A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSVOORSTEL

Wetsartikel 1 (uitgaven/verplichtingen en ontvangsten)

De begrotingsstaten die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begrotingsstaat van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport voor het jaar 2005 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2005. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2005.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2005 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zgn. begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2 (begrotingen diensten die een baten-lastenstelsel voeren)

Onder het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport ressorteren de diensten die een baten-lastenstelsel voeren «Agentschap College ter Beoordeling van Geneesmiddelen», «Centraal Informatiepunt Beroepen Gezondheidszorg», «Nederlands Vaccin Instituut» en «Rijksinstituut voor de Volksgezondheid en Milieu». Het «Nederlands Vaccin Instituut» is een tijdelijke baten-lastendienst.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en lasten en de kapitaaluitgaven en -ontvangsten van de diensten die een baten-lastenstelsel voeren «Agentschap College ter Beoordeling van Geneesmiddelen», «Centraal Informatiepunt Beroepen Gezondheidszorg», «Nederlands Vaccin Instituut» en «Rijksinstituut voor de Volksgezondheid en Milieu» voor het jaar 2005 vastgesteld. De in die begrotingen opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B (Begrotingstoelichting) van deze memorie van toelichting en wel in de paragraaf over de diensten die een baten-lastenstelsel voeren.

B. BEGROTINGSTOELICHTING

Leeswijzer

1. Indeling begroting

De begroting 2005 bestaat uit de volgende onderdelen:

• Beleidsagenda

• Beleidsartikelen (en niet-beleidsartikelen)

• Diensten die een baten-lastenstelsel voeren

• Bedrijfsvoeringparagraaf

• Diverse bijlagen

De structuur van de begroting 2005 is grotendeels vergelijkbaar met die van de begroting 2004. In de begroting 2004 is voor de eerste keer de Zorgnota geïntegreerd. De belangrijkste wijzigingen ten opzichte van de begroting 2004 zijn te vinden in paragraaf 1.2 van deze begrotingstoelichting.

Begrotings- en premie-uitgaven in relatie tot verantwoordelijkheden van VWS

In de structuur van de artikelen wordt de eigenheid van de premie-uitgaven tot uitdrukking gebracht.

Zowel de begrotings- als de premie-uitgaven vallen onder de collectieve uitgaven. Er is echter wel een belangrijk verschil tussen beide uitgaven. Bij de begrotingsuitgaven zijn we zelf belast met de uitvoering en voeren we zelf het beheer over de bij de begroting beschikbaar gestelde middelen. Alle verplichtingen worden aangegaan en alle uitgaven worden gedaan door of namens ons. Bij de premie-uitgaven in de zorg is dat anders; hieraan liggen individuele beslissingen van de bij de zorg betrokken partijen ten grondslag (patiënten/consumenten, zorgaanbieders en zorgverzekeraars).

VWS heeft een indirecte verantwoordelijkheid ten aanzien van de gezondheidszorg (toegankelijkheid, betaalbaarheid, kwaliteit). De Nederlandse gezondheidszorg is in belangrijke mate een zaak van het particuliere initiatief. Zorg verlenen is de primaire verantwoordelijkheid van private zorgaanbieders en voor die zorgverlening wordt betaald binnen privaatrechtelijke verhoudingen tussen patiënten, zorgaanbieders en zorgverzekeraars.

Gezien het wettelijk stelsel van ziektekostenverzekeringen (AWBZ en ZFW) hebben de zorguitgaven zoals aangegeven voor een belangrijk deel een collectief karakter. Het bijzondere karakter van de premie-uitgaven wordt primair ingegeven door het verzekeringskarakter van de uitgaven. Dat betekent dat de geïnde premies een eigen bestemming hebben. Ten aanzien van de AWBZ en de ZFW heeft de minister van VWS belangrijke regulerende bevoegdheden, maar de primaire verantwoordelijkheid voor de uitvoering daarvan ligt bij de (privaatrechtelijk) vormgegeven uitvoeringsorganen. Ook ten aanzien van de organisatie van het aanbod en de tarieven beschikken we over regulerende bevoegdheden. Deze zijn met name geregeld in de WZV en de WTG.

De premie-uitgaven maken geen deel uit van het wetslichaam en de begrotingsstaat. Deze uitgaven zijn als beleidsinformatie opgenomen in de toelichting bij de begrotingsartikelen. In de toelichting wordt bij de beschrijving van het instrumentarium een onderscheid gemaakt tussen begrotingsgerelateerde en premiegerelateerde instrumenten. Vanaf artikel 33 zijn alle instrumenten begrotingsgerelateerd en wordt het genoemde onderscheid niet aangebracht. Verder zijn de begrotings- en premie-uitgaven in aparte budgettaire tabellen opgenomen in de toelichting.

De tabellen met premie-uitgaven geven een beeld van de verwachte uitgavenontwikkeling op het beleidsterrein in het desbetreffende beleidsartikel. Deze uitgavenontwikkeling is uitgesplitst naar de verschillende sectoren die binnen dat artikel vallen. Voor de verwachte groei in 2004 en volgende jaren kent ieder premieartikel een zogenoemde groeiruimte, waarmee onder andere de verwachte demogroei kan worden opgevangen. Deze is in de tabellen apart weergegeven. Voor de AWBZ-artikelen (geestelijke gezondheidszorg, gehandicaptenzorg en verpleging en verzorging) is besloten het uitgavenniveau te beperken en beheersbaar te maken door de productieafspraken te bevriezen op het niveau van de afspraken die op 1 april 2004 zijn gemaakt. Voor eventuele knelpunten zijn op het beleidsartikel 25 (Modernisering AWBZ) middelen gereserveerd. Deze zullen in voorkomende gevallen aan de desbetreffende beleidsterreinen toegedeeld worden. Daarnaast zijn voor alle premieartikelen op het niet-beleidsartikel 99 (Nominaal en onvoorzien) bedragen gereserveerd voor nog niet verdeelde middelen voor loon- en prijsbijstellingen. Voor het jaar 2009 staan op dit artikel de benodigde middelen geparkeerd voor de verwachte demogroei bij ongewijzigd beleid.

Om een duidelijk beeld te krijgen van de totale uitgaven en financiering van de zorg in Nederland is in de bijlage een «Financieel Beeld Zorg» opgenomen. De belangrijkste mutaties in de begrotings- en premie-uitgaven zijn opgenomen in de verdiepingsbijlage.

1.1 Beleidsagenda

De beleidsagenda geeft kort de beleidsprioriteiten voor 2005 weer. Deze worden verder uitgewerkt in de beleidsartikelen.

1.2 Beleidsartikelen (en niet-beleidsartikelen)

Ten opzichte van de begroting 2004 zijn in de beleidsartikelen en de niet-beleidsartikelen enkele wijzigingen doorgevoerd. Deze hebben betrekking op de artikelen 21 (Preventie en gezondheidsbescherming), 22 (Curatieve Zorg), 25 (AWBZ-brede zorg), 26 (Gehandicapten- en hulpmiddelenbeleid), 29 (Arbeidsmarktbeleid), 30 (Marktordening, opleidingen, informatie- en kwaliteits- en patiëntveiligheidsbeleid), 31 (Zorgverzekeringen), 34 (Lokaal beleid), 36 (Oorlogsgetroffenen en Herinnering WO II) en 37 (Inspecties). De wijzigingen hebben betrekking op de titel van het beleidsartikel, op het aantal operationele doelstellingen en/of op de formulering van de doelstellingen. In de meeste gevallen is er geen of nauwelijks sprake van een inhoudelijke wijziging.

Conform de rijksbegrotingsvoorschriften is de VBTB-paragraaf in alle beleidsartikelen vervallen. De voornemens om verdere VBTB-verbeteringen door te voeren zijn opgenomen onder de bedrijfsvoeringparagraaf. De laatste paragraaf in elk beleidsartikel is nu een evaluatieprogrammering.

De beleidsartikelen en het artikel Algemeen zijn als volgt opgebouwd:

a. Algemene doelstelling

b. Operationele doelstelling

c. Budgettaire gevolgen van beleid

d. Evaluatieprogrammering

De opbouw van het niet-beleidsartikel Nominaal en onvoorzien wijkt hiervan af, vanwege het technische karakter.

Hieronder werken we de onderdelen van die algemene opbouw nader uit.

a. Algemene doelstelling

Elk beleidsartikel begint met een algemene doelstelling. Deze doelstelling strekt zich uit over het totale beleidsveld van het beleidsartikel en formuleert het maatschappelijke effect dat we met het beleid beogen.

b. Operationele doelstelling

Bij de operationele doelstelling worden eerst de beleidseffecten beschreven van een bepaald aspect van de algemene doelstelling. Daarna volgt een passage waarin de aard van de verantwoordelijkheid van de bewindslieden (en zonodig van andere actoren) wordt beschreven, evenals de instrumenten die bijdragen aan het realiseren van de doelstelling. Waar mogelijk zijn vervolgens de veronderstellingen in effectbereiking, doelmatigheid en raming opgenomen. Verder zijn de operationele doelstellingen en instrumenten waar mogelijk voorzien van prestatiegegevens.

c. Budgettaire gevolgen van beleid en begrotingsflexibiliteit

Elk beleidsartikel bevat een tabel met de budgettaire gevolgen van het beleid. Voor de meeste zorgartikelen (21 t/m 27 en 31) zijn twee budgettaire tabellen opgenomen: één voor de begrotingsuitgaven en één voor de premie-uitgaven.

In de budgettaire tabel voor de begrotingsuitgaven zijn de programma-uitgaven toegerekend aan de operationele doelstellingen. Binnen de operationele doelstelling zijn bij de programma-uitgaven, voor zover van belang, de garanties en het beslag van de rijksbijdragen aan zelfstandige bestuursorganisaties (zbo's), baten-lastendiensten, rechtspersonen met een wettelijke taak (rwt's) en medeoverheden afzonderlijk aangegeven. De programma-uitgaven bestaan nagenoeg volledig uit subsidies, met uitzondering van de hiervoor genoemde financiële instrumenten. Een relatief klein deel van de programma-uitgaven wordt verricht in de vorm van opdrachten (op basis van een overeenkomst). Als in de toelichting op de instrumenten het begrip subsidie wordt gehanteerd, worden daarmee ook deze opdrachten bedoeld. De wijze van presentatie wijkt daarmee enigszins af van de rijksbegrotingvoorschriften. Over deze afwijkende presentatie is overeenstemming met de minister van Financiën.

De apparaatuitgaven in de budgettaire tabel voor de begrotingsuitgaven van het kerndepartement zijn aan de beleidsartikelen toegerekend op basis van de indeling van de beleidsartikelen, voor zover er een directe relatie bestaat tussen de algemene beleidsdoelstelling en de apparaatuitgaven. De inspecties staan in een apart beleidsartikel. Artikel 98 bevat de apparaatuitgaven van het kernministerie die geen directe relatie hebben met de doelstellingen uit de beleidsartikelen.

De budgetflexibiliteit is alleen van toepassing op de budgettaire tabel voor de begrotingsuitgaven (hierna begrotingsflexibiliteit te noemen). Deze is in een afzonderlijke tabel opgenomen. De gevolgde systematiek bij begrotingsflexibiliteit is dat het kasbeslag over de jaren 2005 tot en met 2009 van de verplichtingen in een percentage worden weergegeven. Daarbij wordt een onderscheid gemaakt naar juridische verplichtingen, bestuurlijk gebonden reserveringen, beleidsmatige reserveringen en overig budget. In de toelichting bij de tabel wordt de aard van de belangrijkste geraamde uitgaven toegelicht. De basis van de weergegeven bedragen en percentages is de departementale administratie. Deze geven een raming weer van de situatie per 1 januari 2005.

In de budgettaire tabel voor uitgaven uit premiemiddelen staan de ramingen voor de onderscheiden sectoren vermeld. Hiervoor is gekozen omdat het niet mogelijk is de premie-uitgaven toe te rekenen aan operationele doelstellingen.

d. Evaluatieprogrammering

In het kader van de Regeling Prestatiegegevens en Evaluatieonderzoek (RPE) van de rijksoverheid houdt VWS een evaluatieprogrammering bij. In deze programmering worden de monitoringsystemen en evaluatieonderzoeken bijgehouden die VWS inzet om te volgen of de doelstellingen worden bereikt en of de beleidsinstrumenten doelmatig zijn ingezet.

De evaluatieprogrammering bevat een overzichtstabel van het moment waarop per algemene of operationele doelstelling informatie over de onderliggende beleidsinstrumenten beschikbaar is. De precieze gegevens over de aard en inhoud van de monitoringsystemen en evaluatieonderzoeken van VWS zijn terug te vinden in het registratiesysteem EvaluatieOverzicht Rijksoverheid (EOR) op RYX-intranet.

1.3 Diensten die een baten-lastenstelsel voeren

VWS kent in 2004 vier baten-lastendiensten:

• Agentschap College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (ACBG)

• Centraal Informatiepunt Beroepen Gezondheidszorg (CIBG)

• Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM)

• Nederlands Vaccin Instituut (NVI)

De positie van baten-lastendiensten komt in de begroting tot uitdrukking in een aparte paragraaf. Daarin zijn de activiteiten van de baten-lastendiensten en de financiële gevolgen daarvan integraal beschreven. De beleidsmatige relevantie van een baten-lastendienst komt tot uitdrukking in de toelichting op de operationele doelstelling(en) waaraan de activiteiten van de baten-lastendienst een bijdrage leveren. Als daarbij sprake is van een financiële bijdrage vanuit het departement, wordt die ook daar begroot.

Het NVI is een zogenoemde tijdelijke baten-lastendienst.

1.4 Bedrijfsvoeringparagraaf

De bedrijfsvoeringparagraaf is een uitzonderingsrapportage. Hierin zijn alleen die bedrijfsvoeringonderwerpen opgenomen die in 2005 specifiek aan de orde zijn. In de bedrijfsvoeringparagraaf wordt nader ingegaan op de onderwerpen die vallen onder de sturing en de beheersing van de bedrijfsprocessen, zoals de planningscyclus en de organisatie en ontwikkeling op het terrein van VBTB.

1.5 Bijlagen

Deze begroting heeft de volgende bijlagen:

• Financieel Beeld Zorg. Deze bijlage geeft een totaalbeeld van de uitgaven en de financiering van de zorg in Nederland.

• Verdiepingsbijlage. Deze bijlage geeft per artikel de standen (begroting en/of premie) en de belangrijkste mutaties (begroting en/of premie). Verder is het overzicht opgenomen van de zelfstandige bestuursorganisaties (zbo's) en rechtspersonen met een wettelijke taak (rwt's) die een bijdrage ontvangen uit begrotings- of premiemiddelen.

• Moties en Toezeggingen. Deze bijlagen geven een overzicht van de toezeggingen die bewindspersonen hebben gedaan en de stand van zaken van moties die de Tweede Kamer heeft aanvaard.

• Afkortingenlijst.

• Trefwoordenregister.

2. Subsidiebeleid verder herzien

VWS gaat in 2005 verder met het aanpassen van het subsidiebeleid: minder zaken beter doen en subsidiegeld flexibeler inzetten, meer gericht op echte beleidsprioriteiten. Voor nieuwe projectsubsidies en opdrachten beschikken wij van 2005–2007 over gemiddeld circa € 110 miljoen per jaar, afgezien van bestaande verplichtingen. Dit geld trekken wij uit voor onze hoofdprioriteiten: kwaliteit, innovatie en doelmatigheid, informatievoorziening, preventie, lokale agenda en meedoen en sport. Premiesubsidies (subsidies uit premiegelden van de Zfw of de AWBZ, dus niet vanuit de begroting) verdwijnen als instrument. Een deel van de huidige premiesubsidies wordt een aanspraak in het verzekerde pakket of gaat over naar de nieuwe WMO, een deel wordt voortaan uit de begroting betaald en een deel afgebouwd.

De verdeling van de begrotingssubsidies voor eerder genoemde hoofdprioriteiten is in tabelvorm met een toelichting terug te vinden in verschillende artikelen van deze begroting.

BELEIDSAGENDA 2005: NIEUWE FUNDAMENTEN VOOR EEN TOEKOMSTBESTENDIGE ZORG

1. Het zorgstelsel onder druk

De overheid is in de tweede helft van de vorige eeuw in Nederland steeds meer verantwoordelijk geworden voor de gezondheidszorg en de langdurige zorg voor ouderen en gehandicapten. Deze ontwikkeling sluit aan bij een algemene trend in Europa, met als doel de toegankelijkheid van de zorg te verbeteren. De groeiende rol van de overheid in de zorg heeft tot in de jaren zeventig geen ernstige problemen opgeleverd met de betaalbaarheid. Dat kwam door een aantal historisch unieke factoren: de Europese bevolkingen waren in de «babyboomjaren» jong en gezond, mantelzorg bleef in vele landen lange tijd vanzelfsprekend en de grote vlucht van de medische technologie moest nog beginnen. De kosten bleven lange tijd tamelijk beperkt en waren bovendien grotendeels onzichtbaar: ze werden gedekt door inning van wettelijke premies en belastingen zonder dat de netto inkomensontwikkeling daar onder leed. Naoorlogse Europeanen zijn vrijwel zonder uitzondering opgevoed met de gedachte dat de staat garant staat voor «gratis» gezondheidszorg.

Primaat overheid ontmoedigt verantwoordelijkheid en prestatiegerichtheid

De overheid lijkt door de manier waarop het systeem van zorg in ons land de afgelopen decennia is ingericht, tot in detail verantwoordelijk te zijn geworden voor de zorg. Dit heeft geleid tot veel bureaucratie en te weinig verantwoordelijkheden voor de hoofdrolspelers in de zorg. Wat zien we in het huidige zorgstelsel?

• De burger is op veel terreinen een kritische consument. Voor zijn eigen gezondheid – toch een wezenlijk onderdeel van zijn bestaan – is zijn rol echter zeer beperkt. De burger betaalt weinig direct mee aan de kosten van de zorg en kent meestal prijs noch kwaliteit van de zorg. Hij heeft daarom geen belang bij de meest doelmatige keuze. Collectieve arrangementen overheersen en dat stimuleert de mogelijkheden niet om de zorgbehoefte op andere manieren op te vangen: door de burger zelf, door mantelzorg, ondersteuning vanuit het maatschappelijk middenveld of door tussenkomst van de gemeente.

• De zorgverzekeraar verkoopt weliswaar een product aan zijn klanten maar heeft in het huidige systeem van zorgverzekeringen weinig invloed op de prijs van dat product en te weinig belang bij kostenbeheersing. Een verbrokkelde verzekeringsmarkt (Ziekenfondswet, particuliere verzekeringen) beperkt om te beginnen de concurrentie tussen verzekeraars. Ten tweede staan verzekeraars nog te weinig onder druk van kritische consumenten. Ziekenfondsverzekerden hebben nauwelijks financieel belang om van verzekeraar te wisselen, particuliere verzekerden kunnen het vaak niet. Dit alles geldt in extreme mate in de AWBZ-sector: verzekeraars lopen daar helemaal geen financieel risico en consumenten hebben geen enkel voordeel bij het overstappen tussen verzekeraars.

• De aanbieders van zorg – onder andere huisartsen, medisch specialisten, ziekenhuizen, instellingen voor verzorging en verpleging, apothekers, paramedici – worden te weinig gestimuleerd tot optimale prestaties. De wijze van financieren van instellingen en zorgverleners beloont doelmatig handelen en kwaliteitsverbetering onvoldoende. Het huidige zwaar gereguleerde en inflexibele stelsel remt bovendien creativiteit. Instellingen lijken zich vanwege de gedetailleerde regelgeving meer te richten op het voldoen aan de eisen uit «Den Haag» dan op het leveren van optimale dienstverlening aan de zorgconsumenten. Verzekeraars kunnen door gebrek aan concurrentie en zicht op prestaties weinig tegenwicht bieden aan aanbieders van zorg.

Nieuwe fundamenten nodig

Het naoorlogse primaat van de overheid heeft er dus toe bijgedragen dat er onvoldoende prikkels zijn voor doelmatigheid. Dit gebrek aan efficiency knelt sinds de jaren tachtig steeds meer, onder andere door de toenemende kosten van de medische technologie, druk uit de samenleving om het zorgpakket uit te breiden en de gevolgen van de vergrijzing. In de ouder wordende samenleving moeten relatief steeds minder mensen de zorg betalen voor een groeiende groep dure patiënten. Al met al is het aandeel van de zorgkosten in het Bruto Binnenlands Product sterk toegenomen. Binnen de Europese Unie stegen de uitgaven in Nederland de afgelopen jaren het sterkst. Nederland heeft zich met een zorgquote1 van 9,7 procent in 2004 in de Europese voorhoede genesteld. Deze ontwikkeling valt te meer op omdat Nederland in vergelijking met onze Europese partners nog een jong land is en de echte vergrijzing hier nog moet beginnen.

Het is duidelijk dat de Europese zorgstelsels onder zware druk staan en dat de vergrijzing die druk in de komende jaren nog verder zal opvoeren. Vrijwel alle Europese landen nemen daarom maatregelen om de zorgsector beter te beheersen. Dat is niet een kwestie van louter bezuinigen, het gaat vooral om vergroting van de individuele verantwoordelijkheden van de hoofdrolspelers in de zorg. De cliënt moet een kritische zorgconsument worden die aangemoedigd wordt om verantwoorde keuzes te maken. Verzekeraars moeten op prijs, service en kwaliteit gaan concurreren en zorgaanbieders moeten meer geprikkeld worden om doelmatig zorg te leveren. De overheid behoudt in onze visie een belangrijke rol in het waarborgen van kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van de zorg. Maar de fundamenten van ons stelsel moeten worden vernieuwd door de verantwoordelijkheden zo dicht mogelijk te leggen bij de mensen en instituties waar het om gaat.

2. Verantwoordelijkheden leggen waar ze horen

De afstand tussen beslissen over, betalen voor en gebruiken van de zorg is nu te groot. Het kabinet werkt daarom aan een nieuw zorgstelsel waar de verantwoordelijkheden komen te liggen waar ze horen: bij burgers, zorgverzekeraars, zorgaanbieders en in bepaalde gevallen bij gemeenten. Deze partijen krijgen meer ruimte om zelf te beslissen maar worden tegelijkertijd meer geconfronteerd met de gevolgen van hun gedrag.

Het jaar 2005 is een belangrijk jaar. We bereiden ons voor op belangrijke wijzigingen die in 2006 moeten ingaan: de nieuwe Zorgverzekeringswet (ZVW) voor de curatieve zorg, de aangepaste AWBZ en de nieuwe Wet op de Maatschappelijke Ondersteuning (WMO).

Naar een kritische zorgconsument

Meer bewust zijn van gezond leven

Ons vertrekpunt is dat de burger meer verantwoordelijkheid moet nemen voor zijn eigen gezondheid. Veel mensen gaan achteloos met hun gezondheid om. Het verband tussen ongezond leven en het vóórkomen van ziekten wordt namelijk steeds duidelijker. Ongezondheid is voor ongeveer 30 tot 50 procent het gevolg van ongezond gedrag2. Ook een belangrijk deel van de totale jaarlijkse sterfte (140 000 sterfgevallen in 2000) hangt samen met ongezond gedrag. Het gaat dan om onder andere roken (circa 15 procent van de jaarlijkse sterfte), onvoldoende bewegen (6 procent) en te veel verzadigd vet eten (5 procent)1.

Doen we niets dan belast het toenemend ongezonde gedrag het zorgsysteem de komende jaren onnodig veel. Bovendien kunnen velen de kwaliteit van hun leven verbeteren door zich gezonder te gedragen. Het kabinet stimuleert daarom actie tegen de drie belangrijkste boosdoeners: overgewicht, diabetes en roken. Lokale partijen, scholen, bedrijven en zorgverzekeraars moeten daarbij helpen.

Meer keuzemogelijkheden burgers

Burgers moeten meer kunnen kiezen, dat is een belangrijk onderdeel van de nieuwe Zorgverzekeringswet. De burger moet zich in de zorg veel meer als een kritische consument gaan opstellen en bewust kiezen voor een zorgverzekeraar en polis die bij hem past. De drempels om van verzekeraar te veranderen worden weggenomen. Daarnaast krijgt de burger meer mogelijkheden om een goede zorgaanbieder te kiezen. Kritisch gedrag van burgers zet zorgverzekeraars en zorgaanbieders ertoe aan om goede zorg tegen een scherpe prijs te bieden.

Ook dient de burger te kiezen voor gepast, dus niet onnodig, gebruik van de zorg. Een beroep op collectieve voorzieningen dient alleen te worden gedaan wanneer dat echt nodig is; burgers moeten verzorging en ondersteuning waar mogelijk eerst zelf organiseren.

De zorgconsument heeft goede informatie nodig voor doordachte keuzes. Die is er al op veel plekken maar niet altijd even toegankelijk en betrouwbaar. VWS gaat de burger ondersteunen met internetsites die onder meer gezondheidsinformatie bevatten en informatie om zorgaanbieders en zorgverzekeraars te kunnen vergelijken. Daarnaast kan gezondheidsinformatie bij belcentra van artsen of verzekeraars ongepast gebruik van zorg tegengaan.

Financiële verantwoordelijkheid burger

Mensen maken wanneer zij een financieel belang hebben meer bewuste keuzes over de mate waarin zij zorg vragen. Wil de zorg op termijn betaalbaar blijven, dan moeten burgers beseffen wat zorg kost. Keuzevrijheid leidt bij het ontbreken van kostenbewustzijn tot vrijblijvendheid.

De Nederlandse burger betaalt de afgelopen jaren overigens al een steeds groter deel van het besteedbaar inkomen aan zorg. De modale werknemer betaalt in 2005 naar schatting € 460 per maand aan wettelijke zorgpremies, terwijl dat in 1997 nog € 200 minder was; dit is een stijging van bijna tachtig procent in acht jaar tijd. Het inkomen van de modale werknemer steeg in deze periode met 31 procent. De wettelijke premies zouden zonder de maatregelen van dit kabinet in 2005 ruim € 500 per maand bedragen.

Het kabinet heeft, om de financiële verantwoordelijkheid dichter bij de burger te brengen, in 2004 al enkele maatregelen genomen: verkleinen van het collectief verzekerde pakket en verhogen van de eigen bijdrage in de AWBZ. De no-claimregeling in de curatieve zorg die op 1 januari 2005 ingaat, is een nieuwe stap. Deze regeling geeft burgers meer verantwoordelijkheid en stimuleert hen bewuster na te denken over het al dan niet gebruiken van zorg. De Nederlandse burger betaalt ondanks al deze maatregelen met eigen bijdragen in 2005 toch nog maar negen procent van de zorgkosten direct.

Ten slotte kent de nieuwe Zorgverzekeringswet straks een nominale premie die per verzekeraar en polisvorm kan verschillen. Deze nominale premie geeft de burger een groter financieel belang om bewust te kiezen voor een verzekeraar die goed bij hem past.

Verzekeraars moeten meer concurreren

Zorgverzekeringswet

De nieuwe Zorgverzekeringswet (ZVW) moet de nadelen van het huidige zorgverzekeringsstelsel wegnemen. De kern van de nieuwe wet is dat er één verzekering komt waarvoor de overheid het verplichte basispakket bepaalt en waarvoor verzekeraars iedereen moeten accepteren, ongeacht leeftijd of gezondheidsrisico's. Alle verzekerden gaan een inkomensonafhankelijke nominale premie betalen, die per verzekeraar kan verschillen. Mensen die een te groot deel van hun inkomen aan zorgpremie betalen, worden tegemoet gekomen in de kosten met een wettelijke zorgtoeslag.

De ZVW zal de concurrentie op de zorgmarkt doen toenemen. Ten eerste komt er één grote markt (niet langer een onderscheid tussen ziekenfonds en particulier) waarop iedere Nederlander voor elke verzekeraar een potentiële klant is. Ten tweede neemt het belang van concurrentie voor verzekeraars en verzekerden toe door het hogere niveau van de nominale premie. Dit hogere niveau komt door een verschuiving van inkomensafhankelijke naar nominale premie. Verzekeraars kunnen met elkaar concurreren op de hoogte van de nominale premie. Ook kunnen ze onderling concurreren op de wijze van vergoeden, dienstverlening, kwaliteit van de zorg, de hoogte van het eigen risico en de daaraan verbonden premiekorting. Bovendien wordt de gehele Wet op de toegang tot ziektekostenverzekeringen (WTZ) en een deel van de AWBZ in de ZVW opgenomen, waardoor verzekeraars meer risico gaan dragen.

Ten slotte zal de kwaliteit van de concurrentie verbeteren. Klanten die te duur dreigen te zijn mogen niet meer worden geweigerd (verbod risicoselectie). Hierdoor zullen zorgverzekeraars zich moeten gaan onderscheiden door goede zorg tegen een scherpe prijs (verzekeringspremie) aan te bieden. De zorgverzekeraar kan in zijn nieuwe rol zorgaanbieders meer onder druk zetten om de kwaliteit en doelmatigheid van de zorg te verhogen, in het belang van de zorgconsumenten. De verzekeraar zal stevig met de zorgaanbieders over de prijs en inhoud van de zorg gaan onderhandelen om de cliënt goede zorg tegen een scherpe prijs te kunnen bieden.

