Inhoudsopgave blz.

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1 (begrotingsstaat ministerie)

De begrotingsstaten die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begrotingsstaat van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit voor het jaar 2005 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2005. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2005.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2005 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zgn. begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2 (begrotingsstaat baten-lastendiensten)

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en lasten en de kapitaaluitgaven en -ontvangsten van de baten-lastendiensten Algemene Inspectiedienst, Dienst Landelijk Gebied, Dienst Regelingen, Plantenziektenkundige Dienst en Voedsel en Waren Autoriteit voor het jaar 2005 vastgesteld. Gezien eerdere overleggen met de Tweede Kamer is, lopende de voorhangprocedure, de Algemene Inspectiedienst reeds als nieuwe baten-lastendienst in de LNV-begroting opgenomen. Voor de Voedsel en Waren Autoriteit en de Dienst Regelingen geldt dat zij per 1 januari 2005 nog de status van baten-lastendienst in oprichting kennen.

De in de begroting opgenomen baten-lastendiensten worden toegelicht in onderdeel B (Begrotingstoelichting) van deze memorie van toelichting en wel in de paragraaf inzake de baten-lastendiensten.

B. BEGROTINGSTOELICHTING

LEESWIJZER

Met het Beleidsprogramma LNV 2004–2007 heb ik vorig jaar in de begrotingstoelichting aangegeven hoe het Hoofdlijnenakkoord van het kabinet wordt doorvertaald naar het LNV-beleid.

In het beleidsprogramma is aangegeven dat de kern van de beleidsopgave luidt:

het realiseren van een duurzame landbouw, een vitale natuur, een vertrouwd platteland en een hoogwaardig voedselaanbod op een samenhangende wijze combineren met de wensen van burgers op het gebied van wonen, werken en vrije tijd.

Met de verwezenlijking ervan is een voortvarende start gemaakt. Hoever het daarmee staat, wat er nog te doen staat, welke rollen en verantwoordelijkheden aan de orde zijn voor LNV, andere overheden en maatschappelijke groeperingen, welke middelen en instrumenten ingezet worden komt aan de orde in dit begrotingshoofdstuk.

In de Beleidsagenda gaat het om voortgang, vorderingen en verdere stappen bij de beleidsprioriteiten. In de Beleidsartikelen wordt verder toegespitst aangegeven wat LNV wil bereiken, wat het daarvoor gaat doen en wat dat mag kosten.

Mede in het licht van de rijksbrede VBTB-evaluatie is ten opzichte van vorige begrotingen vooralsnog afgezien van grote wijzigingen binnen en tussen de beleidsartikelen. De voorbereidingen daartoe zijn overigens inmiddels zover gevorderd dat ik verwacht later dit najaar als opmaat naar 2006 een voorbeeldbegroting te kunnen presenteren.

De memorie van toelichting van de LNV-begroting 2005 kent de volgende indeling:

– de beleidsagenda

– de beleidsartikelen (1 t/m 9)

– de niet-beleidsartikelen (10 en 11)

– de paragraaf inzake bedrijfsvoering

– de paragraaf inzake baten-lastendiensten

– de verdiepingsbijlage

– de bijlage moties en toezeggingen

– de bijlage inzake ZBO's en RWT's

– de bijlage Europese geldstromen

De bijlage Europese geldstromen verschaft, voor zover relevant voor het ministerie van LNV, inzicht in de vertaling van het Europese beleid in nationaal beleid, onze nationale inzet binnen de Europese Unie en de Europese geldstromen die buiten het nationale begrotingsverband lopen. Tot slot is achter de memorie van toelichting een trefwoordenregister, een lijst met afkortingen en het organogram van het ministerie van LNV opgenomen.

Deze leeswijzer vermeldt verder een aantal aandachtspunten van algemene aard.

Baten-lastendiensten

Met ingang van 1 januari 2005 zullen nagenoeg alle uitvoerende taken, ook die op het gebied van de handhaving, binnen LNV belegd zijn in baten-lastendiensten. Daarop inspelend en omdat in het kader van VBTB uitvoeringskosten in beginsel toe te rekenen zijn aan (operationele) beleidsdoelstellingen, heeft in de LNV-begroting voor 2005 een herallocatie van de middelen voor uitvoering plaatsgevonden. Deze zijn volledig in de beleidsartikelen (onder apparaatsuitgaven) opgenomen als «bijdrage aan baten-lastendienst» en gebaseerd op de inzet per dienst per beleidsartikel. Bij de betreffende baten-lastendienst komen deze bijdragen gecumuleerd terug als «bijdrage moederdepartement».

Evaluatieprogrammering

Onder elk beleidsartikel is een overzicht opgenomen met de programmering van evaluatieonderzoek ex post van 2002 tot en met 2009. Hiermee wordt een zo compleet mogelijk beeld gegeven van afgeronde, lopende en geplande onderzoeken per operationele doelstelling.

Overzichtsconstructies

De Homogene Groep Internationale Samenwerking (HGIS) is een aparte budgettaire constructie binnen de rijksbegroting. In de HGIS worden de buitenlanduitgaven van de verschillende departementen gebundeld. Zo wordt inzicht verschaft in de belangrijkste uitgaven die Nederland jaarlijks doet in het kader van internationale samenwerking. Belangrijke uitgangspunten van de HGIS zijn het bevorderen van samenwerking en afstemming tussen de ministeries op het gebied van buitenlands beleid. De coördinatie van deze overzichtsconstructie ligt bij het ministerie van Buitenlandse Zaken. Voor wat betreft het ministerie van LNV komen de uitgaven uit hoofde van de Agrarische Vertegenwoordiging Buitenland (inclusief de twee centra voor training en technologieoverdracht) en de contributie aan de Food and Agricultural Organisation (FAO) ten laste van de HGIS. De desbetreffende uitgaven worden in beleidsartikel 11 «Algemeen» nader toegelicht.

Het ministerie van LNV draagt tevens de inhoudelijke verantwoordelijkheid voor internationale natuurprojecten die voortvloeien uit internationale verdragen. Het betreft projecten die worden gefinancierd uit middelen die op de begroting van LNV staan en die onderdeel uitmaken van de HGIS. De desbetreffende uitgaven worden nader toegelicht in Beleidsartikel 1 onder de operationele doelstelling «Internationaal natuurlijk».

In de begroting 2005 is tevens een overzichtsconstructie «Milieu» opgenomen. Deze overzichtsconstructie geeft inzicht in de beleidsvoornemens en de daarbij behorende uitgaven voor de jaren 2005 tot en met 2009 voor het onderwerp Milieu. De coördinatie van deze overzichtsconstructie ligt bij het ministerie van VROM. De hiermee gemoeide LNV-uitgaven hebben betrekking op beleidsartikel 1 «Versterking landelijk gebied», beleidsartikel 4 «Economisch perspectiefvolle agroketens» en beleidsartikel 9 «Kennisverspreiding».

Fiscale instrumenten

Het beleidsinstrumentarium dat LNV inzet of ter beschikking staat om zijn doelstellingen te realiseren bestaat naast de instrumenten, die de LNV-begroting belasten, ook uit fiscale instrumenten. Deze fiscale instrumenten worden in de memorie van toelichting van deze begroting, voor zover ze direct betrekking hebben op een beleidsartikel, benoemd onder de beleidsinstrumenten bij de operationele doelstellingen van dat beleidsartikel. Er zijn ook fiscale instrumenten die niet direct aan een beleidsartikel zijn te koppelen, omdat ze worden ingezet ter realisering van een breder scala aan doelstellingen. Dit kunnen maatregelen zijn die specifiek op de LNV-sector zijn gericht dan wel sectoroverstijgende maatregelen. Het gaat hier om de volgende fiscale maatregelen:

De budgettaire gevolgen van de fiscale instrumenten zijn onder de noemer belastinguitgaven te vinden in bijlage 5 van de Miljoenennota 2005.

BELEIDSAGENDA

1. Hoofdlijnen van het beleid in 2005

Algemeen

Voor het ministerie van LNV ligt er de komende jaren een belangrijke opgave om te bewerkstelligen dat regelgeving verdwijnt ten gunste van meer ruimte voor initiatief voor de burger en dat directe overheidscontrole waar mogelijk wordt vervangen door toezicht op controle. Hiermee geef ik uitvoering aan het streven van het kabinet de rol en taakopvatting van de overheid waar nodig en waar mogelijk te heroverwegen. De oplossing van maatschappelijke vraagstukken moet niet altijd in de eerste plaats bij de (rijks)overheid worden gezocht, maar waar mogelijk komt het initiatief bij burgers en bedrijven, andere overheden en maatschappelijke partijen.

De heroverweging van verantwoordelijkheden tussen overheid, bedrijven, burgers en civil society is ook een essentieel onderdeel van het Programma Andere Overheid, waaraan LNV het komende jaar de nodige prioriteit zal geven. In het kader van ditzelfde programma zullen tevens zowel departementale als rijksbrede takenanalyses worden uitgevoerd om na te gaan welke taken als rijksoverheidstaken dienen te worden aangemerkt en of deze nu optimaal worden uitgevoerd. Bij alle beleidsopgaven die in deze begroting aan de orde zijn, hecht ik er daarom aan duidelijk te markeren waar de verantwoordelijkheid van het rijk begint en ophoudt en waar ik verwacht dat andere overheden, ondernemers en burgers hun rol vervullen. In Vitaal en Samen heb ik die benadering samengevat in het credo dat de (rijks)overheid niet langer moet zorgen voor, maar moet zorgen dat.

In 2003 zijn de door LNV-beleid gegenereerde administratieve lasten reeds met 8% verminderd. De regelgeving inzake kwaliteitseisen voor landbouwproducten op basis van de Landbouwkwaliteitswet zal in 2005–2006 in het kader van de vereenvoudiging van regelgeving worden aangepast. Zo zullen bovenwettelijke eisen die uitgaan boven de EU regelgeving worden geschrapt en zullen verschillende regelingen worden vereenvoudigd en gestroomlijnd. Een overzicht van het verwachte verloop in de administratieve lasten in 2005 wordt gegeven in de toelichting bij artikel 11 van deze begroting.

Door «toezicht op controle» uit te oefenen kan aan de nieuwe rolverdeling tussen overheid en bedrijfsleven vorm gegeven worden. Het bedrijfsleven pakt daarbij zijn eigen verantwoordelijkheid voor het voldoen aan de normen op en schept daartoe ook controlesystemen. De overheid kan in het verlengde hiervan het directe toezicht vervangen door toezicht op deze systemen van het bedrijfsleven. Hiermee zijn wederzijds voordelen te behalen, zoals een vermindering van de lasten voor het bedrijfsleven en een meer gerichte inzet van de toezichts- en controlecapaciteit door de overheid. In 2005 zal de ontwikkeling ervan verder vormgegeven kunnen worden, waarbij ruimte aanwezig is voor maatwerk. Ik zal de ontwikkeling van de arrangementen faciliteren. Initiatieven zullen echter vanuit de sector zelf moeten komen.

Ook wanneer op 1 januari 2005 het Nederlandse voorzitterschap van de EU is afgesloten, zal de oriëntatie van LNV op «Brussel» sterk blijven. Immers voor alle beleidsvelden van mijn departement geldt dat het Europese speelveld en de Europese spelregels sterk bepalend zijn voor de (invulling van de) nationale beleidsruimte. Daarnaast zijn de WTO en de lopende WTO-onderhandelingen van invloed op de Europese en daarmee de nationale speelruimte. Met het bereiken van een tussentijds raamwerkakkoord eind juli 2004 in Genève, heeft de Doha-ronde de nodige richting gekregen. Het raamwerkakkoord bevat specifieke afspraken over de wijze waarop landbouwsteun en -protectie zullen worden afgebouwd en vormt de basis voor slotonderhandelingen over landbouwmodaliteiten. Deze moeten in december 2005 leiden tot een nieuwe WTO-landbouwovereenkomst.

Kennis en innovatie

Het wetenschaps- en kennisbeleid van mijn ministerie is gericht op het waarborgen van een hoogkwalitatieve kennisinfrastructuur voor de agrofoodsector en natuur en platteland. Met de motie Van der Ham (Tweede Kamer, vergaderjaar 2003–2004, 29 200 XIV, nr. 35) is de regering opgeroepen een interdepartementale kennisontwikkelingsvisie voor het volledige agrocluster te ontwikkelen. In recent overleg met bedrijfsleven, kennisinstellingen en de minister van EZ is duidelijk geworden dat er meer regie gewenst is op de kennisontwikkelingsagenda van overheid en bedrijfsleven voor het brede terrein van voeding en gezondheid. LNV zal zich ervoor inzetten dat die sterkere regie tot stand komt.

Gelijke bekostiging is en blijft het uitgangspunt van het beleid voor het onderwijs op het gebied van landbouw en natuurlijke omgeving. Met het oog op de voortgaande harmonisatie tussen het groene en het overige onderwijs, is een bekostigingsonderzoek van de AOC's gestart. Doel daarvan is onder meer na te gaan hoe de huidige situatie met betrekking tot gelijke bekostiging is, welke knelpunten zich eventueel voordoen en hoe daar oplossingen voor kunnen worden gevonden.

Fiscale aangelegenheden

Om de concurrentiepositie van Nederland te versterken en de werkgelegenheid te bevorderen verlaagt het kabinet in drie stappen het tarief van de vennootschapsbelasting van 34,5% naar 30% in 2007. Parallel hiermee zal voor zelfstandige ondernemers de zelfstandigenaftrek worden verhoogd met in totaal € 2650.

Om belemmeringen bij de bedrijfsovername te voorkomen zal per 1 januari 2005 de vrijstelling voor ondernemingsvermogen in het successie- en schenkingsrecht worden verhoogd van 30% naar 50%. In de inkomstenbelasting wordt de bedrijfsoverdracht aan een mede-ondernemer/werknemer aantrekkelijker gemaakt. Hiertoe wordt de termijn van mede-ondernemerschap/werknemerschap voor de toepassing van de zogenaamde doorschuifregeling verkort van 3 jaar naar 2 jaar.

In het Hoofdlijnenakkoord is een verdere vergroening van het belastingstelsel aangekondigd. De energiebelasting zal in 2005 worden verhoogd. Deze verhoging maakt onderdeel uit van het pakket aan lastenverzwarende maatregelen waardoor financiering van de tariefverlaging vennootschapsbelasting en verhoging van de zelfstandigenaftrek mogelijk wordt gemaakt. De verhoging van de energiebelasting op (aard)gas en electriciteit wordt voor ongeveer 80% opgebracht door bedrijven. Ter compensatie wordt het budget van de milieu-investeringsaftrek met € 30 miljoen verhoogd.

Op basis van de bevindingen van een interdepartementale werkgroep zal een aantal andere vergroeningsmaatregelen worden ingevoerd. Zo wil het kabinet een uiterste inspanning doen om met ingang van 2006 biobrandstoffen, inclusief zuivere plantaardige oliën, fiscaal te stimuleren. Het kabinet staat open voor nieuwe mogelijkheden tot vergroening van het fiscale stelsel. Te onderzoeken mogelijkheden liggen onder andere op het terrein van transitie duurzame landbouw en van plattelandsontwikkeling.

Voor speur- en ontwikkelingswerk (WBSO) wordt in 2005 € 25 miljoen uitgetrokken. In het Hoofdlijnenakkoord is voor de WBSO in totaal € 100 miljoen gereserveerd, waarvan € 50 miljoen al was ingevuld. Het restant wordt in 2006 beschikbaar gesteld. De WBSO zal inhoudelijk verbreed worden door meer werkzaamheden ten behoeve van procesinnovatie in aanmerking te laten komen. Voor zelfstandigen zal de urennorm in de WBSO worden verlaagd.

Vitale, duurzame land- en tuinbouw

Duurzaam produceren betekent niet alleen milieu- en mensvriendelijk produceren, maar zeker ook economisch duurzaam. De overheid houdt daarom rekening met de economische consequenties van haar beleid voor ondernemers, werknemers en andere maatschappelijke actoren. De onlangs door mij ingestelde Task Force Economie zal hierbij een belangrijke ondersteunende rol vervullen.

De noodzakelijke transitie naar meer duurzaamheid vraagt inspanningen die voor een deel pas op langere termijn vruchten zullen afwerpen. Het in 2004 goedgekeurde en door vele partijen gedragen BSIK-programma (Besluit subsidies investeringen kennisinfrastructuur) voor de transitie naar een duurzame landbouw betekent een extra impuls voor deze lange termijnbenadering. In 2005 zullen de eerste geïntegreerde projecten worden aangepakt.

In het Hoofdlijnenakkoord heeft het kabinet als ambitie uitgesproken 10% biologisch areaal in 2010. Op basis van de evaluatie van Een biologische markt te winnen wordt het beleid voor de komende jaren bepaald. De eindrapportage van de evaluatie zal samen met de plannen voor het beleid vanaf 2005, dit najaar naar de Kamer worden verstuurd.

Bij de andere overheidsrol die het kabinet voor ogen staat, past ook een klantvriendelijke en op dienstverlening gerichte opstelling. Terecht krijgt dit aspect momenteel rijksbreed de nodige aandacht binnen het Programma Andere Overheid. Reeds enkele jaren geleden heeft LNV samen met bedrijfsleven en andere overheden het programma CLIENT opgestart, bedoeld om bij de buitengrenscontroles informatiestromen en inspectieprocessen zo in te richten, dat de administratieve en logistieke processen bij zowel het bedrijfsleven als de overheid verbeteren. In 2004 is bovendien gestart met de analyse van mogelijke verbeteringen in processen en systemen bij de export van landbouwgoederen. Realisatie hiervan zal waarschijnlijk doorlopen tot 2006.

Herziening Gemeenschappelijke Landbouwbeleid

De Tweede Kamer is geïnformeerd over de wijze waarop het kabinet de hervorming van het Gemeenschappelijk landbouwbeleid in Nederland gestalte wil geven (Tweede Kamer, vergaderjaar 2003-2004, 21501-32, nr. 73). Met name in de eerste jaren van de nieuwe ontkoppelde steunregeling zijn de uitvoeringskosten hoog. Om de risico's van een overhaaste invoering te vermijden zal de invoering van het nieuwe systeem met ingang van 1 januari 2006 geschieden.

Herziening mestbeleid

Nederland staat na de veroordeling door het Europese Hof van Justitie inzake de implementatie van de Nitraatrichtlijn voor de opgave een aan de eisen beantwoordend mestbeleid te ontwerpen en te implementeren. Met het akkoord dat op 1 juli jl. is bereikt met de Europese Commissie over de invulling van het 3e actieprogramma Nitraatrichtlijn, is er nu volstrekte duidelijkheid over de normstelling én de Europese vereisten ten aanzien van vormgeving van het nieuwe stelsel van gebruiksnormen. Met het akkoord is tevens de steun van de Commissie verkregen voor het indienen van een derogatievoorstel van 250 kgN/ha bij het nitraatcomité. De invoering van het stelsel van gebruiksnormen, inclusief een derogatie, zal plaatsvinden vanaf 1 januari 2006.

Ook in het mestbeleid is de eigen verantwoordelijkheid van de ondernemers voor het kabinet een centraal uitgangspunt. De rol van de overheid is enerzijds kaderstellend, anderzijds wil het kabinet bijdragen aan onderzoek en innovatie en waar mogelijk ruimte bieden voor oplossingen.

Toekomst veehouderij

In het najaar van 2004 krijgt de Nationale Dialoog intensieve veehouderij een follow-up, waardoor een jaar na het afsluiten van het debat over de toekomst van de intensieve veehouderij de balans wordt opgemaakt. De activiteiten van LNV in 2005 zullen in belangrijke mate afhangen van de initiatieven die maatschappelijke actoren naar aanleiding van deze dialoog nemen.

De overheidsinzet met betrekking tot dierenwelzijn beschouw ik als een belangrijke lakmoesproef voor het realiseren van de omslag naar een beleid gericht op «zorgen dat». Fokkers, verkopers, eigenaren en maatschappelijke organisaties wil ik nadrukkelijk op hun verantwoordelijkheden aanspreken. Daarbij wil ik de helpende hand bieden. Uiteraard blijft de overheid zelf handelend optreden bij excessen. Een werkconferentie in het najaar van 2004 over het welzijn van gezelschapsdieren moet aangrijpingspunten opleveren voor verdere implementatie van de nieuw in te zetten lijn.

Fytosanitair

Gezien de kwetsbaarheid van Nederland voor de insleep van ziekten en organismen die de gezondheid van planten kunnen schaden en de forse consequenties die dit voor onze productie- en handelspositie kan hebben, is per 1 januari 2004 de inzet op het fytosanitaire beleidsterrein versterkt. Daar waar internationaal voor ons land belangrijke discussies spelen, zal sterker worden ingezet op tijdige coalitievorming en zullen relevante discussies bijtijds worden aangezwengeld. Het noodzakelijke proces van het beter en efficiënter organiseren van keuringen, is in gang gezet (project Slim Fruit). In 2005 zullen de eerste verbetervoorstellen worden geïmplementeerd. Dat zal in ieder geval consequenties hebben voor de wijze waarop nu fyto- en kwaliteitskeuringen in de groenten- en fruitketen zijn georganiseerd. De versterkte inzet op het fytosanitaire beleid wordt in goed overleg met het bedrijfsleven uitgevoerd, met behoud van ieders verantwoordelijkheid.

In 2005 zal de ontwikkeling van fytosanitair beleid voor de groene ruimte worden voortgezet in overleg met relevante betrokkenen. Aandachtspunten daarbij zijn: EU-regelgeving, risico-analyses, management van risico's inclusief preventie, versterken van samenwerking.

Visserij

Het eind 2003 tot stand gekomen EU-kader voor het visserijbeheer doet recht aan de tweezijdige opgave waarvoor het visserijbeleid zich gesteld ziet: enerzijds moet worden gestreefd naar een biologisch verantwoord niveau voor de visbestanden, anderzijds zal er voor de visserijsector sociaal-economisch perspectief moeten blijven bestaan. Vanuit beide gezichtspunten zijn rigoureuze schommelingen in de toegestane vangsthoeveelheden ongewenst. Een herstelplan voor Noordzeeschol is in voorbereiding. Ook voor andere visbestanden die onder druk staan, zijn herstelplannen in voorbereiding.

In het nieuwe Gemeenschappelijk Visserijbeleid is niet voorzien in een verplichte reductie van de vlootcapaciteit. Maar de verwachting is gerechtvaardigd dat in de rondvis-, platvis- en garnalensegmenten van de vloot een aanhoudende behoefte aan capaciteitsvermindering blijft bestaan. De mogelijkheid wordt onderzocht om de segmenteringsgrenzen binnen de vloot meer flexibel te maken, zodat delen van de capaciteit kunnen overgaan naar andere segmenten. De overheid zal hierbij onnodige knelpunten en belemmeringen in de regelgeving wegnemen.

Om het mariene ecosysteem te ontlasten wordt de ontwikkeling van meer selectieve visserijtechnieken gestimuleerd. Het gaat daarbij met name om het doorontwikkelen van de zogenaamde elektropulskor, die in 2005 op praktijkschaal zal worden getest.

De privatisering van de Organisatie ter Verbetering van de Binnenvisserij (OVB), een zelfstandig bestuursorgaan, en de sportvisakte, zullen in 2005 verder ter hand worden genomen. Een wijziging van de Visserijwet is daartoe in voorbereiding.

Ruimte op het platteland

De functies van het platteland voor de samenleving als geheel veranderen door de tijd en ook ontstaat er ruimte voor nieuwe vormen van ondernemerschap, zowel binnen als buiten de agrarische sector. Met de Agenda Vitaal Platteland (AVP) heeft het kabinet voor het eerst een integrale visie gegeven op een vitaal platteland in al zijn facetten: economisch, ecologisch en sociaal-cultureel. Uitgangspunt van het plattelandsbeleid zal zijn «decentraal, wat kan; centraal wat moet». Het kabinet wil op hoofdlijnen sturen. Daarom is de Agenda Vitaal Platteland op hoofdlijnen geformuleerd en is het aantal doelen waarop gestuurd wordt fors teruggebracht. Op gebiedsniveau moet de daadwerkelijke integratie van de doelen van het plattelandsbeleid plaatsvinden. Om de provincies in hun regisseursrol te ondersteunen komt er één investeringsbudget voor het landelijk gebied (ILG), waarvoor eind 2004 door het kabinet – in overleg met IPO, VNG en waterschappen – het implementatietraject zal worden vastgesteld.

Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, onderdeel Plattelandsontwikkeling

Eind juli heeft de Europese Commissie voorstellen gepresenteerd voor een nieuw plattelandskader voor de periode 2007 tot en met 2013. De Europese Commissie wil de uitvoering van het plattelandsbeleid belangrijk vereenvoudigen, onder meer door de vorming van een Europees Plattelandsfonds. Onder het huidige Nederlandse EU-voorzitterschap start het besluitvormingsproces hierover.

Versterking van de concurrentiekracht en herstructurering van de landbouw in het algemeen wordt met steun vanuit Europese plattelandsgelden bevorderd door middel van gebiedsgerichte en ondernemersgerichte maatregelen. Tussen deze beide wil Nederland een goed evenwicht bewerkstelligen. Gelijktijdig met de besluitvorming over de Europese plattelandskaderverordening, werkt Nederland aan het opstellen van een nieuw plattelandsprogramma voor de periode na 2006. Dit ontwerp-POP 2007–2013 wil het kabinet rond de jaarwisseling 2005–2006 ter goedkeuring aan de Europese Commissie aanbieden. Het nieuwe POP zal een uitwerking bevatten van de Europese steunmogelijkheden, die zoveel mogelijk zal aansluiten bij de nationale beleidsprioriteiten.

Omgevingsbeleid

Ons land staat voor de wezenlijke vraag hoe we de beschikbare bronnen – water, bodem, milieu, klimaat, ruimte & landschap – in de toekomst in goede staat kunnen houden. De milieudruk vanuit de landbouw neemt af (zie NMP 4), maar er ligt nog steeds een behoorlijke opgave voor de vermindering van de milieu-effecten. Het kabinet wil haalbare doelen stellen, die in Europees verband geharmoniseerd worden doorgevoerd.

In de eerste plaats staat de overheid de komende jaren voor de opgave om het watersysteem op orde te brengen. Voor de kwantiteitsproblemen is nieuw beleid ingezet (Nota Waterbeleid voor de 21ste Eeuw (WB21) en Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW)): meer ruimte voor water, die vooral in het landelijk gebied moet worden gevonden. Tegelijkertijd is de waterkwaliteit van grond- en oppervlaktewater nog steeds niet aan de maat. Voor de waterkwaliteit is de Europese Kaderrichtlijn Water leidend. Het kabinet werkt aan een grotere samenhang tussen het natuurbeleid (verdroging en natte natuur), het landbouwbeleid (watervoorziening en groene diensten), het mest- en gewasbeschermingsbeleid (waterkwaliteit) en het recreatiebeleid (schoon en toegankelijk).

Ook het bodembeleid is in beweging. Een gezonde bodem is de basis van een vitaal platteland. De Europese Commissie stelt een Europese bodemstrategie op. Vertrekpunt voor de Commissie is de systeembenadering, waarbij onder andere gekeken wordt naar bodemverontreiniging, organische stof, bodembiodiversiteit en erosie. Tijdens het Nederlands voorzitterschap van de EU zal een consultatie van de lidstaten plaatsvinden. De verwachting is dat de Commissie begin 2005 met voorstellen komt.

Reconstructie

Het kabinet heeft ervoor gekozen de intensiveringsgelden voor de reconstructie deze kabinetsperiode prioritair in te zetten op de drie thema's

– flankerend beleid voor de Ecologische Hoofdstructuur,

– duurzame landbouw en

– water.

Het flankerend beleid beoogt een integrale aanpak van de verdrogings-, stikstof- en fosfaatproblematiek in en rond de grote natuurgebieden van de EHS. Duurzame landbouw richt zich op extensivering van de melkveehouderij (in het kader van het mestbeleid) en het concentreren van intensieve veehouderij in landbouwontwikkelingsgebieden (Nota Ruimte). In deze gebieden heeft de intensieve veehouderij vestigingszekerheid op de lange termijn, waardoor de dynamiek in de sector wordt bevorderd. Via het thema water wil het rijk ertoe bijdragen dat er voldoende schoon water voor alle functies in het landelijk gebied beschikbaar is en blijft.

De drie prioritaire rijksdoelen worden aangevuld met regionale doelen, zodat onder regie van de provincies een integrale gebiedsgerichte aanpak wordt gerealiseerd. Deze aanpak biedt ruimte voor innovatie en regionaal maatwerk, geeft ieder zijn eigen verantwoordelijkheid, en is vooral uitvoeringsgericht. Het rijk beperkt zich tot de hoofdlijnen, waarbij er sprake is van een koppeling van rijksgeld aan rijksdoelen. Een belangrijke voorwaarde voor succes is dat mensen in het reconstructiegebied en hun organisaties ruimte krijgen en uitgedaagd worden samen concreet aan de slag gaan. Het gaat immers om de toekomst van hun gebied, hun werk- en leefomgeving, hun platteland. De gekozen aanpak van de reconstructie is hier bij uitstek op gericht.

In de eerste helft van 2005 worden de laatste reconstructieplannen verwacht. Over de uitvoering van de plannen worden meerjarige afspraken gemaakt met de provincies waarbij aansluiting zal plaats vinden bij de in ontwikkeling zijnde ILG-systematiek.

Groene Hart en veenweidegebieden

Door het kabinet zijn vier interdepartementale ruimtelijke programma's in gang gezet, waardoor samenhang ontstaat tussen projecten op het gebied van ruimtelijk beleid van diverse departementen. Eén van deze programma's betreft het Groene Hart. LNV gaat dit coördineren. Dit zal in nauwe samenwerking met de bestuurders en betrokkenen in het Groene Hart gebeuren, temeer daar de provincie de regierol op zich zal nemen voor de verdere ontwikkeling van het nationale landschap het Groene Hart.

Binnen het Groene Hart vraagt de problematiek van de veenweide bijzondere aandacht. Het behoud en de ontwikkeling van de westelijke veenweidegebieden (ook binnen nationaal landschap Laag Holland) vraagt ingrijpende keuzes voor beheer en inrichting. Alleen door een goed samenspel met de grondgebruikers en inzet van alle overheden kan een duurzaam landgebruik en een aantrekkelijk landschap voor de toekomst worden gerealiseerd. De gezamenlijke overheden (Rijk, provincies, waterschappen en gemeenten) hebben een belangrijke stap gezet door een Agenda op te stellen waarin deze ambitie is vastgelegd.

Voedselkwaliteit en diergezondheid

Samen met de minister van VWS heb ik een gedeelde verantwoordelijkheid voor voedselveiligheid; de minister van VWS vanuit zijn verantwoordelijkheid voor de volksgezondheid, ik vanuit mijn verantwoordelijkheid voor voedselkwaliteit en -productie. Toekomstige ontwikkelingen, zoals verdergaande internationalisering, kunnen van invloed zijn op het te voeren voedselveiligheidsbeleid en de verantwoordelijkheidsverdeling tussen beide ministeries. Een toelichting op de bestaande verantwoordelijkheidsverdeling tussen LNV en VWS zal op korte termijn aan de Kamer worden gezonden. Verder heb ik een gezamenlijke nota met de minister van VWS aangekondigd over de toekomst van het voedselveiligheidsbeleid. Inzet is om deze nota Voedselveiligheid in het najaar 2004 naar de Kamer te verzenden.

Nieuwe rolverdeling tussen overheid en bedrijfsleven

De andere verantwoordelijkheidsverdeling tussen overheid en bedrijfsleven die het kabinet nastreeft, heeft als consequentie dat het bedrijfsleven niet alleen verantwoordelijk is voor de veiligheid van voedsel en voor de gezondheid van de dieren waarmee gewerkt wordt. Het betekent ook dat het bedrijfsleven moet aantonen en borgen dat overeenkomstig de normen geproduceerd wordt en dat wordt voldaan aan alle nationale regelgeving die hierop van toepassing is. Ook in de EU wordt meer en meer de nadruk gelegd op het verkrijgen van inzicht in huidige en toekomstige risico's op vooral primaire bedrijven. Ik wil mij dan ook gaan inzetten om een veterinair netwerk van de grond te krijgen met als doel risicoreductie in de keten en verbetering van het toezicht op de naleving van de veterinairrechtelijke voorschriften. In dit netwerk van toezicht zijn de hoofdrolspelers de primaire bedrijven en de particuliere dierenartsen.

De EU-General Food Law eist van het bedrijfsleven garanties aangaande de voortgebrachte producten. De overheid stimuleert met het oog hierop het produceren in ketengarantiestelsels. Dit houdt in dat de ketenpartijen elkaar onderling garanties geven, dat transparantie in de procesvoering wordt gewaarborgd, met name in de richting van de consument, en dat het gehele productieproces door daartoe geaccrediteerde private controle-instellingen wordt gecontroleerd.

De Voedsel en Waren Autoriteit (VWA) zal vanaf 1 januari 2006 volledig zijn geïntegreerd tot één baten-lastendienst. Hierdoor zullen de toezichtstaken, die onder andere de gehele keten van voedselveiligheid zullen beslaan, nog efficiënter en effectiever worden uitgevoerd. Voor de risicobeoordelingstaken van de VWA is de Wet Onafhankelijke Risicobeoordeling Voedsel en Waren Autoriteit in voorbereiding. Hiermee wordt de onafhankelijke status van de risicobeoordeling en de daarmee samenhangende advisering van de VWA vastgelegd. De VWA is voor Nederland het primaire contactpunt naar de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA).

Dierziektebestrijding

Dierziektebestrijding dient te zijn gebaseerd op maatschappelijke acceptatie van bestrijdingsmethoden. In Europees verband blijft het dierziektebestrijdingsbeleid onverminderd gericht op de gezondheid van de dierpopulatie, de vrijwaring van (een toenemend aantal) bestrijdingsplichtige en handelsbelemmerende dierziekten en de intrinsieke waarde van het dier. In 2005 zal de inzet op een meer maatschappelijk verantwoorde dierziektebestrijding worden voortgezet, onder meer door aandacht voor de gewenste aanpassing van het Europese non-vaccinatiebeleid.

De bestrijding van dierziekten is en blijft de eerste verantwoordelijkheid van het bedrijfsleven. De kosten die hieraan verbonden zijn, worden dan ook tot een maximum bij het bedrijfsleven in rekening gebracht. Een deel van de kosten en uitgaven, zoals de kosten van de bestrijding bij particulieren en de kosten van opsporing en toezicht, blijft uitgezonderd van deze doorberekening en komt volledig ten laste van de overheid.

Overheid en bedrijfsleven hebben kenbaar gemaakt voor de periode van 1 januari 2005 tot 1 januari 2010 de afspraken over de financiering van de dierziektebestrijding te willen aanpassen. Mede van invloed op deze afspraken is de geschapen mogelijkheid om bij de bestrijding van een uitbraak van mond- en klauwzeer vaccinatie als instrument te kunnen inzetten. Vaccinatie heeft tot gevolg dat de uitgaven voor de uitvoering van de bestrijding en voor de schadeloosstellingen dalen. Daarentegen neemt de gevolgschade toe. Voor vogelpest (AI) is vooralsnog geen effectief vaccin beschikbaar en zal bij een uitbraak preventief worden geruimd.

Tenslotte zullen de Nederlandse plannen voor noodvaccinatie zowel voor wat betreft KVP als MKZ in Brussel voorgelegd moeten worden. Binnen Nederland is de aanpassing van het beleidsdraaiboek MKZ in een ver gevorderd stadium en staat ook de aanpassing van het beleidsdraaiboek KVP en de opstelling van het beleidsdraaiboek AI op stapel. Daarna volgen de overige bestrijdingsplichtige ziekten. In alle gevallen zullen de mogelijkheden van vaccinatie zoveel mogelijk benut worden.

Herziening destructiebestel

Met de herziening van het destructiebestel, waarover de Tweede Kamer laatstelijk per brief van 25 mei 2004 (Kamerstukken II, 2003-2004, 27 495, nr. 20) is geïnformeerd, wil ik ondernemers meer ruimte geven om invulling te geven aan hun eigen verantwoordelijkheid om dierlijke bijproducten (slachtafval en kadavers) op een veilige, en voor hen wellicht meer kosteneffectieve manier te verwerken. Ter uitwerking van dit uitgangspunt bezie ik de mogelijkheden om te komen tot een versterkte marktwerking op het terrein van het verwijderen en verwerken van dierlijke bijproducten. De huidige destructiewet- en -regelgeving bevat nog elementen die verdergaande marktwerking in de weg kunnen staan. Op korte termijn ontvangt u concrete voorstellen voor de herziening van het destructiebestel, waarvan de uitvoering in 2005 ter hand zal worden genomen.

Mede op basis van de uitkomst van de besluitvorming over de herziening van het destructiebestel zal ik een lange termijnvisie op de medefinanciering van destructiekosten door de overheid opstellen. Deze zal ik in het najaar van 2005 aan de Tweede Kamer aanbieden. In afwachting hiervan ben ik voornemens in 2005 een overheidsbijdrage op transport en verwerking van kadavers te handhaven.

Natuur en landschap: samen werken aan kwaliteit

Het versterken van de biodiversiteit en het vergroten van de kwaliteit van de leefomgeving; dat is waar het in het natuurbeleid om draait, zowel nationaal als internationaal. De realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) in 2018 is hiervoor cruciaal. Het kabinet hecht veel waarde aan de totstandkoming van de EHS en heeft daarom extra middelen uitgetrokken voor realisatie ervan; in deze kabinetsperiode € 700 mln. extra voor EHS én reconstructie en vanaf 2008 € 250 mln. per jaar extra.

Realisatie EHS

De EHS omvat belangrijke natuurgebieden in Nederland en robuuste verbindingen tussen deze gebieden. Die robuuste verbindingen zijn als het ware de levensaders van de EHS. Zij maken het mogelijk dat bepaalde soorten van het ene gebied in het andere kunnen komen. Zonder de robuuste verbindingen is een goed functionerende EHS onmogelijk.

Behalve door verwerving zal een aanzienlijk deel van de EHS tot stand komen via particulier beheer (ca. 40 000 ha in 2018) en agrarisch natuurbeheer (ca. 100 000 ha in 2018). Voortzetting van de vereenvoudiging van Programma Beheer en omvorming naar Groene Diensten spelen daarbij een belangrijke rol. Dit mede in het licht van de ontwikkelingen in het EU-landbouw- en plattelandsbeleid. In vervolg op de evaluatie van Programma Beheer vindt in 2005 de derde tranche revisie plaats. De effecten van de omslag van minder verwerving naar meer beheer worden vanaf 2004 goed zichtbaar. Inzet is in 2005 te starten met de uitvoering van de pilots en verkenningen voor Groene Diensten.

Op basis van een onderzoek door het Milieu- en Natuurplanbureau naar de mogelijkheden voor het vergroten en optimaliseren van de samenhang van de EHS, uit te voeren in 2004, zal het rijk in overleg treden met provincies om hier in de komende periode verder uitwerking aan te geven. Herbegrenzing van delen van de EHS zal hierbij een van de mogelijkheden zijn.

Aanwijzing gebieden

De komende jaren (2005–2008) zal de Vogel- en Habitatrichtlijn verder worden geïmplementeerd. Dit gebeurt door het opstellen van de aanwijzingsbesluiten voor de Habitatrichtlijngebieden, het concretiseren van de instandhoudingdoelstellingen voor de Vogel- en Habitatrichtlijngebieden en het (doen) opstellen van beheerplannen. Uitgangspunt is het voldoen aan de internationale verplichtingen. Het kabinet staat echter wel een pragmatische aanpak voor ogen en zal de voor nationale afwegingen beschikbare beleidsruimte benutten. Er wordt de komende periode extra geïnvesteerd in communicatie over de implementatie van de richtlijnen met betrokken partijen, teneinde tot gezamenlijke afspraken te komen.

Wadden

Op 28 juni jl. heeft het kabinet zijn reactie op het advies «Ruimte voor de Wadden» aan de Tweede Kamer aangeboden (Tweede Kamer, vergaderjaar 2003–2004, 29 684, nr. 1). Het kabinet trekt € 500 mln. uit voor additionele investeringen in de Waddenzee en het waddengebied. Dit wordt in beginsel verdeeld over de categorieën natuurherstel en -ontwikkeling, vermindering van bedreigingen, duurzame economische ontwikkeling en kennisinfrastructuur. Het kabinet zal het investeringsplan voor het zomerreces van 2005 vaststellen.

De mechanische kokkelvisserij wordt per 1 januari 2005 niet langer toegestaan in de Waddenzee. Op korte termijn wordt een plan opgesteld voor beëindiging van de mechanische kokkelvisserij. Een in te stellen commissie krijgt de opdracht advies uit te brengen over de hoogte van de schadevergoeding. Met de mosselsector streeft het kabinet naar afspraken over de ontwikkeling van alternatieve bronnen van mosselzaad. Daarmee kan de sector zich minder afhankelijk maken van de natuurlijke dynamiek en kunnen op een termijn van 10 tot 15 jaar delen van het waddensysteem extra worden ontzien.

Soortenbescherming en faunabeheer

Het doel van het beleid voor soortenbescherming is zekerstellen dat soorten die van nature in Nederland voorkomen in een duurzame staat van instandhouding verkeren of komen te verkeren. Voor veruit de meeste soorten is die duurzame staat momenteel gewaarborgd, maar circa 3% van de circa 36 000 bekende soorten in Nederland heeft speciale aandacht nodig. In 2005 zal daarom worden gestart met de uitvoering van het Werkprogramma Impuls Soortenbeleid, dat naar aanleiding van het eind 2004 verwachte advies van de Task Force Impuls Soortenbeleid wordt opgesteld. Onderdeel van dit werkprogramma zal een nieuw Meerjarenplan Soortenbescherming zijn, waarin de samenwerking tussen en bijdrage van verschillende partijen in concrete maatregelen en afspraken worden vertaald.

Een goede gegevensvoorziening is essentieel voor de uitvoering van het natuurbeleid. In 2004 is een aanzet gegeven om de gegevensvoorziening voor overheden, bedrijven en organisaties te verbeteren. Dit zal in 2005 worden voortgezet. Uitgangspunt is dat na een initiërende bijdrage van de overheid, de gegevensvoorziening kostendekkend wordt.

Op het gebied van beheer- en schadebestrijding zal in 2005 verder uitvoering worden gegeven aan het Beleidskader Faunabeheer. Daarmee wordt een duurzame instandhouding van ganzen en smienten én een ombuiging van de sterk stijgende uitgaven voor schadevergoeding beoogd. De monitoring en evaluatie van het beleid zal in 2005 worden gestart. Eveneens zal in 2005 het beleid inzake beheer en bestrijding van niet-inheemse soorten die schadelijk (kunnen) zijn voor de duurzame instandhouding van inheemse soorten planten en dieren verder vorm worden gegeven. Hiermee wordt gevolg gegeven aan de internationale ontwikkelingen en afspraken op dit gebied.

Landschapsbeleid

Voor behoud en versterking van (inter)nationaal waardevolle landschappen heeft het rijk een bijzondere verantwoordelijkheid. Het rijk geeft daar prioriteit aan. Dat betekent onder meer dat het rijk binnen het thema landschap alleen in Nationale Landschappen de aanleg en het beheer van landschapselementen en recreatieve voorzieningen meefinanciert. Het rijk (LNV/VROM) stelt een bedrag van € 30 mln. in de periode 2005–2007 beschikbaar.

2. Financieel kader voor 2005

2.1 Uitgaven

De begroting van de uitgaven voor 2005 is ten opzichte van de meerjarencijfers in de begroting 2004 bijgesteld met € 58 mln. Deze bijstelling bestaat uit de mutaties, zoals opgenomen in onderstaande tabel.

Toelichting

1. EHS

De neerwaartse bijstelling is enerzijds het gevolg van een daling van de gemiddelde (agrarische) grondprijs in 2003. Anderzijds wordt bespaard door grondverwerving ten behoeve van de EHS niet rechtstreeks uit de begroting te financieren maar gebruik te maken van leningen met een looptijd van 30 jaar. Deze leningen worden aangegaan en afgelost door particuliere terreinbeherende organisaties als Natuurmonumenten. De uitgaven voor rente en aflossing worden door het Rijk vergoed.

2. Gevolgen EU-beleid

De meerjarige verhoging heeft betrekking op:

– het opzetten en invoeren van een nieuw systeem voor het mestbeleid om te voldoen aan de Nitraatrichtlijn van de EU;

– ICT-investeringen, ontwikkelingskosten, extra handhavingskosten en bezwaarschriften ten behoeve van de uitvoering van het hervormde gemeenschappelijke landbouwbeleid;

– Apparaatskosten (met name VWA en AID) voor de verplichte uitvoering en handhaving van diverse nieuwe EU-verordeningen.

3. Intertemporele compensaties

Bij voorjaarsnota 2004 heeft op een tweetal beleidsterreinen (intensieve veehouderij en kwaliteit EHS) fasering van de budgetten plaatsgevonden.

4. Destructie

Voor de extra destructie-uitgaven in 2005 vindt binnen de LNV-begroting een horizontale budgetverschuiving plaats.

5. Loon- en prijsbijstelling

De loon- en prijsbijstellingstranche 2004 is structureel over de diverse artikelen verdeeld. Met de toedeling van de loonbijstelling is de meerjarige doorwerking van algemene salarismaatregelen en de overige specifieke maatregelen op het gebied van arbeidsvoorwaarden en premies sociale zekerheid verwerkt. De toewijzing vindt plaats conform de voorschriften van het ministerie van Financiën.

6 Efficiencytaakstelling

Dit betreft de nog nader in te vullen efficiencytaakstelling voor LNV als gevolg van de besluitvorming over de uitgaventaakstelling van € 750 mln. m.i.v. 2005.

7 Overig

Het budget in 2004 is met € 21 mln. opgehoogd voor de laatste uitgaven in verband met de Vogelpestcrisis in 2003 (uitvoeringskosten, schadeloosstellingen, bijdrage Noodfonds) en de MKZ-crisis in 2001 (slachtpremie). Voorts is het budget met € 49 mln. verhoogd ten behoeve van de uitfinanciering van de laatste tranche Regeling Beëindiging Veehouderijtakken (RBV), beleidsvoorbereidende activiteiten voor het nieuwe mestbeleid en de evaluatie van de meststoffenwet 2004. De overige € 44 mln. verhoging is het gevolg van enkele technische wijzigingen, onder meer met betrekking tot uitvoerings- en handhavingskosten in het kader van het mestbeleid.

De verlaging in 2006 wordt met name veroorzaakt door een overboeking naar V&W in het kader van natte natuur (- € 10 mln.), de verzelfstandiging van de OVB (- € 6 mln.) en de genomen maatregelen bij het hoger onderwijs (- € 4 mln.) in het kader van de uitgaventaakstelling van € 750 mln. m.i.v. 2005.

2.2 Ontvangsten

De begroting van de ontvangsten voor 2005 is ten opzichte van de meerjarencijfers in de begroting 2004 technisch neerwaarts bijgesteld met € 24 mln.

Toelichting

1. Vogelpest

In 2004 komen de voor 2005 geraamde EU-ontvangsten vogelpest vervroegd binnen.

2. Overig

De verhoging van de ontvangsten in 2004 heeft voor het merendeel (€ 49 mln.) betrekking op een onttrekking aan het O&S-fonds voor de Landbouw ten behoeve van de uitfinanciering van de RBV (zie verder toelichting onder 2.1 uitgaven). Daarnaast is de raming voor ontvangsten aan landbouwheffingen verhoogd met € 15 mln. als gevolg van een volume-effect. Verder is de raming per saldo met € 32 mln. verhoogd als gevolg van enkele technische wijzigingen, onder meer met betrekking tot de uitfinanciering van de 2^e tranche RBV en uitvoerings- en handhavingskosten in het kader van het mestbeleid.

