De overheid draagt bij aan evenwichtige arbeidsverhoudingen en -voorwaarden door kaders te stellen en waar van toepassing toe te zien op de naleving daarvan. De overheid bevordert en stimuleert gezonde en veilige arbeidsomstandigheden.

De overheid bevordert het functioneren van de arbeidsmarkt door bescherming te bieden en de belangen van werknemers te waarborgen in evenwicht met de belangen van de onderneming. De overheid voorziet hierbij in een minimumniveau van arbeidsrechtelijke bescherming, onder andere ten aanzien van de arbeidsomstandigheden, arbeidsverhoudingen en arbeidsvoorwaarden, met inachtneming van de eigen verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers. Daarnaast draagt zij zorg voor een op de arbeidsmarkt toegesneden arbeidsmigratiebeleid.

De overheid vindt het belangrijk dat werknemers en zelfstandigen hun werk onder goede condities kunnen verrichten. Dit is ook van belang voor het vergroten van de arbeidsparticipatie en de arbeidsproductiviteit, het beperken van uitval door ziekte en arbeidsongeschiktheid, en het bevorderen van de duurzame inzetbaarheid van werknemers.

De Minister van Financiën is primair verantwoordelijk voor de fiscale wet- en regelgeving. Wanneer fiscale instrumenten worden ingezet om doelstellingen in het kader van het arbeidsmarktbeleid te realiseren, is de Minister van SZW hiervoor medeverantwoordelijk.

Het in de begroting 2016 voorgenomen beleid voor 2016 op het gebied van arbeidsomstandigheden en arbeidsverhoudingen is grotendeels gerealiseerd. In de volgende passage wordt ingegaan op de implementatie van de beleidsmaatregelen.

• • Wet aanpak schijnconstructies (Was)

  In december 2016 is de eerste monitor Was naar de Tweede Kamer verzonden. In deze monitor zijn de eerste ervaringen met de wet samengevat. Hiervoor zijn de partijen die het meest betrokken zijn geweest bij de totstandkoming van de wet bevraagd. De informatie die is verzameld in deze monitor is onderdeel van de input voor de evaluatie van de wet eind 2018.

• • SER-advies Arbeidsmigratie

  Op 8 maart 2016 heeft de Europese Commissie een voorstel tot aanpassing van de detacheringsrichtlijn ingediend. Deze aanpassing moet de oneerlijke concurrentie binnen de EU verder beperken. Nederland heeft zich hiervoor tijdens zijn EU-voorzitterschap actief ingezet. Ook is een algemene maatregel van bestuur voor advies bij de Raad van State aanhanging gemaakt. Het betreft een regeling waardoor werknemers, die in het kader van internationale handelscontacten naar Nederland komen, geen tewerkstellingsvergunning meer nodig hebben. De beoogde invoeringsdatum is 1 juli 2017.

• • Implementatie handhavingsrichtlijn

  Op 18 juni 2016 is de Wet arbeidsvoorwaarden gedetacheerde werknemers in de Europese Unie in werking getreden

  (Stb. 2016, nr. 219). Met deze wet is ook de handhavingsrichtlijn geïmplementeerd.

• • Wet werken na de AOW-gerechtigde leeftijd

  Deze wet (Stb 2015, nr. 376) strekt ertoe het (door)werken na de AOW-gerechtigde leeftijd op basis van een arbeidsovereenkomst te faciliteren. Hiertoe is per 1 januari 2016 een aantal arbeidsrechtelijke bepalingen in verschillende wetten gewijzigd. Tegelijkertijd zijn maatregelen getroffen om verdringing van nog niet AOW-gerechtigde werknemers tegen te gaan. In 2018 zal deze wet worden geëvalueerd.

