Inhoudsopgave

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1 (begrotingsstaat ministerie)

De begrotingsstaten die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begrotingsstaat van het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (XI), voor het jaar 2004 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2004. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2004

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2004 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zgn. begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2 (begrotingsstaat baten-lastendienst)

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en lasten en de kapitaaluitgaven en -ontvangsten van het agentschap «Rijksgebouwendienst» voor het jaar 2004 vastgesteld. De in die begrotingen opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B (Begrotingstoelichting) van deze memorie van toelichting en wel de paragraaf inzake het agentschap.

Het advies van de Raad van State wordt niet openbaar gemaakt op grond van het bepaalde in artikel 25a, derde lid, onder b, van de Wet op de Raad van State.

B. BEGROTINGSTOELICHTING

1. LEESWIJZER

De memorie van toelichting is opgebouwd uit de volgende onderdelen en terug te vinden in de hoofdstukken:

2.1 Beleidsagenda

2.2 Beleidsartikelen

2.3 De niet-beleidsartikelen

3. Bedrijfsvoeringsparagraaf

4. De agentschapsbegroting

5. De bijlage 1. Verdiepingsbijlage

6. De bijlage 2. Moties en Toezeggingen

7. De bijlage 3. ZBO en RWT's

8. De bijlage 4. Overzichtsconstructie Milieu

9. De bijlage 5. Voortgang klimaatbeleid 2003

10. 6. Lijst van Afkortingen

11. 7. Trefwoordenregister

2.1 De beleidsagenda

Als vertrekpunt van de beleidsagenda dient het Hoofdlijnenakkoord. De beleidsagenda is hiermee ingedeeld naar 4 thema's:

• Ruimtelijk investeren en ruimte geven aan ontwikkelingen (meer verantwoordelijkheid bij burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties);

• Streven naar een eco-efficiënte economie (inzet op innovatie en internalisering van milieukosten);

• Vitaliseren van steden (gerichte prikkels voor investeringen door marktpartijen);

• Organiseren van betere naleving en minder regels (vergroting zelfoplossend vermogen van de samenleving).

Binnen deze thema's zijn een overzichtelijk aantal beleidsprioriteiten gesteld. Per prioriteit wordt in het kort ingegaan op het doel, de te leveren prestaties in 2004 en de relevante beleidsartikelen waar nader op dit beleid wordt ingegaan.

De beleidsagenda wordt afgesloten met twee overzichtstabellen en de hierbij behorende toelichting. De eerste tabel geeft een aansluiting tussen de vorige begroting 2003 en de nu voorliggende ontwerpbegroting 2004 met in budgettaire zin de meest relevante beleidsmatige budgettaire wijzigingen. De tweede tabel geeft een overzicht van de financiële consequenties per thema en vervolgens naar prioriteit. Daar VROM geen administratie voert op dit niveau maar naar beleidsartikelen en instrumenten, is dit overzicht tot stand gekomen via extracomptabele administraties.

2.2 De (beleids)artikelen

De begroting van het ministerie van VROM is opgedeeld in 16 artikelen, waarvan veertien artikelen gerekend kunnen worden tot beleidsartikelen. Tot de niet beleidsartikelen behoren de artikelen 15: Algemeen en artikel 16 : Nominaal en onvoorzien. Op deze artikelen worden de bedragen gepresenteerd die niet aan afzonderlijke beleidsdoelstellingen worden toegerekend.

De (beleids)artikelen geven conform de VBTB structuur antwoord op de WWW vragen: Wat willen we bereiken?, Wat gaan we daarvoor doen?, Wat mag dat kosten?

De beleidsartikelen beginnen met een inleiding en bevatten in abstracte termen de doelen van het beleidsterrein. De inleiding wordt afgesloten met een opsomming van de operationele doelstellingen van het artikel. In het onderdeel operationele doelstellingen wordt inzicht verschaft in het beleid (Wat willen we bereiken) inclusief de meerjarige, door het departement, beïnvloedbare streefwaarden en de te leveren prestaties (Wat gaan we daarvoor doen) voor het komende jaar. Voor zover het beleid nog niet gepresenteerd kan worden in meetbare termen, wordt in de VBTB-paragraaf hier nader op ingegaan. De evaluaties van het beleid die uitgevoerd zullen worden in 2004 zijn terug te vinden in de paragrafen over de operationele doelen van beleid. Het antwoord op de derde vraag, Wat mag het kosten, is terug te vinden in de tabel Budgettaire gevolgen van beleid. In hoofdlijnen kent de tabel de volgende indeling: het totaal van de verplichtingen en de uitgaven waarbij deze uitgaven vervolgens zijn onderverdeeld naar programma en apparaatskosten. De programma-uitgaven zijn uitgesplitst naar operationeel doel en instrumenten. Onder het programma «onverdeeld» vallen de uitgaven die niet direct zijn toe te rekenen aan operationele doelen. De apparaatuitgaven worden, met uitzondering van de individuele huursubsidie op beleidsartikel 2, niet toegedeeld aan de operationele doelen.

Tenslotte, wordt ieder beleidsartikel afgesloten met een tabel Budgetflexibiliteit. Deze flexibiliteit geeft het door de Kamer gewenste inzicht over het op korte en lange termijn nog te beïnvloeden deel van de (meerjarige) uitgavenramingen.

3. De bedrijfsvoeringparagraaf

In deze paragraaf worden de bedrijfsvoeringprioriteiten beschreven.

4. De agentschapbegroting

In de agentschapbegroting vindt bespreking plaats van de Rijksgebouwendienst aan de hand van de doelstellingen van deze dienst namelijk: het adequaat huisvesten van de rijksdienst, het in evenwicht houden van de baten en lasten en het realiseren van toegevoegde waarde.

De bijlagen

Als bijlagen zijn opgenomen:

1. Verdiepingsbijlage: in deze bijlage zijn per artikel in tabellen de mutaties vermeld die zijn aangebracht bij de voorbereiding van de begroting 2004. Waar nodig worden de mutaties onder de tabellen toegelicht.

2. Moties en toezeggingen

3. Bijlage ZBO en RWT's

4. Overzichtsconstructie Milieu

5. Bijlage Voortgang klimaatbeleid 2003

6. Lijst van Afkortingen

7. Trefwoordenregister

2. HET BELEID

2.1. Hoofdlijnen van het beleid

Het Kabinet wil meer dan ons land zo goed mogelijk door economisch slechtere tijden loodsen. Het wil het probleemoplossend vermogen van de samenleving verhogen. Burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties moeten hun creativiteit en daadkracht optimaal kunnen benutten. Het Hoofdlijnenakkoord van het Kabinet «Meedoen, Meer werk, Minder regels» van 16 mei 2003 is richtinggevend voor VROM. Het ministerie wil samen met anderen zorgen voor een duurzame kwaliteit van onze leefomgeving. Met sterke steden die een gevarieerd woningaanbod van voldoende kwaliteit hebben voor alle inkomens. Met een vitaal platteland dat niet op slot gaat. Duurzame ontwikkeling door ontkoppeling van economische groei en de toename van de milieudruk. Dit is niet beperkt tot de grenzen van Nederland of de Europese Unie. Op de top van Johannesburg (WSSD) is een ambitieus programma overeengekomen. Nederland heeft dit vertaald in het actieprogramma Duurzame Ontwikkeling, dat bestaat uit een nationaal en een internationaal deel. Deze acties laten zich voor het eigen beleidsterrein goed onderbrengen in de VROM-prioriteiten.

VROM heeft de ambitie om in die richting als veranderkracht te fungeren. Deze ambitie krijgt gestalte in een meer thematische aanpak die de beleidspijlers bij VROM overstijgt en zich uitstrekt tot samenwerking met andere ministeries. Gezond en veilig wonen zijn immers geen zaak voor VROM alleen, duurzaam ondernemen is ook een thema van Economische Zaken en Volksgezondheid en Landbouw werken ook aan duurzaam consumeren. Beheersing van mobiliteit en ruimte voor water zijn thema's waar ook het ministerie van Verkeer & Waterstaat aan werkt. Het thema «kwaliteit van de stad» heeft raakvlakken met Binnenlandse Zaken, Justitie, Welzijn en Cultuur. En voor de invulling van het internationaal natuur en milieubeleid is samenwerking met Ontwikkelingssamenwerking en LNV van belang, onder meer voor het efficiënt inzetten van de HGIS gelden voor dit beleidsterrein. Een ondernemend departement moet actief zulke verbanden leggen.

VROM zal waken voor de neiging om ieder probleem te lijf te gaan met nieuwe regels en wetten of de behoefte om telkens belangengroepen tegemoet te komen met uitzonderingsbepalingen en ingewikkelde amendementen. Het accent in de komende jaren ligt vooral op de uitvoering van beleid en naleving van wet- en regelgeving, maar ook op de sanering van regelgeving en de vermindering/vereenvoudiging van procedures.

VROM zal wegen vinden om het probleemoplossend vermogen van de samenleving zélf te vergroten. Dat is de uitdaging voor VROM. Ruimte voor innovatie, bevordering van investeringen voor sterke steden en een vitaal platteland, het zelf investeren door de Rijksgebouwendienst in passende huisvesting en het behoud van cultureel erfgoed, maar ook selectief zijn in de aanpak van vraagstukken, opdat VROM kan waarmaken waar het ministerie voor staat.

De economische situatie is verre van rooskleurig, waardoor ook VROM fors moet bezuinigen. Dat dwingt het ministerie tot scherpe keuzes bij de inzet van zijn middelen. De bezuinigingen bieden tegelijkertijd de kans om processen op een andere manier in te richten, waarbij de verantwoordelijkheden voor de te bereiken resultaten – en de daarmee samenhangende verwachtingen van burgers, bedrijven en maatschappelijke instellingen – helder worden afgebakend.

VROM stelt vier beleidsprioriteiten.

1. ruimtelijk investeren en ruimte geven aan ontwikkelingen (meer verantwoordelijkheid bij burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties).

2. streven naar een eco-efficiënte economie (inzet op innovatie en internalisering van milieukosten).

3. vitaliseren van steden (gerichte prikkels voor investeringen door marktpartijen).

4. organiseren van betere naleving en minder regels (vergroting zelfoplossend vermogen van de samenleving).

Het is daarbij de inzet van het Kabinet om samenhangende afwegingen te maken vanuit de huidige subsidie-instrumenten voor stad en land vanuit de overtuiging dat zo een integrale afweging kan worden gemaakt op basis van de doelstellingen van VROM en de andere departementen die gericht zijn op de fysieke ruimte. Een kader daartoe wordt uitgewerkt in de Nota Ruimte.

De subsidietaakstelling (exclusief huursubsidietaakstelling) uit het Hoofdlijnenakkoord voor VROM bedraagt uiteindelijk € 150 mln structureel. De onderstaande tabel geeft inzicht in de budgetten die in 2004 op de VROM-begroting staan voor met name de VROM-beleidsprioriteiten «ruimtelijk investeren en ruimte geven aan ontwikkelingen» en «vitaliseren van steden».

* Dit overzicht is extracomptabel aangezien de budgetten van BIRK en NSP zijn ondergebracht in het FES-fonds en worden begroot en verantwoord op de begroting van het ministerie van Economische Zaken.

2.2. Beleidsprioriteiten

In deze paragraaf worden de belangrijkste prioriteiten van VROM voor de komende jaren kort beschreven. De prioriteiten zijn onderverdeeld in de reeds in § 2.1 genoemde thema's. Ter verdere toelichting geldt dat het drie inhoudelijke thema's zijn en het vierde thema meer ingaat op de «hoe-vraag». Tot slot zal in deze paragraaf ook worden stilgestaan bij het EU-voorzitterschap, dat weliswaar veel tijd en energie zal opeisen in het komend jaar, maar dat eerder instrumenteel is voor de daarvoor genoemde beleidsprioriteiten.

1. RUIMTELIJK INVESTEREN EN RUIMTE GEVEN AAN ONTWIKKELINGEN

Het Kabinet heeft de ambitie om de ruimtelijke ontwikkeling en inrichting van de leefomgeving in Nederland effectiever vorm te geven. Het eindresultaat moet meer bepaald worden door de burgers, bedrijven, maatschappelijke organisaties en andere overheden zelf, dan van bovenaf opgelegd door het Rijk. De Minister van VROM heeft de coördinerende verantwoordelijkheid voor de ruimtelijke ordening en zal het proces vanuit die rol initiëren en bewaken.

Beleidsprioriteit 1:

Doel: Realisatie van een integrale, rijksbrede visie op de ruimtelijke inrichting van Nederland

Burgers, bedrijven, maatschappelijke instellingen en andere overheden kunnen hun verantwoordelijkheid pas goed nemen, als daar een eenduidig beleidskader voor bestaat. Daartoe is een integrale rijksbrede visie op de ruimtelijke inrichting van Nederland – de Ruimtelijke Hoofdstructuur – noodzakelijk, waarin wordt aangegeven welke algemene ruimtelijke ontwikkelingen van nationaal belang worden geacht. Het Kabinet zal het nationale ruimtelijke beleid vormgeven in één geïntegreerde Nota Ruimte. Zo'n rijksbrede Nota Ruimte, die selectief (op hoofdlijnen) en geïntegreerd is, sluit aan bij de algemene Kabinetsdoelen minder beleid, meer samenhang, minder regels en een slagvaardige uitvoering. Dit beleid biedt het kader voor accommodatie van de verschillende ruimtevragende functies (bedrijventerreinen en kantoren, natuur en landbouw, water, hoofdinfrastructuur en wonen).

Prestaties in 2004:

• Vaststelling van het Kabinetsstandpunt met betrekking tot een geïntegreerde Nota Ruimte. In deze nota zal het Rijk aangeven op welke wijze, wanneer en waar ruimte zal worden gegeven voor wonen, werken, bereikbaarheid, landbouw, natuur en water waarbij tegelijkertijd de ruimtelijke kwaliteit wordt behouden dan wel vergroot. Het Rijk zal zich daarbij vooral richten op de hoofdlijnen van het ruimtelijk beleid en het scheppen van de condities waaronder andere overheden, burgers en investeerders hun eigen verantwoordelijkheid kunnen invullen. Behalve door mínder beleid zal dit onder andere zijn beslag moeten krijgen in een meer op ontwikkeling dan op toelating gericht ruimtelijk beleid. Specifieke aandacht zal geschonken moeten worden aan de wijze van verstedelijking, de Deltametropool, de versterking van de economie door ruimtelijke economische ingrepen, het bouwen in landelijk gebied, de relatie tussen verstedelijking en verkeersinfrastructuur, de knelpunten in de relatie tussen ruimtelijke ordening en externe veiligheid, de nationale landschappen en het uitvoeringsgereed maken van de Nieuwe Sleutelprojecten.

• De uitvoering van de nota wordt ter hand genomen. Kernbegrippen bij de uitvoering van het beleid zijn selectiviteit, kracht en gebiedsgerichtheid. Datgene waarvoor het Rijk zelf verantwoordelijk is, komt tot uitdrukking in een aantal nationale of rijksprojecten en programma's, die passen bij de nationale Ruimtelijke Hoofdstructuur en in een beperkt aantal generieke kaders. De rijksinzet zal zich richten op versterking van de nationale ruimtelijke hoofdstructuur en het oplossen van knelpunten (bijvoorbeeld rond externe veiligheid).

Relevante artikelen in de VROM-begroting:

De artikelen 1, 4, 6, 8 en 9.

Beleidsprioriteit 2:

Doel: Het implementeren van ontwikkelingsplanologie als aanpak in de ruimtelijke ordening

Het rijk wil private partijen en maatschappelijke organisaties ruimere mogelijkheden bieden een actieve inbreng te leveren in de ruimtelijke ordening. Daardoor zal het ruimtelijk beleid beter voldoen aan maatschappelijke wensen en sneller tot uitvoering kunnen komen. Het accent in het rijksbeleid zal meer liggen op wat kan en minder op wat moet. Uitgangspunt van ontwikkelingsplanologie is een gebiedsgerichte aanpak, die andere overheden in staat stelt oplossingen op maat te ontwikkelen. Het rijk zal de regeldruk verlichten, op voorwaarde dat ruimtelijke plannen daadwerkelijk leiden tot een verbetering van de ruimtelijke kwaliteit. Omdat bij een gebiedsgerichte aanpak niet alleen de regels van het ruimtelijk beleid in het geding zijn, maar ook de regels van het milieubeleid, zal aansluiting worden gezocht bij projecten op de terreinen van externe veiligheid en Stad en Milieu.

Ontwikkelingsplanologie heeft de volgende kenmerken:

• Een gebiedsgerichte aanpak, waarbij het vooral gaat om de kwaliteit van het geheel en minder om de verschillende doelstellingen afzonderlijk;

• Samenwerking tussen overheden, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties bij de ontwikkeling én uitvoering van ruimtelijke plannen;

• Uitvoering van een projectenenvelop, waarbij verevening plaatsvindt tussen winst- en verliesgevende planonderdelen.

Prestaties in 2004:

• Opbouw van kennis en kunde bij partijen die nog weinig ervaring hebben met ontwikkelingsplanologie, bijvoorbeeld provincies, waterschappen en gemeenten in het landelijk gebied, onder andere door verspreiding van kennis van goede praktijken;

• Samen met de meest betrokken departementen uitvoeren van een actieprogramma gericht op het verbeteren van de voorwaarden voor ontwikkelingsplanologie en het opruimen van belemmeringen, zowel institutioneel (bijvoorbeeld herijking regelgeving, fundamentele herziening WRO, verevening) als in de bestuurspraktijk (bijvoorbeeld heldere prioriteitstelling, bundeling van geldstromen, meer resultaatsverplichtingen, één loket voor regionale gebiedsontwikkeling);

• Opname in de Nota Ruimte van de mogelijkheid om indien nodig onder voorwaarden af te wijken van beleidsregels uit de planologische kernbeslissing nationaal ruimtelijk beleid.

Relevante artikelen in de VROM-begroting:

Artikel 1.

2. STREVEN NAAR EEN ECO-EFFICIËNTE ECONOMIE

Het Kabinet wil de komende jaren fors inzetten op een verbetering van de eco-efficiëntie van de economie. Deze eco-efficiëntie staat voor de verhouding tussen wat productie oplevert en wat het milieu daarvoor moet betalen. Een verbetering van de eco-efficiëntie draagt bij aan de door het Kabinet gewenste handhaving van de ontkoppeling van economische groei en de toename van de milieuvervuiling. Een verbetering van eco-efficiëntie van de economie wil het Kabinet bereiken door de externe kosten te internaliseren, waarbij vergroening van het belastingstelsel een belangrijk punt van aandacht is. Tevens richt het ministerie zich op het bevorderen van duurzaam produceren en consumeren. Een afname van de milieuvervuiling terwijl de economie blijft groeien (absolute ontkoppeling) vereist meer fundamentele veranderingen, ook wel transities genoemd. Om die te bereiken, stimuleert VROM systeeminnovaties met de transitieaanpak, een procesbegeleiding van langdurige maatschappelijke veranderingen. Het thema-streven naar een eco-efficiënte economie – fungeert daarmee tegelijkertijd als duurzaamheidparagraaf van het Ministerie van VROM.

Beleidsprioriteit 1:

Doel: Systeeminnovaties

Met het NMP4 zijn vier transities (mobiliteit, landbouw, energiehuishouding en biodiversiteit) in gang gezet. Deze langdurige maatschappelijke veranderingsprocessen richten zich op een aantal hardnekkige milieuproblemen, waaronder klimaatverandering en afnemende biodiversiteit. De aard van de problemen vereist een andere werkwijze van de overheid. Ten eerste zijn deze problemen grensoverschrijdend van aard, zij vragen dus om een internationale (EU) aanpak. Ten tweede moeten we problemen en oplossingen leren zien in een breder verband. Het gaat om veranderingen op meerdere terreinen (sociaal, economisch, cultureel, institutioneel, technologisch) die op elkaar inwerken en elkaar versterken. Om duurzame ontwikkeling te realiseren is daarom samenwerking nodig van alle betrokken maatschappelijke partijen (burgers, bedrijfsleven, overheid en kenniswereld). Alleen zo kunnen deze veranderingsprocessen leiden tot systeeminnovatie op verschillende niveaus in de samenleving.

Prestaties in 2004:

Daartoe worden het komende jaar de volgende prestaties geleverd:

• Acht instrumenten en zes illustratieprogramma's uit het Actieprogramma Duurzame Ontwikkeling die onder de eerste verantwoordelijkheid van VROM vallen – waaronder het transitieproject duurzame chemie – zijn uitgevoerd;

• Drie instrumenten en één agendaonderwerp die onder de eerste verantwoordelijkheid van VROM vallen zijn opgestart;

• Een openbaar maatschappelijk debat over de voortgang van duurzame ontwikkeling is georganiseerd;

• Samen met maatschappelijke actoren is vastgesteld welke initiatieven op korte dan wel langere termijn wenselijk zijn ten behoeve van duurzame ontwikkeling (een lijstje wordt opgenomen in de voortgangsrapportage);

• Een inventarisatie van belemmeringen en stimulansen voor transities in bestaand beleid en instrumentarium heeft plaatsgevonden;

• Vier bijeenkomsten om leerervaringen uit te wisselen («best practises») zijn georganiseerd.

Relevante artikelen in de VROM-begroting:

Artikel 1.

Beleidsprioriteit 2:

Doel: Internaliseren externe kosten

Het Kabinet wil de ontkoppeling van economische groei en milieudruk die de afgelopen jaren tot stand is gebracht, vasthouden. Marktconforme instrumenten, zoals heffingen, belastingen en verhandelbare emissies, moeten er voor zorgen dat de kosten voor milieu en natuur zwaarder meewegen bij maatschappelijke afwegingen.

Prestaties in 2004:

Hiervoor worden het komende jaar de volgende prestaties geleverd:

• Vergroening van het belastingstelsel: interdepartementale voorbereiding van de verhoging van de Regulerende energiebelasting met structureel € 450 mln per 1-1-2005. De extra opbrengsten zullen naar burger en bedrijfsleven worden teruggesluisd d.m.v. de verlaging van één of meer andere belastingen. Het Kabinet streeft zowel bij de wijze van verhoging als bij de invulling van het terugsluizen, naar een zo hoog mogelijke milieueffectiviteit. Daarnaast zal het beleid van het Kabinet ook gericht zijn op vergroting van de milieueffectiviteit van andere, voor het milieu relevante belastingen;

• Invoering van de EU-richtlijn Emissiehandel in Broeikasgassen. In 2004 wordt hiervoor de noodzakelijke regelgeving tot stand gebracht, zowel op wettelijk niveau (Wet milieubeheer) als op het niveau van de uitvoeringsregelgeving (AMvB CO₂ -emissiehandel). Met de wijziging van de Wet milieubeheer zal tevens de Nederlandse Emissieautoriteit zijn opgericht. Verder moet per 1 april 2004 het nationale toedelingsplan bij de Europese Commissie zijn ingediend. Het ministerie van EZ heeft hierbij het voortouw;

• Het gezamenlijk met het Ministerie van V&W en in overleg met de transportsector starten met het onderzoek naar de mogelijkheid van beprijzing van de transportsector, onder andere op basis van de maatschappelijke kosten;

• Initiëren gezamenlijk onderzoek met IPO en VNG naar vergroening van het belastingstelsel op decentraal niveau. Dit levert eind 2004 een overzicht op van lokale vergroeningsmogelijkheden;

• Het ontwikkelen van methodieken voor de sociale en economische pijler om subsidies te toetsen op hun duurzaamheid, analoog aan de milieuaanpak. In 2004 zal ten minste één van beide methoden worden afgerond.

Relevante artikelen in de VROM-begroting:

De artikelen 1, 7 en 11.

Beleidsprioriteit 3:

Doel: Verhogen van de vrijwillige inspanningen van burgers en bedrijven om duurzaam te produceren en consumeren

Het Kabinet kan de milieudoelstellingen voor duurzame ontwikkeling niet alleen realiseren. Ook burgers en bedrijven hebben een verantwoordelijkheid om bij te dragen aan het oplossen van milieuproblemen die samenhangen met productie en consumptie. Het Kabinet vindt dat de overheid met haar eigen bedrijfsvoering het goede voorbeeld dient te geven. Voorts zal de overheid inspirerende doelen aan het bedrijfsleven aanreiken. Die moeten het management stimuleren om milieu samen met de andere duurzaamheidaspecten (people, planet, profit) te integreren in de ondernemersstrategie, productieprocessen en producten. Het Kabinet zal daarnaast bevorderen dat bedrijven duidelijker zijn over hun maatschappelijke prestaties. Voor de beoogde verduurzaming en transparantie speelt de dialoog tussen het bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en andere «stakeholders» een belangrijke rol. Het Kabinet legt de nadruk dus op inspanningen van actoren aan de aanbodzijde, die daarbij mogen rekenen op ondersteuning van de overheid. Wat betreft de vraagzijde stelt VROM zeker dat consumenten gemakkelijk kunnen beschikken over informatie.

Prestaties in 2004:

Hiervoor worden het komende jaar de volgende prestaties geleverd:

• Het actieprogramma «Vergroten Transparantie 2003–2004» zal worden uitgevoerd. Het gaat hierbij om stimulerende en faciliterende activiteiten, gericht op het vergroten van transparantie bij duurzaam ondernemen en productinformatie.

• VROM zal door herpositionering van de Stichting Milieukeur een organisatorische basis ontwikkelen om het bedrijfsleven vanaf 2005 criteria voor succes aan te reiken voor vrijwillige inspanningen op het gebied van duurzaam ondernemen.

• Deze herpositionering zal plaats vinden binnen een groter geheel. Samen met het ministerie van EZ zal VROM een opzet maken voor stroomlijning van de geldstromen voor communicatie met diverse doelgroepen op het gebied van energie en milieu. Oogmerk is verhoging van de effectiviteit én van de efficiency.

• In het kader van het doelgroepenbeleid industrie zullen met vier sectoren (zuivel, basismetaal, chemie en papier & karton) afspraken gemaakt worden over zogeheten verbrede convenanten, met initiatieven voor duurzaam ondernemen.

• Medio 2004 ontvangt de Tweede Kamer een notitie waarin de ministeries aangeven wat zij willen bereiken op het gebied van duurzaam inkopen en aanbesteden en hoe zij denken dat te realiseren.

Relevante artikelen in de VROM-begroting:

De artikelen 11 en 12.

3. VITALISEREN VAN STEDEN

Voor de vitaliteit van onze steden is het van cruciaal belang dat verloedering en onveiligheid in aandachtswijken worden aangepakt en dat wordt voorkomen dat andere wijken in de gevarenzone komen. Tegelijkertijd moet de stad voor mensen met midden- en hogere inkomens weer aantrekkelijk worden. Dat vereist omvangrijke investeringen in de herstructurering van bestaande wijken en in de nieuwbouw. Om te kunnen voorzien in de kwantitatieve en kwalitatieve woningbehoefte moet de productie van nieuwe woningen structureel omhoog, vooral in en rond de grote steden. Bij de herstructurering van wijken gaat het om een samenhangende aanpak, waarbij zowel de woning als de openbare ruimte aan bod komen, en waarbij naast de fysieke ook sociale, economische en veiligheidsaspecten aandacht krijgen.

Nieuwbouwproductie, herstructurering en betaalbaarheid van het wonen zijn primair zaken waar lokale partijen verantwoordelijk voor zijn. De Minister van VROM kan alleen – als systeemverantwoordelijke – in randvoorwaardelijke zin het functioneren van de woningmarkt ondersteunen. Daarom gaat VROM na of partijen wel voldoende worden geprikkeld om te investeren in de woningmarkt op een dusdanige wijze dat burgers kunnen beschikken over goede en betaalbare woningen in een aantrekkelijke woonomgeving. Voor de financiering van de herstructurering en de nieuwbouwproductie wordt een belangrijke bijdrage van de corporaties verwacht. Om de betaalbaarheid voor de lagere inkomens te waarborgen wordt de financiële ruimte gezocht in een combinatie van het huurbeleid en huursubsidie.

Beleidsprioriteit 1:

Doel: Doorbraak in stagnatie woningbouwproductie en herstructurering

Het Kabinet streeft naar:

• Een kleinere discrepantie tussen vraag en aanbod op de woningmarkt in de grootste steden en meer tevredenheid van bewoners over hun woning en woonomgeving;

• Het vasthouden van de midden- en hoge inkomens in de steden (G30 nu: 50%) en het tegengaan van segregatie;

• Een hogere kwaliteit van woningen en openbare ruimte, vooral in de probleemwijken.

Prestaties in 2004:

• maken van harde en concrete verstedelijkingsafspraken

In vervolg op de eerder gemaakte intentieafspraken over de totale verstedelijkingsopgave voor de periode 2000–2010, zal het Kabinet definitieve afspraken maken met grote gemeenten, provincies en stedelijke regio's. Daarbij gaat het om de woningbouwproductie tot 2010, de aansluiting op het openbaar vervoer, de bodemsaneringproblematiek en de sociale infrastructuur.

• versnellen woningbouwproductie

Verder wil het Kabinet de woningbouwproductie versnellen door ingewikkelde regelgeving te vereenvoudigen en procedures te stroomlijnen. Aanjaagteams vanuit VROM op locatie zullen – met hun extra ervaring en deskundigheden – het besluitvormingsproces helpen bespoedigen. Ook het grondbeleid moet een bijdrage leveren met de toepassing van het voorkeursrecht, de vereenvoudiging en versnelling van onteigeningsprocedures en het versterken van de regiefunctie van gemeenten bij nieuwbouwlocaties.

• vaststelling beleidskader ISV-2

Het nieuwe beleidskader voor de investeringen in stedelijke vernieuwing (ISV2) wordt binnenkort bekendgemaakt (artikel 4.2 Herstructurering). Aan de hand hiervan kunnen gemeenten hun meerjarenontwikkelingsprogramma's (MOP's), waarin een beperkt aantal prestatie-afspraken centraal staat, opstellen. In 2004 worden de MOP's van de 30 grootste gemeenten (G30) beoordeeld, mede in relatie tot de verstedelijkingsafspraken. Vervolgens kunnen eind 2004 met deze gemeenten convenanten worden gesloten. Deze maken onderdeel uit van het grote stedenbeleid (GSB3).

• versnelde aanpak herstructurering in 56 wijken

In overleg met de 30 grootste gemeenten (G30) zijn 56 probleemwijken geselecteerd waarvan de herstructurering met voorrang wordt aangepakt. In 2004 zullen voor al deze wijken afspraken tussen gemeenten, woningcorporaties en marktpartijen worden gemaakt, die leiden tot een versnelde aanpak van deze wijken. In een substantieel aantal van deze wijken zal in 2004 reeds een aanvang worden gemaakt met de uitvoering. Het Rijk onderzoekt welke specifieke faciliteiten die versnelling op gang kunnen helpen. De afspraken tussen de lokale partijen over deze wijken worden in 2004 opgenomen in de MOP's. Het Innovatieprogramma Stedelijke Vernieuwing (IPSV) wordt in 2004 evenals in 2003 – ingezet voor de integrale aanpak van deze wijken.

• cruciale rol voor corporaties

Voor de financiering van de herstructurering en de nieuwbouwproductie wordt een belangrijke bijdrage van de woningcorporaties verwacht. Deze opgaven vormen immers kerntaken van de corporaties. Zij worden dan ook geprikkeld om planvorming en uitvoering van de herstructurering van de 56 probleemwijken actief ter hand nemen. Het Kabinet wijst de corporaties op hun verantwoordelijkheid om – in onderlinge solidariteit – de vermogens van rijke corporaties met een geringe opgave in te zetten voor grote opgaven van arme corporaties. De mogelijkheden worden onderzocht om in de systematiek van de huursubsidie en het huurbeleid ruimte te vinden om enerzijds de bezuinigingen op de huursubsidie en andere subsidies op het terrein van VROM te realiseren en tegelijkertijd de betaalbaarheid van het wonen voor lagere inkomens te waarborgen en de herstructurerings- en nieuwbouwopgave te realiseren (zie artikel 2).

• belang van gecombineerde sociaal-fysieke aanpak

Bij een gecombineerde sociaal-fysieke aanpak (zie artikel 5) worden ook gezondheidsaspecten en de sociale infrastructuur meegenomen. Daarvoor wisselen de betrokken ministeries praktijkkennis uit en ze lossen gezamenlijk knelpunten bij de toepassing van hun instrumenten op. Zo zal worden onderzocht of woningtoewijzingregels segregatie onbedoeld kunnen versterken. Bekeken wordt of het mogelijk is om de bevordering van integratie als criterium te hanteren bij het toewijzen van woningen aan nieuwkomers. Eén van de aspecten bij het beoordelen van de MOP's zal de betrokkenheid van de bewoners bij de herstructurering van hun wijk zijn.

• milieubeleid biedt ruimte

In 2004 zal een generieke regeling Stad & Milieu in werking treden, waarmee alle gemeenten de mogelijkheid krijgen om ten behoeve van intensief ruimtegebruik en een optimale leefomgevingkwaliteit af te wijken van wet- en regelgeving.

Relevante artikelen in de VROM-begroting:

Artikelen 2, 4, 5, 6 en 7.

4. ORGANISEREN VAN BETERE NALEVING EN MINDER REGELS

Het Ministerie van VROM wil de eigen verantwoordelijkheid van burgers, bedrijven en andere overheden vergroten. Daarnaast zal het ministerie voor betere handhaving zorgen. In de komende vier jaar zal het wet- en regelgeving versoberen, stroomlijnen en waar nodig verbeteren. Het doel is te komen tot minder regels, die beter te handhaven zijn. Burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties die zich vervolgens niet aan de regels houden, zullen een niet-gedogende overheid op hun weg vinden.

Beleidsprioriteit 1:

Doel: Kwaliteit van de regelgeving

VROM begon onder het vorige Kabinet met een grondige doorlichting van haar wet- en regelgeving (herijking). Deze herijking moet leiden tot minder en overzichtelijker regelgeving die consistent is, minder procedures kent en meer ruimte laat voor eigen initiatieven van burgers, bedrijven, andere overheden en maatschappelijke instellingen.

Alle wetten, AMvB's en ministeriële regelingen waarvoor VROM het eerstverantwoordelijke departement is, worden onder de loep genomen. In het najaar van 2003 zal de Minister van VROM in een brief aan de Tweede Kamer haar voorstellen voor schrappen, samenvoegen of aanpassen van regelingen bekend maken. Tevens zal dan een prioriteitenprogramma voor de wetgevingsactiviteiten die uit de herijking voortvloeien, worden opgesteld en aan de Tweede Kamer aangeboden. Dat programma zal inzicht bieden in de winst op het gebied van vermindering van regeldruk die uit de wijziging voortvloeit en met het te verwachten beslag op de capaciteit.

Vooruitlopend hierop is het Kabinet voornemens de Wet op de Ruimtelijke Ordening (Wro) te herzien. Met de tot standkoming van een nieuwe Wro dient het Kabinet een drietal doelen:

• Meer daadkracht van de overheid door een vereenvoudiging en versnelling van procedures (onder andere door verkorting van de periode start bestemmingsplaninwerkingtreding van maximaal 62 naar maximaal 26 weken), bundeling van besluiten, scherper onderscheid in de verantwoordelijkheden van de overheden, meer bevoegdheden voor rijk en provincies om effectief te sturen en om belangrijke zaken aan te pakken/te realiseren en in te kunnen grijpen als een gemeente haar taken niet goed uitvoert;

• Meer inzicht van de burger in het handelen van de overheid door middel van aangepaste bestemmingsplannen (overal, actueel, helder, digitaal opvraagbaar);

• Meer vertrouwen van de burger in de overheid, door betere toezicht- en handhavingmogelijkheden en bij overtredingen de mogelijkheid om ook strafrechtelijk te sanctioneren.

Tevens zal vooruitlopend op besluitvorming over de integrale herijking van VROM-regelgeving de huidige bouwparagraaf in de Woningwet worden herzien en vervangen door een Bouwwet (zie artikel 3). Hierdoor moeten de vergunningprocedures rondom het bouwen beter op elkaar worden afgestemd en vereenvoudigd. Ook worden procedurele en gebruiksvoorschriften uit de gemeentelijke bouwverordeningen landelijk geüniformeerd. De aanbevelingen die volgen uit de Herijking VROM-regelgeving worden eveneens meegenomen. Dit alles moet leiden tot een vermindering van de administratieve lasten bij de vergunningprocedures.

Prestaties in 2004:

• Werkzaamheden verrichten ten behoeve van de vaststelling van de Wro door de Eerste en Tweede Kamer, zodat de Wro eind 2004/begin 2005 in het Staatsblad kan worden gepubliceerd en het geleiden van de invoering van de Wro.

• Het derde pakket van de herijking van de bouwregelgeving zal leiden tot herziening van de huidige bouwparagraaf in de Woningwet. Er wordt naar gestreefd dit voorstel eind 2004 aan de Raad van State aan te bieden.

• Wetgevingsactiviteiten in het kader van de herijking worden uitgevoerd volgens het schema van het prioriteitenprogramma voor het jaar 2004.

• Procedures en criteria vaststellen die ervoor moeten zorgen dat ook voorstellen voor nieuwe regelgeving worden getoetst aan de bovenstaande uitgangspunten.

• Een strategie bepalen, die is gericht op het verbeteren van de kwaliteit van de Europese regelgeving en van de Nederlandse inbreng daarbij.