01 Versterking landelijk gebied

Algemene beleidsdoelstelling

Versterking van het landelijk gebied is gericht op kwaliteitsverbetering en het in onderlinge samenhang versterken van de verschillende functies in het landelijk gebied. Deze doelstelling valt uiteen in de volgende operationele doelen (OD):

• Gebiedenbeleid (1.11): een verbetering van de fysieke leefomgeving en de ruimtelijke structuur;

• Reconstructie (1.12): een integrale aanpak van specifieke problemen in concentratiegebieden van landbouw en natuur;

• Landelijk Natuurlijk (1.13): de verbetering van de kwaliteit van natuur- en landschap in het landelijk gebied;

• De stedelijke omgeving (1.14): bevorderen van recreatie in en om de stad;

• Recreatie (1.15): het verder ontwikkelen van gevarieerde recreatiemogelijkheden op het platteland.

• Internationaal natuurlijk (1.16): een structurele ombuiging van het wereldwijde verlies aan biodiversiteit.

Daarnaast zijn in dit beleidsartikel de uitvoeringskosten opgenomen voor de realisatie van de versterking van het landelijk gebied, alsmede de bijdrage voor de baten lastendiensten Dienst Landelijk Gebied (DLG) en Dienst Regelingen (DR). De grafiek geeft een procentuele verdeling van alle posten.

Grafiek 2: Procentuele verdeling uitgaven 2005 over operationele doelstellingen en apparaat

Verwerving en inrichting

De uitvoering van dit beleidsartikel steunt voor een groot deel op de verwervings- en inrichtingactiviteiten van DLG. Daarnaast komen deze beide activiteiten terug in beleidsartikel 2 (Ecologische Hoofdstructuur). Het overzicht van inrichting is opgenomen onder beleidsartikel 1, het overzicht van grondverwerving staat onder beleidsartikel 2.

De realisatie van inrichting vindt plaats in het kader van meerjarige programma's. Dit betekent dat de hier opgenomen kasuitgaven in eerste plaats betrekking hebben op het onderhanden werk en niet op de geraamde afgeronde taakstellingen. Afgeronde hectares zijn gedurende de voorgaande jaren ingericht en worden in 2005 opgeleverd.

Tabel Verwachte prestaties voor inrichting voor 2005 (in ha)

a) Taakstellingen m.b.t. onderdelen Reconstructie en SGB zullen uitgewerkt worden aan de hand van de reconstructieplannen en de uitvoeringsprogramma's hiervan.

b) Inclusief bijdrage van V&W

Operationele doelstellingen

01.11 Gebiedenbeleid

Het programma betreft de verbetering van de kwaliteit van de fysieke leefomgeving en de ruimtelijke structuur in gebieden die perspectiefvol en/of waardevol en/of kwetsbaar zijn bezien vanuit landbouw, natuur, bos, landschap, recreatie, cultuurhistorie, water en milieu.

Streefwaarden

Versterking van het landelijk gebied krijgt vorm door:

• Verbetering van de ruimtelijke structuur van de landbouw en van het landelijk gebied in zijn totaliteit, die (mede) worden gerealiseerd met het landinrichtingsinstrumentarium (o.a. aanpassing van de verkavelingstructuur en aanpassing van wegen en waterlopen). Een inrichtingsbehoefte bezien vanuit de landbouw resteert van ongeveer 560 000 ha. In 2005 wordt 35 000 ha ingericht.

• Verbetering van de ruimtelijke structuur van het platteland, de landbouw en de natuur, gerealiseerd met het instrument «vrijwillige kavelruil». In 2005 wordt 5 000 ha via vrijwillige kavelruil heringericht.

• Verbetering van de kwaliteit van de fysieke leefomgeving en de ruimtelijke structuur worden mede gerealiseerd met de Subsidieregeling Gebiedsgericht Beleid (SGB). Gericht wordt op bestrijding van de verdroging en verbetering van milieu- en watercondities. Afspraken over de met SGB te realiseren doelen zijn vastgelegd in de tussen rijk en provincies afgesloten Bestuursovereenkomst 2002–2005. Verantwoording over de gerealiseerde doelen vindt achteraf (2006) plaats. Deze verantwoording is deels opgebouwd uit doelen van het Meerjarenprogramma (MJP) van de Agenda Vitaal Platteland. Er zijn daarnaast tussentijdse rapportages, maar deze bestaan uitsluitend uit het aantal projecten (zie prestatietabel).

• Tot slot zullen in 2005 specifieke, externe projecten worden uitgevoerd onder auspiciën van het Ministerie van LNV (voorheen Stimuleringskaders of SMK). Merendeels betreft het hier de uitwerking van duurzaam beleid voor de omgevingsfactoren water, bodem, milieu, klimaat, ruimte en landschap.

Beleidsinstrumenten

• Uitvoeringscontracten tussen rijk en provincies over de gebiedsgerichte inrichting van het landelijk gebied.

• Landinrichtingsinstrumentarium.

• Vrijwillige kavelruil.

• Subsidieregeling Gebiedsgericht Beleid (SGB)

Doelgroep

De verbetering van de ruimtelijke structuur en de kwaliteit van de fysieke leefomgeving is bedoeld voor alle gebruikers van het landelijk gebied.

Prestatiegegevens

01.12 Reconstructie

Oogmerk van de reconstructie van grote zandgebieden in de provincies Utrecht, Limburg, Noord Brabant, Gelderland en Overijssel is een integrale aanpak van verdrogings-, stikstof- en fosfaatproblematiek in en rond de grote natuurgebieden, verbetering van de milieukwaliteit en extensivering van de melkveehouderij. Ook de realisering van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS), de ruimtelijke kwaliteit van het landschap en uitbreidingsmogelijkheden van de recreatie zijn beleidsthema's in de reconstructie. Gedifferentieerde gebiedsgerichte oplossingen staan daarbij voorop.

In maart 2003 hebben Rijk, reconstructieprovincies en VNG een bestuurlijke afspraak (Krokusakkoord) over de reconstructie ondertekend. Het akkoord bevat onder andere afspraken over financiële inspanningen van genoemde partijen in de reconstructie. Gelijktijdig is een start gemaakt met de uitvoering van de reconstructie in de vorm van een aantal urgente projecten (urgentieprogramma 2003), gevolgd door het urgentieprogramma 2004–2005.

Streefwaarden

Reconstructie: van planvorming naar uitvoering

Sinds de inwerkingtreding van de Reconstructiewet Concentratiegebieden op 1 april 2002 is gewerkt aan de planvorming. Onder regie van de provincies worden twaalf reconstructieplannen uitgewerkt. In april 2004 is het eerste reconstructieplan (Limburg) goedgekeurd.

In juli 2004 is over het bijbehorende uitvoeringsprogramma een 4-jarige bestuursovereenkomst aangaande de uitvoering afgesloten. Hierin is naast de inzet van rijksmiddelen ter realisatie van de rijksdoelen ook de financiële inzet van de provincie en andere partijen geregeld conform het Krokusakkoord. Met het opstellen van deze bestuursovereenkomst is samen met Limburg tevens de slag gemaakt, vooruitlopend op het ILG, om meer te sturen op doelen. Voor het Rijk is hierbij het Meerjarenprogramma Agenda Vitaal Platteland het vertrekpunt.

In de loop van 2004 en de eerste helft van 2005 zullen de overige reconstructieplannen aan het rijk ter goedkeuring worden voorgelegd. Het rijk zal daarbij alle plannen toetsen aan het rijkskader voor reconstructie. De uitvoering van deze plannen zal in 2005 en 2006 geregeld worden middels een voorloper van het ILG-contract.

Experiment Verplaatsing Intensieve Veehouderij

Dit betreft een experiment in het kader van het urgentieprogramma 2003 voor het oplossen van urgente knelgevallen in de intensieve veehouderij. Aan 16 bedrijven met investeringsplannen op korte termijn op een vanuit reconstructieoogpunt ongewenste plek wordt financiële ondersteuning geboden bij de verplaatsing naar een planologisch betere en duurzame locatie. Dit programma loopt medio 2006 ten einde.

Beleidsinstrumenten

• Reconstructiewet concentratiegebieden

• Uitvoeringscontracten gebiedsgerichte inrichting landelijk gebied rijk-provincies

• Het LNV verwervings- en (land)inrichtingsinstrumentarium

• Subsidieregeling Gebiedsgericht Beleid (SGB)

• Experiment verplaatsing intensieve veehouderij

Prestatiegegevens

^a) Raming is inclusief VROM-aandeel.

01.13 Landelijk Natuurlijk

In 2020 is de landschappelijke, ecologische, cultuurhistorische en recreatieve kwaliteit van het landelijk gebied aanzienlijk versterkt. Voor de 20 Nationale Landschappen geldt een ontwikkelingsgericht ruimtelijk regime en cofinanciert het rijk beheer, herstel en aanleg van landschappelijke netwerken.

Buiten de Nationale Landschappen dienen provincies en gemeenten ontwikkelingen te koppelen aan kwaliteitsverbetering. Het rijk stimuleert en faciliteert dit met o.a.:

• landschapsontwikkelingsplannen

• uitwerken kwaliteitsagenda

• werkzaamheden rijkslandschapsarchitect

Met de Agenda voor een Vitaal Platteland zijn enkele operationele doelen vervallen of ondergebracht bij andere operationele doelen. De rijksmiddelen voor bosuitbreidingslocaties zijn alleen nog beschikbaar voor de uitfinanciering van reeds aangegane verplichtingen. De rijksmiddelen voor aanleg van bos en landschap worden geconcentreerd ingezet binnen de EHS en de Nationale Landschappen.

De inzet van middelen voor landschap in landinrichtingsprojecten zal op termijn worden afgebouwd en deze middelen zullen worden ingezet voor landschapsontwikkeling in Nationale Landschappen.

Buiten de nationale landschappen en de GIOS gebieden is inzet van Rijksmiddelen voor aanleg van landschapselementen en recreatieve ontsluiting uitsluitend aan de orde in het kader van behoud en ontwikkeling van de basiskwaliteit voor landschap en ruimte bij mede door het Rijk gefinancierde ruimtelijke ontwikkelingen.

Streefwaarden

Beleidsinstrumenten

Het belangrijkste instrument voor het beheer in het landelijk gebied is het gereviseerde Programma Beheer. Dit wordt verder uitgebouwd tot het vernieuwde beheersinstrumentarium Groene Diensten. De ambitie is om dit uitgebouwde instrument per 2007 in te kunnen zetten, in aansluiting op zowel de nieuwe Europese Kaderverordening Plattelandsontwikkeling als het hierop gebaseerde nieuwe Plattelands Ontwikkelingsprogramma (POP), die beide per 2007 van kracht worden.

Ten behoeve van de ontwikkeling van het nieuwe instrumentarium vinden Verkenningen Groene Diensten plaats, onder andere in twee voormalige Proeftuinen. Momenteel is ook een pilot Groene Diensten in uitvoering, die mede is geïnitieerd door de Europese Commissie. Het doel hiervan is ervaringen op te doen die gebruikt zullen worden bij het opstellen van de nieuwe Kaderverordening Plattelandsontwikkeling.

Een ander instrument betreft de fiscale vrijstelling voor vergoeding van bos- en natuurbeheer. Het betreft (gedeeltelijke) vrijstelling van inkomstenbelasting over ontvangen subsidies voor functiewijziging en beheer op grond van de subsidieregeling Natuurbeheer 2000 en de regeling Stimulering bosuitbreiding op landbouwgronden. De vrijstelling met betrekking tot de Subsidieregeling Natuur (SN) wordt ingevoerd onder voorbehoud van goedkeuring van zowel de regeling als de vrijstelling door de Europese Commissie. De regeling voor SN-functieverandering is onlangs goedgekeurd.

Doelgroepen

SBB, particuliere terreinbeherende organisaties, particuliere beheerders van natuur, bos en landschap en hun koepelorganisaties, agrariërs en agrarische verenigingen, provincies, gemeenten, waterschappen, Rijkswaterstaat en Defensie.

Prestatiegegevens

Toelichting

Ad. 2 Betreft uitfinanciering. Taakstelling is geschrapt in het meerjarenprogramma van de Agenda Vitaal Platteland.

Ad. 3 Betreft uitfinanciering bestaande verplichtingen in landinrichting.

Ad. 6a Het areaal beheerd door SBB dat vanuit 01.13 gefinancierd wordt, maakt deel uit van het areaal genoemd in artikel 3 (216 813 ha).

Ad. 7 Betreft uitfinanciering. Taakstelling is geschrapt in het Meerjarenprogramma van de Agenda Vitaal Platteland.

Ad. 8 Het aantal ha weidevogelbeheer dat vanuit 01.13 gefinancierd wordt, maakt deel uit van het areaal agrarisch natuurbeheer genoemd in artikel 3 (214 487 ha).

Ad. 10 Betreft een bijdrage aan de twaalf landschapbeherende stichtingen.

Ad. 11 Betreft uitfinanciering.

01.14 De stedelijke omgeving

In het MJP Vitaal Platteland is als beleidsopgave voor het recreatiebeleid in de stedelijke omgeving opgenomen «de realisatie van recreatiegebieden ter opheffing van de nog bestaande tekorten aan dagrecreatiemogelijkheden». LNV draagt hiertoe financieel bij aan de realisatie van recreatiegebieden in en om de stad. Recreatiegebieden om de stad dienen een gemiddelde opvangcapaciteit van ten minste 20 personen per dag per ha te hebben en bereikbaar te zijn vanuit de woonomgeving via met name wandel- en fietspaden.

• Recreatiegroen in de Stad: Gemeenten bepalen eind 2004 in de Meerjarenontwikkelingsprogramma's ISV 2 welke projecten worden gerealiseerd in de periode 2005–2009. Het rijk stuurt gemeenten aan via convenanten Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV) en Grote Steden Beleid (GSB);

• Recreatie om de Stad (Grootschalig Groen): aanleg van 15 891 ha recreatiegebied nabij de steden in de periode 1994–2013;

• Recreatie om de Stad (Regionaal Groen): aanleg van 492 ha recreatiegebied nabij nieuwe woonwijken met meer dan 5 000 woningen in de periode 2004–2010.

De regeling Kwaliteitsimpuls Groene Hart biedt aanvullend mogelijkheden om projecten te ondersteunen die mede zijn gericht op het vergroten van de recreatieve gebruiksmogelijkheden en de bereikbaarheid van het Groene Hart vanuit de stedelijke gebieden.

Streefwaarden

De streefwaarde Recreatiegroen in de stad voor 2005 is afhankelijk van nadere invulling van het beleid (Agenda Vitaal Platteland)

Een belangrijk deel van taakstelling voor Recreatie om de Stad is reeds als ruilgrond verworven en onderdeel van het BBL bezit.

Beleidsinstrumenten

Recreatiegroen in de stad:

• Convenanten rijk-individuele steden gebaseerd op het Grote Steden Beleid, Wet Stedelijke Vernieuwing en Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing. De steden realiseren recreatiegroen in de Stad op basis van Stedelijke Meerjarenontwikkelingsprogramma's. Na 5 jaar beoordeelt het rijk de gerealiseerde prestaties.

Recreatie om de stad (grootschalig groen):

• Bufferzoneconvenant VROM-LNV (1996); VROM en LNV zijn overeengekomen de verwervingstermijn te verruimen naar 2011.

• Uitvoeringscontracten gebiedsgerichte inrichting landelijk gebied rijk-provincies.

• Verstedelijkingsafspraken 2010 tussen rijk-provincies en stedelijke regio's. Dit houdt in dat recreatiegroen op basis van deze afspraken integraal wordt uitgewerkt in relatie tot wonen, werken, infrastructuur en milieu. In de Nota Ruimte is opgenomen dat vanaf 2005 bij nieuwe woningbouw sprake is van een integrale planvorming, uitvoering en financiering van «rood» en «groen».

• Verwerving en (land)inrichting, inclusief flankerende instrumenten zoals de Regeling Bedrijfsverplaatsingen en Bedrijfsbeëindiging, de inzet van onteigening en voorkeursrecht.

• Het Innovatieprogramma Stedelijke Vernieuwing (IPSV). Het IPSV is bedoeld om de stedelijke vernieuwing te stimuleren bij de gemeenten en marktpartijen. LNV draagt niet financieel bij, maar beslist wel mee m.b.t. de inzet van dit instrument.

• Het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV). Dit betreft subsidie aan gemeenten ter bevordering van de stedelijke vernieuwing; het ISV 1 loopt tot en met 2004, gevolgd door het ISV 2 (2005–2009).

• Regeling Kwaliteitsimpuls Groene Hart.

• Anticiperende aankopen; instrument dat in samenhang met de centrale leenfaciliteit van het Ministerie van Financiën incidenteel wordt ingezet op het moment dat er behoefte is aan flexibele inzet van middelen op het moment dat er zich strategische aankoopmogelijkheden voordoen.

Recreatie om de stad (regionaal groen):

• Kaderwet LNV-subsidies

Doelgroep

• Recreatiegroen in de stad: recreanten in de nabijheid van de woning voor de burgers van de G30 steden.

• Recreatie om de stad: recreanten in de stedelijke omgeving.

Prestatiegegevens

^a) Eind 2004 is een Convenant voorzien met de grote steden (G-30) en daarin zullen de prestaties verder worden uitgewerkt.

^b) Bijdrage van Ministerie van LNV aan de begroting van Ministerie van VROM.

De kosten voor verwerving t.b.v. Recreatie om de Stad zijn gestegen. Kon de afgelopen jaren volstaan worden met een gemiddeld bedrag van € 59 000 per hectare, vanaf 2005 moet worden uitgegaan van € 70 000 per hectare. Tevens heeft LNV de normkosten en normbijdrage voor inrichting geactualiseerd.

De belangrijkste kritische factoren voor het realiseren van Recreatie om de Stad zijn:

• Een tijdige beschikbaarheid van voldoende grond tegen een prijs die niet leidt tot verstoring van de grondmarkt. Het rijk heeft provincies en gemeenten verzocht om zo snel mogelijk planologische helderheid te bieden en, waar nodig, onteigeningsprocedures in te zetten;

• De grondprijs in de betreffende locaties is in 2003 sterk gestegen. Er zal de komende jaren sprake zijn van een blijvend hogere grondprijs dan voorzien in 2003;

• Gelijktijdig met de vereenvoudiging van operationele doelen zijn de normkosten voor LNV doelen herzien. Gezien de grote kostenstijging vraagt het Rijk aan de provincies om zorg te gaan dragen voor een substantieel regionaal en Europees aandeel in de inrichtingskosten van Recreatie om de stad: 40% (bron: Meerjarenplan AVP);

• «Rood» en «groen» moeten beter aansluiten bij de uitvoering en er moet, mede gezien de concurrentie om de nog beschikbare ruimte, meer worden samengewerkt met marktpartijen om te kunnen komen tot een grotere wederzijdse meerwaarde wat betreft zowel het behaalde inhoudelijke eindresultaat als de financiering daarvan.

Afwijkende uitvoering Regionaal Groen

Voor het programma Recreatie om de Stad zijn de provincies opdrachtgever voor de verdere uitwerking en realisatie. Hiertoe leggen rijk en provincies afspraken vast in het uitvoeringscontract gebiedsgerichte ontwikkeling landelijk gebied en stelt het rijk instrumenten als landinrichting beschikbaar.

Omdat de projectuitvoerders voor Regionaal Groen individuele gemeenten en/of kaderwetgebieden Bestuur in verandering (straks WGR plus) betreft en er geen sprake is van provinciale programmering en uitvoering wordt voor Regionaal Groen een aparte voorziening getroffen. Tussen de Minister van LNV en de betrokken subsidieontvangers, te weten Regionaal Overlegorgaan Amsterdam, Bestuur Regio Utrecht, Haaglanden, Stads Regio Rijnmond, Heerhugowaard/Alkmaar, Stads Regio Eindhoven, Breda, Den Bosch, Tilburg, Knooppunt Arnhem-Nijmegen, Oegstgeest, worden individuele afspraken gemaakt over de uitvoering en de financiering. Het rijk stelt in de periode 2004 tot en met 2010 in totaal maximaal € 20,42 mln. beschikbaar. Op basis van de woningbouwtaakstelling is per project de maximale rijksbijdrage vastgesteld.

01.15 Recreatie in het landelijk gebied

In het Meerjarenprogramma Vitaal Platteland is als beleidsopgave voor het recreatiebeleid in het landelijk gebied opgenomen «het vergroten van de toegankelijkheid van het landschap» t.b.v. recreatief medegebruik. LNV draagt hiertoe financieel bij aan recreatieve voorzieningen in de EHS (02.13), Recreatie om de Stad (01.14), de reconstructiegebieden (01.12) en in Nationale Landschappen. Tevens wordt de realisatie van een landelijk, aaneengesloten routenetwerk voor wandelen, fietsen en varen gesubsidieerd.

Op 01.15 is het beschikbaar budget en de te realiseren prestatie van de Landelijke Routenetwerken en van het vergroten van de toegankelijkheid in Nationale Landschappen aan de orde. Tevens is hier de financiering opgenomen van het beheer van recreatiegebieden door SBB en van de recreatiegebieden Grevelingen en Midden-Delfland alsmede de financiering van projecten ter bevordering van kennis en deskundigheid op het gebied van de recreatie.

Streefwaarden

De streefwaarde Verbeteren toegankelijkheid Nationale Landschappen voor 2005 afhankelijk van deze invulling van het beleid (Agenda Vitaal Plattelad)

a) Uitfinanciering van oude verplichtingen.

RVR = Regeling Versterking Recreatie; KIC = Kennis en innovatiecentrum Stichting Recreatie.

Nationale Landschappen

Het programma omvat het verbeteren van de toegankelijkheid in Nationale Landschappen door de aanleg van recreatieve voorzieningen (wandel- en fietspaden, parkeervoorzieningen, speelweiden etc.). Dit onderdeel is nieuw en komt voort uit het Meerjarenprogramma Vitaal Platteland. Het is in ontwikkeling (zie groeiparagraaf) en daarom vooralsnog niet ingevuld voor middelen en prestaties.

Uitfinanciering LNV verwervings- en inrichtingsinstrumentarium

Buiten de Nationale Landschappen zijn in landinrichtingsverband al eerder verplichtingen aangegaan voor de aanleg van recreatieve voorzieningen. Deze oude verplichtingen zullen worden uitgefinancierd. Het gaat om de verwerving en inrichting van recreatieve paden en vlakelementen (bos) in het landelijk gebied.

Landelijke routenetwerken

Realisering van landelijke, aaneengesloten routenetwerken voor wandelen, fietsen en varen. De lengte van het totaalnetwerk bedraagt ca. 13 000 km en is bijna geheel gerealiseerd. Voor een groot deel van de Landelijke Routenetwerken is een kwaliteitsimpuls noodzakelijk. Deze dient in de periode 2010 (wandelen, fietsen) tot 2012 (varen) te worden uitgevoerd. Per 1 januari 2004 is 6 370 km routenetwerk gerealiseerd (d.w.z. van voldoende kwaliteit).

Voor 2005 is voorzien in een bijdrage voor ruim 1 000 km, verdeeld over:

• Routenetwerk wandelen: 260 km kwaliteitsimpuls;

• Routenetwerk fietsen: 434 km kwaliteitsimpuls en 30 km uitbreiding;

• Routenetwerk varen: 283 km kwaliteitsimpuls.

Beheer recreatieve voorzieningen

LNV financiert het beheer van recreatiegebieden door Staatsbosbeheer en draagt bij aan de financiering van het beheer door rijksrecreatieschappen van de recreatiegebieden Midden-Delfland en Grevelingen.

In 2005 bedraagt de gemiddelde oppervlakte in beheer:

• 217 015 ha (Staatsbosbeheer);

• 4 287 ha (recreatieschappen)

Het rijk zal de bijdrage voor het beheer van het recreatiegebied Grevelingen in de toekomst afkopen en overweegt dezelfde actie voor het beheer van recreatiegebied Midden Delfland.

Bevorderen kennis en deskundigheid

• Het KIC voert voor LNV jaarlijks projecten uit ter bevordering van kennis en deskundigheid m.b.t. recreatie. Deze kennis is toegankelijk en bruikbaar voor derden.