AWBZ

De AWBZ voorziet op een solidaire manier in de behoefte aan zorg van chronisch zieken, lichamelijk en verstandelijk gehandicapten en mensen in verpleeg- en verzorgingshuizen. De AWBZ is een belangrijke sociale voorziening die het waard is om behouden te blijven. Om de kosten beheersbaar te houden moet het huidige systeem wel worden aangepast. De AWBZ kostte in 2003 nog € 20 miljard; doen we niets dan is dat in 2020 € 48,5 miljard. De AWBZ-premie dreigt met deze groei te stijgen van 12,3 procent van het brutoloon in 2003 naar 17,2 procent in 2010 en 24,1 procent in 2020.

Het kabinet wil de AWBZ meer betaalbaar en doelmatig maken en brengt de AWBZ daarom terug tot z'n oorspronkelijke doelstelling: het financieren van onverzekerbare kosten. Dus een verzekering voor ernstige, chronische hulpvragen van mensen. Daarom gaat de kortdurende geestelijke gezondheidszorg uit de AWBZ naar de ZVW die door risicodragende partijen wordt uitgevoerd. Daarnaast gaan hulp en ondersteuning vanuit de AWBZ naar het nieuwe stelsel van lokale hulp en dienstverlening, de Wet Maatschappelijke Ondersteuning, waarin de gemeente de regie voert. Mensen moeten ondersteuning eerst in hun eigen sociale omgeving proberen te regelen en waar zij dit kunnen, er meer aan meebetalen. Lukt dit niet, dan kan een beroep worden gedaan op voorzieningen van de gemeente.

Deze structurele maatregelen vragen forse inspanningen van alle partijen. Het is gewenst dat deze ontwikkeling zo min mogelijk door ad-hocingrepen wordt doorkruist. Daarom is met de verschillende organisaties van aanbieders van zorg voor de periode tot en met 2007 een convenant afgesloten. Hierin is afgesproken dat de aanbieders van zorg voor hetzelfde geld jaarlijks 1,25% meer mensen in de zorg zullen nemen om nieuwe uitgavenoverschrijdingen te voorkomen. Het kabinet stelt daar tegenover dat (behoudens bijzondere omstandigheden) als de uitgaven voor de AWBZ binnen het uitgavenkader blijven, geen nieuwe pakket- of generieke tariefsmaatregelen zullen worden genomen.

Het kabinet wil verder de kwaliteit en de doelmatigheid van de zorg in de AWBZ verbeteren.

Er worden maatregelen genomen voor betere sturing, dienstverlening en meer marktwerking. Zo wordt de indicatiestelling in de AWBZ vanaf 1 januari 2005 weer strakker centraal geregeld en niet meer aan individuele gemeenten overgelaten.

Het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) moet zorgen voor een zo uniform en weinig bureaucratisch mogelijke werkwijze bij het beoordelen van zorgvragen.

Op 1 januari 2005 gaat de functiegerichte bekostiging voor de extramurale zorg in. Dit betekent dat de zorg via een eenvoudig en inzichtelijk systeem wordt betaald dat beter aansluit bij de zorgvraag van de klant. Het nieuwe systeem geeft zorgkantoren de mogelijkheid om met aanbieders te onderhandelen over de in te kopen zorg. Ook hoeft het zorgkantoor sinds 1 september 2004 niet meer met elke instelling in zee te gaan, het kan slecht presterende instellingen weigeren of dwingen hun dienstverlening te verbeteren. Om zorgkantoren op hun beurt «scherp» te houden ziet het College van toezicht op de zorgverzekeringen (CTZ) toe op hun prestaties.

Als in 2006 de AWBZ zijn bedoelde vorm en reikwijdte heeft gekregen, zal het kabinet beslissen over de positie van de zorginkoopfunctie die nu nog risicoloos door zorgkantoren wordt uitgevoerd.

Stevige rol gemeenten in nieuwe Wet Maatschappelijke Ondersteuning

Het kabinet voert naar verwachting in 2006 de nieuwe Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) in. De huidige Welzijnswet, waaronder het lokale jeugdbeleid, en de Wet Voorzieningen Gehandicapten gaan op in de WMO. Vanuit de AWBZ gaan de huishoudelijke verzorging, een deel van de ondersteunende en activerende begeleiding en een aantal specifieke subsidieregelingen naar de WMO.

De WMO gaat uit van de mogelijkheden van burgers zelf; nu leunen burgers te veel op overheidsvoorzieningen om eenvoudige problemen op te lossen. Daarnaast moet de WMO een eind maken aan onvrede over het aanbod: er is te weinig samenhang, er zijn te veel loketten en er is geen sprake van «zorg op maat». Vooral de groeiende groep ouderen en gehandicapten die zelfstandig wil blijven wonen, heeft daar last van.

Gemeenten krijgen de regie over het uitvoeren van de voorzieningen in de nieuwe WMO. Zij zullen zich moeten verantwoorden naar de gemeenteraad en de eigen burgers over de wijze waarop ze deze taak invullen. Het kabinet overlegt onder meer met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten over hoe de nieuwe wet ingevoerd moet worden. In 2005 werken wij verder aan het benodigde wettelijk kader.

Vooruitlopend op de feitelijke invoering van de WMO worden in 2005, in diverse gemeenten experimenten gestart. Tal van gemeenten hebben zich hiervoor aangemeld. De experimenten spelen zich onder andere af op het gebied van huishoudelijke zorg en verslavingszorg.

Zorgaanbieders moeten beter presteren

Ook de zorgverleners zelf moeten beter gaan presteren. Daarvoor is het nodig dat verzekeraars stevig met aanbieders van zorg onderhandelen over prijs en kwaliteit. Daarnaast moeten consumenten zich kritisch opstellen over de kwaliteit en service van de zorgaanbieders. Dit dwingt zorgaanbieders er toe om goede zorg voor een scherpe prijs te leveren. Voor betere prestaties van zorgaanbieders zijn drie aspecten van marktwerking van belang: inzicht in prestaties, meer tegenwicht van verzekeraars en consumenten en meer onderhandelingsruimte.

Inzicht in prestaties

Goed zicht op prestaties legt druk op aanbieders om goed te presteren. Het moet duidelijker worden wat zorgaanbieders precies doen en tegen welke prijs. Ziekenhuizen krijgen hiervoor een systeem van diagnose-behandelcombinaties (dbc's). Dit laat zien welke handelingen de arts, verpleegkundige of ondersteuner verricht bij welke ingreep en tegen welke prijs.

Er komen tevens prestatievergelijkende onderzoeken (benchmarks) voor bijvoorbeeld ziekenhuizen en de eerstelijnszorg. DBC's en de vergelijkende onderzoeken bieden verzekeraars handvatten om te onderhandelen over prijs en kwaliteit van de zorg.

In de AWBZ maakt de nieuwe functiegerichte bekostiging duidelijk welk prijskaartje er aan een bepaalde vorm van zorg hangt. Het zorgkantoor kan hiermee de prijzen van verschillende aanbieders vergelijken.

Daarnaast wordt op 1 januari 2005 een nieuw systeem van gegevensuitwisseling in de AWBZ ingevoerd, het AWBZ Zorgregistratiesysteem (AZR). Dit nieuwe elektronische systeem vergroot de doelmatigheid door snellere gegevensuitwisseling tussen de organisaties in de zorg.

Tegenwicht voor zorgaanbieders

Om zorgaanbieders beter te laten presteren is meer tegenwicht nodig van andere partijen: verzekeraars en burgers. De ZVW legt meer druk bij de zorgverzekeraar om steviger te onderhandelen met de aanbieders. Zo maken zorgverzekeraars met huisartsen aan de hand van een praktijkplan afspraken welke diensten deze leveren. De verzekeraar kan basistaken bij de huisarts inkopen, maar ook extra taken, bijvoorbeeld diabetesbehandeling.

In de AWBZ gaan zorgkantoren meer onderhandelen met aanbieders, zij hoeven niet meer bij iedere aanbieder zorg af te nemen.

De goed geïnformeerde en kritische zorgconsument is ten slotte ook een belangrijk tegenwicht voor de zorgaanbieder. Hij zal minder presterende zorgaanbieders zoveel mogelijk mijden.

Meer onderhandelingsruimte

Concurrentie en onderhandelingen met verzekeraars dwingen zorgaanbieders tot beter presteren. Zo mogen verzekeraars vanaf 1 januari 2005 voor gemiddeld tien procent van de ziekenhuisproductie vrij onderhandelen met ziekenhuizen over de prijs.

Bij de fysiotherapeuten worden de tarieven op 1 januari 2005 bij wijze van proef vrijgelaten. Dit betekent dat de verzekeraars met de fysiotherapeuten onderhandelen over de prijs van een consult.

Naast deze randvoorwaarden voor betere prestaties stimuleren wij acties voor meer doelmatigheid bij zorgaanbieders. Zo werken VWS, de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen en de Orde van Medisch Specialisten samen in het programma Sneller Beter. Uitgangspunt hiervan is dat er veel goed gaat in de ziekenhuiszorg en medisch-specialistische zorg, maar in veel gevallen kan het sneller en beter. Vernieuwing in de zorg kan leiden tot betere kwaliteit én/of minder kosten. Het programma besteedt ook aandacht aan patiëntveiligheid. In één van de onderdelen van het programma werpen topmanagers uit het bedrijfsleven als «ambassadeur» een frisse blik op de huidige prestaties in de zorg. De ervaringen met de eerste ambassadeur hebben mede geleid tot afspraken met de ziekenhuizen over meer doelmatigheid in de patiëntenlogistiek; de manier waarop een ziekenhuis de zorg voor patiënten organiseert.

Overheid blijft randvoorwaarden bepalen

De overheid is en blijft verantwoordelijk voor het systeem van toegankelijke, betaalbare en kwalitatief goede zorg. De overheid bepaalt – zij het veel minder in detail dan tot nu toe – de spelregels, ziet toe op een juiste toepassing daarvan en schept de voorwaarden voor een goed functionerende gezondheidszorg. VWS richt zich voor een goede invulling van de veranderende rol het komende jaar vooral op:

Bevorderen concurrentie en beter toezicht op mededinging

Er komt geleidelijk aan op een aantal zorgmarkten meer marktwerking (ziekenhuizen en fysiotherapie). Er blijft de mogelijkheid om in te grijpen bij ongewenste ontwikkelingen. Tevens worden eerlijke concurrentie en marktcondities goed in de gaten gehouden. De Zorgautoriteit (nu nog in oprichting) volgt de effecten van het invoeren van marktwerking. In 2006 gaat de Zorgautoriteit echt van start. Zij krijgt dan meer wettelijke bevoegdheden om zowel concurrentie in de zorg te bevorderen als waar nodig in te grijpen.

Meer vrijheid bouw instellingen

De Wet toelating zorginstellingen (WTZi) ligt bij de Tweede Kamer ter behandeling als vervanger van de Wet Ziekenhuisvoorziening (WZV). De nieuwe wet maakt het mogelijk om gereguleerde marktwerking te introduceren in het zorgaanbod. Dat betekent onder meer dat de bouw van zorginstellingen geleidelijk aan meer aan het veld wordt overgelaten. Op grond van deze wet worden eisen gesteld aan transparant bestuur en ordelijke bedrijfsvoering.

Toezichtstructuur aanpassen

Andere regels en ander toezicht hebben gevolgen voor de huidige organen die zich met regels en toezicht bezighouden. Dit raakt zowel het ministerie van VWS zelf als de zelfstandige bestuursorganen (ZBO's). De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) gaat haar toezicht anders organiseren. Voor ieder terrein waar de IGZ zich op richt, inventariseert ze welke (potentieel) ernstige risico's de aandacht van de inspectie vragen en welke vormen van toezicht daarvoor nodig zijn. De Tweede Kamer krijgt tegelijk met de wettelijke regeling van de Zorgautoriteit in 2005 een voorstel voor een nieuwe toezichtstructuur.

3. Ombuigingen en intensiveringen in 2005

Het kabinet zet vol in op het vernieuwen van de fundamenten van ons zorgstelsel. Maar ook de afgelopen jaren is er in de zorg al veel gebeurd. Vanaf 2000 is met de introductie van het «boter-bij-de-vis-principe» extra geld in de zorg geïnvesteerd om de zorgproductie te verhogen. Dit heeft er toe geleid dat de wachtlijsten over de hele linie zijn gedaald en dat op veel plaatsen de wachttijden korter zijn geworden.

De keerzijde hiervan was een sterke stijging van de zorguitgaven. Het Kabinet heeft daarom bij de begroting 2004 een aantal maatregelen genomen om de zorguitgaven te beheersen. Zo is in 2004 het verzekerde pakket beperkt en zijn de eigen betalingen in de AWBZ verhoogd. Daarnaast is in februari 2004 het geneesmiddelenconvenant gesloten tussen VWS, KNMP, Zorgverzekeraars Nederland en de Bond van de generieke geneesmiddelenindustie in Nederland. Dit convenant heeft ervoor gezorgd dat de prijzen van merkloze geneesmiddelen substantieel zijn gedaald. Tevens stimuleert het convenant zorgverzekeraars en apotheekhoudenden om afspraken te maken over doelmatig inkoop- en aflevergedrag. De opbrengst van het convenant voor 2004 wordt geraamd op tenminste € 600 mln. Dankzij het convenant lijken de totale jaarlijkse uitgaven aan geneesmiddelen voor het eerst sinds lange tijd te dalen in plaats van stijgen.

Ondanks de genomen maatregelen in de zorg is er in 2004 toch € 1 miljard meer uitgegeven dan was begroot. Daarom acht het Kabinet het noodzakelijk ook in 2005 een aantal maatregelen te nemen. Deze maatregelen richten zich vooral op de zorgaanbieders en vergroten van de doelmatigheid. Zo worden zowel in de curatieve zorg als in de AWBZ een convenant gesloten waarin de afspraak tot vergroten van de doelmatigheid wordt vastgelegd.

Maatregelen curatieve zorg

• Een aantal niet strikt medisch noodzakelijke behandelingen verdwijnt per 1 januari 2005 uit het verzekerde pakket en wordt dus niet langer vergoed. Dit betreft bijvoorbeeld vetschortoperaties en hersteloperaties na sterilisatie man. Structurele besparing: € 70 miljoen.

• Ziekenhuizen, verzekeraars en VWS hebben een convenant gesloten voor meer doelmatigheid in ziekenhuizen. De € 240 miljoen die dit kan opleveren is een eerste stap in het realiseren van doelmatigheidswinst op de langere termijn. Het convenant legt de doelmatigheidswinst met centrale afspraken vast. In de toekomst moet verhoging van de doelmatigheid resultaat zijn van vrije onderhandelingen. Beide aanpakken leiden tot een beheerste groei van de zorguitgaven. Structurele besparing: € 240 miljoen.

Maatregelen AWBZ

De ontwikkeling van de AWBZ-uitgaven in 2004 was voor het kabinet reden om beheersingsmaatregelen te nemen. Om ook in 2005 de uitgaven te beperken worden de volgende maatregelen genomen:

• de zorgvraag gaat bij de indicatiestelling kritischer beoordeeld worden.

• met de organisaties van zorgaanbieders is een convenant afgesloten waarin is afgesproken dat zij jaarlijks 1,25% doelmatigheidswinst zullen boeken;

• in datzelfde convenant is afgesproken dat de ingezette maatregelen voor beheerste groei worden gecontinueerd;

• ook is afgesproken dat de regeling voor zorgvernieuwing voor geestelijke gezondheidszorg en voor gehandicaptenzorg net als in de verpleeghuiszorg en de thuiszorg komt te vervallen. Wel wordt een bedrag van € 15 miljoen in 2005 oplopend tot € 45 miljoen in 2007 gereserveerd voor innovatie en zullen er middelen voor ICT-investeringen worden gereserveerd. Ook zullen partijen zich gezamenlijk inspannen om administratieve lastenverlichting te realiseren.

• als het convenant niet in zijn opzet slaagt en er opnieuw onvoorziene overschrijdingen dreigen, zal het kabinet aanvullende maatregelen in de tarieven nemen.

Extra geld

Voor enkele beleidsterreinen trekken wij in 2005 extra geld uit:

• De infrastructuur voor het bestrijden van infectieziekten wordt verbeterd vanwege de toenemende dreigingen op dit terrein. Investering in 2005: € 25 miljoen.

• De stelselherziening is een ingrijpende operatie waar wij extra geld voor uittrekken. Investering in 2005: € 49 miljoen.

• Er wordt geïnvesteerd in extra opleidingen in de zorg. Dit betreft onder andere verpleegkundige vervolgopleidingen en opleidingen voor medisch-ondersteunende functies. Investering in 2005: € 10 mln.

• Voor chronische zieken in de zorg wordt € 25 miljoen extra ingezet.

4. Overige prioriteiten

Wet op de Jeugdzorg en Operatie Jong

Het jaar 2005 is een mijlpaal in de jeugdzorg omdat dan de nieuwe Wet op de Jeugdzorg van kracht wordt. De nieuwe wet moet de doelmatigheid en de kwaliteit van de jeugdzorg verbeteren en met er voor zorgen dat jongeren en hun opvoeders eerder en beter worden geholpen. De wet gaat onnodige bureaucratie tegen. Een landelijke jeugdzorgbrigade doet op verzoek van VWS voorstellen om de doelmatigheid, kwaliteit en innovatie in de jeugdzorg te verbeteren.

De interdepartementale Operatie Jong pakt knelpunten aan tussen lokale, regionale en landelijke overheid bij sectoren als onderwijs, arbeidsmarkt en welzijn. Die aanpak moet de keten van voorzieningen voor de jeugd versterken. De commissaris jeugd- en jongerenbeleid adviseert het kabinet eind 2005 over betere samenhang in het landelijke jeugdbeleid. Een voorbeeld van de genoemde samenwerking is de BOS-regeling waarmee VWS de samenwerking tussen buurt, onderwijs en sport op lokaal niveau wil stimuleren. Doel van deze samenwerking is het verminderen van achterstanden van jeugdigen door het inzetten van sport- en beweegactiviteiten.

Nieuwe sportnota in 2005

Hoe staat de rijksoverheid in de sportwereld en welke rol hoort daarbij, zeker nu de overheid weer meer verantwoordelijkheden bij burgers en instellingen zelf wil leggen? Die vragen krijgen een antwoord in de nieuwe sportnota van VWS die in het voorjaar van 2005 aan de Tweede Kamer wordt aangeboden.

De nota legt de uitgangspunten en doelstellingen van het sportbeleid van VWS voor de komende jaren vast. De teneur zal zijn: keuzes maken, afbakenen van taken en vastleggen van prestaties van zowel de sport als de overheid.

Minder bureaucratie in de zorg

Het kabinet wil de administratieve lasten in vier jaar met een kwart reduceren. Hiervoor zijn niet alleen minder regels maar ook een betere bedrijfsvoering nodig bij bedrijven, instellingen en vrije beroepsbeoefenaren. Op de VWS-terreinen is een besparing van € 310 miljoen mogelijk door regels en handelingen te schrappen of te vereenvoudigen, procedures met minder administratieve lasten in te voeren en bestaande informatie en informatiebronnen beter te gebruiken zodat niet telkens dezelfde handelingen hoeven te worden verricht. Voorbeelden zijn: het afschaffen van de machtigingen, eenvoudiger declaratieverkeer en het moderniseren van de jaarverantwoording. VWS verwacht de administratieve lasten in 2005 met € 85 miljoen te kunnen verminderen. Daarnaast werkt VWS aan de reductie van administratieve lasten voor burgers. Daarvoor wordt een nulmeting verricht en worden reductievoorstellen opgesteld. Onderstaande tabellen laten de verwachte afname en toename van de administratieve lasten in 2005 voor de VWS-terreinen zien.

Op dit moment wordt geen toename van de lasten verwacht.

Financieel beleid op hoofdlijnen

Deze paragraaf beschrijft het financiële beleid op hoofdlijnen. Dat gebeurt met twee tabellen: één voor de uitgaven die uit premiegelden betaald worden en één voor uitgaven die uit begrotingsgelden betaald worden. Beide tabellen beslaan de jaren 2004 tot en met 2007.

¹ Betalingen aan instellingen voor zaken die niet in het budget van de instelling zijn opgenomen. Het betreft vooral specifiek aangepaste hulpmiddelen zoals rolstoelen.

² Deze wijzigingen beïnvloeden wel de totale BKZ-uitgaven maar hiertegenover staan wijzigingen in het BKZ zelf (zie het Financieel Beeld Zorg).

De aanpak van de wachtlijsten in de zorg heeft de afgelopen jaren tot flinke extra uitgaven geleid. De VWS-begroting voor 2004 hield in de meerjarenramingen rekening met het verder stijgen van de zorgproductie. De afrekening over 2003 liet echter zien dat de netto BKZ-uitgaven zowel in de care als in de cure nog sneller groeiden.

In de care traden na de begroting 2004 ook tegenvallers op bij de bovenbudgettaire vergoedingen en bij de omvang van de eigen betalingen. De curatieve zorg had te maken met verdere tegenvallers vanwege minder besparingen dan was afgesproken voor administratieve lasten (maatregelen commissie De Beer) en het later invoeren van de maatregel voor het overig ziekenvervoer. Een meevaller was dat de raming van de opbrengst voor de maatregel schrappen fysiotherapie uit het pakket met€ 100 miljoen kon worden verhoogd.

Per saldo geven we als gevolg van de productieontwikkeling en de mee- en tegenvallers in 2004 ruim € 1 miljard meer uit dan was begroot.

De huidige economische situatie en het beleid op het gebied van de overheidsfinanciën dwingen ons tot maatregelen. Het kabinet kiest voor een beheerste groei van de AWBZ. Aanbieders van AWBZ-zorg en zorgkantoren mogen in 2004 in principe geen aanvullende productieafspraken maken boven het niveau van de per 1 maart 2004 reeds goedgekeurde productieafspraken. Hiervan kan alleen in bijzondere situaties worden afgeweken. Voor 2005 en de jaren daarna houden wij vast aan beheersing van de uitgaven, maar bieden wij tegelijkertijd ruimte voor groei en het oplossen van specifieke knelpunten. Dit wordt mede mogelijk gemaakt door binnen het beschikbare budget voor de AWBZ-zorg vanaf 2005 extra productie te realiseren, zoals in het convenant met de organisaties van zorgaanbieders is afgesproken.

De maatregel voor het beperken van het zittend ziekenvervoer is mede op verzoek van de Tweede Kamer aangepast en de voorziene eigen bijdrage voor geneesmiddelen (medicijnknaak) is geschrapt. Wij hebben dit financieel gecompenseerd door de vergoeding van de hersteloperatie sterilisatie bij de man te schrappen uit het pakket, de meeropbrengst van de no-claimregeling in te boeken en het resterende deel van de zelfzorggeneesmiddelen uit het pakket te halen.

De hogere uitgaven in de ziekenhuizen wordt bestreden door in convenanten met de algemene ziekenhuizen en met de academische ziekenhuizen af te spreken om de prijs per eenheid product te verlagen. Daarnaast schrappen wij in 2005 opnieuw enkele zaken uit het verzekerde pakket en verhogen wij de opbrengst van de no-claimregeling.

Het kabinet zet € 25 miljoen in voor chronisch zieken in de zorg. Dit bedrag zal onder andere ingezet om een aantal clusters van zelfzorggeneesmiddelen weer terug te brengen in het pakket en om de maatregel zittend ziekenvervoer te verzachten.

Ten slotte bevat de tabel nog diverse technische en macro-economische wijzigingen. Deze mutaties verlagen de BKZ-uitgaven, maar daar staat tegenover dat ook het Budgettair Kader Zorg zelf wordt verlaagd. In het Financieel Beeld Zorg wordt hier nader op ingegaan.

De meest omvangrijke bijstelling is het gevolg van de macro-economische ontwikkelingen. De lagere loon- en prijsramingen van het Centraal Planbureau verlagen ook in de BKZ-uitgaven de beschikbare ruimte voor loon- en prijsbijstelling. De financieringsontwikkeling gaat over bijstellingen op de geraamde bedragen die nodig zijn om achterstanden in de financiering van de budgetten uit het verleden in te halen. Het bedrag bij overboekingen gaat over het saldo van overboekingen tussen het premiegefinancierde deel van de VWS-begroting en het begrotingsgefinancierde deel van de VWS-begroting of andere begrotingen.

¹ Voor een toelichting op deze mutaties verwijzen wij u naar de Wijziging van de begroting van de uitgaven en ontvangsten van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (XVI) voor het jaar 2004 (wijziging samenhangende met de Voorjaarsnota) (TK 2003–2004, 29 564 XVI, nr. 1–2).

Tabel 4 laat de ontwikkeling van de uitgaven van de VWS-begroting zien vanaf de stand ontwerpbegroting 2004. Eerst worden de wijzigingen uit de Voorjaarsnota/1e Suppletore Wet 2004 weergegeven. Dan volgen de wijzigingen die sinds de 1e Suppletore Wet hebben plaatsgevonden. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen de belangrijkste mutaties, overhevelingen uit de premiemiddelen en overige mutaties.

Het kabinet heeft besloten tot een aanvullende efficiencytaakstelling. Deze bedraagt voor VWS € 1,9 miljoen in 2005 oplopend tot € 5,5 miljoen voor 2007 en latere jaren. Deze taakstelling staat, in afwachting van een concrete invulling, net als de taakstelling «inkoop en aanbesteding», op artikel 99 (Nominaal en onvoorzien) geparkeerd. Wij informeren de Tweede Kamer over de additionele efficiencytaakstelling nader bij de 1e Suppletore Wet 2005. Voor de taakstelling «inkoop en aanbesteding» gebeurt dit bij de 2e Suppletore Wet 2004.

Zie de verdiepingsbijlage voor een toelichting op de overige mutaties.

BELEIDSARTIKEL 21: PREVENTIE EN GEZONDHEIDSBESCHERMING

21.1 Algemene beleidsdoelstelling

Het bevorderen en beschermen van de gezondheid van de burger in de Nederlandse samenleving

Belangrijkste nieuwe maatregelen:

• ZonMw en RIVM maken jaarlijks een overzicht van kansrijke en kosteneffectieve preventie-interventies (21.2.1, 21.2.8).

• Wijkgerichte bevordering van gezondheid in het Beleidskader grotestedenbeleid (2005–2009) (21.1).

• Een actieprogramma ontwikkelen om de kwaliteit van de collectieve preventie te versterken (21.2.4).

• De kennis en ervaring over infectieziektebestrijding bundelen in één organisatie en een extra beveiligd laboratorium bouwen bij het RIVM (21.2.3).

• Het programma Diabeteszorg Beter ontwikkelen (21.2.2).

• Digitale röntgentechniek invoeren bij het bevolkingsonderzoek naar borstkanker (21.2.2).

• De minimale interventiestrategie stoppen met roken in de huisartsenpraktijk (H-MIS) landelijk invoeren (21.1).

Met het preventiebeleid streven we ernaar de volksgezondheid te verbeteren. Voor de komende jaren zijn de preventie van roken, overgewicht en diabetes benoemd als speerpunten. Dit is verwoord in de nota «Langer gezond leven. Ook een kwestie van gezond gedrag» (TK, 2003–2004, 22 894, nr. 20). Met het preventiebeleid zetten we in op twee sporen:

1. Nieuwe gezondheidswinst boeken

Bij dit spoor staat centraal dat chronische ziekten worden voorkomen en gezond gedrag wordt bevorderd.

2. Behaalde gezondheidswinst behouden

Maatregelen op het gebied van gezondheid en milieu, productveiligheid en letselpreventie, voedselveiligheid, vaccinatieprogramma's, hygiënemaatregelen, jeugdgezondheidszorg en bevolkingsonderzoeken hebben er de afgelopen jaren aan bijgedragen dat de volksgezondheid is verbeterd.

Van de burgers verwachten we dat ze op hun eigen gezondheid letten. Met een gezonde leefstijl is het gebruik van zorg deels te beïnvloeden: gezond gedrag vermindert de zorgconsumptie. Daarnaast zijn allerlei organisaties en beroepsbeoefenaren ervoor verantwoordelijk dat de preventie van een goede kwaliteit is. De rijksoverheid heeft op enkele onderdelen van dit beleidsveld een directe verantwoordelijkheid, zoals bij grootschalige uitbraken van infectieziekten, programmatische screening op borstkanker en voorbereiding op rampen door instellingen voor gezondheidszorg. De sturingsmogelijkheden blijken echter vaak niet helemaal voldoende om onze verantwoordelijkheid vorm te geven. Daarom zullen we in 2005 en 2006 maatregelen nemen om die sturingsmogelijkheden te vergroten. In deze ontwikkeling past dat we in 2005 een centrum voor infectieziekten gaan inrichten.

