MDI's (metered dose inhalers voor luchtwegaandoeningen).

Naast de realisatie in 2003 van bovengenoemde producten, omvat de uitvoering van het ROB een aantal andere activiteiten. De meest relevante worden hierna genoemd.

• Alle ROB sectoren zullen hun emissies monitoren volgens de in 2002 af te ronden protocollen;

• Nieuwe bronnen van overige broeikasgassen (bijvoorbeeld door vestiging van nieuwe bedrijven) worden bij de uitvoeringsorganisatie Infomil gemonitord, zodat tijdig adequate actie kan worden ondernomen;

• De subsidieregeling voor onderzoek, ontwikkeling en demonstratie van emissiereductietechnologieën en good housekeeping wordt in 2003 wederom opengesteld.

• Ondersteuning van het daadwerkelijk uitvoeren van maatregelen door bedrijven, voor zover mogelijk met behulp van bestaande instrumenten: MIA, VAMIL, CO₂-reductieplan;

• Uitvoeringsactiviteiten, die in 2003 vooral gericht zijn op informatieoverdracht (verspreiding van nieuwe technologieën en inzichten in good practice) en op de monitoring van emissies en de rapportage daarover.

Onderstaande tabel geeft de verhouding aan tussen de inzet van uitvoeringsgericht onderzoek en monitoring versus subsidieverlening.

* Dit betreft alleen de investeringssubsidies en niet de fiscale steun.

Uit het budget dat in de Uitvoeringsnota Klimaatbeleid was voorzien voor het ROB zullen middelen worden ingezet voor het stimuleren van de inzameling en verwerking van halonen en cfk's (gassen met zowel een broeikaseffect als een sterke ozonaantastende werking. Deze gassen worden gereguleerd onder het Montrealprotocol). In 2003 hoort daarbij de volgende beleidsprestatie: een werkend systeem van inzameling, opslag en verwerking van halonen en cfk's. Eind 2003 is alle Nederlandse overgebleven voorraad halon – voor zover niet nodig voor kritische toepassingen in Nederland of elders – ingeleverd of aangemeld. De niet voor kritische toepassingen benodigde hoeveelheid wordt geschat op 2000 ton. Van de cfk's is eind 2003 naar schatting 600 ton ingeleverd en reeds grotendeels verwerkt. Het voor deze inspanning benodigde budget is naar de huidige inzichten maximaal € 23 miljoen.

Ad 2 – Transitie naar een duurzame energiehuishouding

Deze activiteiten liggen in het verlengde van het vernieuwingspakket uit de Uitvoeringsnota Klimaatbeleid en hangen samen met de uitvoering van hoofdstuk 5 van het NMP4 (transitie naar een duurzame energiehuishouding). De minister van Economische Zaken is trekker van deze transitie. In het in februari 2002 verschenen Energierapport 2002 is omschreven op welke onderwerpen de aanpak zich zal richten (nieuwe gastoepassingen, biomassa, vervolg op benchmark-aanpak en toepassingen in de regio Rijnmond) en welke concrete activiteiten zullen worden opgepakt Bij een aantal activiteiten is sprake van medeverantwoordelijkheid van het ministerie van VROM. Deze worden hierna toegelicht.

• Om kennis en ervaring op te doen met ondergrondse CO₂-opslag zet het rijk zich in om te komen tot het CRUST-demonstratieproject (CO₂ Reuse through Underground STorage), waarbij CO₂ in een ondergrondse buffer wordt opgeslagen mede ten behoeve van de levering van overtollige industriële CO₂ aan de glastuinbouw. Na de voorfase die in 2002 wordt afgerond, moet in 2003 via een tenderprocedure duidelijk worden of er een marktpartij is die dit project wil uitvoeren;

• Een tweede belangrijke activiteit is het stimuleren van klimaatneutrale gasvormige en vloeibare energiedragers (GAVE). Het gaat er nu om marktpartijen te vinden die aansprekende en haalbare demonstratieprojecten willen uitvoeren. De hiervoor beschikbare subsidieregeling ondersteunt ook voorbereidende activiteiten zoals het formuleren van interessante ketens en het maken van gedetailleerde technische uitwerkingen van projecten. De regeling moet in 2003 tot tenminsteéén aansprekend demonstratieproject leiden;

• De toepassing van klimaatneutrale (fossiele) energiedragers zal vanaf1 januari 2003 worden ondersteund

• In 2002 is een onderzoek gestart dat er met name op gericht is om inzicht te verwerven in de onduurzame effecten van het reductiebeleid (waaronder inzet biomassa). Hierbij wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van reeds bestaande kennis. De eerste verkennende fase zal begin 2003 zijn afgerond waarna het vervolg zal worden gedefinieerd.