Beleidsinstrumenten

• Uitvoeringscontracten gebiedsgerichte inrichting landelijk gebied rijk-provincies;

• Het verwervings- en (land)inrichtingsinstrumentarium;

• Subsidieregeling Gebiedsgericht Beleid (SGB);

• Regeling versterking recreatie (RVR);

• Subsidieregeling netwerk landelijke wandelpaden (SNLW);

• Rijksbijdrage Staatsbosbeheer;

• Deelname Wet gemeenschappelijke regelingen m.b.t. Recreatieschappen Midden-Delfland en Grevelingen.

Doelgroep

Recreanten en ondernemers

Prestatiegegevens

De prestaties Toegankelijkheid nationale landschappen zijn afhankelijk van nadere invulling van het beleid (Agenda Vitaal Platteland)

a) Exclusief Bijdrage V&W voor vaarroutes

01.16 Internationaal natuurlijk

In internationaal verband is het streven gericht op een structurele ombuiging van het wereldwijde verlies aan biodiversiteit. Voorts is het streven gericht op behoud en ontwikkeling van het werelderfgoed en de diversiteit van cultuurlandschappen. Dit beleid krijgt vorm door:

1. het nakomen door Nederland van internationale verplichtingen;

2. het actief bijdragen van Nederland in internationaal verband aan het behoud en het duurzaam gebruik van biodiversiteit en de billijke verdeling van de opbrengsten van het gebruik van genetische bronnen en het behoud van landschappelijke diversiteit.

In het kader van het Beleidsprogramma Biodiversiteit Internationaal (BBI) (2002–2006) wordt aan de volgende drie programma onderdelen prioriteit gegeven:

• Het wereldwijd versterken van beschermde gebieden, bufferzones en andere elementen van ecologische netwerken;

• Het verduurzamen van het gebruik van biodiversiteit in de economische sectoren, agrobiodiversiteit in het bijzonder;

• Het verminderen van negatieve effecten van Nederlands handelen op de biodiversiteit in het buitenland

Eind 2004 begin 2005 is de ratificatie van de Europese Landschapsconventie (ECL) voorzien.

Streefwaarden

De internationale natuurprojecten worden gefinancierd uit middelen die op de begroting staan van LNV en uit middelen die onderdeel uitmaken van de Homogene Groep Internationale Samenwerking (HGIS). De HGIS is een gezamenlijk rijksbreed budget.

De internationale natuurprojecten worden gerealiseerd in samenwerking met de departementen BUZA/OS, V&W, VROM, EZ en OCW. Van de projecten binnen Nederland die voortvloeien uit internationale verdragen wordt de LNV-bijdrage verantwoord op beleidsartikel 03: Realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur (beheer).

Beleidsinstrumenten

• internationale verdragen en richtlijnen binnen de EU op het gebied van natuur- en landschapsbescherming: Biodiversiteitsverdrag, Ramsar Conventie, Bern Conventie, Bon Conventie (inclusief Agreement), CITES, UNESCO Werelderfgoedverdrag, OSPAR, Pan-Europese Biologische en Landschapsdiversiteitsstrategie (PEBLDS), Europese Landschap Conventie, EU-Vogelrichtlijn, EU-Habitatrichtlijn, EU-Biodiversiteitsstrategie, EU-Kaderrichtlijn Water.

• Overeenkomsten met internationale organisaties (IUCN, Birdlife International, Eeconet Action Fund, Plantlife International, Wetlands International, UNEP), pre-accessie landen en Memorandums of Understanding (MoU's, overeenkomsten met landen);

• Projectsubsidies in het kader van:

– de ontwikkeling van het Europese biodiversiteitsbeleid, w.o. de ontwikkeling van een Pan-Europees Ecologisch Netwerk;

– natuur in Oost Europa;

– natuur buiten Europa in het kader van ontwikkelingssamenwerking;

• Concept Besluit Natuur Oost Europa;

• Contributies aan internationale organisaties en secretariaten van internationale verdragen op het gebied van natuurbescherming;

• Vertegenwoordiging in en bijdragen aan internationale gremia.

Doelgroepen

Partners bij de uitvoering van BBI zijn onder meer de doellanden, multilaterale organisaties, non-gouvernementele organisaties.

Prestatiegegevens

Budgettaire gevolgen van beleid

a) Exclusief mogelijke bijdrage VROM (2007 t/m 2009) en V&W (2004 t/m 2009).

b) Exclusief mogelijke bijdrage V&W (2005 t/m 2009).

Toelichting

De budgetten voor het verwervings- en landinrichtingsinstrumentarium zijn in onderhavige begroting verdeeld over de beleidsartikelen 1 en 2. De programma-uitgaven zijn bij vorenstaande operationele doelstellingen toegelicht aan de hand van prestatiegegevens.

De apparaatsuitgaven betreffen de beleidsdirecties Platteland (inclusief Raad voor Landelijk Gebied) en Natuur. De uitgaven voor de baten-lastendiensten hebben betrekking op de Dienst Regelingen, de Dienst Landelijk Gebied en de Algemene Inspectiedienst.

De ontvangsten hebben met name betrekking op landinrichting (landinrichtingsrente en bijdragen derden) en verder op EU-ontvangsten voor inrichting en op diverse overige ontvangsten. Soortgelijke ontvangsten komen ook terug in de beleidsartikelen 2 en 3.

* Dit betreft uitgaven voor overig personeel en post-actieven.

Budgetflexibiliteit

Evaluatie

^a) Evaluatie van de interdepartementale Architectuurnota (gepland 2006) is komen te vervallen.

^b) Ex ante evaluatie van ILG (gepland 2004) is komen te vervallen.

Toelichting

• SGB. In 2005 komt er een evaluatie van de stimuleringsregeling Gebiedsgericht beleid.

• ILG. Voor 2005–2006 zal er een overgangscontract zijn voor het ILG, dat aansluitend wordt geëvalueerd.

• Reconstructie. Na de eerdere evaluatie van pilots volgt in 2006 een evaluatie gericht op onder andere de uitwerking en de verplaatsing van intensieve veehouderij.

• GSB ISV (Grote Steden Beleid, Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing): de resultaten van deze evaluatie worden verwacht in het najaar van 2005.

• De werking van het Programma Beheer is in 2003 geëvalueerd. Dit betrof een onderzoek naar de doelmatigheid van de bedrijfsvoering. In 2007 zal de effectiviteit van het Programma Beheer in het veld worden geëvalueerd.

• Met betrekking tot de realisatie van de EHS is in 2005 vooralsnog een doelmatigheidsonderzoek gepland dat de Algemene Rekenkamer gaat uitvoeren (verwachte start in 2004). Ten tijde van de opstelling van deze begroting was nog niet bekend of dit onderzoek daadwerkelijk gaat plaatsvinden.

Groeiparagraaf

Meerjarenprogramma Vitaal Platteland (MJP)

Het Meerjarenprogramma Vitaal Platteland 2004 geeft een overzicht van het rijksbeleid en de rijksinzet van met name de Ministeries van LNV, VROM en V&W voor het platteland en omvat de thema's natuur, recreatie, landschap, landbouw, sociaal-economische vitalisering, milieu, water en reconstructie zandgebieden. Per thema zijn operationele doelen geformuleerd, die in de periode tot en met 2018 moeten worden gerealiseerd. Het MJP is derhalve het rijkskader voor het maken van afspraken over de uitvoering van het rijksbeleid. De gefinancierde rijksdoelen MJP zullen hun volledige weerslag krijgen in de begroting 2006, aan de hand van een nieuwe indeling van beleidsartikelen en operationele doelen.

Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG)

Voor de rijksdoelen, die via een gebiedsgerichte aanpak zullen worden gerealiseerd gaat het rijk in het vervolg sturen via meerjarige prestatieafspraken met de individuele provincies. Het rijk formuleert daartoe op hoofdlijnen beleidsdoelen, stelt prioriteiten en geeft daarbij aan met welke voorwaarden, kwaliteitseisen en taakstellingen rekening moet worden gehouden bij de verdere uitwerking en realisatie ervan (zie MJP). Het rijk geeft tevens aan wat de concrete meerjarige rijksbijdrage is voor de realisatie van de betreffende rijksdoelen. Het rijk zal zijn bijdrage gebundeld en meerjarig toezeggen aan de provincies in een investeringsbudget landelijk gebied.

Uitvoeringscontracten rijk-provincies

Op grond van het rijksbeleidskader (MJP) zullen meerjarige prestatieafspraken (5 of 7 jaar) worden gesloten tussen het rijk en de individuele provincies. Provincies maken daartoe een «provinciaal beleidskader». Dat wordt voor de periode van het eerstkomende ILG-contract geconcretiseerd in een provinciale gebiedsgerichte programmering. Provincies maken hun keuzen in nauw overleg met de betreffende gemeenten, waterschappen en regionale maatschappelijke actoren.

02 Realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur (verwerving en inrichting)

Algemene beleidsdoelstellingen

Er wordt een samenhangend netwerk gerealiseerd van kwalitatief hoogwaardige natuurterreinen, de Ecologische Hoofdstructuur (EHS), met de volgende doelstellingen:

• Biodiversiteit: voor alle in 1982 in Nederland voorkomende soorten en populaties zijn in 2020 duurzame condities voor hun voortbestaan gegarandeerd;

• Milieu: productie van schoon water en CO2-vastlegging;

• Bescherming: bescherming van landschappelijke, cultuurhistorische, archeologische en aardkundige waarden;

• Recreatie: het voldoen aan de recreatieve behoeften in de samenleving;

• Wonen en werken: het creëren van een aantrekkelijk leefklimaat en vestigingsklimaat.

De EHS is onderdeel van een Europees ecologisch netwerk (Natura 2000) en vindt zijn grondslag in het Natuurbeleidsplan (1990) en het Structuurschema Groene Ruimte (1992). Aanvullende ambities (robuuste verbindingen) zijn geformuleerd in de regeringsnota Natuur voor Mensen, Mensen voor Natuur (2000). In 2004 is de betekenis van de EHS nogmaals bevestigd in de Agenda Vitaal Platteland (AVP) en is ruimtelijk verankerd in de Nota Ruimte.

De EHS bestaat uit verschillende soorten terreinen: bestaande natuurterreinen, nieuw aan te leggen natuurterreinen, beheersgebieden, de Noordzee, grote wateren en rivieren en robuuste verbindingen.

Grafiek 3: Procentuele verdeling uitgaven 2005 over operationele doelstellingen en apparaatRealisatie van de Ecologische Hoofdstructuur (verwerving en inrichting)

Omvang van de ambities

* 2^e tranche robuuste verbindingen wordt deels na 2018 gerealiseerd

In 2018 zal de EHS zijn afgerond, inclusief de nieuwe robuuste verbindingen. Wat betreft de kwaliteit van de EHS stuurt het Kabinet op het realiseren van 27 soorten natuur (natuurdoelen). Op de landelijke natuurdoelenkaart is aangegeven waar in Nederland de realisatie van de verschillende natuurdoelen wordt nagestreefd. Een voorlopige versie van deze kaart is in 2003 vastgesteld. Het doel is om, in overleg met provincies en beheerders, de kaart eind 2005 definitief vast te stellen. Ook na 2005 zullen nieuwe (beleids)ontwikkelingen in de kaart opgenomen kunnen worden.

Om de maatschappelijke betrokkenheid bij en de verantwoordelijkheid voor de natuur te vergroten is het beleid er thans op gericht om minder grond aan te kopen en in te richten voor de grote terreinbeherende organisaties. Er wordt nu gestimuleerd dat meer natuur wordt beheerd door agrariërs en andere particulieren.

Van de uitgavenintensivering op grond van het Hoofdlijnenakkoord komen in de laatste twee jaren van de kabinetsperiode ruimere budgetten beschikbaar dan in de eerste twee jaren. Omdat het wenselijk is dat reeds vanaf 2004 de realisatie van de EHS met kracht ter hand wordt genomen, is met de provincies afgesproken dat zij voor zowel grondverwerving als voor inrichting uitgaven met eigen middelen voorfinancieren. Hierdoor ontstaat bovendien een meer gelijkmatige inzet van de verwervings- en inrichtingsmiddelen. Een dergelijke gelijkmatige inzet is beter te programmeren en leidt bovendien niet tot marktverstoringen.

Dit voorjaar heeft het kabinet besloten de benodigde verwervingsbudgetten voor de particuliere terreinbeherende nb-organisaties beschikbaar te stellen door middel van langlopende leningen van het rijk aan de Vereniging tot behoud van Natuurmonumenten. Het Rijk vergoedt de vereniging de kosten van rente en aflossing.

Op rijksniveau is de realisatie van de EHS niet alleen een verantwoordelijkheid van LNV. Voor specifieke programma's dragen ook andere departementen bij. Voor het bufferzoneprogramma in de EHS vindt financiering plaats door VROM. Bij het samengaan van veiligheidsaspecten en natuurontwikkeling in de grote rivieren financiert V&W mee. Maar de uitvoering van de EHS is niet alleen een zaak van het Rijk. Bij de uitvoering hebben de provincies een nadrukkelijke verantwoordelijkheid. Deze komt enerzijds tot uitdrukking in hun regie- en programmeringsrol en anderzijds in een financiële bijdrage. De provincies dragen jaarlijks bij in de kosten van grondverwerving uit hun autonome middelen. De financiële middelen van VROM, V&W en de provincies zijn niet verwerkt in het budgettaire beeld van LNV. Wel komt de medeverantwoordelijkheid tot uitdrukking in de prestatiecijfers voor de EHS.

In onderstaande tabel worden per EHS-categorie de restanttaakstellingen en het te verwerven areaal weergegeven. Het in 2004 te verwerven areaal voor de EHS-categorieën (nieuwe natuur, robuuste verbindingen en natte EHS) is gebaseerd op het beschikbare verwervingsbudget. In de restanttaakstellingen is het beleid van de verschuiving van minder grondaankopen naar meer agrarisch en particulier natuurbeheer reeds doorgevoerd.

02.11 Verwerving droge EHS

1. In 2018 is het functioneren van de EHS als een ecologisch netwerk aanzienlijk versterkt door vergroting van de ruimtelijke en ecologische samenhang, mede door het tot stand komen van 27 000 ha robuuste verbindingen.

2. In de Nota Ruimte is de begrenzing van de EHS opgenomen alsmede het aantal en de globale begrenzing van de robuuste verbindingen.

3. In 2015 worden de laatste grondaankopen uitgevoerd om in 2018 de EHS te kunnen realiseren. Voor de 2e tranche robuuste verbindingen wordt ook na 2018 grond aangekocht.

4. De verschuiving van minder verwerving naar meer agrarisch en particulier natuurbeheer heeft ook betrekking op de robuuste verbindingen.

5. Bij de grondaankopen wordt voorrang gegeven aan grondaanbieders die een beroep doen op de koopplicht.

6. In 2018 omvat de EHS op het land 728 500 ha bos en natuurterreinen, waarvan 453 500 ha bestaand bos en andere natuurterreinen, 178 500 ha dat een functiewijziging (151 500 ha nieuwe natuur en 27 000 ha robuuste verbindingen) heeft ondergaan.

Streefwaarden

De streefwaarden voor de verwerving van nieuwe natuur en robuuste verbindingen zijn gebaseerd op het beschikbare budget voor verwerving en de medefinanciering door andere ministeries en de provincies.

Voorfinanciering door de provincies kan leiden tot hogere prestaties dan hierboven is aangegeven. Terugbetaling aan de provincies vindt plaats in de jaren 2006, 2007 en 2008 wanneer ruimere verwervingsbudgetten beschikbaar zijn.

Het met de leningen van de Staat voor aankopen beschikbare volume (€ 20,7 mln. in 2005) is meegenomen in de streefwaarden en de prestatiecijfers. Verder zijn in de streefwaarden en de prestatiecijfers de garantielening (€ 9,076 mln.) medefinanciering van V&W (€ 4,0 mln. NURG), VROM (€ 2,9 mln. bufferzones) en de provincies (€ 10,4 mln.) autonome middelen) meegenomen.

In de voor grondverwerving beschikbare budgetten is rekening gehouden met een grondprijsdaling van gemiddeld 8%.

Beleidsinstrumenten

• Voor SBB door middel van directe rijksfinanciering via aankopen door DLG.

• Voor de aankopen van de particuliere natuurbeschermingsorganisaties wordt het aandeel van het Rijk gefinancierd door middel van jaarlijkse leningen van de Staat aan Natuurmonumenten. Deze vereniging ontvangt van het Rijk voor de jaarlijks te betalen bedragen voor rente en aflossing een subsidie op grond van de Regeling particuliere nb-organisaties.

• Voor de aankopen voor de particuliere nb-organisaties wordt het aandeel van de provincies gefinancierd met autonome provinciemiddelen via provinciale subsidieregelingen.

Doelgroepen

SBB, Natuurmonumenten en Provinciale Landschappen.

Prestatiegegevens

Toelichting

• In vergelijking met vorig jaar zijn thans ook de prestaties voor verwerving in NURG en Maaswerken zichtbaar gemaakt.

• De laatste aankopen voor de NURG vinden in 2012 plaats.

• In verband met de opgetreden grondprijsdaling zijn de gemiddelde kosten voor het verwerven van grond voor de EHS aangepast.

• Het budget voor de verwerving van nieuwe natuur zal prioritair worden ingezet voor grondaanbieders die een beroep doen op de koopplicht.

02.12 Verwerving natte EHS

1. Deze operationele doelstelling heeft samen met artikel 02.14 betrekking op het in oppervlakte en kwaliteit versterken van de voor Nederland karakteristieke natte natuur in 2010 en het waarborgen van een duurzaam gebruik.

2. In 2010 is de voor Nederland karakteristieke natte natuur met 6 500 ha toegenomen. Hiervan wordt 3 000 ha hectare verworven in de Zuid-Hollandse Delta. Het resterend areaal is reeds in overheidsbezit.

3. In 2007 en 2008 worden de laatste grondaankopen uitgevoerd om in 2010 de natte natuur doelstelling gerealiseerd te kunnen hebben.

4. In de Nota Ruimte is opgenomen dat de natte natuur als onderdeel van de netto begrensde EHS in 2008 in de bestemmingsplannen opgenomen moet zijn.

5. Realisering van deze doelstelling vindt plaats middels financiering met ICES2-middelen en vormt onderdeel van de Samenwerkingsafspraak Veiligheid & Natte Natuur tussen LNV en V&W (maart 2000).

6. De realisatie van natte natuur betekent enerzijds een kwaliteitsverbetering van het landelijk gebied en anderzijds veiligheid tegen het water. Voor die veiligheid is V&W primair verantwoordelijk. Door op het terrein van natte natuur goed samen te werken, realiseren LNV en V&W op een optimale manier hun doelen.

7. De verschuiving van minder verwerving naar meer agrarisch en particulier natuurbeheer heeft geen betrekking op natte natuur.

Streefwaarden

Beleidsinstrumenten

Voor Staatsbosbeheer en particuliere natuurbeschermingsorganisaties vindt directe rijksfinanciering plaats via aankopen door DLG/BBL.

Doelgroepen

SBB, Natuurmonumenten en Provinciale Landschappen

Prestatiegegevens

Toelichting

Het budget voor de verwerving van natte natuur zal worden ingezet voor aankopen in de Zuid-Hollandse Delta.

02.13 Inrichting droge EHS

1. In 2018 zijn de belangrijkste barrières voor de EHS (inclusief de Robuuste Verbindingen) opgeheven (ontsnippering), voor zover veroorzaakt door rijkswegen, spoorwegen en rijkswaterwegen. Deze geactualiseerde doelstelling is opgenomen in het Meerjarenprogramma Ontsnippering (MJPO). In het uitvoeringsprogramma MJPO staan deze belangrijkste barrières beschreven.

2. In 2018 zijn, via agrarisch of particulier natuurbeheer dan wel door verwerving en inrichting, tussen grote eenheden van de EHS robuuste verbindingen gerealiseerd met een oppervlakte van 27 000 ha.

3. In 2018 zijn in de EHS de fysieke condities gerealiseerd, die passen bij de voor de EHS geldende kwalitatieve natuurdoelen, zodat een effectief op de natuurdoelen gericht beheer mogelijk is. In het bijzonder zullen de gronden in de EHS, die een functiewijziging moeten ondergaan, zijn ingericht. Het te hanteren instrumentarium wordt afgestemd op de verschuiving van minder verwerving naar meer agrarisch en particulier natuurbeheer.

4. De inrichting van de EHS dient mede te geschieden op basis van de eisen die ter plaatse voorkomende bedreigde soorten (met name doelsoorten Meerjarenprogramma Soortenbescherming) aan hun habitat/leefgebied stellen.

Streefwaarden

In 2005 zal het Meerjarenprogramma Ontsnippering in uitvoering komen. In het MJPO zijn ten opzichte van het oude ontsnipperingsbeleid nieuwe knelpunten geïdentificeerd. Het bepalen van de streefwaarde voor het percentage in 2005 te ontsnipperen knelpunten dient nog plaats te vinden.

De streefwaarden voor de inrichting van nieuwe natuur en robuuste verbindingen zijn gebaseerd op het beschikbare inrichtingsbudget. Door de voorfinanciering van de provincies kunnen de prestaties voor 2005 feitelijk hoger komen te liggen dan hierboven is aangegeven.

In het kader van de realisatie van natuur in de uiterwaarden in combinatie met veiligheidsaspecten (NURG) vindt medefinanciering ( € 4,0 per jaar) door V&W plaats.

Beleidsinstrumenten

• Landinrichting, SGB, reconstructie

• Inrichting buiten landinrichting

• Inrichtingsmaatregelen via Programma Beheer

• De voorlopige landelijke natuurdoelenkaart

• Inrichting van de NURG en Maaswerken verlopen via V&W

Doelgroepen

SBB, Natuurmonumenten, Provinciale Landschappen, Agrarische en andere particuliere beheerders van natuurterreinen, Provinciale wegbeheerders, Rijkswaterstaat, ProRail.

Prestatiegegevens

Toelichting

Het Rijk heeft voor de EHS inmiddels veel grond aangekocht. Een groot deel van die grond is nog niet ingericht. In veel gevallen gaat het hierbij om zogenaamde ruilgronden die bij de verwerving reeds aan de EHS worden toegerekend. Deze ruilgronden worden in landinrichtingsprojecten ingebracht. Het systeem van landinrichting brengt echter met zich mee dat het enkele jaren duurt voordat een project wordt afgerond. Gedurende die jaren worden er wel inrichtingskosten gemaakt (het «onderhanden werk»), maar het wordt pas natuur als het gehele project gereed («afgerond») is en de ruilgronden worden doorgeleverd aan een particuliere natuurbeschermingsorganisatie of SBB. Dit leidt er toe dat er pas sprake is van gerealiseerde natuur als het landinrichtingsproject in zijn geheel wordt opgeleverd.

02.14 Inrichting natte EHS

1. In 2010 is de voor Nederland karakteristieke natte natuur in oppervlakte en kwaliteit versterkt en is duurzaam gebruik gewaarborgd. Dit omvat versterken van natte natuur, in combinatie met maatregelen die de veerkracht van watersystemen vergroten (meegroeien met water, gedeeltelijk herstel van zoet-zoutovergangen), recreatiemogelijkheden vergroten en de identiteit van Nederland als waterland versterken.

2. Realisering van deze doelstelling vindt plaats door middel van financiering met ICES2-middelen en vormt onderdeel van de Samenwerkingsafspraak Veiligheid & Natte Natuur tussen LNV en V&W (maart 2000).

• Er wordt circa 6500 ha natte natuur ingericht in en langs de grote wateren: 3 000 ha grootschalige, kenmerkende natte natuur in de Zuid-Hollandse Delta met mogelijkheden voor recreatief medegebruik.

• 3 000 ha grootschalige, kenmerkende natte natuur in het IJsselmeergebied met mogelijkheden voor recreatief medegebruik.

• Realisatie van beekherstel en natte oeverlanden van totaal circa 500 ha in de drie noordelijke provincies (herstel van reeds bestaande natuur).

• Daarnaast krijgt het reguliere programma Herstel en inrichting rijkswateren van V&W een impuls. Dit programma betreft fysieke herstel- en inrichtingsmaatregelen ter verbetering van de ecologische kwaliteit van de rijkswateren.