In hoeverre de volksgezondheid verbetert, meten we af aan drie indicatoren:

1. De stijging van het aantal jaren dat mensen in goede gezondheid doorbrengen.

2. Het aantal jaren dat mensen leven.

3. De daling van vermijdbare gezondheidsachterstanden.

Daarbij streven we er specifiek naar de gezonde levensverwachting van mensen met een lage sociaal-economische status te verlengen met drie jaar, van ongeveer 53 jaar in 2000 tot 56 jaar in 2020.

Naast gezondheidswinst kan preventie ook helpen de kosten voor zorg en andere maatschappelijke interventies te beheersen. ZonMw en RIVM hebben een eerste inventarisatie gemaakt van preventieve interventies die op korte termijn kostenbesparend of zeer kosteneffectief zijn. Het gaat om interventies op de volgende vier terreinen: diabeteszorg, letselpreventie, vaccinatie tegen pneumokokken en stoppen met roken. Voor de eerste drie interventies is nog nader onderzoek noodzakelijk. Voor de stoppen-met-rokeninterventie is een Minimale interventiestrategie stoppen met roken (MIS) beschikbaar die op korte termijn kostenbesparend is. De MIS ondersteunt rokende patiënten met een stappenplan om te stoppen met roken. Omdat is gebleken dat de MIS kostenbesparend is als deze in de huisartspraktijk (H-MIS) wordt uitgevoerd, is het onze inzet deze interventie in 2005 landelijk in te voeren. Dit gebeurt volgens actuele wetenschappelijke inzichten en binnen de beschikbare financieringskaders. Het Partnership Stop met Roken heeft een multidisciplinaire Richtlijn voor de behandeling van tabaksverslaving opgesteld. Op basis van deze richtlijn zullen we met de huisartsenorganisaties in overleg treden over hoe we de H-MIS in het basistakenpakket van de huisartsen adequaat kunnen uitvoeren.

Aan ZonMw en RIVM hebben we gevraagd om een jaarlijks overzicht van kansrijke en kosteneffectieve preventie-interventies: hoe staat het met het onderzoek daarnaar en hoe ontwikkelen deze interventies zich? Resultaten uit dit overzicht gebruiken we om de jaarlijkse begroting voor te bereiden.

De uitwerking van het herziene (project)subsidiebeleid wordt hier uiteengezet voor het programma Preventie. De subsidies in het cluster preventie zijn er vooral op gericht de uitvoering van de nota «Langer gezond leven ook een kwestie van gezond gedrag» in gang te zetten. Om samenhang te brengen in de verschillende activiteiten en de activiteiten beter op elkaar af te stemmen, zijn de subsidies gebundeld rondom de volgende onderwerpen:

• Overgewicht: activiteiten om overgewicht vroeg te signaleren en gezonde voeding te bevorderen, onder meer via scholen en aanbieders van voeding. Activiteiten om sport en bewegen te bevorderen maken deel uit van het programma Sport (zie artikel 35).

• Diabetes: de nadruk ligt erop mensen te informeren over diabetes en diabetes vroeg te herkennen. De kwaliteit van de diabeteszorg wordt verbeterd via het programma Kwaliteit, Innovatie en Doelmatigheid (zie artikel 30).

• Roken: activiteiten om het ingezette tabaksbeleid te ondersteunen.

• Psychische aandoeningen: activiteiten voor drugspreventie, vroegtijdige opsporing van depressie en alcoholpreventie, onder meer via de werkplek (zie ook artikel 24).

• Jeugd: activiteiten in de jeugdgezondheidszorg en een sluitend aanbod realiseren van voorkomen, signaleren en doorverwijzen enerzijds en verlenen van hulp en zorg anderzijds.

• Wijkgerichte preventie: activiteiten in wijken in de grote steden (uitvoering van gezondheid in het Beleidskader grotestedenbeleid 2005–2009 in samenhang met het cluster Lokale Agenda/Meedoen; zie artikel 34).

• Gezondheidsbescherming: activiteiten voor letselpreventie, voedsel- en productveiligheid en geneeskundige hulp bij ongevallen en rampen.

• Seksuele gezondheid: de herziene soa-bestrijding uitvoeren, preventie van ongewenste zwangerschap en preventie van vrouwelijke genitale verminking.

• Academisering Public Health: samenwerkingsverbanden ontwikkelen tussen universiteiten, gemeenten, GGD'en, e.d.

De activiteiten in het programma Preventie zijn erop gericht te stimuleren dat andere partijen hun verantwoordelijkheid nemen, wat onder meer tot uiting komt in cofinanciering. Activiteiten die zich lenen voor een programmatische benadering worden uitgevoerd in meerjarige programma's via intermediaire organisaties, zoals ZonMw. Ook zullen projecten gefinancierd worden om de Strategiebrief Infectieziektebestrijding (TK 2003–2004, 22 894, nr. 29) uit te voeren.

Het programma Preventie beslaat diverse gebundelde projecten die op de desbetreffende artikelen worden geraamd, We zullen die nader toelichten, als dat beleidsmatig relevant is (zie tabel 21.1).

In de bedragen die in tabel 21.1 staan, zijn eventuele instellingssubsidies en doorlopende projectverplichtingen niet inbegrepen. Daarnaast zijn in het overzicht de projecten die lopen via de intermediaire organisatie ZonMw en activiteiten die het RIVM uitvoert (zie paragraaf 21.2.8), niet opgenomen.

21.2 Operationele beleidsdoelstellingen

21.2.1 Gezond gedrag bevorderen: niet roken, meer bewegen, gezond eten, matig drinken en veilig vrijen

Beleidseffecten

Met het beleid voor gezondheidsbevordering streven wij de volgende effecten na:

• Niet roken: een vermindering van het percentage rokers in 2005 met een vijfde ten opzichte van 1999.

• Meer bewegen: een stijging van het percentage mensen dat voldoet aan de normactiviteit gezond bewegen1. Bewegingsarmoede moet dalen van 12% (1998) naar 10% in 2005 en 8% in 2010 (uitgedrukt als een afname van inactiviteit). Bij burgers moet de kennis van voldoende bewegen (uitgedrukt als een toename van bekendheid met de inhoud van de Nederlandse Norm Gezond Bewegen) toenemen van 0% (1998) tot 50% in 2005 en 75% in 2010.

• Gezond eten: een toename van het percentage mensen dat voldoet aan de Richtlijnen Goede Voeding (RGV)2 en de voedingsnormen. Prioriteiten voor 2005 zijn de groente- en fruitconsumptie te bevorderen en de inname van verzadigd vet en transvetzuren3 te verminderen.

De voorlopige gegevens van de voedselconsumptiepeiling (VCP) in 2003 bij 19- tot 30-jarigen geven aan dat het percentage personen dat voldoet aan de aanbeveling van 200 gram groenten en 200 gram fruit per dag gering is4. Nadat de herziene RGV is verschenen, worden kwantitatieve streefcijfers voor groente- en fruitconsumptie ontwikkeld.

In 1997/98 was de energie-inname aan verzadigd vet 14%. Wij streven ernaar dat dit percentage daalt tot 10% in 2010. In 1997/98 was de energie-inname aan transvetzuren 2%. Wij streven naar maximaal 1% transvetzuren in 2010.

• Gezond eten: stimuleren dat moeders borstvoeding geven. In 2000/01 kreeg 18,5% van de kinderen zes maanden borstvoeding. Wij streven ernaar dit te verhogen naar 22% in 2008.

• We streven ernaar dat het percentage mensen met overgewicht en obesitas over de hele linie niet verder stijgt. Bij kinderen is het doel het percentage mensen met overgewicht en obesitas te reduceren. Gemiddeld heeft 40% van de volwassen Nederlanders een te hoog lichaamsgewicht en er is bij gemiddeld genomen 13% van de jongens en 14% van de meisjes sprake van overgewicht5. We hebben het RIVM gevraagd om, op grond van de kosten en effecten van effectieve maatregelen om overgewicht of gewichtstoename te voorkomen, een rapport te schrijven over een realistisch beleidsdoel voor overgewicht over 5 en 10 jaar.

• Matig drinken: alcoholmatiging bevorderen en het risico op alcoholgerelateerde problemen beperken. Concreet streven we ernaar het percentage probleemdrinkers te verminderen en excessief alcoholgebruik (vooral het «binge drinking» onder jongeren) te voorkomen. Er zijn nog geen streefcijfers voor 2005 en verder vastgesteld. Dat gebeurt nadat in oktober 2004 de resultaten bekend zijn van het onderzoek naar het realiseren van het streefcijfer voor probleemdrinkers. In de beleidsbrief over alcohol en jongeren, die we begin 2005 aan de Tweede Kamer willen aanbieden, komt het nieuwe streefcijfer voor preventie van alcoholmisbruik onder jongeren.

• Veilig vrijen: het percentage jongeren stabiliseren (72%) dat bij wisselende seksuele contacten altijd of bijna altijd veilig vrijt.

Aard van de verantwoordelijkheid

Met ons beleid willen we het mogelijk en gemakkelijk maken dat de burger voortdurend zo veel mogelijk gezonde keuzes maakt. De verantwoordelijkheid en uiteindelijke keuze voor een gezonde leefstijl ligt daarbij primair bij de burger zelf. Of we de genoemde beleidseffecten kunnen realiseren, is voor een belangrijk deel afhankelijk van inspanningen van derden. Daar komt bij dat sociaal-economische ontwikkelingen en maatschappelijke trends ook hun invloed doen gelden, bijvoorbeeld mede via commerciële reclameacties over voeding en alcohol. Daarop hebben wij slechts een beperkte invloed. Het is ook om die reden dat wij in het kader van de preventienota-acties zullen proberen bedrijfsleven en andere maatschappelijke actoren bewust te maken van hun invloed en verantwoordelijkheid en hen aan te zetten tot actie. Daarbij zetten we primair in op zelfregulering, maar overheidsregulering is niet uitgesloten.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

De wijzigingen in de Tabakswet zijn gefaseerd in werking getreden. In 2005 zullen we tabakspreventie optimaliseren via diverse beleidsinstrumenten. Rookvrije sportkantines en horecavoorzieningen zijn daarbij een belangrijk oogmerk. Daarnaast is er meer lokaal tabaksbeleid nodig; hiertoe stimuleren wij gemeenten en GGD'en, samen met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), de Stichting Volksgezondheid en Roken (STIVORO) (voor een rookvrije toekomst) en het Nationaal Instituut voor Gezondheidsbevordering en Ziektepreventie (NIGZ). Verder staat onder meer de (parlementaire) ratificatieprocedure door Nederland, samen met de EU en haar andere lidstaten, van het mondiale WHO-Tabaksverdrag op de rol.

Om vooral de lokale handhaving te verbeteren is voor medio 2005 een wijzigingsvoorstel Drank- en Horecawet in voorbereiding. Daarin komen diverse beleidsvoornemens uit de Alcoholnota en het rapport van de Marktwerking Deregulering en Wetgevingskwaliteit (MDW)-werkgroep, onder de noemer «Openbare inrichtingen».

Onderzoek

De voedselconsumptiepeiling (VCP) is hét instrument om het voedingsbeleid te monitoren, op het gebied van zowel verantwoorde voeding als voedselveiligheid. In 2005 zullen we specifiek onderzoek doen naar de voedselconsumptie bij kinderen. Daarnaast is een nieuw systeem voor de VCP in ontwikkeling. De hoeveelheid lichaamsbeweging wordt vooralsnog in samenhang met sportdeelname, sportblessures en letsels in het algemeen gepeild binnen de landelijke enquête Ongevallen en Bewegen in Nederland (ObiN). Op dit moment treffen we de voorbereidingen voor een nieuwe meetperiode na medio 2005.

Voor het alcoholbeleid zullen we met een enquête onderzoeken of de leeftijdsgrenzen in de Drank- en Horecawet worden nageleefd. Ook zal de Stichting Alcoholpreventie de praktijk van de alcoholmarketing monitoren.

Voorlichting/communicatie

We verlenen subsidies aan gezondheidsbevorderende instellingen zoals STIVORO, het NIGZ, het Voedingscentrum, het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB) en Soa Aids Nederland. Deze subsidies zijn bestemd voor voorlichtingsacties, al dan niet via intermediairs, zoals GGD'en en koepelorganisaties van bepaalde sectoren, docenten et cetera. Daarbij spreekt VWS de verschillende partijen aan op hun professionele verantwoordelijkheid om de «best practices» gezamenlijk in de praktijk te brengen. De campagnes voor niet-roken, meer bewegen, overgewicht en matig drinken worden gefinancierd via het Leefstijlcampagneprogramma (2004–2008) van ZonMw. Dit geldt ook voor de campagnes voor letselpreventie en veilig vrijen. Het Voedingscentrum continueert onder meer de voorlichting en informatie over borstvoeding, groente- en fruitconsumptie en vetten (transvetzuren en verzadigde vetzuren).

Handhaving

De handhavingactiviteiten zullen zich in 2005 concentreren op de rookvrije werkplek en andere rookverboden. Verder is de bescherming van de jeugd ook in 2005 een speerpunt, en dus het toezicht op de naleving van de leeftijdsgrenzen uit de Tabakswet en de Drank- en Horecawet. Dit toezicht berust bij het agentschap Voedsel en Waren Autoriteit (VWA).

21.2.2 Vermijden van onnodige ziektelast door chronische ziekten

Beleidseffecten

In de nota Langer gezond leven geeft het kabinet aan dat met de preventie van zes chronische ziekten veel gezondheid kan worden gewonnen. De preventie van diabetes is benoemd als speerpunt en wordt uitgewerkt in het programma Diabeteszorg Beter 2005–2009 (POG/ZP 2 474 724, 5 juli 2004). Dit programma richt zich op diabetici. Het doel is om met een betere behandeling hun leven draaglijker te maken en complicaties en daarmee onnodig hoge kosten tegen te gaan. Na de start van het programma zullen we de doelen concretiseren met streefcijfers. Verder heeft de preventie van de volgende chronische ziekten prioriteit: hart- en vaatziekten, kanker, COPD (chronische obstructie van de luchtwegen), psychische aandoeningen en aandoeningen aan het bewegingsapparaat. De bestrijding van chronische ziekten verloopt via drie strategieën:

1. Nieuwe gevallen van chronische ziekten voorkomen. Dit gebeurt grotendeels door gezond gedrag en een «gezonde» omgeving te bevorderen (zie paragraaf 21.2.1 en 21.2.5).

2. Chronische ziekten tijdig opsporen, als goede behandeling beschikbaar is. We streven naar een hoge opkomst bij de bevolkingsonderzoeken en een hoge correlatie tussen de screeningsuitslag en de bevestigende diagnose bij mensen die op basis van de screeningsuitslag zijn doorgestuurd voor nadere diagnostiek in de curatieve zorg.

3. Complicaties en verergering voorkomen. Voor de komende jaren beogen we dat het percentage diabetici met complicaties (hart- en vaatziekten, blindheid, nierfunctiestoornis en voetamputaties) daalt.

Aard van de verantwoordelijkheid

Om de drie doelstellingen te bereiken op het gebied van chronische ziekten draagt de rijksoverheid indirecte verantwoordelijkheid:

• Om nieuwe gevallen van chronische ziekten te voorkomen, heeft de burger een belangrijke verantwoordelijkheid in het aannemen van een gezonde leefstijl (zie paragraaf 21.2.1).

• Om chronische ziekten tijdig op te sporen, coördineert het College voor zorgverzekeringen (CVZ) op ons verzoek de uitvoering van de bevolkingsonderzoeken. Het CVZ heeft als zelfstandig bestuursorgaan (zbo) een zelfstandige verantwoordelijkheid. De verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de activiteiten ligt grotendeels bij stichtingen, thuiszorgorganisaties en GGD'en. Via het preventieprogramma van ZonMw zorgen we voor voldoende mogelijkheden voor onderzoek.

• Bij het voorkomen van verergering en complicaties bij chronische ziekten hebben wij een coördinerende en stimulerende rol. De beroepsgroepen en de zorgverzekeraars zijn daarvoor primair verantwoordelijk, omdat dit onderdeel uitmaakt van kwalitatief goede zorg.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies

We subsidiëren verschillende projecten:

• In het kader van het programma Diabeteszorg Beter (€ 1,425 miljoen) wordt momenteel een transmurale diagnose-behandelcombinatie (dbc) ontwikkeld, om inkoop van goede diabeteszorg mogelijk te maken. In 2005 wordt met de dbc geëxperimenteerd, in 2006 zal deze worden ingevoerd. In het programma wordt ook een richtlijn opgesteld om diabetes bij kinderen vroeg op te sporen.

• Aan diverse instituten verlenen we subsidie voor onderzoek en vroege opsporing van (erfelijke vormen van) kanker en om de kwaliteit van leven van kankerpatiënten te verbeteren.

Onderzoek

• Het RIVM verzamelt – met behulp van andere instituten – gegevens over incidentie, prevalentie, trends en ziektegevolgen van belangrijke chronische ziekten. Voor diabetes analyseert het RIVM de preventiemogelijkheden en de effecten daarvan op het aantal diabetici en zorggebruik en -kosten.

• Het College voor zorgverzekeringen onderzoekt in 2005 de kosteneffectiviteit en doelmatigheid van het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker en de mogelijkheden om grootschalige screening op darmkanker uit te voeren.

Convenanten

• In 2005 starten wij samen met cliëntenorganisaties, zorgverzekeraars, behandelaars en lokale overheden met het actieprogramma Diabeteszorg Beter, dat loopt tot 2009.

• Wij nemen deel aan het Nationaal Programma Kankerbestrijding (NPK). In 2005 starten het Koningin Wilhelmina Fonds (KWF) Kankerbestrijding, de Vereniging van Integrale Kankercentra (VIKC), de Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenverenigingen (NFK) en Zorgverzekeraars Nederland met de uitvoering van het programma.

Voorlichting

Rondom diabetes zetten we een publiekscampagne op (€ 1,0 miljoen). Ook zorgverleners worden voorgelicht over goede diabeteszorg. In de voorlichting besteden we aandacht aan voorbeelden van goede diabeteszorg (best practices) en aan de bestaande richtlijnen.

Premiegerelateerde instrumenten

Subsidies

Via de Regeling subsidies AWBZ en de Ziekenfondswet verstrekken we subsidie voor de bevolkingsonderzoeken naar borstkanker (€ 44,79 miljoen) en baarmoederhalskanker (€ 26,46 miljoen), screening op familiaire hypercholesterolemie (€ 3,19 miljoen) en pre- en postnatale screening bij zwangeren en pasgeborenen (€ 20,09 miljoen). Het CVZ zal met ingang van 2005 de overschakeling uitvoeren van analoge naar digitale röntgentechnieken binnen het bevolkingsonderzoek naar borstkanker (€ 2,2 miljoen).

Om onze verantwoordelijkheid voor de programmatische preventieprogramma's beter te verankeren, streven we ernaar om vanaf 2006 de premiesubsidies voor de screeningsprogramma's over te hevelen van de AWBZ naar de begroting. Daarnaast zullen we onderzoeken hoe we de organisatie van de uitvoering van deze programma's goed kunnen verankeren in het publieke bestel.

21.2.3 Bestrijden van infectieziekten met ernstige klachten of overlijdensrisico

Beleidseffecten

De komende jaren willen we de infectieziektebestrijding versterken, zoals in maart 2004 aangekondigd (TK, 22 894, nr. 29, 2003–2004). Maatregelen hiertoe worden nu uitgevoerd, samen met betrokken partijen. Een van de maatregelen houdt in dat de kennis en ervaring over infectieziektebestrijding wordt gebundeld in één centrum voor infectieziekten dat begin 2005 in eerste vorm start. Ook bezien we of bestaande wet- en regelgeving aanpassing behoeft om de infectieziekteketen zowel bestuurlijk als professioneel beter aan te sturen. Behalve dat we dit veld organisatorisch en bestuurlijk willen versterken, zullen we het de komende jaren ook een financiële impuls geven.

Het beleid dat is gericht op de bestrijding van infectieziekten, kent drie sporen:

1. Infectieziekten voorkomen: door te streven naar een hoge deelname aan vaccinatieprogramma's en door de vaccins tijdig te leveren.

2. De verspreiding van infectieziekten beheersen: onder meer door infectieziekten actief op te sporen, gevallen van bepaalde infectieziekten actief te melden, een actief testbeleid te voeren bij soa, en door voorlichting en goede surveillancesystemen (bijvoorbeeld bij ziekenhuisinfecties).

3. Voorbereid zijn op een mogelijke grootschalige uitbraak van infectieziekten. Nagestreefd wordt dat gemeenten bij rampenbestrijdingsplannen aandacht besteden aan infectieziekten en dat GHOR-regio's oefenen met uitbraken van infectieziekten.

¹ Er zijn 3 vaccinaties nodig om een persoon langdurig te beschermen voor een minimale periode van 6 maanden.

Aard van de verantwoordelijkheid

Burgers hebben een eigen verantwoordelijkheid om zich te beschermen tegen risico's door zich te laten vaccineren, veilig te vrijen en hygiënisch te handelen. Daarnaast mogen ze van de overheid verwachten dat deze hen beschermt tegen risico's waartegen ze zichzelf niet kunnen weren. Grootschalige uitbraken van infectieziekten zijn daarvan een voorbeeld. De landelijke overheid creëert randvoorwaarden om preventie en bestrijding van infectieziekten mogelijk te maken. De uitvoeringsverantwoordelijkheid hiervoor ligt bij beroepsbeoefenaren, ziekenhuisbesturen en gemeenten, huisartsen, artsen en verpleegkundigen in ziekenhuizen en GGD'en. Om onze eigen verantwoordelijkheid voor de infectieziektebestrijding vorm te geven richten we vanaf 2005 één centrum in dat de bestrijding van infectieziekten structureel zal versterken door nieuwe en bestaande taken in dit veld te bundelen.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies

Er worden verschillende projecten gesubsidieerd:

• GGD Nederland voert het Realisatietraject versterking infectieziektebestrijding uit, dat maatregelen realiseert voor lokale infectieziektebestrijding via een integrale benadering. Zo worden acht landelijke gespreide soa-centra gerealiseerd die GGD'en hebben georganiseerd. Ook ondersteunt GGD Nederland de GGD'en bij schaalvergroting en samenwerking op het gebied van tuberculosebestrijding en bij invoering van kwaliteitsnormen (zie ook paragraaf 21.2.4).

• In 2005 wordt een proef uitgevoerd waarin mensen die een abortuskliniek bezoeken, zich kunnen laten testen op soa.

• Verder verlenen we subsidie voor voorlichting, kennisoverdracht en beleidsadvisering, bijvoorbeeld aan de Koninklijke Nederlandse Centrale Vereniging tot bestrijding der tuberculose (KNCV) en Soa Aids Nederland.

Bijdrage aan agentschappen RIVM en NVI

• In 2005 zal bij het RIVM een extra beveiligd laboratorium worden gebouwd. Dit laboratorium onderzoekt en diagnosticeert op een veilige wijze de gevaarlijkste ziekteverwekkers.

• De focus van het Nederlands Vaccin Instituut (NVI) (€ 15 miljoen) ligt de komende jaren op introductie van een verbeterd kinkhoestvaccin en een meningokokken/pneumokokken-combinatievaccin in het Rijksvaccinatieprogramma (RVP). Daarnaast maakt het NVI afspraken met overheden en bedrijfsleven om te borgen dat vaccins en antivirale middelen beschikbaar komen bij calamiteiten.

Onderzoek

• We richten een centrum voor infectieziekten in, zodat kennis en ervaring op één centraal punt worden gebundeld.

• Het RIVM ondersteunt in 2005 de voorbereiding op grootschalige epidemieën via onderzoek.

• In 2005 wordt geëvalueerd hoe het draaiboek Infectieziektebestrijding gewerkt heeft bij lokaal gebruik.

Convenanten

Om doeltreffend en coherent te reageren op bedreigingen en om verspreiding van infectieziekten te voorkomen is op internationaal niveau. De Internationale Gezondheidsregeling (IHR) van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) waarborgt bescherming tegen de verspreiding van ziekten. Nu wordt die richtlijn herzien. Nederland voert eind 2004 de onderhandelingen, namens de EU. In 2005 vindt de besluitvorming plaats. Nederland zal de volgende voorzitter van de EU, Luxemburg, bij de besluitvorming ondersteunen.

Voorlichting

• In 2005 moderniseert en verbetert het RIVM – samen met betrokken organisaties – de voorlichting aan ouders en consultatiebureauartsen over het Rijksvaccinatieprogramma (RVP) verder. Doel van deze voorlichting is te zorgen dat ouders op basis van goede informatie beslissen of ze deelnemen aan het programma en dat de vaccinatiegraad hoog blijft.

• Een voorlichtingscampagne om veilig vrijen te bevorderen wordt gefinancierd via ZonMw (zie paragraaf 21.2.1).

Premiegerelateerde instrumenten

Subsidies

• Laagdrempelig onderzoek en behandeling van soa in soa-centra (€ 7,3 miljoen) bekostigen we via een subsidie in het kader van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ). In 2005 bekijken we of het mogelijk is om er een verstrekking van te maken die hoort bij het standaardverzekeringspakket voor curatieve zorg (TK, 2003–2004, 29 220, nr. 1).

• Het Nationaal Programma Grieppreventie (€ 37,43 miljoen) wordt bekostigd via een AWBZ-subsidie. Het streven is om deze subsidie vanaf 2006, net als de overige preventieprogramma's, van de AWBZ over te hevelen naar de begroting.

• Het RVP (€ 57,3 miljoen) wordt gefinancierd als een verstrekking op basis van de AWBZ.

21.2.4 Toegankelijke en kwalitatief hoogwaardige lokale voorzieningen van preventieve zorg

Beleidseffecten

Om deze doelstelling te realiseren zetten we in op drie sporen:

1. Een goede uitvoering van de publieke gezondheid bevorderen. We richten ons daarbij op een bereikbare preventieve zorg, deskundige en voldoende professionals en kwaliteitsborging.

2. Bevorderen dat de lokale overheid een goede regie heeft over de openbare gezondheidszorg op lokaal niveau. In dit kader streven we na dat gemeenten een actuele nota Gezondheidsbeleid hebben, waarin aandacht is voor de belangrijkste gezondheidsproblemen.

3. De samenwerking op lokaal en regionaal niveau versterken. Gemeenten hebben een belangrijke rol als het erom gaat preventie, cure en care op lokaal niveau op elkaar af te stemmen. In Operatie Jong wordt gewerkt aan een sluitende keten waarin preventie, vroegsignalering en behandeling van jeugdigen goed op elkaar aansluiten.

Aard van de verantwoordelijkheid

Rijksoverheid en lokale overheden zijn gezamenlijk verantwoordelijk om de volksgezondheid te bevorderen en beschermen. De verantwoordelijkheid van gemeenten is verankerd in de Gemeentewet en in de Wet collectieve preventie volksgezondheid (WCPV). Sinds 1 januari 2003 vallen alle taken als gevolg van de WCPV onder de Kwaliteitswet zorginstellingen (KZI). Op grond van deze wet moeten GGD'en en thuiszorginstellingen met jeugdgezondheidszorgtaken zelf verantwoorde zorg bieden en de kwaliteit van zorg binnen de instelling systematisch bewaken. Instellingen informeren ons hierover in hun kwaliteitsjaarverslagen. Wij dragen indirecte verantwoordelijkheid en ondersteunen het kwaliteitsbeleid dat de instellingen voeren. Het toezicht op de kwaliteit van de uitvoering is in handen van de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ).

Voor goede en toegankelijke zorg is het noodzakelijk dat er voldoende deskundige professionals zijn. GGD'en en thuiszorginstellingen met jeugdgezondheidszorgtaken zijn er zelf verantwoordelijk voor de professionals in hun instelling aan te nemen en hen te (laten) scholen. Wij zijn verantwoordelijk voor goede opleidingen en voldoende opleidingsplaatsen. Het Capaciteitsorgaan informeert ons jaarlijks over overschotten of tekorten bij medische (vervolg)opleidingen.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies

We subsidiëren verschillende projecten en programma's om de kwaliteit van de openbare gezondheidszorg te verbeteren.

• Eind 2004/begin 2005 start een actieprogramma om de kwaliteit van de collectieve preventie te versterken (€ 1,5 miljoen). Dit ligt in dezelfde lijn als de kwaliteitsprogramma's die we uitvoeren voor diverse andere sectoren (zoals het programma Sneller Beter). In dit programma stimuleren we beroepsgroepen kwaliteitsnormen te ontwikkelen, zodat certificatieschema's kunnen worden opgesteld. Ook stimuleren we onder meer dat instellingen zich laten certificeren en wordt een aanzet gedaan om prestatie-indicatoren te selecteren voor externe verantwoording. We zullen met de VNG, GGD Nederland en de Landelijke Vereniging voor Thuiszorg (LVT) afspraken maken over hun inzet en het beoogde resultaat.