• De VROM-Inspectie controleert bestaande en nieuwe wetten en regels op handhaafbaarheid, uitvoerbaarheid en fraudebestendigheid (HUF-toets) en zal in dat kader het komend jaar 10 ex-ante HUF-toetsen uitvoeren. Deze toets helpt om de regelgeving zo duidelijk mogelijk te krijgen, zowel voor VROM als voor anderen. Daarnaast bevat elke inspectierapportage van uitgevoerd toezicht standaard aanbevelingen voor een betere kwaliteit van regelgeving en/of de naleving daarvan.

Relevante artikelen in de VROM-begroting:

• Artikel 1, 2, 3, 13.

Beleidsprioriteit 2:

Doel: Bevordering naleving van VROM-regelgeving

In de afgelopen tijd vonden diverse incidenten plaats doordat VROM-regelgeving niet werd nageleefd. Daardoor leeft het idee dat de overheid te weinig aandacht heeft voor naleving van (wettelijke) normen. Ook het komend jaar zal weer prioriteit worden gegeven aan de naleving van VROM-regelgeving. Dat betekent ook dat daar waar men wet- en regelgeving wel kan, maar niet wil naleven, men eerder en indringender geconfronteerd zal worden met handhaving.

Doel: Betere naleving door meer handhavingrendement

De VROM-nalevingstrategie maakt het keuzeproces transparant en rationeel. Ze maakt zichtbaar welke inhoudelijke prioriteiten het zwaarst wegen voor het ministerie en waarom. Het instrument is een groeimodel en zal dit jaar worden getoetst. Die prioriteiten worden bepaald door de inschatting van de risico's als niet wordt opgetreden en door de grootte van het naleeftekort. Een tweede onderdeel van de VROM-nalevingstrategie is het «van buiten naar binnen» werken. Niet de wettelijke taak maar de mogelijke gevoelens van (on)veiligheid van de burger staan hierbij centraal. Een deel van de inspectiecapaciteit is gereserveerd voor de aanpak en oplossing van dergelijke actuele maatschappelijke problemen op het vakgebied van VROM.

Prestaties in 2004:

De VROM-Inspectie geeft in 2004 aan de volgende thema's prioriteit:

• Veiligheid (grote bedrijfsrisico's, defensie-inrichtingen, vuurwerk, het voorkomen van en het voorbereiden op crises);

• Gezondheidsrisico's (straling, asbest, legionella, PCB's en bestrijdingsmiddelen);

• Duurzaamheid van klimaat en afval (ozonlaagaantastende stoffen, zwavelgehalte in brandstoffen van zeeschepen, internationale afvaltransporten en het landelijk afvalbeheersplan);

• Verbetering van de kwaliteit van de leefomgeving (bouwregelgeving, woonruimteverdeling, ruimtelijke inrichting);

• Bij het toezicht op de andere overheden werkt de VROM-inspectie zo integraal mogelijk (milieu, ruimte, bouwen en wonen). De inspectie richt zich op kwaliteitsverbetering van toezicht en handhaving door andere overheden, het bestrijden van gedoogculturen en het tegengaan van versnippering van verantwoordelijkheden door samenwerking tussen overheden te stimuleren.

Relevante artikelen in de VROM-begroting:

Artikel 13.

5. EU-VOORZITTERSCHAP

In de tweede helft van 2004 bekleedt Nederland het voorzitterschap van de Europese Unie. De contouren van de Nederlandse prioriteiten, zoals deze worden ingebracht in het operationele Iers-Nederlandse jaarprogramma en het strategische meerjarenprogramma 2004–2006, zijn opgenomen in de Staat van de Europese Unie 2004 (hoofdstuk 2). In aanvulling daarop zijn in deze MvT accenten te vinden die dit departement betreffen.

Nederland zal in het najaar van 2004 als eerste land voorzitter van de uitgebreide EU zijn. Het komende jaar zal veel tijd en inzet gemoeid zijn met de voorbereidingen daarvoor. Tijdens het Nederlandse voorzitterschap worden naast de formele milieuraden een informele milieuraad en twee ministeriële bijeenkomsten georganiseerd. De twee ministeriële bijeenkomsten betreffen respectievelijk wonen (thema: duurzame hoogbouwrenovatie en herstructurering in de woningbouw) en ruimte (thema: Europese ruimte). In artikel 1 zal nader worden ingegaan op de activiteiten die in het kader van het EU-voorzitterschap worden ontplooid.

Relevante artikelen in VROM-begroting:

Artikel 1.

Toelichting:

Het Kabinet wil de eigen verantwoordelijkheid van burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties vergroten en partijen structureel stimuleren om te komen tot innovatie en investeringen. Hiermee wordt beoogd dat de overheid ook op de lange termijn samen met bovengenoemde partijen de kwaliteit van de fysieke leefomgeving duurzaam in stand kan houden en verbeteren.

Het Kabinet wil in het bijzonder de werking van de woningmarkt en de doorstroming daarin verbeteren door vergroting van de ruimte voor verhuurders – waaronder woningcorporaties – om binnen grenzen meer marktconforme huurprijzen toe te passen. Door deze verruiming van het huurbeleid worden zij in staat gesteld meer te investeren in woningbouw en herstructurering, waartegenover het Kabinet van hen vraagt om de betaalbaarheid van het wonen voor kwetsbare groepen te waarborgen en de positieve effecten van deze maatregelen hiertoe te benutten. De verwachting is dat hiermee substantieel op het huursubsidiebudget zal worden bespaard. Het Kabinet acht tegelijkertijd de voortgang in de stedelijke vernieuwing van groot belang. Daarom is het ISV-budget – ondanks de onontkoombaarheid van ombuigingen op dit vlak – door bovengenoemde verruiming in het huurbeleid zoveel mogelijk ontzien, om gemeenten en woningcorporaties te blijven stimuleren om te investeren in de noodzakelijke herstructurering van stedelijke gebieden.

Met inachtneming van het vorenstaande en gelet op het feit dat nog enige tijd nodig is om de voorstellen concreet uit te werken, zijn in de begroting de bovengenoemde en overige ombuigingen als volgt verwerkt.

In deze tabel zijn de belangrijkste mutaties opgenomen ten opzichte van de Begroting 2003. De eerste reeksen (1 t/m 5) hebben betrekking op de mutaties zoals die in de 1e suppletore begroting zijn opgenomen. Gemakshalve zijn de toelichtende teksten hieronder opgenomen.

ad 1. Huursubsidie

Door tegenvallende economische ontwikkelingen (zoals een oplopende werkloosheid) dient de huursubsidieraming te worden verhoogd. VROM wordt geconfronteerd met zowel een hoger aantal gebruikers als een gemiddeld hogere uitkering per subsidiegerechtigde.

ad 2. Afkoop subsidies NWI's

De latere afronding van de afkoop van subsidies van twee niet winstbeogende instellingen (NWI's) leidt tot voor 2003 niet voorziene uitgaven. Dit betreft ruim € 57 mln aan afkoopsommen en saneringsbijdragen en bijna € 15 mln aan per saldo te betalen rentevergoedingen.

ad 3. Bevordering eigen woningbezit

Het verminderde beroep op de regeling Bevordering eigen woningbezit vindt ondermeer zijn oorzaak in tegenvallende economische ontwikkelingen.

ad 4. Investeringen stedelijke vernieuwing

Met twee verlagingen van het kasbudget van respectievelijk € 66,2 en € 60 mln wordt een bijdrage geleverd aan de dekking van de uitvoeringsproblematiek 2003 binnen zowel de begroting van VROM als de totale Rijksbegroting. Per saldo valt de verlaging lager uit door vooral een toevoeging van budget voor bodemsanering aan het ISV.

ad 5. Subsidies bodemsanering

Deze wijziging is het pendant van de verhoging die hierboven is genoemd onder ad 4. In 2002 is al budget (verplichtingen en uitgaven) overgeheveld naar artikel 4 opdat ruim € 60 mln aanvullend kon worden toegezegd aan 7 gemeenten en 3 provincies in het kader van ISV (TK, 2002–2003, 28 706 nr. 2, p. 14). Het uitgavenbudget wordt in drie jaren (2002: € 15,3 mln, 2003: € 22,8 mln en 2004: € 22,8 mln) overgeheveld naar artikel 4. De overige ruim € 9 mln waarmee het instrument Subsidies Bodemsanering wordt verlaagd (het effect op de uitgaven bodemsanering in 2003 door vrijval van verplichtingenruimte), wordt ingezet ter dekking van uitvoeringsproblematiek elders op de VROM begroting.

ad 6 t/m 9 Hoofdlijnenakkoord: diverse taakstellingen

De belangrijkste nieuwe mutaties hebben met name betrekking op de taakstellingen die voortvloeien uit het nieuwe hoofdlijnenakkoord van het Kabinet Balkenende II. Bij artikel 16 zijn overzichten opgenomen die ingaan op de verdeling van de taakstelling over de beleidsartikelen.

ad 10. Hoofdlijnenakkoord: Huursubsidie

De mutatie is onderdeel van de invulling van het Hoofdlijnenakkoord waarin versobering van de Huursubsidie wordt aangekondigd. Deze zal gericht zijn op een generieke verhoging van de eigen bijdrage.

ad 11. Ombuiging Huursubsidie

De ombuiging is het gevolg van de overschrijding op de huursubsidie-uitgaven in 2002, die voor een deel binnen de VROM-begroting gecompenseerd moeten worden. De invulling daarvan hangt samen met die van ad 10.

ad 12. Ramingsbijstelling Clean Development Mechanism

Mede in relatie tot het Hoofdlijnenakkoord wordt de ramingbijstelling ingezet ter dekking van het financieringstekort.

ad 13. Terugboeking NIRIS-gelden naar de Aanvullende post

Wegens het wegvallen van een eerder gehonoreerd project binnen het programma NIRIS wordt het bijbehorende budget teruggeboekt naar de aanvullende post voor klimaat-en CO₂-beleid.

ad 14–16. Augustusbrief extra taakstellingen

Als gevolg van de tegenvallende economie en het oplopende financieringstekort is VROM extra aangeslagen met een taakstelling van 95 mln in 2004 en vanaf 2006 structureel 290 mln.

De dekking hiervoor wordt gevonden door de Energie Premieregeling in te perken waardoor vanaf 2004 structureel 40 mln dekking wordt gevonden. Verder gaat, in het verlengde van de taakstelling uit het Hoofdlijnakkoord, de taakstelling huursubsidie een jaar eerder in. Met deze vervroeging is 55 mln gemoeid.

De resterende taakstelling vanaf 2006 van 250 mln wordt vooralsnog gestald op artikel 16 Nominaal en onvoorzien.

De financiële consequenties (uitgaven) van de beleidsthema's onderverdeeld naar beleidsprioriteiten

In het algemeen geldt dat in de VROM-boekhouding geen administratie op het niveau van beleidsprioriteiten (dan wel beleidsthema's) wordt bijgehouden. De in de onderliggende tabel opgenomen begrote cijfers zijn afkomstig uit extra comptabele begrotingsadministraties.

Zoals blijkt is het om administratieve redenen niet altijd mogelijk in de begrotingsbedragen de apparaatsuitgaven op te nemen dan wel uit te splitsen.

Toelichting:

ad. 2.

Voor de herijking van de WRO is een bedrag van € 210 000 begroot.

Toelichting:

ad. 1.

Het bedrag is opgebouwd uit € 420 000 apparaatskosten en € 350 000 onderzoeksgelden.

ad. 2.

Het volledige bedrag bestaat uit apparaatskosten. De programmakosten drukken op de begroting van V&W.

ad. 3.

Dit bedrag is opgebouwd uit € 3 500 000 op artikel 11 en € 6 000 000 op artikel 12. Het totale begrotingsbedrag bestaat uit programmagelden.

Toelichting:

ad. 1

Het opgenomen bedrag betreft het gereserveerde bedrag voor programma- (met uitzondering van de bedragen gereserveerd op artikel 1), apparaat- en onderzoeksuitgaven. De gereserveerde programma-uitgaven bedragen circa 99%.

Toelichting:

ad. 1

Het begrote bedrag vormt onderdeel van artikel 13. In dit bedrag is € 51 928 opgenomen voor apparaat.

Toelichting:

Betreft de begrote uitgaven van de diverse dienstonderdelen.

2.2. De Beleidsartikelen

Artikel 01. Strategische beleidsontwikkeling en monitoring

1.1. Algemene beleidsdoelstelling

De algemene beleidsdoelstelling luidt: VROM dient vanuit de zorg voor de duurzame kwaliteit van de leefomgeving te kunnen beschikken over strategische visies, over kennis met betrekking tot de kwaliteit van de leefomgeving en met betrekking tot ontwikkelingen in de leefomgevingkwaliteit (monitoring).

Niet alle strategische beleidsontwikkeling en monitoring wordt in dit artikel in beeld gebracht. Wat direct toe te schrijven is aan het specifieke werkingsgebied van de beleidsartikelen, is dáár te vinden. Per operationeel doel wordt de indeling naar wonen, ruimte en milieu gehanteerd. Dat geldt ook voor aspecten van rijkshuisvesting die met die beleidsterreinen vervlochten zijn. De aansluiting met de artikelen is in hoofdlijnen als volgt:

• Wonen:

beleidsartikelen 2 t/m 5

• Ruimte:

beleidsartikelen 6, 8 en 9

• Milieu:

beleidsartikelen 7, 10 t/m 12

Met andere woorden, daar waar de strategische visies aan de orde komen in artikel 1, daar komt de beleidsuitvoering aan de orde in de artikelen 2 t/m 12.

1.2. Operationele doelstellingen

1.2.1. Strategische beleidsontwikkeling

Operationele doelstelling: VROM dient te allen tijde te beschikken over een actuele meerjarenvisie met betrekking tot wonen, ruimte en milieu. Die visies bepalen vervolgens het beleid, de wetgeving en uitvoering van het departement.

1.2.1.1. Strategische ontwikkeling en instrumenten

De huidige instrumenten daartoe zijn de strategische nota's Nota Mensen, Wensen, Wonen (MWW), de 5e Nota RO, het NMP4 en de Architectuurnota, de kaderwetgeving en instrumentontwikkeling op deze gebieden. Hiertoe zijn de voornaamste prestaties van VROM voor 2004 de rol van corporaties (uitwerking MWW), Nota Ruimte, uitvoering van het Nationaal Milieubeleidsplan (uitwerking NMP) en duurzame ontwikkeling en de uitvoering van de Architectuurnota.

Strategische visie met betrekking tot wonen

Woningcorporaties vervullen een cruciale rol in het realiseren van de rijksdoelstellingen ten aanzien van onder andere de stedelijke vernieuwing, een toegankelijke en duurzame woningvoorraad en blijvende betaalbaarheid van het wonen. Het Rijk verwacht van de woningcorporaties dat zij de hen ter beschikking staande financiële middelen daarvoor inzetten. Daar waar individuele knelpunten in de financiering van de maatschappelijke prestaties optreden, rust er een verantwoordelijkheid op collega-corporaties en de sector als geheel. Het Rijk heeft tot taak hiervoor de randvoorwaarden te scheppen en, waar nodig, regelend op te treden.

Een wijziging van het Besluit Beheer Sociale Huursector (BBSH) is benodigd met het oog op de invoering per 1 januari 2004 van de Vennootschapsbelasting voor woningcorporaties, zodat een voldoende duidelijke scheiding tussen sociale en commerciële activiteiten mogelijk is. In 2003 en 2004 wordt de verhouding van de Woningwet en het BBSH tot de EU-regelgeving over het mededingingsbeleid nader bepaald, via de notificatieprocedure. De genoemde aanpassing van het BBSH kan ook uit dat oogpunt wenselijk zijn.

Daarnaast is een aantal overige voornemens tot wijziging van het BBSH aan de Tweede Kamer gemeld bij brief van 16 december 2002.

Deze aangekondigde wijzigingen in het BBSH zullen in het licht van het Hoofdlijnenakkoord nader worden bezien voordat deze in procedure worden gebracht. De Tweede Kamer zal hierover in het najaar van 2003 worden geïnformeerd.

De corporatiesector heeft een grote verantwoordelijkheid bij de herstructureringsopgave. Wanneer de direct betrokken corporaties zelf niet over voldoende investeringsvolume kunnen beschikken is het noodzakelijk dat de corporatiesector als geheel deze verantwoordelijkheid op zich neemt. Het Rijk zal, indien onverhoopt nodig, via daartoe geëigende stappen deze verantwoordelijkheid tot uitvoering laten komen.

Gezien de invoering van de Overdrachtsbelasting voor woningcorporaties per 1 januari 2003 zal de toezegging gestand worden gedaan de effecten hiervan in 2004 te monitoren. De effecten van de invoering van de Vennootschapsbelasting zullen pas na 2004 inzichtelijk kunnen worden gemaakt.

Strategische visie met betrekking tot ruimte

Het Kabinet zal op grond van het Hoofdlijnenakkoord het nationaal ruimtelijk beleid vormgeven. Dit nieuwe beleid zal ter behandeling door het Kabinet worden aangeboden aan de Tweede Kamer. Hiermee komt een einde aan de lopende PKB-procedure (Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening / Nota Ruimte) dan wel wordt deze afgesloten. De aandacht kan daarna uitgaan naar uitvoering van het beleid, doorwerking, toetsing en handhaving. Het nationaal ruimtelijk beleid vormt het integratiekader op het gebied van de ruimtelijke inrichting. De Minister van VROM, die voor dit beleid eerstverantwoordelijke is, brengt hiermee haar coördinerende taak tot uitdrukking. Het nationaal ruimtelijk beleid geeft in hoofdlijnen richting aan de ruimtelijke ontwikkeling van Nederland. Het rijksbeleid vindt uitwerking en doorwerking in de provinciale streekplannen en de gemeentelijke structuur – en bestemmingsplannen, alsmede in gezamenlijke beleidsagenda's met de omringende regio's in de buurlanden.

Het ruimtelijk rijksbeleid zorgt ervoor dat de verschillende ruimtevragende functies in Nederland op elkaar worden afgestemd en zoveel mogelijk kunnen worden geaccommodeerd en dat gelijktijdig de ruimtelijke kwaliteit wordt vergroot. Het Kabinet zal dat meer concreet in de nota uitwerken. Zo wordt niet alleen voor de mede-overheden, maar ook voor burgers, marktpartijen en maatschappelijke organisaties helder wat het Kabinet voor ogen heeft en waaraan ruimtelijke plannen en initiatieven zullen worden getoetst. Het Kabinet hecht belang aan ontwikkelingsplanologie en wil bij het opstellen van het rijksbeleid hiervoor ruimte scheppen, met name op het regionale schaalniveau. Uiteindelijk hebben immers bij de uitvoering andere partijen dan het rijk een grote rol en moeten rijkskaders ruimtelijke ontwikkelingen niet onnodig belemmeren. Om ontwikkelingsplanologie te stimuleren werkt VROM aan de opbouw aan kennis en kunde bij partijen die nog weinig ervaring hebben met ontwikkelingsplanologie, bijvoorbeeld provincies, waterschappen en gemeenten in het landelijk gebied, onder andere door verspreiding van kennis en goede praktijken. Daarnaast wil VROM samen met de meest betrokken departementen tot een actieprogramma komen om belemmeringen te opruimen (zowel institutioneel als in de bestuurspraktijk) die een goede ontwikkelingsplanologie in de weg staan. Ter bevordering van de specifieke ontwikkelprojecten wil VROM door middel van experimenten onder voorwaarden afwijking mogelijk maken van beleidsregels uit de PKB Nationaal Ruimtelijk Beleid. De VROM-inzet voor ontwikkelingsplanologie heeft betrekking op stedelijke en landelijke gebieden.

De nationale ruimtelijke hoofdstructuur (RHS) is een basis voor prioriteitstelling in de rijksinvesteringen en biedt inzicht in de visie van het Rijk op de belangrijkste ruimtelijke kansen en bedreigingen. Datgene waarvoor het rijk zelf verantwoordelijk is, komt tot uitdrukking in een aantal rijksprojecten en rijksprogramma's die een versterking zijn voor de RHS en in een beperkt aantal generieke kaders. VROM werkt aan een ruimtelijke investeringsstrategie waarmee het rijk wil komen tot een gecoördineerde en optimale inzet van rijksmiddelen ten behoeve van de RHS.

De rijksagenda dient een gecoördineerde inzet van rijksinvesteringsstromen, gericht op een aantal prioriteiten van het nationaal ruimtelijk beleid. Ook in breder verband zullen overigens de geldstromen voor het stedelijk en het landelijk gebied (en voor de verkeers- en vervoersinfrastructuur) goed worden afgestemd.

Na afsluiting van de PKB-procedure kan de aandacht gericht uitgaan naar de uitvoering en doorwerking van het VROM-beleid. Hiertoe is een gebiedsgerichte werkwijze geïntroduceerd die de realisatie van het beleid van de verschillende rijksnota's (NMP 4, MWW) door gerichte coördinatie integraal bevordert. Enerzijds worden de beleidsdiensten van VROM toegankelijker gemaakt voor overheden en instanties uit de regio. VROM is immers voor een groot deel van de uitvoering van het beleid van hen afhankelijk. Anderzijds wordt de uitvoering versterkt door gebundelde inzet van mensen en middelen, waarbij op hoofdzaken wordt geconcentreerd. Het programma Gebiedsgericht Werken is met name toegespitst op de VROM-brede thema's en hoe VROM hierbij met één gezicht kan opereren, ook indien er spanning is tussen verschillende beleidsdoelstellingen. De terugkoppeling uit de uitvoeringspraktijk is door deze werkwijze beter georganiseerd. De uitvoering van het beleid wordt vervolgens gevolgd met een monitoringprogramma en een meerjarig evaluatief onderzoeksprogramma gericht op de geformuleerde doelstellingen.

Strategische visie met betrekking tot milieu

Sinds 2001 geeft het Kabinet uitvoering aan het lange termijn milieubeleid zoals beschreven in NMP4. Het Kabinet Balkenende I heeft in 2002 de notitie «Vaste waarden, nieuwe vormen: milieubeleid 2002–2006» uitgebracht (TK, 2002–2003, 28 663, nr. 1), waarin de ambities uit NMP4 zijn afgestemd op het gebrek aan financiële middelen dat inmiddels was ontstaan.

Voor de uitvoering van het NMP4 in het begrotingsjaar 2004 zijn, conform de visie van dit Kabinet, 4 prioriteiten aangegeven: 1) transities, 2) financiële aspecten van milieubeleid, 3) stad en platteland, en 4) gezondheid en milieu. De twee laatste prioriteiten worden toegelicht bij respectievelijk artikel 7 (Verbeteren integrale milieukwaliteit op lokaal niveau), artikel 10 (Verbeteren nationale milieukwaliteit) en artikel 12 (Beheersen milieurisico's van stoffen, afvalstoffen en straling). Hieronder worden de voorgenomen activiteiten toegelicht die bijdragen aan de prioriteiten 1) transities en 2) financiële aspecten van milieubeleid.

1. Transities

Transitiemanagement is in het NMP4 gekozen als werkwijze om hardnekkige milieuproblemen aan te pakken, omdat het bestaande milieubeleid niet tot oplossing van die problemen zou leiden. De overheid neemt in de eerste fase van het transitieproces het initiatief door maatschappelijke samenwerkingsverbanden te initiëren en te stimuleren en hierbinnen gezamenlijk te zoeken naar de mogelijkheden om op lange termijn over te gaan naar een duurzaam systeem. Daarvoor moeten economische, sociale en ecologische veranderingen in samenhang worden bekeken.

Er wordt gewerkt aan vier concrete transities die in het NMP4 zijn benoemd. De transities naar:

• een duurzame energiehuishouding (EZ);

• een duurzame mobiliteit (V&W);

• een duurzame landbouw (LNV);

• een duurzaam gebruik van biodiversiteit en natuurlijke hulpbronnen (OS).

De Minister van VROM heeft een coördinerende rol, en rapporteert aan de Tweede Kamer over de voortgang, bewaakt de samenhang en ontwikkelt activiteiten ter ondersteuning van alle transities (kennisontwikkeling, ervaring uitwisselen, monitoring, communicatie en participatie van maatschappelijke partijen). Hiervoor heeft VROM een steunpunt transities ingericht. Ook zet VROM ter ondersteuning waar nodig inhoudelijke transitieprojecten op zoals voor het domein «Duurzame Chemie» (samen met EZ).

Daarnaast vormen transities onderdeel van het Stimuleringsprogramma Burger en Milieubeleid (zie artikel 11). Ter ondersteuning van de transitieprocessen worden in 2004 de belemmeringen en stimulansen geïnventariseerd voor transities in bestaand beleid en instrumentarium (zie kwaliteit regelgeving en verstevigen duurzaamheidscomponent in innovatie- en technologiestimuleringsinstrumentarium (artikel 11)).

De prestatiegegevens worden beschikbaar gesteld in de jaarlijkse voortgangsrapportage gericht op de 4 transities en kort beschreven in het jaarverslag.

De Minister van VROM is eveneens verantwoordelijk voor het beschikbaar stellen van voldoende menskracht en middelen voor de opstelling van VROM als een betrouwbare partner in de transitieprocessen.

2. Financiële aspecten van milieubeleid

Om de lange termijn ambities te realiseren, die in het NMP4 zijn geformuleerd voor hardnekkige milieuproblemen, zullen door de samenleving aanzienlijke kosten moeten worden gemaakt. In de Notitie Vaste waarden, nieuwe vormen: milieubeleid 2002–2006 is aangegeven welke gevolgen de beperking in de beschikbare overheidsmiddelen zal hebben voor de ambities en instrumenten van het milieubeleid. De volgende activiteiten worden uitgevoerd:

1. Voortzetting van onderzoek naar mogelijkheden om het instrument «beprijzen» (internalisering van externe kosten) verder invulling te geven naast reeds lopende inspanningen op het gebied van de handel in emissierechten voor NO_x en CO₂, de activiteiten in het kader van de transitie duurzame mobiliteit, verhoging van de REB en het afschaffen of aanpassen van niet-duurzame subsidies,

2. Verhoging van effectiviteit en efficiency van bestaande begrotingsmiddelen door bundeling van beschikbare budgetten (ISV en ILG) en herprioritering van middelen; in dit verband zullen ook de mogelijkheden van fondsvorming worden onderzocht;

3. Zoeken naar alternatieve financiering door, indien mogelijk, het introduceren van nieuwe bestemmingsheffingen, door het ontwikkelen van financiële opties die geen beroep doen op de algemene middelen en door het beter benutten van Europese geldstromen;

4. Door er voor te zorgen dat milieu en duurzaamheid een grotere rol gaan spelen in de besluitvormingscriteria voor de besteding van andere, relevante geldstromen.

Concretisering van deze activiteiten en daarbij behorende prestaties komen aan de orde in de achtereenvolgende milieuartikelen.

Duurzame ontwikkeling

Op de top in Johannesburg in 2002 (Tien jaar na Rio) hebben landen afspraken gemaakt over het bevorderen van duurzame ontwikkeling. Het Rijk heeft haar voornemens voor de uitvoering van deze afspraken uitgewerkt in het Actieprogramma Duurzame Ontwikkeling onder de titel «Duurzame Daadkracht». Dit bestaat uit een nationaal en internationaal deel. Het internationale deel van Duurzame Daadkracht (eind 2002 naar de Tweede Kamer gestuurd) bevat acties tot verduurzaming van het internationale beleid gericht op internationale fora waar Nederland in participeert (EU, ECE, OESO, VN). De internationale milieuonderdelen die voortvloeien uit Duurzame Daadkracht staan in de volgende alinea «internationale samenwerking op het gebied van milieu en duurzame ontwikkeling» beschreven.

Het nationale deel van het Actieprogramma Duurzame Ontwikkeling (in 2003 opgesteld en aan de Eerste en Tweede Kamer aangeboden) concentreert zich op activiteiten binnen Nederland. Het richt zich vooral, maar niet alleen, op de inzet van de rijksoverheid. Het Actieprogramma bevat projecten die concrete resultaten binnen vier jaar opleveren, en instrumenten die duurzame ontwikkeling bevorderen. Een aantal van deze projecten is ook onderdeel van bovengenoemde transities. Een van de instrumenten is de eerste duurzaamheidsverkenning (in 2003 aan de Tweede Kamer aangeboden) die de basis levert voor een set te ontwikkelen indicatoren. Verder geeft het Actieprogramma aan welke onderwerpen de komende jaren uitgewerkt gaan worden.

Internationale samenwerking op het gebied van milieu en duurzame ontwikkeling

Het regeerakkoord is duidelijk over de internationale inzet op milieugebied: «behoud en versterking van natuur en milieu vergen een activerend beleid in nationaal, Europees en internationaal verband». Nederland voert daarom een actieve milieudiplomatie die dient bij te dragen aan het realiseren van nationale beleidsdoelen en het wereldwijd bevorderen van duurzame ontwikkeling en externe integratie, alsmede het versterken van het EU-milieubeleid, zowel binnen de Europese Unie als Pan Europees binnen het raamwerk van de VN-ECE.

De belangrijkste beleidsprestaties voor 2004 op het gebied van het mondiale milieubeleid vloeien voort uit de uitkomsten van de World Summit on Sustainable Development (WSSD) in Johannesburg (2002). Deze beleidsprestaties zijn:

1. Het meewerken aan het opstellen door de UNEP van een mondialestrategie tegen de verspreiding van gevaarlijke chemicaliën. Hiernaast zet VROM zich in om ervoor te zorgen dat er, conform besluit van UNEP, in 2005 een wereldwijd saneringsprogramma voor kwik en lood gereed is;

2. Het meewerken aan het opstellen door de UNEP van een VN-tienjarenprogramma Duurzame Productie- en Consumptiepatronen;

3. Het vertalen van de aanbevelingen van de Wereld Water Fora in sterk verbeterde drinkwatervoorziening;

4. Het voorbereiden van en actief deelnemen aan de 12e bijeenkomst van de Commission on Sustainable Development (CSD) van de VN, waarbij de onderwerpen water, sanitatie en menselijke nederzettingen centraal staan;

5.

• Het verder integreren van het thema duurzame ontwikkeling in de lopende WTO-onderhandelings-ronde, zoals tijdens de WSSD is overeengekomen. VROM zet zich in om deze ronde te laten resulteren in wederzijdse versterking van milieudoelen en handel, en richt zich daartoe op:

• erkenning binnen de WTO van de noodzaak van en het recht op het treffen van handelsmaatregelen binnen multilaterale milieuverdragen;

• een permanente waarnemers-status binnen de WTO voor secretariaten van multilaterale milieuverdragen, uiterlijk in 2004;

• erkenning voor en stimulering van ecolabeling; stimulering van de handel in milieugoederen en -diensten door het versneld afbouwen van handelsbarrières op dit terrein;

• erkenning van non-trade concerns (onder andere milieueffecten, plattelandsontwikkeling, voedselveiligheid) binnen het af te sluiten landbouwakkoord.

Verder zal VROM de Europese Commissie aan haar toezegging houden alle handelsakkoorden aan een Sustainability Impact Assessment (duurzaamheidstoets) te onderwerpen, en stimuleren dat deze duurzaamheidstoetsen breder worden toegepast.

6. Het afschaffen van onduurzame subsidies. VROM zal inventariseren om welke subsidies het gaat en voorstellen doen voor aanpassing of afschaffing van deze subsidies. VROM zal dit in relevante fora, zoals EU, OESO en WTO inbrengen. Hierbij sluit de noodzakelijke verduurzaming van internationale geldstromen aan. VROM zet zich in voor het verduurzamen van internationale geldstromen, waaronder fondsen van de EU, financiering door internationale banken en private investeringen.

Binnen Europa spitst de inzet van VROM in 2004 zich, naast het Nederlands voorzitterschap van de Raad van de EU in de tweede helft van 2004, toe op de volgende beleidsprestatie:

De Pan-europese samenwerking richt zich, primair in VNECE-verband, op de versterking van het milieubeleid in de landen van Zuidoost Europa, Oost-Europa, de Kaukasus en Centraal Azië. Tijdens de vijfde Pan-europese ministeriële milieuconferentie gehouden in Kiev, mei 2003, is een nieuw werkprogramma aangekondigd met de toegang tot veilig drinkwater als hoge prioriteit. VROM draagt aan het werkprogramma bij door het financieel ondersteunen van concrete projecten en levert daarmee een bijdrage aan de regionale uitwerking van de uitkomsten van Johannesburg 2002 (WSSD).

Tijdens het Nederlandse voorzitterschap worden naast de formele milieuraden een informele milieuraad en twee ministeriële bijeenkomsten voor respectievelijk wonen (thema: duurzame hoogbouwrenovatie en herstructurering in de woningbouw) en ruimte (thema: Europese ruimte) georganiseerd.

De problemen rond verloedering en onveiligheid van wijken zoals we die in Nederland kennen, doen zich in diverse Europese landen vaak nog sterker voor. Vooral in de toetredingslanden liggen grote opgaven op het gebied van hoogbouwrenovatie en herstructurering. Als die niet tijdig en adequaat aangepakt worden, ontstaat er een ernstige bedreiging voor de leefbaarheid in de desbetreffende steden. Er zal een document worden opgesteld dat een beschrijving en analyse bevat van hoogbouw- en herstructureringsproblematiek in Europa.

De informele EU ministersbijeenkomst Ruimte, eind november 2004, heeft als op doel een eerste politieke stap te zetten in een proces om te komen tot een concreet en operationeel ruimtelijk referentiekader voor beleid en investeringen in de EU. Het ESPON programma, dat de Europese ruimtelijke hoofdstructuur analyseert vanuit de doelstellingen van het Europees Ruimtelijk Ontwikkelingsperspectief (EROP), biedt daartoe de input (indicatoren, scenario's, typologieën, etc.). Tijdens het Nederlands EU-voorzitterschap zal tevens extra aandacht geschonken worden aan het internaliseren van milieu actiepunten in de Lissabon strategie door het actief te agenderen voor één of meer bijeenkomsten. Innovatie en technologische vernieuwing spelen hierin een belangrijke rol. Daarnaast zal het beleid voor chemische stoffen een belangrijk thema zijn. Immers, verwacht wordt dat de Europese Commissie eind 2003 met regelgeving komt. In bilaterale overleggen met Italië, Ierland, Luxemburg en het Verenigd Koninkrijk zal worden besproken in hoeverre het dossier van de chemische stoffen binnen de komende vijf voorzitterschappen succesvol afgerond kan worden. Het Kabinet wil dit dossier in de Milieuraad behandelen. Naast de drie ministeriële bijeenkomsten heeft VROM zes milieu onderwerpen aangewezen waarvoor waarschijnlijk voor of tijdens het voorzitterschap (informele) activiteiten worden georganiseerd. Het doel van de activiteiten is om een brede invulling te geven aan het Nederlandse voorzitterschap om de internationale VROM-strategie in te vullen of vorm te geven. Deze onderwerpen betreffen: de Strategie Omgaan Met Stoffen (SOMS), Duurzaam Produceren en Consumeren (DuProCo), de Bodemstrategie, het Post-Kyoto-protocol over klimaat, Development First en Exploring New Approaches (ENAP).

Tevens zal tijdens het voorzitterschap de plenaire IMPEL-bijeenkomst (Implementation Enforcement Environmental Law) georganiseerd worden. Daarnaast zal een ESPON seminar plaatsvinden. Onderwerp is de beleidsmatige vertaling van 17 interim- of eindrapporten betreffende de Europese ruimtelijke hoofdstructuur ontwikkelingen en de impact van EU sectorbeleid: concrete indicatoren en beleidsvoorstellen voor ruimtelijk ontwikkelingsbeleid op EU niveau. Er vindt ook een strategische workshop plaats met hogere ruimtelijke ordeningsambtenaren uit de accessielanden over het ruimtelijk beleid in Nederland en de relatie met het EU beleid in 2004.

1.2.1.2. Wetgeving

Herijking en kwaliteit van de VROM-regelgeving

In het najaar van 2002 is aan de Tweede Kamer aangekondigd dat de VROM-regelgeving zal worden onderworpen aan een herijking. De uitgangspunten die hierbij worden gehanteerd zijn opgenomen in de brief aan de Tweede Kamer van 23 oktober 2002 (kamerstuk II 28 600 XI, nr. 10). Samengevat luiden ze:

• Onnodige regels en bureaucratie moeten worden vermeden. De nadruk moet verschuiven van plannen, nota's en procedures naar resultaatgerichte, concrete uitvoering;

• Er moet zo veel mogelijk worden aangesloten bij de door de burger ervaren maatschappelijke problemen. De burger moet het doel van de regels kunnen begrijpen;

• De regelgeving moet overzichtelijk en consistent zijn, minder procedures bevatten en meer ruimte laten voor eigen initiatieven. De administratieve lasten voor het bedrijfsleven moeten substantieel worden verminderd;

• De rijksregels moeten de provincies en gemeenten niet onnodig belemmeren;

• De regels moeten goed uitvoerbaar, goed handhaafbaar en fraudebestendig zijn;

• Bestaande en toekomstige Europese regelgeving moet worden vereenvoudigd en gestroomlijnd. Verbetering van de kwaliteit van Europese wet- en regelgeving moet al in de voorbereidingsfase een uitdrukkelijk aandachtspunt zijn.

De resultaten van de herijkingsoperatie en de naar aanleiding daarvan getrokken beleidsconclusies worden in een brief aan de Tweede Kamer voorgelegd. In de brief wordt aangegeven op welke wijze de VROM-regelgeving de komende jaren zal worden herzien. In een bijlage bij de brief wordt per regeling (wet, amvb of ministeriële regeling) vermeld of deze zal worden ingetrokken, samengevoegd of gewijzigd, dan wel ongewijzigd zal blijven.