3. In de Nota Ruimte is opgenomen dat de natte natuur als onderdeel van de netto begrensde EHS in 2008 in de bestemmingsplannen opgenomen moet zijn.

4. Doelen van de natte onderdelen van de EHS zijn verdeeld over onderstaande partijen en in het verlengde daarvan zijn met deze partijen afspraken gemaakt (Rijkswaterstaat, provincies, waterschappen, VEWIN, SBB en particuliere terreinbeherende organisaties).

5. De verschuiving van minder verwerving naar meer agrarisch en particulier natuurbeheer heeft geen betrekking op natte natuur.

Streefwaarden

De streefwaarde voor de inrichting van natte natuur is gebaseerd op het beschikbare rijksbudget, inclusief de projecten die worden uitgevoerd door Rijkswaterstaat en derden, waarvoor budgetoverheveling respectievelijk subsidieverlening heeft plaatsgevonden.

Beleidsinstrumenten

• Inrichting vindt plaats op projectbasis (individuele planvorming);

• De kwaliteit van natte natuur wordt gestuurd door gebruik te maken van de natte bouwstenen van de landelijke Natuurdoelenkaart (december 2003). In afspraken met beheerders (o.a. met Staatsbosbeheer en Rijkswaterstaat) worden natte natuurwensen verwerkt.

Doelgroepen

SBB, Vereniging Natuurmonumenten, Provinciale landschappen, Rijkswaterstaat en Waterschappen.

Prestatiegegevens

* Na mutaties VJN 2004 overheveling naar V&W.

Toelichting

De inrichting van natte natuurprojecten heeft een meerjarig karakter. Hierdoor duurt het aantal jaren voordat een project wordt afgerond. Gedurende die jaren worden er wel inrichtingskosten gemaakt (het «onderhanden werk»). Het project is pas afgerond als het klaar is om doorgeleverd te worden aan Staatsbosbeheer of een particuliere natuurbeschermingsorganisatie.

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

De programma-uitgaven zijn bij vorenstaande operationele doelstellingen toegelicht aan de hand van prestatiegegevens.

De apparaatsuitgaven betreffen de directie Natuur. De uitgaven voor de baten-lastendiensten hebben betrekking op de Dienst Landelijk Gebied.

De ontvangsten hebben betrekking op EU-bijdragen in het kader van POP voor verwerving en inrichting en op bijdragen van derden (gemeenten en waterschappen) voor inrichting.

Gegevens inzake apparaatsuitgaven

* Dit betreft uitgaven voor overig personeel en post-actieven.

Budgetflexibiliteit

Veronderstellingen

Verwerving droge EHS

• Voor 2005 is rekening gehouden met een gemiddelde grondprijsdaling van 8%. Het budget is in verband hiermede meerjarig naar beneden bijgesteld.

• De grondverwerving is zeer afhankelijk van het aanbod van grond. Is het grondaanbod laag of is er sprake van een lage grondmobiliteit in een bepaalde regio, dan kan dit leiden tot het niet behalen van de begrote prestaties.

Verwerving natte EHS

De grondverwerving vindt plaats in één specifieke regio ten behoeve van de Zuid-Hollandse Delta. De te behalen prestaties zijn zeer afhankelijk van het grondaanbod en de grondmobiliteit. In de provincie Zuid-Holland zijn grondaanbod en grondmobiliteit over het algemeen laag.

Inrichting droge EHS

• Inrichting van de EHS vindt plaats door de uitvoering van projecten zowel binnen als buiten landinrichting.

• Door de verschuiving van verwerving naar meer agrarisch en particulier natuurbeheer wordt ook meer inrichting gerealiseerd door agrariërs en andere particulieren.

• De inrichting van de EHS vindt plaats op basis van de natuurdoelen op de landelijke Natuurdoelenkaart.

Inrichting natte EHS

• Het realiseren van de prestaties is mede afhankelijk van de realisatie grondverwerving. Indien er minder gronden zijn verworven, zullen er minder inrichtingsprojecten kunnen starten.

• De inrichting van natte natuur vindt plaats op basis van de natuurdoelen op de landelijke natuurdoelenkaart.

Evaluatie

Toelichting

Met betrekking tot de realisatie van de EHS is in 2005 vooralsnog een doelmatigheidsonderzoek gepland dat de Algemene Rekenkamer gaat uitvoeren (verwachte start in 2004). Ten tijde van de opstelling van deze begroting was nog niet bekend of dit onderzoek daadwerkelijk gaat plaatsvinden.

Verantwoordelijkheid LNV

Verwerving droge EHS

De minister van LNV is direct verantwoordelijk voor de te behalen resultaten. De provincies programmeren de te realiseren hectares. Daartoe wordt jaarlijks een uitvoeringscontract afgesloten tussen de minister van LNV en de provincies. Voor de jaren 2005 en 2006 is met de provincies een tweejarig uitvoeringscontract gesloten, dat anticipeert op het ILG.

Verwerving natte EHS

De minister van LNV is direct verantwoordelijk voor de te behalen resultaten. Planvorming en uitvoering vindt in samenspraak en samenwerking met andere overheden en maatschappelijke organisaties plaats. In het kader van de Samenwerkingsafspraak Veiligheid & Natte Natuur is de regionale stuurgroepen een programmering- en uitvoeringbevoegdheid toegekend.

Inrichting droge EHS

De minister van LNV is direct verantwoordelijk voor de te behalen resultaten. De provincies programmeren de te realiseren hectares. Daartoe wordt jaarlijks een uitvoeringscontract afgesloten tussen de minister van LNV en de provincies. Voor de jaren 2005 en 2006 is met de provincies een tweejarig uitvoeringscontract gesloten, dat anticipeert op het ILG.

De verantwoordelijkheid voor NURG en ontsnippering ligt mede bij V&W.

Inrichting natte EHS

De minister van LNV is direct verantwoordelijk voor de te behalen resultaten. De doelen waar de natuurinrichting op is gericht worden landelijk bepaald op basis van de natuurdoelen op de landelijke Natuurdoelenkaart en de regionale stuurgroepen helpen de concrete invulling mede te bepalen. In het kader van de Samenwerkingsafspraak Veiligheid & Natte Natuur is aan de regionale stuurgroepen een programmering- en uitvoeringbevoegdheid toegekend.

03 Realisatie van de ecologische hoofdstructuur (Beheer)

Algemene beleidsdoelstelling

Er wordt een samenhangend netwerk beheerd van kwalitatief hoogwaardige natuurgebieden, de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). De omvang van de EHS zal in 2018 ca. 728 500 ha zijn. Een belangrijke kern hiervoor wordt gevormd door de 17 Nationale Parken en 1 grensoverschrijdend park. Ook historische buitenplaatsen, multifunctioneel bos en gebieden met agrarisch en particulier natuurbeheer vormen een onderdeel van de EHS. Beheer van bezoekerscentra, educatie en voorlichting vormen een onderdeel van het beheer.

Wat betreft de kwaliteit van de EHS stuurt het Kabinet op het realiseren van 27 soorten natuur (natuurdoelen) volgens de taakstellingen voor natuurkwaliteit uit NvM. Op de landelijke natuurdoelenkaart is aangegeven waar de realisatie van de verschillende natuurdoelen wordt nagestreefd. De landelijke natuurdoelenkaart zal met de onderliggende provinciale natuurdoeltypekaarten en met het Handboek Natuurdoeltypen, waarin de voor een bepaalde natuurkwaliteit benodigde milieu- en watercondities zijn aangegeven, de komende jaren richtinggevend zijn voor het milieu- en waterbeleid van rijk en provincie en voor de inzet van instrumenten voor het beheer (Programma Beheer).

Met de EHS wordt in belangrijke mate invulling gegeven aan een aantal internationale verplichtingen zoals het Biodiversiteitsverdrag, de Wetlands-conventie en de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn. De EHS is onderdeel van het te ontwikkelen pan-Europese ecologische netwerk (Natura 2000). Het beheer van droge natuur vindt vooral plaats door Staatsbosbeheer, gemeenten, particuliere terreinbeherende organisaties en overige particulieren. Voor het beheer van de natte natuur is vooral Rijkswaterstaat verantwoordelijk.

In de realisatie van de EHS vormt beheer een onmisbare schakel. Naast verwerving en inrichting van gronden, worden door middel van beheer de noodzakelijke condities voor het bereiken van de gewenste natuurdoelen gerealiseerd. Habitats voor flora en fauna worden beschermd of ontwikkeld, waardoor de (o.a. in internationaal verband afgesproken) biodiversiteitsdoelstellingen gerealiseerd kunnen worden. Tot beheer behoort ook invulling van herstelbeleid, bijvoorbeeld door maatregelen te nemen tegen de effecten van verzuring, verdroging en vermesting. Programma Beheer is het belangrijkste instrument om het beheer tot uitvoering te brengen.

Om de maatschappelijke betrokkenheid bij en verantwoordelijkheid voor de natuur te vergroten blijft LNV de komende jaren inzetten op meer beheer. Het streven is om van de totale taakstelling 60% via verwerving te realiseren en 40% via beheer. Van die 40% dient 75% gerealiseerd te worden via particulier natuurbeheer en 25% via agrarisch natuurbeheer. In 2006 zal het Kabinet evalueren hoe deze nieuwe koers in de praktijk uitpakt.

Het beheer van de EHS is niet alleen gericht op het behoud en herstel van ecosystemen (grootschalig systeembeheer), maar ook op kleinschalig beheer ter behoud van bedreigde soorten die binnen de EHS voorkomen. Dit komt tot uitdrukking in de Rijksbijdrage aan SBB, het Programma Beheer, het beheer van de Nationale Parken en het Overlevingsplan Bos en Natuur. In de programmering van deze onderdelen zal hier expliciet aandacht aan worden gegeven.

Grafiek 4: Procentuele verdeling uitgaven 2005 over operationele doelstellingen en apparaat

03.11 Beheer van de EHS

Deze operationele doelstelling bevat -binnen de door internationale verdragen vastgestelde voorwaarden- het realiseren van de natuurdoelen, zoals vastgelegd op de natuurdoelenkaart, het beheer van bos en andere natuur, het beheer van natte natuur en het nakomen van internationale verdragen.

Streefwaarden

• De streefwaarden zijn een prognose voor de groei in 2005 op basis van het aantal ingediende aanvragen in 2004.

• In 2005 worden verwervingsmiddelen ingezet voor de recente overschrijding van de budgetplafonds voor agrarisch en particulier natuurbeheer.

Beleidsinstrumenten

• Internationale afspraken vastgelegd in de Wetlands-conventie, de Vogelrichtlijn en de Habitatrichtlijn;

• Wettelijke verankering van de Vogel- en Habitatrichtlijn in de Natuurbeschermingswet en de vigerende ruimtelijke plannen;

• Programma Beheer: Subsidieregeling natuurbeheer 2000, Subsidieregeling agrarisch natuurbeheer, Regeling Organisatiekosten Samenwerkingsverbanden;

• Natuurdoelenkaart, onderliggende provinciale natuurdoelenkaarten en Handboek Natuurdoeltypen;

• Convenanten met terreinbeherende organisaties;

• Besluit versterking natuur- en bosbeheer bij bosen landgoedeigenaren (VNBBL);

• Regeling effectgerichte maatregelen in bossen en natuurterreinen;

• Subsidieregeling nationale en grensoverschrijdende parken;

• Besluit behoud historische buitenplaatsen;

• Fiscale vrijstelling vergoeding bos- en natuurbeheer: (gedeeltelijke) vrijstelling van inkomstenbelasting over ontvangen subsidies voor functiewijziging en beheer op grond van de subsidieregeling Natuurbeheer 2000 en de regeling Stimulering bosuitbreiding op landbouwgronden. De vrijstelling met betrekking tot de subsidie SN wordt ingevoerd onder voorbehoud van goedkeuring van zowel de regeling als de vrijstelling door de Europese Commissie. De regeling SN-functieverandering is onlangs goedgekeurd.

• Fiscale vrijstelling bos- en natuurterreinen (forfaitair rendement): een vrijstelling voor de grondslag van het forfaitaire rendement in de inkomstenbelasting voor bos- en natuurterreinen en NSW-landgoederen (met uitzondering van gebouwde eigendommen).

Voorts vindt een klein deel van de doelrealisatie nog plaats via oude subsidieregelingen (waarvan de meeste inmiddels zijn opgegaan in Programma Beheer), waarbij nog slechts uitfinanciering plaatsvindt van lopende verplichtingen.

Doelgroepen

Staatsbosbeheer, Particuliere terreinbeherende organisaties, particuliere beheerders van natuur, bos en landschap en hun koepelorganisaties, agrariërs en agrarische verenigingen, provincies, gemeenten, waterschappen, Rijkswaterstaat en Defensie.

Prestatiegegevens

* voorheen genaamd: Onderhoud historische parken en tuinen.

** voorheen genaamd: Herstel historische parken en tuinen.

Ad. 2 Deelname aan particulier natuurbeheer groeit nog steeds, maar minder dan per jaar nodig is om de totale taakstelling voor particulier natuurbeheer te realiseren.

Ad. 3 Er is veel animo voor deelname aan agrarisch natuurbeheer, waardoor de totale taakstelling sneller gerealiseerd wordt dan voorzien.

Ad 2/3 In 2005 zullen verwervingsmiddelen worden vrijgemaakt voor de recente budgetoverschrijdingen voor agrarisch en particulier beheer. Dit wordt verwerkt in de Voorjaarsnota 2005. Als gevolg hiervan zijn de totale uitgaven niet in overeenstemming met het aantal prestaties x de gemiddelde kosten per prestatie.

Staatsbosbeheer

* De contractbesprekingen met Staatsbosbeheer zijn nog niet afgerond.

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting:

De programma-uitgaven zijn bij de vorenstaande operationele doelstelling toegelicht aan de hand van prestatiegegevens.

De apparaatsuitgaven betreffen de directie Natuur. De uitgaven voor baten-lastendiensten hebben betrekking op de Dienst Regelingen en de Dienst Landelijk Gebied.

De ontvangsten hebben met name betrekking op EU-bijdragen in het kader van cofinanciering van het Programma Beheer en de regeling beheersovereenkomsten natuurontwikkeling RBON.

Gegevens inzake apparaatsuitgaven (bedragen x € 1 000)

* Dit betreft uitgaven voor overige personeel en post-actieven.

Budgetflexibiliteit

Evaluatie

Veronderstellingen in effectbereiking, doelmatigheid en raming

De realisatie is grotendeels afhankelijk van vrijwillige deelname (met name bij particulier natuurbeheer) die niet exact te prognosticeren is. Verondersteld wordt dat de restanttaakstellingen jaarlijks in gelijke stappen (lineair) gerealiseerd worden in de periode 2005-2018. De provincies zijn verantwoordelijk voor de begrenzing van EHS gebieden en voorts voor het opstellen van gebiedsplannen, op basis waarvan de meeste subsidies in het kader van Programma Beheer worden toegekend. Gemeentelijke bestemmingsplannen spelen een belangrijke rol bij de realisatie van Particulier natuurbeheer Voor het behalen van de kwaliteit van de rijks-natuurdoelen vormen de milieucondities een randvoorwaarde.

De werking van het Programma Beheer is in 2003 geëvalueerd. Dit betrof een onderzoek naar de doelmatigheid van de bedrijfsvoering. In 2007 zal de effectiviteit van het Programma Beheer in het veld worden geëvalueerd.

Met betrekking tot de realisatie van de EHS is in 2005 vooralsnog een doelmatigheidsonderzoek gepland dat de Algemene Rekenkamer gaat uitvoeren (verwachte start in 2004). Ten tijde van de opstelling van deze begroting was nog niet bekend of dit onderzoek daadwerkelijk gaat plaatsvinden.

Verantwoordelijkheid LNV

De Minister van LNV is verantwoordelijk voor het vastleggen van natuurdoelen, voor het formuleren van hectaretaakstellingen en voor het vormgeven van instrumenten. Deze verantwoordelijkheid kan niet geheel tot zijn recht komen zonder de inzet van de volgende actoren:

– provincies (begrenzen gebiedsplannen)

– beheerders (voeren het beheer uit).

LNV faciliteert beheerders van natuur in het behalen van de gewenste natuurkwaliteit op regionaal en lokaal niveau. De provincies zijn verantwoordelijk voor de begrenzing van EHS gebieden en voorts voor het opstellen van gebiedsplannen, op basis waarvan de meeste subsidies in het kader van Programma Beheer worden toegekend.

04 Economisch perspectiefvolle agroketens

Algemene beleidsdoelstelling

De algemene beleidsdoelstelling is de bevordering van duurzame en vitale agroketens. Het rijk ziet zich geplaatst voor de uitdaging om de condities te scheppen waaronder de agrosector zich duurzaam kan ontwikkelen en rekening houdt met maatschappelijke wensen. Dit doet het rijk onder meer door:

• het stimuleren en faciliteren van maatschappelijk verantwoord ondernemen;

• het stimuleren van vernieuwing in de keten op het gebied van duurzaamheid, marketing, kwaliteit, garantiesystemen en differentiatie in niche markten zoals streek- en biologische producten;

• de inzet van het internationaliseringinstrumentarium (inclusief de instrumenten van Economische Zaken en Buitenlandse Zaken);

• het ondersteunen van belangrijke processen van herstructurering in de veehouderij, de glastuinbouw en de visserij.

Op deze wijze draagt het rijk bij aan (her)nieuw(d) perspectief voor de agrosector en blijft de Nederlandse agrosector internationaal concurrerend op vooral hoog ontwikkelde markten.

Grafiek 5: Procentuele verdeling uitgaven 2005 over operationele doelstellingen en apparaat

04.11 Versterking concurrentiekracht agrofoodcomplex

Het kabinet heeft een duurzaam werkend, op eigen kracht internationaal concurrerend agro-foodcomplex voor ogen, dat midden in de samenleving staat en toonaangevend is binnen Europa. Een agrobedrijfsleven dat, ondanks afnemende marktondersteuning door de overheid, nieuwe strategieën ontwikkelt en zich richt op technologische en innovatieve ontwikkelingen die zich – deels buiten de agrosector – voltrekken en op de mogelijkheden in internationale markten.

De verantwoordelijkheid voor de concurrentiekracht ligt primair bij de sectoren c.q. bedrijven zelf. LNV streeft naar een effectieve bijdrage aan de gewenste ontwikkeling, met name bij het MKB, met de volgende subdoelstellingen:

• Het bevorderen van een zo groot mogelijke participatie en presentatie van Nederlandse bedrijven en agrarische producten op buitenlandse markten.

• Verbeteren van de energie-efficiency in bedrijven die gebaseerd is op reële en wettelijk voorgeschreven besparingsmogelijkheden.

• Agrologistieke systeeminnovaties richting meer duurzame, innoverende en vervoersefficiënte agrologistiek.

• Verbeteren van informatiesystemen in ketens waardoor keteninformatie transparant en snel beschikbaar komt voor overheid, consument en bedrijfsleven.

Streefwaarden

Een belangrijke indicator voor het effect van het programma Bilaterale Economische Samenwerking (BES) vormt de mate van realisatie van BES-activiteiten. Aangezien deelname aan activiteiten grotendeels voor rekening van de deelnemers komt, indiceert de mate van realisatie de aansluiting op de behoeften van de doelgroep.

De streefwaarde voor energie-efficiency vloeit voort uit de verantwoordelijkheid die de overheid heeft ten aanzien van het programma: namelijk het bedrijfsleven faciliteren bij het nemen van energiebesparende maatregelen en toetsen en monitoren van de voortgang van de afspraken. Concrete afspraken zijn vastgelegd in energiebesparingsplannen op bedrijfsniveau en in meerjarenplannen op sectorniveau. In de meerjarenplannen bepalen de sectoren zelf de energie-efficiency doelstelling van de sector. In 2005 worden de energiebesparingsplannen en meerjarenafspraken geactualiseerd.

In 2003 is gerapporteerd welke innovatieve agrologistieke pilotprojecten uitgevoerd zullen worden. LNV streeft ernaar dat in 2007 minimaal 25% van deze projecten succesvol zal zijn en een bijdrage zal leveren aan doelen als transportbesparing, filebestrijding, dierenwelzijn, ruimtelijke kwaliteit en voedselveiligheid.

Het instrument Transparantie en ICT wordt na consultatie bij de Europese Commissie in gewijzigde vorm voortgezet. Een streefwaarde is nog niet vastgesteld.

Beleidsinstrumenten

De uitvoering van de beleidsinstrumenten wordt voor een belangrijk deel bepaald door de inzet van het bedrijfsleven zelf. De agrosector in Nederland is internationaal van aard, waarbij het niet alleen om export, import en re-export van producten gaat, maar ook om langdurige relaties in de vorm van investeringen en participatie in productie en logistiek in andere landen, en om kennisoverdracht. In nauwe samenspraak met de LNV-vertegenwoordiging in het buitenland en het agrobedrijfsleven wordt jaarlijks een breed spectrum van activiteiten ontwikkeld en uitgevoerd om de bilaterale economische samenwerking (BES) te bevorderen. Onderdeel daarvan is onderhandelingen over de vermindering van handelsbelemmeringen, vooral op veterinair en fytosanitair terrein. De biologische landbouw wordt bij alle daartoe geëigende BES-instrumenten als een volwaardige sector meegenomen. Het accent van het programma ligt op de nieuwe EU-lidstaten, kandidaat EU-lidstaten en«Nieuwe Buren» van de EU.

De meerjarenafspraken energie-efficiency tussen overheid en voedings- en genotmiddelenindustrie lopen tot 2012. De afspraken zijn bedoeld om bedrijven te faciliteren bij het nemen van energiebesparende maatregelen, het opzetten van energiezorg, het monitoren van besparingsresultaten en het onderzoeken van nieuwe besparingsmogelijkheden in de keten.

Agrologistiek beoogt systeeminnovaties richting duurzaamheid en vervoersefficiëntie te bewerkstelligen door het uitvoeren van pilotprojecten. De projecten hebben een sterke voorbeeldwerking voor alle agrosectoren. Voor de ondersteuning van de pilots op bestuurlijk en ruimtelijk vlak is een platform opgericht. Het bedrijfsleven betaalt de kosten van de pilotprojecten, LNV financiert aanvullend onderzoek zoals planontwikkeling op overkoepelend niveau en de facilitatie van het proces.

Het Platform voor Transparantie is een partnerschap tussen de overheid (LNV/VWA) en het bedrijfsleven. Het totale project heeft een looptijd van 4 jaar, waarin 6 pilots worden uitgevoerd. De pilots hebben tot doel de transparantie van de betrokken ketens te vergroten door de informatie-uitwisseling tussen alle betrokken partijen in de keten beter op de behoefte af te stemmen. Hiermee wordt de transparantie ten behoeve van voedselveiligheid, ketenbrede tracing en tracking en de uitwisselbaarheid en kwaliteit van informatie verbeterd. Dit project is in 2002 Brussel aangemeld als steunmaatregel maar heeft tot op heden nog geen goedkeuring gekregen. De goedkeuring wordt eind 2004 verwacht.

Doelgroepen

Nederlandse productie-, verwerkings-, distributie- en handelsbedrijven van agrarische (food en non-food) producten, met name het MKB. Buitenlandse overheden, instituties en bedrijven. Maatschappelijke organisaties.

Prestatiegegevens

De activiteiten in het kader van BES, Energie en Agrologistiek zijn stimulerend en faciliterend van aard. Door de aard van de projecten en de moeilijke onderlinge vergelijkbaarheid is het niet zinvol te spreken over gemiddelde kosten per project.

04.12 Herstructurering (melk)veehouderij

De beleidsopgave voor de grondgebonden landbouw richt zich in het algemeen op de verbetering van de functionele en fysieke inrichting van landbouwbedrijven en de verduurzaming van de landbouwproductie. Uitgangspunt voor de grondgebonden melkveehouderij bij een toekomstgerichte bedrijfsvoering is het bieden van de mogelijkheid voor weidegang dat gewenst is uit oogpunt van dierenwelzijn en milieu (beperking ammoniakvervluchting). Voor een deel van de melkveehouderij is tot 2010 een apart rijksbudget beschikbaar (zogenoemde Koopmansgelden) ten behoeve van het extensiveren van melkveehouderijbedrijven in nader aan te wijzen gebieden.