• Om de basistaak medische milieukunde (mmk) te versterken, voeren GGD Nederland en VNG een project (2003–2006) uit. Het project streeft ernaar dat de basistaak uniform en goed wordt uitgevoerd, de regiefunctie van gemeenten wordt versterkt en de samenhang tussen mmk en de geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen verbetert.

• De Jeugdgezondheidszorg Adviesraad Standaarden ontwikkelt in 2005 richtlijnen en standaarden voor kindermishandeling en andere taken van het basistakenpakket jeugdgezondheidszorg (jgz). Daarbij wordt ook een traject opgezet om de ontwikkelde standaarden in te voeren.

• In de periode 2004–2006 wordt gewerkt aan een elektronisch dossier jeugdgezondheidszorg (jgz). Eenheid van taal is een voorwaarde voor een uniformere (elektronische) registratie in de jgz. In 2005 (€ 1,0 miljoen) ontwikkelt het Nationaal ICT Instituut in de Zorg (NICTIZ) daartoe softwarestandaarden, samen met LVT, GGD Nederland, VNG en VWS, onder meer voor beleids- en bedrijfsinformatie en de koppeling met de gemeentelijke basisadministratie, entadministraties en verloskundigen. Wij financieren dit traject samen met het ministerie van EZ.

• Om ontwikkelingsachterstanden en problemen bij kinderen vroeg en op tijd te signaleren, ontwikkelen we – in het kader van Operatie Jong – een risicoprofiel dat valide is voor alle sectoren die met kinderen en jeugdigen in aanraking komen. Dit bevordert de eenheid van taal rondom risicokinderen.

• Tot slot subsidiëren we verschillende instellingen om de openbare gezondheidszorg te versterken, waaronder de Nederlandse Public Health Federatie (NPHF) en het Public Health Forum.

Wet- en regelgeving

Om de lokale bestuurlijke slagkracht verder te versterken gaan we na of en hoe de taken uit de Wet collectieve preventie volksgezondheid (WCPV) onderdeel kunnen vormen van de nieuwe Wet op de maatschappelijke ondersteuning (WMO).

Specifieke uitkeringen

Om het uniforme deel van het basistakenpakket jeugdgezondheidszorg uit te voeren, verstrekken we in de periode 2003–2007 aan alle Nederlandse gemeenten een uitkering in het kader van de Tijdelijke regeling specifieke uitkering (TRSU), in aanvulling op de in het gemeentefonds verstrekte gelden (€ 183 miljoen).

Convenanten

In 2002 hebben VWS, de LVT en de VNG een convenant getekend, om de invoering van de integrale jgz te realiseren. De looptijd van de Task Force die op lokaal niveau de invoering faciliteert op verzoek van betrokken partijen is tot medio 2005 verlengd.

Onderzoek

• In het advies «Kennisinfrastructuur public health. Kennisverwerving en kennistoepassing» en «Kennisinfrastructuur arbeids- en bedrijfsgeneeskunde» beveelt de Raad voor Gezondheidsonderzoek aan om onderzoek tussen onderzoeksgroepen enerzijds en GGD'en en arbodiensten anderzijds te bundelen in de vorm van academische werkplaatsen. Achtergrond is dat kennis, gegenereerd door universiteiten, vaak niet in de praktijk wordt toegepast. In 2005 financieren wij gezamenlijk met de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) enkele academische werkplaatsen (€ 1,2 miljoen).

• Om regionale gezondheidsgegevens vergelijkbaar te maken, wordt de Lokale en Nationale Monitor Volksgezondheid ontwikkeld. Begin 2005 zijn vraagstellingen opgesteld voor 35 indicatoren. In 2005 worden de onderzoeksmethoden verder geharmoniseerd, zodat GGD'en de gegevens op uniforme wijze kunnen verzamelen. Het RIVM maakt een ondersteuningsstructuur, waarin de gegevens van de verschillende GGD'en worden opgenomen.

• De IGZ onderzoekt in 2005 de kwaliteit en toegankelijkheid van de openbare gezondheidszorg.

21.2.5 Bevorderen gezonde en veilige leefomgeving

Beleidseffecten

In de nota Langer gezond leven kondigden we aan gezondheid te bevorderen door de burger te benaderen in zijn of haar eigen leefomgeving. Daarbij streven we de volgende doelen na:

1. De gezondheid op school en in de schoolopleiding bevorderen. Door een expliciet gezondheidsbeleid te voeren, kunnen scholen aandacht besteden aan gezond gedrag en risicogedrag vroegtijdig signaleren. In het kader van Operatie Jong werkt het ministerie van OCW aan een landelijke dekking van zorgstructuren in en rond de school.

2. Een gezonde wijk bevorderen. Het grotestedenbeleid en de sociaal-fysieke wijkaanpak van VROM en VWS beogen een betere gezondheid van achterstandswijkbewoners. Daarnaast willen we gemeenten stimuleren aandacht te besteden aan ongerustheid van burgers over gezondheidsschade door milieufactoren in hun directe leefomgeving.

3. Een gezonde werkplek bevorderen. We streven ernaar dat gezondheid onderdeel wordt van de bedrijfsvoering van werkgevers, af te meten aan het aantal consulenten gezondheidsbevordering op de werkplek en het aantal bedrijven met een Models-of-Good-Practice-certificaat. Bovendien willen we bereiken dat reguliere artsen meer alerter zijn op arbeidsgerelateerde klachten.

Aard van de verantwoordelijkheid

Directe verantwoordelijkheid ligt veelal bij partijen, zoals gemeenten, scholen, bedrijven en burgers. Wel zetten we in de nota Langer gezond leven uiteen dat de overheid de taak heeft een gezonde en veilige omgeving te stimuleren en goede randvoorwaarden te creëren, waardoor andere partijen hun verantwoordelijkheid kunnen nemen. Zo mag van zowel de lokale overheid als de rijksoverheid worden verwacht dat ze de aard en omvang van gezondheidsrisico's kennen en hierover communiceren.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies

Wij verlenen verschillende organisaties subsidie om de hiervoor beschreven doelstellingen te verwezenlijken:

• Het Nationaal Instituut voor Gezondheidsbevordering en Ziektepreventie (NIGZ) ontwikkelt, samen met andere gezondheidsbevorderende instellingen, het concept van de Gezonde School. Ook ondersteunt het NIGZ lokale organisaties om gezondheidsbevordering in achterstandswijken uit te voeren en is het NIGZ actief op het terrein van arbeid en gezondheid.

• De commissie Het Werkend Perspectief voert op verzoek van SZW en van VWS activiteiten uit om arbeidsongeschiktheid te verminderen, ziekteverzuim terug te dringen en (psychische) arbeidsgehandicapten aan het werk te houden of te krijgen. Zo implementeert deze commissie in 2005 (€ 1,237 miljoen) de «Leidraad aanpak verzuim wegens psychische klachten», voert ze beeldvormings-, houdings- en kenniscampagnes en reikt ze de «Kroon-op-het-Werkprijs» uit.

• In 2005 worden buurt-, onderwijs- en sportorganisaties gestimuleerd om een effectieve lokale aanpak te ontwikkelen die risicojongeren activeert. Dit gebeurt via de Tijdelijke regeling buurt, onderwijs, sport (BOS). Het gaat om jongeren die risico lopen op gezondheidsproblemen, sociale uitsluiting of ontsporing. Ook willen we met de BOS-regeling stimuleren dat de leefbaarheid van buurten en wijken verbetert.

• De Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB) ontwikkelt in samenwerking met het CBO (het Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg) richtlijnen en protocollen voor arbeid en gezondheid.

Overleg

• Eén van de doelstellingen van de tweedeconvenantperiode van het Beleidskader grotestedenbeleid 2005–2009 is de gezondheidsachterstanden in te lopen (€ 5 miljoen) bij mensen met een lage opleiding en een laag inkomen. Hierin krijgt de bestrijding van overgewicht extra aandacht.

• In het Actieprogramma Gezondheid en Milieu (2002–2006) zetten wij er samen met VROM op in, gezondheidsverlies door milieufactoren terug te dringen en ongerustheid van burgers weg te nemen over gezondheidsrisico's door milieu-incidenten. In 2005 ligt de focus op kinderen en wordt het Children's Environment and Health Actionplan for Europe uitgevoerd, dat in WHO-verband is opgesteld.

Onderzoek

• In 2005 verricht het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) onderzoek op het terrein van monitoring van sociaal-economische gezondheidsverschillen, lokaal gezondheidsbeleid en de relatie tussen gezondheid en milieu.

• Samen met het ministerie van SZW hebben we gedurende enkele jaren het Kennisnetwerk Gezondheid en Arbeid gefinancierd. Daarmee is een basis gecreëerd voor meer aandacht voor en kennis over de aanpak van arbeidsgerelateerde klachten binnen de reguliere zorg. Betrokken partijen en professionals zijn nu verantwoordelijk voor continuïteit. Zij zijn immers verantwoordelijk voor een goede kwaliteit van zorg en een goede arbo-curatieve en multidisciplinaire samenwerking.

• In het kader van het programma Preventie financiert ZonMw projecten op het gebied van lokaal gezondheidsbeleid en allochtonen.

21.2.6 Adequate structuur voor crisisbeheersing en rampenbestrijding en de geneeskundige hulpverlening bij rampen en ongevallen

Beleidseffecten

Veiligheid staat met de toegenomen dreiging van terroristische aanslagen hoog op de politiek bestuurlijke agenda. Het beleid is er enerzijds op gericht incidenten en rampen te voorkomen. Anderzijds richt het beleid zich op adequate voorbereiding, zodat de schadelijke effecten van incidenten en rampen beperkt blijven. Om in deze voorbereiding te voorzien, richten wij ons erop een crisisbeheersingsorganisatie van ons departement te verbeteren en te borgen en de geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen (GHOR) te organiseren.

Crisisbeheersingsorganisatie

Onder regie van het ministerie van BZK is het Beleidsplan crisisbeheersing 2004–2007 opgesteld. Dit beleidsplan richt zich erop de bestuurlijke en operationele regie te versterken en de crisisbeheersing op alle deelterreinen en alle fasen van de veiligheidsketen aan te sturen. In alle fasen van crisisbeheersing moeten de verantwoordelijkheden en bevoegdheden helder en goed afgebakend zijn. Voor ons betekent dit: een departementale crisisbeheersing verbeteren en borgen, die de kans op (grootschalige) incidenten en crises zo veel mogelijk verkleint en de gevolgen ervan zo veel mogelijk beperkt. Op het terrein van de volksgezondheid zijn de voorbereiding op nucleaire, biologische en chemische aanslagen van belang, evenals de voedselveiligheid.

Geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen

De geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen (GHOR) is een onderdeel van het veiligheidsbeleid. Het GHOR-beleid is gericht op een betere aansluiting van de hulpverlening van de «witte» (geneeskundige) kolom op de andere hulpverleningskolommen van politie en brandweer, en op een betere afstemming binnen de witte kolom. Doel is om de schadelijke effecten van incidenten en rampen te beperken, doordat betrokken partijen adequaat optreden. Speerpunten van beleid zijn in dit kader:

• De operationele GHOR inbedden in de publieke en preventieve infrastructuur van de GGD'en. We streven naar schaalvergroting van de GGD'en tot ten minste het niveau van de veiligheidsregio's.

• De samenhang verbeteren tussen de GHOR-organisatie enerzijds en de spoedeisende medische keten (ambulancezorg, traumacentra, huisartsenzorg) anderzijds.

• Psychosociale nazorg ontwikkelen als onderdeel van de GHOR-taken.

Figuur 21.1: Congruentie tussen GGD'en en veiligheidsregio's1

Aard van de verantwoordelijkheid

Crisisbeheersingsorganisatie

Het ministerie van BZK is primair verantwoordelijk voor de crisisbeheersing op nationaal niveau. Ieder departement is verantwoordelijk om crises en rampen te beheersen die zich op zijn beleidsterrein voordoen en is verplicht daartoe een eigen crisisbeheersingsorganisatie in stand te houden. De structuur daarvan is vastgelegd in het Nationaal Handboek Crisisbesluitvorming.

Geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen

In de Wet geneeskundige hulpverlening bij rampen is vastgelegd dat het lokale bestuur primair verantwoordelijk is om op te treden bij grote incidenten en rampen. De Regionaal Geneeskundig Functionaris (RGF) vormt de schakel tussen openbaar bestuur en de betrokken zorginstellingen. De geneeskundige hulp bij ongevallen en rampen bestaat uit opgeschaalde reguliere zorg, geleverd door reguliere zorginstellingen.

Vanuit het rijk is het ministerie van BZK verantwoordelijk voor de structuur van de GHOR. Wij zijn ervoor verantwoordelijk dat de instellingen voor gezondheidszorg voldoende zorg van goede kwaliteit kunnen leveren bij rampen en grootschalige ongevallen. Daarnaast scheppen we de kaders en ondersteunen de spelers in het zorgveld, zodat zij hun taak in het kader van de GHOR kunnen vervullen.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies

Wij verstrekken subsidies aan verschillende instanties:

• Om bij nucleaire ongevallen paraat te zijn, wordt het Backoffice Medische Informatie Nucleair opgericht. Dit gebeurt in het kader van Revitalisering Nationaal Plan Kernongevallen. Deze backoffice onderhoudt kennis en verstrekt advies over de gevolgen en behandeling van nucleaire ongevallen.

• Het Nederlandse Rode Kruis houdt een voorziening in stand voor verwanteninformatie als shared service voor de rijksoverheid.

• Om het Beleidsplan Crisisbeheersing 2003–2007 uit te voeren, intensiveren we het oefenbeleid. Regelmatige oefeningen, zowel departementaal als interdepartementaal als internationaal, geven richting aan de manier waarop de structuur zich verder ontwikkelt.

Overleg

• In het project Bescherming Vitale Infrastructuur overleggen bedrijfsleven en ministeries met elkaar over de beschermingsmaatregelen die ze moeten nemen.

• In het zogenoemde voorzittersberaad worden de drie speerpunten van het GHOR-beleid verder ingevuld. Aan het beraad nemen alle relevante partijen deel op het terrein van reguliere acute zorg en GHOR.

Onderzoek

• Om de kennis (€ 1,2 miljoen) rond de nazorg bij rampen en grootschalige incidenten te verankeren, financieren we het Centrum voor Gezondheidsonderzoek naar Rampen bij het RIVM. Ook financieren we (samen met de ministeries van BZK en Defensie) het onderzoek- en kenniscentrum Impact (ondergebracht bij de UvA) dat zich bezighoudt met de psychosociale nazorg na rampen. De komende periode zullen de instituten worden geïntegreerd.

• Op het terrein van de GHOR loopt een onderzoeksprogramma bij ZonMw naar zorg vlak na een ramp of incident («golden hour»).

• Tot en met 2004 werd met de GHOR-monitor gemeten hoe de GHOR functioneerde. Vanaf 2005 neemt de IGZ deze taak over.

21.2.7 Het maken van beleid gericht op de bescherming van de gezondheid van de consument

Dit beleid is gericht op voedselveiligheid, productveiligheid en letselpreventie en informatievoorziening aan de consument, zodat die verantwoorde keuzes kan maken.

Aard van de verantwoordelijkheid

Voor product- en voedselveiligheid stellen wij een kader van norm- en regelgeving vast op basis van met name de Warenwet. Binnen dat wettelijke kader zijn de producent en de verhandelaar primair verantwoordelijk dat er veilige consumentenproducten en levensmiddelen op de markt gebracht worden. Als het erom gaat ongevallen te voorkómen, heeft de burger zelf een belangrijke verantwoordelijkheid als consument van producten en diensten. Wij stellen die burger of consument zo goed mogelijk in staat de risico's te verkleinen, als hij daarvan op onveilige of niet verantwoorde wijze gebruikmaakt. Daarnaast wordt de consument, onder meer door massamediale voorlichtingscampagnes, gewezen op het belang van veilig gedrag en verteld hoe hij daarnaar kan handelen. Hierbij worden alle belangrijke partijen betrokken, zoals GGD'en, scholen, bedrijfsleven, sportorganisaties en zorginstellingen.

a. Voedselveiligheid

Beleidseffecten

Met het voedselveiligheidsbeleid streven wij de volgende effecten na:

• Minder voedselinfecties. Hiertoe zetten wij in eerste instantie in op een verbod op salmonella- en campylobacterbacteriën in rauw pluimveevlees voor de consument in 2007 (ziektekiemen zijn in rauwe producten nooit helemaal te vermijden; daarom wordt dit streven vertaald in«aanwezigheid op een laag niveau (nul+)» of «nagenoeg ziektekiemvrij»).

• De kringloop doorbreken van belangrijke ziekten die van dier op mens over kunnen gaan (zoönosen), vooral van BSE (Boviene Spongiforme Encéphalopathie).

• De resistentie tegen antimicrobiële middelen terugdringen, want de toenemende resistentie heeft vergaande gevolgen voor het behandelen van infectieziekten (zie paragraaf 21.2.3).

• Het aantal dierproeven verminderen, vervangen, verfijnen en proefdieren verantwoord gebruiken.

• Voorkómen dat consumenten voedingsmiddelen krijgen met te hoge gehaltes aan agrarische, industriële, milieu- of procesverontreinigingen en levensmiddelenadditieven. Hierbij gaat het om een zeer grote groep stoffen. De effectiviteit van het beleid wordt gemeten aan de hand van VWA-gegevens die inzicht geven over de gehaltes van enkele van deze stoffen.

• Uit het oogpunt van voedselveiligheid moeten voedselketens transparant en traceerbaar zijn. Dit geldt ook voor ketens van voedingsmiddelen die afkomstig zijn van genetisch gemodificeerde organismen (ggo's) en nieuwe voedselingrediënten.

• Allergische reacties door voedingsmiddelen moeten worden voorkómen. Wij streven naar goede informatie en gezonde voedingsmiddelen voor consumenten. In 2005 zullen we prioriteit geven aan evaluatie van effecten en de uitvoerbaarheid van genomen maatregelen op basis van adviezen van de VWA en de Gezondheidsraad.

• Voorkómen dat consumenten in voeding te veel of te weinig belangrijke vitaminen of mineralen gebruiken en voorkómen dat onveilige kruidenpreparaten of andere voedingssupplementen worden gebruikt. Om een open ruggetje bij baby's te voorkomen, wordt bevorderd dat vrouwen met een zwangerschapswens foliumzuurprofylaxe innemen. Wij streven ernaar dat dit profylactisch gebruik wordt verhoogd van 50% (nu) naar 70% in 2010 (zie paragraaf 21.2.2).

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

De Nederlandse wet- en regelgeving worden steeds meer bepaald door Europese regelgeving en internationale (WHO/FAO-)normen (Wereldgezondheidsorganisatie/Voedsel en Landbouw Organisatie van de VN). Dat vereist dat de Nederlandse inbreng in de internationale overlegorganen sterk is en onderling goed wordt gecoördineerd.

Nederland zet zich in EU-verband in voor een goed werkend communautair instrument om gezondheidsclaims te beoordelen, evenals voor een gezamenlijk beleid om voedingsmiddelen te verrijken. Hierbinnen moet ruimte zijn om claims nationaal te beoordelen op basis van zelfregulering. Beide teksten kunnen waarschijnlijk pas in de loop van 2005 geadopteerd worden, omdat de behandeling in het Europese Parlement door de verkiezingen vertraging heeft opgelopen.

We zullen maximum toelaatbare gehaltes aan agrarische en industriële verontreinigingen, aan milieu- en procesverontreinigingen vaststellen. In 2005 zal de inname daarvan door kwetsbare groepen, zoals kinderen, speciale aandacht krijgen.

Doordat EU-regelgeving is herzien, is ook de mogelijkheid gecreëerd om de vleeskeuring aan te passen aan de risico's van vandaag. Verder wordt er tegelijkertijd op ingezet de nationale volksgezondheidswetgeving voor vlees te vereenvoudigen, door in het kader van het kabinetsbeleid Bruikbare Rechtsorde de volksgezondheidsbepalingen uit de Vleeskeuringswet, Veewet en Landbouwkwaliteitswet te integreren in de Warenwet. Het streven is om deze integratie in de eerste helft van 2005 af te ronden.

Onderzoek

In het regeringsstandpunt over het advies van de Gezondheidsraad over voedselinfecties (Tweede Kamer, vergaderjaar 2001–2002, 26 991, nr. 64) gaven veel aspecten aanleiding tot extra onderzoek om de gewenste vermindering van voedselinfecties te bereiken. In 2005 zullen onderzoeken worden voortgezet naar de belangrijkste veroorzakers en de kostenaspecten van voedselinfecties en effectieve interventiemaatregelen, ook voor langdurige gezondheidseffecten. In dat kader zullen we ook aandacht schenken aan een vleeskeuring die op actuele risico's is gebaseerd.

Voorlichting/communicatie

Het Voedingscentrum geeft voorlichting en informatie over gezonde voeding en voedselveiligheid in het algemeen. De VWA geeft specifiekere informatie over de risico's. Over de implementatie van de hygiëneverordeningen en de verordening van het Europees Parlement en de Raad inzake officiële controles van diervoeders en levensmiddelen in VWS-wetgeving zal regelmatig voorlichting worden gegeven aan het bedrijfsleven en aan instanties die controles uitvoeren.

Handhaving en risicobeoordeling

Door op de terreinen eet- en drinkwaren en veterinaire zaken draagt het agentschap Voedsel en Waren Autoriteit (VWA) er in belangrijke mate aan bij dat de gezondheid van de consument beschermd wordt. Het principe van overheidstoezicht op controle door het bedrijfsleven is al van toepassing op de levensmiddelensector, maar zal ook van toepassing worden op de vleessector.

b. Productveiligheid en letselpreventie

Beleidseffecten

Met het productveiligheids- en letselpreventiebeleid streven wij de volgende effecten na:

• Het aantal privé-ongevallen moet verder afnemen. In 2006 moet het aantal ongevallen, ondanks de genoemde maatschappelijke ontwikkelingen die zich verder door zullen zetten, in ieder geval zijn teruggebracht met 10% ten opzichte van het niveau van de beginjaren negentig naar 630 000 spoedeisende hulpbehandelingen in ziekenhuizen. Als we deze afname realiseren, spelen keuzevrijheid van de consument, zijn gedrag en externe factoren een belangrijke rol (bijvoorbeeld risicozoekend gedrag, koopkracht onder jongeren, vergrijzing en de snel veranderende samenstelling van de bevolking). De preventie van ongevallen blijkt kosteneffectief: berekeningen op basis van het kostenmodel dat de Erasmus Universiteit ontwikkelde, tonen aan dat jaarlijks € 40 miljoen wordt bespaard op directe medische kosten.

• Het aantal ongevallen met zeer jonge kinderen (van 0 tot 4 jaar) moet in 2006 met 5% dalen ten opzichte van 2001. Toen werden in totaal 58 000 kinderen in deze leeftijdscategorie behandeld op de spoedeisende hulp. Het aantal ongevallen met zeer jonge kinderen daalt, maar is nog steeds onnodig hoog.

• Het aantal doden en gewonden als gevolg van branden in de privé-sfeer moet in 2006 met 10% verminderen ten opzichte van 2001. Branden veroorzaken jaarlijks in de privé-sfeer in totaal 1 700 ongevallen. Het aantal ernstig gewonden hieronder bedroeg in 2001 ongeveer 800. Dit is een stijging met 30% ten opzichte van 1996.

• In de handelsfase en waar nodig ook in de gebruiksfase moeten onveilige (voor consumenten bestemde) producten worden geweer, die wezenlijke chemische, microbiologische of stralingsrisico's opleveren voor hun gezondheid en veiligheid.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

In 2005 zullen we eraan bijdragen dat vier Europese productveiligheidsrichtlijnen worden gewijzigd (speelgoed, gastoestellen, elektrotechnische producten en machines). De implementatie van de nieuwe Algemene productveiligheidsrichtlijn van de EG (APV-richtlijn, nr. 2001/95/EG) zullen we in 2005 afronden. Voor tatoeages en piercings zullen we voorschriften vaststellen voor hygiënisch werken om infecties te voorkómen, op basis van de daartoe te wijzigen Warenwet. De GGD zal een belangrijke rol krijgen om de naleving van deze voorschriften te bevorderen. In 2005 zullen we eraan bijdragen de Europese verordening voor chemische stoffen (REACH) verder te ontwikkelen. We anticiperen op dit nieuwe Europese beleid door nationaal met kleinschalige projecten de eigen verantwoordelijkheid van het bedrijfsleven te versterken om stoffen in consumentenproducten veilig toe te passen. Naar aanleiding van de in 2004 afgeronde evaluatie van de regelgeving, zal het Warenwetbesluit Attractie- en Speeltoestellen worden aangepast.

Onderzoek en voorlichting/communicatie

Een meerjarige monitor voor woningbranden zal inzicht moeten geven in consumentenproducten die deze branden (als veroorzaker of verspreider) mede veroorzaken. GGD-adviseurs zullen in 2005 een scholingstraject hebben doorlopen dat in 2004 is ingezet, met het oog op het toezicht dat zij houden op de hygiënevoorschriften voor tatoeages en piercings.

De Stichting Consument en Veiligheid (C&V) doet vanuit de basissubsidie structureel onderzoek naar kwaliteit en effect van maatregelen die ongevallen in de privé-sfeer moeten voorkomen. Daarnaast beoordeelt ze consumentenproducten en de leefomgeving op risico's. In 2005 zal C&V verder onderzoek doen naar de kosten van ongevallen in de privé-sfeer. Ook zullen de indirecte kosten (ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid) hierbij in kaart worden gebracht. Dit leidt tot een nog scherper inzicht in kosten en baten van preventiemaatregelen op dit terrein.

C&V geeft ook voorlichting om veilig gedrag te bevorderen en over de veiligheid van producten en de leefomgeving. In 2005 wordt de in 2004 gestarte campagne Veilig Slapen (0- tot 4-jarigen) voortgezet.

Aansturing/handhaving

Het agentschap VWA bevordert dat voorschriften voor de productveiligheid van consumentenartikelen worden nageleefd door deze te handhaven en door te signaleren en adviseren. De verschuiving van de capaciteit van voedselveiligheid naar productveiligheid die in 2004 is begonnen en in 2005 wordt afgerond, betekent dat activiteiten om de kwetsbaarste groep consumenten (kinderen) te beschermen worden geïntensiveerd.

21.2.8 Een integrale programmering van onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten op het terrein van de volksgezondheid en zorg

Met de integrale programmering van onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten beogen we dat kennis doelmatig en doeltreffend wordt ontwikkeld en geïmplementeerd. Het gaat erom onderzoek van het RIVM en de intermediaire organisaties ZonMw en NWO te programmeren om ons beleid (inclusief toezicht van de IGZ) te ondersteunen. De specifieke onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten die worden uitgevoerd met het budget dat aan deze operationele doelstelling is gekoppeld, vindt u onder verschillende beleidsartikelen in deze begroting. Onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten zijn immers beleidsinstrumenten die we kunnen inzetten om operationele doelstellingen te realiseren.

De opdrachtverlening aan het RIVM is georganiseerd naar programma's die zijn gericht op een specifiek inhoudelijk taakgebied. Voor elk inhoudelijk taakgebied is er zowel een programma gericht op beleidsondersteuning als een programma gericht op toezichtsondersteuning. Onder deze programma's vallen diverse projecten (zie tabel 21.8).

ZonMw richt zich erop instrumenten te ontwikkelen voor de preventie- en zorgsector, om de kwaliteit, doelmatigheid en doeltreffendheid van deze sectoren te vergroten. ZonMw werkt daarin nauw samen met de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), in het bijzonder met het onderdeel Medische wetenschappen. De opdrachtverlening aan ZonMw is geclusterd naar programmakaders waarin programma's die inhoudelijk samenhangen zijn ondergebracht (zie tabel 21.9). In de zomer van 2004 wordt de evaluatie van de organisatie ZonMw en de Wet op de organisatie ZorgOnderzoek Nederland afgerond. Op de resultaten van die evaluatie volgt in oktober 2004 een standpunt.

21.3 Budgettaire gevolgen van beleid

De belangrijkste juridische verplichtingen zijn de Tijdelijke regeling specifieke uitkering jeugdgezondheidszorg (t/m 2007), programmagelden ZorgOnderzoek Nederland en de onderzoeksgelden NWO/MW. De bestuurlijk gebonden uitgaven betreffen middelen voor de structureel gefinancierde instellingen en de bijdragen aan de baten-lasten diensten zoals de VWA, het RIVM en het Nederlands Vaccin Instituut. De beleidsmatige voornemens zijn opgebouwd uit o.a. de Tijdelijke regeling specifieke uitkering jeugdgezondheidszorg (vanaf 2008), de infectieziektenwet, activiteiten op het gebied van de crisisbeheersing en rampen en de uitgaven projectentender.