• • Toekomst van de arbeidsgerelateerde zorg

  Het wetsvoorstel arbeidsgerelateerde zorg (Tweede Kamer, 2015–2016, 34 375, nr. 2) is in 2016 door de Tweede Kamer aangenomen. Inwerkingtreding wordt verwacht per 1 juli 2017. De wijziging versterkt de toegankelijkheid en professionaliteit van de arbodienstverlening en geeft invulling aan het SER-advies («Betere zorg voor werkenden», SER, Commssie Arbeidsomstandigheden, adviesnr. 2014/07, 19 september 2014) en het kabinetsstandpunt daarover (Tweede Kamer, 2014–2015, 25 883, nr. 247). Het besluit met de nadere uitwerking van de second opinion en klachtenregeling is eind 2016 voor internetconsultatie uitgezet. Vanwege het dreigend tekort aan bedrijfsartsen is een campagne gevoerd om de bekendheid van het vak van bedrijfsarts te verbeteren. Om de samenwerking tussen de curatieve zorg en de arbeidsgerelateerde zorg te versterken zijn in opdracht van SZW multidisciplinaire richtlijnen opgesteld waarin de factor arbeid wordt meegenomen.

• • Verantwoord opdrachtgeverschap op het terrein van gezond en veilig werken

  Vanwege de grote invloed van opdrachtgevers op de arbeidsomstandigheden is in 2016 aandacht besteed aan verantwoord opdrachtgeverschap. Eind 2016 zijn de aangepaste bouwprocesbepalingen gepubliceerd. Met deze aanpassingen worden opdrachtgevers beter in staat gesteld de bouwprocesbepalingen na te leven en kan de Inspectie SZW beter optreden tegen opdrachtgevers van bouwprojecten die de Arbowet overtreden. In 2016 zijn bijeenkomsten georganiseerd voor publieke opdrachtgevers en de sectoren bouw en chemie gericht op het stimuleren van verantwoord opdrachtgeverschap. Alle relevante informatie is digitaal samengebracht in het Arboportaal. Daarnaast is in het najaar een onderzoek gestart naar de rol van opdrachtgevers bij arbeidsomstandigheden (Tweede Kamer, 2016–2017, 25 883, nr. 287).

• • Wettelijk minimumjeugdloon

  Eind 2016 heeft de Tweede Kamer het wetsvoorstel aanvaard waarin onder andere de leeftijd waarop de volledige hoogte van het volwassenenminimumloon geldt, stapsgewijs wordt verlaagd van 23 naar 21 jaar. Op grond van deze wet is de hoogte van het wettelijk minimumjeugdloon voor werknemers van 18 tot en met 20 jaar opwaarts aangepast. De aanpassingen in het minimumjeugdloon leiden tot hogere loonkosten voor werkgevers. Zij ontvangen compensatie via de Wet tegemoetkoming loondomein. De Eerste Kamer heeft het wetsvoorstel in januari 2017 aanvaard. De aanpassing van het Jeugdminimumloon treedt op 1 juli 2017 in werking.

• • Payrolling

  Bij brieven van 21 april 2016 (Tweede Kamer, 2015–2016, 29 544, nr. 715)) en 5 december 2016 (Tweede Kamer, 2016–2017, 29 544, nr. 761) heeft het kabinet aan de Tweede Kamer bericht op dit moment niet over te kunnen gaan tot uitvoering van de motie Hamer. Ook blijkt uit die brieven dat tussen sociale partners geen overeenstemming bestaat over maatregelen die getroffen zouden moeten worden.

• • Carcinogenenrichtlijn

  De Europese Commissie heeft in 2016 voorstellen gedaan om de Carcinogenenrichtlijn uit te breiden.

A. Inkomensoverdrachten

De Hoge Raad heeft geoordeeld dat vergoedingen uitgekeerd moeten worden aan werknemers die tijdens ziekte te weinig vakantiedagen hebben opgebouwd. Dit heeft geleid tot € 3,4 miljoen aan inkomensoverdrachten die in de begroting 2016 niet waren voorzien.

B. Subsidies

Het subsidiebudget is met € 0,25 miljoen overschreden. De belangrijkste reden is dat een gedeelte van de subsidie aan MKB-Nederland (project Actieplan Gezond Bedrijf 1 en 2) eerder dan verwacht tot uitbetaling is gekomen.