11.2.2.3. Vermindering uitstoot broeikasgassen buitenland

In de (evaluatie van de) Uitvoeringsnota Klimaatbeleid is als doel omschreven het bereiken van emissiereducties met in totaal 100 Mton CO₂-equivalenten in de periode 2008–2012 met buitenlandse maatregelen. Nederland zet hiervoor 3 instrumenten in:

• Joint Implementation (JI);

• Clean Development Mechanism (CDM);

• Emission Trading (ET).

De verantwoordelijkheid voor JI ligt bij de minister van Economische Zaken en voor het CDM bij de minister van VROM. De ontwikkeling van het het instrument Emission Trading geschiedt gezamenlijk door EZ en VROM.

De doelstelling van het CDM, zoals verwoord in artikel 12 van het Kyoto-protocol, is drieledig: het helpen van de ontvangende (ontwikkelings)landen in het bereiken van duurzame ontwikkeling, het bijdragen aan de realisatie van de uiteindelijke doelstelling opgenomen in artikel 2 van het «VN raamverdrag inzake klimaatverandering» en het bijdragen aan de reductiedoelstelling van de donorlanden.

Met het CDM zijn door VROM sinds januari 2001 jaar de eerste positieve ervaringen opgedaan. Door allereerst contracten te sluiten met uitvoerders/intermediairs, die vervolgens potentiële CDM-projecten traceren, tot ontwikkeling brengen en (laten) uitvoeren, is een eerste (grote) stap gezet in het bereiken van de klimaatdoelstellling. Met name in 2003 en 2004 zullen de eerste daadwerkelijke contracten voor de levering van CER's aan Nederland gesloten worden, waarna naar verwachting de eerste CER's vanaf 2003 aan Nederland zullen worden geleverd. In de periode 2003 – 2012 moet dit leiden tot de levering van reductiecertificaten aan Nederland voor in totaal 50 – 70 Mton.

Bij de volgende evaluatie van de Uitvoeringsnota Klimaat in 2005 zal expliciet aandacht worden geschonken aan de inzet door Nederland van het Clean Development Mechanism.

Bij de inschakeling door VROM van uitvoerders/intermediairs wordt een viersporenaanpak gevolgd.

1. Multilaterale organisaties

In 2002 zijn contracten getekend met de International Finance Corporation (IFC), de International Bank for Reconstruction and Development (IBRD) en de Corporatión Andina de Fomento (CAF) voor resp. 10 Mton, 16 Mton en 10 Mton CO₂-equivalenten.

Met de Asian Development Bank (ADB) worden momenteel onderhandelingen gevoerd om tot een soortgelijk uitvoeringscontract te komen.

Deze organisaties hebben dan wel zullen de (inspannings)verplichting hebben om binnen twee tot drie jaar projecten onder contract te brengen, die het afgesproken aantal Mton zullen genereren.

2. Cerupt

Via de door het Agentschap Senter uitgevoerde openbare Europese Aanbesteding «Cerupt 2001» zullen naar verwachting eind 2002 projecten onder contract zijn gebracht, die in een periode van 10 jaar 3 tot 10 Mton CO₂-equivalenten zullen genereren.

Medio 2002 zal op basis van een evaluatie naar de effectiviteit en de doelmatigheid van het instrument zal besloten worden of in 2003 een tweede tender zal worden opengesteld.

3. Private financiële instellingen

Met enkele private financiële instellingen worden momenteel gesprekken/onderhandelingen gevoerd om tot soortgelijke contracten te komen als met de multilaterale organisaties. Indien de verkennende gesprekken positief verlopen, dan zullen in 2003 contracten worden getekend.