In de tabel hiervoor zijn de beschikbare bedragen opgenomen voor de premie-uitgaven voor de verschillende sectoren op het terrein van preventie en gezondheidsbescherming. In deze beschikbare bedragen zijn de budgettaire consequenties van de besluitvorming rond de 1e Suppletore Wet 2004 en de Miljoenennota 2005 verwerkt. Voor 2004 is de loon- en prijsontwikkeling al verwerkt, terwijl voor 2005 en latere jaren de loon- en prijsontwikkeling nog moet worden toegevoegd.

21.4 Evaluatieprogrammering

Aan de hand van de indicatoren, die worden gemeten in monitoringsystemen, en evaluatieonderzoeken kijken we of de beleidsdoelstellingen zijn gerealiseerd. De monitoringsystemen en evaluatieonderzoeken vormen samen de evaluatieplanning (zie tabel 21.10) en vullen elkaar aan. De indicatoren zijn in 2004 benoemd in het kader van het project Indicatoren Preventie. Het RIVM heeft de gegevens over de indicatoren voor het eerst geïnventariseerd. Het komende jaar zal de gegevensverzameling over de indicatoren worden geoptimaliseerd, zodat recentere gegevens beschikbaar komen.

BELEIDSARTIKEL 22: CURATIEVE ZORG

22.1 Algemene beleidsdoelstelling

Het instandhouden en bevorderen van een kwalitatief verantwoorde en in financiële zin beheersbare zorgverlening ter bevordering van de lichamelijke gezondheidssituatie van de Nederlandse bevolking.

Belangrijkste nieuwe maatregelen:

• De dbc-systematiek voor de financiering van de ziekenhuizen invoeren (22.2.4).

• Samen met de veldpartijen in de eerste lijn een actieprogramma starten om de eerstelijnszorg «slimmer te organiseren» (22.2.1).

• Op 1 januari 2005 bij wijze van proef starten met vrije prijsvorming in de fysiotherapie (22.2.1).

• De bekostiging van de huisartsen moderniseren en vereenvoudigen (22.2.1).

• In 2005 een benchmark huisartsen (pilot) uitvoeren (22.2.4).

• Vanaf 2005 onder voorwaarden structureel € 12 miljoen per jaar extra besteden aan extra ambulancewagens en -personeel (22.2.2).

• Met het programma Sneller Beter, samen met de sector, de omslag naar marktwerking voorbereiden (22.2.4).

Deze maatregelen worden in dit beleidsartikel toegelicht.

Op dit moment vindt op bijna alle terreinen van de curatieve zorg een moderniseringsslag plaats. Het kabinet wil zorg die meer gericht is op prestatie. Daarvoor moet die zorg transparant zijn. Dit kan bijvoorbeeld door in de ziekenhuiszorg de systematiek van de diagnose-behandelcombinatie (dbc) in te voeren. Marktwerking is een andere voorwaarde voor prestatiegerichte zorg. Mede in het licht hiervan start in 2005 een experiment met vrije prijzen bij de fysiotherapie.

In dit artikel benoemen we vier operationele doelstellingen. De eerste drie hebben betrekking op de daadwerkelijke zorgverlening. Het gaat daarbij achtereenvolgens om de zorgverlening in de eerste lijn, de verlening van acute zorg en de zorg in de tweede lijn. De vierde gaat over het stimuleren van een zo effectief en efficiënt mogelijke zorgverlening. Daarbij kan gedacht worden aan het verbeteren van de informatievoorziening, het programma Sneller Beter en het dbc-traject.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij hebben een indirecte verantwoordelijkheid voor de curatieve zorg in Nederland en zien toe op de toegankelijkheid, de kwaliteit en de betaalbaarheid van zorg. Deze verantwoordelijkheid geldt voor de eerste drie geformuleerde operationele doelstellingen in dit beleidsartikel, en houdt in dat we zorgen voor randvoorwaarden, regelgeving maken en toezicht houden. Om onze doelstellingen te realiseren zijn wij sterk afhankelijk van hoe de zorgaanbieders en zorgverzekeraars functioneren en presteren.

22.2 Operationele beleidsdoelstellingen

22.2.1 Een optimale zorgverlening in de eerste lijn

De eerstelijnszorg heeft altijd een sterke en waardevolle positie gehad in ons zorgstelsel. Die positie staat nu, door allerlei maatschappelijke ontwikkelingen, onder druk. In de brief «De toekomstbestendige eerstelijnszorg» (TK 2003–2004, 29 247, nr 4) is aangegeven dat het in de eerstelijnszorg vooral gaat om «slimmer organiseren» om de toekomstige uitdagingen aan te kunnen. Het motto van het (vervolg)beleid is daarom «Slimmer organiseren is beter presteren» en richt zich vooral op de (re)organisatie van de eerstelijnszorg.

Beleidseffecten

• Een sterke eerstelijnszorg handhaven, zodat in de toekomst ook het grootste deel van alle vraag naar zorg in de eerste lijn kan worden opgevangen.

• Bewuster gebruikmaken van beschikbare middelen, zodat de zorg doelmatig en betaalbaar wordt geleverd.

• Een cultuuromslag van denken bewerkstelligen «binnen de beroepsgroep» naar een geïntegreerde eerstelijnsdenken, waarbij de beroepsgroepen elkaar aanvullen.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Om de hiervoor genoemde beleidseffecten te realiseren zetten we de volgende instrumenten in.

Premiegerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

De bekostiging (van huisartsen, fysiotherapeuten) wijzigen en de wet- en regelgeving aanpassen zijn instrumenten die bijdragen aan een gepast gebruik van zorg en meer doelmatige zorgverlening. In 2005 en 2006 zal bij de fysiotherapie een experiment met vrije prijsvorming worden uitgevoerd (motie Schippers, TK 2003–2004, 29 200, nr 139). Daarmee wordt een eerste stap gezet naar gereguleerde marktwerking in de extramurale zorg. Het experiment duurt twee jaar. In die periode zullen de effecten van vrije prijsvorming in kaart worden gebracht. Bijzondere aandacht gaat uit naar de effecten op doelmatigheid, kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van de fysiotherapeutische zorg. De regie van het experiment is in handen van CTG/Zorgautoriteit. Het streven is om in de bekostiging van de huisartsen (het ziekenfondsdeel) in 2005 een gemengd systeem te introduceren: naast het abonnementsysteem komt er een vorm van consultfinanciering. De introductie van een consulttarief maakt prestatiefinanciering mogelijk. Huisartsen met een grotere werklast als gevolg van de samenstelling van hun patiëntenbestand worden daarvoor beloond. Dit systeem verhoudt zich bovendien beter met de invoering van de no-claimkorting. Verder zal huisartsen de mogelijkheid worden geboden om lokaal toeslagen af te spreken (plusmodule). Aan het College Tarieven Gezondheidszorg (CTG) is een uitvoeringstoets gevraagd.

Het programma Versterking Eerstelijnszorg staat centraal bij de cultuuromslag die nodig is. In samenwerking met diverse «partners» zal worden gewerkt aan de versterking van de eerstelijnszorg. Het programma bestaat uit vijf pijlers: naast de activiteiten van het aanjaagteam (zie punt f onder 22.2.4) en de wijzigingen in de bekostiging gaat het erom ict te ontwikkelen, een regionale ondersteuningsstructuur uit te werken en wet- en regelgeving aan te passen. Aan de hand van voortgangsrapportages wordt de Tweede Kamer op de hoogte gehouden over het programma. In deze rapportages zal vooral de stand van zaken gegeven worden van het ingezette instrumentarium.

We hebben overlegd met veldpartijen uit de eerstelijnszorg, die eerdergenoemde brief over de noodzaak de eerstelijnszorg slimmer te organiseren, breed ondersteunen. Samen met hen zijn we nagegaan of het mogelijk is om dit toekomstperspectief gezamenlijk, maar vanuit ieders eigen verantwoordelijkheid, nader vorm te geven in een intentieverklaring. Toen deze intentieverklaring werd opgesteld, bleek er een brede wens te zijn om de veranderingen te ondersteunen met een extra investering. Behalve dat bestaande middelen beter zullen worden ingezet, zal de opbrengst van de invoering van no claim in de huisartsenzorg voor een deel ingezet worden voor investeringen in de eerstelijnszorg.

22.2.2 Een optimale acute zorgverlening

Acute zorg wordt geleverd door huisartsen, verloskundigen, GGZ-instellingen, Centrale Posten Ambulancevervoer (CPA)/ambulancediensten, en afdelingen voor spoedeisende hulp (seh) van ziekenhuizen en traumacentra. Een goede acute zorgverlening vereist behalve dat de afzonderlijke schakels goed functioneren, ook een goede afstemming tussen die schakels. Bij acute zorg geldt: tijdwinst is zorgwinst. De zorgverlening is daarom regionaal georganiseerd.

Beleidseffecten

• Wij streven er naar dat gemiddeld 95% van de burgers binnen de streefnorm van 15 minuten kan worden bereikt met een ambulance in geval van ongevallen of calamiteiten.

• In 2005 willen we in alle regio's netwerken bewerkstelligen van acute-zorgaanbieders, waarbij afspraken worden gemaakt over logistiek en zorginhoud.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Wij sturen de Tweede Kamer nog in 2004 een brief met daarin de Beleidsvisie acute zorg en de in 2005 te ondernemen acties. Eén van de onderdelen in die visie betreft de verandering in de bekostigingsstructuur van de acute zorgverlening (met inbegrip van de huisartsenposten).

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Opdracht

VWS betaalt in 2005 aan het ministerie van BZK € 6,4 miljoen om C2000 te onderhouden en beheren. Een en ander is vastgelegd in een service level agreement. C2000 is het nieuwe communicatiesysteem dat de sectoren gebruiken die actief zijn in de acute hulpverlening (waaronder de ambulances).

Premiegerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

Bekeken wordt of de traumacentra via de Wet bijzondere medische verrichtingen (WBMV) aangewezen kunnen worden om de coördinatierol voor de acute zorg op zich te nemen.

Daarnaast wordt in 2005 verder gewerkt aan de spreiding en bereikbaarheid van de ambulancestandplaatsen, met het doel beter te scoren op de hiervoor genoemde 15-minutennorm. Voor de ambulancesector is vanaf 2004€ 18 miljoen extra beschikbaar. Verder is in reactie op de motie-Buijs (29 200 XVI, nr. 136) toegezegd te bezien of er aanvullende middelen beschikbaar gesteld kunnen worden om de resterende knelpunten op te lossen, als dat nodig is. Wij stellen extra middelen (maximaal € 12,0 miljoen) beschikbaar onder de voorwaarde dat de sector laat zien dat de prestaties verbeteren.

Een nieuwe Wet op de ambulancezorg (WAZ) regelt de besturingssystematiek, de vorming van regionale ambulancevoorzieningen en de spreiding van standplaatsen. De conceptwettekst voor de WAZ zal zo spoedig mogelijk aan de Tweede Kamer worden aangeboden.

22.2.3 Een optimale zorgverlening in de tweede lijn

In het Hoofdlijnenakkoord heeft het kabinet geconstateerd dat waar mogelijk de overgang naar gereguleerde marktwerking moet plaatsvinden, zo snel als verantwoord is. De eigen verantwoordelijkheid en het initiatief van veldpartijen moeten voorop komen te staan. In een binnenkort te verschijnen nota zal nagegaan worden voor welke delen van de electieve curatieve zorg gereguleerde marktwerking mogelijk is.

Beleidseffecten

• Tegemoet (blijven) komen aan de vraag van patiënten en verzekerden.

• Een doelmatige zorgverlening mogelijk maken

• Een gepast gebruik van ziekenhuiszorg mogelijk maken

• Betaalbare zorg mogelijk maken.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Premiegerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

In het kader van de beleidsvisie op electieve zorg onderzoeken we welke mogelijkheden (nieuwe) aanbieders (dus potentiële concurrenten) momenteel hebben voor marktconform gedrag. Wanneer zij daartoe onvoldoende mogelijkheden hebben, onderzoeken we of we de wet- en regelgeving moeten aanpassen. Daarmee willen we de marktwerking versterken, wat leidt tot zorg die beter aansluit bij de wensen van de patiënt, gepast gebruik stimuleert en de zorg betaalbaar maakt.

Convenanten met ziekenhuizen

Ziekenhuizen, verzekeraars en VWS hebben een convenant gesloten voor meer doelmatigheid in ziekenhuizen. De convenanten leveren een structurele besparing op (1,15% in 2005, opbrengst € 120 miljoen en 2,3% vanaf 2006; opbrengst € 240 miljoen).

Het convenant hangt samen met de mogelijke doelmatigheidswinst die het rapport Bakker in de sector signaleert. Dit rapport laat zien dat in de zorg een aanzienlijk doelmatigheidspotentieel aanwezig is als de logistiek wordt geoptimaliseerd. De € 240 miljoen is een eerste stap in de realisatie van deze doelmatigheidswinst. In het nieuwe zorgstelsel onderhandelen verzekeraars met zorgaanbieders over de in te kopen zorg. In dat nieuwe systeem moeten marktprikkels voor meer doelmatigheid zorgen en tot een lagere prijs leiden. Het convenant legt de doelmatigheidswinst nu nog met centrale afspraken vast. In de toekomst moet verhoging van de doelmatigheid resultaat zijn van vrije onderhandelingen. In beide gevallen leidt het tot een beheerste groei van de zorguitgaven.

De ruimte die de algemene ziekenhuizen hebben om doelmatiger te werken wordt niet generiek, maar per ziekenhuis bepaald op basis van een prestatie-indicator (de feitelijke verpleegduur ten opzichte van de gemiddelde ligduur, gebaseerd op klinische opnamen). Op deze wijze wordt een bijdrage geleverd aan de beleidseffecten, omdat:

• De kostenontwikkeling van de algemene en categorale ziekenhuizen binnen de kaders blijft, die daarvoor via het regeerakkoord zijn vastgesteld.

• Er door de ziekenhuizen efficiënter gewerkt zal worden (met dezelfde hoeveelheid middelen krijgen meer mensen zorg).

• Het aantal plaatsen met problematische wachttijden niet toeneemt.

• De lokale partijen (verzekeraars en ziekenhuizen) de verantwoordelijkheid voor het bovenstaande accepteren.

De uitwerking van het convenant met de academische ziekenhuizen vindt vanwege raakvlakken met OCW-beleid plaats in overleg met OCW.

Aanpassing aanspraken

Verschillende behandelingen zullen uit het ziekenfondspakket worden gehaald en dus van vergoeding uitgesloten. Het gaat daarbij om behandelingen die aan de volgende criteria voldoen:

• behandelingen die niet tot geneeskundige behandeling strekken en die ook geen erkend preventief doel dienen;

• behandelingen die een onverklaarbaar grote variatiebreedte hebben;

• behandelingen die in de meeste gevallen niet strikt medisch noodzakelijk zijn en

• behandelingen die voorzienbaar noodzakelijk zijn om een behandeling behorende tot de vorige categorie ongedaan te maken of die voorzienbaar voortvloeien uit een eerdere behandeling behorende tot de vorige categorie.

Het gaat bijvoorbeeld om behandelingen bij snurken, borstprothese anders dan bij amputatie, correctie van de oorstand, correctie van bovenoogleden, buikwandcorrecties en hersteloperaties na sterilisaties.

Over de aanpassing van de aanspraken is aan het CVZ gevraagd een uitvoeringstoets uit te brengen.

Uurtarief medisch specialisten

Per 1 januari 2005 zal een macrobudgettair neutraal uurtarief worden ingevoerd. Met de Orde van Medisch Specialisten is een korting van 2,5% (€ 35 miljoen) op het macrokader overeengekomen. In het najaar van 2004 stellen we in overleg met de orde een onafhankelijke commissie in om ons te adviseren over een onderbouwd uurtarief voor de medisch specialisten. Deze commissie zal een standpunt innemen over het normatieve inkomen van een medisch specialist, het normatieve aantal patiëntgebonden uren dat bij dit inkomen hoort en de normatieve kosten die een specialist maakt. Op basis van deze drie onderdelen (inkomen, werklast en kosten) kan een uurtarief worden voorgesteld. Wij verwachten het advies van deze commissie begin 2005. Vervolgens zullen we de procedure voor vaststelling van de onderbouwing bij CTG/Zaio. Het normatieve uurtarief zullen we vaststellen en per 1 januari 2006 invoeren.

Wachttijden levensbedreigende aandoeningen

In het Hoofdlijnenakkoord staat dat er bijzondere aandacht aan besteed wordt om de wachttijden voor ziekten met levensbedreigende risico's terug te dringen. Diverse aandoeningen vormen een levensbedreigend risico, als zorg te lang op zich laat wachten. Specifiek wordt aandacht geschonken aan het terugdringen van de wachttijden voor radiotherapeutische behandeling van oncologische aandoeningen en de aandoeningen aan het hart. Voor deze twee topklinische functies bestaat specifiek beleid dat er op gericht is meer locaties, apparatuur en personeel mogelijk te maken. Wat betreft radiotherapie zal de beschikbare capaciteit tot en met 2005 met circa 60% toenemen ten opzichte van 2003. Ook de capaciteit voor de behandelingen van hartkwalen zal verder worden uitgebreid, zodat aan de zorgvraagontwikkeling tegemoet wordt gekomen.

22.2.4 Het stimuleren van een zo effectief en efficiënt mogelijke zorgverlening in de eerste en tweede lijn

Hadden de hiervoor genoemde doelstellingen vooral betrekking op de zorgverlening in respectievelijk de eerste lijn, de acute zorg en de tweede lijn, deze doelstelling heeft onder meer betrekking op de ontwikkeling van instrumenten waarmee informatie wordt verkregen over het functioneren van de zorgverlening.

Beleidseffecten

De beleidseffecten kunnen als volgt worden samengevat:

• Transparantie van het zorgaanbod: wie doet wat en tegen welke prijs?

• Prestatiebekostiging: loon naar werken.

• Introductie van marktwerking: meer concurrentie.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn resultaatverantwoordelijk voor de totstandkoming van de instrumenten die worden genoemd onder dit operationele doel.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

In de tekst hieronder noemen we een aantal instrumenten die alle bijdragen aan de beleidseffecten van deze operationele doelstelling.

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies en opdrachten

a. Dbc-project

Vanaf 1 januari 2005 zal de dbc-systematiek gaan gelden voor de financiering van alle ziekenhuiszorg. Hierin wordt onderscheid gemaakt tussen een segment A (vaste deel) en B (deel met vrije prijsvorming). Voor segment A zal de financiering en daarmee de declaratie plaatsvinden op basis van centraal vastgestelde tarieven voor diagnose-behandelcombinaties (dbc's); voor de budgettering van segment A blijft de functiegerichte budgettering (fb) en lumpsum in stand. Voor segment B zal vanaf 1 januari 2005 de verplichting tot onderhandeling over de prijs van het ziekenhuisdeel van dbc's gelden, voor het specialistendeel zullen een vast uurtarief en normtijden per dbc gaan gelden.

Zoals aan de Tweede Kamer gemeld is, kent de huidige dbc-systematiek de nodige imperfecties en moet deze na invoering snel doorontwikkeld worden. In 2005 wordt hiervoor een tweesporenaanpak gevolgd. Op het eerste spoor wordt de dbc-systematiek «technisch» doorontwikkeld. In dit spoor wordt onder andere de informatievoorziening verbeterd, het privaat en publiek onderhoud uitgebouwd, een nieuwe toets gemaakt op de normtijden van medisch specialisten en worden de gehanteerde dbc-tarieven verbeterd. Op het tweede spoor wordt de dbc-systematiek beleidsmatig doorontwikkeld. Daarbij gaat het er onder andere om voor te bereiden dat kapitaalslasten worden opgenomen in de dbc-prijs en om de verhouding van het fb-systeem ten opzichte van dbc's. Activiteiten in dit spoor zijn ook onderzoek naar deelmarkten en het opzetten van structurele privacyoplossing. Met het systeem van dbc's kan de ziekenhuiszorg worden vastgelegd in landelijk uniforme en vergelijkbare producten. Hierdoor wordt het zorgaanbod transparant en wordt een prikkel aangebracht om zorg te leveren die doelmatig en van hoge kwaliteit is.

In 2005 zal het CTG/Zaio marktgedrag en marktuitkomsten in segment B monitoren en ingrijpen waar dat nodig is om mededinging in de ziekenhuiszorg te bevorderen. CTG/Zaio zal worden gefinancierd ten laste van de CTG-begroting.

Een essentieel onderdeel van de invoering van de dbc-systematiek is de inrichting van een transparant onderhoud van het systeem. Dit kent een private en een publieke kant. Sinds 1 juli 2004 is het private onderhoudsorgaan in werking getreden. Dit orgaan doet voorstellen aan CTG en het CVZ om het systeem te onderhouden. In de opbouwfase tot 1 januari 2006 subsidieert VWS dit private orgaan. Ook het publieke onderhoud, zijnde CTG en CVZ, is sinds 1 juli 2004 ingericht.

In 2004 is het dbc-informatiesysteem ontwikkeld om de dbc-systematiek optimaal te laten functioneren. Ziekenhuizen en verzekeraars zullen vanaf oktober 2004 wettelijk worden verplicht hieraan gegevens te leveren. De exploitatie van het dbc-informatiesysteem zal vanaf 2005 structureel vanuit de begroting worden gefinancierd. In totaal is voor het onderhoud en de verdere ontwikkeling van de dbc's in 2005 € 8,5 miljoen gereserveerd.

b. Sneller Beter

In november van 2003 is VWS samen met de Consumentenbond, de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ) en de Orde van Medisch Specialisten het programma Sneller Beter gestart. Met dit programma wordt de sector voorbereid op de omslag naar marktwerking. Uitgangspunt van het programma is dat in ons land veel goed gaat in de zorg, maar het kan vaak sneller en beter. Te weinig aandacht gaat uit naar de vele gevallen waarin het wel goed gaat in de zorg. Dit komt ook naar voren in de gesprekken die worden gevoerd met directies van alle ziekenhuizen op vijf bijeenkomsten. De inhoudelijke resultaten van deze gesprekken zullen begin 2005 aan de Tweede Kamer worden medegedeeld.

In het programma blijkt dat doelmatigheid, kwaliteit en innovatie in de zorg hand in hand gaan. Door innovatie van de zorg, gaat de kwaliteit omhoog en blijken de kosten van de zorg (bijna altijd) af te nemen. Het is beter voor de patiënt dat de goede voorbeelden in de zorg worden opgespoord en breed worden geïmplementeerd. Dit leidt tot lagere kosten in de zorg. Ook daarom is het eerder in dit artikel genoemde convenant afgesloten. Veel van deze goede voorbeelden staan al op de website van het programma www.SnellerBeter.nl. Vanaf het najaar van 2004 en af te ronden in 2005 zal alle ziekenhuizen in Nederland worden gevraagd hun voorbeelden van goede zorg op de site te zetten. Dit ondersteunt aanbieders om te komen tot goede zorg; patiënten kunnen eruit afleiden waar zij om moeten vragen; zorgverzekeraars kunnen deze informatie bij hun zorginkoop betrekken. Om de veranderingen in de zorg te laten slagen, is het belangrijk dat de zorg transparanter wordt. Daarom ontwikkelen enkele ziekenhuizen in samenwerking met VWS een benchmarkinstrument. Dit zal in het najaar van 2004 worden afgerond en in 2005 worden toegepast op alle ziekenhuizen. De kwaliteit van de zorg wordt gebenchmarkt door de Inspectie voor de Gezondheidszorg via de prestatie-indicatoren. In de eerste helft van 2005 zullen de resultaten hiervan worden gerapporteerd. De veranderingen in het stelsel zullen de zorg veel marktgerichter maken. Om de sector hierop voor te bereiden zijn enkele grote bedrijven bereid gevonden om hun licht te laten schijnen over thema's in de zorg die relevant zijn voor doelmatigheid, kwaliteit en innovatie. In 2004 heeft TPG naar logistiek in de zorg gekeken en Shell naar patiëntveiligheid.

TPG heeft in een adviesrapport aan de sector aangegeven dat door het meer bedrijfsmatig organiseren van de (logistiek in de) zorg een forse doelmatigheidswinst valt te realiseren. TPG heeft ook aangegeven dat om deze doelmatigheidswinst te realiseren, het essentieel is dat de prikkels in het zorgsysteem worden gericht op een systeem van gereguleerde marktwerking. Daarmee ben ik doende, zoals ik elders heb toegelicht. Vooralsnog ga ik er dan ook vanuit dat het potentieel dat TPG in beeld heeft gebracht pas op termijn wordt gerealiseerd. De omslag waarmee ik doende ben zal meerdere jaren vergen; het realiseren van het potentieel zal ook een dergelijke periode vragen. Eerst zullen de prikkels goed gericht moeten zijn en al de daarmee beoogde cultuuromslag tot stand zijn gekomen. Deze prikkels en cultuuromslag zullen ertoe leiden dat ziekenhuizen hun bedrijfsprocessen optimaliseren. Hun doelmatigheidspotentieel zal niet worden gerealiseerd door het inboeken van een bezuiniging (wat zou kunnen leiden tot het aantasten van de bereikbaarheid van de zorg) maar door het minder snel zien groeien van de kosten van de zorg. Het doelmatigheidspotentieel zal uiteindelijk tot uitdrukking komen in een lagere prijs per DBC. In navolging van TPG en Shell zullen in 2004/2005 de thema's rekenschap, de professional en de zorgvrager aan de orde komen. Voor het programma Sneller Beter is in 2005 € 650 000 beschikbaar.

c. Informatievoorziening

Patiënten, zorgaanbieders, zorgverzekeraars, toezichthouders en VWS dienen over concrete informatie te beschikken over het zorgaanbod. Naast informatie over het zorgaanbod dient in een vraaggericht stelsel eveneens informatie beschikbaar zijn over het zorggebruik. Uitgangspunt hierbij is dat zorginstellingen informatie slechts eenmaal verstrekken in één integraal jaardocument. Het is de bedoeling om in dit integrale jaardocument indicatoren en cijfers te presenteren die zo concreet mogelijk gerelateerd zijn aan het beleid dat wordt gevoerd en dat gevoerd gaat worden (volgens de uitgangspunten van de operatie Van Beleidsbegroting tot Beleidsverantwoording/VBTB). In dit jaardocument kan de instelling zich bovendien maatschappelijk verantwoorden. Doordat alle informatie wordt geïntegreerd in één jaardocument, worden de administratieve lasten verminderd. Dit instrument draagt er vooral aan bij dat de zorg transparanter wordt en dat marktwerking wordt geïntroduceerd in de zorg.

Verder werken we in 2005 aan een minimale dataset voor de hele eerstelijnszorg, die enerzijds de zorgketen zelf en de marktpartijen kan ondersteunen en die anderzijds voldoende informatie oplevert voor toezichthouders en VWS. In de ziekenhuissector wordt gekeken naar een integraal jaardocument voor de maatschappelijke verantwoording, waarbij alle afzonderlijke verantwoordingsstromen gebundeld en vereenvoudigd worden.

d. Subsidie aan de Orde van Medisch specialisten

Sinds de meerjarenafspraken uit 1998 ontvangt de Orde van Medisch Specialisten subsidie voor kwaliteitsprojecten en zorginnovaties. In 2005 ontvangt de orde maximaal € 5,0 miljoen voor visitaties van opleidings- en niet-opleidingsklinieken, voor complicatieregistraties en om het aantal beschikbare en bruikbare professionele richtlijnen te vergroten. Eind 2004 maken we de prestatieafspraken voor 2005.

e. Benchmark huisartsen en ziekenhuizen

Om de informatievoorziening over de prestaties van huisartsen en ziekenhuizen te verbeteren worden benchmarks ontwikkeld. Zo komt spiegelinformatie beschikbaar voor de huisartsen en ziekenhuizen, keuze-informatie voor patiënten, consumenten en verzekeraars en verantwoordingsinformatie voor de overheid. Om deze benchmarks te ontwikkelen is in totaal € 0,5 miljoen beschikbaar in 2005.

De omvang en wijze van bekostiging van basisregistraties worden gewijzigd. De financiële relatie met kennisinstituten zoals het Nivel wordt in de toekomst centraal vanuit VWS vormgegeven. Daarbij is belangrijk dat de kennisproducten van kennisinstellingen die direct kennis voor VWS genereren, inhoudelijk nauw aansluiten bij het gevoerde en te voeren beleid van VWS.

f. Uitvoering activiteiten aanjaagteam

Het aanjaagteam zorgt ervoor dat goede ervaringen in de (organisatie van de) zorgverlening snel verspreid kunnen worden. Er wordt gebruikgemaakt van een helpdesk, een Monitor Eerste Lijn en een website, en er worden themabijeenkomsten georganiseerd. De helpdesk is bedoeld om concrete informatie aan te bieden over samenwerking in de eerste lijn. Hierdoor wordt duidelijk in welke regio's het goed gaat, maar ook waar het nog beter kan en moet. In 2005 is voor het aanjaagteam € 0,4 miljoen beschikbaar, voor opdrachten en subsidies.

Premiegerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

De WTG-Expres verzorgt de wettelijke basis voor de prestatiebekostiging die aan de dbc's gekoppeld is. Daarnaast voorziet de WTG-Expres erin dat de verzameling data die nodig is voor het beheer en onderhoud van het systeem en voor overige beleidsaspecten, wettelijk wordt verankerd.

22.3 Budgettaire gevolgen van beleid

In de loop van 2005 worden beleidsprogramma's uitgevoerd. Het gaat hierbij om de volgende (tender)programma's, Modernisering Eerste lijn, opzet Landelijke Eerstelijns Samenwerkings Afspraken (LESA's), Benchmark Huisartsenzorg, Benchmark Ziekenhuizen, onderzoeksprogramma's «Vertrouwen in zorg» en «Patiënt veiligheid» van de Orde van Medisch Specialisten (OMS), Landelijke Informatiebank Paramedische Zorg (LIPZ), Sneller Beter, Perinatale registratie, monitoring en ontwikkeling database Palliatieve zorg en voor de vernieuwbouw van het Nederlands Kanker Instituut (NKI). Daarnaast is een reservering opgenomen van € 8,5 miljoen voor het DBC onderhoudsorgaan en het verdere DBC Zorg traject. Voorts is een bedrag van € 14,6 miljoen aan reeds vastgelegde verplichtingen opgenomen voor o.a. het NKI, NIVEL, en de Stichting Agora.

In de tabel hierboven zijn de beschikbare bedragen opgenomen voor de premie-uitgaven voor de verschillende sectoren op het terrein van curatieve zorg. In deze beschikbare bedragen zijn de budgettaire consequenties van de besluitvorming rond de 1e suppletore wet 2004 en de Miljoenennota 2005 verwerkt. Onder aan de tabel is de gereserveerde groeiruimte afzonderlijk weergegeven. Voor 2004 is de loon- en prijsontwikkeling al verwerkt, terwijl voor 2005 en latere jaren de loon- en prijsontwikkeling nog moet worden toegevoegd.

22.4 Evaluatieprogrammering

BELEIDSARTIKEL 23: GENEESMIDDELEN EN MEDISCHE TECHNOLOGIE

23.1 Algemene beleidsdoelstelling

Een doelmatige zorg aan de burger waarborgen met kwalitatief hoogwaardige en veilige producten op het terrein van geneesmiddelen, medische (bio)-technologie en transplantaten

Belangrijkste nieuwe maatregelen:

• Stimuleren dat priority medicines in Europees verband worden ontwikkeld (23.2.1).

• Zorgverzekeraars aanspreken op eigen verantwoordelijkheid om kwalitatief goed en doelmatig geneesmiddelengebruik te realiseren (23.2.1).

• Impuls geven aan doelmatig voorschrijven conform richtlijnen (23.2.1).

• Modulair tarief voor apotheekhoudenden realiseren (23.2.1).

• Farmaco -economische toets per 2005 verplicht stellen bij het opnemen van een geneesmiddel in het verzekerde pakket (23.2.1).

• Europese richtlijnen implementeren, zodat de kwaliteit en veiligheid van medisch technologische producten en toepassingen zijn gegarandeerd (23.2.2).

• Landelijk programma ontwikkelen om non-heartbeatingdonatie en transplantatie te introduceren (23.2.2).

• Experiment uit laten voeren: donorformulier koppelen aan moment van paspoortaanvraag (23.2.2).

• Europees meldingssysteem opstarten voor bijwerkingen na gebruik van cellen en weefsels (23.2.2).

• Optimaal gebruik van bloedproducten stimuleren (23.2.2).

• Beleidsagenda medische biotechnologie implementeren (23.2.2).

Deze maatregelen worden in dit artikel toegelicht.

De patiënt is gebaat bij een geneesmiddelenbeleid waarin aandacht is voor goede, veilige, effectieve en innovatieve geneesmiddelen. Geneesmiddelen moeten doelgericht en patiëntvriendelijk worden gebruikt. Daarbij is en blijft de betaalbaarheid van groot belang. Het systeem waarbinnen deze combinatie van kwaliteit, effectieve inzet en betaalbaarheid tot zijn recht komt, moet de sturing en de verantwoordelijkheden daar leggen waar gestuurd kan worden. Ondanks kostenbeperkende maatregelen zullen de uitgaven aan geneesmiddelen de komende jaren blijven groeien. Deze toename wordt veroorzaakt door de bevolkingsgroei, de (dubbele) vergrijzing, het toenemende aantal chronisch zieken, de extramuralisatie van de zorg en de ontwikkeling van nieuwe innovatieve geneesmiddelen.

Figuur 23.1: Totale uitgaven aan geneesmiddelen in Nederland (1995–2003)

Bron (VWS (berekeningen CVZ), 2004

Behalve aan geneesmiddelen is er grote behoefte aan voldoende beschikbare, werkzame en veilige organen, weefsels, bloed en medisch-technologische toepassingen. Binnen de gezondheidszorg worden menselijke lichaamsmaterialen (zoals cellen, weefsels en organen) en medisch-technologische toepassingen (zoals medische hulpmiddelen) veelvuldig ingezet. Aan de geneeskundige toepassing van al deze producten zijn echter risico's verbonden. Om een veilig en verantwoord gebruik van goede producten te kunnen waarborgen, is wet- en regelgeving noodzakelijk. Deze wordt voor het grootste deel ontwikkeld en voorbereid in Europees verband. De medische biotechnologie kan een scala aan nieuwe toepassingsmogelijkheden opleveren (zoals snellere en betere diagnostiek, medicatie op maat, gentherapie), die de kwaliteit, de infrastructuur en de kosten van de gezondheidszorg beïnvloeden. Het is daarbij belangrijk om de kansen te herkennen en benutten, maar ook om rekening te houden met de ethische en sociaal-maatschappelijke consequenties die deze toepassingen voor mens en samenleving kunnen hebben.

23.2 Operationele beleidsdoelstellingen

23.2.1 Kwaliteit, toegankelijkheid en doelmatigheid van de geneesmiddelenvoorziening bevorderen

Beleidseffecten

Het gaat de komende jaren bij de geneesmiddelen om de volgende hoofddoelstellingen:

• Bevorderen dat werkzame, innovatieve en veilige geneesmiddelen beschikbaar zijn.

• Waarborgen dat geregistreerde en doelmatige geneesmiddelen toegankelijk zijn.

• Bevorderen dat geneesmiddelen doelmatig en veilig worden voorgeschreven, afgeleverd en gebruikt.

Geneesmiddelen worden voornamelijk gefinancierd uit premiemiddelen. Naar verwachting wordt er in 2005 € 4,5 miljard uitgegeven aan geneesmiddelen. Dit betreft zowel de uitgaven voor geneesmiddelen als de apotheekvergoeding.

Aard van de verantwoordelijkheid

Via het Verstrekkingenbesluit ziekenfondsverzekering en de Regeling farmaceutische hulp wordt vastgesteld welk deel van de extramurale zorg in aanmerking komt voor vergoeding. Op grond van de Wet op de Geneesmiddelenvoorziening zijn wij verantwoordelijk om de kwaliteit van geneesmiddelen te bewaken. Het streven is een doelmatig geneesmiddelengebruik te bereiken. Er is geen sprake van een aanwijzende bevoegdheid, maar het is wel mogelijk om het voorschrijfgedrag te beïnvloeden door kennis te vergroten, objectieve productinformatie beschikbaar te stellen en incentives aan te brengen. De zorgverzekeraar speelt een cruciale rol als het erom gaat een kwalitatief goede en doelmatige geneesmiddelenvoorziening te realiseren, zowel als geneesmiddelen worden voorgeschreven als wanneer ze worden afgeleverd. De arts neemt de uiteindelijke beslissing om medicijnen voor te schrijven. Voor de kwaliteit en de doelmatige toepassing van geneesmiddelen is er sprake van systeemverantwoordelijkheid. De verantwoordelijkheid voor de omvang van het verzekerde pakket gaat echter verder: daar is sprake van resultaatverantwoordelijkheid.

Hoofddoelstelling a: Bevorderen beschikbaarheid werkzame, innovatieve en veilige geneesmiddelen

We zetten in de jaren 2005–2009 het beleid voort dat al in gang gezet is voor: toelating van medicijnen, om bijwerkingen in kaart te brengen en om de ontwikkeling te bevorderen en de drempel voor de beschikbaarheid van (wees)geneesmiddelen te verlagen.

Voor patiënten met een zeldzame aandoening zijn niet altijd voldoende werkzame en veilige geneesmiddelen beschikbaar. In Nederland is, volgens de Europese regelgeving, sprake van een zeldzame aandoening wanneer niet meer dan 8 000 mensen eraan lijden. Het doel is de informatie te verbeteren over de diagnosestelling en behandeling van zeldzame aandoeningen voor patiënten, beroepsgroepen, onderzoekers, farmaceutische industrie, verzekeraars en registratieautoriteiten. Daardoor neemt het aantal informatiekanalen toe. Een tweede doel is het aantal geregistreerde geneesmiddelen voor zeldzame aandoeningen (de weesgeneesmiddelen) geleidelijk te doen toenemen. Ook de komende jaren draagt VWS eraan bij dat het huidige groeitempo van 50% nieuw geregistreerde weesgeneesmiddelen per jaar wordt vastgehouden. Van de 17 in de EU toegestane medicijnen worden er 8 in Nederland vergoed, van de overige is de vergoedingsaanvraag nog in behandeling.

Beide doelen sluiten aan bij het in het jaar 2000 ingezette beleid van de Europese Gemeenschap, in het bijzonder Verordening (EG) 141/2000. In deze verordening worden de lidstaten opgeroepen de ontwikkeling van geneesmiddelen tegen zeldzame aandoeningen te bevorderen.

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidie

De ontwikkeling van weesgeneesmiddelen wordt onder andere gestimuleerd door een jaarlijkse subsidie te verlenen aan de stuurgroep Weesgeneesmiddelen. De stuurgroep bevordert dat patiënten toegang hebben tot betrouwbare informatie over de beschikbare geneesmiddelen, de diagnose en de behandeling van zeldzame aandoeningen. In de jaren vanaf 2005 zal een sterker accent komen te liggen op de daadwerkelijke ontwikkeling van weesgeneesmiddelen. Hiervoor is, naast de jaarlijkse subsidie (€ 0,5 miljoen), een extra projectsubsidie voor de jaren 2004 – 2008 beschikbaar van in totaal € 0,5 miljoen, waarvoor€ 0,1 miljoen bestemd is voor 2005. Deze subsidie loopt via ZonMw. Verder is er € 0,25 miljoen beschikbaar om lacunes aan te vullen in de kennis over het voorschrijven van geneesmiddelen voor kinderen.

VWS geeft een bijdrage aan het RIVM van € 0,5 miljoen voor het project Teratologie Informatie Service (TIS). TIS geeft telefonisch informatie aan verloskundigen, artsen en apothekers over geneesmiddelen, infecties en straling die de zwangerschap en het ongeboren kind nadelig kunnen beïnvloeden. Gemiddeld komen er per jaar drie- tot vierduizend vragen binnen. De gegevens die TIS verzamelt, worden in Europees verband geëvalueerd en gebruikt voor verder onderzoek. In april 2004 werd, in samenwerking met het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) en de Koninklijke Nederlandse Maatschappij der Pharmacie een database met gegevens over geneesmiddelen en zwangerschap toegankelijk gemaakt. In 2005 zal deze database worden gevuld met informatie die onder andere input zal leveren voor verdere beleidsontwikkeling.

Overleg

In 2003 is VWS het project Priority Medicines gestart. Het doel van dit project is een onderzoeksagenda op te stellen voor de ontwikkeling van geneesmiddelen. In 2005 wordt het vervolgtraject van het project besproken met de EU-voorzitters die Nederland opvolgen, en met de Europese Commissie. VWS wil de komende jaren een onderzoeksklimaat scheppen waarin de ideeën van het project concreet tot uiting komen. VWS heeft daarin een bemiddelende rol. Instellingen zoals de Europese Investeringsbank en de EU-Kaderprogramma's kunnen fondsen ter beschikking stellen voor onderzoek. In opdracht van VWS heeft de World Health Organisation (WHO) een methode ontwikkeld om aandoeningen te prioriteren. Veel van de ziekten waarin de WHO is geïnteresseerd, zijn ook voor de Nederlandse volksgezondheid van belang. De methode is bruikbaar voor diverse vraagstukken op farmaceutisch terrein.

Premiegerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

De kwaliteit van het klinisch onderzoek wordt verhoogd door de richtlijnen voor Good Clinical Practice landelijk in wetgeving vast te leggen. Hiervoor zal naar alle waarschijnlijkheid de Wet op het medisch wetenschappelijk onderzoek met mensen (WMO) per 2005 zijn aangepast aan de nieuwe Europese richtlijnen. De effecten hiervan op de kwaliteit van de klinische-geneesmiddelenstudies en de gegevens hierover zullen medio 2005 zichtbaar worden.

In 2005 wordt de huidige Wet op de Geneesmiddelenvoorziening (WOG) vervangen door de nieuwe Geneesmiddelenwet. Doelstelling van de nieuwe wet is vereenvoudiging en deregulering. Het aantal lagere regelingen zal eind 2005 zijn teruggebracht van 40 naar ongeveer 10. De nieuwe wet ziet uitsluitend toe op de productketen van het geneesmiddel en bevat geen voorschriften meer over de manier waarop de apotheker zijn beroep moet uitoefenen. De positie van apotheekhoudend huisarts blijft ongewijzigd. Zelfzorggeneesmiddelen zullen voortaan ook verkrijgbaar zijn bij supermarkten en andere detaillisten dan drogisten. De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) krijgt de bevoegdheid bestuurlijke boetes op te leggen als de Geneesmiddelenwet wordt overtreden.

Het is een taak van het Nederlands Bijwerkingen Centrum, Lareb (www.meldpuntbijwerkingen.nl), om bijwerkingen te verzamelen en analyseren. Hier kunnen artsen, apothekers en patiënten hun ervaringen met bijwerkingen kwijt. De meldingen worden opgeslagen in een databank en doorgegeven aan het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG), dat ervoor zorgt dat de bijwerkingen worden gemeld aan EMEA (het Europees Bureau voor de Geneesmiddelenbeoordeling) en de WHO. Aan de hand van de ontvangen meldingen beslist het CBG of EMEA of de gemelde bijwerking consequenties zal hebben. De Stichting Doelmatige Geneesmiddelenvoorziening (DGV) is in 2004 een meldpunt gestart over ervaring met medicijnen voor mensen die geneesmiddelen gebruiken (www.meldpuntmedicijnen.nl). Ervaringen met bijwerkingen worden doorgespeeld naar het Lareb.

Beoordeling en handhaving

Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG), een zelfstandig bestuursorgaan, draagt actief bij aan de kwaliteit van geneesmiddelen in Nederland. Het college beoordeelt, registreert en bewaakt geneesmiddelen. Nadat geneesmiddelen zijn toegelaten, toetst het CBG de actualiteit van de patiëntenbijsluiter en de productinformatie.

Het CBG is betrokken bij de Europese procedures voor de toelating van geneesmiddelen en voor de bewaking van de veiligheid daarvan. De betrokkenheid van het CBG komt tot uitdrukking in een groot aantal rapporteurschappen dat wordt toegekend aan de Nederlandse afgevaardigden in het wetenschappelijke comité van de Europese registratieautoriteit, de EMEA. Dit geldt niet alleen bij nieuwe aanvragen om een EU-handelsvergunning af te geven, maar ook bij het groeiend aantal procedures over nationale handelsvergunningen waarover een oordeel van de EMEA wordt gevraagd. Daarnaast is Nederland vaak gidsland bij procedures van wederzijdse erkenning van nationale handelsvergunningen.

Het Europese werk vereist naast deelname aan het wetenschappelijke comité van de EMEA veel overleg in werkgroepen. Er zijn nieuwe werkgroepen opgericht die zich bezighouden met gentherapie en met de vergelijkbaarheid van biotechnologische producten, en daarnaast bestaat al enkele jaren een werkgroep voor kruidengeneesmiddelen.

De baten-lastendienst CBG (Agentschap College ter Beoordeling van Geneesmiddelen/ACBG) ondersteunt de taken van het CBG. Haar werkzaamheden worden toegelicht in de paragraaf voor de diensten die een baten-lastenstelsel voeren.

Hoofddoelstelling b: Waarborgen toegankelijkheid van geregistreerde en doelmatige geneesmiddelen

Prijs- en vergoedingssysteem

Het prijs- en vergoedingssysteem is van grote invloed op de voorschrijf- en afleverbeslissingen van artsen en apothekers. Het convenant «inzake het omzetten van kortingen en bonussen voor generieke geneesmiddelen in structurele prijsverlagingen» van 13 februari 2004 is inmiddels een belangrijke component van het prijs- en vergoedingssysteem.

In 2003 heeft het kabinet aangekondigd per 1 januar 2005 de vergoedingslimieten voor geneesmiddelen te zullen verlagen. Dit voornemen kan niet los worden gezien van het convenant dat in februari 2004 is gesloten met zorgverzekeraars, apothekers en generieke fabrikanten. Momenteel wordt daarom overleg gevoerd met deze partijen over (voorwaarden voor) voortzetting van het convenant en in hoeverre dit in combinatie kan met het verlagen van de vergoedingslimieten. De totale te realiseren besparing op de geneesmiddelenuitgaven in 2005 bedraagt € 685 miljoen.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidie

VWS maakt het mogelijk dat informatie over prijzen van, vergoedingen voor en bijbetalingen op geneesmiddelen beschikbaar zijn via internet (€ 0,1 miljoen). Deze informatie is essentieel voor een goede werking van het Geneesmiddelenvergoedingensysteem (GVS) en de No-claimregeling. Zij draagt ook bij aan een algemeen kostenbewustzijn. Met dit doel wordt ook vanaf eind 2004 de declaratieprijs van een geneesmiddel op het etiket afgedrukt.

Handhaving

De baten-lastendienst Centraal Informatiepunt Beroepen Gezondheidszorg (CIBG) verzorgt voor het geneesmiddelenbeleid de volgende uitvoerende taken:

• Het verleent farmaceutische vergunningen, drogistenvergunningen en Opiumwetontheffingen.

• Het kent vergoedingslimieten toe (Geneesmiddelenvergoedingensysteem) en het stelt maximumprijzen vast (Wet geneesmiddelenprijzen) voor geneesmiddelen.

• Het beslist of een arts een apotheek mag exploiteren. Deze beslissing neemt de commissie voor de gebiedsaanwijzing (COGEBA). Het CIBG benoemt de leden voor deze commissie.

• Het organiseren van productie, import en export van medicinale cannabis en de groothandel daarin.

Voor de gegevens van de baten-lastendienst verwijzen we naar de paragraaf voor diensten die een baten-lastenstelsel voeren.

Premiegerelateerde instrumenten

Zoals hiervoor vermeld is, wordt de Tweede Kamer separaat geïnformeerd over maatregelen die per 1 januari 2005 ingevoerd worden (voortzetting van het convenant en/of modernisering van het GVS).

Onderzoek

De nadere beschouwing van het prijs- en vergoedingssysteem van de afgelopen periode levert ook nieuwe inzichten op over de Wet geneesmiddelenprijzen (WGP). Nader onderzoek naar de mix van referentielanden kan er in 2005 toe leiden dat de WGP wordt aangepast, waarmee het doel van de WGP beter wordt gediend dan in de huidige mix. Als dit onderzoek leidt tot aanpassing van de WGP, kan die op zijn vroegst per 1 juli 2005 van kracht worden.

Het geneesmiddelenpakket

Uitgangspunt is dat doelmatige geneesmiddelen die therapeutisch waardevol zijn en die behoren tot noodzakelijke zorg, toegankelijk blijven voor iedereen die deze middelen nodig heeft. De systematiek om nieuwe geneesmiddelen te beoordelen voor opname in het pakket wordt hiertoe verder aangescherpt.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Premiegerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

De procedure om nieuwe geneesmiddelen toe te laten tot het pakket wordt verfijnd, onder andere door de verplichte farmaco-economische toets in te voeren en het criterium «ziektelast» uit te werken. De uitkomsten hiervan kunnen ertoe leiden dat de vergoedingssystematiek wordt aangepast.

Het CVZ evalueert in 2004 de beoordelingssystematiek om nieuwe geneesmiddelen op te nemen. Ook evalueert het CVZ in 2004 het gebruik om voorwaarden te stellen aan de vergoeding van nieuwe geneesmiddelen, die vaak ook duur zijn (op grond van bijlage 2 bij de Regeling farmaceutische hulp 1996). Op basis van de uitkomsten worden deze instrumenten in 2005 geoptimaliseerd.

Onderzoek

Op basis van een uitvoeringstoets van het CVZ in het najaar 2003 wordt onderzocht of en op welke wijze het geneesmiddelenpakket kan worden gecategoriseerd op basis van ziektelast en welke implicaties dit heeft voor de vergoedingssystematiek. In eerste instantie wordt gekeken naar de categorie «minimale ziektelast».

Per 1 januari 2005 is het verplicht om resultaten van farmaco-economisch onderzoek aan te leveren bij een aanvraag tot opname van een geneesmiddel in het pakket. Op basis van deze farmaco-economische informatie kan de doelmatigheid van het geneesmiddel worden bepaald. Geneesmiddelen die onvoldoende doelmatig zijn, zullen niet worden toegelaten tot het pakket.

Handhaving

Als de kosten van een geneesmiddel hoog zijn en de kans op onjuist gebruik aanzienlijk is, kunnen er voorwaarden aan de verstrekking worden gesteld. In toenemende mate komen nieuwe, vaak dure, geneesmiddelen op de markt die slechts een meerwaarde hebben voor een specifieke groep patiënten. In 2005 zullen daarom meer voorwaarden gesteld worden dan tot nu toe gebeurde.

Hoofddoelstelling c: Bevorderen doelmatig en veilig voorschrijven, afleveren en gebruiken van geneesmiddelen

Een deel van de verantwoordelijkheid om de geneesmiddelenvoorziening vorm te geven, is overgedragen aan de zorgverzekeraars. De verwachting is dat zij beter in staat zijn om de kwaliteit en doelmatigheid van de geneesmiddelenvoorziening te bevorderen en dat zij daarmee tevens de uitgaven- en volumegroei beter kunnen beheersen. Zij hebben direct contact met zorgaanbieders en verzekerden en zijn daardoor beter in staat het gedrag van betrokkenen te beïnvloeden.

Ook de zorgexpertise van de apotheker moet beter worden benut. Er is een belangrijke taak voor de apotheker weggelegd als het erom gaat artsen en patiënten te adviseren over geneesmiddelen en geneesmiddelengebruik. Met het wetvoorstel om de apotheker onder de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) te brengen, wordt de extra nadruk op het zorgverlenerschap van de apotheek formeel bevestigd.

In 2005 zal een nieuw modulair tariefsysteem voor apotheekhoudenden worden ingevoerd dat naar verwachting bestaat uit een basisdienstenpakket en optionele aanvullende (zorg)modules. Een dergelijke tariefstructuur biedt de zorgverzekeraar de mogelijkheid om extra farmaceutische zorg te contracteren en te belonen. De zorgexpertise van de apotheker kan zo zichtbaarder worden benut. Tot nu toe heeft onderzoek van het College toezicht zorgverzekeringen (CTZ) naar de prestaties van zorgverzekeraars in de periode 2002–2003 laten zien dat een meerderheid van de zorgverzekeraars «redelijk» tot «goed» op weg is naar een doelmatige geneesmiddelenvoorziening. VWS wil voor 2005 en verdere jaren dat zorgverzekeraars deze score verbeteren. Zorgverzekeraars kunnen hierbij onder meer gebruikmaken van het TPG-rapport over de logistiek in de zorg, dat interessante aangrijpingspunten biedt om de farmalogistiek te verbeteren, vooral op het terrein van geneesmiddelen voor chronisch gebruik.

Ook taakherschikking – zowel binnen het apotheekbedrijf als tussen zorgverleners – kan bijdragen aan een doelmatiger geneesmiddelenvoorziening. In 2005 zal worden bekeken of de apotheker een rol kan spelen bij bepaalde taken die de huisarts nu nog doet, bijvoorbeeld bij de herhaalmedicatie.

In 2005 vinden er veel activiteiten plaats om doelmatig voorschrijven mogelijk te maken en te bevorderen: er wordt onafhankelijke informatie verstrekt, en deze kennis wordt geïmplementeerd in FTO-verband. Ook hierbij willen wij dat zorgverzekeraars een prominente rol gaan vervullen. Hiertoe dienen zij instrumenten en prikkels te krijgen. Voorschrijfgedrag veranderen is een moeilijk proces. Daarnaast is het belangrijk om al in de fase waarin gedrag wordt aangeleerd, te werken aan de bewustwording van de aankomende voorschrijver dat hij verantwoordelijk is om collectieve middelen zo veilig en doelmatig mogelijk in te zetten.

Als indicator voor regionale doelmatigheid wordt gebruikgemaakt van de kwaliteit van het eerstelijns Farmaco-Therapeutisch Overleg (FTO), waarbinnen de voorschrijver, apotheker en zorgverzekeraar de concepten «doelmatig en verantwoord voorschrijven en afleveren» invullen. Hogere kwaliteit van FTO gaat samen met lagere kosten voor geneesmiddelgebruik.

Figuur 23.2 toont de huidige situatie van de kwaliteit van het FTO in de Nederlandse regio's. Meer informatie is te vinden op www.nivm.nl. In 2007 wordt gestreefd naar een FTO-tabel waaruit blijkt dat meer dan 80% van alle beoordeelde FTO-groepen redelijk tot goed functioneert; dat wil zeggen dat de kwaliteit van het overleg over het algemeen op peil is.

Figuur 23.2: Kwaliteit van het FTO in de Nederlandse regio's

Bron: Stichting DGV 2003.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidie

Stichting DGV stimuleert en evalueert het FTO, verzorgt nascholing en draagt bij aan de transparantie van geneesmiddelenvoorziening (€ 2,2 miljoen). Stichting DGV speelt hiermee een belangrijke rol om de kwaliteit van het FTO te verhogen, wat ertoe moet leiden dat geneesmiddelen doelmatiger worden voorgeschreven. Adequate informatievoorziening voor het geneesmiddelenbeleid wordt gestimuleerd door ontwikkelingen, trends en knelpunten binnen de farmaceutische zorg in kaart te brengen, en door toegepast onderzoek te doen naar het gebruik.

De inventarisatie die in 2004 is gemaakt van de activiteiten die goed werken in het kader van doelmatig voorschrijven, zal de basis zijn om het beleid in 2005 en latere jaren verder te intensiveren. Instrumenten en prikkels voor zorgverzekeraars zullen hiervan deel uitmaken. In totaal is hiervoor in 2005 € 1,5 miljoen beschikbaar.

Om de totale geneesmiddelenuitgaven en diverse onderdelen van het prijs- en pakketbeleid te ramen, monitoren en evalueren, wordt gebruikgemaakt van het datawarehouse van de Stichting Farmaceutische Kengetallen (SFK). Overige belangrijke begrotingsgefinancierde leveranciers van informatie zijn het Instituut voor Farmaceutisch Praktijkonderzoek en het Instituut voor Farmaco-epidemiologisch Onderzoek.

Premiegerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

Zorgverzekeraars krijgen via deregulering en instrumentering meer mogelijkheden om daadwerkelijk te beïnvloeden dat geneesmiddelen doelmatig worden voorgeschreven en afgeleverd. In 2005 zal een nieuw modulair tariefsysteem voor apotheekhoudenden worden geïntroduceerd en de aanpassing van de Wet tarieven gezondheidszorg (WTG ExPres) worden voltooid. Hierdoor zijn verzekeraars beter in staat om afspraken te maken met individuele zorgaanbieders over de prijs en kwaliteit van de dienstverlening.

Onderzoek

In 2005 zal het CTG, evenals in 2004, onderzoek uitvoeren naar de inkoopvoordelen van apotheekhoudenden. De uitkomsten van dit onderzoek worden gebruikt om verder beleid te ontwikkelen. Ze zijn vooral bepalend voor de hoogte van de hiervoor genoemde modulaire apotheektarieven: aanpassing van die hoogte ligt alleen in de rede als met het onderzoek voldoende transparantie wordt gerealiseerd en als het inkomen uit kortingen en bonussen voldoende is gedaald.

Het CVZ levert met de publicatie van het Farmacotherapeutisch Kompas en het Geneesmiddelen Bulletin een belangrijke bijdrage aan objectieve productinformatie en aan het evidence-based voorschrijven en afleveren. Naast de begrotingsgefinancierde informatie leveranciers levert ook het CVZ beleidsinformatie via het Beleidsonderzoek Geneesmiddelen en het Geneesmiddelen Informatie Project.