C. Opdrachten

De uitgaven aan opdrachten zijn minder hoog dan geraamd. Belangrijkste verklaring is dat binnen het artikel een budgettair neutrale herschikking heeft plaatsgevonden (€ 3,8 miljoen) van Opdrachten naar het onderdeel Bijdrage aan agentschappen. Daarnaast zijn voor een bedrag van circa € 0,6 miljoen enkele bijdragen gedaan aan opdrachten van andere departementen. Het gaat onder andere om bijdrage voor de Next Step Werk en Mantelzorg, de registratie van arbeidsmigranten en het Techniekpact.

D. Bekostiging

In oktober 2016 is de bijdrage aan de Commissie Klachtenbehandeling Aanstellingskeuringen (CKA) herzien. Op jaarbasis is de bijdrage met circa 50% afgenomen. In 2016 resulteert dit in een lagere realisatie van € 58.000.

E. Bijdrage aan andere begrotingen

De bijdragen aan andere begrotingen zijn gerealiseerd via budgetoverheveling naar het Ministerie van EZ (€ 3,9 miljoen) in verband met onder andere de bijdragen van SZW aan TNO en aan het College toelating gewasbescherming. Daarnaast heeft het Ministerie van VWS een bedrag van € 0,9 miljoen ontvangen o.a. in verband met de jaarlijkse bijdrage aan de Gezondheidsraad. De uitgaven worden door de desbetreffende departementen in hun jaarverslag verantwoord.

F. Bijdragen aan agentschappen

Binnen het artikel heeft een budgettair neutrale herschikking plaatsgevonden van Opdrachten naar Bijdrage aan agentschappen. Hierdoor valt de realisatie van het budget Bijdrage aan agentschappen hoger uit. Het betreft hier de bijdrage aan het RIVM.

G. Ontvangsten

Gezond en veilig werken

Arbeidsverhoudingen en voorwaarden

De ontwikkeling van het aantal werknemers dat onder een cao valt, kan deels worden toegeschreven aan cao’s die in het ene jaar wel, en het andere jaar geen actuele looptijd kennen, en deels aan cao’s waaronder het ene jaar meer dan wel minder werknemers vallen dan in het andere jaar.

Handhaving

Het handhavingspercentage bij overtredingen arbeidsomstandigheden is lager dan voorzien in het jaarplan Inspectie SZW. Herinspecties laten zien dat werkgevers hun handelen hebben aangepast en handhaving veel minder vaak nodig is.

Zoals ook aangegeven in de brief aan de Tweede Kamer hebben veel bedrijven door de wijziging van Brzo-regelgeving in 2015 een nieuw veiligheidsrapport ingeleverd. Deze rapporten zijn door de Inspectie SZW in 2016 beoordeeld. Ten aanzien van Brzo geldt dat de benodigde tijd voor de beoordeling van veiligheidsrapporten korter is dan voor het uitvoeren van een inspectie, wat zorgt voor een hoger totaal aantal gerealiseerde zaken.

Het aantal inspecties Wav, Wml, ATW en Waadi is, zoals in de brief aan de Tweede Kamer gemeld, naar beneden bijgesteld omdat de focus is verschoven naar onderbetaling. Dit heeft geleid tot onderzoeken met een langere doorlooptijd en meer overtredingen per zaak.

Het vastgesteld nadeel bij opsporingsonderzoeken is fors hoger dan in de begroting geraamd. Dit wordt met name veroorzaakt doordat bij twee strafrechtelijke onderzoeken de aard en omvang van de opgespoorde misdrijven zodanig was dat ook een groot bedrag aan wederrechtelijk verkregen voordeel is vastgesteld van respectievelijk € 19 miljoen en € 26 miljoen. Het Openbaar Ministerie bewerkstelligt hiermee het gewenste maatschappelijke effect: het wegnemen van crimineel verkregen voordeel.