De komende jaren zullen als uitvloeisel van de herijking in het teken staan van het aanpassen en vernieuwen van de VROM-regelgeving. In de genoemde rapportage over de resultaten van de herijkingsoperatie is vermeld dat in het najaar van 2003 een prioriteitenprogramma met betrekking tot de wetgevingsactiviteiten die uit de herijking voortvloeien, zal worden opgesteld en aan de Tweede Kamer zal worden aangeboden. In dat programma zal rekening worden gehouden met de winst op het gebied van vermindering van regeldruk die uit de wijziging voortvloeit en met het te verwachten beslag op de capaciteit.

In het kader van de herijkingsoperatie is niet alleen de bestaande regelgeving doorgelicht, maar is ook ingegaan op de waarborgen die nodig zijn voor de kwaliteit van toekomstige regelgeving. Er worden procedures en criteria ontwikkeld die ervoor moeten zorgen dat regelgevingsvoorstellen worden getoetst aan de hierboven beschreven uitgangspunten.

Woonwet en de melding bij de EU van bestaande regelgeving

In de nota Mensen, Wensen, Wonen (kamerstukken II 2000/01, 27 559) is als doelstelling neergelegd de zeggenschap van burgers over de woning en de woonomgeving te versterken en de verdeling van taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden tussen partijen op het beleidsterrein wonen, opnieuw te bepalen en vast te leggen. Inmiddels is dit verwerkt in de ontwerp Woonwet, die thans in procedure is. Naar aanleiding van het Strategisch Akkoord (dat heeft geleid tot het VROM brede project herijking van wet- en regelgeving) en een discussie met de Europese commissie over de positie van de corporaties zal worden bezien of en in hoeverre de procedure van de Woonwet zal worden gecontinueerd.

Momenteel ligt de bestaande wet- en regelgeving voor woningcorporaties ter beoordeling bij de Europese Commissie inzake de vraag of deze regelgeving past binnen de EU-kaders voor geoorloofde staatssteun. De EU-reactie, naar verwachting in de tweede helft van 2003, alsmede de afschaffing van de vrijstelling van vennootschapsbelasting zal in 2004 leiden tot aanpassingen in de regelgeving (BBSH) om een duidelijke scheiding te garanderen tussen commerciële en sociale activiteiten van woningcorporaties.

Herziening van de Wet op de Ruimtelijke Ordening

De Minister van VROM is belast met de voorbereiding van de herziening van de Wet op de Ruimtelijke Ordening (WRO). De herziening beoogt meer besluitvaardigheid, doelmatigheid en helderheid bij overheidsbesluiten t.a.v. ruimtelijke ordening, mede met het oog op een duurzame leefomgeving. Het resultaat is een aan de Tweede Kamer ter behandeling aan te bieden wetsvoorstel van een nieuwe Wet ruimtelijke ordening (Wro) met een memorie van toelichting. De nieuwe Wro bevat effectieve besluitmogelijkheden, snelle en eenvoudige procedures (onder andere door verkorting van de periode start bestemmingsplaninwerkingtreding van maximaal 62 weken naar maximaal 26 weken) en is leesbaar, toegankelijk en samenhangend.

Naar verwachting zal de Tweede Kamer in het eerste kwartaal van 2004 het wetsontwerp in behandeling nemen en de besluitvorming in de loop van 2004 afronden. Het gaat dan niet alleen om de Wro, maar ook om het nieuwe Besluit ruimtelijke ordening (Bro) en de Invoeringswetgeving. Na afronding van de besluitvorming over het nieuwe Bro en de Invoeringswet kan de nieuwe Wro in werking treden. Dat zou in het genoemde tijdschema eind 2005, begin 2006 kunnen gebeuren.

Naast deze primair op regelgeving gerichte werkzaamheden is de Minister van VROM verantwoordelijk voor een soepele invoering van de nieuwe Wro. Daarom is ook voorzien in ruime aandacht voor communicatieve activiteiten, niet alleen tijdens het totstandkomingsproces maar ook bij de invoering. In 2004 zal daar reeds een start mee worden gemaakt, om al te langdurige overgangstermijnen en daarmee gepaard gaande bestuurlijke en juridische onzekerheden te voorkomen.

Rijksprojectenprocedure

Voor de besluitvorming over grote projecten van nationaal belang kan het Kabinet binnenkort gebruik maken van de rijksprojectenprocedure. Deze procedure, die onderdeel wordt van de Wet op de Ruimtelijke Ordening, maakt het mogelijk dat het Kabinet de regie van de besluitvorming over een belangrijk investeringsproject van nationaal belang van begin tot eind in eigen hand houdt.

Het Kabinet wijst een projectminister aan die verantwoordelijk is voor de procedure voor besluitvorming over nut, noodzaak en de locatie van het te realiseren project en vervolgens de verlening van alle benodigde vergunningen coördineert. De procedure voorziet in een goede en tegelijkertijd efficiënte inspraak en rechtsbescherming voor de burgers.

De plenaire behandeling van het wetsvoorstel voor de rijksprojectenprocedure in de Eerste Kamer zal voor het zomerreces kunnen worden afgerond. De rijksprojectenprocedure zal naar verwachting medio 2004 worden ingevoerd.

Nota Grondbeleid, Wet voorkeursrecht gemeenten (Wvg) en Grondexploitatiewet

De implementatie van het programma van de Nota Grondbeleid zal in 2004 verder ter hand worden genomen. Daarbij gaat het om introductie van de exploitatievergunning in de Grondexploitatiewet, welke wet onderdeel zal gaan uitmaken van de nieuwe Wet op de ruimtelijke ordening, Herijking van Wet voorkeursrecht gemeenten en vereenvoudiging van de onteigeningswet. Daarnaast zal beleidsbepaling plaatsvinden omtrent concurrentiebevordering op ontwikkelingslocaties, de invoering van de stedelijke herverkaveling, het oprichten van een kenniscentrum Grondbeleid en het vergroten van transparantie bij gemeentelijke grondbedrijven.

Voor de uitvoering van het ruimtelijk en woonbeleid is een adequaat instrumentarium voor het grondbeleid essentieel. Voor een verbetering van de werkbaarheid van de Wvg is gestart met een integrale herziening in verband met stroomlijning van procedures, aanpassing aan de Algemene wet bestuursrecht en de wet dualisering en harmonisatie met de integrale herziening van de Wet op de Ruimtelijke Ordening. Tevens wordt bezien of en in hoeverre in een beperkt voorkeursrecht voor provincies en Rijk zal worden voorzien. In de Nota Grondbeleid is tevens de introductie aangekondigd van een vergunningenstelsel voor grondexploitatie en de introductie van een kostenlijst voor grondexploitatie. Het vergunningenstelsel wordt ondergebracht in de Wro. Dit wetsvoorstel zal in 2004 bij de Tweede Kamer aanhangig worden gemaakt.

Wet milieubeheer

Over de toekomst van de Wet milieubeheer is in 2001 de discussienota «Met recht verantwoordelijk!» uitgebracht. De reeds in gang gezette herijking van de VROM-regelgeving heeft ook gevolgen voor de uitvoering van de discussienota: de inhoud van de nota is betrokken bij de uitwerking van herijkingsvoorstellen. Mede daardoor is er niet langer sprake van een afzonderlijk uitvoeringsprogramma voor de discussienota.

In 2003/2004 worden niettemin de volgende wetsvoorstellen tot wijziging van de Wet milieubeheer bij de Tweede Kamer ingediend:

– het wetsvoorstel Handhavingsstructuur,

– het wetsvoorstel Emissiehandel Wm,

– het wetsvoorstel tot implementatie van de Richtlijn strategische milieubeoordeling,

– het wetsvoorstel Beginselen van milieurecht, waarin tevens een aantal belemmeringen wordt opgeheven voor het verlenen van vergunningen op hoofdzaken en vergunningen op maat, en waarin bovendien op een aantal punten nadere invulling wordt gegeven aan de implementatie van de IPPC-richtlijn. Het wetsvoorstel Zelfregulering binnen kaders, waarvan in de voorgaande begroting nog sprake was, wordt geïncorporeerd in het genoemde wetsvoorstel Beginselen en wordt dus niet als afzonderlijk stuk in procedure gebracht.

1.2.2. Monitoring en kennisontwikkeling

VROM moet te allen tijde kunnen beschikken over een adequate kennis- en adviesinfrastructuur en over voldoende kennis met betrekking tot strategische ontwikkelingen en met betrekking tot de feitelijke ontwikkeling van de leefomgevingkwaliteit (=monitoring).

1.2.2.1. Instrumenten monitoring en onderzoek

Beleid is gebaseerd op feitelijke kennis, kennis van maatschappelijke en bestuurlijke verhoudingen, kennis van belangen en belanghebbenden en inzicht in de praktijk van beleidsprocessen. Sluitstuk, maar ook weer start van de beleidscyclus vormt de verantwoording die de Minister van VROM aflegt over de effectiviteit en de efficiëntie van het gevoerde beleid.

Deze ambitie wordt mede geschraagd door het uitvoeren en laten uitvoeren van beleidsvoorbereidende analyses en evaluatieonderzoek (ex ante, ex durante en ex post), het (laten) opzetten van monitoringsystemen, het doen van adviesaanvragen en het stimuleren van kennisontwikkeling bij externe partijen. Monitoring is in feite een specifieke vorm van onderzoek.

Directies binnen VROM formuleren en programmeren het onderzoek en besteden het onderzoek aan, dat noodzakelijk is voor het ontwikkelen, uitwerken, implementeren, evalueren en bijstellen van het beleid («knowledge based» beleid waar nodig). Op meerdere plaatsen in de organisatie komt zodoende onderzoek vraaggestuurd vanuit het beleid tot stand en niet vanuit het aanbod van de onderzoeksinstellingen.

In artikel 1 zijn onderzoeken opgenomen gekoppeld aan de planbureaus, onderzoeken die een bredere reikwijdte hebben dan een afzonderlijk artikel en in het verlengde liggen van de strategische beleidsontwikkeling. Kennis, onderzoek en monitoring zijn geen doel op zich maar middelen, middelen ten dienste van het beleid. Het beleid komt verder aan de orde in de volgende artikelen. Ook een deel van de onderzoeksmiddelen wordt aangestuurd binnen de hierna volgende artikelen, als het onderzoek specifiek ten dienste staat van het desbetreffende artikel.

Monitoring Nationaal Ruimtelijk beleid

Er wordt een meerjarig evaluatieprogramma ontwikkeld gericht op de doelstellingen van het nationaal ruimtelijk beleid. Aan dit programma is een monitoringssysteem gekoppeld waarmee zicht wordt gehouden op de voortgang van doelbereiking en beleidsuitvoering door middel van effect-, prestatie- en procesindicatoren. De ambitie is om bij de uitvoering van dit programma de partners in de beleidsvoorbereiding en -uitvoering nauw te betrekken, in de vorm van evaluatie- en monitoringsarrangementen.

Ruimtelijk Planbureau

Het Ruimtelijk Planbureau (RPB) heeft tot missie: «Het verdiepen van het publieke debat over de ruimtelijke ontwikkeling middels onderzoek en ontwerp». Die verdieping wordt aangebracht door het signaleren van nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen en door het bieden van een nieuwe kijk op bestaande ontwikkelingen. De publicaties van het Ruimtelijk Planbureau voldoen aan wetenschappelijke standaarden. Kernwaarden zijn: onafhankelijkheid, betrouwbaarheid en vernieuwing. Het Ruimtelijk Planbureau heeft een brede communicatiestrategie om aan haar missie te kunnen voldoen.

Jaarlijks beoordeelt het begeleidingscollege de publicaties van het Ruimtelijk Planbureau op de genoemde normen; nagestreefd wordt dat het oordeel «goed» is. Elke 5 jaar zal een evaluatie van het kwalitatief functioneren van het RPB door een visitatiecommissie plaatsvinden.

Het Ruimtelijk Planbureau is opgericht per 1 januari 2002 en groeit in de loop van de jaren naar een vaste formatie van 68 fte. In de startjaren wordt veel tijd en budget besteed aan de opbouw van het instituut, de werving van onderzoekers en het ontwikkelen van de onderzoeksprojecten.

In 2004 zal worden gepubliceerd over een tiental onderzoeken. Daarnaast werkt het Ruimtelijk Planbureau samen met andere planbureaus en kennisinstituten. In tabel 1.3 zijn de prestaties van het RPB in 2004 opgenomen.

Onderzoek Wonen

In 2003 is gestart met het actualiseren van de verkenningen over de woningmarktontwikkelingen, die de basis vormden voor de nota Mensen Wensen Wonen. Belangrijke nieuwe informatiebron hierbij is het Woningbehoefte-onderzoek (WBO) 2002. Volgens planning zullen, als resultaat van fase 1 van dit project, de woningbehoefteramingen eind 2003/begin 2004 gereed komen. In fase 2 zullen vervolgens in de loop van 2004 verkenningen voor specifieke beleidsthema's nader worden uitgewerkt. In de loop van 2003/2004 zal een aantal deelstudies uitbesteed worden met als thema's ondermeer: vraag en aanbod op de woningmarkt, de betaalbaarheid van het wonen, veiligheid- en leefbaarheidsvraagstukken, mobiliteit, wonen en zorg en verhuisgedrag van huishoudens. Voorts zal, onder meer op basis van het Woningbehoefte Onderzoek 2002, een studie worden verricht naar de relatie tussen ruimtelijke concentratie/segregatie van etnische groeperingen en de mate van hun integratie in de Nederlandse samenleving.

In 2003 verrichte Kwalitatieve Woningregistratie-analyses (w.o. invloed leefstijl op woonwensen) en een KWR-studie (relatie tussen energiegedrag en -verbruik) leiden in 2004 tot respectievelijk aanpassing in het basisonderzoek en aanpassingen in het energiebesparingsmodel. Met dit model worden de effecten van energiebesparende maatregelen in de voorraad op de reductie van CO₂-emissie geraamd. In juni 2004 komt het rapport «Bewoners Nieuwe Woningen 2002» uit. In deze rapportage wordt aandacht besteed aan actuele thema's zoals de stagnatie in de woningbouwproductie, de toegankelijkheid (betaalbaarheid) voor specifieke groepen zoals starters, de differentiatie in aanbod, zeggenschap (waaronder particulier opdrachtgeverschap) en geschillen, energiebesparende maatregelen en duurzaam bouwen, wonen-zorg en wooncarrières.

Eind augustus 2004 komt het jaarboek «Monitor Nieuwe Woningen 2003» uit. In dit jaarboek worden de ontwikkelingen in de voortgang van de woningbouw geschetst op basis van een aantal deelonderzoeken die in het kader van de Monitor Nieuwe Woningen zijn uitgevoerd. De Monitor Nieuwe Woningen is een samenwerkingsverband tussen het Ministerie van VROM, de NEPROM, Aedes en het AVBB.

Begin 2004 is de eerste versie van het Gedragsmodel Herstructurering gereed. Dit model biedt inzicht in het gedrag (incl. handelingsperspectieven en rollen) en de invloed van de bij het bouwproces betrokken actoren binnen de herstructureringsopgave. De doelstelling is om met dit model knelpunten en sturingsmogelijkheden in een zo vroeg mogelijk stadium te signaleren teneinde een betere voortgang van het bouwproces binnen de stedelijke herstructurering te bewerkstelligen.

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM)

Onderdeel van het RIVM is het milieu- en natuurplanbureau. Het milieu- en natuurplanbureau brengt jaarlijks in mei de Milieubalans en de Natuurbalans uit. Daarin wordt de ontwikkeling van de kwaliteit van het milieu beschreven die het resultaat is van de uitvoering van beleidsmaatregelen. De Minister van VROM kan aanwijzingen geven omtrent onderwerpen en veronderstelde ontwikkelingen, die in ieder geval in de Milieubalans moeten worden opgenomen. De minister kan verder geen aanwijzingen geven met betrekking tot de inhoud van rapporten en omtrent de wetenschappelijke methoden. Het milieuplanbureau laat voor de Milieubalans veel monitoringsonderzoek uitvoeren. Door de producten van het milieuplanbureau beschikken de regering en de Staten Generaal over periodieke onafhankelijke wetenschappelijke informatie over (mogelijke toekomstige ontwikkelingen van) de milieukwaliteit en de effecten van gevoerd beleid en van beleidsvoornemens door monitoring, modelberekeningen, scenario's en prognoses. Nagegaan wordt of de huidige positionering van het milieu- en natuurplanbureau binnen het onderzoeksinstituut RIVM en vallend onder de Minister van VWS aanpassing behoeft.

Verder ondersteunt het RIVM de ontwikkeling, uitwerking, implementatie, evaluatie en handhaving van het milieubeleid en het beleid voor de externe veiligheid, onder andere bij opsporing, handhaving en toezicht en bij calamiteiten. Ook voert het RIVM regelgeving uit, waaronder door het Stoffen Expertise Centrum op het gebied van de Wet Milieugevaarlijke Stoffen de beoordeling van nieuwe stoffen. Het RIVM doet voorstellen voor gezondheidskundige en ecologisch onderbouwde normen en het doet eenmalig onderzoek ter verkenning, voorbereiding en invulling van (milieu-)beleid. Dit onderzoek wordt aangestuurd door de directies van VROM met inachtneming van de professionele autonomie van het RIVM bij het wetenschappelijk functioneren. Afgeronde onderzoeksresultaten worden gepubliceerd. Periodiek wordt de bruikbaarheid van het werk van het RIVM voor het beleid nagegaan door een extern bureau een audit te laten uitvoeren aan de hand van de rapporten uit een kalenderjaar. Daaruit voortkomende suggesties worden ingevoerd. Overigens blijkt meer dan 95% van de rapporten op meerdere manieren gebruikt te worden in het beleid.

1.2.2.2. Adviesorganen en kennisontwikkeling

VROM-raad

De VROM-raad streeft naar sectoroverstijgende, niet verkokerende adviezen. Hierbij wordt de nadruk gelegd op gedegen schriftelijke adviezen over strategische keuzen voor de middellange termijn aan het begin van de beleidscyclus. Daarnaast kan de VROM-raad ook adviezen uitbrengen over (ontwerpen van) concrete beleidsnota's.

Omdat de VROM-raad in beginsel op verzoek van de bewindslieden van VROM of de Tweede Kamer adviseert, is het werkprogramma voor 2004 mede hiervan afhankelijk.

De VROM-raad zal zijn advisering in 2004 richten op de volgende beleidsterreinen:

• Op ruimtelijk terrein: de toekomst van de landbouw en het landelijk gebied, omdat op dit punt de Vijfde Nota nog weinig is uitgewerkt. Daarnaast zal een advies over stedelijke netwerken in internationaal verband worden uitgebracht;

• Op het terrein van het wonen: de toekomst van het woonbeleid in een situatie waarin het accent is verschoven van huren naar kopen;

• Op milieuterrein: de toekomst van de energiehuishouding omdat dit één van de transitiethema's uit het NMP-4 is. Daarnaast zal een advies over Global Commons worden uitgebracht.

Daarnaast zal de VROM-raad een tentoonstelling organiseren over wonen in het landelijk gebied en zal een essaybundel worden uitgebracht met als thema verwonderingsvragen op het terrein van VROM-beleid.

Raad voor Ruimtelijk, Milieu en Natuuronderzoek (RMNO)

De Raad voor Ruimtelijk, Milieu- en Natuuronderzoek is een sectorraad die de Regering adviseert over het te voeren onderzoeksbeleid op het gebied van ruimte, milieu en natuur. Het doel van de Raad is het ontwikkelen van een visie op onderzoeksbeleid, kennis en kennisinfrastructuur in verband met ruimte, milieu en natuurvraagstukken op de (middel)lange termijn. Om bovenstaande doelstelling te kunnen realiseren voert de Raad onder andere de volgende taken uit:

1. het desgevraagd of uit eigen beweging doen van voorstellen aan de aangewezen ministers over de uitvoering van beleid betreffende vraagstukken in verband met ruimte-, milieu- en natuur;

2. het, waar nodig, bevorderen van overleg tussen alle betrokkenen bij onderzoek en ontwikkeling op het aandachtsgebied;

3. het signaleren van nieuwe thema's en overlappingen met betrekking tot onderzoek op het aandachtsgebied;

4. het desgevraagd of uit eigen beweging evalueren van uitgevoerde programma's van strategisch onderzoek.

De raad heeft zes hoofdactiviteiten:

1. Visieontwikkeling: hoe dient kennis voor het toekomstige beleid inzake de ruimtelijke ordening, het milieubeheer en de natuur beschikbaar te komen;

2. Signaleren: verkennen van de toekomstige maatschappelijke en wetenschappelijke ontwikkelingen en tijdig signaleren van lacunes en overlappingen bij kennisontwikkeling of knelpunten in de kennisinfrastructuur;

3. Agenda-setting en -beïnvloeding: initiatieven nemen om nieuwe invalshoeken en opvattingen met betrekking tot kennisontwikkeling en kennisuitwisseling onder de aandacht te brengen en daarmee richting te geven aan de programmering van onderzoek;

4. Advisering: gevraagd en ongevraagd aan de Ministers van VROM, LNV, V&W, EZ en OC&W en andere organisaties over beleidsontwikkeling, -uitvoering, kennisontwikking en -benutting, dit alles met kennis als centraal aandachtsveld;

5. Innovatie: stimuleren en activeren van innovatieprocessen, waaronder systeeminnovatie;

6. Verbinding: als intermediair optreden tussen alle actoren en belanghebbende binnen het aandachtsgebied, in het bijzonder om de relatie tussen kennisontwikkeling en beleidsontwikkeling te verbeteren.

Raad voor de Wadden

Op basis van de nieuwe Wet op de Raad voor de Wadden is vanaf 1 januari 2002 de Raad voor de Wadden ingesteld, conform de Kaderwet adviescolleges. Tot en met 2002 werden de werkzaamheden verricht door de Waddenadviesraad. Vanaf 2003 is de Raad voor de Wadden geïnstalleerd die de werkzaamheden heeft overgenomen.

De Raad voor de Wadden zal vanuit een grote gebiedsgebonden betrokkenheid – gevraagd en ongevraagd – adviseren over een breed scalavan beleidsterreinen, omdat de Raad geacht wordt te adviseren over (alle) beleid dat doorwerkt in de Waddenzee. De Raad brengt adviezen uit aan zowel de rijksoverheid als ook aan regionale en lokale overheden.

De Raad adviseert over onderwerpen op strategisch niveau, waarbij specifiek de volgende onderwerpen worden genoemd:

– nieuw beleid met betrekking tot visserij, recreatie en gaswinning;

– verbetering van de bestuurlijke organisatie voor het waddengebied;

– duurzaam sociaal-economisch ontwikkelingsperspectief en versterking van de internationale samenwerking.

Kenniscentrum Aanbesteden bouw

In lijn met de adviezen van de Parlementaire Enquête Commissie Bouwnijverheid heeft het Kabinet besloten een kenniscentrum Aanbesteden Bouw (KCAB) op te richten. Het kenniscentrum zal een instrument vormen voor rijksbrede professionalisering van de opdrachtgevende functie in de bouw. Kennis en ervaring worden gedeeld en gezamenlijk wordt onderzoek gedaan gericht op versterking van het opdrachtgeverschap en vergroting van het keuzepakket van aanbestedings- en contractvormen. Zodra de KCAB operationeel is zullen ook medeoverheden er gebruik van kunnen maken. Kleine aanbestedende diensten zullen zo profiteren van de knowhow van grotere aanbestedende diensten. De financiering zal worden geregeld door de betrokken departementen via suppletore wetgeving.

Stuurgroep Experimentenbeleid Volkshuisvesting (SEV)

Op nieuwe ontwikkelingen inzake bouwen en wonen moet permanent worden ingespeeld. Voor het ministerie is de SEV een belangrijke partner om door middel van experimenten theoretische vernieuwingen te toetsen op hun praktische toepasbaarheid. De SEV werkt met een voortschrijdend meerjarenplan, dat jaarlijks wordt geactualiseerd. Uiterlijk in juni 2004 legt de SEV verantwoording af over de geleverde prestaties over 2003.

Naar verwachting komen in 2004 enkele belangrijke projecten tot een afronding, zoals het Innovatieprogramma Wonen en Zorg en het Stimuleringsprogramma Wijkgebonden Leefbaarheidbudgetten. Daarnaast wordt in 2004 aandacht besteed aan nieuwe modellen voor woonruimteverdeling, aan veiligheid, integratie en segregatie en zullen handvatten worden geboden om de bestrijding van onrechtmatige bewoning ter hand te nemen. Experimenten met betrekking tot stedelijke vernieuwing blijven hoog op de agenda staan. In dat kader wordt onder meer een monitor ontwikkeld om de effectiviteit en de meerwaarde van «Foyers de jeunesse» in beeld te brengen. Voor dubo-woningen wordt een aantal concrete verkoopen marketingstrategieën ontwikkeld met als doel duurzaam bouwen beter te vermarkten. Voor de ontwikkeling van de bouwregelgeving zal een praktijkproef gebouwdossier worden gestart. Het project Proeftuin Particulier Opdrachtgeverschap begint zijn vruchten af te werpen en loopt in 2004 door. Verder zal het programma Ruimzicht worden ontwikkeld, dat over het wonen buiten de steden gaat.

Nethur

Om de relatie wetenschappelijk onderzoek en beleid te versterken is VROM in 1996 met NETHUR, een samenwerkingsverband van 6 universiteiten, een partnershipprogramma begonnen. Inmiddels zijn in het kader van dit programma 21 publicaties verschenen en is een tiental in voorbereiding. Deze laatste onderzoeken hebben betrekking op de maakbaarheid en flexibiliteit van het wonen, de betaalbaarheid en toegankelijkheid van de woningmarkt, de vergrijzing en de zeggenschap en besluitvorming over de woonomgeving.

Internationale volkshuisvestingsinstellingen en woonprojecten

In de tweede helft van het jaar zal de Minister van VROM de Europese ministersconferentie over duurzame hoogbouwrenovatie en herstructurering in de woningbouw voorzitten. Bedoeling van deze conferentie is om tot een actieplan op dit gebied te komen dat met name gericht is op de 12 EU-toetredingslanden.

VROM zet haar inhoudelijke ondersteuning aan UN-Habitat, de Nederlandse Stichting Habitat Platform en de UN Economic Commission for Europe/Committee on Human Settlements voort ter uitvoering van de mondiale Habitat Agenda waartoe ook Nederland zich heeft verplicht.

De samenwerking met het collega-ministerie in Zuid-Afrika zal onder het in 2003 met VROM hernieuwde Memorandum of Understanding worden voortgezet. Daarmee wordt bijgedragen aan de opzet van een sociale woningbouwsector in dat land, met name door middel van technische assistentie, advisering en training.

1.3. Budgettaire gevolgen van beleid

1.4. Budgetflexibiliteit

Toelichting:

Het juridisch verplichte deel bestaat hoofdzakelijk uit de uitgaven ten behoeve van het RIVM. De verplichting jegens het RIVM wordt jaarlijks aangegaan voorafgaand aan het begrotingsjaar. Indien het RIVM met ingang van 2005 een agentschap wordt, is het budget voor het milieuplanbureau-deel (circa 67%) bestuurlijk gebonden en valt het budget voor de specifieke onderzoek-opdrachten (circa 33%) in de categorie beleidsmatig gereserveerd.

De bestuurlijk gebonden uitgaven betreffen in hoofdzaak toezeggingen aan en overeenkomsten met volkshuisvestingsinstellingen.

Artikel 02. Betaalbaarheid van het wonen

2.1. Algemene beleidsdoelstelling

VROM bevordert binnen maatschappelijke randvoorwaarden een vrije betaalbare woonkeuze voor alle burgers in zowel de huur- als de koopsector. Voor mensen die op grond van hun inkomen onvoldoende in staat zijn om zelf in hun vrije woonkeuze te voorzien, draagt de overheid zorg voor een betaalbare woning die voorziet in hun maatschappelijk gerechtvaardigde vraag. Hierbij ligt de nadruk op: ondersteuning van gewenste maatschappelijke ontwikkelingen in de woonwensen van de burger, het bevorderen van betaalbare woonkeuze in huur & koop en bescherming van kwetsbare groepen in de samenleving. Afgeleid hiervan worden drie operationele doelstellingen onderscheiden:

• Voorzien in betaalbare kwalitatief goede huurwoningen (betaalbare woonkeuze huren);

• Bevorderen woonkeuze kopen;

• Versterking van de positie van de burger bij huur en koop.

2.2. Operationele doelstellingen

2.2.1. Voorzien in betaalbare en kwalitatief goede huurwoningen

De meeste mensen zijn goed in staat zelf voor huisvesting zorg te dragen; een deel heeft daartoe minder goede mogelijkheden. Als een evenwichtige verhouding tussen huurders en verhuurders niet vanzelfsprekend tot stand komt, kan de overheid onder voorwaarden nadere regels hanteren (consumentenbescherming en versterking zeggenschap). Ook worden er door de overheid mogelijkheden gecreëerd om kwalitatief goede en betaalbare huurwoningen voor kwetsbare groepen toegankelijk te maken door:

• Beheersen huurontwikkeling (huurprijsbeleid);

• Bewaking prijs/kwaliteitsverhouding (huurwetgeving en huurgeschillenbeslechting);

• Betaalbaarheid voor de doelgroep garanderen (huursubsidiewet);

• Bevorderen van de beschikbaarheid van woningen voor de doelgroep (huisvestingswet/toewijzing en tegengaan onrechtmatige bewoning).

2.2.1.1. Beheersen huurontwikkeling

Huurder en verhuurder kunnen in principe vrijelijk een huurprijs overeenkomen, maar waar de uitgangspositie van de huurder bij de onderhandelingen zwakker is dan die van de verhuurder stelt het Rijk randvoorwaarden, waaronder die van de maximale huurstijging. De maximering van de huurprijsstijging behoedt de zittende huurder voor te grote huursprongen, als gevolg waarvan problemen met de betaalbaarheid zouden kunnen ontstaan. Het wettelijk instrument hiervoor is de huurprijsregelgeving. De voorwaarden voor huurprijsstijging worden ieder jaar, voor de begrotingsbehandeling, in de huurbrief vastgelegd.

Voor 2004 wordt het huurprijsbeleid, zoals dat voor de interim-periode (1 juli 2002 tot en met 1 juli 2005) is vormgegeven, gecontinueerd. Dit gaat uit van een gemiddeld inflatievolgend (vijfjaarlijks gemiddelde) huurbeleid.

2.2.1.2. Bewaking prijs/kwaliteitsverhouding

Het woningwaarderingsstelsel biedt al meer dan twintig jaar een maatstaf voor de maximale huurprijs voor een woning in relatie tot de kwaliteit. De bewaking van de prijs/kwaliteitsverhouding is een van de peilers van de huurbescherming die moet worden behouden. Wel kan dit instrument worden verbeterd door het te vereenvoudigen en aan te passen aan de actuele consumentenvoorkeuren. Dit wordt op dit moment onderzocht. Het streven is erop gericht om een gemoderniseerd stelsel in werking te laten treden op 1 juli 2005.

Huurgeschillenbeslechting

De overheid voorziet in de mogelijkheid om een geschil tussen huurder en verhuurder voor te leggen aan een onafhankelijke instantie, de huurcommissies. Deze beslechten geschillen over huurprijzen, servicekosten en de onderhoudstoestand van woningen.

Daarnaast voeren de huurcommissies een toets uit op de redelijkheid van de huurprijs in het kader van de Huursubsidiewet. Deze toets wordt uitgevoerd bij een eerste aanvraag van individuele huursubsidie, en als er gehuurd wordt van een particuliere verhuurder, of als sprake is van een huur van onzelfstandige woonruimte in een begeleid wonen-complex.

Op dit moment zijn er 59 huurcommissies, elk een eigen ZBO. Het secretariaat van de huurcommissies is onderdeel van de VROM-organisatie. Reeds eerder is met de Tweede Kamer gesproken over de toekomst van de huurgeschillenbeslechting. Het voornemen bestaat de verantwoordelijkheid ten aanzien van de huurgeschillenbeslechting buiten de rijksoverheid te organiseren. De bestuurlijke en juridische consequenties worden momenteel onderzocht. Op afzienbare termijn zal aan de Tweede Kamer een brief worden gestuurd over de toekomst van de huurgeschillen.

Met de inwerkingtreding van de tweede tranche van de Integrale Herziening van Huurregelgeving (IHH-2) wordt er een nieuwe procedure geïntroduceerd waarin de redelijkheid van het voorschotbedrag voor servicekosten kan worden getoetst. IHH2 treed in werking per 1 augustus 2003.

In 2003 en begin 2004 worden de werkachterstanden, die waren ontstaan ten gevolge van de reorganisatie in 2001, weggewerkt. Tegelijkertijd is in 2003 de nadruk gelegd op een versnelling van de afhandeling van nieuwe geschillen. Voor 2004 wordt beoogd nieuwe geschillen binnen de wettelijke termijn af te handelen.

Daarbij wordt uitgegaan van de volgende gegevens:

Alle zaken die op 1 januari 2004 in behandeling zijn, zullen in 2004 worden afgehandeld. Deels betreft het geschillen waarvan de behandeltermijn is overschreden. Daarnaast zal de meerderheid van de zaken die in de loop van 2004 worden ontvangen ook in 2004 worden afgedaan. Zaken die in de laatste maanden van 2004 worden ontvangen zullen in meerderheid begin 2005 worden afgedaan, maar binnen de wettelijk termijn.

De 6 000 huurverhoginggeschillen die begin 2004 in voorraad zijn, bestaan voor de helft uit zaken waarvan de behandeltermijn is overschreden. De andere helft bestaat uit zaken die in het najaar van 2003 worden ontvangen naar aanleiding van de huurverhoging per 1 juli. Conform gedane toezeggingen aan de Tweede Kamer zullen deze zaken binnen de wettelijke termijn worden afgehandeld.

De doorlooptijd zal worden gemeten exclusief de tijd die benodigd is voor het opvragen en betalen van het voorschot op de leges, hetgeen in overeenstemming is met de regeling opgenomen in IHH-2.

Naast snelle afhandeling van geschillen is het van belang dat huurders en verhuurders weten welke rechtsmogelijkheden zij hebben. Daarom zal er gewerkt worden aan het vergroten van de effectiviteit van de voorlichting aan huurders en verhuurders. Tevens zal de inmiddels gerealiseerde telefonische bereikbaarheid in 2004 worden gehandhaafd.

2.2.1.3. Betaalbaarheid voor de doelgroep garanderen

Beheersing van huurprijsontwikkelingen is niet voor iedereen voldoende om in betaalbare huisvesting te voorzien. Om de betaalbaarheid voor de doelgroep te garanderen is er het instrument van de huursubsidiewet. Deze wet heeft als voornaamste doel om mensen met lagere inkomens te voorzien van betaalbare huisvesting. De huursubsidie is een inkomensafhankelijke regeling, waarbij de uitkeringen voor de burger onbelast zijn. De uitvoering van de huursubsidiewet is een rijksverantwoordelijkheid.

In het Hoofdlijnenakkoord wordt een versobering van de Huursubsidie aangekondigd. Deze zal gericht zijn op een generieke verhoging van de eigen bijdrage; hiermee wordt tevens de armoedeval verminderd. De wijziging zal met ingang van 2004 zijn beslag hebben en is in de begrotingsopstelling verwerkt.

De betaalbaarheid van het wonen staat zowel op macro- als op microniveau onder druk. Macro, omdat enerzijds invulling gegeven moet worden aan de strategische opgaven rond de nieuwbouw en herstructurering om daarmee aan de vraag te voldoen en anderzijds omdat door een structureel groter beroep op de huursubsidie het budgettaire beslag toeneemt. Micro, omdat huishoudens met huursubsidie hun woonlasten zien toenemen als gevolg van de versobering. De financiële ruimte wordt gezocht in een combinatie van het huurbeleid en huursubsidie.

Voor de beoordeling van het effect van huursubsidie op de betaalbaarheid van het huren wordt gekeken naar de indicatoren «ninki» en de netto huurquote. De ninki is een index die de ontwikkeling aangeeft van het netto-inkomen na aftrek van de huurlasten. De netto huurquote geeft aan welk deel van het netto-inkomen aan huurlasten wordt besteed.

Door het huurbeleid en de huursubsidie worden de ninki en de netto huurquote beïnvloed. Maar ook factoren zoals economische ontwikkeling, werkloosheid, de hoogte van de uitkeringen, fiscale maatregelingen, etc. zijn van invloed op de ontwikkeling van de indicatoren.

Het meten van de betaalbaarheid van het huren met behulp van de ninki heeft voordelen: de ninki geeft meer direct het effect op de betaalbaarheid van het huren weer, omdat het de hoeveelheid euro's na aftrek van de huurlasten in de portemonnee meet.

De gemiddelde ninki voor alle huishoudens bedraagt 113,6. Dit is een gemiddelde procentuele verbetering van 3,3% ten opzichte van 2000/2001 (Zie tabel 2.1). Dit betekent dat de ontwikkeling van de netto huurlasten in 2001/2002 ruimte laat voor een nominale netto-inkomenverbetering na woonlasten van 3,3%, oftewel het gemiddelde bedrag, waarover een huishouden met huursubsidie beschikt na verrekening van de huur en de huursubsidie, is met 3,3% gestegen.

¹ Bij het bepalen van de ninki, netto huurquote en huursubsidiedruk wordt gebruik gemaakt van het netto-inkomen in t-1.

Behalve voor de meerpersoonshuishoudens 65+ zijn de netto huurquotes nagenoeg gelijk gebleven. De oorzaak van de daling van de netto huurquote van meerpersoons 65+ is verlaging van het rekeninkomen1.

De stijging van de netto-huurquote bij de meerpersoonshuishoudens is mede toe te schrijven aan het afschaffen van de koopkrachttoeslag in de huursubsidie.