Met de Monitor Farmaceutische Hulp draagt het CVZ eraan bij dat een goede, toegankelijke en doelmatige geneesmiddelenvoorziening in stand gehouden wordt door de ontwikkelingen, trends en knelpunten in de geneesmiddelenvoorziening, inclusief de inspanningen van de zorgverzekeraars, in kaart te brengen en te analyseren.

23.2.2 Beschikbaarheid, kwaliteit, veiligheid en doelmatig gebruik van transplantaten en van medisch technologische toepassingen bevorderen

Beleidseffecten

Het beleid is erop gericht kwaliteit, veiligheid en doelmatig gebruik van transplantaten en medisch-technologische toepassingen te waarborgen, en is gericht op de gevolgen van biotechnologische ontwikkelingen voor de gezondheidszorg. Doelstellingen die hiermee samenhangen zijn voldoende beschikbaarheid en toegankelijkheid. De toepassing van medische producten, geheel of gedeeltelijk gebaseerd op lichaamsmateriaal, vergt bijzondere aandacht, omdat voor dit soort producten nulrisico in de geneeskunde niet haalbaar is. Het veiligheidsbeleid voor dit soort producten is er dan ook op gericht te komen tot een aanvaardbaar risico, waarbij de voor- en nadelen van al dan niet invoeren van veiligheidsmaatregelen tegen elkaar worden afgewogen (optimaal veiligheidsbeleid), voordat een besluit wordt genomen.

Voor 2005 gaat het om de volgende hoofddoelstellingen:

1. Stimuleren van de ontwikkeling en voldoende beschikbaarheid van producten met therapeutische meerwaarde voor aandoeningen of specifieke patiëntengroepen waarvoor nog geen of onvoldoende adequate behandeling beschikbaar is.

2. Waarborgen dat alle beschikbare producten werkzaam en veilig zijn.

3. Bevorderen dat (a) alleen tot het gebruik van producten wordt besloten als dat gebruik doelmatig zal zijn en (b) de aflevering vervolgens doelmatig wordt gerealiseerd.

Aard van de verantwoordelijkheid

Er zijn diverse regels om humane lichaamsmaterialen, medische hulpmiddelen en medische stralingstoepassingen veilig en verantwoord te gebruiken. Met deze regels geven we kaders aan waarbinnen alle betrokkenen in de zorgketen moeten handelen. De operationele verantwoordelijkheden in de zorgketen liggen bij de direct betrokken instellingen, zorgverleners of fabrikanten.

Voor orgaandonatie geven we de kaders aan om de mogelijkheden te optimaliseren. De zorgverleners dragen de verantwoordelijkheid om de donatieprocedures uit te voeren. Of donororganen daadwerkelijk beschikbaar zijn, is behalve van de effectiviteit van de donorwerving, ook in belangrijke mate afhankelijk van het aantal overledenen dat geschikt is voor orgaandonatie. Dit alles betekent dat wij op het terrein van medische technologie en transplantaten indirect verantwoordelijk, en dus systeemverantwoordelijk zijn.

Hoofddoelstelling d: stimuleren van de ontwikkeling en voldoende beschikbaarheid van producten met therapeutische meerwaarde voor aandoeningen of specifieke patiëntengroepen waarvoor nog geen of onvoldoende adequate behandeling beschikbaar is

Orgaandonatie

Ook in de komende jaren blijft VWS vooral het aanbod bevorderen van postmortaal verkregen organen die voor transplantatie geschikt zijn. Een groter aanbod van organen kan de wachttijden voor orgaantransplantatie verkleinen. Dit is heel belangrijk, omdat het vaak om patiënten met levensbedreigende aandoeningen gaat. VWS wil de volgende effecten bewerkstelligen:

• De donorwerving in en door ziekenhuizen verbeteren.

• De bereidheid onder burgers vergroten om zich te laten registreren als potentiële donor en om als nabestaanden toestemming te geven voor donatie; momenteel staat 37% van de ingezetenen van Nederland geregistreerd in het Donorregister. Het streven is het aantal geregistreerden te verhogen tot 40% eind 2006.

• Het aanbod van organen uit nieuwe ontwikkelingen vergroten.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidie

Om het aanbod van geschikte orgaandonoren in ziekenhuizen te bevorderen, worden donorfunctionarissen aangesteld. Deze functionarissen ondersteunen artsen zo vroeg mogelijk in het proces van een donatieprocedure. Momenteel zijn 58 (30 fte) functionarissen daadwerkelijk aangesteld, verspreid over circa 50 ziekenhuizen. De verwachting is dat er eind 2004 46 fte aan donatiefunctionarissen werkzaam zal zijn. Hiervoor is jaarlijks een bedrag beschikbaar van € 2.2 miljoen. In 2006 zal de financiering naar verwachting verschuiven van begroting naar premie.

VWS subsidieert de pilot Requestorfunctie die in 2003 in de Rotterdamse regio van start is gegaan. Door «requestors» in te zetten bij de nabestaanden hoopt men vaker toestemming voor donatie te krijgen. Aan de hand van de evaluatie van deze pilot zal eind 2004 bezien worden of in 2005 de requestor breder kan worden ingevoerd in de Nederlandse ziekenhuizen. Vooruitlopend hierop hebben we er € 0,5 miljoen voor gereserveerd.

Het advies van de Gezondheidsraad Nieuwe wegen naar orgaandonatie laat zien dat non-heartbeating (nhb)-donatie en donatie bij leven mogelijkheden bieden om voor een aantal organen het donatietekort te doen verminderen. De Nederlandse Transplantatie Stichting is gevraagd een landelijk programma (inclusief pilot) op te stellen om de introductie van nhb-donatie en transplantatie op grotere schaal mogelijk te maken (€ 0,3 miljoen). Dit programma zal in 2005 van start gaan.

Uit de tweede evaluatie van de Wet op de orgaandonatie (WOD) is gebleken dat er tussen ogenschijnlijk vergelijkbare ziekenhuizen grote structurele verschillen zijn in het aantal donoren. In het kader van het programma Sneller Beter zullen ziekenhuizen die het goed doen paarsgewijs worden gekoppeld aan ziekenhuizen die veel potentie hebben, maar relatief weinig donoren werven. In deze samenwerking kunnen de ziekenhuizen nagaan of er mogelijkheden zijn om het aantal donoren te laten stijgen.

Agentschap CIBG

Het Donorregister is onderdeel van het agentschap CIBG en heeft als hoofdtaak wilsbeschikkingen voor orgaan- en weefseldonatie te registreren en te beheren. Het register heeft daarnaast twee andere taken: jaarlijks nieuwe achttienjarigen aanschrijven en informatie verstrekken over registratie.

Communicatie en voorlichting

VWS stimuleert continue publieksvoorlichting met als doel dat orgaandonatie als norm wordt geaccepteerd door de bevolking. Daarbij zal het accent verlegd worden van het aantal registraties verhogen naar het vaker geven van toestemming door nabestaanden. De publieksvoorlichting loopt via het Nederlands Instituut voor Gezondheidsbevordering en Ziektepreventie (NIGZ). De Stichting Transplantatie Nu! geeft kleinschalige voorlichting vanuit het patiëntenperspectief.

In 2005 zal een proef worden uitgevoerd in een aantal steden waarbij burgers een donorformulier uitgereikt krijgen op het moment dat zij een paspoort aanvragen. Daarbij zal een aantal verschillende varianten worden getoetst, die uiteenlopen van het louter overhandigen van het formulier tot aan een zeer actieve benadering van de klant door de betrokken ambtenaren (in totaal € 0,05 miljoen). Op basis van een evaluatie van deze proef zal VWS besluiten of en op welke manier het tot landelijke uitvoering zal overgaan.

Toezicht

Ziekenhuizen spelen een cruciale rol als het erom gaat het aantal orgaandonaties te vergroten. Begin 2005 wordt naar verwachting de Wet op de orgaandonatie gewijzigd. Daarin zijn nieuwe verplichtingen opgenomen die de donatieprocedure strikter regelen, zoals de verplichtingen om bij ieder overlijdensgeval het donorregister te raadplegen en een formulier in te vullen wanneer iemand in een ziekenhuis overlijdt. De overige in het wetsvoorstel opgenomen wijzigingen hebben vooral tot doel om diegenen die professioneel bij orgaandonatie betrokken zijn, beter te ondersteunen en te faciliteren. Doordat de procedure op deze manier is aangescherpt, zullen minder potentiële donororganen nodeloos verloren gaan. VWS zal de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) vragen erop toe te zien dat de WOD wordt nageleefd.

Medische biotechnologie

Hét grote belang van de toepassing van medische biotechnologie ligt in de mogelijkheid om de kwaliteit en effectiviteit van de gezondheidszorg en daarmee van de gezondheid en het welzijn van de burger verder te verbeteren. Medische biotechnologie (en het stimuleren ervan) is belangrijk om innovatieve producten en behandelingsmethoden te verkrijgen die van waarde zijn voor onze gezondheid en de gezondheidszorg.

Medische biotechnologie is een bijzondere, maar tegelijk ook een gewone technologie. Aan de ene kant is het een gewone technologie, waarop het algemene beleid van VWS van toepassing is. Dit algemene beleid is, onder meer, gericht op de geïnformeerde patiënt, de deskundige zorgverlener en op het stimuleren van verantwoorde innovatie en toegankelijkheid van de zorg.

Aan de andere kant heeft medische biotechnologie bijzondere elementen in zich die specifiek beleid wenselijk maken. Een goed voorbeeld hiervan is dat door de snelle ontwikkelingen op het gebied van genetische screening en diagnostiek inmiddels vaker en met meer zekerheid de kans is vast te stellen dat iemand een bepaalde aandoening zal krijgen, waarvoor nog geen adequate behandeling is. Dit stelt specifieke eisen aan de kennis en communicatievaardigheden van de zorgverlener, maar ook aan het begripsvermogen van de burger.

VWS wil de kansen optimaal benutten en eventuele risico's die verbonden zijn aan de toepassing, zo klein mogelijk maken. Om dat te realiseren wil VWS zich ervoor inzetten dat:

• De burger (patiënt of consument) toegang heeft tot betrouwbare en begrijpelijke informatie (en hierdoor goede keuzes kan maken).

• De zorgverlener deskundig en vaardig is (en hierdoor de patiënt goed kan informeren, behandelen en begeleiden).

• Nieuwe vergaarde kennis wordt omgezet in veilige biotechnologische toepassingen, die toegankelijk en betaalbaar zijn.

• Het overheidsbeleid evenwichtig, tijdig en transparant is.

VWS wil deze inzet tot uitdrukking brengen door deze randvoorwaarden te faciliteren en te stimuleren. Voorop staat daarom dat we de kansen willen benutten, maar dit is natuurlijk niet de enige dimensie. Ook aandacht voor de ethische aanvaardbaarheid en maatschappelijke gevolgen is belangrijk bij de besluitvorming over medisch-biotechnologische toepassingen. In totaal is hiervoor in 2005 € 0,5 miljoen beschikbaar.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidie

Het ERFO-centrum verstrekt informatie over erfelijkheid aan het brede publiek. In 2005 wordt de rol van dit centrum uitgebreid tot het hele gebied van de medische biotechnologie. Daarbij zal ook de mogelijkheid worden verschaft meer informatie/voorlichting op maat te verstrekken, ook aan minderheden en groeperingen met bijzondere kenmerken. In 2006 moet uit monitoring blijken dat het ERFO-centrum een centraal toegankelijke en betrouwbare informatiebron voor de burger is geworden.

Communicatie en voorlichting

Als burgers basiskennis hebben over medische biotechnologie kan dit bijdragen tot een beter begrip van deze technologie, als ze hiermee later in de persoonlijke sfeer te maken krijgen. Ook dit bevordert de keuzevrijheid. Samen met onze collega's van OCW streeft VWS ernaar in 2005 (zo nodig) onderwijspakketten te laten ontwikkelen voor het basisonderwijs en voortgezet onderwijs op het gebied van de medische biotechnologie en de toepassing ervan te stimuleren. In 2007 wordt geëvalueerd of dit initiatief effectief is geweest.

De kennis over het overheidsbeleid voor medische biotechnologie zal in 2005 worden uitgewisseld via het Forum Biotechnologie en Genetica (FBG), op de Bilderbergconferenties en in publieke debatten die worden georganiseerd. Dit leidt tot een anticiperend overheidsbeleid en actualisering van de beleidsagenda medische biotechnologie. Daarnaast zal de bestaande website over medische biotechnologie van VWS worden geactualiseerd (www.biotechnologie.minvws.nl).

Interdepartementaal wordt er in samenwerkingsverband onder meer aan gewerkt de communicatie en het voorlichtingsbeleid op elkaar af te stemmen, zodat er in 2005 een geïntegreerd overheidsbeleid is op het gebied van biotechnologie, waarvan burgers onder meer via internet drempelloos kennis kunnen nemen.

In het kader van de vaststelling van het werkprogramma is voor najaar 2004 aan de Stuurgroep Modernisering van de Opleidingen en Beroepsuitoefening in de Gezondheidszorg (MOBG) gevraagd om medische biotechnologie te gebruiken als casus om te komen tot een systeem van na- en bijscholing en een systeem van aanpassing van opleidingscurricula. In beide systemen moet een goede afstemming zijn opgenomen op de wetenschappelijke ontwikkelingen en op de kennis en vaardigheden die de patiënt/consument heeft gevraagd, en moet zeker zijn gesteld dat bedoelde zorgverleners de na- en bijscholing ook daadwerkelijk ontvangen. In 2008 rapporteert de MOBG over de resultaten aan de minister van VWS.

Wet- en regelgeving

Wet- en regelgeving kunnen invloed hebben op hoe snel biotechnologische toepassingen worden geïntroduceerd. Waar mogelijk wordt bestaande wet- en regelgeving gestroomlijnd en afgeslankt, nieuwe, doelmatige wet- en regelgeving wordt opgesteld en bestaande procedures worden doelmatiger gemaakt.

Voor medische biotechnologie geldt dat steeds meer wet- en regelgeving wordt gebaseerd op internationale ontwikkelingen. Daarom zal een Europese agenda medische biotechnologie worden opgesteld met daarin alle relevante internationale ontwikkelingen én de voorgenomen aanpak om te zorgen dat deze ontwikkelingen maximaal aansluiten bij de nationale doelstellingen op dit gebied. Daarnaast zal de Gezondheidsraad met behulp van het systeem van horizonscanning Early Warning aan VWS periodiek informeren welke (bio)technologische ontwikkelingen er op ons af komen en wat de mogelijke effecten daarvan kunnen zijn op de organisatie van de zorg.

Onderzoek

Om het «Translationeel onderzoek gentherapie» te ondersteunen, levert VWS een bijdrage aan het plan van aanpak van ZonMw dat over de periode 2004 – 2013 wordt uitgevoerd. De bijdrage in 2005 is € 0,7 miljoen. In 2006 volgt een tussenevaluatie.

Om in elk geval publieke onderzoeksgelden efficiënter en doelmatiger in te kunnen zetten op de onderzoeksprogramma's zal VWS op basis van beschikbare gegevens de maatschappelijke vraag inventariseren naar gewenst medisch biotechnologisch onderzoek. VWS zal vervolgens, samen met betrokken partijen, een nationale onderzoeksagenda voor de medische biotechnologie opstellen die aansluit bij de maatschappelijke vraag, zodat publieke en private onderzoeksgelden vanuit de samenleving gezien, efficiënter en doelmatiger kunnen worden ingezet. VWS zal stimuleren dat voor de uitvoering van die agenda ruime mogelijkheden worden gecreëerd voor publiek-private samenwerking.

Het FBG beziet in 2005 met EZ, OCW, industrie, zorgverleners, verzekeraars en patiënten-/consumentenorganisaties welke algemene of specifieke knelpunten er bestaan voor de toegankelijkheid van nieuwe medisch-biotechnologische producten en hoe deze kunnen worden opgelost.

Hoofddoelstelling e: waarborgen dat producten als bewerkt en onbewerkt lichaamsmateriaal en medische hulpmiddelen werkzaam, hoogwaardig en veilig zijn

Het is van groot belang voor de volksgezondheid dat producten als bewerkt en onbewerkt lichaamsmateriaal en medische hulpmiddelen veilig zijn en doen wat ze moeten doen. Om dat te realiseren streeft VWS naar de volgende beleidseffecten:

• Alle beschikbare producten voldoen aan wettelijke eisen.

• De gebruikte productiemethodes voldoen aan kwaliteitseisen en -normen.

• In 2009 is de herkomst bekend van lichaamsmateriaal dat in producten wordt gebruikt.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

In 2005 wordt er voor diverse productcategorieën aan gewerkt Europese wet- en regelgeving op te stellen, te wijzigen en te implementeren:

• Er wordt een Europese verordening opgesteld voor substantieel bewerkt lichaamsmateriaal. De richtlijn Weefsels en cellen (2004/23/EG) ziet toe op de herkomst van het bronmateriaal, de aankomende verordening op de substantieel bewerkte producten die daaruit gemaakt kunnen worden. Eisen aan productiemethodes en aan de producten zelf zullen op die manier worden vastgelegd.

• De Europese medischehulpmiddelrichtlijnen worden geactualiseerd en aangescherpt.

• De implementatie in nationale wet- en regelgeving wordt voorbereid van de Richtlijn Weefsels en Cellen. Deze richtlijn is onder nr 2004/23/EG gepubliceerd in het Staatsblad van de Europese Unie. De (beperkte) aanpassingen van de Wet veiligheid en kwaliteit lichaamsmateriaal (WVKL), inclusief het bijbehorende Eisenbesluit lichaamsmateriaal, moeten op 7 april 2006 afgerond zijn.

De WVKL wordt daarnaast- voorzover dat mogelijk is in relatie tot de Europese regelgeving- verder uitgewerkt zodat ook de bepalingen over bewerkt lichaamsmateriaal van kracht kunnen worden.

Doordat nieuwe lidstaten toetreden tot de EU, krijgt de internationale component de komende jaren een zwaarder accent. Nieuwe lidstaten hebben nog geen ervaring met de implementatie en uitvoering van de Europese regelgeving. Medische hulpmiddelen, goedgekeurd in deze lidstaten, worden zonder verdere toetsing toegelaten in de gehele EU (en komen dus ook beschikbaar voor de Nederlandse gebruiker). Om de mogelijke risico's te beperken is het belangrijk een netwerk op te bouwen en samenwerking aan te gaan met deze lidstaten. In samenwerking met de geneesmiddelautoriteiten gaan we verder na hoe we de veiligheid van combinatieproducten van geneesmiddelen en medische hulpmiddelen beter kunnen bewaken.

Subsidie

Voor medische hulpmiddelen en onbewerkt lichaamsmateriaal worden normen ontwikkeld. Deze normen zijn waarborgen en randvoorwaarden op grond waarvan vermoed wordt dat deze producten aan de wettelijk gestelde essentiële eisen voldoen. Het Nederlands Normalisatie Instituut stelt in overleg met alle betrokken partijen deze normen vast. VWS subsidieert de daarvoor opgerichte normcommissies mede (€ 0,2 miljoen), waarbij het accent erop ligt dat de deelname van gebruikers en onafhankelijke experts gewaarborgd is. Als eerste wordt een norm ontwikkeld voor onbewerkt lichaamsmateriaal die zich zal richten op de keten tussen de donor en de ontvanger van lichaamsmateriaal, waarbij extra aandacht wordt gegeven aan de overdracht van lichaamsmateriaal (en bijbehorende informatie) tussen betrokken instellingen, zoals ziekenhuizen en orgaanbanken.

Onderzoek

Om de wetenschappelijke kennis op peil te houden, zowel voor het normalisatiewerk als om adviezen op te stellen, blijven we toegepast onderzoek doen. Het gaat om onderzoek en ontwikkeling van veiligheidstesten. Een concreet onderzoek dat al loopt bij het RIVM betreft de evaluatie/ontwikkeling van testmethodes voor biocompatibiliteit van degradeerbare materialen. Dit soort materialen wordt steeds meer toegepast, niet alleen in medische hulpmiddelen maar ook als belangrijke component in tissue engineered products (teps). Doordat experts (van het RIVM) actief deelnemen aan relevante normcommissies, (inter)nationale werkgroepen en aan expertpanels wordt een bijdrage geleverd aan de kwaliteit en veiligheid van medisch technologische producten (inclusief lichaamsmateriaal) en aan de toepassing daarvan. Als er Europese en internationale regelgeving voor medisch-technologische producten (inclusief lichaamsmateriaal) tot stand komt, vragen wij om wetenschappelijk advies van onder andere het RIVM.

Tissue engineered products zijn producten die bestaan uit menselijke cellen die gecombineerd met kunstmatige stoffen in staat zijn om weefsels en organen te repareren, te herstellen of te vervangen. Er is een groeiend aantal toepassingsgebieden, waaronder huidtransplantatie bij bijvoorbeeld kleine brandwonden, vervanging van bot en/of kraakbeen, en herstel van weefsels die hormonen en enzymen produceren. Tissue engineered products bestaan vaak uit een combinatie van levende cellen, biomaterialen en biomoleculen. De menselijke cellen die voor tissue engineered products gebruikt worden, kunnen afkomstig zijn van het eigen lichaam van de ontvanger (autologe producten) of van een ander (allogene producten).

Monitor

Op Europees niveau werkt VWS eraan mee een monitoringsysteem te ontwikkelen om bijwerkingen bij gebruik van cellen en weefsels te melden.

Hoofddoelstelling f: bevorderen dat het gebruik van bloed effectief en veilig is

Als het gaat om de veiligheid, is er in de hele bloedtransfusieketen (van donor tot ontvanger) niet zo veel winst meer te behalen op het terrein van de producten zelf: de bloedproducten in Nederland zijn zeer veilig. De winst is te behalen in het gebruik van bloed. Hierin kan de CBO-richtlijn bloedtransfusie stimulerend werken. Als transfusiecriteria strikter worden nageleefd, kan het gebruik van bloed significant omlaag, zonder dat de kwaliteit van zorg inboet. Sterker, de kwaliteit van zorg gaat zelfs iets omhoog. Daarbij leveren minder bloedtransfusies veel geld op. De voornaamste beleidseffecten zijn:

• Het huidige niveau van kwaliteit en veiligheid van de bloedvoorziening wordt gehandhaafd.

• De doelmatigheid en veiligheid van het gebruik in de praktijk wordt verbeterd.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

De evaluatie van de Wet inzake bloedvoorziening (WIBV) die in 2003 is afgerond, heeft laten zien dat de wet goed functioneert en dat deze in de kern niet gewijzigd hoeft te worden. De wet draagt eraan bij het huidige niveau van kwaliteit en veiligheid van de bloedvoorziening te handhaven. In 2005 zullen we slechts enkele kleine wijzigingen hoeven door te voeren. Verder zal begin 2005 de Europese richtlijn bloed in nationale wetgeving zijn geïmplementeerd. Binnen Europa werken we er actief aan mee dat de technische bijlagen bij deze richtlijn verder worden uitgewerkt.

Subsidies

Om de procedures rond bloedtransfusie te optimaliseren, is het belangrijk dat bijwerkingen van bloedtransfusies worden gemeld. De Stichting TRIP (Transfusie Reacties In Patiënten), die tot en met 2005 van VWS een subsidie ontvangt (€ 0,2 miljoen per jaar), registreert bijwerkingen van bloedproducten en rapporteert daarover.

Convenanten en afspraken

In situaties waarbij bloed in de praktijk wordt gebruikt, onderzoeken we, in overleg met de IGZ, of het nodig is te stimuleren dat in ziekenhuizen de donatiecriteria worden toegepast, zoals het CBO die heeft ontwikkeld. Deze kunnen ook helpen de traceerbaarheid van het bloed te verbeteren.

Onderzoek

Om de doelmatigheid in de bloedvoorziening te verbeteren, is het CVZ in 2004 een onderzoek gestart naar het gebruik van bloedproducten in ziekenhuizen. Daaraan gekoppeld wil VWS in 2005 een onderzoek uitzetten naar de doelmatigheid van maatregelen die worden gebruikt om bloedgebruik te reduceren (€ 0,1 miljoen). Dit is een belangwekkend onderzoek, omdat deze studie de wetenschappelijke onderbouwing kan leveren dat forse besparingen kunnen worden gerealiseerd door alternatieven te gebruiken voor bloedtransfusies. Hierbij zal gebruik worden gemaakt van ervaringen in de St. Maartenskliniek in Nijmegen, die voorop loopt in het optimaal gebruiken van bloedproducten.

23.3 Budgettaire gevolgen van beleid

Het juridisch verplichte deel betreft instellingssubsidies, meerjarige projectsubsidies en de bijdrage aan het agentschap CIBG voor Farmatec en het Donorregister. Het bestuurlijk gebonden deel betreft uitgaven op grond van internationale verdragen. Het gaat hier met name om de uitvoering van Europese regelgeving. Het beleidsmatig gereserveerde deel betreft overwegend uitgaven die nodig zijn voor het lange termijn geneesmiddelenbeleid, orgaandonatie en beleid rond medische biotechnologie.

In de tabel hiervoor zijn de beschikbare bedragen opgenomen voor de premie-uitgaven voor de verschillende sectoren op het terrein van geneesmiddelen en medische technologie. In deze beschikbare bedragen zijn de budgettaire consequenties van de besluitvorming rond de 1e suppletore wet 2004 en de Miljoenennota 2005 verwerkt.

Voor 2004 is de loon- en prijsontwikkeling al verwerkt, terwijl voor 2005 en latere jaren de loon- en prijsontwikkeling nog moet worden toegevoegd.

23.4 Evaluatieprogrammering

BELEIDSARTIKEL 24: GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG, VERSLAVINGSZORG EN MAATSCHAPPELIJKE OPVANG

24.1 Algemene beleidsdoelstelling

Een gezonde en veilige samenleving door preventie en behandeling van psychosociale en psychiatrische problemen

Belangrijkste nieuwe maatregelen:

• De financiering van de GGZ-cure overhevelen vanuit de AWBZ naar de nieuwe Zorgverzekeringswet per 1 januari 2006 (24.2.2).

• Diagnose-behandelcombinaties (dbc's) ontwikkelen en implementeren voor de ggz (24.2.2).

• Heroïnebehandeling: het aantal behandelplaatsen uitbreiden van 300 naar 1000 (24.2.3).

• De mogelijke risico's van een hoog gehalte aan tetrahydrocannabinol (thc-gehalte) in cannabis terugdringen (24.2.1).

• De advies- en steunstructuur huiselijk geweld versterken (24.2.4).

• De kwaliteit van de maatschappelijke opvang en vrouwenopvang verbeteren via een vierjarig kennisprogramma (24.2.4).

Deze maatregelen worden in dit beleidsartikel toegelicht.

Samen met anderen (onder andere gemeenten, veldpartijen) maken we beleid om een kwalitatief goed en toegankelijk aanbod te realiseren van geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg en maatschappelijke zorg. Ook coördineren wij het Nederlands drugsbeleid, dat erop gericht is drugsgebruik te voorkomen en gezondheidsrisico's als gevolg van dit gebruik te verminderen. Voor de beleidsontwikkeling in de sector geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg en maatschappelijke opvang is de aangekondigde Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO) eveneens van belang. De ontwikkelingen op het gebied van de WMO worden beschreven in artikel 34 (Lokaal beleid).

24.2 Operationele beleidsdoelstellingen

24.2.1 Drugsgebruik voorkomen en gezondheidsrisico's beperken

Beleidseffecten

Speerpunten:

• De mogelijke risico's van een hoog tetrahydrocannabinol-gehalte (thc-gehalte) in cannabis terugdringen.

• Drugsgebruik in het algemeen en cannabis- en (xtc-gebruik) in het bijzonder ontmoedigen en de risico's ervan beperken.

• Internationale samenwerking versterken en ervaringen uitwisselen op het gebied van onderzoek, monitoring, preventie, voorlichting en behandeling, waarbij de nadruk ligt op Frankrijk.

• Pro-actief informatie verstrekken aan andere landen over het Nederlandse drugsbeleid, om meer begrip te kweken voor een evidence based benadering.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn er direct verantwoordelijk voor om het drugsbeleid te coördineren en daarmee de samenhang en consistentie te bevorderen in de inspanningen van de verschillende departementen. Wij zijn indirect verantwoordelijk voor de landelijke aspecten van het preventiebeleid. Gemeenten en instellingen voor verslavingszorg dragen de primaire verantwoording om het preventiebeleid uit te voeren. Verder zijn we, mede gelet op internationale verplichtingen, ervoor verantwoordelijk dat beleid, middelengebruik en hulpverlening landelijk worden gemonitord.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Het drugsgebruik stabiliseert en daalt bij bepaalde groepen. Het is onze inzet om deze positieve ontwikkeling in 2005 te continueren. Voor de beperking van de risico's van drugsgebruik streven we ernaar de sterke daling in de afgelopen jaren van het aantal gezondheidsincidenten als gevolg van xtc-gebruik op dansfeesten voort te zetten.