Een gemengde werkgroep waarin behalve LNV, ook VROM, IPO en LTO zitting hebben, onderzoekt momenteel vanuit een algemene schets van de ontwikkeling van de melkveehouderij voor de komende 10 á 20 jaar welke problemen door deze ontwikkeling kunnen bestaan. Het gaat daarbij vooral om de ontwikkeling naar grootschaligheid waarbij de verkaveling niet meegroeit én naar intensievere bedrijfsvoering terwijl dat niet past bij de kwetsbaarheid van een aantal gebieden.

Streefwaarden

Omdat de werkzaamheden van eerdergenoemde werkgroep nog niet zijn afgerond, is het momenteel niet mogelijk al streefwaarden te noemen. Het beleid richt zich echter op het volgende.

In gebieden waarin sprake is van een stapeling van problemen, zoals nitraat -en ammoniakproblemen en verdroging, en waarin de functie van het gebied specifieke eisen stelt (bijv. natuur of bijzondere landschappelijke kwaliteit), wordt gestreefd naar extensivering van de melkveehouderij. Ten behoeve van deze extensivering wordt gestreefd naar een huiskavel van tenminste 0,5 hectare per melkkoe.

In 2005 zullen enkele pilotprojecten in uitvoering zijn. Eén hiervan is het pilotproject «Inplaatsing melkveehouderij in de Veenkoloniën». Voorzien is dat in de periode 2004–2006 zes melkveebedrijven zullen worden ingeplaatst (á 60 hectare) en dat enkele akkerbouwbedrijven zullen zijn vergroot. Hiernaast worden drie pilotprojecten gestart, gericht op de extensivering van de bestaande melkveehouderij in drie verschillende gebieden.

Beleidsinstrumenten

• Stimuleren van kavelruil (door plus op de regeling of door gerichte inzet van kavelruilcoördinatoren, eventueel aangevuld met infrastructurele werken als bijvoorbeeld een veetunnel);

• Inzet grondbank voor een extensief graslandbeheer in kwetsbare gebieden;

• Inzet vergoedingsregeling voor extensief graslandbeheer in kwetsbare gebieden.

Doelgroepen

Melkveehouders en beheerders van landelijk gebied in kwetsbare gebieden.

Prestatiegegevens

In verband met de nog niet afgeronde werkzaamheden van de werkgroep extensivering melkveehouderij, zijn nog geen prestatiegegevens beschikbaar.

04.13 Herstructurering glastuinbouw en duurzaam gebruik energie

Het algemene operationele doel is het bevorderen van een perspectiefvolle en duurzame glastuinbouw. Om perspectiefvol te zijn moet economisch en vraaggericht worden geproduceerd met aandacht voor kwaliteit en innovatie van producten en productieprocessen. Duurzaam houdt in dat de productie plaatsvindt binnen de (wettelijke) randvoorwaarden voor energie, milieu en ruimtelijke kwaliteit, dan wel op een vrijwillig gekozen hoger niveau. Subdoelen daarbij zijn:

• een perspectiefvolle en duurzame glastuinbouw in economische en milieutechnische zin;

• een perspectiefvolle en duurzame glastuinbouw qua ruimtelijke kwaliteit.

Deze subdoelen zijn onderling/wederzijds afhankelijk. Duurzaam gebruik van energie past in de context van het energiebesparingsbeleid en het klimaatbeleid.

Een tweede operationeel doel is de implementatie van het energiebesparingsbeleid voor de primaire productie. Dit beleid is geconcretiseerd in afspraken met de sector. Deze afspraken hebben betrekking op vermindering van het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen, mineralen en energie (de Integrale Milieutaakstelling IMT). In het Aanvullend Convenant Glastuinbouw en Milieu (2002), is met de sector voorts overeengekomen dat betrokken partijen (overheid en bedrijfsleven) zich ten doel stellen de (ruimtelijke) herstructurering zodanig te bevorderen en te faciliteren, dat de haalbaarheid van de IMT wordt vergroot, duurzame ontwikkeling en inrichting van nieuwe glastuinbouwlocaties is gewaarborgd, de ruimtelijke en milieuhygiënische kwaliteit van bestaande concentratiegebieden belangrijk verbetert en de sociaal-economische positie en de concurrentiekracht van de sector verbetert.

Streefwaarden

Toelichting

Herstructurering wordt gerealiseerd via de Regeling Structuurverbetering Glastuinbouw (RSG). De stimuleringsregeling duurzame glastuingebieden (Stidug) stimuleert de ontwikkeling van nieuwe duurzame vestigingsgebieden. Een volgende openstelling vindt plaats nadat de Raad voor het Landelijk (RLG) advies heeft uitgebracht en een tussentijdse evaluatie is afgerond.

De verbetering van de infrastructuur vindt plaats onder de Infrastructuurregeling Glastuinbouw (IRG). In de komende jaren zullen een aantal nieuwe infrastructuurprojecten worden opgestart.

Perspectiefvol en duurzaam

In de periode 1997 tot en met 2006 wordt de (achterhaalde) bedrijfsstructuur op 25% van het glastuinbouwareaal verbeterd. Tot en met 2004 is circa 750 ha nieuw glas gerealiseerd. In de periode tot en met 2006 zal nog ca. 250 ha nieuw glas worden gerealiseerd op bedrijven die hun bedrijfsstructuur hebben verbeterd.

In de periode 2000–2010 wordt de omslag gemaakt van (nu merendeels) autonome vestiging van nieuwe glastuinbouwbedrijven naar landbouwontwikkelingsgebieden met een omvang van 2 700 ha netto glas. Naast de reeds eerder aangewezen en in de Nota Ruimte herbevestigde 10 gebieden, gaat het ook om hervestiging van glastuinbouwbedrijven in door provincies aan te wijzen regionale landbouwontwikkelingsgebieden.

Tenslotte wordt de basisinrichting van de infrastructuur in het Westland en Aalsmeer en omstreken verbeterd. Ongeveer de helft van de infrastructuurplannen is inmiddels gerealiseerd. Vanaf 2005 worden tenminste zeven nieuwe infrastructuurprojecten opgezet in de omgeving Westland.

Energiebesparingsbeleid

Met betrekking tot energie is vastgelegd:

In het Glami/IMT zijn voorts de volgende doelstellingen voor 2010 opgenomen (alle ten opzichte van 1984–1988, behalve stikstof en fosfaat).

Het Besluit glastuinbouw (een bundeling van regels op grond van de Bestrijdingsmiddelenwet, Wet Milieubeheer en Wet verontreiniging oppervlaktewater), regelt dat een glastuinder jaarlijks uiterlijk 1 mei zijn gebruik van energie, gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen over het voorafgaande jaar rapporteert aan LNV, gemeenten en waterschappen. Op basis van deze registraties zal de Stuurgroep Glastuinbouw en Milieu jaarlijks een voortgangsrapport uitbrengen over het voorafgaande jaar, waarin voor de onderscheiden milieuvelden wordt ingegaan op de mate van doelbereiking.

Beleidsinstrumenten

Het beleid voor een perspectiefvolle en duurzame glastuinbouwsector en energiebesparing kent diverse instrumenten: regelgeving, subsidies/fiscaal, onderzoek, communicatie/voorlichting. Specifieke belastinguitgaven ten behoeve van de glastuinbouw zijn de regulerende energiebelasting en het verlaagde BTW-tarief sierteelt.

Perspectiefvolle en duurzame glastuinbouw:

• Regeling Structuurverbetering Glastuinbouw (RSG): subsidie voor vernieuwende investeringen op bedrijven of clusters van bedrijven, die hun bedrijfsstructuur verbeteren en subsidie voor afbraak van glas op beëindigende bedrijven.

• Infrastructuurregeling Glastuinbouw (IRG): ter verbetering van de infrastructuur in de glastuinbouwgebieden Westland en Aalsmeer.

• Stimuleringsregeling Inrichting Duurzame Glastuinbouwgebieden (Stidug): bevordert de ontwikkeling van landbouwontwikkelingsgebieden en de hoogwaardige en duurzame inrichting ervan.

• Stallingsbedrijf glastuinbouw Nederland: dit bedrijf is in 2001 opgericht als stimuleringsinstrument om de herstructurering van de glastuinbouw op gang te brengen.

Energiebesparingsbeleid:

• Het Besluit glastuinbouw vertaalt de Integrale Milieutaakstelling 2000–2010 op sectorniveau naar de individuele glastuinbouwbedrijven.

• LNV draagt bij aan energieonderzoek in de glastuinbouw, bloembollen en paddestoelensector.

• Communicatie/voorlichting, inclusief demonstratieen bestaande innovatieprojecten.

• Certificering: LNV sluit met registratie voor regelgeving aan bij certificeringsystemen in de markt, gericht op kwaliteit, milieu en de consument.

• Voorlichtingsproject, gericht op de verbetering van het energiemanagement in de glastuinbouw, bloembollen en paddestoelenteelt met het oog op de liberalisering van de energiemarkt.

• Stimulering van demonstratieprojecten in de glastuinbouw, bloembollen en paddestoelensector.

Doelgroepen

Doelgroep is de Nederlandse glastuinbouwsector bestaande uit 9 876 bedrijven (2002) met een totaal glasareaal van 10 538 ha (in 2002; bron land- en tuinbouwcijfers 2003).

Prestatiegegevens

* Dit betreft uitfinanciering van voorgaande openstellingen. T.a.v. de RSG betreft het ook al de uitgaven van geplande openstelling. De IRG wordt uitgefinancierd vanuit de Brandstofcompensatiegelden.

04.14 Herstructurering visserij

Duurzaamheid krijgt in het visserijbeleid o.a. invulling door te streven naar biologisch verantwoorde visserij door een sector die vanuit een gezond sociaal-economisch perspectief de gevolgen voor het ecosysteem beperkt. Dit maakt in een aantal situaties vermindering van de vangstcapaciteit via herstructurering noodzakelijk.

Streefwaarden

Evenwicht tussen de te vangen hoeveelheden vis en de vangstcapaciteit van de visserijvloot. Om dit te bewerkstelligen:

• heeft de overheid middelen gereserveerd om de capaciteit van de kottervloot met 2 400 Bruto Ton te verminderen.

• wordt de visserijcapaciteit op het IJsselmeer in 2005 met ten minste 35% gereduceerd.

Beleidsinstrumenten

Voor het realiseren van deze doelstelling zijn de volgende instrumenten beschikbaar:

• openstelling van subsidieregelingen met bijdrage vanuit de Europese begrotingen (Europese Financieringsinstrument voor de Oriëntatie van de Visserij, FIOV) voor vrijwillige sanering van vaartuigen;

• beheersing van de visserij-inspanning op zee door middel van een regime van zeedagen. De aantallen uitgegeven zeedagen zijn gerelateerd aan de toegestane hoeveelheden te vangen vis;

• Een combinatie van warme sanering en beheersmaatregelen in de IJsselmeervisserij.

Doelgroepen

Schippereigenaren, reders en opvarenden van vissersvaartuigen.

Prestatiegegevens

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

De programma-uitgaven zijn bij vorenstaande operationele doelstellingen toegelicht aan de hand van prestatiegegevens. De uitgaven voor het apparaat hebben betrekking op de beleidsdirecties Landbouw en Industrie en Handel. De uitgaven voor de baten-lastendiensten hebben betrekking op Dienst Regelingen, AID en de Dienst Landelijk Gebied.

De ontvangsten hebben onder meer betrekking op inkomsten afkomstig uit het Europese Structuurfonds FIOV in het kader van de Regeling capaciteitsvermindering en andere maatregelen uit hoofde van het Enkelvoudig Programmerings Document (EPD). Verder worden inkomsten van de Europese Unie geraamd voor de Regeling Structuurverbetering Glastuinbouw. Daarnaast worden ontvangsten geraamd uit het O&S-fonds voor de Visserijen en het O&S-fonds voor de Landbouw ten behoeve van vlootstructuurbeleid en capaciteitsvermindering resp. extensiveringsprojecten en experimenten knelgevallen intensieve veehouderij.

* Dit betreft uitgaven voor overig personeel en post-actieven.

Budgetflexibiliteit

Veronderstellingen in effectbereiking, doelmatigheid en raming

04.11

Bij de beleidsinzet inzake de versterking van de concurrentiekracht van het agrofoodcomplex is uitgangspunt dat met relatief weinig financiële middelen een maximaal beleidseffect gerealiseerd kan worden door gebruik te maken van stimulering en facilitering. In het komende decennium zal de Nederlandse agrosector zich zodanig aan moeten passen dat tenminste gelijke tred wordt gehouden met eisen op het gebied van milieu, voedselveiligheid en markt en maatschappij. Bovendien zal de Nederlandse agrosector haar weg moeten weten te vinden in een wereld waarin sprake is van een voortgaand proces van handelsliberalisatie, verschillen in cultuur over non-trade concerns, relatief hoge kostprijzen in het eigen land en toenemende concurrentie uit nieuwe productiegebieden.

04.11 + 04.13

De beleidsinzet bij het verbeteren van energie-efficiency is gebaseerd op het commitment dat Nederland en de Europese Unie zijn aangegaan in Kyoto (1997) voor het terugdringen van de uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen.

04.13

Voor het behalen van de beleidsdoelen glastuinbouw is de economische situatie op het tijdstip en de mate waarin ondernemers investeren in beleidsmatig en op duurzaamheid gewenste voorzieningen van belang. Daarnaast zullen de bedrijven in regio's met een herstructureringsopgave, zelf prioriteit moeten geven aan de investeringsinhaalslag. Tenslotte is het stoppen van verspreide nieuwvestiging afhankelijk van de medewerking van ondernemers en het actualiseren van (streek- en) bestemmingsplannen.

04.14

Sanering zeevisserij: te verwachten is dat in de rondvis-, platvis- en garnalenonderdelen van de zeevarende vloot behoefte aan capaciteitsvermindering blijft bestaan. Als aanvullend instrument wordt een onderzoek gedaan om de segmenteringgrenzen binnen de vloot minder rigide te maken of deels op te heffen om mobiliteit van capaciteit mogelijk te maken.

Evaluatie

04.11

In 2005 zal het BES programma worden geëvalueerd. In 2008 zullen de meerjarenafspraken energie-efficiency worden geëvalueerd conform art. 22 van de MJA. Over de voortgang van de uitvoering van agrologistiek ontvangt de 2^e Kamer elk jaar een rapportage. In 2005 zal een tussentijdse evaluatie worden gehouden, in 2008 zal de totale uitvoering worden geëvalueerd. Het project Transparantie zal na afloop in 2007 worden geëvalueerd.

04.12

De toekomstige evaluatieprogrammering is afhankelijk van de te kiezen richting en de daaraan te koppelen streefwaarden.

04.13

In 2005 zal een evaluatie plaatsvinden inzake Duurzaam gebruik van energie in de glastuinbouw. In 2006 vindt de evaluatie Ruimtelijke herstructurering plaats, gericht op de projectvestigingslocaties en de bestaande gebieden Westland en Aalsmeer. In 2007 zal de eindevaluatie plaatsvinden van de Herstructurering bedrijfsstructuur glastuinbouw, nadat in 2006 de RSG zal zijn beëindigd.

Verantwoordelijkheid LNV

04.11

Het agrofoodcomplex is zelf primair verantwoordelijk voor zijn concurrentiekracht. Desalniettemin zal het bedrijfsleven oplopen tegen handels-, vervoers- en bedrijfseconomische belemmeringen en sterke maatschappelijke eisen (voedselveiligheid, dierenwelzijn en duurzaamheid) over de wijze van produceren. Ter verbetering en behoud van de concurrentiekracht streeft LNV naar een vitaal agrofoodcomplex. Samen met het bedrijfsleven voelt LNV zich verantwoordelijk om bedrijfseconomische belemmeringen weg te nemen en een duurzame wijze van produceren te stimuleren.

Op het gebied van energie-efficiency zijn deelnemende bedrijven zelf verantwoordelijk voor de inhoud en uitvoering van de Energiebesparingsplannen en Meerjarenplannen. De overheid toetst en monitort de voortgang van deze plannen.

04.12

De Minister van LNV is, samen met de staatssecretaris van VROM, verantwoordelijk voor de te behalen resultaten.

04.13

LNV is verantwoordelijk voor de doelstellingen en streefwaarden met betrekking tot de economisch perspectiefvolle agroketens en voor de inzet van beleidsinstrumenten die gericht zijn op een effectieve bijdrage aan de ontwikkeling van de concurrentiekracht van de sectoren en bedrijven.

05 Bevorderen duurzame productie

Algemene beleidsdoelstelling

Algemene doelstelling is de bevordering van duurzame productie door sectoren in land-, tuinbouw en visserij. Voor de laatstgenoemde sector betekent dit specifiek het bevorderen van een visserij die rekening houdt met de draagkracht van het ecosysteem in het water.

De productiesectoren staan de komende jaren voor een forse opgave om te kunnen voldoen aan de verwachtingen van de samenleving ten aanzien van product en productiewijze. Deze verwachtingen – bijvoorbeeld ten aanzien van voedselveiligheid, dierenwelzijn, natuur en milieu – ontwikkelen zich snel en vormen de «licence to produce» voor het bedrijfsleven waarbij de op Europees niveau afgesproken normen, in principe richtinggevend zijn. Het is primair aan het bedrijfsleven zelf om daarop in te spelen en «tekorten» tussen dat wat de samenleving verlangt en dat wat het bedrijfsleven biedt, weg te werken.

De overheid ondersteunt dit proces door enerzijds heldere randvoorwaarden te stellen en anderzijds ontwikkelingen in de richting van duurzame productie te stimuleren. Een voorbeeld van deze procesondersteuning is het maatschappelijk debat dat eind 2003 is gevoerd over de intensieve veehouderij in ons land.

Grafiek 6: Procentuele verdeling uitgaven 2005 over operationele doelstellingen en apparaat

05.11 Bevorderen biologische landbouw

De doelstelling van de Beleidsnota biologische landbouw 2001–2004 was de ontwikkeling naar een op eigen kracht internationaal concurrerende duurzame sector, die midden in de samenleving staat en toonaangevend is in Europa. In de beleidsnota was gekozen voor het centraal stellen van de vraaggerichte ketenbenadering met als doel zo voldoende aanzuigende werking te genereren om primaire producenten om te laten schakelen naar de biologische productiemethode. De evaluatie van deze nota is nagenoeg afgerond. In het najaar zal een nota naar de Tweede Kamer worden gezonden waarin het vervolgbeleid voor 2005–2007 wordt uiteengezet.

Streefwaarden

In het Hoofdlijnenakkoord heeft het kabinet bevestigd dat het streven blijft om 10% van de landbouwproductie in 2010 bestemd te hebben voor biologische landbouw.

Bron: LEI i.s.m. Stichting Skal.

* De streefwaarden voor 2005 en verder zijn afhankelijk van besluitvorming over het vervolgbeleid.

Beleidsinstrumenten

De inzet van beleidsinstrumenten is afhankelijk van het te kiezen vervolgbeleid. Eventuele nieuwe instrumenten worden gepresenteerd in de nota die in het najaar uitkomt.

Uit het beleid van de beleidsnota 2001–2004 resteren nog:

• Regeling Stimulering Biologische Productie (RSBP);

• Investeringsregeling Biologische Varkenshouderij (IBV);

• Kaderregeling Kennis en Advies.

Doelgroepen

Alle actoren die een bijdrage kunnen leveren aan de groei en professionaliteit van de keten: primaire sector (zowel gangbare als biologische producenten), de relevante partijen in de keten en de consument.

Prestatiegegevens

* Betreft uitfinanciering van reeds aangegane verplichtingen in voorgaande jaren.

05.12 Duurzame landbouw/vermindering milieubelasting door gebruik van dierlijke mest en mineralen binnen milieunormen

Doelstelling van de overheid is dat er transitie plaatsvindt naar een duurzame productie in de landbouw, waarbij een omslag wordt bewerkstelligd van «zorgen voor» naar «zorgen dat». De transitie naar een duurzame productie zal de komende jaren in het teken staan van het op gang brengen van veranderingsprocessen bij ondernemers en ketens, bij burgers en consumenten. Na het maatschappelijk debat over de intensieve veehouderij in 2003, de vaststelling van het kabinetsstandpunt ter zake en de behandeling in het parlement in 2004, zijn op dit vlak diverse initiatieven aan de orde, deels ook met betrokkenheid van de overheid.

Transitie naar duurzame productie

Aandachtsvelden bij een marktgerichte en duurzame landbouw zijn versterking van het ondernemerschap en innovatie/communicatie en transparantie/initiatieven in het kader van een toekomstgerichte intensieve veehouderij en initiatieven in het kader van de ontwikkeling van een duurzame glastuinbouw (o.m. energieleverende kassen).

De beleidsmatige inspanning met betrekking tot de transitie naar een duurzame landbouw is niet alleen aan deze operationele doelstelling verbonden. Projectmatige en thematische inspanningen worden in diverse onderdelen van de beleidsartikelen 4 en 5 beschreven.

Jonge agrariërs

Een specifieke doelgroep waar de overheid stimulansen aan wil geven, betreft de jonge boeren. De overname en de ontwikkeling van het bedrijf is een moeilijke stap voor jonge boeren: er zijn veel onzekerheden bij de bedrijfsovername en de hoge lasten na de overname leggen een groot beslag op de financiële ruimte. Het is van groot belang dat jongeren in deze situatie zich goed voorbereiden op de overname en bewust kiezen voor overname van levensvatbare, op duurzaamheid gerichte bedrijven. LNV wil bevorderen dat jongeren zich optimaal voorbereiden op het starten of overnemen van een bedrijf en een bewuste keuze maken. Door jonge boeren een steun in de rug geven om vernieuwingen door te voeren, leggen ze een goede basis voor hun toekomst en kunnen ze ook bijdragen aan een meer duurzame landbouw.

Mest en Mineralen

Bij een duurzame productie vindt het gebruik van mineralen in de land- en tuinbouw op bedrijfsniveau plaats binnen de milieurandvoorwaarden. Het mineralengebruik dient beperkt te worden tot een hoeveelheid waarbij de milieunormen (fosfaat en stikstof) voor grond- en oppervlaktewater niet worden overschreden. Daarnaast is uitgangspunt om landelijk evenwicht op de mestmarkt te bereiken. Daarvoor dient het landelijk mestoverschot tot een verantwoord niveau te worden gereduceerd. 2005 is het laatste jaar dat het huidige stelsel van verliesnormen (MINAS) van kracht zal zijn. De uitspraak van het Europese Hof van Justitie inzake de inbreukprocedure Nitraatrichtlijn op 2 oktober 2003, betekent dat het huidige MINAS wordt vervangen door een stelsel dat is gebaseerd op gebruiksnormen. Aangezien hiervoor een wetswijziging nodig is, zal het nieuwe beleid niet eerder dan in 2006 van kracht zal kunnen zijn. Medio 2004 is het nieuwe beleid, in de vorm van een voorstel voor een nieuwe meststoffenwet, in procedure gebracht.

Met de Europese Commissie is overeenstemming bereikt over het nieuwe stelsel met gebruiksnormen vanaf 2006. De Europese Commissie staat tevens achter het Nederlandse derogatieverzoek. Dit verzoek zal pas definitief door de Commissie worden gehonoreerd nadat het Nitraatcomité een positief oordeel heeft gegeven en de desbetreffende wet- en regelgeving door het Nederlandse parlement is aangenomen.

In 2003 is tevens gestart met de (wettelijk verplichte) 2-jaarlijkse evaluatie van de (huidige) meststoffenwet. Deze evaluatie is inmiddels afgerond. In het onderdeel over de evaluatie van mestafzetovereenkomsten versus (dier)rechten, is geconcludeerd dat het stelsel van (dier)rechten adequater is dan het stelsel van mestafzetovereenkomsten (MAO) als het gaat om het beperken van het landelijk mestoverschot. Op basis hiervan heeft het kabinet besloten het MAO-stelsel reeds per 1 januari 2005 af te schaffen en het rechtenstelsel te behouden.