Beperking armoedeval

Huursubsidieontvangers die te maken krijgen met een inkomensvooruitgang, bijvoorbeeld als gevolg van toetreding tot de arbeidsmarkt, kunnen (een deel van de) huursubsidie verliezen. Dit heeft tot gevolg dat zij per saldo een geringer financieel voordeel hebben van de inkomensvooruitgang als gevolg van toetreding of verbetering van de inkomenspositie op de arbeidsmarkt. De huursubsidiedruk geeft aan welk deel van de verbetering van het netto-inkomen men verliest aan vermindering van huursubsidie. Hierbij dient te worden opgemerkt dat 40% van de huursubsidiepopulatie bestaat uit huishoudens ouder dan 65 jaar. Voor hen is de armoedevalproblematiek niet relevant.

¹ Wettelijk minimumloon (WML)

² De huursubsidiedruk bij deze huishoudens is 0%, omdat het bedrag dat zij aan huursubsidie ontvangen bij bijstand en wettelijk minimumloon nagenoeg gelijk is.

In bovenstaande tabel is de huursubsidiedruk voor vier cases opgenomen. Met behulp van de cases kan de doorwerking van wijzigingen in regelgeving, waaronder ook fiscale regelgeving, worden geschetst.

In de tabel is aangegeven welk percentage van de netto -inkomensverbetering men verliest aan vermindering van huursubsidie.

Alleen huursubsidieontvangers met een netto-inkomen op bijstandsniveau die een verbetering van het inkomen op 100% van het wettelijk minimumloon realiseren, zullen te maken krijgen met een toenemende huursubsidiedruk. De toenemende huursubsidiedruk is niet zozeer het resultaat van verandering van beleid. De stijging wordt veroorzaakt doordat het wettelijk minimumloon hoger is dan het referentie-rekeninkomen, dat gebruikt wordt bij de systematiek van de vaststelling van de zogenaamde «normhuurtabellen». De methode die wordt gebruikt om deze tabellen te maken leidt er toe dat voor rekeninkomens hoger dan het referentie-inkomen een relatief hogere eigen bijdrage (normhuur) wordt gevraagd. Dit heeft tot gevolg dat de huursubsidiedruk voor deze rekeninkomens stijgt. De stijging wordt veroorzaakt doordat de stijging van het wettelijk minimumloon hoger is dan de stijging van het referentieinkomen.

Uitvoering Huursubsidie en Regeling Bijdrage Huurlasten (Vangnetregeling)

¹ Nadere invulling en fasering van de generieke verhoging van de eigen bijdrage kan zowel effect hebben op de gemiddelde toekenning als op de volumeontwikkeling.

Met ingang van het subsidiejaar 2004/2005 zal invulling worden gegeven aan de taakstelling zoals aangekondigd in het Hoofdlijnenakkoord. De nadere invulling en fasering van de voorgenomen generieke verhoging van de eigen bijdrage kan zowel effect hebben op de gemiddelde toekenning als op de volumeontwikkeling.

Met ingang van 1 juli 2002, het begin van het subsidiejaar 2002/2003, is de modernisering van de uitvoering van de huursubsidie (het EOS-programma) volledig ingevoerd. Het onvoorzien aantal eerste aanvragen leidde tot achterstanden in de behandeling en betaling en een stroom van schriftelijke en telefonische reacties. Een groot aantal maatregelen is genomen om de bedrijfsvoering van de huursubsidie verder te verbeteren.

Een goede uitvoering van de Huursubsidiewet vereist dat het contact tussen klant en uitvoeringsorganisatie een centrale plaats inneemt in het uitvoeringsbeleid. Het jaar 2004 zal in het teken staan van het verbeteren van de klantgerichtheid.

Belangrijk bij de verbetering van de klantgerichtheid zijn de Huursubsidie Informatie Punten (HIP's). Bij Huursubsidie Informatie Punten kunnen klanten worden geïnformeerd over hun ingediende aanvraag. Zo kan de klant te weten komen of zijn aanvraag in behandeling is genomen en in welk stadium van behandeling de aanvraag op dat moment is. Hiervoor zal het aantal Huursubsidie Informatie Punten bij verhuurders en gemeenten worden uitgebreid tot 600, hetgeen een verdubbeling is van het streefaantal voor 2003.

Een ander belangrijk onderdeel van de verbetering van de klantgerichtheid betreft de directe telefonische beantwoording van vragen van klanten. De capaciteit van de telefonische beantwoording wordt uitgebreid, waardoor de telefonische bereikbaarheid verbetert. Gestreefd wordt naar een verbetering van de telefonische bereikbaarheid van 5% in 2004 (het streefpercentage voor 2003 is 80%). Dit betekent dat over een heel jaar gemeten 85% van de burgers die belt, daadwerkelijk een medewerker te spreken krijgt.

T-biljettenactie

In de tweede helft van 2002 heeft de Belastingdienst 65-plussers geïnformeerd over de mogelijkheid om middels een T-biljet buitengewone uitgaven voor ziekte af te trekken. De campagne van de Belastingdienst was gericht op kalenderjaar 2001. Een lagere vaststelling van het (reken) inkomen heeft gevolgen voor de hoogte van de huursubsidiebijdrage van huursubsidietijdvak 2002/2003, maar ook in volgende, omdat verwacht wordt dat ook in komende jaren meer gebruik zal worden gemaakt van deze aftrekmogelijkheid.

In de toelichting bij het T-biljet worden huishoudens gewezen op de mogelijkheid ook een T-biljet voor de kalenderjaren 1999 en 2000 aan te vragen. Hierdoor moet ook rekening worden gehouden met een herziening van het (reken)inkomen, dat bepalend is voor de hoogte van de huursubsidiebijdragen in de huursubsidietijdvakken 2000/2001 en 2001/2002.

Er is rekening gehouden met extra uitgaven in 2003 van € 40 mln en in latere jaren van € 10 mln.

Voorlopige bijdragevaststelling

Om te voorkomen dat huishoudens financiële problemen ondervinden van het uitblijven van huursubsidie, zal aan een beperkte groep huishoudens een voorlopige bijdrage worden verstrekt. Voor een deel van deze groep zal achteraf blijken, dat geen recht bestond op huursubsidie of dat de toegekende huursubsidie lager is dan de voorlopige bijdrage. Hiervoor zal een terugvordering worden ingesteld of het zal worden verrekend met toekomstige uitbetaling van huursubsidie.

2.2.1.4. Bevorderen betaalbaar aanbod huurwoningen (zie ook artikel 4)

Sociale verhuurders hebben de taak om huishoudens met lage inkomens te huisvesten (zie 1.2.1.1). Aanvullend op de zorg voor de omvang van het aandeel betaalbare woningen in de woningvoorraad is het van belang ervoor te zorgen dat de doelgroep wordt gehuisvest in deze woningen.

De Huisvestingswet biedt gemeenten instrumenten voor regulering van de woningvoorraad en de verdeling van woningen. Deze maken het gemeenten mogelijk daar waar dit wenselijk is in te grijpen in woonruimteverdeling of woningvoorraad. In hoeverre gemeenten hier gebruik van maken zal de evaluatie van de huisvestingswet uitwijzen. In 2003 zal dit verslag, met daaraan gekoppeld een beleidsbrief (met consequenties voor huidige regelgeving en de wijziging van de Huisvestingswet), aan de Tweede Kamer worden gezonden. In deze brief zijn ook consequenties opgenomen met betrekking tot de in het Hoofdlijnenakkoord afgesproken mogelijkheid voor gemeenten in landelijke gebieden om te mogen bouwen voor de eigen bevolkingsaanwas.

In 2004 zullen de aanbevelingen uit het verslag en de beleidsbrief verder geïmplementeerd worden. Zie ook artikel 5 voor het van segregatiebevorderende aspecten van woonruimteverdeling.

Onrechtmatige bewoning

Om het aandeel betaalbare woningen in de woningvoorraad te waarborgen dient onrechtmatige bewoning te worden tegengegaan. De verantwoordelijkheid voor opsporing en beëindiging van onrechtmatige bewoning ligt bij gemeenten en verhuurders.

In 2004 zal een vervolg gegeven worden aan de acties met betrekking tot de bestrijding van onrechtmatige bewoning, zoals die in 2003, onder meer naar aanleiding van de monitor onrechtmatige bewoning die door de VROM-Inspectie is uitgevoerd, zijn ingezet. Doel is te bereiken dat gemeenten en verhuurders de verschillende vormen van onrechtmatige bewoning actief aanpakken. VROM (i.c. de Inspectie) zal de gemeenten en verhuurders blijven aanspreken om beleid te ontwikkelen en uit te voeren om onrechtmatige bewoning te bestrijden. Uitgangspunt blijft dat gemeenten en verhuurders op lokaal niveau bepalen welke aanpak gegeven de lokale woningmarkt de meest geëigende is. Daarnaast zal VROM een rol kunnen spelen in de kennisuitwisseling.

Tijdelijke huur door studenten

Daarnaast zijn op het vlak van het huurrecht inmiddels wetsvoorstellen uitgewerkt om te komen tot tijdelijke huur voor studenten (zie daartoe ook artikel 4). Voor specifieke complexen wordt de huurperiode gekoppeld aan de duur van de studie. De parlementaire behandeling van deze voorstellen zal in 2004 zijn beslag krijgen.

2.2.2. Bevorderen woonkeuze kopen

Gegeven de wens van vele burgers de overstap naar een koopwoning te maken spant de regering zich in om enerzijds het aanbod, via verkoop huurwoningen, te stimuleren en het bereik te vergroten en anderzijds de risico's voor de burger van het eigen woningbezit te verminderen.

Het mitigeren van de risico's van eigen woningbezit voor de burger ligt vooral in het beheersen van de woonlasten. Hier staat het beleid in het teken van:

• Het faciliteren van verantwoorde financiering;

• Het beperken van Vermogensrisico's ;

• Het beperken van Onderhoudsrisico's.

Om dit te realiseren staan de volgende instrumenten ter beschikking:

• Nationale Hypotheek garantie;

• De Wet bevordering eigenwoningbezit;

• Appartementsrecht.

2.2.2.1. Het vergemakkelijken van verantwoorde financiering

Burgers beoordelen zelf welke financieringslasten zij kunnen dragen. Om hen een maatstaf aan te reiken ten behoeve van een evenwichtige verhouding van die lasten in vergelijking met hun inkomen is er de Nationale Hypotheek Garantie. De NHG hanteert voor dit laatste een bepaalde maatstaf en past dit aan naar gelang de economische ontwikkelingen; tevens is het met de Nationale Hypotheek Garantie mogelijk om zonder eigen middelen tot 125% van de koopsom van het huis te financieren. Door de borging van het financieringsrisico zijn financiers eerder bereid tot het verstrekken van een lening, is een korting op de rente mogelijk en is er een beperking van het vermogensrisico.

De Wet bevordering eigenwoningbezit dient ertoe de keuzemogelijkheden tusen huren en kopen onder voorwaarden te vergroten. Dat wil niet zeggen dat dat gepaard moet gaan met onverantwoord hoge financieringslasten. Zoals boven aangegeven biedt de NHG en goede maatstaf, maar betaalbaarheid hangt tevens af van de prijsontwikkeling op de koopwoningenmarkt. Deze is de afgelopen jaren onvoorzien hoog geweest.

Per 1 januari 2004 of zo spoedig mogelijk daarna wordt artikel 22 van de Wet bevordering eigenwoningbezit afgeschaft, waardoor aankoop van een huurwoning onder voorwaarden van korting en deling van de waardeontwikkeling mogelijk wordt; hiermee wordt de financiële bereikbaarheid van een koopwoning ook groter. In 2004 wordt de Wet bevordering eigenwoningbezit geëvalueerd.

2.2.2.2. Het beperken van Vermogensrisico's

Een van de overwegingen bij de keuze tussen huur en koop is de flexibiliteit om indien genoodzaakt te kunnen verhuizen zonder failliet te gaan. In die afweging speelt ook het vermogensrisico dan wel een mogelijke prijsdaling ten opzichte van de aankoopprijs van de woning. De Nationale Hypotheek Garantie (NHG) draagt bij aan de bevordering van het eigen woningbezit door het borgen van leningen. De NHG wordt door het Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW) verstrekt. Het Rijk en gemeenten vervullen daarbij een achtervangfunctie en heeft een rol bij het gebruik en bereik van de NHG. Jaarlijks verstrekt het WEW circa 60 000 garanties.

2.2.2.3. Beperken onderhoudsrisico's

Vanuit de wens tot beheersing van de woonlasten en het beperken van de financiële risico's van appartementsrechteigenaren bij (achterstallig) onderhoud wordt het functioneren van Verenigingen van Eigenaren (VvE's) gemonitord. Deze organisatievorm is gedifferentieerd en complex. Het aanspreken van partijen op hun eigen verantwoordelijkheid is uitgangspunt van de initiatieven in de appartementensector. Over de stand van zaken vindt regulier overleg plaats met de stichting VvE Belang, die inmiddels de grootste belangenvereniging op het gebied van VvE's en appartementen is.

Afhankelijk van uitkomsten van de in 2003 ontwikkelde monitor zal in 2004 nader beleid geformuleerd worden. De uitkomsten van een aantal pilots die in samenwerking met de Stichting Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse gemeenten zijn uitgevoerd in 2002 en 2003 zullen hierbij worden betrokken.

2.2.3. Versterking van de positie van de burger bij huur en koop

Voor individuele kopers en huurders is het soms moeilijk om als een volwaardige onderhandelingspartner te functioneren in de interactie met corporatie, marktpartijen, en overheden over plannen en beslissingen over de woning of de woonomgeving. Het rijk biedt hen ondersteuning in de vorm van wet- en regelgeving, maar ook in de bevordering van scholing op deze terreinen. De belangrijkste acties vinden plaats in het kader van:

• huurwetgeving;

• ondersteunen belangenverenigingen;

• uitwerking MDW project Positie van de koper op de nieuwbouwmarkt;

• Stimulering van het aanbod waaronder verkoop huurwoningen al dan niet met korting.

2.2.3.1. Huurwetgeving

De huurwetgeving legt de rechten en verplichtingen van huurders en verhuurders vast. In de tweede helft van 2003 is een omvangrijke wijziging van de huurwetgeving afgerond. Voor de huurder zijn daarmee de mogelijkheden voor het aanbrengen van veranderingen in de woning verruimd.

In 2004 zal de systematiek van de leges voor geschillen bij de huurcommissie worden aangepast. Tweezijdige leges wordt vervangen door eenzijdige leges. Waar mogelijk zullen ook procedures worden gestroomlijnd. Daarmee kan een vereenvoudiging van de procedures bij de huurcommissie worden bereikt.

2.2.3.2. Ondersteunen belangenverenigingen ook ten behoeve van stimuleren aanbod van scholing

Voor de huurders is de Woonbond de belangrijkste landelijke belangenvereniging. De Woonbond wordt betrokken bij de voorbereiding van belangrijke beleidsvoorstellen en regelgeving. De Woonbond houdt zich voornamelijk bezig met de het verbeteren/waarborgen van de positie van huurders (zowel individueel als collectief) door vergroten van de kennis en een uitgebreid cursusprogramma, geven van algemene voorlichting, het verlenen van juridisch advies aan haar leden, en het overleg op (boven)stedelijk niveau. Om de professionele rol van de Woonbond te waarborgen is een substantiële rijksbijdrage (vooralsnog) noodzakelijk.

De subsidiering bestaat uit jaarlijkse exploitatie- en project bijdragen, thans tot en met 2006, van in totaal € 987 880,–. In een werkplan worden jaarlijks de afspraken over de te leveren producten, waaronder cursussen, vastgelegd. De exploitatie bijdrage wordt jaarlijks afgebouwd zodat een oplopend deel naar de project bijdrage gaat.

Voor (potentiële) eigenaar bewoners biedt de Vereniging Eigen Huis cursussen aan. Het streven is het vergroten van – met name financiële – en (in mindere mate) bouwkundige kennis bij (aspirant) kopers van woningen, waardoor een beslissing om wel of geen woning te kopen weloverwogen kan plaatsvinden. Dit levert mede een bijdrage aan het verminderen van financiële problemen van eigenaar-bewoners. Ook Verenigingen van Eigenaren kunnen bijvoorbeeld beter gaan functioneren. Die kennisoverdracht vindt plaats – gespreid over het land en over het jaar – tijdens cursusmiddagen/avonden en omvat uiteenlopende onderwerpen met betrekking tot eigen woningbezit.

In de totale cursuskosten van de VEH geeft VROM (sinds 1986) een bijdrage (de laatste jaren ruim € 42 000,– per kalenderjaar).

Landelijk Contact Vrouwenadviescommissies (LC VAC's)

De Stichting Landelijk Contact van de VAC's (LC VAC) is het kennis- en servicecentrum voor lokaal opererende VAC's (oorspronkelijk: vrouwenadviescommissies, tegenwoordig meer woonadviescommissies of WAC) die op vrijwillige basis de belangen van de (anonieme) woonconsument behartigen door te ijveren voor verbetering van de integrale woonkwaliteit. Voor deze lokale VAC's is het van belang dat alle relevante kennis gebundeld is in een landelijk centrum dat zorgt voor scholing, voorlichting en ondersteuning en het actueel houden en verspreiden van de gezamenlijke kennis. Dit gebeurt via cursussen, studiedagen, workshops enz.

Het LC VAC ontvangt van VROM vanaf 2004 een exploitatiebijdrage die in drie jaar wordt afgebouwd (t/m 2007). Vanaf 2005 kunnen de exploitatiebijdragen aangevuld worden met projectbijdragen onder voorwaarde van professionalisering van de organisatie en verdere verbreding van VAC's naar WAC's. De totale bijdrage zal jaarlijks maximaal € 300 000,– bedragen.

2.2.3.3. Uitwerking MDW project Positie van de koper op de nieuwbouwmarkt

Op de deelmarkt voor nieuwbouwwoningen blijkt de positie van de consument-koper ten opzichte van de aanbiedende partijen relatief zwak te zijn. De centrale vraag in dit MDW (Marktwerking, Deregulering en Wetgevingskwaliteit) project is hoe de preferenties van de koper op de markt voor nieuwbouwwoningen beter ondersteund kan worden.

In 2003 zal de regering met een standpunt ten aanzien van de uitkomsten van dit project komen. Afhankelijk van het Kabinetsstandpunt zal in 2004 gewerkt worden aan de uitvoering van de aanbevelingen van de MDW werkgroep.

2.2.3.4. Stimulering van het aanbod waaronder verkoop huurwoningen al dan niet met korting

Van toegelaten instellingen wordt verwacht dat zij een actief verkoopbeleid voeren. Hiertoe zal artikel 15 van het Besluit Beheer Sociale Huursector (BBSH) worden aangepast in die zin dat corporaties moeten aangeven welk deel van de woningvoorraad moet worden behouden voor de kernvoorraad huurwoningen, welk deel kan worden verkocht tegen marktwaarde en welk deel kan worden verkocht met korting en de daaraan gekoppelde voorwaarden. Dit actieve verkoopbeleid betekent invulling van het zevende prestatieveld van het BBSH. Inwerkingtreding is gepland in de loop van 2004.

Tegelijk met deze wijziging van het BBSH worden de kortingsregels uit MG2001–26 opgenomen. Deze wijziging van het BBSH draagt bij aan het vergroten van het bereik door een verkoop tegen 70% van de marktwaarde mogelijk te maken aan zittende huurders en tegen 80% aan niet-zittende huurders. Simultaan met deze aanpassing van het BBSH wordt een wetswijziging voorbereid van de wet BEW. Concreet betekent deze wijziging het wegnemen van de belemmeringen voor het verkrijgen van koopsubsidie indien sprake is van verkoop onder voorwaarden (zie ook paragraaf 2.2.2.1 en artikel 4). Tot die tijd worden nog ontheffingsverzoeken bij VROM ingediend.

2.3 Planning beleidsevaluaties

In 2004 zal de evaluatieplanning nogmaals bezien worden op hiaten. Momenteel zijn wel alle beleidsvelden onder artikel 2 in de planning opgenomen. De reeds geplande en in gang gezette evaluaties in combinatie met de beschikbare streefwaarden en effectindicatoren dekken echter nog niet alle voorgeschreven aspecten van evaluatieonderzoeken af. De oorzaak hiervan is enerzijds dat nog niet alle operationele doelstellingen volledig zijn voorzien van streefwaarden en (tussen) doelen en anderzijds dat een aantal beleidsinstrumenten nog ontwikkeld moet worden, inclusief de bijbehorende evaluatiebepalingen. Op basis van deze herijking zal in de begroting 2005 een aangepaste planning van beleidsevaluaties worden opgenomen.

2.4. Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting:

Bij zowel de verplichtingen als de uitgavenbudgetten betreft ruim 90% van de budgetten de huursubsidie en aanverwante instrumenten, zoals de Vangnetregeling (Bijdrage huurlasten) en Bevordering eigen woningbezit (BEW). Deze budgetten vertonen een stijgende trend vanaf 2004 onder invloed van sociaal economische factoren, die hogere aantallen aanvragers en een hogere gemiddelde subsidiebijdragen tot gevolg hebben. De budgetten van de BEW zijn weliswaar opnieuw aangepast als gevolg van realisatiegegevens 2002, maar nemen toch nog jaarlijks toe als gevolg van de «stapeling» van jaargangen aan jaarlijkse bijdragen.

In 2004 wordt nog circa 2,2% van het uitgavenbudget aan oude regelingen (instrumenten) uitgegeven. Een majeure post in 2004 hierbij is de bijdrage aan woningen marktsector en premiekoop.

De budgetten van de instrumenten «Bijdragen nieuwbouw huurwoningen» en «Bijdragen woningen marktsector en premiekoop» betreffen uitfinanciering van openstaande verplichtingen en dragen niet bij tot het realiseren van de doelstellingen.

Door efficiënter te werken zullen de apparaatskosten na 2004 verder afnemen ten opzichte van de begroting 2003 en enigszins stabiliseren tot een niveau van circa € 33 mln per jaar.

2.5. Budgetflexibiliteit

Toelichting:

De budgetflexibiliteit van artikel 2 is marginaal. Voor de programma uitgaven zijn uitsluitend de instrumenten met kleine budgetten zoals onderzoek, communicatie, etcetera waar enige flexibiliteit mogelijk zou zijn.

Voor de grote (huursubsidie)budgetten geldt met name dat diegenen die aan bepaalde voorwaarden voldoen recht hebben op een subsidie en derhalve opgenomen zijn onder beleidsmatig gereserveerd.

Doelmatigheidskengetallen huursubsidie

* In tegenstelling tot het gestelde in het jaarverslag 2002 dient dit bedrag gecorrigeerd te worden tot € 8,6 mln.

Toelichting:

De uitvoeringskosten 2004 nemen ten opzichte van 2002/2003 substantieel af, onder andere als gevolg van de taakstelling, het efficiënter uitvoeren van de huursubsidie en het afschaffen van de kostenvergoeding verhuurders.

Weliswaar zullen de aantallen beschikkingen als gevolg van verslechterde economische factoren toenemen, maar zullen de totale kosten per aanvraag afnemen.

2.6. VBTB-paragraaf

Bevorderen woonkeuze kopen

In de begroting 2003 is toegezegd dat de aantallen woningen verkocht met korting in de begroting van 2004 zouden worden opgenomen. Vanwege het feit dat er voor verkoop van woningen met korting geen meldingsplicht bij VROM meer bestaat, is het onmogelijk deze aantallen te geven. Het inzicht dat er is beperkt zich tot de verzoeken om af te wijken van de regels. Bij deze verzoeken gaat het om incidenten, waarbij niet gemeten wordt in hoeverre daadwerkelijk gebruik gemaakt wordt van de toestemming.

Artikel 03. Duurzame woningen en gebouwen

3.1. Algemene beleidsdoelstelling

Bij de totstandkoming en verbetering van woningen en overige gebouwen wordt gestreefd naar duurzame kwaliteit. Hierbij ligt de nadruk op de veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid, energiebesparing en milieubelasting van de woning of het gebouw afgestemd op de maatschappelijke behoefte. Binnen deze hoofddoelstelling worden vier operationele doelstellingen onderscheiden:

• garanderen van de minimale kwaliteit van woningen en gebouwen;

• verbeteren van de kwaliteit van woningen en gebouwen en het stimuleren van innovatie;

• bevorderen van de invloed van de burger op de kwaliteit bij totstandkoming van woningen en gebouwen;

• coördinatie bouwbeleid.

3.2. Operationele doelstellingen

3.2.1. Garanderen van een minimale kwaliteit van woningen en overige gebouwen

De basis voor de bouwregelgeving is vastgelegd in de Woningwet. Het bouwvergunningproces en handhaving zijn de belangrijkste onderdelen van deze wet. De minimale kwaliteit voor woningen en ander gebouwen is vastgelegd in het bouwbesluit. Dit geldt voor zowel bestaande bouw als nieuwbouw. Door het stellen van duidelijke kaders waaraan een bouwvergunning moet voldoen en het formuleren van concrete eisen voor de bouwwerken wordt de toepassing en handhaving van de regelgeving makkelijker en beter.

De herijking van de bouwregelgeving in drie pakketten zoals aangegeven in de beleidsbrief over de toekomst van de bouwregelgeving (Agenda Bouwregelgeving 2002–2006, TK, 2001–2002, 28 325, nr.1) heeft als doel een betere bescherming van de burger in de praktijk, betere aansluiting op de maatschappelijke behoeften en wensen en een betere uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid ervan. Partijen worden nadrukkelijker aangesproken op de uitoefening van hun taken en verantwoordelijkheden op het gebied van de bouwregelgeving. Hiermee wordt ook nadere invulling gegeven aan de onderwerpen beperking bureaucratie, vermindering regeldruk en verbetering handhaving zoals genoemd in het Hoofdlijnenakkoord van het Kabinet Balkenende II.

De Minister van VROM is verantwoordelijk voor het opstellen en beheren van de bouwregelgeving. Hierbij hoort eveneens heldere uitleg en communicatie rondom deze regelgeving. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het uitvoeren en handhaven van de bouwregelgeving. Maar uiteindelijk blijft de eigenaar van een gebouw zelf verantwoordelijk voor de kwaliteit van het bouwwerk.

(Bouw)vergunningproces: Woningwet

Nadat het eerste pakket van de herijking (wijziging in bouwvergunningprocedure Woningwet en aanscherpen wettelijk kader welstand in Woningwet) per 1-1-2003 in werking is getreden, is begonnen met het tweede pakket. Dit pakket beoogt een verbetering van de handhaving van de bouwregelgeving (toepassing bestuursdwang, aanschrijvingen, sanctie-instrumentarium, strafbaarstelling). Voor de gemeenten houdt dit concreet in dat zij de verplichting krijgen om een handhavingbeleidsplan op te stellen voor de bouwregelgeving en hierover periodiek moeten rapporteren aan de gemeenteraad. Deze wetswijziging is voorzien op 1 juli 2004. Hiertoe wordt de wijziging naar verwachting in het najaar 2003 bij de Tweede Kamer ingediend en is het streven er op gericht in de eerste helft 2004 deze te publiceren in het Staatsblad. Over dit tweede pakket wetswijziging zal worden gecommuniceerd middels (geactualiseerde) publicaties over de Woningwet en de VROM-website.

Het derde pakket van de herijking van de bouwregelgeving zal leiden tot herziening van de huidige bouwparagraaf in de Woningwet. Vergunningprocedures rondom het bouwen moeten beter op elkaar worden afgestemd en vereenvoudigd. Ook worden procedurele en gebruiksvoorschriften uit de gemeentelijke bouwverordeningen landelijk geuniformeerd. De aanbevelingen die volgen uit het project herijking VROM-regelgeving worden eveneens meegenomen. Dit alles moet leiden tot vermindering van de administratieve lasten bij de vergunningprocedures. De mogelijkheid voor aanpassingen van de bestaande toezichtstructuur op de bouwregelgeving via bijvoorbeeld geaccrediteerde certificering wordt hierbij bekeken.

De datum van inwerkingtreding hiervan is in beginsel voorzien op 1 januari 2006. Ter voorbereiding op deze derde fase wijzigingen zal naar verwachting eind 2004 het wetsvoorstel en bijbehorende AMvB voor de gebruiksvoorschriften worden ingediend bij de Raad van State.

Verbetering handhaving door gemeenten

Gemeenten hebben een duidelijke taak bij de uitvoering van de bouwregelgeving. Meer transparant, pro-actief en servicegericht werken van gemeenten kan de effectiviteit van de bouwregelgeving vergroten. VROM kent drie sporen waarlangs gemeenten gestimuleerd worden de naleving van de regelgeving te bevorderen teneinde een verbetering van de bouwkwaliteit te realiseren.

– Zorgdragen voor goede wet- en regelgeving (zie herijking bouwregelgeving),

– Tweedelijnstoezicht (VROM-inspectie),

– Faciliterende rol van VROM om eerste lijnstaken te bevorderen.

In het plan van aanpak Servicegericht Werken als uitvloeisel van het Marktwerking, deregulering en wetgevingskwaliteit (MDW)-project Servicegerichte Overheid, wordt het derde spoor nader ingevuld. VROM stelt hierbij (financiële) middelen (2004: € 1,4 mln uit Onderzoek DGW) beschikbaar om de kwaliteit van de bouwvergunningverlening en de handhaving ervan te stimuleren en te ondersteunen. Via het uitvoeren van pilots bij gemeenten op het gebied van handhavingsbeleid, samenwerking, servicegericht bouw- en woningtoezicht en het invullen van een digitale vindplaats worden praktijkvoorbeelden ontwikkeld voor en door gemeenten. Deze pilots worden in 2003 en 2004 uitgevoerd. Vervolgens wordt over de resultaten hiervan door VROM gecommuniceerd naar Tweede Kamer en gemeenten.

Praktijkproef gebouwdossier

Nadat het Overlegplatform Bouwregelgeving (OPB, waarvan VROM het secretariaat voert) de uitwerking van zijn visie op de toekomst van de bouwregelgeving aan de voormalige Staatssecretaris van VROM had overhandigd, is aan de Kamer toegezegd dat er een praktijkproef met het gebouwdossier zal worden uitgevoerd om dit meer te concretiseren. Vanaf 2003 wordt het gebouwdossier in de praktijk worden uitgeprobeerd. Het gebouwdossier heeft als doel het inzicht bieden in de minimale kwaliteit van een bestaand gebouw middels een actuele en betrouwbare beschrijving van de belangrijkste gegevens en de kwaliteit van het gebouw. Medio 2004 zal besluitvorming plaatsvinden of en hoe het gebouwdossier in de Bouwwet zal worden opgenomen.

Kwaliteitseisen gebouwen: Bouwbesluit

Het Bouwbesluit zal, net als de Woningwet, naar verwachting op 1 juli 2004 en 1 januari 2006 worden gewijzigd. In 2004 betreft dit het actualiseren en verbeteren van bouwtechnische eisen in het Bouwbesluit 2003. In 2004 betreft dit onder andere het vereenvoudigen en waar mogelijk schrappen van eisen voor specifieke gebouwen (scholen, woonwagens). Aanscherping van de EnergiePrestatieCoëfficiënt (EPC) is niet voorzien in de wijziging omdat dit op dit moment niet kosteneffectief mogelijk is. De publicatie van de wijzigingen in het Bouwbesluit is voorzien in de eerste helft 2004. De wijziging in 2006 gaat vooral om het overhevelen van bouwtechnische voorschriften uit andere regelingen naar het Bouwbesluit en mogelijk het schrappen van een aantal bruikbaarheidsvoorschriften. Eind 2004 zal dit pakket van wijzigingen gereed zijn voor juridische en technische advisering, toets administratieve lasten (Actal) en notificatie in Brussel.

Normering/certificering

VROM verkent momenteel de mogelijkheden om de kwaliteit van bouwaanvragen te verbeteren door toepassing van certificering. Een zogenaamde Beoordelingsrichtlijn (BRL) is hiertoe ontwikkeld. Een bijkomend voordeel is dat bestuurlijke en administratieve lasten worden teruggedrongen voor zowel de aanvrager van een bouwplan als de toetsende gemeente. Vanaf 2003 wordt in een praktijkproef met deze BRL geëxperimenteerd. Vervolgens zal in 2004 besluitvorming plaats kunnen vinden over het daadwerkelijk aanpassen van de bouwvergunningprocedure, die er toe leidt dat – op vrijwillige basis – gecertificeerde bureau's bouwplannen kunnen dienen, die dan niet meer door de gemeente aan de technische bouwvoorschriften behoeven te worden getoetst.

Europa

In het kader van de op 4 januari 2003 gepubliceerde Europese Richtlijn «Energieprestaties in gebouwen», worden energieprestatie-certificaten voor de gebouwde omgeving verplicht. Tot 2006 zullen de noodzakelijke voorbereidingen worden getroffen om tijdig te kunnen voldoen aan deze richtlijn die op dat moment geïmplementeerd dient te zijn.

In 2004 zal gewerkt worden aan de aanpassing van wet- en regelgeving waarin de richtlijn wordt ondergebracht, het opzetten en testen van een monitoringssysteem, alsmede het aanwijzen/kiezen van een kwaliteitsborgingsysteem voor certificeerders en inspecteurs.

In het kader van de EU marktharmonisatie voor de bouw worden steeds meer Europese normen geïmplementeerd in de Nederlandse bouwregelgeving. Dit is onder meer het geval met de Europese normalisatie voor de onderwerpen constructieve veiligheid (Eurocodes), brandveiligheid, en energie, waarbij een goede aanpassing aan het huidige nationale niveau (veiligheid en economie) een grote rol speelt. De komende jaren zullen vele bouwproducten met Conformité Européenne (CE)-markering op de markt verschijnen. Een gevolg daarvan is toenemende aandacht voor het markttoezicht op de CE markering (market surveillance) door de VROM-inspectie.

3.2.2. Verbeteren van de kwaliteit woningen en overige gebouwen en stimuleren van innovatie

VROM stelt zich tot doel bij te dragen aan het verbeteren van de kwaliteit van woningen en overige gebouwen boven het minimum niveau zoals dat is vastgelegd in het bouwbesluit en het stimuleren van innovatie die bijdraagt aan verbeteringen van gebouwen of het bouwproces. De beleidsinzet voor 2004 concentreert zich op de peilers energiebesparing, milieueffecten van materialen, binnenklimaat en brandveiligheid

Reductie CO₂-emissies Gebouwde Omgeving (Energie)

De taakstelling voor de gebouwde omgeving voor de eerste budgetperiode (2008–2012) van het Kyoto-protocol is een reductie van 3 Mton per jaar, ten opzichte van de verwachte autonome reductie. Zoals in het Hoofdlijnenakkoord van het Kabinet Balkenende II is aangegeven, blijft het behalen van de doelstelling plaatsvinden op de meest kostenefficiënte wijze. Er is sprake van een verdeling van de doelstelling over woningbouw (2 Mton) en utiliteitsbouw (1 Mton). De focus is gericht op met name de bestaande gebouwenvoorraad; zowel kwantitatief (er is meer bestaande bouw dan nieuwbouw) als kwalitatief (oudere gebouwen zijn over het algemeen minder energiezuinig dan nieuwe) is in dit segment de grootste winst te halen. In 2002 is de uitvoering van het klimaatbeleid geëvalueerd. In de Evaluatienota Klimaatbeleid was aangegeven dat het doel was om medio 2003 te komen tot sectorale streefwaarden voor de CO₂-emissie in de periode 2008–2012, waarbij de gebouwde omgeving als aparte sector wordt aangemerkt (zie artikel 11). De Minister van VROM is verantwoordelijk voor het behalen van de doelstellingen in deze sector. Eventuele consequenties voor de beleidsinzet zullen in 2004 worden geïmplementeerd. In de Evaluatienota Klimaatbeleid is ook aangekondigd dat jaarlijks één van de sectoren zal worden doorgelicht middels een ex-post evaluatieonderzoek. In 2003 gebeurt dat voor de Gebouwde Omgeving. Het rapport zal begin 2004 worden opgeleverd.

Het Energieprestatieadvies (EPA) is sinds januari 2000 beschikbaar gesteld. Het EPA is een stimuleringsinstrument dat erop gericht is consumenten aan te zetten tot het doen van investeringen in energiebesparende maatregelen aan woningen. Tot 2004 was het mogelijk om op basis van de EPR een premie te ontvangen voor concrete maatregelen zoals isolatie, HR⁺⁺-glas, zonneboilers en dergelijke, zodat geadviseerde maatregelen ook daadwerklijk worden toegepast. Ook financiële ondersteuning van de uitvoering van een EPA viel onder EPR.

Ter invulling van de subsidietaakstelling in het Hoofdlijnenakkoord van het Kabinet Balkenende II zal het PER-budget worden teruggebracht tot structureel € 14 mln inclusief uitvoeringskosten. Dit heeft tot gevolg dat concrete energiebesparende en duurzame energiemaatregelen niet meer gesubsidieerd kunnen worden. De gevolgen hiervan voor de EPR zullen in kaart worden gebracht vóór de Kamerbehandeling van deze VROM-begroting. Voorlopige berekeningen van het EnergieCentrum Nederland (ECN) laten zien dat hierdoor 0,5 Mton CO₂-reductie minder zal worden gerealiseerd in 2010.

In 2003 wordt een methodiek ontwikkeld waarmee vanaf 2004 EPA voor de Utiliteitsbouw in de markt wordt gezet. De methodiek dient de beide doelen van enerzijds het halen van de Kyoto CO₂-reductiedoelstelling voor de Utiliteitsbouw en anderzijds het voldoen aan de eisen uit de Europese richtlijn «Energieprestatie van gebouwen». Tevens zullen de marketing- en communicatieactiviteiten rondom EPA-U worden afgerond. Doel is om in 2004 50% van de doelgroepen in de utiliteitsbouw bekend te laten zijn met EPA-U. Er wordt gestreefd naar het uitbrengen van 200 a 300 EPA-U's in 2004.