4. Bilaterale overeenkomsten

Naast contracten met uitvoerders/intermediairs wordt momenteel ook nagegaan of het wenselijk en (juridisch) mogelijk is om een bilaterale overeenkomst te sluiten met een land voor de levering/overdracht van emissiereducties aan Nederland. Landen waar Nederland een dergelijke overeenkomst in 2003 mee zou kunnen sluiten, zijn: Indonesië, China en India.

Relaties met ontwikkelingslanden

Voor een effectieve uitvoering van het CDM is een positieve opstelling van de «gastlanden» wenselijk, zo niet noodzakelijk. Om hieraan bij te dragen zijn door VROM met een aantal Latijns-Amerikaanse landen Memoranda of Understanding gesloten, die het afgeven van een Letter of Approval (formele instemming met het project en het leveren van de gerealiseerde emissiereducties aan Nederland) door het gastland vergemakkelijken.

Het sluiten van MoU's zal in 2003 worden voortgezet. In eerste instantie zal hierbij het accent worden gelegd op Zuid-Oost en Oost-Azië en vervolgens op Afrika.

11.2.3. Vermindering verzuring en grootschalige luchtverontreiniging

Onder het thema Verzuring en grootschalige luchtverontreiniging vallen alle luchtverontreinigende stoffen die bodemverzurende, eutrofiërende en negatieve gezondheidseffecten (door ozonvorming en vorming fijn stof) tot gevolg hebben. De belangrijkste stoffen zijn SO₂, NO_x,Vluchtige Organische koolwaterstoffen (VOS), NH₃ en primair fijn stof (PM). In het NMP4 zijn de nationale doelstellingen opgenomen voor Nederland. Deze doelstellingen reiken verder dan de nationale emissieplafonds die in EU-verband (de NEC-richtlijn; waarbij NEC staat voor National Emission Ceilings) en in ECE-verband (het Goteborg protocol) zijn overeengekomen.

Op de sectorale doelstellingen voor industrie, verkeer en consumenten c.a. wordt hierna ingegaan, bij de paragrafen 11.2.4 tot en met 6: «vermindering algemene uitstoot industrie», «vermindering uitstoot verkeer en binnenvaart» en «vermindering milieudruk producten». Het resterende gedeelte van de doelstelling betreft de sector landbouw. De verantwoordelijkheid voor het beleid aangaande deze sector ligt primair bij de minister van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij.

In oktober 2003 verschijnt ten behoeve van de EU en het parlement een evaluatie waarin zal worden gerapporteerd over de voortgang bij het halen van de internationale emissieplafonds (van SO₂, NO_x, NH₃ en VOS) en de NMP4-doelstellingen. In 2004/2005 zullen het Gotenborg protocol en de NEC-richtlijn worden geëvalueerd.

Rekenmethodiek natuurbaten

Begin 2003 worden de nationale ratificatieprocedures van het UN/ECE Goteborg protocol naar verwachting afgerond. Nederland kan zodoende bij de eerste 16 ratificerende landen zijn die benodigd zijn voor het van kracht worden van dit protocol. Na het van kracht worden kan officieel worden gestart met de review ervan. Nederland neemt actief aan de voorbereiding van deze review deel en trekt onder andere de economische waardering van de verbetering van de natuur als gevolg van het verminderen van de uitstoot van stoffen die verantwoordelijk zijn voor verzuring, eutrofiëring en de vorming van ozon op leefniveau.

Vluchtige organische stoffen (VOS)

Wijziging van het Oplosmiddelenbesluit (Stb. 2001, 161) creëert ruimte om verdergaande maatregelen ter bescherming van het milieu vast te stellen dan nu mogelijk is op grond van het vigerende Oplosmiddelenbesluit.

Aangezien het bedrijfsleven er aan gehouden zal worden de NMP4-emissiedoelstellingen voor 2010 te halen, alsmede de daaruit afgeleide doelstellingen voor de verschillende sectoren (waaronder chemie, grafische industrie, raffinaderijen, tankopslagbedrijven), is een uniforme en betrouwbare monitoring noodzakelijk. In 2003 zullen binnen de bestaande overlegstructuur tussen overheid en industrie voor drie à vier sectoren monitoringsprotocollen voor VOS-emissies tot stand komen. Hierin worden berekenings- en bepalingsmethoden van emissies vastgelegd, alsmede procedureafspraken. Een actieve participatie van de betrokken onderdelen van het bedrijfsleven is een voorwaarde bij de ontwikkeling van deze protocollen.