Streefwaarden

* Hiervoor zijn in 2004 vanuit de LNV begroting middelen beschikbaar gesteld aan het Borgstellingsfonds voor de landbouw.

Transitie naar een duurzame productie

Het uiteindelijke streven is het bereiken van een duurzaam en maatschappelijk geaccepteerd landbouwcomplex in 2030. De op verduurzaming gerichte concrete projecten en maatregelen van de overheid staan in de diverse beleidsartikelen weergegeven. Meer op het totale proces en de randvoorwaarden gerichte inspanningen alsmede enkele bijzondere activiteiten tot en met 2006 zijn:

• De transitie-ontwikkeling en de inspanningen van de diverse maatschappelijke actoren waaronder ook de overheid, zijn zichtbaar geworden door een adequate brede monitoring en door thematische verkenningen en berichten.

• Het LNV-instrumentarium ten behoeve van innovatie en kennisverspreiding vormt een helder en samenhangend pakket; alle ondernemers zijn bekend met de mogelijkheden voor kennisbenutting, bedrijfsontwikkeling, advies en ondersteuning.

• Vernieuwende ondernemers, met name samenwerkingsverbanden, kunnen aanspraak maken op overheidssteun in de vorm van processteun en gericht maatwerkonderzoek.

• De transitiebelemmerende of conflicterende onderdelen in de LNV-regelgeving en voorzieningen zijn in beeld gebracht en er zijn gerichte acties ten behoeve van uitzonderingen, integratie, vereenvoudiging of afschaffingen gestart.

• Enkele brede en ambitieuze projecten in het kader van intensivering veehouderij en glastuinbouw, worden actief gesteund of gestimuleerd.

Jonge agrariërs:

De positie van starters en bedrijfsondernemers wordt door de overheid versterkt. De overheid streeft er naar dat jonge boeren een ondernemingsplan maken alvorens het bedrijf over te nemen.

Ook streeft de overheid er naar dat na de overname er financiële ruimte is om het bedrijf in duurzame richting te ontwikkelen.

MINAS:

De streefwaarden voor het mestbeleid in 2005 beperken zich tot het voldoen aan de verliesnormen in het kader van MINAS. Over het jaar 2005 moet uiterlijk op 1 september 2006 MINAS-aangifte zijn gedaan. De realisatie van de streefwaarden kan pas in 2007 worden beoordeeld.

Beleidsinstrumenten

In 2005 zullen de volgende instrumenten worden ingezet:

Transitie naar een duurzame productie

• Programma facilitering ondernemersgroepen: een programma om uiteenlopende groepen ondernemers op vraagbasis te faciliteren met procesondersteuning en/of gericht onderzoek bij vernieuwende, toekomstgerichte bedrijfsontwikkeling.

• Versterking maatschappelijk draagvlak duurzame landbouw: subsidies voor projecten van maatschappelijke organisaties inzake het bevorderen van duurzaam consumeren en het verkleinen van de kloof tussen producenten en consumenten.

• Steun/medefinanciering brede projecten/programma's: LNV steunt/stimuleert brede vernieuwende initiatieven in met name de intensieve veehouderij en de glastuinbouw financieel en/of door het geven van ruimte, bekendheid, processteun of onderzoekssteun. In dit kader moet ook de inzet van het BSIK-programma Kennisnetwerk Transitie Duurzame landbouw worden gezien.

Jonge agrariërs

• Voorbereiding bedrijfsovername door het maken van bedrijfsontwikkelingsplannen (middels Kaderregeling Kennis en Advies).

• Overname perspectiefvol bedrijf middels faciliteit vanuit het Borgstellingsfonds voor de Landbouw. Het beleid is er op gericht dat jaarlijks ca. zestig jongeren een bedrijf overnemen met behulp van deze faciliteit.

• Investeringen met het oog op duurzame ontwikkeling. Hiervoor is een investeringsstimuleringsregeling voorzien. In deze kabinetsperiode is € 10 miljoen beschikbaar.

Mest en Mineralen

• Dierrechten: Het stelsel van dierrechten (varkens en pluimvee) en mestproductierechten (onder andere rundvee) blijft in 2005 nog ongewijzigd bestaan. In het kader van het nieuwe mestbeleid komt er een vereenvoudiging van dit stelsel.

• Mineralenheffing: MINAS reguleert, via een heffing, de mineralenstromen op bedrijfsniveau. Hierbij wordt achteraf vastgesteld of sprake is van evenwicht op bedrijfsniveau.

• Handhaving en controle: De controle-inspanning richt zich met name op bedrijven met een potentieel milieurisico. De groep van intermediaire bedrijven vormt daarvan een belangrijk onderdeel. Met behulp van integrale controles van de mestregelgeving en met een lik-op-stuk aanpak kan gerichter en met minder capaciteit naar verwachting een betere naleving van de regelgeving worden bewerkstelligd.

• De Regeling Beëindiging Veehouderijtakken (RBV). In 2005 zal het restant van de tweede tranche RBV worden uitbetaald. Het zal hierbij gaan om uitbetaling van rechten die reeds in voorafgaande jaren uit de markt zijn gehaald. Dit zal derhalve geen invloed meer hebben op de mestproductie in 2005.

Doelgroepen

Alle maatschappelijke actoren van producent tot consument alsmede milieuorganisaties en waterbeheerders.

Innovatieve agrarische ondernemers, met name in de intensieve veehouderij en jonge bedrijfsopvolgers.

Voor het mestbeleid betreft het in principe alle veehouderijen en akkerbouwbedrijven, intermediairs (met name mestvervoerders), mestverwerkende bedrijven en mestexporteurs.

Prestatiegegevens

Transitie naar een duurzame productie

Faciliteren vernieuwende ondernemersgroepen. Het steunen van 50 groepen, met waar mogelijk accent op intensieve veehouderijen.

05.13 Een duurzamer gewasbeschermingspraktijk

Bij gewasbescherming staat het kabinet voor een lastige opdracht: enerzijds bewaken dat mens en milieu worden beschermd, anderzijds zorgen dat de land- en tuinbouw kan beschikken over middelen en mogelijkheden om op een concurrerende wijze te blijven produceren.

Aan deze ambitie heeft het kabinet concrete doelen verbonden inzake verlagen van de milieubelasting, verbeteren van de kwaliteit van oppervlaktewater bestemd voor drinkwaterbereiding, overschrijding van residunormen en de arbeidsbescherming.

Begin 2003 hebben de overheid en enkele relevante maatschappelijke organisaties afgesproken gezamenlijk een programma uit te voeren dat moet leiden tot een meer duurzame gewasbeschermingspraktijk. Dit kader vormt een belangrijk onderdeel in het actieprogramma van de nota Duurzame gewasbescherming die het kabinet voorjaar 2004 aan de Tweede Kamer heeft aangeboden. Duidelijker dan voorheen zijn in het nieuwe beleid rollen en verantwoordelijkheden van onderscheiden partijen vastgelegd. Gemarkeerd is dat noodzakelijke veranderingen niet kunnen worden bereikt als niet ook maatschappelijke organisaties zich er mede voor verantwoordelijk voelen dat gewenste resultaten worden bereikt.

Streefwaarden

• In 2010 is de milieubelasting t.o.v. 1998 met 95% verminderd; in 2005 met 75%.

• In 2010 is het aantal knelpunten voor drinkwaterwinning uit oppervlaktewater t.o.v. 1998 met 95% verminderd; in 2005 met 50%.

• In 2010 is de overschrijding van residunormen t.o.v. 2003 verminderd met 50%.

• In 2010 voeren alle teeltbedrijven hun gewasbescherming en werkzaamheden in behandeld gewas uit conform een goedgekeurde Risico-inventarisatie en -evaluatie.

Beleidsinstrumenten

Regelgeving voor gebruik van gewasbeschermingsmiddelen: ten aanzien van milieudoelen, residunormen, harmonisatie communautaire regels, toezicht en handhaving.

Ontwikkelen en verspreiden van kennis: via het stimuleren van het bedrijfsleven, investeren in bredere toepassing van geïntegreerde gewasbescherming en kennisoverdrachtsprojecten.

Effectief middelenpakket: aansturing College voor de Toelating van Bestrijdingsmiddelen, versnelling EU-procedures, stimuleren natuurlijke beschermingsmiddelen met een kleine toepassing.

Doelgroepen

Doelgroepen zijn gebruikers van gewasbeschermingsmiddelen. Dat zijn vooral agrarische ondernemers, loonwerkers, hoveniers, beheerders van openbaar groen, beheerders van bedrijfsterreinen en niet-professionele gebruikers, zoals hobbytuinders.

Prestatiegegevens

* Het aantal prestaties is gebaseerd op de volledige periode tot en met 2007 o.b.v. het te verwachten aantal aanvragen.

05.14 Verbetering dierenwelzijn

Dierenwelzijn is een belangrijk thema bij duurzaamheid. Daarbij is en blijft op termijn het streven dat de gehouden dieren hun natuurlijk gedrag vertonen en de houderijsystemen zijn aangepast aan het dier in plaats van het dier aan het houderijsysteem. De overheid kan die omslag nadrukkelijk niet alleen bewerkstelligen. Andere partijen als veehouders, retail, ketenpartijen en de consument zijn hierbij van cruciaal belang.

De normstelling voor dierenwelzijn komt op EU-niveau tot stand. Ik pleit daar voor een scherpe normstelling en zal in principe geen beleid maken dat stringenter is dan de Europese normen.

Streefwaarden

Op langere termijn wordt gestreefd naar natuurlijk gedrag bij door de mens gehouden dieren. Voor de korte termijn gaat het om de volgende streefwaarden:

• Een verhoging van het niveau van dierenwelzijn in de op handen zijnde (en te wijzigen) Europese richtlijnen;

• Ontwikkelen van een welzijnsindex;

• Alle dierentuinen zijn in het bezit van een vergunning conform de Europese richtlijn Dierentuinen;

• Afbouw Honden- en Kattenbesluit;

• Uitwerking resultaten conferentie gezelschapsdieren inclusief discussie over bedrijfsmatig gehouden honden en katten.

Beleidsinstrumenten

• Nationale regelgeving op basis van EU-richtlijnen (o.a. GWWD);

• Regeling In Beslaggenomen Goederen (IBG);

• Onderzoek uitvoeren en beschikbaar stellen;

• Bevorderen van transparantie in de keten (o.a. welzijnsindex);

• Uitvoering en afbouw Honden- en Kattenbesluit;

• Medefinanciering Landelijke Inspectiedienst voor Dieren (LID).

Doelgroepen

Partijen uit de keten, waaronder veehouders, retail en consumenten en houders van gezelschapsdieren.

05.15 Ecologisch duurzame visserij

Het visserijbeleid is gericht op duurzaamheid. Doelen daarbij zijn:

• Gezonde visbestanden door een verantwoorde visserij, die is gebaseerd op de voorzorgsbenadering, die de gevolgen voor het ecosysteem beperkt en daar maatschappelijke verantwoordelijkheid voor neemt.

• Integraal visstandbeheer op de (Staats)binnenwateren.

• Duurzame ontwikkeling van de aquacultuur, met specifieke aandacht voor welzijnsvriendelijke productie en doding van kweekvis.

• Een zelfstandige economisch rendabele visserijketen, die in sociaal-economische en culturele zin als waardevol wordt erkend.

Streefwaarden

a. Verantwoorde visserij

• De Nederlandse zeevisserij vist in Europese wateren binnen de quota.

• Stimulering van visserijtechnieken die het mariene ecosysteem ontlasten. Het gaat daarbij met name om het doorontwikkelen van de zogenaamde elektropulskor, waarvan in 2005 de 1 jaar durende proef op praktijkschaal zal worden afgerond.

• Stimulering van innovatieve aquacultuurprojecten in lijn met het actieplan van de Europese Commissie voor een duurzame ontwikkeling van de Europese aquacultuur.

• Duurzaam beheer van bestanden, die de Nederlandse zeevisserijvloot buiten de Europese wateren mag bevissen.

• Implementatie nieuw beleidskader voor de schelpdiervisserij in de kustwateren.

b. Integraal visstandbeheer op de (Staats)binnenwateren

• Privatisering van de Organisatie ter Verbetering van de Binnenvisserij en fusie met de Nederlandse Vereniging van Sportvisfederaties (NVVS) tot het Nationaal Centrum voor Visstand en Sportvisserij (NCVS).

• Bevordering van beheers- en inrichtingsmaatregelen ten behoeve van de migratie van geslachtrijpe aal.

c. Viskweek

• Stimulering van de Nederlandse viskweeksector. LNV stelt hierbij de randvoorwaarden. Het accent zal hierbij liggen op onder meer welzijnsvriendelijke productie- en dodingsmethoden.

Beleidsinstrumenten

a. Verantwoorde visserij

• Bestandsonderzoek. Monitoring van visbestanden levert indicatoren voor het behoud en herstel van visbestanden.

• Vaststelling door de EU, in december van elk kalenderjaar, van maximale vangsthoeveelheden vis (TAC's en quota).

• Bijstandsprogramma's in het kader van de Europese Structuurfondsen (FIOV).

• Het beheer van de individuele vangsthoeveelheden door groepen vissers (co-management).

• Afgifte van publieke en privaatrechtelijke vergunningen.

• Controles op zee, bij aanlanding en in de keten.

• Onderzoek ter voorkoming van visserij op ondermaatse vis en ter voorkoming van ongewenste bijvangsten van zeezoogdieren in niet EU-wateren.

• Inventarisatie van de schelpdierbestanden in de kustwateren.

b. Integraal visstandbeheer (Staats)binnenwateren:

• Visstandbeheercommissies.

• Bestrijding van illegale visserij.

• Monitoring van beperkende visserijmaatregelen op het IJsselmeer.

c. Viskweek

• Onderzoek naar het natuurlijke gedrag van paling en meerval.

• Uitbreiding van de «lijst voor productie te houden diersoorten» met een aantal kansrijke vissoorten.

• Plaatsing van een aantal noodzakelijke diergeneesmiddelen op de vrijstellingslijst.

Doelgroepen

Visserijbedrijfsleven en zijn organisaties, visstandbeheercommissies, niet gouvernementele organisaties, EU.

Prestatiegegevens

Budgettaire gevolgen van beleid

De programma-uitgaven zijn bij vorenstaande operationele doelstellingen toegelicht aan de hand van prestatiegegevens. De uitgaven voor het apparaat hebben betrekking op de beleidsdirecties Landbouw en Visserij. De uitgaven voor de baten-lastendiensten hebben betrekking op Dienst Regelingen, de Plantenziektenkundige Dienst en de AID.

De ontvangsten betreffen Minas-heffing, diverse EU-ontvangsten voor o.a. biologische landbouw, en EU-demoregeling. Daarnaast worden ontvangsten geraamd uit het O&S-fonds voor de Visserijen uit hoofde van vergunningverlening en verhuur van percelen en visrechten.

* Dit betreft uitgaven voor overig personeel en post-actieven.

Budgetflexibiliteit

Veronderstellingen in effectbereiking, doelmatigheid en raming

05.11

Is afhankelijk van besluitvorming over het vervolgbeleid.

05.12

Mest en Mineralen:

Voor de beleidsuitvoering tot 2006 is gekozen voor een lik-op-stuk aanpak van risicovolle bedrijven. De veronderstelling die hieraan ten grondslag ligt, is dat bij deze bedrijven de grootste kans bestaat op overtreding van de regels. Deze aanpak zal een preventieve werking naar de andere bedrijven hebben. In 2005 zal het evenwicht op de mestmarkt door het rechtenstelsel moeten worden gerealiseerd.

De effectiviteit van de uitvoering zal in belangrijke mate worden bepaald door het effect van de lik-op-stuk aanpak. De ervaringen hiermee zullen van wezenlijk belang zijn voor de controle en handhaving van het nieuwe beleid.

Een belangrijk risico is dat bedrijven zich niet zullen houden aan de milieunormen bij de afvoer van mest. Ingevolge de systematiek van verrekening binnen MINAS kunnen bedrijven een overschrijding van de verliesnorm en de daaruit voortvloeiende heffing, in enig jaar compenseren met saldo's die zijn ontstaan door onderschrijding van de normen in daaraan voorgaande jaren. Dit betekent dat bedrijven in het verleden opgebouwde saldo's, kunnen gebruiken om minder mest af te voeren.

05.13

Met betrekking tot gewasbescherming wordt verondersteld dat:

• Het communautaire harmonisatieproces voor werkzame stoffen geen verdere vertraging ondergaat.

• Het Convenant gewasbescherming in stand blijft.

05.14

Met betrekking tot dierenwelzijn wordt verondersteld dat Europese richtlijnen worden ontwikkeld en waarbij ook andere partijen dan de overheid, zoals de veehouders, retail, ketenpartijen en consumenten, meewerken in het streven naar een veehouderij waarbij de dieren hun natuurlijk gedrag kunnen vertonen.

Evaluatie

05.12

De 2-jaarlijkse evaluatie van de meststoffenwet is in het voorjaar van 2004 afgerond. De eerstvolgende evaluatie zou in 2006 moeten plaatsvinden. In het voorstel voor een nieuwe meststoffenwet, zal ook een voorstel worden gedaan voor de evaluatie van de wet.

05.13

De beleidsperiode loopt tot 2010. Direct daarna wordt geëvalueerd. Tussentijdse evaluatie geschiedt in 2006. De Tweede Kamer ontvangt jaarlijks bericht over de voortgang in de uitvoering van het beleid.

05.14

Er wordt vooralsnog geen evaluatie voorzien.

Verantwoordelijkheid LNV

05.12

De minister van LNV is direct verantwoordelijk voor het oplossen van het mest- en mineralenoverschot. Daarvoor zijn instrumenten ontwikkeld die landelijk voor evenwicht op de mestmarkt moeten zorgen (dierrechten) en op bedrijfsniveau voor evenwicht in de mineralenstromen (MINAS). Daarnaast hebben diverse opkoopregelingen (o.a. RBV), afroming en kortingen, de mestproductie de afgelopen jaren sterk gereduceerd.

05.13

LNV (en deels ook de medebetrokken departementen) is verantwoordelijk voor:

• De aansturing van het onderzoek.

• De implementatie van de EU-gewasbeschermingsrichtlijn in doelmatige nationale regelgeving.

• Adequate uitvoering van de Bestrijdingsmiddelenwet door het CTB.

• Monitoring, procesbewaking en handhaving.

05.14

LNV is medeverantwoordelijk voor onderzoek naar verbetering van dierenwelzijn en de verspreiding van de uitkomsten daarvan. Gekozen is voor level-playing field waarbij LNV ten aanzien van dierenwelzijn kiest voor een stevige inzet op Europees niveau.

06 Voedselveiligheid, voedselkwaliteit en diergezondheid

Algemene beleidsdoelstelling

Doelstelling is het ten behoeve van de consument bevorderen van de veiligheid en de kwaliteit van voedsel alsmede het handhaven van een hoog diergezondheidsniveau.

Het beleid op het gebied van voedselkwaliteit (inclusief voedselveiligheid) en diergezondheid wordt in hoge mate in internationaal verband vormgegeven. Vooral de rol van de Europese Unie en de VN-organisaties is groot. Inzet in Europees en multilateraal verband (Codex Alimentarius, OIE) is gericht op harmonisatie van normen. Harmonisatie levert een bijdrage aan een wereldwijde transparante handel en productie van levensmiddelen.

Binnen de internationale kaders wordt – vanuit een integrale benadering – gewerkt aan het beheersen en reduceren van risico's bij het houden van dieren en het produceren van voedsel. Dit krijgt invulling door de belangrijkste risico's in de keten te identificeren (o.a. microbiële contaminaties en voedselinfecties). De Voedsel en Waren Autoriteit vervult hierbij een belangrijke rol.

De overheid draagt niet de totale verantwoordelijkheid. Zij verschaft de randvoorwaarden, waarbinnen burgers en bedrijven problemen kunnen oplossen. LNV zal blijven investeren in heldere randvoorwaarden. Als onderdeel daarvan herijkt LNV de grenzen tussen de eigen verantwoordelijkheid en die van maatschappelijke actoren, om hen daarmee de maatschappelijk aanvaardbare en gewenste ruimte voor eigen handelen en innovatie te bieden.

Onverkort wordt ingezet op het eenduidig en transparant aansturen van de met uitvoeringstaken belaste instanties op het gebied van voedselveiligheid en diergezondheid binnen een heldere verantwoordelijkheidsverdeling. Dit betreft de verdeling tussen diverse betrokken overheidsinstanties onderling enerzijds en die tussen overheid en bedrijfsleven anderzijds. Uitgangspunt blijft dat de overheid eindverantwoordelijk is voor controle en handhaving, maar – binnen een stevig kader van gedeelde verantwoordelijkheden – steeds meer de rol van toezichthouder op zich zal nemen. De overheid faciliteert daartoe de ontwikkeling van ketengarantiestelsels en zelfcontrole door het bedrijfsleven. Waar dergelijke stelsels door het bedrijfsleven zelf worden ontwikkeld, kan de overheid mogelijk overgaan van direct toezicht naar toezicht op toezicht. Daarin zal de overheid maatwerk bieden om de verantwoordelijkheidsverdeling zo optimaal en transparant mogelijk te maken.

De overheid richt zich op vermindering van de administratieve lasten, een grotere verantwoordelijkheid van het bedrijfsleven en vermindering van de regelgeving. LNV streeft ernaar dat (inter)nationale normstelling is gebaseerd op wetenschappelijke onderbouwing, maar daarnaast ook op maatschappelijke en economische aspecten en technische haalbaarheid.

Grafiek 7: Procentuele verdeling uitgaven 2005 over operationele doelstellingen en apparaat

06.11 Bewaking en verhoging van het diergezondheidsniveau en effectieve bestrijding van dierziekten

In de afgelopen tijd is een ontwikkeling in gang gezet, die tot doel heeft de verantwoordelijkheid van het bedrijfsleven voor de preventie van dierziekten meer aandacht te geven. Het preventiebeleid is gericht op het verminderen van de kans op een uitbraak van een bestrijdingsplichtige dierziekte en de gevolgen daarvan. De implementatie van het met het bedrijfsleven overeengekomen beleid is in 2004 grotendeels afgerond. In 2005 wordt met name geïnvesteerd in de voorlichting aan dierhouders om deze te stimuleren zich te blijven inzetten voor een gezonde veestapel.

LNV is primair verantwoordelijk voor de bestrijding van de zogeheten lijst A-dierziekten en een aantal voor de mens (levens)bedreigende zoönosen. Een van de belangrijkste risicofactoren in de bestrijding van een dierziekte uitbraak is een lange periode tussen besmetting en ontdekking. In het kader van de preventieve aanpak is adequate en actieve monitoring, bewaking en early warning van groot belang voor het zo vroeg mogelijk kunnen signaleren van een (potentiële) uitbraak.

Ten behoeve van een effectieve en doelmatige bestrijding van dierziekte-uitbraken werkt LNV verder aan het optimaliseren van de crisisorganisatie op het terrein van diergezondheid en voedselveiligheid. Heldere meldstructuren en sluitende systemen voor identificatie en registratie van runderen, schapen en geiten, alsmede voor varkens leveren daaraan een belangrijke bijdrage. De maatschappelijke inbedding van methoden van dierziektebestrijding is een voortdurend punt van aandacht.

Streefwaarden

• In 2005 zullen diverse voorlichtingsacties over de regelgeving voortvloeiend uit het plan van aanpak preventieve diergezondheid ertoe bijdragen dat dierhouders zich inzetten voor een gezonde veestapel.

• Door herinrichting en integratie van bestaande monitoringsystematiek vordert de ontwikkeling van monitoring en early warningsystemen t.b.v. vroegtijdige signalering van potentiële risico's voor de volks- of diergezondheid.

• In 2005 vindt de oplevering plaats van het nieuwe operationele I&R systeem voor runderen. De huidige meldingsdiscipline (ca. 97%) wordt voortgezet. Het aantal zwevende runderen vermindert tot onder de 10 000 per eind 2005. Per 1 juli 2005 zijn de nieuwe I&R voorschriften voor schapen en geiten geïmplementeerd. Eind 2005 hebben houders van schapen en geiten voldoende bekendheid met de nieuwe verplichtingen.