Begin 2002 is de Tender Energiebesparing bij Lagere Inkomensgroepen (huishoudens met een besteedbaar inkomen lager dan € 12 660) in werking getreden. In 2004 wordt geëvalueerd in hoeverre de eerste twee tenders succesvol zijn. Op basis van de resultaten van deze evaluatie zal bekeken worden of in 2004 nog een derde tender zal worden uitgeschreven of dat de beschikbare middelen op een andere wijze worden ingezet om energiebesparing bij huishoudens met lagere inkomens te stimuleren. Dit zal moeten leiden tot publicatie van de eventuele tender op 1-1-2005.

In de Uitvoeringsnota Klimaatbeleid is het Programma Innovatieve Technieken Rijkshuisvesting (PIT) opgenomen. Geëxperimenteerd zal worden met nieuwe technieken die CO₂ reduceren en naar verwachting binnen circa vijf jaar op de markt gebracht zouden kunnen worden. Het programma loopt tot en met 2007. Beoogd wordt totaal zo'n 10 à 15 projecten uit te voeren waarin technieken worden toegepast. Kritische succesfactoren zijn de mate waarin rijksdiensten willen mee werken aan experimenten en de bereidheid om tenminste 50% van de kosten te dragen. Thans zijn zeven haalbaarheidsstudies in gang gezet en loopt één project.

Naast de subsidieinstrumenten EPR en EPA wordt middels het «Kompas voor energiebewust wonen» een groot aantal activiteiten uitgevoerd door (EZ-agentschap) Novem richting relevante doelgroepen zoals gemeenten, woningbouwcorporaties, eigenaarbewoners, projectontwikkelaars, gebouwbeheerders en institutionele beleggers. Met het programma wordt beoogd om via genoemde doelgroepen het halen van de Kyotodoelstelling te bevorderen. Activiteiten richten zich vooral op kennisoverdracht, procesondersteuning, instrumentontwikkeling en experimenten. Budget voor het Kompas 2004 is afkomstig uit het programma Energiebudgetten en bedraagt ongeveer € 9 mln. Resterend budget binnen het Programma Energiebudgetten is beschikbaar voor de declaraties van de programma's van voorgaande jaren en een deel (€ 1,2 mln) voor de ondersteuning van het netwerk van de Regionale Dubo Consulenten in het kader van het in 2002 met gemeenten en provincies afgesloten Klimaatconvenant.

Gebouwen en milieu

Het doel van verantwoord materiaalgebruik in de bouw is een vermindering van de negatieve milieueffecten van het bouwen en beheren van gebouwen en overige bouwwerken te bewerkstelligen. Om die doelen meetbaar te maken is kwantificering van de milieueffecten van gebouwen en materialen noodzakelijk. Het gaat hierbij om milieueffecten van bouwwerken en bouwmaterialen die ontstaan bij productie, transport, bouw, instandhouding (gebruik) en beheer, sloop, afvalverwerking en hergebruik van afval naar bouwstof. Aan de hand van technische specificaties van gebouwen en materialen kunnen opdrachtgevers en bouwpartijen voor de bouw controleerbare kwaliteitsniveaus afspreken. Die afspraken kunnen worden gemaakt in termen van budgetten, milieuprofielen, hoeveelheden milieueffect en dergelijke.

Op basis van bestaande rekeninstrumenten en hun achterliggende rekenmethodieken heeft NNI in opdracht van VROM de ontwikkeling van een te normaliseren bepalingsmethode voor het kwantificeren van milieu-effecten van gebouwen ter hand genomen. De bouwpraktijk onderschrijft de benadering, maar vindt vooralsnog de uitgewerkte concept-bepalingsmethode te diepgravend voor een toepassing in de regelgeving. Met het doel te komen toe een verankering van verantwoord materiaalgebruik in de bouw zal in overleg met het Overlegplatform Bouwregelgeving (OPB) in 2004, in de praktijk een uitwerking plaatsvinden naar eisen daaromtrent op landelijk niveau, waarbij toepasbaarheid en handhaafbaarheid in beschouwing wordt genomen.

De Rijksgebouwendienst, die als taak heeft duurzame rijkshuisvesting te realiseren, heeft de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in de ontwikkeling van instrumenten die de milieubelasting van gebouwen berekenen zoals bovenstaande rekenmethodieken. Haar opgave voor 2004 is het om samen met marktpartijen (in de Stichting Sureac) en in relatie met de tot nu toe ontwikkelde systematiek bij NEN, de ontwikkelde instrumenten goed en snel toegankelijk te maken. Het resultaat daarvan zal als testversie eind 2004 gereed zijn. Vanaf dat moment zullen met dit instrument concrete proefberekeningen bij projecten voor woningbouw en/of utiliteitsgebouwen plaatsvinden. In de uitvoering zal afstemming plaatsvinden tussen deze proefberekeningen en de bovengenoemde praktijkuitwerking van verantwoord materiaalgebruik.

Daarnaast vinden activiteiten plaats om op gebouwniveau kwaliteitseisen op het vlak van duurzaamheid direct te kunnen koppelen aan huisvestingskosten. Daarbij gaat het niet alleen om investeringskosten, maar ook om de kosten van exploitatie.

Ook zal VROM in 2004 samen met TNO en de TU Delft werken aan het ontwikkelen van een beslissingsmodel waarin aspecten van duurzaamheid worden gekoppeld aan besluitvormings-processen op het gebied van ruimtelijke inrichting en bouw.

Het subsidie- en voorbeeldprogramma Industrieel, Flexibel en Demontabel (IFD-)bouwen van VROM en EZ heeft tot doel opdrachtgevers te stimuleren juist voor deze bouwwijze te kiezen. Bouwopdrachtgevers alsook gemeenten kunnen, desgewenst in samenwerking met andere bouwpartners, concrete bouwprojectvoorstellen voordragen voor subsidie dan wel de IFD-voorbeeldstatus. IFD-bouwen biedt innovatieve mogelijkheden om relatief gemakkelijk veranderbare en levensloopbestendige en dus ook duurzame woningen en utiliteitsgebouwen te realiseren in zowel nieuwbouw- als renovatieprojecten. Naast keuzevrijheid voor de consument, aanboddifferentiatie en toekomstwaarde zijn materiaalefficiency, herbruikbaarheid en kostenefficiency thema's bij IFD-bouwen. In 2003 is de vierde tender gepubliceerd waarmee een bedrag van € 2,55 mln gemoeid is. Voor deze tender worden sturende thema's benoemd. Verdeling van de beschikbare budgetten vindt plaats op basis van hoogte en hoeveelheid aanvragen. Naast uitvoering van de tender in 2004 zal steeds meer de nadruk op kennisoverdracht uit de voorbeeldprojecten komen te liggen.

Gezondheid in gebouwen

De overheid heeft tot taak een minimale kwaliteit van de gezondheidskwaliteitsaspecten van een gebouw te waarborgen. Knelpunt bij het handhaven en verbeteren van de kwaliteit van het binnenmilieu is het ontbreken van voldoende inzicht in het niveau van de gezondheidskwaliteit van de bestaande woningvoorraad. Een van de acties in het kader van het actieprogramma Gezondheid en Milieu is bedoeld om dat inzicht te verbeteren De eerste resultaten van de hiervoor noodzakelijke inventarisatie zullen eind 2004 bekend worden.

In het kader van «gezondheid in gebouwen» moeten bewoners/gebruikers ook hun eigen verantwoordelijkheid kunnen nemen. Daartoe dienen zij wel zicht te hebben op de gezondheidskwaliteit van het gebouw. In het actieprogramma Gezondheid en Milieu is als actie opgenomen het ontwikkelen van een opnamemethodiek aan de hand waarvan de technische kwaliteit van woningen kan worden beoordeeld en vastgelegd. Met de opnamemethodiek moet, onderscheiden naar nieuw te bouwen woningen en bestaande woningen, binnen enkele uren een kwaliteitsbeschrijving gemaakt kunnen worden.

Hiermee krijgt de professional en consument een instrument in handen als informatiebron bij overwegingen van bijvoorbeeld koop, huur en verbetering. VROM stelt zich tot doel het instrument medio 2005 aan te bieden. De inzet en toepassing van de opnamemethodiek voor kwaliteitsbeschrijving van de woning in het maatschappelijk verkeer wordt wel gestimuleerd.

Met het oog op het verlagen van het gezondheidsrisico van met name zuigelingen, worden door het uitvoeren van de stimuleringsregeling «Saneren loden drinkwaterleidingen» zo veel mogelijk bestaande loden drinkwaterleidingen in woningen buiten werking gesteld en vervangen door eigentijds leidingmateriaal. Het saneringsbeleid is gericht op de vóór 2005 te behalen doelstelling, te weten de sanering van 100% in de sociale woningvoorraad en 80% in de particuliere woningvoorraad. Omdat in de praktijk de saneringskosten per woning hoger uitkomen dan begroot, zal naar verwachting het budget voor de stimuleringsmaatregel zijn uitgeput voordat de doelstelling is bereikt. Besloten is om het budget deels op te hogen. De stimuleringsmaatregel wordt wel voortgezet tot het budget is uitgeput. Naar verwachting zullen zo'n 4000 subsidieaanvragen minder gehonoreerd kunnen worden dan was voorzien bij aanvang van de regeling. Dit leidt tot een neerwaartse bijstelling van de streefwaarde met maximaal 15 % voor de particuliere woningvoorraad. In 2005 zal worden geëvalueerd in hoeverre de beoogde doelstelling van de regeling is gehaald.

Brandveiligheid gebouwen

Doel van het beleid ten aanzien van brandveiligheid in gebouwen, is het in stand houden en zo mogelijk verbeteren van die brandveiligheid, ten einde het aantal slachtoffers door branddoorslag en brandoverslag te verminderen. De verantwoordelijkheid van de Minister in deze is er zorg voor te dragen dat regelgeving hiervoor aansluit bij de (ontwikkelingen van de) gebouwde omgeving. Uit onderzoeken naar hoogbouw hoger dan 70 meter en grote brandcompartimenten, volgt dat de regelgeving vanuit VROM op dit moment voldoende is. Wel wordt middels richtlijnen bijgedragen aan verduidelijking.

Uit het onderzoek naar kamerverhuur, naar aanleiding van kamervragen volgend op een brand in een studentenhuis in Kerkrade, volgt dezelfde conclusie. Wel wordt gezocht naar maatregelen die bewoners van studentenhuizen zelf moeten/kunnen nemen. In 2004 zal VROM zich vooral richten op het stimuleren en voorlichten van gemeenten, maar ook van gebruikers/burgers, middels handreikingen, toelichtingen en voorlichting.

Uit onderzoek naar de veiligheid van gas- en elektra-installaties, naar aanleiding van signalen dat deze veiligheid niet in orde zou zijn, komt naar voren dat installaties op dit moment veilig zijn. In 2004 zal VROM zorgdragen voor het geven van voorlichting omtrent het juiste gebruik van de installaties, monitoring van het veiligheidsniveau en het stimuleren van de handhaving hiervan, ten einde de veiligheid op het gewenste niveau te houden.

* Als gevolg van het deels ophogen van het subsidiebudget kunnen naar verwachting zo'n 4000 aanvragen voor subsidie niet gehonoreerd worden. Mede afhankelijk van de autonome afname van de woningvoorraad in de particuliere sector, leidt dit tot een neerwaartse bijstelling van de oorspronkelijke doelstelling van 80% met maximaal 15%.

3.2.3. Bevorderen van de invloed van de burger bij de totstandkoming van woningen

De toekomstige kwaliteit van woonwijken en gebouwen is gebaat bij een grotere diversiteit en eigenheid. Door het opdrachtgeverschap van bewoners te bevorderen streeft VROM naar duurzame kwaliteit. Daarnaast wordt door zeggenschap in brede zin de betrokkenheid van burgers bij de bouw gestimuleerd. Hetzelfde geldt voor een effectieve arbitrage van geschillen. In 2002 is een akkoord bereikt tussen de consumenten- en producentenorganisaties in de nieuwbouwmarkt over de uitgangspunten van het ene loket voor geschilbeslechting nieuwbouwwoningen. In 2004 zal dit loket gerealiseerd moeten worden. VROM zal dit actief volgen om de komst van het loket te garanderen.

Op het beleidsveld particulier opdrachtgeverschap is in 2002 een aanpak gestart over vier sporen: bestuurlijke afspraken, kennisoverdracht, stimuleringsprojecten en wetgeving.

De komende verstedelijkingsafspraken betreffen onder andere de aandelen particulier opdrachtgeverschap in de woningproductie per regio. Deze afspraken beslaan de periode 2005 tot en met 2010. Via de landelijke monitor Eigenbouw zal de productie van woningen op «eigen» (of collectieve) kavels jaarlijks worden vergeleken met de Verstedelijkingsafspraken. In 2004 dient de monitor Eigenbouw volledig operationeel en beschikbaar te zijn.

In de tweede helft van 2003 is het Informatiecentrum voor Eigenbouw van start gegaan. De uitvoering van de beoogde kennisoverdracht aan particulieren en gemeenten is geheel in handen van een viertal instellingen: Architectuur Lokaal, Bouwcentrum Expo, SEV en Vereniging Eigen Huis. VROM draagt het grootste deel van de uitvoeringskosten van de betreffende voorlichtingsactiviteiten welke uit het instrument «Volkhuisvestingsinstellingen, Experimenten en Kennisoverdracht» zullen worden betaald. De VROM-bijdrage loopt tot 1 januari 2006.

Grondprijsbeleid kan burgers belemmeren of stimuleren om over te gaan tot eigenbouw. De bevoegdheden voor het vaststellen van grondprijzen liggen bij de grondeigenaren. Bij kavelbouw zijn dat meestal de gemeenten. In 2003 is door VROM met een aantal betrokken partijen het Convenant Kavelbouw voorbereid, waarmee een grondprijsstelling wordt nagestreefd die zowel de omvang als de kwaliteit stimuleert van het particulier opdrachtgeverschap en de cascobouw op bouwlocaties. Ondertekening zal in 2004 plaats moeten vinden. De resultaten van dit convenant zullen gemonitord worden.

In 2004 zal een wetsvoorstel worden ingediend met betrekking tot een vergunningstelsel en een kostenlijst voor de grondexploitatie. Deze «Grondexploitatiewet» zal deel uitmaken van de Wet op de Ruimtelijke Ordening (zie artikel 4). Gemeenten kunnen dan binnen een grondexploitatieplan aangeven welke gronden gereserveerd dienen te worden voor uitgifte van kavels aan particulieren een ander gedeelte kan worden gereserveerd voor sociale woningbouw.

3.2.4. Coördinatie bouwbeleid

VROM was tot de parlementaire enquête bouwnijverheid het algemene aanspreekpunt voor de bouwsector op kabinetsniveau en gaf in die hoedanigheid een aanzet tot:

• het verminderen van knelpunten in de relatie tussen de bouwsector en de overheid;

• het benutten van kansen door de betrokken partijen door ICT in de bouw en innovatief aanbesteden.

Enkele (vaste) activiteiten die samenhingen met deze functie en met de nazorg rondom de enquête bouwnijverheid worden in het eerste halfjaar van 2004 nog afgewikkeld. Daarna moet conform de kabinetsreactie op het eindrapport van de enquêtecommissie – het ministerie van EZ op diverse terreinen als aanspreekpunt voor de bouwsector op kabinetsniveau gezien worden. Daarna zal – conform de kabinetsreactie op het eindrapport van de enquêtecommissie – het ministerie van EZ op diverse terreinen als aanspreekpunt voor de bouwsector op Kabinetsniveau worden zoals dat ook geldt voor andere sectoren in het bedrijfsleven. Voor vragen over bouwregelgeving blijft het ministerie van VROM aanspreekpunt.

VROM blijft wel het aanbestedingsbeleid van de bouwdepartementen coördineren om zodoende de gewenste scherpe scheiding tussen de verschillende rollen van de overheid te accentueren. VROM is dan verantwoordelijk voor de inkopersrol van de rijksoverheid en EZ voor mededinging en algemeen sectorbeleid.

Nazorg parlementaire enquête bouwnijverheid

Het ministerie van VROM heeft de interdepartementale coördinatie verzorgd gedurende, maar ook na de afronding van de parlementaire enquête bouwnijverheid. De Tweede Kamer heeft in enkele moties aangedrongen op periodieke terugkoppeling van de uitvoering van de aanbevelingen en het Kabinet heeft dit overgenomen. Verder zal een aantal acties en moties op het gebied van aanbesteden door VROM worden uitgevoerd.

De kabinetsreactie op de enquête draagt een tweeledige boodschap uit:

• Het Kabinet heeft de conclusie getrokken dat er niet alleen sprake is van misstanden binnen de sector van de bouwnijverheid, maar dat er ook in het verkeer tussen de overheid en de bouwnijverheid de nodige fouten – met name het niet strikt scheiden van rollen – zijn gemaakt die vragen om krachtige en snelle veranderingen, ook binnen de overheid;

• Tevens realiseert het Kabinet zich dat de overheid en de bouwnijverheid ook in de toekomst «in een gezonde relatie verder moeten». De overheid is gebaat bij een gezonde, innovatieve bouwnijverheid. Van beide kanten zullen inspanningen nodig zijn om in een normale marktsituatie en met normale onderlinge verhoudingen verder te gaan.

In de reactie op het eindrapport wordt daarom aangegeven op welke wijze het Kabinet in de komende periode invulling denkt te geven aan zijn verantwoordelijkheden op de verschillende terreinen die in het eindrapport aan bod zijn gekomen. Met de aangekondigde maatregelen kan een stevig fundament worden gelegd om de door de Enquêtecommissie geconstateerde gebreken in de bouwnijverheid in de toekomst het hoofd te kunnen bieden. Uiteraard zal de sector ook een zelfreinigend vermogen moeten tonen.

Stimuleren leerlingbouwplaatsen

Het evaluatieonderzoek naar het effect van de subsidie voor het creëren van leerlingbouwplaatsen heeft in 2003 tot de notie geleid dat het afschaffen van de VROM-subsidie het totstandkomen van de leerlingbouwplaatsen zal bemoeilijken. Volledige afschaffing zou zelfs tot halvering van het aantal leerlingbouwplaatsen leiden. Ook heeft de subsidie positieve effecten op de snelheid en de doorstroming van de opleiding en op de binding aan de bedrijfstak. Derhalve zal de subsidie de komende jaren gehandhaafd blijven.

¹ Realisatiecijfers nog niet beschikbaar (eind 2003/begin 2004)

Bouwprognoses

Jaarlijks worden de Eerste en de Tweede Kamer met de «Bouwprognoses» door VROM geïnformeerd over de consequenties van het kabinetsbeleid voor de productie en de werkgelegenheid in de bouw. De publicatie is tevens een service van VROM als Coördinerend Bouwdepartement aan diverse partijen in de bouwsector voor het opstellen van hun marktplanning voor de middellange termijn. In het rapport worden de bouwproductie-effecten beschreven van de financiële meerjarenramingen 2004–2009 van de bouwdepartementen. In artikel 4 wordt inhoudelijk ingegaan op de bouwprognoses in het kader van de woningbouwproductie. Voor wat betreft de algemeen economische prognoses wordt aangesloten bij de prognoses van de Macro-Economische Verkenning 2005 van het Centraal Planbureau (CPB).

EG Beraad voor de Bouw

In het kader van het voorzitterschap van Nederland van de EU in 2004 zal het EG Beraad voor de Bouw betrokken worden bij de voorbereiding zowel in organisatorische zin als inhoudelijk. Onder verantwoordelijkheid van de Minister van VROM worden onderdelen van het Europees bouw-gerelateerd beleid geselecteerd en voorbereid. Eventueel wordt het internationaal netwerk van het Beraad benut ter voorbereiding van besluitvorming in Brussel.

Vrouwen in de bouw

De arbeidsdeelname van vrouwen in de bouw wordt al enkele jaren vanuit VROM gestimuleerd door het verstrekken van een subsidiebedrag van circa € 60 000 per jaar aan het Servicepunt Vrouwen in de Bouw. Hiermee geeft de minister uitvoering aan het kabinetsbeleid voor het bevorderen van deelname van vrouwen aan het arbeidsproces, in het bijzonder voor de bouw. Het betreft zowel uitvoerende, technische en administratieve (UTA) als managementfuncties. De effectiviteit van deze financiële bijdrage is in september 2003 geëvalueerd.

3.3. Beleidsevaluaties

3.4. Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting:

Het grootste deel van de uitgaven op het artikel vindt zijn wettelijke basis in het Besluit woninggebonden subsidies (BWS 1992–1994) met als doelstelling «stimulering van een gedifferentieerd woningaanbod en het bevorderen van nieuwbouw en ingrijpende verbetering». De doelgroep betreft budgetbeherende bestuursorganen, sociale en particuliere verhuurders.

Financieel gezien is er sprake van stortingen van middelen in de BWS-budgetten van de budgethouders en genormeerde bijdragen in de exploitatie, inkomensafhankelijke bijdrage en bijdrage ineens.

De totale looptijd is afhankelijk van het gehanteerde rentepercentage. Conform de regeling wordt na 5 jaar bij de sociale huursector en na 10 jaar bij de sociale koopsector de rente herzien. Deze renteconversie kan tot gevolg hebben dat de looptijd korter of langer is wanneer het dan gehanteerde rentepercentage afwijkt van dat waarmee thans in de begroting wordt gerekend.

3.5. Budgetflexibiliteit

Toelichting:

Als gevolg van de uitfinanciering van op basis van het BWS 1992–1994 in het verleden aangegane verplichtingen is de budgetflexibiliteit binnen artikel 3 beperkt.

De beleidsmatig gereserveerde gelden betreffen met name de Energiepremieregeling en het Programma Energiebudgetten.

3.6. VBTB-paragraaf

Streefwaarden

• In 2003 was sprake van ontwikkeling van een drietal indicatoren met betrekking tot het bouwvergunningproces. Voortschrijdend inzicht leert dat dit weinig zinvol is. Alledrie de indicatoren moesten uiteindelijk bijdragen aan inzicht in administratieve lasten. Naar aanleiding van het onderzoek naar de administratieve lasten in het bouwvergunningproces (Actal) zal gewerkt worden aan één indicator en streefwaarde hiervoor. Het streven is er op gericht deze in de begroting 2005 beschikbaar te hebben.

• Het is ook in 2003 niet gelukt een indicator te formuleren voor minimale kwaliteit van woningen en overige gebouwen voor zowel nieuwbouw als bestaande bouw. De kosten voor de tot nu toe geformuleerde indicatoren bleken de beschikbare budgetten ruim te overschrijden. Ook de technische meetbaarheid is niet zonder problemen. In 2004 zal wederom verder gewerkt worden aan een kosteneffectieve indicator voor minimale kwaliteit van woningen en eventueel ook voor overige gebouwen.

• In 2003 werkt een interdepartementale werkgroep met ondersteuning van ECN en RIVM aan de ontwikkeling van streefwaarden (emissieplafonds) per sector waaronder de gebouwde omgeving. De algemene emissiereductie-doelstelling voor de gebouwde omgeving van 3Mton komt daarmee te vervallen. De streefwaarden waren nog niet beschikbaar zijn bij aanbieding van de begroting aan de Tweede Kamer

• Ontwikkeling van een indicator en streefwaarde voor gezondheid in gebouwen.

• Het Nibra heeft wel cijfers beschikbaar over totalen van slachtoffers als gevolg van brand. Differentiatie naar brand in woningen is ook beschikbaar. In 2004 zal overlegd worden of cijfers voor de utiliteitsbouw separaat bijgehouden kunnen komen.

Artikel 04. Fysieke Stedelijke Vernieuwing

4.1. Algemene beleidsdoelstelling

In dit beleidsartikel komt het VROM-beleid aan de orde dat zich richt op een kwantitatief én kwalitatief evenwicht tussen vraag en aanbod op de woningmarkt en de fysieke vernieuwing van de steden. Het betreft hier het beleid met betrekking tot de nieuwbouwproductie en het beleid met betrekking tot de herstructurering van de bestaande woningvoorraad. Beiden zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het streven is: toename van de tevredenheid van de bewoners met hun woning en woonomgeving; afname van het verschil tussen vraag en aanbod op de woningmarkt in de grotere steden; vasthouden midden en hoge inkomens in de steden (G30); niet verder toenemen van segregatie; de toename van de kwaliteit van woningen en openbare ruimte, met name in de aandachtswijken en in de wijken die in de problemen dreigen te komen.

Om te kunnen voorzien in de kwantitatieve en kwalitatieve woningbehoefte moet de productie van nieuwe woningen structureel omhoog, vooral in en rond de grote steden. De uitbreiding van de woningvoorraad vindt voor het grootste deel plaats op uitleglocaties en functieveranderingslocaties (zoals oude bedrijfsterreinen). De verruiming van het woningaanbod in de stedelijke regio's is – naast het voorzien in de woningbehoefte ook noodzakelijk om ruimte te scheppen voor een impuls in de stedelijke vernieuwing (de zogenaamde schuifruimte).

Fysieke vernieuwing van steden is nodig ten einde de stad – ook op lange termijn – een (in alle opzichten) aantrekkelijk vestigingsklimaat te kunnen laten zijn voor bewoners uit alle inkomensgroepen en voor bedrijven. Onvrijwillige segregatie in wijken met een eenzijdig samengestelde bevolking van veelal allochtonen en lage inkomensgroepen moet worden tegengegaan, onder meer door een gevarieerder woningaanbod. Tevens moet de achteruitgang van wijken door het verdwijnen van de sociale infrastructuur (artsen, winkels, scholen), toename van criminaliteit, lagere arbeidsparticipatie en gebrekkig gemeentelijk toezicht op de leefomgeving, de kwaliteit en illegale bewoning van woningen, worden gekeerd. Daarnaast dienen de midden- en hogere inkomens weer aan de stad gebonden te worden. Daartoe is – na de stadsvernieuwing, die vooral op fysieke achterstanden in de vooroorlogse wijken was gericht – een aanpak nodig van in beginsel alle wijken die zonder nadere inspanning niet voldoen aan de (toekomstige) kwaliteitsvraag. Er is vooral vraag naar ruim opgezette groene woonwijken en naar wijken met een centrumstedelijke opzet.

De aanpak van de stedelijke vernieuwing moet integraal zijn, dat wil zeggen dat de aanpak zich moet richten op het type problemen dat zich voordoet (sociaal, economisch, fysiek). De fysieke ingrepen dienen de verbeteringen in de sociale structuur en het economische klimaat te ondersteunen. De woningcorporaties die in het kader van de stedelijke vernieuwing een grote taak hebben dienen deze voortvarend op te pakken.

In dit artikel komen de fysieke aspecten van het Grotestedenbeleid (GSB) aan de orde. De sociale aspecten van het wonen worden in artikel 5 nader beschouwd. In de begrotingen van de overige GSB-departementen zijn de andere onderdelen van het GSB-beleid (economie, sociaal en veiligheid) opgenomen.

4.2. Operationele doelstellingen

Er worden twee operationele doelstellingen onderscheiden:

1. nieuwbouw woningen ten behoeve van de uitbreiding van de voorraad in en aan de stad;

2. herstructurering/transformatie van bestaande woonwijken.

Andere overheden, corporaties en marktpartijen zijn verantwoordelijk voor de daadwerkelijke uitvoering van de stedelijke vernieuwing. De minister is er voor verantwoordelijk, dat:

• het beleid met betrekking tot de fysieke stedelijke vernieuwing wordt uitgedragen;

• de met betrekking tot de fysieke stedelijke vernieuwing gemaakte, en nog te maken, bestuurlijke afspraken worden nagekomen;

• de Tweede Kamer over de voortgang van de afspraken en de uitvoering wordt geïnformeerd;

• en dat, wanneer daar aanleiding toe is, tot aanvullende maatregelen wordt overgegaan om de beleidsdoelstellingen dichterbij te brengen.

4.2.1. Nieuwbouw van woningen ten behoeve van de uitbreiding van de voorraad (in en aan de stad)

In elke regio wordt een kwantitatief en kwalitatief evenwicht tussen vraag en aanbod op de woningmarkt beoogd. Kwaliteit betreft zowel de woning als de woonomgeving. Met betrekking tot de woning heeft zich de afgelopen jaren een grote vraag naar meer kwaliteit gemanifesteerd die zich onder meer uit in vraag naar meer hoek-, 2 onder 1 kap-, en vrijstaande woningen, particulier opdrachtgeverschap, meer woon- en kaveloppervlakte, een grotere inhoud van de woning en een hoger aandeel middeldure en dure woningen in bestaand stedelijk gebied. Daarnaast bleek er een grote vraag naar koopwoningen.

Bevordering van eigen woningbezit heeft ook nadrukkelijk aandacht. Zo zijn in de in 2002 afgesloten intentieafspraken over de verstedelijking tot en met 2009- op het onderdeel «wonen» naast afspraken over de woningbouwopgave, ook afspraken gemaakt over vergroting van het eigen woningbezit (65% in 2010). Verhoging van het aandeel eigen woningbezit is mogelijk door nieuwbouw en door verkoop van huurwoningen.

De hierboven aangegeven kwalitatieve vraag zal op basis van het in het najaar van 2003 beschikbaar komende nieuwe WBO worden geactualiseerd. Dan is ook duidelijk in hoeverre de veranderde economische omstandigheden effect hebben op deze kwaliteitsvraag (incl. de vraag naar koopwoningen).

Ten aanzien van de kwantiteit is het streven erop gericht in de periode 2000 tot en met 2009 de woningvoorraad met in totaal circa 650 000 woningen uit te breiden, waarvan 480 000 binnen de stadsgewesten.

Voor de ontwikkeling van nieuwe woningbouwlocaties in en aan de stad is als instrument het Besluit Locatiegebonden Subsidies (BLS) beschikbaar.

De nieuwbouwproductie blijft een belangrijk punt van zorg. Bij een te lage nieuwbouwproductie ten behoeve van de uitbreiding van de voorraad kan onvoldoende worden voorzien in de kwantitatieve en kwalitatieve woningbehoefte en wordt onvoldoende ruimte gecreëerd voor de stedelijke vernieuwing (herstructurering en transformatie van de bestaande voorraad). Een voortvarende uitvoering van het actieprogramma, zoals voorgesteld door de Taskforce Woningbouwproductie en onderschreven door verschillende partijen in het woningbouwproces, blijft daarmee onverkort van belang.

Door VROM zullen in 2004 de volgende activiteiten worden ondernomen en prestaties worden geleverd (zie ook tabel 4.1).

1) Vinex-convenanten/BLS (1995 tot en met 2004)

In 1994 zijn met de kaderwetgebieden en provincies convenanten afgesloten over de in de periode 1995 tot en met 2004 in stadsgewestelijk verband te realiseren verstedelijkingsopgave. De Tweede Kamer wordt op de gebruikelijke wijze over de voortgang geïnformeerd. In 2005 zal de eindverantwoording plaatsvinden; bij brief zullen de partners hierover nader worden geïnformeerd.

Onderdeel van deze Vinex-convenanten is de woningbouwopgave ten behoeve van de uitbreiding van de voorraad. In verband met voorkomende excessieve grondkosten zijn hiervoor door het Rijk bijdragen op grond van het Besluit locatiegebonden subsidies (BLS) beschikbaar gesteld.

2) Verstedelijkingsafspraken / BLS (2000 tot en met 2009)

Met gemeenten, provincies en kaderwetgebieden zullen definitieve afspraken worden gemaakt over de verstedelijking binnen de stadsgewesten in de periode tot en met 2009. Onderdelen van deze afspraken zijn de woningbouwopgave en de daarvoor beschikbaar te stellen bijdragen op grond van het BLS.

De Verstedelijkingsafspraken vormen tevens een kader voor afspraken tussen gemeenten en woningcorporaties. Om te kunnen voorzien in de eigen woningbehoefte (ook voor de lagere inkomens) dienen, naast nieuwbouw, voldoende huurwoningen te worden verkocht (zie ook artikel 2).

3) Grondbeleid

Voor de uitvoering van het ruimtelijk beleid is een adequaat instrumentarium voor het grondbeleid essentieel. In de Nota Grondbeleid zijn daartoe diverse acties aangekondigd (zie ook artikel 1). De belangrijkste zijn:

Grondexploitatiewet

Het betreft de introductie van een vergunningenstelsel en van een kostenlijst voor grondexploitatie. In 2003 wordt een proeve van deze regelgeving gepubliceerd en in discussie gebracht. Dit moet in 2004 leiden tot een definitief wetsvoorstel dat bij de Tweede Kamer aanhangig kan worden gemaakt. De Grondexploitatiewet zal onderdeel gaan uitmaken van de nieuwe Wet Ruimtelijke Ordening.

Concurrentiebevordering

In de Nota Grondbeleid is verbetering van de kwaliteit, zeggenschap van en keuzevrijheid voor burgers een belangrijke rode draad. Daarom is de regering voorstander van het verbeteren van de marktwerking op ontwikkelingslocaties. Concurrentiebevordering is een van de middelen hiertoe. Om inzicht te verkrijgen in de mogelijkheden om concurrentie te bevorderen is onderzoek verricht. Tijdens de Kamerbehandeling van de Nota Grondbeleid (mei 2001) is de vraag aan de orde geweest of concurrentiebevordering beperkt zou moeten blijven tot via de Wvg (Wet voorkeursrecht gemeenten) verworven grond of dat dit altijd zou moeten gelden wanneer een gemeente actief grondbeleid voert.

In 2003 is door diverse bureaus nader onderzoek verricht op basis waarvan beleidsstandpunten zijn ingenomen. Deze beleidsstandpunten zullen in 2004 worden uitgewerkt.

Stedelijke herverkaveling

Als faciliterend grondbeleidsinstrument wordt de invoering van stedelijke herverkaveling overwogen. Hiermede kan particulier initiatief om te komen tot stedelijke herstructurering op kleinere of grotere schaal bij versnipperd eigendom en gebruik worden gestimuleerd, onder meer door juridische en technische ondersteuning, financiële bijdragen en fiscale faciliteiten. Een van de oorzaken waardoor de voortgang van de stedelijke vernieuwing grote vertraging oploopt is immers versnipperd eigendom.

Wet voorkeursrecht gemeenten

Een wijziging van de Wet voorkeursrecht gemeenten (Wvg), waarmee wordt beoogd ontduiking van het gemeentelijk voorkeursrecht tegen te gaan, is op 1 september 2002 in werking getreden. Een wijziging van de Wvg met als doel dat alle gemeenten deze wet kunnen toepassen, zit inmiddels in het traject van parlementaire behandeling. Hiermee zijn de meest urgente acties voor wat betreft het gemeentelijk voorkeursrecht uit de Nota Grondbeleid in een vergevorderd stadium gekomen.

Voor een verbetering van de werkbaarheid van de Wvg staan nog de volgende acties open: stroomlijning van procedures (Herijking VROM-regelgeving), aanpassing van de Wvg aan de Algemene wet bestuursrecht en harmonisatie met de voorgenomen fundamentele herziening van de Wet Ruimtelijke Ordening. Tevens moet in dat kader worden bezien of, en zo ja hoe, er een beperkt voorkeursrecht voor provincies en Rijk moet komen.

Onteigeningswet

Door het Rijk wordt gewerkt aan het vereenvoudigen en versnellen van de procedures voor onteigening, teneinde belemmeringen voor de woningproductie weg te nemen.

4) Versnelling woningbouwproductie

De woningbouwproductie is de laatste jaren aanzienlijk ingezakt. Om de woningbouwproductie de komende jaren wezenlijk te kunnen verhogen zijn maatregelen nodig (zie ook 4.3).

Zo zal er aandacht zijn voor:

1. VROM aanjaagteams op lokatie: zij zorgen voor inbreng van extra ervaring en deskundigheden en voor bespoediging van het besluitvormingsproces;

2. monitoren van en interveniëren in regelgevingsknelpunten; bekende knelpunten zijn natuurbescherming (Vogel- en Habitat Richtlijn, Flora en Faunawet), aanwijzing monumenten, implementatie verdrag van Malta (archeologie), luchtkwaliteit (NO_x, fijnstof), geluid (dove gevels);

3. stroomlijnen/vereenvoudigen bouwgerelateerde weten regelgeving, uitwerken en implementeren van de uitkomsten van de actie «Brede Herijking VROM Regelgeving»;

4. monitoren van en interveniëren in internationale wet- en regelgeving; het voorkomen van belemmeringen in het bouwproces.

5) Maatwerkafspraken

Op grond van het artikel «planologische en woningbouwknelpunten» kunnen maatwerkafspraken met bouwgemeenten binnen de stadsgewesten worden gemaakt om specifieke problemen bij de ontwikkeling van woningbouwlocaties te ondervangen.

6) Onderzoek en experimenten

Te maken kosten voor onderzoek, behoefteraming en/of monitoring in het kader van verstedelijkingsafspraken en BLS komen ten laste van het zogenaamde «onverdeeld programma». Voor kosten gemoeid met de inzet van de Taskforce Woningbouwproductie ter vergroting vanhet aantal te realiseren woningen staat een apart budget ter beschikking, onderverdeeld naar onderzoek, VEK en personeel en materieel.

7) Voorlichting en kennisoverdracht

Voor voorlichting over en kennisoverdracht in het kader van Grondbeleid kan qua kosten een beroep worden gedaan op het budget ten behoeve van het zogenaamde «onverdeeld programma».