Reactief stikstof

Bij energieopwekking d.m.v. fossiele brandstoffen (NO_x) en bij voedselproductie via de landbouw (mest/kunstmest: NH₃, Nitraat) komt reactief stikstof (Nr) vrij. De hoeveelheid Nr die door menselijk toedoen ontstaat, is op dit moment reeds 11/2 maal de natuurlijk vastgelegde hoeveelheid. Dit overschot aan Nr in de biosfeer leidt tot verzuring, vermesting, klimaatverandering en bedreigt de menselijke gezondheid. In 2003 wordt interdepartementaal een integrale aanpak van reactief stikstof voorbereid.

Fijn stof

In 2002 is voor de eerste keer op basis van het Besluit Luchtkwaliteit gerapporteerd, ook aan de EU, over de luchtkwaliteitssituatie in ons land. Met name voor fijn stof (PM₁₀) is als knelpunt geconstateerd dat emissiebeperkende maatregelen onvoldoende soelaas bieden om tijdig (per 1 januari 2005) aan de gestelde grenswaarde te kunnen voldoen. Dit vindt zijn oorzaak in het grote aandeel fijn stof van natuurlijke oorsprong zoals zeezout en de bijdrage vanuit het buitenland. In samenspraak met de andere overheden zal eind 2003 een actieplan worden opgesteld, gericht op het tijdig zo volledig mogelijk voldoen aan de grenswaarde. Dit plan zal aan de EC en aan het Nederlandse parlement worden gepresenteerd. In 2003 zal de EU een evaluatie uitvoeren waarin de wetenschappelijke onderbouwing van met name de grenswaarden voor PM₁₀ en NO₂ wordt bezien. Resultaten van Nederlands onderzoek evenals de resterende knelpunten voor wat betreft moeilijk oplosbare normoverschrijdingen worden ingebracht in deze EU-evaluatie.

11.2.4. Vermindering algemene uitstoot industrie

Bij het specifieke industriebeleid gelden integrale milieutaakstellingen per bedrijfstak. Belangrijke knelpunten op dit gebied zijn het bereiken van de doelstellingen voor reductie van NO_x (stikstofoxiden) en verbetering van de energie-efficiency. Voor de industrie is het lange termijn doel om voor 2010 de uitstoot van grote industriële bronnen (die vallen onder het systeem van NO_x-emissiehandel) te reduceren tot 55 kton en de emissie van de kleine bronnen tot 10 kton. Het behalen van de reductiedoelstellingen is mede afhankelijk van de economische ontwikkeling en de wijze en mate van uitvoering door andere overheden.

In het kader van dit beleid zullen in 2003 de volgende prestaties geleverd worden:

NO_x-reductiemaatregelen

Voor het reduceren van de NO_x emissies bij de grote industriële bronnen wordt gestreefd naar invoering van NO_x emissiehandel begin 2004. In 2003 zullen de verschillende hiermee samenhangende wetgevingsvoorstellen aan het Parlement worden aangeboden. Naast een wijziging van de Wet milieubeheer, gaat het hierbij om een nieuw besluit NO_x-emissies grote inrichtingen. Op basis daarvan wordt een prestatienorm opgelegd waaraan de bedrijven kunnen voldoen door het zelf, in de eigen inrichting nemen van bestrijdingsmaatregelen, dan wel door van andere bedrijven NO_x-reducties in de vorm van credits te kopen, of door een combinatie van beide. Het toezicht op het naleven van dit besluit zal worden opgedragen aan een nieuw op te zetten organisatie, de Emissie Autoriteit. Het wetsvoorstel tot instelling hiervan zal eveneens in 2003 worden ingediend.

De reductiedoelstelling van de kleine industriële bronnen zal worden gehaald door aanscherping van het Besluit emissie-eisen stookinstallaties (BEES). Eind 2003 zullen hiervoor tekstvoorstellen gereed zijn.