Mobiliteitsbonus arbeidsgehandicapten en oudere werknemers

Om duurzame inzetbaarheid te vergroten en te zorgen dat minder mensen langs de kant blijven staan, zijn er mobiliteitsbonussen (premiekortingen) voor het in dienst nemen en houden van oudere uitkeringsgerechtigden en arbeidsgehandicapten. Als onderdeel van het pensioenakkoord is de leeftijdsgrens van de mobiliteitsbonus voor oudere uitkeringsgerechtigden vanaf 2015 verhoogd van 50 jaar naar 56 jaar. De realisatie is in 2016 lager dan bij de raming ten tijde van de begroting 2016.

Premiekorting jongeren

In 2014 is een tijdelijke premiekorting jongeren geïntroduceerd. Met deze maatregel werd uitwerking gegeven aan de Begrotingsafspraken 2014 omtrent de versterking van de arbeidsmarktpositie voor jongeren. De premiekorting geldt, onder bepaalde voorwaarden, voor iedere werkgever die tussen 1 januari 2014 en 31 december 2015 een uitkeringsgerechtigde tussen de 18 en 27 jaar aannam. De premiekorting mag maximaal twee jaar toegepast worden. De realisatie van de uitgaven blijft iets achter bij de raming ten tijde van de begroting 2016.

Werkbonus

In 2013 is de gewijzigde werkbonus ingevoerd. De werkbonus is een inkomensafhankelijke heffingskorting die ouderen beloont als zij actief zijn op de arbeidsmarkt. De bonus is bedoeld voor werkenden die bij aanvang van het kalenderjaar een leeftijd hebben van minimaal 60 en maximaal 63 jaar. Per 2015 is de werkbonus afgeschaft voor nieuwe gevallen. De voorlopige realisatiecijfers sluiten aan bij de raming ten tijde van de begroting van 2016.

Overgangsregeling voor de levensloopregeling

De levensloopregeling is per 1 januari 2012 afgeschaft. Via de levensloopregeling konden werknemers een deel van hun salaris sparen voor onbetaald verlof of vervroegde uittreding. Er is een overgangsregeling ingesteld die loopt tot 1 januari 2022 voor deelnemers die minimaal € 3.000 hebben gespaard en nog over tegoed beschikken. Deze deelnemers kunnen doorsparen en het tegoed opnemen tot 1 januari 2022. Er zijn geen realisatiegegevens beschikbaar over deze regeling.

Levensloopverlofkorting

Om de aantrekkelijkheid van de levensloopregeling als alternatief voor het spaarloon te vergroten, konden werknemers een tegemoetkoming ontvangen in de vorm van een heffingskorting: de levensloopverlofkorting. Sinds 1 januari 2012 wordt bij inleg in de levensloopregeling geen levensloopverlofkorting meer opgebouwd. Personen die gebruikmaken van de overgangsregeling voor de levensloopregeling, verzilveren de tot 31 december 2011 opgebouwde rechten op de levensloopverlofkorting bij de opname van het levenslooptegoed. De voorlopige realisatiecijfers sluiten aan bij de raming ten tijde van de begroting van 2016.

Startersaftrek bij arbeidsongeschiktheid

Om de arbeidsparticipatie van gedeeltelijk arbeidsongeschikten te bevorderen, mag de stap naar ondernemerschap niet fiscaal belemmerd worden. Door handicap of ziekte kunnen gedeeltelijk arbeidsongeschikten veelal niet voldoen aan het gebruikelijke urencriterium dat geldt voor de startersaftrek. Daarom kunnen zij in de eerste drie jaren van hun onderneming een beroep doen op de regeling «startersaftrek bij arbeidsongeschiktheid» met verlaagd urencriterium. De voorlopige realisatiecijfers sluiten aan bij de raming ten tijde van de begroting van 2016.

Laag BTW-tarief arbeidsintensieve diensten

Om de werkgelegenheid binnen sectoren met arbeidsintensieve diensten te ondersteunen geldt er binnen de omzetbelasting een verlaagd BTW-tarief van 6% voor arbeidsintensieve diensten (onder andere kappers en fietsenmakers). De realisatie van de uitgaven blijft achter bij de raming ten tijde van de begroting 2016.