4.2.2. Herstructurering/transformatie van bestaande woonwijken

In het verlengde van de stadsvernieuwing is de herstructurering van met name de naoorlogse wijken in de grote steden al een paar jaar bezig. Als instrument is sinds 2000 het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV) beschikbaar. In 2004 zullen de steden het eerste tijdsvak van ISV afronden en de meerjarenontwikkelingsprogramma's opstellen voor het tweede tijdsvak (2005 tot en met 2009). In de praktijk blijkt dat de daadwerkelijke integrale aanpak van buurten en wijken nog maar langzaam op gang komt. Het betreft complexe samenwerkingsverbanden en complexe opgaven. Het gaat naast de woning en de directe woonomgeving ook om milieu, groen, voorzieningen, bedrijvigheid en infrastructuur.

De fysieke ingrepen zijn effectief als ze worden getroffen in combinatie met sociale en economische maatregelen. De afstemming met de andere GSB-pijlers is dan ook essentieel. De sociaalfysieke relatie zal in de herstructurering een stevigere rol moeten krijgen (zie ook artikel 5.).

Om versnelling in de uitvoering te bewerkstelligen, is in 2003 een actieprogramma herstructurering opgesteld. Als uitwerking daarvan zijn afspraken gemaakt met de G30-gemeenten over de selectie van 56 prioriteitswijken en een versnelling van de aanpak van deze wijken. In deze wijken zijn de woningen voornamelijk in bezit van corporaties. Voor deze wijken onderzoekt het Rijk of specifieke faciliteiten kunnen worden geboden die kunnen bijdragen aan de beoogde versnelling. De afspraken tussen de lokale partijen onderling over de 56 wijken worden opgenomen in de meerjarenontwikkelingsprogramma's (MOP's).

Voor de kwalitatieve impuls in de woningvoorraad zijn ook onttrekkingen nodig. Het streven is er op gericht om vóór 2010 circa 280 000 woningen (betreft geheel Nederland) aan de woningvoorraad te onttrekken, waarvan 225 000 binnen de stadsgewesten, en daarvoor op de kwalitatieve vraag toegesneden vervangende nieuwbouw te realiseren.

In 2004 zullen door VROM de volgende activiteiten worden ondernomen en prestaties worden geleverd (zie ook tabel 4.2).

Voor de herstructurering is het belangrijkste instrument ISV (inclusief IPSV), waarbij eind 2004 de overgang plaats vindt van ISV1 naar ISV2. Daarnaast wordt uitvoering geven aan het actieprogramma herstructurering (inclusief de aanpak de 56 wijken).

1) ISV1 (2000 tot en met 2004) en ISV2 (2005 tot en met 2009)

Om de steden vitaler te maken door de aanpak van woningen, omgeving, groen, voorzieningen en dergelijke is in 2000 het investeringsbudget op het gebied van stedelijke vernieuwing in werking getreden. Dit budget kan worden besteed binnen de kaders van de stedelijke vernieuwing, zoals voor het proces en de (her)inrichting van de openbare ruimte. Gemeenten hebben in 2000 daarvoor meerjarenontwikkelingsprogramma's opgesteld met prestaties voor de stedelijke vernieuwing. Voor de financiering van de opgave moeten de gemeenten ook andere investeerders zien aan te trekken. Na goedkeuring van het programma hebben ze een budget voor 5 jaren verkregen. De ontwikkelingen in de 30 grote gemeenten worden gevolgd met gebruikmaking van de monitor ISV1. In 2004 wordt de Tweede Kamer geïnformeerd over de resultaten van de monitor ISV1 uit 2003; dit betreft zowel de inhoudelijke als de procesmatige ontwikkelingen. In 2004 zal de monitor uitgevoerd worden.

De eindverantwoording en afrekening vindt aan het eind van het tijdvak (2004/2005) plaats. Het beoordelingskader voor de verantwoording is in 2004 gereed.

In het kader van de voorbereiding van ISV2 worden in 2003 de verdeelsleutel en het beleidskader bekend gemaakt door middel van een brief aan de Tweede Kamer. Aan de hand hiervan kunnen gemeenten hun meerjarenontwikkelingsprogramma's opstellen. In 2004 worden de meerjaren ontwikkelingsprogramma's van de 30 grote gemeenten beoordeeld, mede in relatie tot de Verstedelijkingsafspraken. Vervolgens kunnen dan met deze gemeenten eind 2004 convenanten ISV2/GSB3 worden gesloten. Bij de beslissing over toekenning van het ISV-2 budget wordt rekening gehouden met de behaalde resultaten van ISV-1.

Dit artikel betreft alleen het aspect wonen uit ISV. Het ISV, dat ook milieu, groen en dergelijke bevat, is breder dan artikel 4.

2) Corporaties

De corporaties dragen in grote mate bij aan het realiseren van de opgave in de stedelijke vernieuwing. Zij vormen op dit beleidsartikel een belangrijke, zo niet de belangrijkste, partner voor gemeenten. Corporaties zullen zich primair moeten richten op (aanpassingen – ook met name voor ouderen en mensen met beperkingen- van) de woningvoorraad en de directe woonomgeving. Planvorming en uitvoering moeten zij actief ter hand nemen. Uitgangspunt hierbij vormen de prestatieafspraken die op lokaal niveau door gemeenten en de corporaties worden gesloten. VROM zal dit proces van dichtbij volgen en waar nodig bijsturen. Hierbij zal in 2004 de inzet van het afsprakenkader kostenverdeling herstructurering gemonitord worden. Dit betreft een instrument ter versnelling van lokale onderhandelingen in de herstructurering. Te betalen dubbele overdrachtsbelasting door wijkontwikkelingsmaatschappijen is met ingang van 1 januari 2003 geschrapt.

Voor de opgave in de stedelijke vernieuwing zijn omvangrijke investeringen noodzakelijk. Voor een belangrijk deel worden deze gedragen door de woningcorporaties. Wanneer de direct betrokken corporaties zelf niet over voldoende investeringsvolume kunnen beschikken, is het noodzakelijk dat de corporatiesector als geheel deze verantwoordelijkheid op zich neemt. Het Rijk zal, indien onverhoopt nodig, via daartoe geëigende stappen, deze verantwoordelijkheid tot uitvoering laten komen.

3) Herstructurering (versnelde aanpak 56 wijken)

Het lage uitvoeringstempo van de herstructurering heeft verschillende oorzaken zoals belemmeringen in de samenwerking tussen gemeenten, corporaties en ontwikkelaars, een tekort aan middelen, kennis en kunde bij lokale partijen en stroperige procedures. Ook de huidige gespannen woningmarkt werkt hierbij belemmerend.

Een voortvarende uitvoering van het in 2003 opgestelde actieprogramma herstructurering is van belang om belemmeringen zoveel mogelijk weg te nemen en daarmee het tempo van de stedelijke vernieuwing op te voeren. Het actieprogramma omvat de prioritaire aanpak van 56 prioriteitswijken in de G30 gemeenten, gekoppeld aan onderzoek naar faciliteiten waarmee versnelling kan worden bereikt. Ook kennis- en leeractiviteiten maken deel uit van dit programma, waarin verder onder andere is opgenomen:

– de afspraken tussen gemeenten en corporaties worden in prestatiecontracten vastgelegd en opgenomen in de meerjarenontwikkelingsprogramma's;

– met de inzet van impulsteams wordt lokale partijen kennisexpertise geboden om processen vlot te trekken;

– eventuele tekorten bij corporaties in de 56 wijken moeten door de sector als geheel worden opgelost.

4) IPSV

Onderdeel van het ISV is het Innovatieprogramma Stedelijke Vernieuwing (IPSV). De regeling heeft als doel om een versnelling en kwaliteitssprong in de stedelijke vernieuwing te realiseren. Het IPSV wordt in 2004, evenals in 2003, met name ingezet voor de aanpak van de problematiek in de 56 wijken. Daartoe worden jaarlijks subsidies verstrekt voor voorbeeldwaardige projecten en ideeën/plannen. De subsidie kan betrekking hebben op proces- en uitvoeringskosten. Ook maakt een kennis- en leertraject deel uit van het IPSV, waarbij de vergaring, verspreiding en ontwikkeling van kennis en leerervaringen centraal staan. De te organiseren activiteiten komen samen in de jaarlijkse kennisagenda.

5) Onderzoek en experimenten

Te maken kosten voor onderzoek, behoefteraming en/of monitoring in het kader van herstructurering en ISV komen ten laste van het zogenaamde «onverdeeld programma».

6) Voorlichting en kennisoverdracht

• Voorlichting ISV2 aan partners (gemeenten, provincies);

• Voorlichting eindverantwoording ISV1 aan partners (gemeenten, provincies);

• Kennisoverdracht over best practices IPSV, resultaten 56 wijken (voorbeeldwerking) en over afzonderlijke faciliteiten wijkaanpak (in samenwerking met kenniscentrum KEI).

De hiermee voor VROM/DGW gemoeide kosten komen ten laste van het zogenaamde «onverdeeld programma».

4.3. Streefwaarden nieuwbouw voor uitbreiding en herstructurering/transformatie

In de met gemeenten, provincies en kaderwetgebieden te sluiten Verstedelijkingsafspraken tot en met 2009 is de woningbouwopgave voor de periode 2000 tot en met 2009 op het niveau van de afzonderlijke stadsgewesten en de G30 gemeenten opgenomen. Het betreft hier prestatieafspraken met betrekking tot zowel de nieuwbouw als de herstructurering/transformatie van de woningvoorraad. Het verstedelijkingsbeleid is met name op deze in de stadsgewesten te realiseren opgaven gericht.

Voor overig Nederland (het gebied buiten de stadsgewesten) zijn met betrekking tot de verstedelijking geen prestatieafspraken gemaakt tussen het Rijk en provincies en gemeenten. Ook in deze gebieden zal echter in bepaalde mate sprake zijn van woningbouwontwikkelingen, zowel ten behoeve van de uitbreiding als de herstructurering/transformatie van de woningvoorraad.

De Verstedelijkingsafspraken 2000 tot en met 2009 kennen een overlap met de in het kader van de Vinex (1995 tot en met 2004) en ISV1 (2000 tot en met 2004) gemaakte afspraken. In de Verstedelijkingsafspraken is rekening gehouden met deze opgaven. Deze overlap is onvermijdelijk omdat de Verstedelijkingsafspraken – in verband met het tijdig door het Rijk geven van meerjarige zekerheid aan de partners – voorafgaand aan de eindverantwoording van zowel Vinex als ISV1 zijn overeengekomen. Die eindverantwoordingen vinden in 2005 plaats. In 2010 vindt de eindverantwoording plaats van de in de Verstedelijkingsafspraken voor de gehele periode 2000 tot en met 2009 gemaakte prestatieafspraken.

De Verstedelijkingsafspraken tot 2010 vormen een kader voor de meerjarenontwikkelings-programma's ISV2 (2005 tot en met 2009) die in 2004 door de G30 en de door de provincie aangewezen programmagemeenten worden opgesteld en ingeleverd.

4.3.1. Streefwaarden/maatschappelijke effecten

Van twee parameters is bij de Begroting 2003 vastgesteld dat deze een indicatie geven voor het succes van de stedelijke vernieuwing (nulmeting), te weten:

1. het verschil tussen vraag en aanbod op de woningmarkt in de G30 (totaal) en

2. de tevredenheid ten aanzien van verschillende (kwaliteits)factoren in de woonomgeving.

Deze parameters, en de daarbij in de Begroting 2003 genoemde streefwaarden, blijven gehandhaafd. Bij beiden is het streven vooruitgang te boeken in iedere G30 gemeente; dit geldt ook voor de niet-rechtstreekse programmagemeenten (te onderscheiden van de G30). Met het Interprovinciaal Overleg (IPO) is afgesproken, dat er geaggregeerd naar provinciaal niveau hierover zal worden gerapporteerd.

Aan de hiervoor vermelde parameters 1. en 2. zijn toegevoegd:

3. percentage midden en hoge inkomens in de bevolking in Nederland en de G30 (G4 en G26). Doel is, dat genoemde percentages (tabel 4.3) toenemen en op zijn minst op dit niveau blijven;

4. segregatie-index. Dit kengetal geeft aan welk deel (%) van de bevolking van een stad zou moeten verhuizen teneinde een gelijkmatige spreiding van niet-westerse allochtonen over de stad te bewerkstelligen (zie ook artikel 5).

In 2005 wordt over de ontwikkeling van de stedelijke vernieuwing, mede aan de hand van genoemde parameters, gerapporteerd.

Toelichting: vraagdruk is gedefinieerd als de urgente vraag gedeeld door het vrijkomend aanbod door doorstroming, verminderd met sloop en vermeerderd met nieuwbouw. Een hogere waarde impliceert een grotere spanning op de woningmarkt.

Bron: WBO 1998 + Woonmilieudatabase

Bron: WBO 1998

Toelichting: een expliciet doel van de stedelijke vernieuwing is het vergroten van de aantrekkelijkheid van het stedelijk gebied voor midden en hogere inkomensgroepen. Om te kunnen volgen in hoeverre deze doelstelling wordt bereikt, wordt het aandeel midden en hogere inkomensgroepen in de stedelijke gebieden en in Nederland als totaal gevolgd. De verhouding tussen deze aandelen dient in de steden veel sterker toe te groeien naar de landelijke cijfers. Een toename betekent dat de aantrekkingskracht van steden voor deze inkomenscategorie groter wordt.

Toelichting: Is de indexwaarde gelijk aan nul, dan is sprake van een volledige spreiding. Bij een indexwaarde gelijk aan 100 zou iedereen moeten verhuizen om een gelijkmatige spreiding te bereiken.

Bron: VOIS,CBS

4.3.2. Streefwaarden prestaties

Toelichting: Uitgangspunt is 100% van de in de MOP's overeengekomen prestaties gehaald. De MOP's zijn qua doelstelling heel verschillend. Met de gemeenten worden de MOP's verantwoordingsgereed gemaakt.

Toelichting: de kaderwetgebieden zijn: ROA, SRR, BRU, Haaglanden, SRE, KAN en Twente.

Woningbouwproductie

In 2002 bedroeg de woningbouwproductie in Nederland als geheel 67 000 gerealiseerde woningen. Het betreft hier woningbouw ten behoeve van de uitbreiding van de voorraad, alsmede woningbouw ter vervanging van aan de voorraad onttrokken woningen. Dit aantal ligt ver onder de rijksambities (circa 90 000 woningen per jaar). Voorkomen moet worden dat de woningbouwproductie verder inzakt. In de VROM bouwprognoses waarin verschillende varianten met betrekking tot de economische ontwikkeling zijn aangehouden (laag, midden en hoog) en waarin rekening is gehouden met een zeker effect van de maatregelen in het kader van de Taskforce Woningbouwproductie – wordt uitgegaan van een gemiddelde woningbouwproduktie van 70 000 woningen per jaar in de periode 2002 t/m 2007 (binnen een bandbreedte van 66 000–74 000 woningen).

4.3.3. Veronderstellingen effectbereiking, doelmatigheid en raming

De mate waarin de streefcijfers kunnen worden nagekomen is afhankelijk van:

• de niet door het Rijk te beïnvloeden factoren, zoals economische omstandigheden. Deze zijn sterk bepalend voor de mogelijkheden die de consument heeft om invulling te geven aan z'n woonambities en daarmee de vraag op de woningmarkt;

• de planologische ruimte die voor het wonen beschikbaar is. Tijdige beschikbaarheid van voldoende locatiecapaciteit voor wonen in nieuwe en te herziene streekplannen tot 2015 is noodzakelijk om te kunnen voorzien in de kwantitatieve en kwalitatieve woningvraag;

• resultaten van ISV1-opgaven door G30;

• de mate waarin prestatiecontracten tussen gemeenten en corporaties met betrekking tot de 56 wijken tot stand komen.

4.4. Evaluatieprogramma

4.4.1. Nieuwbouw woningen ten behoeve van de uitbreiding van de voorraad in en aan de stad

Er zal geen specifieke evaluatie in 2004 over het BLS plaatsvinden.

In 2004 zal (zie ook paragraaf 4.2.1.) wel de voorbereiding van de eindverantwoording Vinex (1995 tot en met 2004), die in 2005 op het onderdeel BLS plaatsvindt, worden afgerond. De uitkomsten van die voorbereiding kunnen worden betrokken bij het voor de komende uitvoeringsperiode op te stellen Besluit Locatiegebonden Subsidies.

4.4.2. Herstructurering/transformatie van bestaande woonwijken

Er zal geen evaluatie in 2004 over het ISV plaatsvinden. De afgelopen jaren zijn er al evaluaties geweest in het kader van de voorbereiding van ISV2/GSB3, zoals het advies van de Expertgroep zelfanalyse rijk onder leiding van de heer Brinkman over het GSB en adviezen van vier adviesraden over de toekomst van het GSB. Verder is begin 2003 een evaluatie van IPSV uitgevoerd. Hieruit blijkt onder meer, dat IPSV in het algemeen wordt gezien als een goed instrument om processen binnen de stedelijke vernieuwing te verbeteren en/of te versnellen. De Tweede Kamer is over de bevindingen geïnformeerd. Ook is in 2003 een onderzoek uitgevoerd naar verbetering van de ISV-monitor. Afhankelijk van het beleidskader ISV2 zal de monitor in 2005 worden aangepast. Voordat ISV-2 budget definitief wordt verplicht zal er een oordeel over de behaalde resultaten van ISV-1 moeten zijn. De toekenningen van het ISV-2 budget zullen geschieden onder voorbehoud van nadere aanpassingen, mocht de afrekening van ISV-1 daar aanleiding toegeven.

In 2007 zal een uitgebreide evaluatie over de het stelsel GSB, en daarmee het ISV, plaatsvinden (Tussenstand GSB «Steden op stoom», 2002).

4.5. Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting:

De taakstelling op de VROM-subsidies uit het Hoofdlijnenakkoord zijn onder andere terecht gekomen bij de middelen voor ISV/IPSV. Voor de volgende ISV-periode (2005 tot en met 2009) is de facto nog sprake van één onverdeeld budget dat hier wordt genoemd bij de middelen voor ISV en IPSV. Dit najaar zal – in samenhang met het Grote Stedenbeleid – worden bekend gemaakt welk deel van dit budget generiek verdeeld wordt over de gemeenten en provincies en welk deel gereserveerd blijft voor specifieke subsidies.

4.6. Budgetflexibiliteit

Toelichting:

Het grootste gedeelte van het uitgavenbudget is in 2004 niet flexibel. Dit wordt veroozaakt doordat eind 1999 met de 30 grote steden en met de provincies convenanten voor de periode 2000 tot en met 2004 zijn afgesloten voor het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing. Uitfinanciering hiervan vindt voor een beperkt gedeelte begin 2005 plaats. De budgetten voor Stedelijke vernieuwing zijn voor de periode 2005 tot en met 2008 als bestuurlijk gebonden opgenomen in verband met de afspraken voor de ISV 2 periode. Naar verwachting zal dit in 2004 worden omgezet in juridische verplichtingen.

In de eerste suppletore begrotingswet 2004 zal het wijzigingsvoorstel voor de aanpassing van de verplichtingenraming worden opgenomen. Met ingang van 2005 zijn de budgetten voor onderzoek, volkshuisvestingsinstellingen, experimenten en kennisoverdracht en communicatie voor 50 % als flexibel aangemerkt, voor 2006 en latere jaren voor 100% als flexibel aangemerkt.

4.7. VBTB-paragraaf

• In 2004 zal de evaluatieplanning nogmaals bezien worden op hiaten. Momenteel zijn wel alle beleidsvelden onder artikel 4 in de planning opgenomen. De reeds geplande en in gang gezette evaluaties in combinatie met de beschikbare streefwaarden en effectindicatoren dekken echter nog niet alle voorgeschreven aspecten van evaluatieonderzoeken af. De oorzaak hiervan is enerzijds dat nog niet alle operationele doelstellingen volledig zijn voorzien van streefwaarden en (tussen)doelen en anderzijds dat een aantal beleidsinstrumenten nog ontwikkeld moeten worden, inclusief de bijbehorende evaluatiebepalingen. Op basis van deze herijking zal in de begroting 2005 een aangepaste planning van beleidsevaluaties worden opgenomen.

• Er moet nog een aanvang worden gemaakt om te komen tot een monitor ter verkrijging van cijfers omtrent aantallen nieuw gebouwde woningen ten behoeve van enerzijds vervanging en anderzijds uitbreiding.

Dit geldt ook ten aanzien van een indicator waarmee een kwaliteitsaspect als het «aandeel middeldure en dure woningen in bestaand stedelijk gebied» kan worden gevolgd.

Artikel 05. Sociale kwaliteit van het wonen en de woonomgeving

5.1. Algemene beleidsdoelstelling

Binnen dit artikel vallen twee maatschappelijk relevante thema's:

1. de gevolgen van de vergrijzing voor het wonen en de toenemende wens van mensen met beperkingen om zo lang mogelijk zelfstandig te wonen;

2. toenemende gevoelens van onveiligheid in steden en wijken en hiermee samenhangende ongewenste segregatie.

De samenleving vergrijst nog steeds. Het hoogtepunt van de vergrijzing zal pas over enkele tientallen jaren bereikt worden. Ouderen willen steeds langer zelfstandig blijven wonen. Ook mensen met lichamelijk, verstandelijke of psychische beperkingen willen steeds meer zelfstandig wonen.

Extra aandacht is hierbij nodig voor die mensen die hierin niet op eigen kracht kunnen voorzien en voor de gevolgen van extramuralisering en vermaatschappelijking van de zorg.

Daar komt bij dat de burger steeds mondiger wordt en steeds vaker zelf verantwoordelijk wil zijn voor de wijze waarop zij of hij woont en zorg en welzijn ontvangt.

Dat vraagt om een toenemende hoeveelheid en variatie van woonzorgarrangementen. De eerste verantwoordelijkheid hiervoor ligt bij de burger zelf, maar ook bij woningcorporaties (voor het aanbod van huisvesting) en zorginstellingen (voor het aanbod van zorg).

Het ministerie van VROM wil bijdragen aan een situatie op het gebied van wonen, zorg en welzijn, waar voor mensen in alle levensfasen voldoende geschikt en betaalbaar aanbod is en de keuze van de burger centraal staat.

Zonder aandacht voor de sociale infrastructuur en inbreng van burgers in het signaleren en oplossen van de problemen in de wijk is de fysieke aanpak van wijken weinig effectief en duurzaam. Toenemende gevoelens van onveiligheid, zorg over toenemende verpaupering in steden, samengaand met ongewenste vormen van segregatie van kansarme niet-westerse allochtonen in zogenoemde concentratiewijken, vragen om meer samenhang tussen de fysieke, sociale en economische aanpak. Om ervoor te zorgen dat de fysieke aanpak succesvol is op de lange termijn, zal vanuit VROM meer aandacht besteed moeten worden aan de relaties tussen met name de sociale en fysieke ingrepen en faciliteiten. Dit betekent, dat vanuit VROM inspanningen gestimuleerd moeten worden, die zich bevinden op het raakvlak van sociaal-economisch en fysiek beleid. Het tegengaan van onvrijwillige segregatie hangt hiermee sterk samen. Veelal vallen de wijken in de G-30 gemeenten waar het GSB/ISV-beleid op van toepassing is met deze wijken samen.

Bovenstaande laat zich vangen onder de abstract geformuleerde doelstelling: het verbeteren van de sociale kwaliteit van het wonen en van de woonomgeving. Daaronder wordt verstaan: «de mate waarin het wonen en de woonomgeving bijdragen aan de maatschappelijke participatie en integratie van burgers». Bij «wonen» is het doel vergroting van de zelfredzaamheid, keuzemogelijkheden en vraagsturing van burgers die daar op eigen kracht niet (voldoende) in kunnen voorzien. Bij «woonomgeving» gaat het om de mate waarin men zich veilig en tevreden voelt in de woonomgeving. Zoals gezegd spelen integratie en segregatie hierbij een rol.

Zoals uit het voorgaande blijkt, dient deze doelstelling in twee operationele doelen te worden uitgewerkt:

1) Het tot stand komen van een situatie op het terrein van wonen, zorg en welzijn waar voldoende geschikt en betaalbaar aanbod is en waarbij de keuze van de burger centraal staat;

2) Het bevorderen van de leefkwaliteit van wijken.

De beleidsvoornemens van VROM met betrekking tot deze doelen worden onderstaand nader toegelicht.

5.2. De sociale kant van het wonen

Zoals gezegd, de operationele doelstelling op het terrein van wonen, zorg en welzijn is: het tot stand komen van een situatie waar voldoende geschikt en betaalbaar aanbod is en waarbij de keuze van de burger centraal staat. In onderstaande paragrafen wordt dit verder ingevuld.

5.2.1. Voldoende geschikt aanbod

De toegankelijkheid van woningen is een belangrijk aspect van het beleid in het kader van wonen en zorg voor mensen met fysieke beperkingen, waaronder ouderen. Toegankelijkheid heeft betrekking op zowel de externe toegankelijkheid als op de interne toegankelijkheid. De externe toegankelijkheid houdt in dat de woning en/of het woongebouw zonder traplopen te bereiken is, de interne toegankelijkheid betekent dat de belangrijkste vertrekken op één woonlaag zijn gelegen en dus zonder niveauverschillen te bereiken zijn. Volledig toegankelijke woningen zijn zowel intern als extern toegankelijk.

De behoefte aan geschikte woningen neemt in de komende decennia sterk toe vanwege demografische ontwikkelingen maar ook is dit een gevolg van de ingezette verhuizing van bewoners van instellingen naar woningen in de wijk (de extramuralisering). De extra behoefte aan geschikte huisvesting in 2015 bedraagt circa 440 000 woningen1.

Gezien de behoefte dienen er stimulerende maatregelen te komen om het aandeel toegankelijke woningen te verhogen, woningen die geschikt zijn voor mensen die daar op grond van een beperking behoefte aan hebben. Het gaat hierbij om nieuwbouw, woningverbetering en woningtoewijzing. De initiatiefnemers van nieuwbouw kunnen worden gestimuleerd meer volledig toegankelijke woningen te bouwen. Het aantal toegankelijke woningen in de bestaande voorraad kan worden verhoogd door met name de corporaties te stimuleren die woningen, die eenvoudig zijn te verbeteren op het gebied van toegankelijkheid, ook daadwerkelijk te laten verbeteren.

Als laatste punt: de gemeenten zullen worden gestimuleerd de vrijkomende toegankelijke woningen bij voorrang toe te wijzen aan die mensen die daar behoefte aan hebben.

Uiteindelijk gaat het er om dat er een evenwicht tussen vraag en aanbod op dit deel van de woningmarkt ontstaat. Zoals gezegd kunnen nieuwbouw, woningverbetering en woningtoewijzing bijdragen aan het bereiken van dit doel. Welke manier uiteindelijk het meest gewicht in de schaal legt is minder van belang. Wel van belang is dat al deze drie manieren ingezet moeten worden.

Richtgetallen voor deze manieren zijn:

• Toename van toegankelijke woningen in de nieuwbouw (tot 40% van de jaarlijkse productie);

• Verbeteren van minimaal 20 000 woningen per jaar voor mensen met lichte beperkingen (zodat deze woningen toegankelijk worden);

• Effectiever toewijzen van volledig toegankelijke woningen.

Het spreekt voor zich dat doelen van deze aard niet in één of twee begrotingsjaren te realiseren zijn. Immers de bouwprogramma's voor de komende jaren staan vast. Om veranderingen te kunnen zien is een tijdshorizon van vier jaar realistisch te rekenen vanaf 2003. Elke vier jaar zal in het WBO de voortgang gemeten worden.

Het Rijk bouwt geen woningen, noch zijn middelen beschikbaar om de bouw van woningen direct te sturen. Derhalve zijn de beschikbare instrumenten: convenanten, stimuleringssubsidies en communicatie.

Om de gestelde doelen te bereiken zijn de volgende acties voorzien:

• De 20 regio's (provincies en gemeenten) houden aan de definitieve verstedelijkingsafspraken voor wat betreft woningen, gericht op behoefte aan combinatie wonen en zorg in termen van nieuwbouw, verbouw en toewijzing;

• Opnemen van een aandachtsveld wonen en zorg in ISV2 toegespitst op de kwantitatieve opgave;

• Subsidiëring van het Innovatieprogramma Wonen en Zorg (IWZ), dat onder meer een domoticaprogramma voert;

• Gerichte strategische inzet van communicatie ten behoeve van de inspanningen van de lokale overheid en lokale partijen voor de opgave als hierboven genoemd.

Er zal gemonitord worden hoe het met de productie van volledig toegankelijke woningen, woonzorgcomplexen, zorgvriendelijke wijken en andere woonzorgvoorzieningen gaat (KWR en WBO, rapportages gaan naar de Tweede Kamer). Ook zullen expliciet de prestatievoornemens van corporaties terzake worden bezien (in de jaarlijkse Toezichtsbrief wordt de Kamer terzake geïnformeerd).

De hieraan verbonden kosten zijn:

Reguliere kosten voor personeel, voorlichting, experimenten en communicatie.

Subsidie voor IWZ: € 100 000.

Kosten voor de inzet van communicatie: € 300 000.

5.2.2. Voldoende keuzevrijheid voor de burger

Wet Gelijke Behandeling op grond van Handicap en Chronische Ziekte

Het beleid op het gebied van het wonen voor mensen met een handicap is thans voornamelijk vormgegeven via het toegankelijk en aanpasbaar bouwen in het Bouwbesluit, het 6^e prestatieveld «wonen en zorg» in het Besluit beheer sociale huursector en de Wet voorzieningen gehandicapten.

De individuele rechtsbescherming tegen ongerechtvaardigd onderscheid is slechts beperkt ontwikkeld. Mensen met een handicap kunnen thans alleen een beroep doen op de non-discriminatiebepalingen neergelegd in internationale verdragen en in artikel 1 van de Grondwet. De daartoe noodzakelijke gang naar de rechter vormt voor de burger een belangrijke (financiële) drempel en de precieze uitkomst is vooraf ongewis. De rechter zal in deze zaken namelijk de van toepassing zijnde norm moeten geven, omdat een in een wet uitgewerkte, meer concrete norm ontbreekt.

Het Ministerie van VROM wil de individuele rechtsbescherming tegen ongerechtvaardigd onderscheid op het gebied van wonen voor mensen met een handicap verbeteren. Enerzijds door meer zekerheid te bieden, anderzijds door de drempel voor de burger te verlagen.

De Wet Gelijke Behandeling op grond van Handicap of Chronische Ziekte (WGBH/CZ) is een uitwerking en nadere concretisering en normering van de meer in algemene termen geformuleerde non-discriminatiebepalingen neergelegd in internationale verdragen en in artikel 1 van de Grondwet. Daarmee biedt een WGBH/CZ de burger meer zekerheid. Bovendien is het voor de burger een aanmerkelijk laagdrempeliger middel (men kan naar de commissie Gelijke Behandeling stappen) dan de gang naar de rechtbank. De WGBH/CZ wordt gezien als aanbouwwet, waarbij één voor één onderwerpen/levenssferen ondergebracht worden in een Wet gelijke behandeling. De aangenomen motie Passtoors en Smits (TK 2000–2001, 24 170, nr. 68) dringt aan op spoedige uitbreiding van de huidige WGBH/CZ met betrekking tot arbeid, beroepsonderwijs en vervoer, met ondermeer publieke ruimten en wonen.

Om de gestelde doelen te bereiken zal VROM een uitbreiding van de WGBH/CZ voor het wonen voorbereiden waarin het verbod op ongerechtvaardigd onderscheid in gedrag is uitgewerkt en genormeerd. Een voorbeeld van zulk ongerechtvaardigd onderscheid in gedrag is het weigeren van een woning aan gehandicapten op grond van hun handicap of hen om die reden (en ten nadele van hen) anders behandelen. Het omgekeerde, het weigeren om in procedures/regels rekening te houden met de behoeften van gehandicapten (dus juist het weigeren anders te behandelen), kan ook een vorm van ongerechtvaardigd onderscheid zijn. Aan deze activiteiten zijn geen programmakosten verbonden.

Wonen en zorg

VROM beoogt dat de invloed van bewoners op het aanbod op het terrein van wonen en zorg wordt vergroot. Van 2000 tot en met 2003 was de Tijdelijke woonzorgstimuleringsregeling hiervoor een instrument. Deze regeling had immers tot doel de variatie op het terrein van woonzorgarrangementen te vergroten. Tevens was vraagsturing een expliciete subsidievoorwaarde.

Het jaar 2003 was het laatste jaar waarin de Tijdelijke woonzorgstimuleringsregeling vigerend was. In 2004 zal de Kamer een evaluatie van deze regeling aangeboden worden.

Tot slot zal het Ministerie van VROM voor het laatste jaar het van het Innovatieprogramma Wonen en Zorg (een samenwerkingsverband van SEV en NIZW) ondersteunen waar in vraagsturing een expliciet thema is.

De evaluatie van de Tijdelijke woonzorgstimuleringsregeling kost € 75 000.

De subsidie voor IWZ (zie ook 5.2.1.) bedraagt € 100 000.

5.3. Leefkwaliteit van wijken

VROM is één van de spelers op het terrein van het Grotestedenbeleid en is verantwoordelijk voor de fysieke pijler. De fysieke ingrepen dienen de verbeteringen in de sociale structuur en het economische klimaat te ondersteunen. Maar ook omgekeerd: om van fysieke herstructurering een succes te maken zijn investeringen in sociale kwaliteit, veiligheid en wijkeconomie vaak een voorwaarde. De afstemming met de andere GSB-pijlers is dan ook essentieel. De sociaalfysieke relatie zal in de herstructurering een stevigere rol moeten krijgen.

Om versnelling in de uitvoering te bewerkstelligen, is in 2003 een actieprogramma herstructurering opgesteld. Als uitwerking daarvan zijn afspraken gemaakt met de gemeenten van de G30 over de selectie van circa 56 prioriteitswijken. De fysieke investeringen in deze wijken zullen ook met sociale investeringen moeten samenvallen. Bewoners en potentiële investeerders willen immers al op korte termijn resultaat zien in termen van «schone, hele en veilige wijken». VROM zal bij deze plannen dus niet alleen kijken naar het fysieke resultaat, maar ook naar de sociale aspecten. Voor deze wijken zullen specifieke faciliteiten geboden gaan worden. De afspraken tussen de lokale partijen onderling over de 56 wijken worden opgenomen in de meerjaren ontwikkelingsprogramma's.

Voor de langere termijn kan een slag worden gemaakt met de verdere intensivering van relatie tussen sociale en fysieke ingrepen – zowel op rijksniveau als op lokaal (wijk)niveau tussen de fysieke en sociale pijler van het GSB, niet alleen voor de 56 wijken maar voor alle ISV-gemeenten. Met het hanteren van een gecombineerde sociaal-fysieke aanpak is reeds in 2003 een kleine start gemaakt, middels 6 voorbeeldwijken en een kennisontwikkelingsprogramma met het ministerie van VWS. Tevens zal VROM in 2004 een onderzoek afronden naar de invloed van sommige gehanteerde woonruimteverdelingssystemen op de ruimtelijke vestigingspatronen van kansarme allochtone groepen. Afhankelijk van de resultaten van dit onderzoek kunnen voorstellen worden geformuleerd die tot een wijziging van de Huisvestingswet zouden kunnen leiden.

Het ministerie van VROM wil de leefkwaliteit van wijken bevorderen door:

• Gemeenten en corporaties in staat te stellen en te stimuleren om vanuit de fysieke opgave combinaties te leggen met de sociale en economische opgave;

• Een gedifferentieerde bevolking naar inkomen te stimuleren en onvrijwillige segregatie tegen te gaan.

Om gemeentes en corporaties in staat te stellen en te stimuleren de leefkwaliteit in wijken te bevorderen zullen in 2004 de volgende activiteiten worden verricht:

1) Praktijkvoorbeelden en ervaringen verzamelen.

Kennisontwikkeling door middel van best practises bij gemeenten en corporaties te verzamelen (wonen-zorg pilots, verbreding sociaal-fysieke aanpak met economie en veiligheid), afgerond in 2004.

Aan de kenniscentra KEI en XS2 is in 2003 gevraagd om de kennis die wordt opgedaan op het terrein van sociaal en fysiek beleid te ontsluiten. Ook in 2004 zal via KEI en XS2 de opgedane kennis worden verspreid, verder ontwikkeld en gedeeld met gemeenten en corporaties. Kennis die uit deze gemeenten en corporaties gehaald wordt zal op verschillende manieren worden ontwikkeld en verspreid;

• kenniskringen via KEI en XS2,

• bijeenkomsten,

• workshops,

• handreikingen,

• helpdesk voor vragen uit het veld.

2) Signaleren van knelpunten.

Om de herstructureringsopgave succesvol te kunnen realiseren, moet worden voldaan aan een aantal randvoorwaarden waarvoor VROM niet verantwoordelijk is. Dat betekent dat VROM goede coalities moeten aangaan met andere departementen, zoals VWS, BZK, Justitie, SZW. Om de lokale partijen, gemeenten en corporaties, een gecombineerde sociaal-fysieke aanpak te kunnen laten uitvoeren dient op rijksniveau met de betrokken departementen afstemming van beleid plaats te vinden en belemmeringen en knelpunten zoveel mogelijk weg te nemen

3) Inbedding in ISV2.