• Continuering van de door de EU verleende status officieel vrij te zijn van OIE lijst A-ziekten en een belangrijk aantal OIE lijst B-ziekten. Voortzetting en verbetering van algemene en specifieke monitoring en early warning m.b.t. de bestrijdingsplichtige ziekten. In het kader van de Aviaire Influenza status worden alle bedrijven met AI gevoelige (hobby)dieren in 2005 minstens 1 maal bemonsterd. In 2005 maakt 90% van de pluimveepraktijken minstens 1 maal per maand melding in het Early Warning Systeem.

• In het kader van het landelijk scrapie fokkerijprogramma is de fokkerijpopulatie eind 2005 grotendeels ongevoelig. Dit blijkt uit een afname van het aantal geruimde gevoelige dieren.

• De LNV crisisorganisatie met betrekking tot dierziekten en voedselveiligheid wordt in 2005 verder geoptimaliseerd. Voor de belangrijkste bestrijdingsplichtige ziekten is het beleidsdraaiboek eind 2005 geoptimaliseerd en de draaiboeken van de uitvoerende diensten sluiten hier goed op aan. Signalen van (ernstige) incidenten worden snel gemeld en adequaat opgepakt en er worden oefeningen gehouden.

• De kans op insleep van dierziekten via reizigers en dierlijke producten uit derde landen wordt gereduceerd.

Beleidsinstrumenten

• Europese wet- en regelgeving;

• Gezondheids- en Welzijnswet voor Dieren;

• Voorlichting over preventie van dierziekten;

• Identificatie & Registratiesystemen voor runderen, varkens, schapen en geiten;

• Monitoring- en early warningsystemen t.b.v. vroegtijdige signalering van risico's voor de volks- en diergezondheid;

• Monitoring- en bewakingsprogramma's dierziekten: basismonitoring, specifieke monitoring- en early warningprogramma's voor bestrijdingsplichtige ziekten, scrapie-programma schapen, TSE bij schapen en Brucella melitensis bij schapen;

• Crisisorganisatie: draaiboeken crisisbeheersing, crisisoefening, aanhouden voorraden vaccin;

• Veterinaire buitengrenscontroles op reizigersbagage;

• Onderzoek dierziekten en zoönosen.

Doelgroepen

Alle professionele en particuliere dierhouders, partijen in de productieketen en controlerende organisaties.

Prestatiegegevens

06.12 Bevorderen van de veiligheid van voedsel ten behoeve van de consumentenbescherming en de stimulering van voedselkwaliteit

Ook in 2005 zal het beleid gericht zijn op het waarborgen van productieprocessen in ketens van de primaire en secundaire sector, met als doel:

• veilige voedselproducten en ketens,

• handhaven (herstel) van consumentenvertrouwen, en

• verbeteren van de keuzemogelijkheden voor consumenten met betrekking tot de kwaliteit van voedingsmiddelen.

Dit gebeurt door implementatie en controle en handhaving van (meest Europese) wet- en regelgeving die voedselveiligheid en eerlijkheid in de handel beogen. Op grond van het Nationaal Plan Residuen heeft de wering van illegale groeibevorderaars daarbij speciale aandacht. In het kader van de nieuwe rolopvatting waarbij het «zorgen voor» plaats maakt voor «zorgen dat» faciliteert de overheid het proces van verdergaande samenwerking in de keten, bijvoorbeeld in de vorm van ketengarantiesystemen.

Transparante ketens zullen eveneens bijdragen aan een betere bewustwording van de consument met betrekking tot voedselkwaliteit. Het Consumentenplatform zal ook in 2005 worden ingezet om hieraan een bijdrage te leveren. Een pilotproject zal de essentiële elementen in kaart brengen om te komen tot vraaggestuurde ketens.

Streefwaarden

• LNV streeft ernaar in 2005 met twee ketens afspraken te maken over de voorwaarden waaronder op een ketengarantiesysteem kan worden overgestapt en de overheid «toezicht op controle» kan toepassen. Het initiatief hiervoor ligt bij de betrokken private partijen.

• Vergroting van het vertrouwen van de consument in de voedselproductie door vergrote betrokkenheid en bewustwording van de consument m.b.t. voedselkwaliteit en – veiligheid.

• Het huidige niveau van voedselveiligheid wordt gewaarborgd door (afspraken over) doeltreffend en doelmatig toezicht en controle op (meest Europese) wet- en regelgeving:

– de Europese kaderrichtlijn voedselveiligheid, de General Food Law.

– de (nieuwe) Europese diervoederregelgeving.

– de regelgeving met betrekking tot veilige en verantwoorde verwerking van destructiemateriaal;

– Europese verordeningen met betrekking tot de etikettering en traceerbaarheid van genetisch gemodificeerde levensmiddelen en diervoeders.

• In het kader van het Programma Alternatieve verwerking slachtafvallen wordt gestreefd naar de realisering van drie praktisch toepasbare alternatieven.

• De registratiekosten van diergeneesmiddelen worden in 2005 volledig door de aanvragers opgebracht.

• De continuïteit en zorgvuldigheid van de vergunningverlening voor het biotechnologisch handelen bij dieren wordt geborgd door verdere professionalisering van de vergunningverlening. In 2005 worden alle vergunningen binnen de wettelijke termijnen afgehandeld. Door verbreding en verdieping van de discussie over biotechnologisch handelen bij dieren wordt beter inzicht verkregen in de ethische aanvaardbaarheid.

Beleidsinstrumenten

• Europese wet- en regelgeving op het gebied van voedsel- en diervoederveiligheid en diergeneesmiddelen;

• Destructiewet;

• Kaderwet diervoeders;

• Gezondheids -en Welzijnswet voor Dieren;

• Landbouwwet;

• Diergeneesmiddelenwet;

• Hygiënecodes en wet- en regelgeving op het gebied van traceerbaarheid en HACPP;

• Controle en handhaving;

• Keuring dierlijke (bij)producten;

• Overeenkomsten met ketens over de implementatie van private controle -en ketengarantiesystemen;

• Voorlichting en communicatie;

• Consumentenplatform;

• Pilotprojecten m.b.t. transparantie van de voedselproductie;

• Pilots in het kader van het stimuleringsprogramma Alternatieve verwerking slachtafvallen;

• Onderzoek naar (gebruik van) illegale groeibevorderaars;

• Discussiebijeenkomsten over de ethische aanvaardbaarheid van biotechnologisch handelen bij dieren.

Doelgroepen

Voedselproducenten (primaire sector én andere partijen in de keten) en certificerende organisaties, burgers en consumenten. De vergunningverlening voor biotechnologisch handelen bij dieren is zowel gericht op vergunninghouders (onderzoek) als maatschappelijke en koepelorganisaties die belang hebben bij de ethische aanvaardbaarheid van het biotechnologisch handelen bij dieren.

Prestatiegegevens

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

In 2005 blijft een overheidsbijdrage op transport en verwerking van kadavers gehandhaafd. Mede op basis van de uitkomst van de besluitvorming over de herziening van het destructiebestel zal ik een lange termijnvisie op de medefinanciering van destructiekosten door de overheid opstellen. Deze zal ik in het najaar van 2005 aan de Tweede Kamer presenteren.

De apparaatsuitgaven hebben betrekking op de beleidsdirectie Voedselkwaliteit en Diergezondheid (VD). De uitgaven voor de baten-lastendiensten hebben betrekking op de VWA/CE, VWA/RVV, de Algemene Inspectiedienst (AID) en de Dienst Regelingen (DR).

Er zijn voor 2005 op dit artikel geen ontvangsten geraamd. Reden daarvoor is dat de eindafrekening van de EU-bijdrage aan de bestrijding van de AI-uitbraak in 2003, naar verwachting nog in 2004 plaatsvindt. Eerder was die afrekening voor 2005 voorzien.

* Dit betreft uitgaven voor overig personeel en post-actieven.

Budgetflexibiliteit

Veronderstellingen in effectbereiking, doelmatigheid en raming

Er ligt een aantal veronderstellingen ten grondslag aan het kunnen realiseren van de doelstellingen van beleid. Zo moet er sprake zijn van betrokkenheid en inzet van voedselproducerende sectoren bij het opzetten van private ketengarantiesystemen. Een afbreukrisico is gelegen in het niet realiseren van beleidsdoelstellingen en posities in internationale onderhandelingen. Dit geldt in het bijzonder voor posities die Nederland inneemt in discussies rond veterinaire en voedselveiligheidsnormen in de Europese Unie. Ook moet de Europese regelgeving voldoende ruimte bieden voor de beoogde verantwoordelijkheidsverdeling ten aanzien van controle en toezicht: primair door de keten zelf en «toezicht op controle» door de overheid.

Naast het Europese speelveld is ook de nationale politieke haalbaarheid van een aantal beleidsstappen essentieel. Voor zowel de handhaving van het veterinaire beleid als voor de crisisorganisatie dierziektebestrijding geldt dat het realiseren van de gestelde doelen afhankelijk is van het al dan niet optreden van een (zeer) besmettelijke dierziekte.

Evaluatie

Per 2006 is de (ex post) evaluatie voorzien van de verschillende operationele doelstellingen per beleidsveld. Daarnaast wordt in 2005 nog een aantal deelevaluaties uitgevoerd:

• De evaluatie van de uitvoering verordening Dierlijke bijproducten.

• De werking, inclusief administratieve lasten en uitvoeringslasten, van de twee nieuwe Europese verordeningen die betrekking hebben op de etikettering en traceerbaarheid van genetisch gemodificeerde levensmiddelen en diervoerders.

• De evaluatie van oefeningen van de crisisorganisatie op het gebied van voedselveiligheid en dierziektebestrijding.

Verantwoordelijkheid LNV

Op het gebied van diergezondheid is de houder van (landbouw)huisdieren primair verantwoordelijk voor de gezondheid van zijn dieren en de preventie van dierziekten. In geval van een uitbraak van een bestrijdingsplichtige besmettelijke dierziekte is LNV verantwoordelijk voor een zo snel en effectief mogelijke bestrijding van de ziekte.

Op het gebied van voedselkwaliteit is LNV -voor wat betreft de voedselveiligheid samen met VWS- verantwoordelijk voor het vaststellen van de eisen waaraan moet worden voldaan en voor de controle op de naleving van deze eisen. Waar mogelijk wordt gestreefd naar toezicht door de overheid op eigen controlesystemen van het bedrijfsleven. In dat geval houdt de overheid toezicht op de inrichting en werking van zo'n controlesysteem.

07 Kennisontwikkeling en innovatie

Algemene beleidsdoelstelling

De algemene beleidsdoelstelling is het ontwikkelen van kennis die van meerwaarde is voor de ontwikkelingsmogelijkheden van de agrofoodsector en een duurzaam gebruik van de groene ruimte door alle actoren.

Om inzicht te hebben in de effecten van kennisontwikkeling worden, op regelmatige basis, de bruikbaarheid en het gebruik van onderzoek door verschillende belanghebbenden beoordeeld. De volgende belanghebbenden worden onderscheiden: overheid, wetenschap, onderwijs, maatschappelijke groeperingen en bedrijfsleven.

Het doel wordt gerealiseerd langs de volgende drie beleidslijnen:

• Kennisbasisonderzoek: het instandhouden van een (onderzoeks)kennisinfrastructuur (7.13).

• Beleidsondersteunend onderzoek: onderzoek gericht op de beantwoording van kennisvragen (7.14).

• Wettelijke onderzoekstaken (7.15).

Enkele kenmerken van kennisbasis (KB), Beleidsondersteunend onderzoek (BO) en Wettelijke onderzoekstaken (WOT) zijn:

Het onderzoeksprogramma sluit aan op de 4 thema's uit het beleidsprogramma LNV 2004–2007. De onderzoeksmiddelen voor de stichting DLO (87% van de totale onderzoeksuitgaven op dit artikel) worden in 2005 als volgt per thema ingezet:

Onderzoek binnen het thema vitale, duurzame land- en tuinbouw is niet alleen gericht op productie maar ook op milieu. Voorbeelden zijn onderzoek in het kader van biologische landbouw en het mest- en mineralenonderzoek.

Nadere info over het DLO-onderzoeksprogramma is beschikbaar via http://www.kennisonline.wur.nl/.

Grafiek 8: Procentuele verdeling uitgaven 2005 over operationele doelstellingen en apparaat

07.13 Kennisbasis

Doel is het instandhouden van een (onderzoeks)kennisinfrastructuur voor de agrofoodsector en de groene ruimte door middel van het ontwikkelen van strategische expertise.

Nieuwe wetenschappelijke inzichten en vaardigheden als uitkomst van fundamenteel onderzoek zijn onontbeerlijk voor vernieuwingen en innovatie in een duurzame agrofoodsector en een duurzaam gebruik van de groene ruimte. De kans op succes wordt vergroot door gunstige voorwaarden te creëren voor (fundamenteel) onderzoek. Daarom investeert LNV in een solide kennisbasis op het terrein van voedsel en groen. Ook ontwikkelen en uitbouwen van wetenschappelijke en technologische kennis met als doel om op langere termijn een doorbraak te bewerkstelligen en innovatie te bevorderen op dit terrein behoort tot de kennisbasis. LNV kiest voor het ontwikkelen en uitbouwen van dergelijke kennis door structurele financiering van de Stichting Dienst Landbouwkundig Onderzoek (DLO) als onderdeel van Wageningen UR. Daarnaast wordt gekozen voor financiering van strategische speerpuntprogramma's bij andere kennisinstellingen en samenwerkingsverbanden. De ontwikkeling van de kennisbasis komt onder meer tot uitdrukking in aantallen en inhoud van proefschriften, wetenschappelijke artikelen en literatuur, octrooien/licenties, (internationale) onderzoeksnetwerken, innovatieve toepassingen, inzichten en verkenningen. De doelmatigheid en doeltreffendheid van het beleid op dit terrein worden bevorderd door de organisatie van een doorlopende discussie met vertegenwoordigers vanuit het beleid, de wetenschap, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties over de strategische thema's waarop de kennisbasis wordt gericht. Daarnaast is het van groot belang te onderkennen dat uitkomsten en resultaten van onderzoek niet op voorhand zijn vast te leggen, waarmee het doen van onderzoek als een risicovolle onderneming moet worden beschouwd.

Streefwaarden

• De toekenning van middelen voor de kennisbasis bij DLO vindt plaats op basis van een strategisch plan van Wageningen Universiteit en Research en aan de hand daarvan opgestelde strategische agenda.

• Ten behoeve van beoordeling van de resultaten van kennisbasisonderzoek stelt DLO een rapportage op over de behaalde resultaten per kennisbasisprogramma over het voorafgaande jaar.

De onderzoeksinstellingen van DLO worden afzonderlijk één maal per vier jaar gevisiteerd door een (internationaal) panel van deskundigen. Er wordt gestreefd naar een positieve beoordeling van de 9 onderzoeksinstellingen van DLO. Deze norm geldt voor alle uitgevoerde visitaties.

Ten behoeve van een beoordeling vanuit de optiek van LNV als verantwoordelijke («eigenaarsrol») voor de (onderzoeks)kennisinfrastructuur verantwoordt DLO jaarlijks over kwaliteit van bedrijfsprocessen, weerstandsvermogen, rendement, ISO-certificering, en waarborgen op het terrein van scheiding van publieke en private activiteiten. Verantwoording vindt plaats in de periodieke managementrapportage (CCS-rapportage) en het jaarverslag van de Stichting DLO aan LNV. De indicatoren die bij deze beoordeling worden gehanteerd zijn in 2004 op bruikbaarheid geëvalueerd en waar nodig aangepast en/of aangevuld. De evaluatie van de verantwoording zal in 2006 opnieuw worden uitgevoerd.

Beleidsinstrumenten

• Regeling Subsidie Stichting DLO.

• Beoordeling van Strategische Plannen van Wageningen UR vastgelegd in de Regeling subsidie Stichting DLO.

• Visitatieprogramma DLO.

Doelgroepen

Doelgroepen zijn overheid, wetenschap, onderwijs, maatschappelijke groeperingen en bedrijfsleven.

Prestatiegegevens

De kennisbasis is gericht op expertise-ontwikkeling voor het (middel-)lange termijn beleid van LNV. Het kennisbasisonderzoek is geënt op het Strategisch Plan van Wageningen UR. LNV oefent op de invulling van de kennisbasis invloed uit door op hoofdlijnen gewenste accenten aan te geven. Jaarlijks legt Wageningen UR op hoofdlijnen verantwoording af aan LNV over de besteding van de kennisbasismiddelen.

Medio 2003 hebben LNV en Wageningen UR besloten de kennisbasis in 2004 van start te laten gaan met een omvang van 17 miljoen euro. In 2005 wordt dit verhoogd met 4,1 miljoen euro (excl. BTW). De uiteindelijke omvang van de kennisbasis zal 35 miljoen euro (excl. BTW) gaan bedragen in 2007. Er zijn 9 thema's gekozen en per thema zijn kennisleemten benoemd die relevant zijn voor het middellange termijnbeleid van LNV en andere maatschappelijke stakeholders.

De thema's zijn:

1. Inrichting en gebruik van groene en blauwe ruimte

2. Klimaatverandering

3. Ketens en logistiek

4. Duurzame landbouw

5. Plant en dier voor de gezonde mens

6. Voedselveiligheid

7. Transitieprocessen, instituties en bestuur en beleid

8. Diergezondheid

9. Wetenschappelijke infrastructuur

07.14 Beleidsondersteunend onderzoek

Het genereren van nieuwe kennis ter beantwoording van (kennis)vragen van overheid, maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven.

Voor beleid en innovatie is kennis nodig. LNV verstrekt daartoe opdrachten aan publieke en private instellingen. Opdrachten komen tot stand door het formuleren van kennisvragen uit het beleidsproces (zie de algemene en operationele doelstellingen in deze begroting). Bijna altijd in interactie met belanghebbenden en op basis van beleidsambities, verkenningen en maatschappelijke signalen. Kennisontwikkeling is een proces waarbij beleid, maatschappij en wetenschap bij voortduring met elkaar in gesprek moeten zijn om de behoefte en het aanbod goed met elkaar te kunnen verbinden. Uitgaande van een breed gedragen kennisvraag worden daarmee op voorhand de mogelijkheden tot benutting vergroot. Met de voorgenomen fusie tussen de LNV-organisatieonderdelen Directie Wetenschap en Kennisoverdracht en Expertisecentrum wordt nagestreefd de benutting van onderzoeksresultaten te verbeteren.

De opdrachten worden langs twee lijnen uitgezet. Er wordt gewerkt met programmering van DLO-activiteiten op basis van de regeling subsidie Stichting DLO. Om de scope van het beleidsondersteunende onderzoek te verbreden en daar kennis te halen die voor LNV relevant is worden daarnaast opdrachten aanbesteed in een open kennismarkt. Het kan bij beide lijnen gaan om korte termijn (bijvoorbeeld 6 maanden) en middellange termijn (bijvoorbeeld 4 jaar) onderzoek. Kennis die voorziet in de behoefte vanuit maatschappij en beleid vormt een essentiële bijdrage aan het oplossen van maatschappelijke problemen.

Streefwaarden

Beleidsondersteunend onderzoek levert verkenningen, oorzaak- en gevolganalyses, methodiekontwikkeling en evaluaties op, veelal in de vorm van rapporten en publicaties. Het genereert conceptontwikkeling of onderbouwt beleid en uitvoering zowel in de publieke als in de private arena. Deze producten lenen zich voor beoordeling van de mate waarin is beantwoord aan vooraf gestelde vragen en bepaling van de kennisdoorwerking en -benutting bij gebruikers.

Het percentage positieve oordelen van het totaal aantal oordelen geeft de score. Er wordt gestreefd naar een score van minimaal 90%. Gezien de resultaten van de beoordeling van projecten op basis van de gehanteerde beoordelingsmethode, is het streefgetal voor 2005 en de ontwikkeling daarin t.o.v. 2004 naar boven bijgesteld.

Beleidsinstrumenten

• Regeling subsidie Stichting DLO, voor (routine)onderzoek, verkenningen en beleidsstudies.

• Open programmering: beleidsondersteunend onderzoek aanbesteed in een open kennismarkt.

• Innovatienetwerk Groene Ruimte en Agrocluster.

• Stimuleringsprogramma's beleidsondersteunend onderzoek.

Doelgroepen

Doelgroepen zijn overheid, wetenschap, onderwijs, maatschappelijke groeperingen en bedrijfsleven.

Prestatiegegevens

* Het betreft meerjarige afspraken in het kader van de verzelfstandiging DLO, met name vergoedingen aan DLO voor aflossing van leningen, overige vaste lasten ten behoeve van bedrijfsgebouwen en een compensatie voor vraaguitval derden.

** Het Innovatienetwerk is een arrangement op afstand dat zich richt op het ontwikkelen van systeeminnovaties.

Veronderstellingen in effectbereiking, doelmatigheid en raming

• De beleidsmatige veronderstelling die aan de realisering van de operationele doelstelling ten grondslag ligt is dat de kennisbehoefte en de daaraan gekoppelde kennisleemte op de gerelateerde beleidsterreinen in een vrijwel continu proces van overleg kan worden vastgesteld. Op basis hiervan kunnen in overleg met en door de betrokken kennisinstituten de onderzoeksplannen worden aangeboden.

• Hiermee wordt de belangrijkste variabele voor het welslagen van het beleid en daarmee de legitimering van de besteding van het budget neergelegd bij de mogelijkheden van benutting van de resultaten van (beleids)ondersteunend onderzoek in beleid, maatschappelijke organisatie en het bedrijfsleven.

• De belangrijkste risico's liggen op het terrein van fasering, de tijd benodigd om adequaat onderzoek uit te voeren en het feit dat op voorhand niet vast staat dat de kennis die benodigd is ook daadwerkelijk ontwikkeld of gerealiseerd kan worden. Ook is het niet ondenkbaar dat uitkomsten van onderzoek er toe leiden dat bepaalde maatschappelijke problemen niet gekoppeld kunnen worden aan de meest voor de hand liggende oplossingen omdat die oplossingen op termijn leiden tot nieuwe problemen.

07.15 Wettelijke onderzoekstaken

Het nakomen van wettelijke verplichtingen en geratificeerde internationale verdragen voor zover daarin onderzoeksverplichtingen voor LNV zijn opgenomen.

Dit betreft met name onderzoek naar diergezondheid, voedselveiligheid, visserij, natuur en milieu, genetische bronnen en economische informatievoorziening. De minister stelt deze taken veilig door structurele financiering van faciliteiten en de uitvoering van dit onderzoek. Deze taken worden vastgelegd in uitvoeringsovereenkomsten.

Streefwaarden

Ten behoeve van de beoordeling van de werking rapporteert DLO per jaarprogramma over behaalde resultaten, in het licht van de gestelde doelen. De streefwaarde is dat voor 100% van het onderzoek uitgevoerd binnen de uitvoeringsovereenkomsten een positieve beoordeling kan worden afgegeven.

De kwaliteit van de betrokken kennisinstellingen wordt getoetst door middel van visitaties en audits. Op de beoordeling door middel van visitaties is ingegaan in onderdeel 7.13.

Beleidsinstrumenten

WOT-uitvoeringsovereenkomsten gebaseerd op de Regeling Subsidie Stichting DLO.

Prestatiegegevens

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

De programma-uitgaven zijn bij vorenstaande operationele doelstellingen toegelicht aan de hand van prestatiegegevens.

De apparaatsuitgaven van de beleidsartikelen 7 (Kennisontwikkeling en innovatie), 8 (kennisvoorziening) en 9 (kennisverspreiding) zijn onder dit beleidsartikel (7) gebracht en hebben betrekking op de beleidsdirectie Wetenschap en Kennisoverdracht en het Innovatienetwerk Groene Ruimte en Agrocluster.

In 2005 gaan directie Wetenschap en Kennisoverdracht en het Expertisecentrum LNV volgens planning op in een te vormen beleidsdirectie Kennis. De apparaatsuitgaven van het Expertisecentrum LNV zijn voor 2005 nog opgenomen binnen artikel 11 Algemeen.

Budgetflexibiliteit