SO₂-reductiemaatregelen

In 2003 wordt de uitvoering voortgezet van het plan van aanpak inzake de SO₂-reductie door de industrie. De uitwerking van het beleid zal vorm krijgen via akkoorden met de doelgroep (kolencentrales, raffinaderijen, basismetaalindustrie, chemie, glasindustrie en cementovens) over de keuzen met betrekking tot het in te zetten instrumentarium. Vervolgens zal dit leiden tot aanpassingen van bestaande AMvB's en regelingen. Tekstvoorstellen hiervoor zullen aan het eind van 2003 gereed zijn.

Ondersteuning doelgroepenbeleid

Ook in 2003 zal de Facilitaire Organisatie door het ministerie van VROM worden gefinancierd. De Facilitaire Organisatie industrie begeleidt voor VROM de implementatie van het doelgroepenbeleid Milieu en Industrie en ondersteunt daartoe het overleg met de doelgroep, te weten de bedrijfstakken, in het kader van 10 convenanten welke tussen overheden en de industrie zijn gesloten. Daarnaast wordt de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) financieel ondersteund ten behoeve van de landelijke coördinatie van het milieubeleid van de gemeenten. Deze werkzaamheden vloeien voort uit de met de doelgroep (bedrijfstakken) gesloten convenanten, maar kunnen niet gerekend worden tot de kerntaken van de VNG. Periodiek vindt evaluatieplaats van de financiering van de Facilitaire Organisatie en van de financiële ondersteuning van de VNG. De eerstvolgende evaluaties zijn voorzien voor eind 2003/begin 2004. De convenanten worden voortdurend geëvalueerd, in die zin dat bij elk convenant eens in de vier jaar een evaluatie plaatsvindt. Voor 2003 zijn geen evaluaties voorzien.

Milieujaarverslaglegging

In 2003 zal de evaluatie van het Besluit milieuverslaglegging (Stb. 1998, nr. 17) en van de uitvoering van dit besluit worden afgerond. Het doel is inzicht te krijgen in eventuele knelpunten bij de milieujaarverslaglegging, hetgeen indien noodzakelijk moet leiden tot een herziening van het besluit. Een kritische succesfactor bij deze evaluatie is de bereidheid van de doelgroep om hier tijd in te investeren. Het in 2002 ingevoerde systeem waarmee milieujaarverslagen op elektronische wijze kunnen worden ingediend, wordt in 2003 eveneens geëvalueerd, om te zien of eventueel aanpassingen noodzakelijk zijn.

Stimuleren duurzaam/maatschappelijk verantwoord ondernemen

Het Kabinet ondersteunt een verdere doorbraak van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Doelstelling van duurzaam/maatschappelijk verantwoord ondernemen is een maatschappelijke ontwikkeling die de overheid kan versterken, met name door sociale dilemma's weg te halen. De risico's die bedrijven lopen om open te communiceren en de meerkosten van maatschappelijk gewenste handelingen vormen de belangrijkste dilemma's. De overheid kan de transparantie bevorderen en desgewenst afdwingen. VROM richt zich op het milieuaspect in duurzaam ondernemen, waarbij de bijdrage van ondernemingen aan het behalen van de milieudoelstellingen (NMP3 en 4) centraal staat. Gestreefd wordt naar het integreren van duurzaam ondernemen in de ondernemingsstrategie. De rol van de overheid op dit gebied is beperkt. Aangezien de overheid in dit maatschappelijk proces weinig direct kan en wil beïnvloeden, vindt deze ontwikkeling vooral in de markt plaats. In dit perspectief zal ook de rolverdeling tussen VROM en EZ (coördinerend voor maatschappelijk verantwoord ondernemen) zich verder moeten uitkristalliseren, evenals de samenwerking met andere overheden. In 2002 heeft VROM zijn strategische visie op duurzaam produceren en consumeren gegeven. Eén van de hoofdlijnen in deze visie is het vergroten van de transparantie. Dit is een belangrijk onderdeel van hoofdstuk 9 Wm, dat een wettelijk kader geeft waarbinnen marktpartijen zelf moeten opereren. Daarnaast wil VROM onderzoeken welke transparantie door stakeholders (consumenten, banken, verzekeringsmaatschappijen, overheden, aandeelhouders, etc) wordt gevraagd. Dat wil zeggen: welke informatie (bijvoorbeeld via indicatoren, productinformatie, keurmerk, etc) en via welke weg (verslaglegging, internet, product, dialoog, etc).