Ondersteuning MOPS ISV2/GSB3 bij de sociaal fysieke wijkaanpak en zeggenschap/ participatie van burgers. In 2004 zullen gemeenten in hun meerjarig ontwikkelingsprogramma (MOP) dienen aan te geven hoe de fysieke investeringen een bijdrage leveren aan de doelstellingen van het sociaal beleid. Ook dienen gemeenten de zeggenschap van burgers bij de totstandkoming en uitvoering van het MOP te stimuleren. VROM zal bij het totstandkomen van de MOP's de gemeenten faciliteren door kennis beschikbaar te stellen (handreiking, kennisbijeenkomsten, workshops, etc).

4) Inbedding in 56 wijken aanpak

Ondersteuning van de 56 wijken wat betreft sociaal-fysieke wijkaanpak. De aanpak in deze 56 wijken vereist naast het opvoeren van het tempo ook meer samenhang tussen sociale, economische en fysieke interventies. In 2003 zijn gezamenlijk met gemeenten de 56 wijken geselecteerd op basis van (dreigende) opeenstapeling van fysieke en sociale problemen in samenhang met de herstructurering en zijn met de gemeenten afspraken gemaakt over de aanpak. Bij de uitwerking van de plannen voor deze wijken zal VROM in 2004 de gemeenten ondersteunen door kennis beschikbaar te stellen om te komen tot een brede aanpak waarbij de raakvlakken worden gelegd met relevante beleidsterreinen van andere ministeries zoals socialeen veiligheidsaspecten en het benutten van economische potenties

5) Tegengaan segregatiebevorderende aspecten van woonruimteverdeling

In 2003 onderzoekt het ministerie van VROM tevens welke segregatieversterkende patronen het gevolg zijn van in de praktijk gehanteerde systemen van woningtoewijzing. Tevens vindt in 2003 een juridische verkenning plaats naar de mogelijkheden om als woonruimteverdelingcriterium «de bevordering van integratie» te hanteren voor nieuwkomers in de Nederlandse samenleving om aldus te bewerkstelligen dat allochtone woningzoekenden niet automatisch in concentratiewijken terecht komen. Afhankelijk van de uitkomsten van deze onderzoeken zullen eventuele vervolgtrajecten in gang worden gezet.

¹ Segregatieindex geeft aan welk deel van de bevolking van een stad zou moeten verhuizen teneinde een gelijkmatige spreiding van niet-westerse allochtonen over de stad te bewerkstelligen. Als de indexwaarde nul is, is er derhalve sprake van een volledig gelijkmatige spreiding. Als indexwaarde 100 is, zou iedereen moeten verhuizen.

5.4. Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting:

De taakstelling op de VROM-subsidies uit het Hoofdlijnenakkoord zijn onder andere terecht gekomen bij de middelen voor ISV/IPSV. Voor de volgende ISV-periode (2005 tot en met 2009) is de facto nog sprake van één onverdeeld budget dat hier wordt genoemd bij de middelen voor ISV en IPSV. Dit najaar zal – in samenhang met het Grote Stedenbeleid – worden bekend gemaakt welk deel van dit budget generiek verdeeld wordt over de gemeenten en provincies en welk deel gereserveerd blijft voor specifieke subsidies.

5.5. Budgetflexibiliteit

Toelichting:

De budgetflexibiliteit van artikel 5 is marginaal. Het vermelde onder «Juridisch verplicht» betreft uitfinanciering van tot en met 2003 aangegane verplichtingen voor Huisvesting gehandicapten, tijdelijke Woonzorgstimuleringsregeling en IPSV.

De budgetten voor «sociale vernieuwing» vormen met ingang van 2005 integraal onderdeel van ISV II en zijn bestuurlijk gebonden.

Wat resteert als «flexibel» zijn de relatief geringe budgetten voor onderzoek, communicatie en juridische ondersteuning.

5.6. Planning beleidsevaluaties

5.7. VBTB-paragraaf

Indicator Maatschappelijk effect: «voldoende aanbod (van woningen met zorg)». In 2003 is nieuw onderzoek uitgevoerd op basis waarvan kwantitatieve streefcijfers voor 2010 en 2015 zijn bepaald. In dit opzicht is nagekomen wat de groeiparagraaf 2003 aankondigde. In het najaar van 2003 komen nieuwe data over ouderenhuisvesting beschikbaar, waarmee het ook mogelijk wordt om ook het kwalitatief voldoende aanbod als indicator in te vullen.

Artikel 06. Versterken ruimtelijke kwaliteit stedelijke gebieden

6.1. Algemene beleidsdoelstelling

De kwaliteit van de inrichting van stedelijke en te verstedelijken gebieden dient beter te voorzien in de gedifferentieerde vraag naar ruimte voor uiteenlopende vormen van wonen, werken, voorzieningen, groen, recreatie, sport en infrastructuur. Daarbij dient rekening te worden gehouden met eisen die verband houden met gezondheid en veiligheid. Die gedifferentieerde vraag laat zich vertalen in verschillende typen stads- en dorpsmilieus. Het aanbod van stads- en dorpsmilieus is veelal minder gevarieerd dan de vraag en zal daarom door intensivering, functiecombinatie en transformatie worden aangepast (zie ook beleidsartikel 4: Fysieke Stedelijke Vernieuwing). Benutting van gebouwd gebied geniet daarbij de voorkeur boven nieuwe uitbreidingen, waarbij cultuurhistorische waarden behouden moeten blijven en aandacht moet zijn voor de architectonische kwaliteit. Voor de gewenste gebundelde verstedelijking is het van cruciaal belang dat regionale samenwerking tot stand komt. Stedelijke netwerken moeten door samenwerking ruimtelijke kwaliteit bevorderen en een hoogwaardig sociaal, economisch en cultureel vestigingsklimaat bieden.

Dit beleid wordt uitgewerkt in de volgende operationele doelstellingen:

• verbeteren stedelijke inrichting;

• versterken cultuurhistorische identiteit;

• stimuleren architectonische kwaliteit.

6.2 Operationele doelstellingen

6.2.1. Verbeteren stedelijke inrichting

Het ruimtelijk beleid voor stedelijk gebied en stedelijke ontwikkeling is gericht op:

– sterke, vitale steden;

– het bewaken van de balans stad / land;

– bundeling van verstedelijking;

– afstemming van wonen, werken, infrastructuur en recreëren / groen, met name op nationaal en regionaal niveau;

– bevorderen van ruimtelijke kwaliteit.

Om deze doelen te realiseren, stelt het rijk beleidskaders op, zorgt het voor doorwerking in het beleid van andere overheden en stelt zo nodig instrumenten beschikbaar voor uitvoering van het beleid. In de Nota Ruimte, alsmede in andere beleidskaders, zullen doelen, prestaties en instrumenten voor het ruimtelijk beleid voor stedelijke ontwikkeling worden opgesteld.

Na de vaststelling van de beleidskaders is de verantwoordelijkheid van VROM voornamelijk het stimuleren en faciliteren van (samenwerkende) gemeenten en provincies bij de verbetering van de stedelijke inrichting. VROM richt zich hierbij op het bevorderen van samenwerking in stedelijke netwerken, het vergroten van de binnenstedelijke kwaliteit en op centrumvorming binnen stedelijke netwerken. De daadwerkelijke inrichting van steden is primair de verantwoordelijkheid van gemeenten. Waar nodig werken zij onderling, bijvoorbeeld in Kaderwetgebieden, en met marktpartijen samen. De provincies zijn verantwoordelijk voor bovengemeentelijke afstemming. De precieze doelen en verantwoordelijkheden van VROM worden hierna voor elk van de in te zetten kaders en instrumenten aangegeven.

Bevorderen samenwerking stedelijke netwerken

6.2.1.1. Deltametropool

Het doel van het programma Deltametropool is te komen tot een duurzaam ontwikkelingsbeleid voor Landsdeel West, waarbij het accent ligt op de totstandkoming van de Deltametropool. VROM fungeert hierin als coördinator zowel binnen het Rijk als tussen Rijk en Regio.

Doelgroep

Het schaalniveau en de aard van de opgaven zullen bepalen met welke partijen uitvoeringsafspraken worden gemaakt: rijk, provincies, gemeenten en kaderwetgebieden of combinaties daarvan.

Beleidsinstrumenten

Het programma Deltametropool heeft een coördinerende functie en is dus in veel opzichten afhankelijk van instrumenten van anderen. Het belangrijkste VROM-instrument zal een afsprakenkader zijn wat de vorm van een strategische agenda krijgt. De strategische agenda zal door bestuurlijk overleg tussen rijk en regio ingevuld worden en wordt daarmee bepalend voor de verdere ontwikkeling van de Deltametropool.

Verantwoordelijkheid minister

De Minister van VROM is coördinator tussen de rijkspartners die betrokken zijn bij het maken van afspraken over de Deltametropool. De Minister van VROM is daardoor enerzijds verantwoordelijk voor het afwikkelen van de afspraken zoals die zijn vastgelegd in het door het Rijk met Landsdeel West afgesloten Procesconvenant, anderzijds is de Minister van VROM verantwoordelijk voor het opstellen van een strategische agenda. De agenda zal worden vastgesteld in de Bestuurlijke Commissie Randstad (BCR) waarvan de Minister van VROM voorzitter is.

Prestatiegegevens

Er zal in 2004 een strategische agenda moeten worden vastgesteld welke in BCR-verband, indien noodzakelijk, regelmatig zal worden geactualiseerd. De invulling van de strategische agenda zal mede bepaald worden aan de hand van nog te maken keuzen in het door de regio opgestelde Ontwikkelingsbeeld voor de Deltametropool. De voortgang van de realisatie van de doelen, zoals die in de strategische agenda zullen worden vastgelegd, zal worden gemonitord. De Tweede kamer, Provinciale Staten, Gemeenteraden en Algemene Besturen zullen over de voortgang worden geïnformeerd.

6.2.1.2. Overige Nationale stedelijke netwerken

Voor het geleiden van de ruimtelijke ontwikkeling binnen en tussen bundelingsgebieden is bestuurlijke samenwerking nodig om de ruimte efficiënter te gebruiken en aan te sluiten bij schaalvergrotingsprocessen. Het ontwikkelen van een aantal «Nationale Stedelijke Netwerken» (NSN) dient daartoe. In het Rijksbeleid wordt, naast de Deltametropool, een vijftal Nationale stedelijke netwerken onderscheiden. VROM ondersteunt in deze netwerken de processen en programma's samen met de regionale overheden voor het maken van afspraken over de lange termijn ontwikkeling van het stedelijk netwerk en stimuleert dat deze afspraken worden geconcretiseerd in plannen en projecten.

Doelgroep

Tot de NSN worden (naast de Deltametropool; zie hiervoor onder 6.2.1.1.) vooralsnog de volgende stedelijke netwerken gerekend: Groningen-Assen, Twente, Arnhem-Nijmegen, Brabantstad, en Maastricht-Heerlen.

Er is sprake van een gedifferentieerde ontwikkeling per nationaal stedelijk netwerk:

• Groningen-Assen, Arnhem-Nijmegen (KAN) en Twente hebben de afgelopen twee jaar strategische visies opgesteld waarbij via uitwerkingen nadere beleidskeuzes en gemeenschappelijke afspraken worden gemaakt;

• In de Brabantstad hebben vijf steden samen met de provincie Noord-Brabant hun ambities voor de ontwikkeling van het stedelijk netwerk in kaart gebracht in het Programma BrabantStad. Een lange termijn perspectief en een breed gedragen en geactualiseerd programma voor het stedelijk netwerk wordt in overleg met VROM opgesteld. Een van de programmapunten uit het huidige Programma BrabantStad, Sterkere Steden, is gericht op de (her)ontwikkeling van stedelijke centra rond vervoersknooppunten;

• De beide steden Maastricht en Heerlen vormen een onderdeel van het grensoverschrijdend stedelijk netwerk MHAL. De uitwerking van de ontwikkelingsprogramma's voor het stedelijk netwerk vindt op verschillende schaalniveaus plaats. In 2003 is een integrale visie opgesteld met inschakeling van een regionale denktank.

Beleidsinstrumenten

VROM coördineert de rijksbrede inzet van instrumenten en -middelen gericht op een gebiedsgerichte en integrale aanpak en uitvoering van projecten en maatregelen die passen binnen de beleidskaders en investeringsthema's van het rijk, bijvoorbeeld door het afstemmen van rijksinvesteringsprogramma's.

Verantwoordelijkheid minister

De minister geeft richting aan de ruimtelijke ontwikkeling binnen en tussen bundelingsgebieden.

Prestatiegegevens

• In 2004 heeft de rijksinzet geresulteerd in een meer sturende rol van de samenwerkende steden en provincie binnen de onderscheiden nationale stedelijke netwerken,

• in 2004 zullen de daarvoor in aanmerking komende planonderdelen, waarbij rijksinzet mede aan de orde is, dichter bij daadwerkelijke uitvoering moeten zijn gekomen.

Nadere aanscherping van de prestaties van VROM zal plaatsvinden in het besluitvormingsproces rond de Nota Ruimte.

6.2.1.3. Budget Investeringen Ruimtelijke Kwaliteit (BIRK)

Met BIRK worden subsidies verstrekt aan investeringsprojecten van gemeenten, provincies en waterschappen die bijdragen aan de duurzame ontwikkeling van stedelijke netwerken. De bijdrage van het rijk is bedoeld voor omvangrijke projecten van decentrale overheden die anders niet van de grond komen, of niet met de gewenste kwaliteit. Om voor een bijdrage in aanmerking te komen, moeten projectvoorstellen worden ingediend die vallen in een van de drie toepassingsgebieden. De eerste is centrumvorming in de nationale stedelijke netwerken. De tweede betreft projecten die bijdragen aan de versterking en ontwikkeling van nationale landschappen (zie artikel 8), en tenslotte projecten in het kader van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.

Doelgroep

Gemeenten, provincies en waterschappen kunnen investeringsvoorstellen die in de toepassingsgebieden vallen onder de aandacht van de minister brengen voor een financiële bijdrage.

Beleidsinstrumenten

De beleidsregeling BIRK is op 28 januari 2003 gepubliceerd. Voor de uitvoering van deze regeling is in de periode 2001–2010 binnen het FES € 453,8 mln beschikbaar gesteld. Een deel van de subsidietaakstelling uit het Hoofdlijnenakkoord is echter hierop terechtgekomen. Het beschikbare bedrag voor deze regeling bedraagt nu nog € 418,8 mln. Hiervan is inmiddels € 74,5 mln juridisch verplicht.

Verantwoordelijkheid minister

De Minister van VROM vraagt aan decentrale overheden voorstellen in te dienen voor projecten die in de toepassingsgebieden passen. De minister maakt op basis van de potentiële bijdrage aan de duurzame ontwikkeling van de stedelijke netwerken een selectie uit de ingediende voorstellen. De minister legt verantwoording af over de besteding van rijksmiddelen en de voortgang van het investeringsprogramma.

Prestatiegegevens

Projectvoorstellen die vallen in het toepassingsgebied centrumvorming in nationale stedelijke netwerken worden beoordeeld op mogelijkheden voor intensivering van ruimtegebruik en functiemenging, door onder andere te kijken naar de mate waarin oplossingen worden gevonden voor knelpunten met externe veiligheid, fysieke barrières van bijvoorbeeld infrastructuur en suboptimaal ruimtegebruik. Projectvoorstellen die vallen in het toepassingsgebied versterking nationale landschappen inclusief Nieuwe Hollandse Waterlinie (zie artikel 8) worden beoordeeld op de mate waarin samenhangende oplossingen voor functiecombinaties met water, versterking van ecologische waarden en toename van recreatiemogelijkheden voor stedelingen aansluiten bij de structuurdragers van het gebied, zodanig dat gebiedseigen kenmerken worden behouden en meer identiteit geven. In 2004 worden ingediende projectvoorstellen beoordeeld op hun BIRK potentie. Als wordt besloten tot een bijdrage, worden de te behalen resultaten vastgelegd in een prestatieovereenkomst met de indienende partijen. Door de subsidietaakstelling zal ongeveer € 34 mln minder beschikbaar zijn voor de in te dienen projectvoorstellen.

Vergroten binnenstedelijke kwaliteit

6.2.1.4. Project toekomst Almere

Almere is mogelijk een belangrijke locatie voor de uitwerking van de verstedelijkingsopgave voor de Deltametropool. Almere zou uit kunnen groeien tot een compleet, evenwichtig (wonen, werken, voorzieningen, infrastructuur) stedelijk knooppunt, afgestemd op de ontwikkeling van de noordvleugel van de Deltametropool. De opgave is na te gaan op welke wijze en onder welke condities dit kan worden gerealiseerd en deze in een bestuursakkoord tussen Rijk en regio vast te leggen.

Doelgroep

De brede betrokkenheid van zowel Rijk als regio is bij het project essentieel. VROM heeft daarbij de taak de betrokkenheid van andere ministeries te stimuleren en coördineren. Doelgroepen bij dit project zijn de provincies Flevoland, Noord-Holland en Utrecht, gemeenten Almere en Amsterdam en regionale maatschappelijke groeperingen.

Beleidsinstrumenten

Het project vloeit voort uit het nog in de Nota Ruimte te formuleren Rijksbeleid ten aanzien van de verstedelijkingsopgave van de Deltametropool. Het is één van de hoofdonderwerpen van het ontwikkelingsbeeld voor de Deltametropool en is als zodanig benoemd in het procesconvenant landsdeel West dat in 2002 is afgesloten.

Het project mondt uit in een te ondertekenen bestuursakkoord (eerste kwartaal 2004) dat afspraken bevat over de verdere uitwerking van de opgave. Dit bestuursakkoord is het kader waarbinnen beleidsprogramma's van de verschillende departementen (zoals het MIT) met betrekking tot de opgave worden afgestemd en gecoördineerd worden ingezet.

Verantwoordelijkheid minister

De Minister van VROM voert de regie over het project en is verantwoordelijk voor het initiëren en regisseren van het proces dat moet leiden tot uitvoering van de opgave en voor coördinatie en inhoudelijke afstemming op rijksniveau.

Prestatiegegevens

Het project leidt tot een integraal ontwikkelingsplan en een daarop gebaseerd bestuursakkoord. Het bestuursakkoord wordt in het eerste kwartaal 2004 door het Kabinet geaccordeerd en ter informatie aan de Kamer gezonden.

Het bestuursakkoord dient afspraken te bevatten over: de ontwikkelingsrichting, de daarvoor noodzakelijke maatregelen en investeringen voor de korte en langere termijn, uitvoeringstraject en- organisatie, fasering en ijkmomenten, een breed gedragen commitment (binnen het Rijk en tussen Rijk en regio) over de uitvoering van de verstedelijkingopgave en over de daarbij behorende maatregelen en investeringen.

Voor het ontwikkelingsplan zijn belangrijke criteria: voldoende woningproductie in gedifferentieerde milieus, integrale en duurzame ontwikkeling van Almere als stedelijk knooppunt binnen de Deltametropool (bereikbaarheid, werkgelegenheid, centrumvoorzieningen), versterking groen-blauwe hoofdstructuur en afstemming ontwikkeling van Almere op het niveau van de noordvleugel.

6.2.1.5. Knelpunten infra gerelateerde investeringsprojecten met betrekking tot externe veiligheid (KIEV)

In KIEV komen de spanningen tussen de beleidsdoelstellingen van het ruimtelijk beleid (intensivering, ontwikkeling van knooppunten en centrumstedelijke milieus en vergroting van binnenstedelijke kwaliteit) en het veiligheidsbeleid uit het NMP 4 aan de orde. In het kabinetsstandpunt over de quick-scan naar de ruimtelijke gevolgen van het veiligheidsbeleid is vastgelegd dat de beleidsmatige aanpak van deze spanning via twee sporen zal lopen: een structureel spoor (Ketenstudies, regulering vervoer gevaarlijke stoffen per spoor, fundamentele discussie groepsrisico) en een locatiespecifiek spoor (KIEV).

In het locatiespecifieke spoor wordt op verzoek van de lagere overheden op basis van samenwerking tussen alle betrokken overheden besluitvorming voorbereid over de vraag of en onder welke condities ruimtelijke projecten met een veiligheidsprobleem kunnen doorgaan. Daarbij worden andere milieuaspecten zoals lucht en geluid en de vrijwaringproblematiek meegenomen, zodat een integrale afweging plaatsvindt.

Doelgroep

In het project KIEV zijn vooralsnog de volgende prioritaire projecten aan de orde. De vijf sleutelprojecten Amsterdam, Rotterdam, Utrecht, Arnhem en Breda (Den Haag heeft in dit kader geen veiligheidsprobleem), de spoorzone in de Drechtsteden, Rotterdam en Amsterdam overig (met name projecten langs de ringwegen).

Beleidsinstrumenten

VROM heeft in het project KIEV heeft vooral een «makelaarsfunctie». De belangrijkste relevante instrumenten hebben betrekking op het toetsingskader (risico normering vervoer gevaarlijke stoffen, AmvB's inrichtingen en transport, Besluit luchtkwaliteit etc) en veiligheidsmaatregelen (Ketenstudies, regulering vervoer gevaarlijke stoffen per spoor, veiligheidsmaatregelen op het spoor, aanleg infrastructuur etc.) en liggen dus voor een belangrijk deel op het terrein van het ministerie van V&W.

Verantwoordelijkheid minister

De projecten die in KIEV aan de orde zijn, zijn van strategisch belang voor het ruimtelijk beleid van het Rijk. De lagere overheden hebben de Minister van VROM aangesproken op de spanning tussen het Rijksbeleid op het gebied van de ruimtelijke ordening en de externe veiligheid.

Op grond daarvan heeft de minister in het kabinetsstandpunt over de quick-scan naar de gevolgen van het veiligheidsbeleid aangekondigd om de problematiek in een gezamenlijke verantwoordelijkheid met de andere partijen (gemeenten en provincies) aan te pakken in werkgroepen.

Prestatiegegevens

Bij de start van het project werd beoogd om een organisatie operationeel te hebben, die met name in 2003 en 2004 tot concrete resultaten in projecten zou moeten leiden. Dat wil zeggen duidelijkheid over de vraag of en onder welke condities een aantal projecten waar sprake is van een belangrijke stedelijke ontwikkeling bij vervoersassen door kan gaan.

Het ligt in de bedoeling dit vast te leggen in de uitvoeringscontracten voor de betrokken sleutelprojecten en de verstedelijkingsafspraken in met name de jaren 2003 en 2004.

6.2.1.6. Rijksgebouwen

De Rijksgebouwendienst bezit, beheert en/of ontwikkelt circa 6 mln vierkante meter rijksgebouwen. Vanuit deze positie kan door middel van gerichte investeringen in de Nederlandse binnensteden worden bijgedragen aan het verbeteren van de stedelijke inrichting.

Doelgroep

Toepassing richt zich op de (grote) gemeenten.

Beleidsinstrumenten

Bij beslissingen over de vastgoedportefeuille van de Rijksgebouwendienst worden de gebruikerswensen maar ook de mogelijke bijdrage aan het verbeteren van de stedelijke inrichting betrokken. Samenwerking met private investeerders, gemeenten en andere overheidsdiensten biedt daarbij de beste kansen op een hoge ruimtelijke kwaliteit. De mogelijkheden voor participatie van de Rijksgebouwendienst in de Nieuwe Sleutelprojecten worden onderzocht.

Verantwoordelijkheid minister

De verantwoordelijkheid van de Minister van VROM voor de rijkshuisvesting is echter beperkt. Met het overgrote deel van de gebruikers van de rijkshuisvesting bestaat een huur-verhuurrelatie; deze gebruikers betalen een vergoeding aan de Rijksgebouwendienst en bepalen derhalve, op advies van de Rijksgebouwendienst, het volume, de kwaliteit en de locatie van afzonderlijke gebouwen.

Prestatiegegevens

Waar gebiedsgerichte ontwikkeling met behulp van investeringen van de Rijksgebouwendienst mogelijk is zullen, met inachtneming van de belangen van gebruikers van rijkshuisvesting, kansen worden benut.

Centrumvorming binnen stedelijke netwerken

6.2.1.7. Nieuwe Sleutelprojecten

Het rijk wil de forse investeringen in het HSL-netwerk benutten voor de versterking van het internationale vestigingsklimaat en voor stedelijke vernieuwing in stedelijke centrumgebieden.

Doel en doelgroep

Daartoe heeft het rijk zes stedelijke centrumgebieden binnen de nationale stedelijke netwerken aangewezen als Nieuwe Sleutelprojecten (NSP). De NSP zijn een krachtige impuls in de centrumontwikkeling van grote steden (bereikbaarheid, wonen, werken, voorzieningen ineen). Zij versterken de economische positie van Nederland als internationale vestigingsplaats voor hoogwaardige zakelijke dienstverlening en borgen de werk- en leefkwaliteit in de steden. De projecten hebben betrekking op de ontwikkeling van de gebieden rondom de Amsterdam-Zuidas en de centrale stations van Rotterdam, Utrecht, Den Haag, Breda en Arnhem. De vier eerstgenoemde projecten vormen de toplocaties in de Deltametropool en zijn de toekomstige hogesnelheidstrein (HST) stations langs de HSL-Zuid. Breda en Arnhem zijn de belangrijkste centra binnen respectievelijk de stedelijke netwerken Brabantstad en Arnhem-Nijmegen. In samenwerking met betrokken gemeenten en private partijen wil het rijk deze zes stationsgebieden integraal ontwikkelen tot hoogwaardige, multimodale openbaar vervoersknooppunten en tot toplocaties voor wonen, werken en voorzieningen.

Beleidsinstrumenten

VROM hanteert intensivering van het ruimtegebruik en functiemenging (wonen, werken en voorzieningen) als belangrijke indicatoren voor het borgen van de werk- en leefkwaliteit in de steden.

Belangrijke indicatoren voor het versterken van de economische positie van Nederland als internationale vestigingsplaats voor hoogwaardige zakelijke dienstverlening zijn het aantrekken van bedrijvigheid van buiten de betreffende regio en innovatie van de bestaande economische structuur door toevoeging van nieuwe economische functies aan het bestaande economische pakket.

Afspraken over de toekenning van de rijksbijdragen worden vastgelegd in een uitvoeringsovereenkomst tussen rijk en betrokken gemeente.

Vanwege de eigen ambities en verantwoordelijkheden stimuleert en faciliteert het rijk de integrale planvorming met geld en expertise en werkt het rijk intensief samen met de betrokken gemeenten. Daarnaast faciliteert het rijk de planvorming door middel van het stroomlijnen van rijksprocedures en door het bieden van één loket binnen het rijk in de vorm van de interdepartementale projectorganisatie NSP.

Ten behoeve van de uitvoering van de sleutelprojecten heeft het rijk (besluit van de Ministerraad d.d. 30 juni 2000) in totaal een bedrag van circa € 1 miljard in de periode tot 2010 gereserveerd. Binnen dit budget is € 336 mln in het FES gereserveerd, specifiek bedoeld voor het verbeteren van de ruimtelijke en stedenbouwkundige kwaliteit van de stedelijke omgeving van de HST-stations.

Verantwoordelijkheid minister

Het ministerie van VROM is primair verantwoordelijk voor de coördinatie van de rijksinbreng in de projecten en de coördinatie van de besluitvorming over de mogelijke rijksbijdragen aan de projecten.

De gemeenten zijn initiatiefnemer voor de sleutelprojecten en zijn eindverantwoordelijk voor de uitvoering van het project. Het rijk is verantwoordelijk voor de hoofdinfrastructuur en is medefinancierder van belangrijke planonderdelen (basisvoorzieningen hoofdinfrastructuur, kwaliteit ov-terminals en inrichting van de openbare ruimte).

Het belang van VROM bij de NSP is met name gelegen in de verbetering van de kwaliteit van de stedelijke omgeving van het station. De Minister van V&W is verantwoordelijk voor het optimaal functioneren van de OV terminal.

Prestatiegegevens

In 2003 zijn uitvoeringsafspraken gemaakt voor de sleutelprojecten Den Haag en Arnhem en is de fase van planvorming afgerond voor het project Stationsgebied Utrecht.

Het streven van VROM is dat in 2004:

• Voor het sleutelproject Rotterdam, Utrecht en Breda de planvorming wordt afgerond en uitvoeringsafspraken worden gemaakt tussen rijk en gemeente;

• Voor het project Amsterdam Zuidas de Tracé/m.e.r. procedure wordt afgerond.

P = planvorming, P/U= afronding planvorming, zo mogelijk uitvoeringsafspraken, U= uiterste termijn uitvoeringsafspraken

* Gezien de ontwikkeling rond de Nota Ruimte zijn de outcome-indicatoren nog in beweging

6.2.2. Versterken cultuurhistorische identiteit

6.2.2.1. Programma Belvedere

De nota Belvedere is in 1999 vastgesteld door het Kabinet. Het doel van het beleid is het cultureel erfgoed in het stedelijk en landelijk gebied beter te betrekken en te benutten bij de ruimtelijke inrichting van deze gebieden.

Doelgroep

Het rijk verwacht van de provincies en de gemeenten een actief cultuurhistorisch ruimtelijk beleid gericht op het instandhouden en ontwikkelen van de cultuurhistorische identiteit.

Beleidsinstrumenten

a. Doorwerking van het Belvederebeleid vindt plaats in de Nota Ruimte en de Agenda Vitaal Platteland. In generieke zin komt het Belvederebeleid terug in het ruimtelijk kwaliteitsbeleid en het landschapsbeleid van VROM en LNV; in specifieke zin spelen Belvederegebieden een rol bij de selectie van Nationale Landschappen. De cultuurhistorische waarden van de Belvederegebieden die binnen de nationale landschappen vallen, zullen worden meegenomen in de op te stellen ontwikkelingsprogramma's van de nationale landschappen.

b. Via de subsidieregeling Belvedere worden provincies, gemeenten, waterschappen en particuliere organisaties gestimuleerd uitvoering te geven aan het Belvederebeleid.

c. Er is een projectbureau Belvedere ingesteld dat informatie en kennis uitdraagt en via een activiteitenprogramma bevordert dat de acties uit de nota Belvedere ook worden uitgevoerd.

Verantwoordelijkheid minister

Belvedere is een gezamenlijk project onder verantwoordelijkheid van de bewindslieden van OCW, LNV, V&W en VROM. De Staatssecretaris van OCW is de coördinerend bewindspersoon. Vanwege het ruimtelijk ordeningsbelang is VROM intensief betrokken bij de uitvoering en draagt financieel bij in de uitvoeringskosten.

Prestatiegegevens

Voor het nationaal Belvedere project, de Nieuwe Hollandse Waterlinie – tevens een van de grote projecten uit de Architectuurnota – is een Ontwerp-Linieperspectief vastgesteld door de Stuurgroep Nieuwe Hollandse Waterlinie. Dit project is gericht op het duurzaam instandhouden en ontwikkelen van de waardevolle cultuurhistorische structuur van de Linie.

In 2004 vindt een verkenning plaats naar de mogelijkheid om een project te starten rond het thema van de «Limes», de voormalige grens van het Romeinse Rijk, die dwars door Nederland loopt.

Over het gevoerde Belvederebeleid wordt eind 2003 de evaluatie gestart en in 2004 wordt deze voortgangsrapportage aan de Tweede Kamer aangeboden.

6.2.2.2. Monumenten in rijksbezit

De Rijksgebouwendienst heeft 219 monumenten in beheer. Deze monumenten zijn veelal gevestigd in onze binnensteden en zijn door hun aard en omvang een afspiegeling van de Nederlandse architectuurgeschiedenis en de vaderlandse geschiedenis. Bovendien bevinden zich onder deze monumenten enkele exponenten van de Nederlandse Monumentenzorg. Met hun vorm en uitstraling geven zij een extra accent aan de ruimtelijke kwaliteit. Zij zijn een uiting van en geven invulling aan de identiteit van Nederland. Zij versterken de aantrekkelijkheid van onze steden en leveren daardoor direct (bijvoorbeeld door toerisme) en indirect (via vestigingsplaatskeuze) een bijdrage aan de economische structuur. Om leegstand te voorkomen bevordert de Rgd door onderhoud en renovatie de verhuurbaarheid.

Doelgroep

Monumenten zijn bij uitstek van belang voor de samenleving als geheel.

Verantwoordelijkheid minister

De Minister van VROM heeft de zorg voor een goed beheer van de monumenten in rijksbeheer.

Beleidsinstrumenten en prestatiegegevens

De Rijksgebouwendienst heeft in samenwerking met andere partijen uit de monumentenwereld, waaronder de Rijksdienst voor de Monumentenzorg, richtlijnen opgesteld voor bouwhistorisch onderzoek. Hiermee wordt een gedegen en noodzakelijk dossier gevormd voor alle betrokkenen die verantwoord met een monument willen omgaan. De richtlijnen worden inmiddels breed toegepast. In 2003 en 2004 wordt de methodiek verder geoperationaliseerd, gericht op toepassing van de gegevens, de interpretatie daarvan en cultuurhistorisch verantwoorde waardestellingen (objectieve indicatie van de monumentale waarde, getoetst aan zeldzaamheid en authenticiteit).

In het kader van de uitvoering van de beleidsbrief over monumenten (TK, 2001–2002, 27 432 nr. 39) zal de Rgd in 2004 op experimentele basis voor enkele bijzondere eigen gebouwen een extra bescherming invoeren, waarbij die gebouwen behandeld zullen worden alsof ze monumenten zijn. Formeel is deze extra bescherming niet meer dan een afspraak tussen de Rgd en de gebruiker van het gebouw.

6.2.3. Stimuleren architectonische kwaliteit

Doelgroep

Het architectuurbeleid richt zich op een breed publiek dat is geïnteresseerd in architectuur in de brede betekenis (landschap, infrastructuur en gebouw). VROM richt zich daarbij meer specifiek op de bouwsector en de overheid (op alle niveaus), waarbij met name opdrachtgevers worden aangesproken.

Beleidsinstrumenten

Eens per vier jaar wordt een nota uitgebracht over het architectuurbeleid. In uitvoering is momenteel de derde architectuurnota «Ontwerpen aan Nederland 2001–2004». Doel van het beleid is voorwaarden te scheppen voor architectonische kwaliteit op verschillende schaalniveaus: architectuur, stedenbouw, landschapsarchitectuur, infrastructuur. De eerste twee nota's werpen sinds 1995 hun vruchten af in de vorm van tal van initiatieven zowel in de uitvoerende sfeer als beleidsmatig, door het rijk, gemeente, provincie en private partijen. Voor de derde architectuurnota zijn twee hoofdthema's gekozen. Naast het verbreden en verdiepen van de publieke betrokkenheid bij het architectuurbeleid vormt een vroegtijdige inzet van het ontwerp op de verschillende schaalniveaus het belangrijkste doel. Dit krijgt met name handen en voeten door middel van een tiental omvangrijke en complexe «Grote Projecten».

Als voortzetting van «Pleidooi voor de openbare ruimte; de opgave verkend», dat in 2002 is verschenen, worden in 2003 en 2004 voorbeeldstellende pilotprojecten opgezet. De Rijksgebouwendienst zal voor die projecten waar zij bij betrokken wordt, een strategie ontwikkelen hoe Rijkshuisvesting daarin een bijdrage kan leveren.

De geldstroom van VROM voor het architectuurbeleid gaat onder meer naar een vijftal architectuurinstellingen die het beleid mede uitvoeren: Nederlands Architectuurinstituut, Stimuleringsfonds voor Architectuur, Architectuur Lokaal, Berlage Instituut en Europan.

Andere posten zijn welstand, de relatie onderwijs-praktijk, de rijksprijs voor inspirerend opdrachtgeverschap en ondersteuning van de tien Grote Projecten.

De voorbeeldfunctie van het rijk als huisvester – nieuwbouw, beheer en herbestemming van rijksgebouwen met soms een monumentenstatus; gebiedsontwikkeling – krijgt op een andere wijze gestalte. De inzet is hier gericht op een vroegtijdige inbreng van het ontwerp, de relatie tussen «oud en nieuw», stadsontwikkeling en -reparatie. De opgave wordt verhelderd door communicatie over alternatieven en het verrichten van studies. Bijzondere aandacht gaat uit naar de stedenbouwkundige samenhang en de openbare ruimte, als context van de rijkshuisvesting. Architectonische en ruimtelijke kwaliteit wordt versterkt door de toepassing van beeldende kunst via de percentageregeling.

Verantwoordelijkheid minister

De politieke verantwoordelijkheid voor het beleid ligt bij de Staatssecretaris van OC&W; deze heeft ook een coördinerende taak. De Minister van VROM speelt – in de persoon van de Rijksbouwmeester – een inhoudelijke rol in het beleid en in de uitvoering. Wat de rijkshuisvesting betreft gaat het om kwaliteitsbewaking op de gebieden Stedenbouw, Monumentenzorg, Architectuur, Architectuurbeleid en Kunsttoepassing (SMAAK).

Prestatiegegevens

Bezien zal worden of in 2004 – parallel aan de Cultuurnota 2005–2008 – een vervolg gegeven wordt aan de Architectuurnota.

Jaarlijkse uitreiking van de Gouden Piramide (rijksprijs voor inspirerend opdrachtgeverschap).

Periodiek verschijnen er Nieuwsbrieven (ongeveer eens per kwartaal) en wordt de Tweede Kamer geïnformeerd over de voortgang van de 10 Grote projecten.

6.3. Evaluaties

Voor de komende jaren zijn de volgende evaluaties gepland.

6.4. Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting:

Onder het instrument «investeringsbijdrage uitvoering verstedelijking» vallen onder meer Deltametropool, Almere, overige Nationale Stedelijke Netwerken en Hart voor Dieren. De kosten die in het kader van KIEV worden gemaakt, staan onder het instrument «stimuleringsregeling intensief ruimtegebruik». Het gaat bij KIEV echter met name om apparaatsuitgaven.

6.5. Budgetflexibiliteit

Toelichting:

6.6. VBTB-paragraaf

Na vaststelling van het nationaal ruimtelijk beleid en de rijksagenda, gericht op het bereiken van een gecoördineerde inzet van investeringsstromen met betrekking tot een aantal prioriteiten van het nationaal ruimtelijk beleid, zal meer helderheid ontstaan over de VROM-agenda voor de komende periode en de te realiseren doelstellingen. Op basis hiervan kunnen zowel de algemene beleidsdoelstelling als de operationele doelstelling verder worden aangescherpt. Tevens zal duidelijkheid ontstaan over welk departement verantwoordelijk is voor het uitvoeren van de verschillende prioriteiten van het nationaal ruimtelijk beleid.

Prestatie- en effectgegevens betreffen in deze begroting voornamelijk procesindicatoren. Na vaststelling van het nationaal ruimtelijk beleid zal de aandacht zich tevens richten op het gebruik van effectindicatoren. Effectindicatoren op het niveau van de algemene beleidsdoelstelling zijn al wel beschikbaar en dienen als basis voor het uit te voeren monitoring- en evaluatie-onderzoek. In de begroting van 2005 zal dit nader worden uitgewerkt.

Bij de operationele doelstellingen moet ontwikkeling van de effectindicatoren en bijbehorende streefwaarden nog grotendeels plaatsvinden. Hieronder vallen in het bijzonder de onderwerpen Deltametropool, Nieuwe Sleutelprojecten, BIRK en Nationale Stedelijke Netwerken.

Artikel 07. Verbeteren integrale milieukwaliteit op lokaal niveau

7.1. Algemene beleidsdoelstelling

Het ministerie van VROM stimuleert de verbetering van de milieukwaliteit van zowel het stedelijk als het landelijk gebied, met het oog op een duurzame ontwikkeling in de directe leefomgeving. Milieuvraagstukken die spelen op lokale en regionale schaal worden bij voorkeur integraal aangepakt, aangezien separate thematische benaderingen daar vaak niet leiden tot een optimale oplossing.

Het beleid is met name gericht op het daadwerkelijk voorkomen en terugdringen van geluidoverlast (gezondheidsschade en hinder), van veiligheidsrisico's van industriële activiteiten en van risico's van lucht- en bodemverontreiniging. Artikel 7 is gericht op het bevorderen van de lokale uitvoering van het milieubeleid; de normstelling en instrumentatie op nationale schaal is onderdeel van artikel 10.

Het beleid is uitgewerkt in de volgende vier operationele doelstellingen:

• Lokale milieukwaliteit en gebiedsgericht beleid;

• Uitvoering bodemsanering;

• Geluid;

• Waarborgen externe veiligheid.

7.2. Operationele doelstellingen

7.2.1. Lokale milieukwaliteit en gebiedsgericht beleid

7.2.1.1. Doelstelling en doelgroep

De belangrijkste doelstellingen van het lokale en gebiedsgerichte beleid zijn de volgende:

• Bevorderen van een hoge leefomgevingkwaliteit in gebieden;

• Voorkomen van blootstelling aan voor de volksgezondheid slechte luchtkwaliteit en het saneren van situaties waar in het verleden een dergelijke blootstelling is ontstaan;

• Realiseren van geïntegreerde gebiedsgerichte planvorming en uitvoering van ruimtelijke ordening- en milieubeleid.

De doelgroep is divers en omvat partijen als gemeenten en provincies, het bedrijfsleven, individuele burgers en het Rijk.

7.2.1.2. Beleidsinstrumenten

Om de doelstellingen te realiseren worden de volgende beleidsinstrumenten ingezet:

• Milieukwaliteit in de Leefomgeving (MILO);

• Wet luchtkwaliteit;

• Wet Stad en Milieu;

• Meerjaren Ontwikkelings Programma's (MOP's).

Milieukwaliteit in de Leefomgeving (MILO)

MILO heeft tot doel een werkwijze te introduceren waarbij op lokaal en regionaal niveau voor gebieden de ambitie voor de na te streven milieukwaliteit wordt geformuleerd, toegespitst op de omstandigheden en de gewenste ontwikkeling van dat gebied. Dit komt in de plaats van een werkwijze die vooral gericht was op het achteraf toetsen aan maximale grenswaarden. Dit laatste leidt vaak tot normopvulling. De ambitie wordt tot uitvoering gebracht door integratie in de verschillende (ruimtelijke, financiële en vergunnings-) besluiten over de leefomgeving. Welke milieukwaliteit aldus gerealiseerd wordt, is afhankelijk van de lokale en regionale afweging. VROM is daarbij verantwoordelijk voor de grenswaarde voor de minimumkwaliteit.

In het project MILO wordt de beleidsverantwoordelijkheid gedeeld met de VNG, het IPO en de UvW. In 2004 wordt een start gemaakt met de toepassing van de werkwijze. De Handreiking bij de nieuwe werkwijze is gereed per 1 januari 2004. Begin 2004 start de implementatie door de vier deelnemende partijen. De toepassing vindt naar verwachting in een dertigtal gemeenten, provincies en waterschappen plaats. De Minister van VROM is als een van de vier overheidspartners in MILO medeverantwoordelijk voor dit implementatietraject. De bijdrage van VROM zal bestaan uit inbreng van kennis en ervaring op het terrein van milieu (gezondheid en leefomgevingskwaliteit), ruimtelijke ordening en beleidsintegratie, aanvullend op de meer concrete expertise van andere overheden.

Wet luchtkwaliteit

In 2004 zal het Besluit luchtkwaliteit op verzoek van de Tweede Kamer worden vervangen door een Wet luchtkwaliteit. Hierin zullen tevens de 2^e en de 3^e EU-dochterrichtlijnen voor koolmonoxide, benzeen en ozon worden geïmplementeerd. Bij de toetsing van nieuwe bouwlocaties en infrastructuurprojecten aan de luchtkwaliteitsnormen rijzen veel interpretatievragen, waarvoor richtlijnen worden ontwikkeld. Het gaat daarbij om zaken als het onderscheid tussen bestaande en nieuwe situaties, het bepalen van gevoelige bestemmingen, het al dan niet toelaten van vervangende nieuwbouw en het anticiperen op toekomstige kwaliteitsverbeteringen. Ook zullen analoog aan het geluidbeleid reken- en meetvoorschriften voor luchtkwaliteit worden ontwikkeld. De resultaten van deze acties zullen in de regelgeving worden vastgelegd.

In 2004 zullen de gemeenten hun luchtkwaliteitsplannen indienen voor de situaties waarin in 2003 normoverschrijdingen geconstateerd zijn. Deze plannen zullen door VROM worden geanalyseerd en samengevoegd tot een landelijke rapportage aan de EU. Deze rapportage zal de inzet voor Nederland vormen voor de evaluatie van het beleid in Europees verband.

Wet Stad en Milieu

Het project «Stad en Milieu» heeft tot doel oplossingen te vinden voor problemen die zich voordoen bij de uitvoering van het ruimtelijk beleid. In de praktijk is namelijk gebleken dat een concentratie en menging van functies in een gebied zich niet altijd laat verenigen met het streven naar een verbetering van de leefkwaliteit in datzelfde gebied. Doelstellingen inzake geluid, externe veiligheid, bodemsanering en mobiliteit op buurt- en wijkniveau kunnen bij functiemenging en intensief ruimtegebruik in het gedrang komen.

Als oplossingsrichting voor problemen en knelpunten is de «Stad en Milieu»-benadering ontwikkeld. Binnen deze benadering van planvorming is milieu vanaf het begin integraal onderdeel van de ruimtelijke ordening. Uit experimenten bleek dat bij het maximaal benutten van regelgeving en bronbeleid het slechts in incidentele gevallen noodzakelijk is af te wijken van bestaande regelgeving.

Na overleg met de Tweede Kamer heeft de Staatssecretaris van VROM toegezegd de «Stad en Milieu»-werkwijze, die tot nu toe alleen bij experiment mogelijk is, te verankeren in structurele regelgeving. In 2004 zal de regelgeving in werking treden. Daarbij is het tevens de intentie dat ook het milieuthema Stank als gevolg van intensieve veehouderij onder de werkingssfeer van de «Stad en Milieu»-werkwijze gebracht kan worden. Voorgesteld zal worden om 2 jaar na inwerkingtreding een evaluatiemoment hiervoor in te lassen.

Meerjaren Ontwikkelings Programma's (MOP's)

Het ISV is een belangrijk instrument om tot geïntegreerde aanpak van ruimtelijk beleid en milieubeleid over te gaan in stedelijke herstructurering. Vanuit het milieubeleid worden, naast de geïntegreerde aanpak en het formuleren van een leefomgevingbeleid, inclusief milieuambities, onder meer prestaties verwacht van de gemeenten op het gebied van geluidsanering, bodemsanering, energiebesparing en het oplossen van luchtkwaliteitknelpunten.

Na toetsing van circa 30 MOP's aan de Wet Stedelijke Vernieuwing en het daarmee verbonden beleidskader heeft het Rijk met die dertig rechtstreekse gemeenten afspraken gemaakt over te behalen prestaties en beschikbaarstelling van rijksgelden voor de periode 2000 tot en met 2004.

In 2003 zal het beleidskader voor de tweede ISV periode geformuleerd worden, zodat de gemeenten weten binnen welk kader zij hun MOP's moeten maken. In september 2004 dienen deze aangeboden te worden aan het Rijk, zodat toetsing kan volgen, en overgegaan kan worden tot beschikbaarstelling van gelden en vastlegging van prestatie-afspraken voor de periode van 2005 tot en met 2009.

Met de gemeenten is afgesproken, dat in de aanloop naar de tweede ISV periode geïnvesteerd zal worden in een kwaliteitsverbetering van de milieuparagrafen.

7.2.1.3. Verantwoordelijkheid van de minister

De gemeente en de provincie zijn regisseur en aanjager van het gebiedsgerichte werk. De inspanningen van het Rijk richten zich er dan ook op met hen nadere afspraken te maken over het bereiken van de gewenste maatschappelijke doelen en hen, middels ter beschikking stelling van gelden en regelgeving, in staat te stellen die verantwoordelijkheid waar te maken.

7.2.2. Uitvoering bodemsanering

7.2.2.1. Omschrijving doel en doelgroep

De belangrijkste doelstelling van het bodemsaneringsbeleid, zoals vastgelegd in het NMP, is de beheersing van de bodemverontreinigingsproblematiek per 2023; dit houdt in dat alle op dat moment ernstige bodemverontreiniging die urgent is te saneren, gesaneerd is dan wel onderworpen aan een beheersregime. Geraamd is dat er thans ongeveer 60 000 urgent te saneren locaties zijn en dat er ongeveer € 18 miljard gemoeid zal zijn met het saneren van deze locaties en met de locaties die als gevolg van met name bouwactiviteiten nog urgent te saneren zullen worden. De invulling die wordt gegeven aan de subsidietaakstellingen uit het Hoofdlijnenakkoord, leidt tot een ombuiging voor de jaren 2004 en verder. Dit heeft tot gevolg dat provincies en gemeenten vanaf 2004 minder budget zullen ontvangen dan in de begroting van 2003 was geraamd. De doelstelling uit het NMP3 (beheersing van de bodemverontreinigingsproblematiek per 2023) zal derhalve verlaten moeten worden en de bodemsaneringsoperatie zal pas omstreeks 2030 afgerond kunnen worden.

Bij deze saneringsoperatie wordt ernaar gestreefd dat van de segmenten (stedelijk gebied, landelijk gebied, bedrijven) 25% wordt gefinancieerd vanuit de rijksbegroting en 75% door veroorzakers van bodemverontreiniging en belanghebbenden bij de sanering ervan. Het vasthouden aan deze gemiddelde verhouding is een belangrijk onderdeel van het beleid.

Bodemsaneringen worden uitgevoerd door particulieren (met name bedrijven, waarbij gebruik gemaakt wordt van deels eigen middelen en overheidsregelingen), provincies en gemeenten. Particulieren, gemeenten en provincies kunnen ook gezamenlijk bodemsaneringsprojecten financieren.

7.2.2.2. Beleidsinstrumenten

Hiervoor worden de volgende beleidsinstrumenten ingezet:

• Wet bodembescherming;

• Wet Stedelijke Vernieuwing.

Wet bodembescherming

Het centrale instrument voor de uitvoering van de bodemsaneringsoperatie is de Wet bodem-bescherming en de AMvB's, ministeriële regelingen en circulaires die hun basis in deze wet vinden. In 2004 worden de volgende prestaties geleverd:

1. De bevoegde overheden bodemsanering (de provincies en de meeste rechtstreekse ISV-gemeenten) zullen in de loop van 2004 de eerste fase van het landsdekkend beeld, namelijk het beeld van de werkvoorraad te onderzoeken en eventueel te saneren locaties gereed hebben. Dit aan de hand van de Circulaire Landsdekkend Beeld fase 1 Nulmeting Werkvoorraad Landbodems Bodemverontreiniging. Daardoor zal, zowel op lokaal, provinciaal als landelijk niveau, een nauwkeuriger en betrouwbaarder beeld ontstaan over de omvang en de kosten van de bodemsaneringsoperatie. Hierin zal ook de omvang van de asbestproblematiek zichtbaar zijn;

2. De meeste bevoegde overheden bodemsanering zijn tevens budgethouder voor de bijdrageregeling Wet bodembescherming. Zij zullen in 2004 voor de uitvoering van die regeling meerjarenprogramma's voor de periode 2005 t/m 2009 opstellen. Het ministerie van VROM zal deze programma's beoordelen en budgetten toekennen. De verwachting is dat in 2004 de parlementaire behandeling van de aangepaste Wet bodembescherming afgerond kan worden. Tegelijkertijd met of snel na de inwerkingtreding van de wet zullen besluiten van kracht worden met betrekking tot de saneringsaanpak, de bodemsanering op bedrijfsterreinen (saneringsplicht en subsidieregeling), de uniforme saneringssituaties en de financiële bepalingen;

3. In 2002 is het beoordelingstraject van de werkvoorraad kostenverhaalgevallen afgerond. In 2003 zijn 700 bodemsaneringsprojecten actief in behandeling voor kostenverhaal. Van alle overige gevallen is vast komen te staan dat kostenverhaal (nog) niet aan de orde is, omdat er geen verhaalsmogelijkheden zijn of omdat de sanering nog niet is uitgevoerd. In dat laatste geval zal door het bevoegd gezag zoveel mogelijk worden voorkomen dat kostenverhaal achteraf noodzakelijk zal zijn. In 2003 heeft besluitvorming plaatsgevonden waarmee de organisatorische inbedding van de verhaalsinspanning voor de komende jaren is geregeld. In de jaren 2004 tot en met 2007 zal de behandeling van de nog af te wikkelen gevallen worden afgerond. De gemiddelde verhaalsopbrengsten zullen per jaar naar verwachting rond de € 5 mln liggen;

4. Voor de aanpak van ernstige bodemverontreiniging op bedrijfsterreinen kan subsidie worden gegeven. Op dit moment nog op grond van interim-beleid dat wordt uitgevoerd met behulp van subsidieverordeningen van gemeenten of provincies. Het interim-beleid zal op rijksniveau wettelijk verankerd worden door de AMvB Bedrijvenregeling die in 2004 tot stand gebracht wordt en per 1 januari 2005 van kracht zal worden.

Wet Stedelijke Vernieuwing

Voor de financiering van de bodemsaneringsoperatie is daarnaast het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV) een belangrijk instrument: de budgethouders ISV (de provincies en rechtstreekse ISV-gemeenten) zullen evenals de budgethouders bijdrageregeling Wbb meerjaren-programma's opstellen voor de periode 2005 t/m 2009. Het ministerie van VROM zal ook deze programma's beoordelen en er budgetten voor toekennen.

7.2.2.3. Verantwoordelijkheid minister

Het Rijk is verantwoordelijk voor de landelijke wet- en regelgeving ten aanzien van bodemverontreiniging en -sanering, voor het beschikbaar stellen van financiële middelen voor de uitvoering en voor het monitoren en evalueren van de uitvoering. Particulieren, bedrijven, gemeenten en provincies zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van de bodemsaneringsprojecten.

7.2.2.4. Prestatiegegevens

Bovenstaande raming van de voortgang van de bodemsaneringsoperatie in 2004 is gebaseerd op zowel de ervaringscijfers uit de afgelopen jaren als de meerjarenprogramma's van de bevoegde overheden. Bij de raming van met name de aantallen saneringen in eigen beheer is mede rekening gehouden met de onzekerheid ten aanzien van de economische ontwikkelingen, omdat dit soort saneringen vaak plaatsvindt in combinatie met bouwactiviteiten.

7.2.3. Geluid

7.2.3.1. Doelstelling en doelgroep

Het bereiken van de doelstellingen van het geluidbeleid is sterk afhankelijk van de inzet van maatregelen om de geluidproductie of de effecten te reduceren. De hiermee gemoeide financiële aspecten (opbrengsten, kosten en budget) zijn momenteel nog niet volledig in beeld. In het NMP4 en de notitie «Vaste waarden, Nieuwe Vormen» zijn hiertoe teksten opgenomen.

Het streven is dat in 2030 in alle gebieden een goede akoestische kwaliteit heerst. Om dit te bereiken zijn in het NMP4 de volgende doelstellingen (zie NMP4) vastgesteld:

• In 2010 wordt de grenswaarde van 70 dB(A) bij woningen niet meer overschreden;

• De akoestische kwaliteit in het stedelijk en landelijk gebied is in 2030 gerealiseerd. In 2010 is een forse verbetering van de akoestische kwaliteit in het stedelijk gebied gerealiseerd, mede door aanpak van de rijksinfrastructuur;

• De akoestische kwaliteit in de EHS is in 2030 gerealiseerd. In 2010 is de ambitie dat de akoestische situatie niet is verslechterd ten opzichte van 2000.

Bovenstaande houdt tevens in dat tot 2010 90% van de locaties wordt aangepakt waar de gevelbelasting aan de woningen boven de 65 dB(A) vanwege het wegverkeerslawaai ligt en naar verwachting 50% van de locaties waar de gevelbelasting boven de 60 dB(A) ligt. Voor spoorweglawaai wordt een soortgelijke aanpak gevolgd. Voor de EHS is voor het jaar 2000 geconstateerd dat in 30% van de natuurgebieden een geluidniveau van meer dan 40 dB(A) is.

In de Uitvoeringsnotitie Milieubeleid «vaste waarden, nieuwe vormen» is aangegeven dat doelstellingen zonder inzet van extra middelen niet gehaald zullen worden. In de huidige begroting (VROM en V&W) is niet voorzien in voldoende middelen om de doelstellingen in 2010 te behalen. Ook met alternatieve maatregelen, zie het innovatieprogramma Geluid, zal de problematiek slechts gedeeltelijk en in elk geval later worden opgelost. De inhoudelijke ambitie om een goede akoestische kwaliteit te bereiken blijft. Het tijdstip waarop de doelstellingen gehaald kunnen worden, zal echter na 2010 zijn.

De doelgroep van het beleid om te komen tot vermindering van de geluidoverlast zijn de burgers.

De wet- en regelgeving is veeleer gericht op de beheerders van geluidbronnen en de uitvoerders van het beleid. In dit geval gaat het met name om de andere overheden (gemeenten, provincies), maar ook de departementen van V&W en Defensie hebben een verantwoordelijkheid voor de beheersing van geluidoverlast.

7.2.3.2. Beleidsinstrumenten

Om de doelstellingen te realiseren worden regelgeving, subsidies en onderzoek als beleidsinstrumenten ingezet.

(A) Regelgeving

In het kader hiervan worden de volgende prestaties geleverd:

• implementatie EU richtlijn omgevingslawaai: de implementatie van de EU-richtlijn omgevingslawaai dient uiterlijk 18 juli 2004 samen met de bijbehorende AMvB alsmede de voorziene handreiking gereed te zijn. Daarnaast moet de Minister bij ministeriële regeling vaststellen welke agglomeraties en welke infrastructuur hij selecteert voor de toepassing van de voorschriften van de EU-richtlijn;

• implementatie Modernisering Instrumentarium Geluid (MIG), eerste fase: dit wetsvoorstel zal in 2004 aan het parlement aangeboden worden;

• Nieuwe regelgeving: om het bronbeleid juridisch vast te leggen zullen emissie-eisen in de regelgeving worden opgenomen, veelal als implementatie van EU-regelgeving.

(B) Subsidies

In het kader hiervan worden de volgende prestaties geleverd:

• Saneringsoperatie verkeerslawaai: ook in 2004 wordt voortgegaan met de saneringsoperatie verkeerslawaai. In een brief aan de Tweede Kamer is in november 2002 gemeld dat bij gelijkblijvende budgetten de sanering van de urgente gevallen tot 2017 zal duren voordat de operatie afgerond kan worden. In 2004 zal dus circa 7% van de werkvoorraad worden aangepakt;

• Saneringsoperatie industrielawaai: voorzien was dat de saneringsoperatie industrielawaai voor 2003 afgerond zou worden. Mede doordat nog niet alle saneringsprogramma's en bijbehorende besluiten onherroepelijk zijn, is de uitvoeringstermijn verlengd tot 2005. De provincies zullen in 2004 saneringsoperaties bij circa 30 industrieterreinen afronden.

Voor het geluidsaneringsprogramma 2004 van verkeerslawaai geldt het volgende overzicht:

(C) Onderzoek

In het kader hiervan worden in 2004 de volgende instrumenten ingezet:

Innovatieprogramma Geluid

Het Innovatieprogramma Geluid van V&W, met ondersteuning van VROM, is gericht op het ontwikkelen en gereed maken voor grootschalige implementatie van bronmaatregelen. Met de implementatie van de maatregelen kan circa 50% van de kosten van orthodoxe geluidsmaatregelen (schermen) worden bespaard.

Onderzoek geluid

Mede in relatie tot versterking van het bronbeleid in internationale kaders richt het onderzoek zich op de mogelijkheden om het bronbeleid beter te ontwikkelen. In 2004 zal een methode worden ontwikkeld om te stimuleren dat het gebruik van stille banden onder auto's zal toenemen. Een bijdrage zal worden verleend aan de evaluatie van het bronbeleid in EU-kader ex art. 10 van de Richtlijn Omgevingslawaai. Begin 2004 zal de evaluatie beschikbaar zijn, welke dan onder het Nederlands voorzitterschap in de EU-Milieuraad besproken kan worden.

7.2.3.3. Verantwoordelijkheid minister

De Minister van VROM wordt namens het Kabinet aangesproken op het behalen van de doelstellingen op het gebied van geluidbeleid, zoals geformuleerd in het NMP4. De Minister van VROM is eindverantwoordelijke, ook naar de EU toe, voor de implementatie van het geluidbeleid. De Minister van VROM is verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van de wet- en regelgeving.

Om op nationaal niveau adequaat bronbeleid te kunnen voeren, zal op internationaal niveau de invloed van milieu moeten worden vergroot. Op nationaal niveau is de Minister van VROM afhankelijk van, vooral, de Minister van V&W bij het stellen van emissie-eisen aan transportmiddelen.

De verantwoordelijkheid van de beheerders van geluidbronnen voor het beperken en voorkomen van geluidoverlast, zoals V&W voor het (spoor)wegennet en luchthavens en Defensie voor oefenterreinen, is via de wet- en regelgeving geregeld. In het algemeen is VROM medeverantwoordelijk voor de uitvoeringsbesluiten of de vergunningverlening. Bij zogenaamde reconstructies van rijkswegen en spoorwegen is het ministerie van V&W verantwoordelijk voor het terugdringen van eventueel ontstane extra geluidhinder.

De Minister van VROM is verantwoordelijk voor de financiering van de geluidsanering als bedoeld in de Wet geluidhinder. De gemeenten, samenwerkingsverbanden of regionale directies van de infrabeheerders voeren de regie over de uitvoering van de maatregelen. De hierin opgenomen voorstellen nopen tot het verplaatsen van het verwachte jaartal van 2017 naar 2023 wanneer het urgente deel van de sanering verkeerslawaai is afgerond.

7.2.4. Waarborgen externe veiligheid

Het externe veiligheidsbeleid richt zich op de veiligheid met betrekking tot zware ongevallen met gevaarlijke stoffen en met betrekking tot het gebruik van luchthavens.

7.2.4.1. Doelstelling en doelgroep

De maatschappelijke en beleidsambities ten aanzien van externe veiligheid zijn neergelegd in het NMP4 en bekrachtigd in het standpunt van het Kabinet in de voortgangsrapportage externe veiligheid aan de Tweede Kamer in november 2002. Om deze ambities te realiseren zijn drie hoofddoelstellingen geformuleerd die in samenhang de bouwstenen leveren voor het beleid:

1. Het op basis van de uitgangspunten van het externe veiligheidsbeleid tot stand brengen van een beleidsbouwwerk dat consistent en samenhangend is en dat ervaren wordt als begrijpelijk en vertrouwenwekkend;

2. Het oplossen van niet aanvaardbare situaties (saneren van knelpunten);

3. Het zorg dragen voor de noodzakelijke voorwaarden voor de doorwerking en uitvoering van het externe veiligheidsbeleid.

De tijdstermijn waarbinnen de integrale ambities voor externe veiligheid gerealiseerd moeten zijn is in het NMP4 gesteld op 2010.

De doelgroep is divers en omvat partijen als gemeenten en provincies, bedrijfsleven, individuele burgers en het Rijk.

Verantwoordelijkheid van de minister

De Minister van VROM draagt verantwoordelijkheid voor de rijksbrede coördinatie tussen de departementen die beleid maken wat gericht is op of gerelateerd is aan het domein van externe veiligheid. Daarnaast is de Minister van VROM verantwoordelijk voor de regelgeving van inrichtingen, ruimtelijk beleid en ruimtelijke investeringen in het kader van BIRK en vergunningverlening voor defensie-inrichtingen.

Voor 2004 zijn de volgende prioriteiten benoemd:

1. het uitwerken en implementeren van het kabinetsstandpunt ten aanzien van het beoordelingskader voor groepsrisico's;

2. het versterken van de relatie met de burger en bedrijfsleven en het verwerken van opvattingen van deze doelgroepen in het beleid en de producten van het beleid;

3. het ontwikkelen en uitvoeren van een implementatie plan LPG en ammoniak op basis van de uitkomsten «integrale ketenstudies LPG, chloor en ammoniak»;

4. het ontwikkelen van een integrale, toekomstvaste strategie voor de aanpak van externe veiligheidsknelpunten bij goederenemplacementen, en het daadwerkelijk oplossen van deze knelpunten bij maatschappelijk prioritaire locaties;

5. het implementeren van het actieprogramma ter verbetering van de kwaliteit en professionaliteit van uitvoeringsorganisaties.

1) het uitwerken en implementeren van het kabinetsstandpunt ten aanzien van het beoordelingskader voor groepsrisico's:

Doel:

Met het groepsrisicobeleid wordt beoogd het risico van zware ongelukken met gevaarlijke stoffen zo laag mogelijk te houden. Doelstelling van deze prioriteit is het uitwerken en implementeren van het kabinetsstandpunt over het beoordelingskader bij besluitvorming over inrichtingen, transport, ruimtelijke ordening en rampenbestrijding/hulpverlening.

Prestaties 2004:

Eind 2003 is een kabinetsstandpunt geformuleerd waarin een werkwijze is gepresenteerd die zo goed mogelijk rekening houdt met de gesignaleerde knelpunten en tekortkomingen van de bestaande beoordelingswijze en de uitvoerbaarheid van een nieuwe benadering. Het Kabinet stelt voor enige jaren met deze werkwijze ervaring op te doen alvorens tot wettelijke regeling over te gaan.

De voorgestelde benadering bestaat uit drie stappen. Bij stap 1 moet worden vastgesteld wanneer de risico's zodanig zijn dat invulling gegeven moet worden aan het streven om risico's zoveel mogelijk te verminderen. Vervolgens komt aan de orde welke mogelijkheden er zijn om risico's te reduceren, bijvoorbeeld op basis van voorhanden zijnde alternatieven en wat de mogelijkheden zijn van rampenbestrijding en hulpverlening. Is het risico zoveel als mogelijk gereduceerd, dan wordt in de derde stap vastgesteld of de resterende risico's maatschappelijk aanvaardbaar zijn of niet. Bij deze laatste stap is ook de vraag aan de orde in hoeverre bestuurlijk houvast nodig is in de vorm van een getalsmatige norm.

In 2004 zal in samenwerking met medeoverheden ervaring worden opgedaan om de werkwijze toe te passen, hun ervaringen van deze werkwijze vast te leggen om daarna systematisch te evalueren om de werkwijze te gaan verbeteren. Eind 2004 zal de kamer worden geïnformeerd over de eerste tussenevaluatie.

2) het versterken van de relatie met de burger en bedrijfsleven en het verwerken van opvattingen van deze doelgroepen in het beleid en de producten van het beleid:

Doel:

Het verbeteren van de aansluiting van het externe veiligheidsbeleid bij maatschappelijke opvattingen en het herstel van vertrouwen in de bijdrage van de overheid aan de veiligheid.

Prestaties 2004:

In 2004 zal door middel van een gestructureerde dialoog met burgers en bedrijven gewerkt worden aan:

• het meer kennisnemen van en betrekken van opvattingen van burgers en bedrijven over de wijze waarop en waartoe het beleid wordt vormgegeven opdat er meer aansluiting ontstaat bij de maatschappelijke behoeften en het oplossend vermogen van de samenleving beter wordt benut (ontvangen);

• het beter uitleggen en toelichten van de uitgangspunten, ambities en vormgeving van het EV-beleid en wat de overheid er aan doet om de veiligheid voor de samenleving te waarborgen (zenden).

Instrumenten hiervoor zijn:

a) betere informatievoorziening (risicokaarten, actieve communicatie over het EV-beleid naar doelgroepen van beleid, voorzieningen voor gemeenten voor communicatie met burgers);

b) betere meldfaciliteiten (organiseren van mogelijkheden om met de overheid in dialoog te gaan);

c) vertaling van de resultaten van de pilot «Burger en milieu en de risicokaart» in de aanpassing van de kaart, helpteksten en dergelijke, danwel het opzetten van aanvullende voorzieningen ten behoeve van de behoeften van burgers en bedrijven.

3) het ontwikkelen en uitvoeren van een implementatie plan LPG en Ammoniak op basis van de uitkomsten «integrale ketenstudies LPG, chloor en ammoniak:

Doel:

Planmatig uitwerken en uitvoeren van de besluiten die het Kabinet neemt over de uitkomsten van de ketenstudies LPG, chloor en ammoniak.

Prestaties 2004:

Afhankelijk van de uitkomsten van de integrale afweging van maatschappelijke kosten en baten zal dit in 2004 leiden tot een implementatietraject dat bestaat uit:

• het ontwikkelen van regelingen die betrekking hebben op de sanering van een deel van de activiteiten;

• het uitwerken van overeenkomsten en convenanten met delen van de branche voor vrijwillige aanpassing van de aard en omvang van activiteiten;

• de uitwerking van instrumenten om de routering van gevaarlijke stoffen over bepaalde tracés te kunnen beïnvloeden;

• het vaststellen van de randvoorwaarden waarop ruimtelijke ontwikkelingen zich moeten aanpassen;

• het opstarten van projecten om alternatieve vervoersroutes of modaliteiten tot stand te brengen.

Naar verwachting zal het implementatieprogramma zich richten op de LPG- en ammoniakketen, en niet op de chloorketen, aangezien daar door de overeenkomst tussen AKZO en het rijk geen knelpunten van importantie overblijven die een rijksinterventie rechtvaardigen.

4) het ontwikkelen van een integrale, toekomstvaste strategie voor de aanpak van externe veiligheidsknelpunten bij goederenemplacementen, en het daadwerkelijk oplossen van deze knelpunten bij maatschappelijk prioritaire locaties:

Doel:

Vanuit een visie op de toekomst van goederenemplacementen komen tot aanpak van prioritaire knelpunten.

Prestaties 2004:

Op diverse plaatsen in het land worden bij goederenemplacementen als gevolg van rangeer-handelingen met gevaarlijke stoffen externe veiligheidsnormen overschreden. Ook wordt op diverse plaatsen als gevolg daarvan de ruimtelijke ontwikkeling belemmerd. In 2004 worden de volgende prestaties geleverd:

• Het maken van een analyse van de te verwachten autonome ontwikkelingen met betrekking tot het vervoer van gevaarlijke stoffen per spoor. In deze analyse worden meegenomen: vervoersprognoses, economische ontwikkelingen en ontwikkelingen met betrekking tot materieel logistieke concepten. In deze analyse worden ook beleidsontwikkelingen, met name de resultaten van de ketenstudies, meegenomen;

• Een vertaling van deze analyse in termen van gevolgen voor de veiligheidssituatie rond de relevante emplacementen. Het resultaat is een overzicht van de emplacementen die nog knelpunten zullen opleveren;

• Het opstellen van een pakket maatregelen om de knelpunten bij de relevante emplacementen weg te nemen. Het kan daarbij gaan om diverse maatregelen (lokale technische aanpassingen, routering, eventueel uitplaatsing). Bij de beoordeling van maatregelen speelt de maatschappelijke kosten/batenverhouding een essentiële rol.

5) het implementeren van het actieprogramma ter verbetering van de kwaliteit en professionaliteit van uitvoeringsorganisaties:

Doel:

Het beleid is erop gericht om in 2006 de uitvoering en de handhaving van de regelgeving structureel verankerd te hebben bij gemeenten, provincies en rijk. Dat dient dan onder meer te blijken uit het structureel meewegen van externe veiligheidsaspecten bij besluiten over het gebruik van ruimte.

Prestaties 2004:

In 2004 wordt prioriteit toegekend aan het implementeren van het actieprogramma ter verbetering van de kwaliteit en professionaliteit van uitvoeringsorganisaties. Dit programma wordt in 2003 opgesteld in samenwerking met gemeenten en provincies en wordt naar verwachting begin 2004 vastgesteld.

Het actieprogramma dient op de volgende onderdelen een verbetering aan te brengen in de uitvoering en handhaving van het EV beleid:

• versterken van de kwaliteit, capaciteit en professionaliteit bij de uitvoering van de bestaande regelgeving;

• beschikbaar maken van capaciteit en kwaliteit om externe veiligheid in een vroegtijdig stadium van de ruimtelijke planvorming te betrekken;

• stimuleren van de eigen verantwoordelijkheid van de bedrijven voor een onberispelijk veiligheidsmanagement.

Overige prestaties 2004 met betrekking tot externe veiligheid:

In 2004 zullen de sanering van urgente gevallen van LPG tankstations, uitvoering maatregelen naar aanleiding van de KIEV-conferentie, de invoeringsbegeleiding van de AMvB kwaliteitseisen inrichtingen en de wet op de registratieplicht de nodige inspanning vragen. Tevens loopt op 1 maart 2004 de overgangstermijn van het Vuurwerkbesluit af. Dat betekent dat de sanering van de vuurwerkbedrijven voltooid moet zijn. Mede gelet op de wijzigingen in het Vuurwerkbesluit zal het begeleiden van de bevoegde gezagen bij de saneringsoperatie nog veel aandacht vergen. In 2004 zullen de inspanningen erop gericht zijn de saneringsoperatie af te ronden.

7.3. Evaluaties

Monitoringsrapportage: de mate van realisatie van de doelstellingen uit het NMP wordt de laatste jaren systematisch gemonitord. In 2004 zal er voor de vierde maal een landelijke monitoringsrapportage gemaakt worden. In combinatie met de gegevens van het landsdekkend beeld bodemkwaliteit, wordt daardoor een betere planning en sturing van de bodemsaneringsoperatie mogelijk.

Integrale evaluatie bodemsanering: in het kabinetsstandpunt over de beleidsvernieuwing bodemsanering is aangegeven dat in 2004 een evaluatie van de bereikte resultaten zal plaatsvinden mede op basis van het in 2004 beschikbare totaalbeeld van de nog aanwezige bodemverontreiniging in Nederland. Deze evaluatie zal worden uitgevoerd conform de regeling van het ministerie van Financiën voor de uitvoering van beleidsevaluaties.

De rijksoverheid zal de geluidsdoelstellingen uiterlijk in 2006 evalueren, conform NMP4. Wat betreft de Schipholregelgeving vindt de evaluatie plaats in 2005.

In de EU-richtlijnen Omgevingslawaai en Bandenlawaai zijn evaluaties opgenomen van het bestaande beleid, de regelgeving en de internationale normering; hiervoor ligt het initiatief bij de Commissie.

7.4. Budgettaire gevolgen van beleid

7.5. Budgetflexibiliteit

Toelichting:

In de reeks «bestuurlijk gebonden» is vanaf 2005 onder andere rekening gehouden met het meerjarenprogramma bodemsanering dat vanaf 2005 toegezegd zal gaan worden. Deze reeks is betiteld als bestuurlijk gebonden aangezien dit beleid valt onder het kabinetsstandpunt BEVER. Voor 2004 is het reeds toegezegde meerjarenprogramma (2002 t/m 2004) opgenomen onder de reeks «juridisch verplicht».

7.6. VBTB-paragraaf

Uitvoering bodemsanering

Door het totstandkomen van het landsdekkend beeld bodemkwaliteit zal het mogelijk worden om vanaf 2005 niet alleen een beeld te geven van de in de diverse jaren bereikte resultaten voor wat betreft bodemsanering maar tevens van de resterende werkvoorraad.

Geluid

Voor de uitvoering van de sanering verkeerslawaai zullen gegevens worden verstrekt over aantallen verrichte saneringen, totaal aantal nog te verrichten saneringen en het aantal te verrichten saneringen in het desbetreffende begrotingsjaar.

Externe veiligheid