Subsidies

Cannabisgebruik ontmoedigen we door preventie en behandeling te intensiveren. De jaarlijkse massamediale campagne zal tot en met 2006 primair gericht zijn op cannabis. De preventieactiviteiten gericht op risicogroepen breiden we uit:

• Voor scholieren in het vmbo met het project High.

• Voor uitgaanders met het project Uitgaan en Drugs.

• Voor coffeeshopbezoekers door voorlichting een meer verplichtend karakter te geven.

Daarbij streven we ernaar, de behandeling van cannabisverslaving meer evidence based te maken. Hiertoe werken we op onderzoeksgebied nauw samen met andere Europese landen. Een volledig overzicht van de activiteiten op het gebied van onderzoek, voorlichting en preventie is opgenomen in de Cannabisbrief (TK 2003–2004, 24 077, nr. 125).

De preventie van xtc-gebruik wordt in 2005 gecontinueerd. De activiteiten zijn vooral gericht op risicogroepen zoals leerlingen in het vmbo en uitgaanders. Onder deze activiteiten vallen interactieve voorlichting via het internet, speciaal op xtc gerichte projecten op vmbo-scholen, en drugspreventie in het jongerenwerk en de residentiële jeugdhulpverlening.

Onderzoek

Om de mogelijke risico's van een hoog thc-gehalte in cannabis terug te dringen, start in 2004 een tweejarig onderzoek naar de vraag of cannabis met een hoog thc-gehalte extra risico's voor de gezondheid met zich meebrengt. Het onderzoek wordt in 2005 afgerond.

Internationale samenwerking

Om de internationale samenwerking te versterken en om pro-actief informatie te verstrekken over het Nederlandse drugsbeleid, nemen we deel aan internationale overlegorganen, zoals de Raad van Europa en de VN. Verder investeren we in bilaterale samenwerking met de belangrijkste Europese en andere internationale partners. Tot slot zijn de volgende instrumenten belangrijk om de doelstellingen op internationaal terrein te verwezenlijken: bezoeken voor buitenlandse delegaties organiseren, informatiebronnen verzorgen en veldorganisaties ondersteunen als deze voorlichting geven.

24.2.2 Een kwalitatief goed en toegankelijk aanbod van geestelijke gezondheidszorg, dat aansluit op de zorgvraag

Beleidseffecten

We willen een omslag van een aanbodgerichte naar een vraaggerichte ggz realiseren. Speerpunten zijn:

• De financiering van de op genezing gerichte ggz overhevelen vanuit de AWBZ naar de nieuwe Zorgverzekeringswet per 1 januari 2006.

• Diagnose-behandelcombinaties (dbc's) ontwikkelen en implementeren voor de ggz.

• De zorgketen (in het bijzonder de eerste lijn) versterken, met als doel de juiste hulp tijdig te verstrekken, zodat mensen niet onnodig in de gespecialiseerde ggz terechtkomen of verstoken blijven van hulp.

• De zorg voor en behandeling van jeugdige psychiatrische patiënten en forensische patiënten verbeteren.

• Bewezen evidence based care en best practices doelmatig invoeren.

• Zorggegevenssets en registraties ggz harmoniseren, aanvullen en verbeteren om te komen tot een informatievoorziening die past bij een vraaggericht zorgstelsel.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn indirect verantwoordelijk voor het aanbod van de ggz. De veldpartijen voeren de activiteiten op het gebied van zorg uit. Bij de overheveling van op genezing gerichte ggz zijn we ervoor verantwoordelijk dat de over te hevelen zorgdelen worden afgebakend. Daartoe bewaken we het wettelijke traject en brengen de financiële gevolgen in kaart. De voorbereiding voor het werken in het tweede compartiment ligt bij de veldpartijen.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies

Om de overheveling van de financiering van op genezing gerichte ggz uit de AWBZ naar de nieuwe Zorgverzekeringswet per 1 januari 2006 te realiseren, zetten we in 2005 € 2,25 miljoen in voor communicatie, voor de implementatie bij aanbieders en voor de bouw van een vereveningsmodel. Op dit moment bezien we op elke wijze de forensische geestelijke gezondheidszorg gefinancierd zal worden na invoering van de zorgverzekeringswet. Wel is helder dat deze niet overgeheveld zal worden naar de zorgverzekeringswet.

Tot en met 2005 faciliteren we de ontwikkeling en implementatie van de diagnose-behandelcombinaties (dbc's) in de ggz. In 2004 is de tweede koplopergroep, bestaande uit 27 ggz-instellingen en 24 vrijgevestigde beroepsbeoefenaren, gestart dbc's te registreren. Per 1 juli 2005 zullen alle ggz-aanbieders dbc's registreren. In 2005 zetten we € 12,1 miljoen in om de productstructuur en de registratie-, validatie- en declaratiesystemen te ontwikkelen, om een TTP (trusted third party) te ontwikkelen, de dbc-ontwikkeling in de ggz te monitoren, stimuleringssubsidies te bieden voor alle zorgaanbieders en om het onderhoudsorgaan voor ggz dbc's voor te bereiden.

Om te bevorderen dat de juiste hulp in de eerste lijn tijdig wordt verstrekt, zetten we in 2005 € 1,4 miljoen in. Deze middelen worden aangewend om de Diabolo-projecten, het project Korte Lijnen en deskundigheidsprojecten in de eerste lijn voort te zetten en af te ronden. Deze projecten bevatten innovatieve samenwerkingstrajecten en vormen van «good practice» binnen de eerste lijn en tussen eerste en tweede lijn. Daarnaast wordt de ggz-deskundigheid en de kwaliteit van de zorg in de eerste lijn verbeterd. In 2005 werken we eraan de eerstelijns-ggz verder te integreren in de algemene eerstelijnsgezondheidszorg. De eerstelijns-ggz zal deel uitmaken van het programma Versterking Eerstelijnszorg, dat in paragraaf 22.2.1 beschreven is.

Om te komen tot een informatievoorziening die past bij een vraaggericht zorgstelsel subsidiëren we voor € 0,35 miljoen de drie wetenschappelijke psychiatrische casusregisters (PCR). Deze leveren een kwantitatief beeld van de continuïteit in de ggz-ketenzorg op cliëntniveau. Met convenanten bewerkstelligen we dat er informatie beschikbaar komt die de keuze voor de ggz-consument ondersteunt. Tot slot werken we er aan minimale zorggegevenssets vast te stellen en prestatie- en kwaliteitsgegevens te genereren om meer inzicht te krijgen in de relatie tussen geleverde prestaties en bestede middelen in het nieuwe zorgstelsel. Hiervoor is € 0,45 miljoen beschikbaar.

Kennis

Als onderdeel van het kennisbeleid start een programma Kennisinfrastructuur voor Zorg aan Mensen met Psychische Problemen, dat de totale ziekteketen en de integrale populatie van mensen met psychische problemen omvat. Resultaten over de totstandkoming van kennisproducten, over het gebruik ervan en de uitkomsten voor patiënten en burgers (gezondheid, functioneren en tevredenheid) zijn daarbij de uitgangspunten.

Het landelijk kennisinstituut, het Trimbos-instituut, de richtlijnontwikkeling en landelijke specifieke kenniscentra zoals voor eetstoornissen, kinder- en jeugdpsychiatrie, interculturele ggz, forensische psychiatrie, ouderenpsychiatrie en verslaving vormen de kern van het programma.

In volgorde van afronding komen er multidisciplinaire richtlijnen voor: angststoornissen (gereed), depressie (2004), eetstoornissen (gereed eind 2004), ADHD (gereed eind 2004), schizofrenie (gereed 2005) en drugsproblemen (gereed half 2006). Verder staan er multidisciplinaire richtlijnen voor persoonlijkheidsstoornissen, alcoholverslaving, en voor antisociaal gedrag en forensische psychiatrie op het programma.

Kwaliteit

Het kwaliteitsbeleid richt zich erop het deelprogramma Ggz en Verslavingszorg van het Landelijk Actieprogramma Kwaliteit, Innovatie en Doelmatigheid (LAK) in te vullen en uit te voeren. Om de kwaliteit en innovatie van de geboden zorg daadwerkelijk te verbeteren, worden de resultaten van het kennisbeleid gebruikt. Voor het verbeterprogramma is € 1,4 miljoen beschikbaar.

Premiegerelateerde instrumenten

Subsidies

Om de zorgketen te versterken is het nodig dat hulpverleners in de eerstelijns-ggz deskundiger worden gemaakt over ggz-problematiek. Dit wordt de Consultatieregeling genoemd. Via subsidies regelen we dat tweedelijnshulpverleners vanuit de gespecialiseerde ggz adviezen (consultaties) kunnen geven aan hulpverleners in de eerste lijn. Voor deze Consultatieregeling is € 5,45 miljoen beschikbaar.

Wetgeving

In de AWBZ, waarvan de ggz deel uitmaakt (ggz-cure tot 1 januari 2006), worden cliënten voor zorg ge(her)indiceerd op basis van functionele aanspraken. Deze zorg wordt vervolgens in natura geleverd door zorgaanbieders of ingekocht door de cliënt zelf met een persoonsgebonden budget (pgb). Ook wordt zorg geboden via een aantal subsidieregelingen die het College voor zorgverzekeringen (CVZ) uitvoert. Het AWBZ-brede Zorgregistratiesysteem (AZR) maakt de ontwikkelingen in de productie en wachttijden zichtbaar (zie voor meer informatie over de AZR beleidsartikel 25.2.2).

24.2.3 Een kwalitatief goed en toegankelijk aanbod van verslavingszorg, dat aansluit op de zorgvraag

Beleidseffecten

Doel is een goed zorgaanbod voor verslaafden, dat erop gericht is dat ze duurzaam en vrijwillig afzien van middelengebruik. Waar onthouding niet mogelijk is, richt de zorg zich erop de gezondheidsrisico's te stabiliseren en te beperken. Daarbij hoort een goede medische zorg met eventuele vervangende medicatie. Speerpunten zijn:

• Heroïnebehandeling: de lichamelijke en geestelijke gezondheid en het sociaal functioneren van de deelnemers aan de behandeling verbeteren. Voorbeelden van verbetering van het sociaal functioneren zijn dat het criminele gedrag fors afneemt en dat overlast op straat, veroorzaakt door de verslaving, wordt teruggedrongen. Het aantal behandelplaatsen mag worden uitgebreid van 300 naar 1000. Dit betekent ook een groter effect op de gezondheid van deze groep verslaafden en op de afname van criminaliteit en overlast.

• Alcoholzorg: de drempel naar hulpverlening verlagen, zodat probleemdrinkers eerder worden bereikt, en vooral het ambulante hulpverleningsaanbod uitbreiden. Het streven is om 1850 extra (nieuwe) cliënten te helpen. Er moeten niet alleen meer cliënten bereikt worden, maar er moeten ook betere methoden gevonden worden om probleemdrinkers eerder te bereiken. Daartoe zijn 80 projecten opgezet. Deze projecten zullen in 2005 een structureel onderdeel worden van de laagdrempelige alcoholzorg.

• Het aanbod van voorzieningen voor verslaafden met psychiatrische problemen spreiden. Veel verslaafden hebben naast hun verslaving psychiatrische problemen. Doel is een landelijk gespreid aanbod van voorzieningen te hebben voor deze groep met een dubbele diagnose.

• Als medicatie wordt voorgeschreven die onder de Opiumwet valt, deze landelijk centraal registreren om de continuïteit, kwaliteit en veiligheid van de zorg te bewaken.

• Bewezen evidence based care en best practices doelmatig invoeren.

• De zorggegevenssets en registraties in de verslavingszorg harmoniseren, aanvullen en verbeteren, met het doel de informatievoorziening te laten passen bij een vraaggericht zorgstelsel.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn er indirect voor verantwoordelijk de financiële en wettelijke kaders goed in te vullen, vernieuwing te stimuleren en de samenwerking tussen betrokken organisaties te bevorderen. Het veld is ervoor verantwoordelijk de verslavingszorg uit te voeren.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies

In 2005 wordt de behandeling met heroïne in de bestaande 6 units (300 plaatsen) voortgezet. Het onderzoek naar de rol van psychosociale zorg als onderdeel van heroïnebehandeling wordt in 2005 afgerond. De kosten van de Centrale Commissie Behandeling Heroïneverslaafden (CCBH) bedragen in 2005 € 1,8 miljoen (dit zijn de kosten voor het onderzoek en de heroïne). De CCBH rapporteert in haar cohortstudie over de effecten van de behandeling op het terrein van gezondheid, sociaal functioneren en afname van crimineel gedrag. De behandeling met heroïne mag onder de voorwaarden van de commissie-Paas worden uitgebreid tot 1000 plaatsen. Daarbij moeten alle criteria en protocollen van de CCBH worden gevolgd. Nieuwe behandeleenheden financieren de betrokken steden zelf. Op basis van convenanten betalen wij aan de G4, Groningen en Heerlen jaarlijks € 5 miljoen voor de behandeling met heroïne. Daarnaast stelt BZK voor de periode 2005 tot en met 2007 jaarlijks € 1 miljoen ter beschikking als bijdrage in de kosten die steden maken voor nieuwe behandeleenheden.

In 2005 werken we eraan de Landelijke Centrale Middelen Registratie (LCMR) verder uit te rollen. Hiervoor is in 2005 € 0,45 miljoen beschikbaar. Het LCMR is een ketenzorginformatiesysteem voor zorgcontinuïteit, kwaliteit en veiligheid in de behandeling van verslaafden met medicatie die onder de Opiumwet valt. De planning is erop gericht in 2005 te realiseren dat alle ambulante en klinische instellingen voor verslavingszorg, de medische diensten van justitiële inrichtingen en GG&GD'en aan dit systeem deelnemen. Als in 2005 zou blijken dat de deelname aan de LCMR onvoldoende is om een landelijk sluitend systeem te realiseren, zullen we een wetgevingstraject starten om deelname te verplichten.

Wat het kennis- en kwaliteitsbeleid betreft, worden de programma's (Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling, LAK, Prestatie- en Kwaliteitsindicatoren) gecombineerd of zelfs geïntegreerd met de ggz waar dat zinvol is (zie paragraaf 24.2.2).

In het streven naar een verbeterde informatievoorziening die past bij een vraaggericht zorgstelsel, subsidiëren we in 2005 de volgende activiteiten:

• Het Trimbos-instituut ontvangt onder andere subsidie voor het national focal point in verband met de EU-verplichting gegevens te leveren over drugs en drugsverslaving (Europees Waarnemingscentrum voor Drugs en Drugsverslaving).

• Resultaten Scoren (€ 0,75 miljoen). De opbrengsten van dit project zijn: richtlijnen voor opiaatvervangende behandeling, een protocol behandeling van dubbele diagnose en een behandelprogramma alcoholverslaving via internet. Daarnaast wordt via dit project de implementatie (inclusief training medewerkers) gefinancierd van de protocollen die al ontwikkeld zijn voor onder andere kortdurende ambulante behandeling, ADHD en verslaving, preventie en behandeling met naltrexon.

• De stichting IVZ (Informatievoorziening Zorg) ontvangt subsidie voor LADIS (Landelijk Alcohol en Drugs Informatie Systeem), een systeem dat beleidskennis en -informatie oplevert over de hele verslavingszorg (€ 0,45 miljoen).

Premiegerelateerde instrumenten

Subsidies

Alcoholzorg: de kosten om de drempel naar de hulpverlening te verlagen, zijn € 7,7 miljoen per jaar. In het voorjaar van 2005 zullen we de laatste rapportage over de inzet van de extra middelen in 2004 aan de Kamer sturen. De succesvolle projecten voor laagdrempelige alcoholzorg zullen daarna een structureel onderdeel worden van de verslavingszorg. De € 7,7 miljoen zijn structurele AWBZ-middelen.

Wet- en regelgeving

Om het aanbod van WZV-voorzieningen voor verslaafden met psychiatrische problemen te spreiden, bereiden in een aantal regio's ggz- en verslavingszorginstellingen gezamenlijk de opzet voor van een afdeling voor dubbele diagnosepatiënten. Naar verwachting zullen zij in 2005 of 2006 over een vergunning beschikken.

24.2.4 Een kwalitatief goed en toegankelijk aanbod in de maatschappelijke opvang en vrouwenopvang, dat aansluit op de zorgvraag

Beleidseffecten

• De beschikbare capaciteit van de maatschappelijke opvang uitbreiden door de gemiddelde verblijfsduur te laten dalen. Uit het IBO-rapport Maatschappelijke opvang (TK 2003–2004, 29 325, nr. 1) blijkt dat de voorzieningen in de maatschappelijke opvang (inclusief vrouwenopvang) «verstopt» zijn geraakt. Deze verstopping in de maatschappelijke opvang wordt vooral veroorzaakt, doordat cliënten met permanente begeleiding niet in andere voorzieningen of huisvesting terechtkunnen.

• De beschikbare capaciteit voor vrouwenopvang uitbreiden met 100 extra opvangplaatsen in 2005 tot in totaal 200 plaatsen in 2007.

• De kwaliteit en effectiviteit van de maatschappelijke opvang en vrouwenopvang versterken. De maatschappelijke opvang moet behalve kwantitatief (uitbreiding capaciteit) ook kwalitatief versterkt worden om de gewenste effecten te bereiken.

• De preventie, hulp en opvang verbeteren in geval van huiselijk en seksueel geweld.

Aard van de verantwoordelijkheid

VWS is direct verantwoordelijk voor de toekenning van de specifieke uitkeringen maatschappelijke opvang/verslavingsbeleid en vrouwenopvang. We stellen centrumgemeenten daardoor in staat een gepast en uiteenlopend voorzieningenniveau te realiseren. We stimuleren nieuw beleid en vernieuwing. Centrumgemeenten moeten een beleidsvisie voor de gehele regio ontwikkelen. Wij vragen hen sectoren zoals de ggz en volkshuisvesting, die dicht tegen de maatschappelijke opvang aan zitten, ook aan te spreken op hun verantwoordelijkheden. Daarnaast zijn we betrokken bij de uitvoering van de kabinetsnota Privé Geweld – Publieke Zaak, over de aanpak van huiselijk geweld.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Doeluitkeringen

De gemiddelde verblijfsduur in de residentiële dak- en thuislozenopvang is in de periode 2000–2001 gestegen van 278 naar 480 dagen. Om de doorstroom in de maatschappelijke opvang te bevorderen, heeft het kabinet het budget van de specifieke uitkering maatschappelijke opvang en verslavingsbeleid verhoogd, een verhoging die oploopt tot € 4 miljoen extra in 2007. Om de gewenste daling van de gemiddelde verblijfsduur te realiseren, maakt het kabinet afspraken in het kader van het grotestedenbeleid (gsb). Gedurende de gsb-III-periode (2005–2009) is het streven de gemiddelde verblijfsduur met 25% te laten dalen.

Dezelfde aanpak volgen we om de capaciteit van de vrouwenopvang met 200 plaatsen te verhogen. Ook hierover zijn afspraken gemaakt met de grote steden. Hiervoor heeft het kabinet het budget van de specifieke uitkering vrouwenopvang verhoogd, oplopend tot € 4 miljoen extra in 2007 (€ 2 miljoen in 2005).

Het kabinet heeft ook extra middelen (oplopend tot € 3 miljoen in 2007) uitgetrokken om de advies- en steunstructuur huiselijk geweld te versterken. In juli 2004 is een «Tijdelijke stimuleringsregeling advies- en steunpunten huiselijk geweld 2004–2007» op basis van de Welzijnswet van kracht geworden. De 35 centrumgemeenten vrouwenopvang komen in aanmerking voor een tijdelijke stimuleringssubsidie voor een steunpunt huiselijk geweld, als zij eveneens bijdragen aan de steunstructuur. Het doel hiervan is dat er vóór 2008 een landelijk dekkend netwerk van advies- en steunpunten huiselijk geweld is.

Subsidies

De landelijke projectmiddelen (oplopend tot € 1 miljoen in 2007) die voor de uitvoering van het kabinetsstandpunt over de maatschappelijke opvang beschikbaar zijn, zetten we in om de instroom in de vrouwenopvang te verbeteren, en voor een kennisprogramma maatschappelijke opvang en vrouwenopvang.

Vóór 1 oktober 2004 heeft de Federatie Opvang (FO) een plan van aanpak gereed om de komende jaren de instroom in de vrouwenopvang programmatisch te verbeteren, waaronder pilots Safe Houses (particuliere adressen die als «safe house» worden gebruikt voor bijvoorbeeld slachtoffers van eerwraak en vrouwenhandel).

Het Trimbos-instituut doet in opdracht van VWS onderzoek naar de vraag en het aanbod in de vrouwenopvang. Dit onderzoek wordt in 2005 afgerond. De FO inventariseert daarnaast de aanwezige hulpverleningsmodules. Op basis van de uitkomsten van beide activiteiten voeren we vervolgens een programma uit om vraag en aanbod in de vrouwenopvang beter op elkaar af te stemmen. We ondersteunen tot 2008 dat de opzet van advies- en steunpunten huiselijk geweld wordt ondersteund en gemonitord, en dat methodieken gericht op preventie en hulp bij huiselijk geweld worden geïntroduceerd en verspreid.

Onderzoek en overleg

De jaarlijkse Monitor Maatschappelijke Opvang (MMO) realiseert de voornemens voor informatievoorziening uit het Kabinetsstandpunt op het IBO-rapport Maatschappelijke opvang. In 2005 wordt het Jaarbericht MMO gepubliceerd en de deelrapportage over gemeentelijk beleid. In 2005 wordt een wettelijke registratieregeling ingevoerd. Hiermee nemen geleidelijk zoveel instellingen in de maatschappelijke en vrouwenopvang aan deze registratie deel, dat deze landelijk dekkend wordt. In 2005 willen we met de veldpartijen komen tot een gedeeld referentiekader. Daarmee ontstaat «eenheid van taal», de basis voor een betrouwbare en eenduidige informatievoorziening over onder meer aantallen personen, type voorzieningen, personeel en kwaliteit.

Om de kwaliteit van de maatschappelijke opvang en de vrouwenopvang te verbeteren, start in 2005 een vierjarig kennisprogramma, om meer inzicht te krijgen in de effectiviteit van de maatschappelijke opvang (inclusief de vrouwenopvang). Dit programma bestaat uit:

• Toegepast (praktijk) en wetenschappelijk onderzoek.

• Stimuleringsprogramma's richtlijnen en hulpverleningsprogramma's.

• Kenniscentra gekoppeld aan instellingen voor maatschappelijke opvang.

Als we dit programma vaststellen, betrekken we daarbij ook de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en de Federatie Opvang (FO).

24.2.5 Een kwalitatief goed en toegankelijk zorgaanbod dat aansluit op de zorgvraag van specifieke doelgroepen en samenleving

Beleidseffecten

Doel is de achterstand in de gezondheid tegen te gaan van mensen die in een kwetsbare positie verkeren. Onze speerpunten zijn:

• Zorg aan mensen aan de rand van de samenleving verbeteren, zodat de kwaliteit van hun leven versterkt wordt en verloedering en overlast worden aangepakt.

• Zorg bieden aan onvrijwillig opgenomen psychiatrische patiënten, met inachtneming van de rechten van de patiënt.

• De betrokken (zorg)partijen stimuleren hun verantwoordelijkheid te nemen om de zorg toe te spitsen op allochtone zorgvragers.

• De categorale eerstelijnsseksualiteitshulpverlening verbeteren, mede met het oog op intensivering van de preventie van ongewenste zwangerschap.

• Vrouwelijke genitale verminking bestrijden.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn indirect verantwoordelijk voor een kwalitatief goed en toegankelijk zorgaanbod dat aansluit op de zorgvraag van specifieke doelgroepen in de samenleving. Dat houdt in dat we randvoorwaarden creëren (wettelijke kaders en financiële ondersteuning), innovatie stimuleren en samenwerking op landelijk niveau tussen betrokken (koepel)organisaties bevorderen. Dat laatste is nodig om betrokken partijen op lokaal/regionaal niveau in staat te stellen afspraken te maken over een sluitende maatschappelijke aanpak voor mensen in een sociaal kwetsbare positie. Diverse partijen zoals gemeenten, de zorg-, de hulpverlenings- en de onderwijssector zijn er gezamenlijk verantwoordelijk voor om dit sluitende systeem te organiseren en uit te voeren.

Samen met de minister van Justitie zijn we verantwoordelijk voor het effect van de wet- en regelgeving (direct verantwoordelijk) rondom de Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen (Wet BOPZ).

Voor het bestrijden van vrouwelijke genitale verminking delen we onze verantwoordelijkheid met diverse andere departementen (Justitie, OCW, V&I, BuZa, BZK en SZW). Wij zijn verantwoordelijk voor de interdepartementale coördinatie.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

De Wet BOPZ is erop gericht zorg te bieden aan onvrijwillig opgenomen psychiatrische patiënten, met inachtneming van de rechten van de patiënt. Het kabinet wil bereiken dat deze wet in de praktijk beter wordt nageleefd door heldere richtlijnen te maken en door de voorlichting aan alle betrokkenen te intensiveren. Voor bepaalde groepen mensen lijkt de wet echter onvoldoende mogelijkheden te bieden om te helpen. In antwoord daarop laat het kabinet onderzoeken hoe de mogelijkheden om dwangbehandeling toe te passen na een gedwongen opname kunnen worden verruimd. Daarna zal worden bezien of er reden is om de Wet BOPZ verder te wijzigen of een ander wettelijk kader te scheppen, dat specifiek op behandeling is gericht.

De voorgestelde aanpassingen van de Wet BOPZ kunnen er ook een bijdrage aan leveren dat de brede maatschappelijke problematiek wordt teruggedrongen van verloedering en overlast door een specifieke groep mensen voor wie zichtbaar maatschappelijke teloorgang dreigt. Het kabinet realiseert zich echter dat andere middelen nodig zijn om deze problematiek fundamenteel aan te pakken. Het kabinet zal daarom een «Plan van aanpak verloedering en overlast» naar de Kamer sturen waarin het, in aanvulling op het bovenstaande, concrete maatregelen voorstelt om gerichte zorg aan deze mensen te bieden. Voor de richtlijnontwikkeling, de voorlichting en het onderzoek naar mogelijke verruiming van de toepassing van dwangbehandeling is in totaal € 0,16 miljoen beschikbaar.

Subsidies

Als het erom gaat de positie van allochtone zorgvragers in de zorg te verbeteren, ligt het accent van het beleid op de eigen verantwoordelijkheid van veldpartijen voor de (verbetering van de) zorg aan allochtonen. Onze rol is stimulerend en voorwaardenscheppend. Daarbij staan de uitvoering van de beleidsbrief «Allochtonen in de gezondheidszorg» (16 maart 2004, Kamerstuk 2003–2004, 29 484, nr. 1) en de kabinetsreactie («Interdepartementaal beleidsonderzoek: tolken en vertalers: aanbevelingen voor een kwalitatief goed en financieel beheersbaar stelsel» (12 maart 2004, Kamerstuk 2003–2004, 29 482, nr. 1) centraal.

Om zorgpartijen te ondersteunen de zorg voor allochtonen te verbeteren, investeren we in een programma om kennis over allochtonen en hun zorgvraag uit te wisselen. Daarnaast wordt de gezondheidstoestand van en het zorg- en geneesmiddelengebruik door allochtonen periodiek gemonitord. Hiervoor stellen we tot 2008 € 0,15 miljoen per jaar beschikbaar.

De tolkdiensten in de gezondheidszorg worden van Justitie naar VWS overgeheveld. Daarvoor wordt van de begroting van Justitie € 8,5 miljoen naar VWS overgeboekt. Deze middelen zetten we via een aanbesteding in.

In 2005 zetten we er op in de medische en seksuologische eerstelijnshulpverlening verder te versterken. Een van de speerpunten is de samenwerking te bevorderen met de soa- en abortushulpverlening, om een meer geïntegreerde seksuele en reproductieve eerstelijnsgezondheidszorg te bevorderen. In 2005 zullen pilots van start gaan. Verder is er in 2005 extra inzet op de preventie van ongewenste zwangerschappen, waarvoor € 0,25 miljoen beschikbaar is. Daarmee investeren we in voorlichting, onder andere op scholen en op lokaal niveau. Op basis van de uitkomsten van het onderzoek naar de achtergronden van tienerzwangerschappen (eind 2004 gereed), bezien we welke aanvullende preventieve maatregelen verder nodig zijn.

Eind 2005 zal het College voor zorgverzekeringen de organisatie, structuur en financiering van de medische en seksuologische eerstelijnshulpverlening evalueren en aanbevelingen doen voor de toekomst.

Een bijzondere commissie bij de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ) brengt eind 2004 advies uit over mogelijkheden om vrouwelijke genitale verminking effectief te voorkómen en op te sporen, en de bestrijding ervan te handhaven. Ook adviseert de raad over een controlesysteem. Tevens wordt eind 2004 een onderzoek afgerond naar de omvang van de problematiek in Nederland. Op basis van het advies van het RVZ en het onderzoek zal worden bepaald welke activiteiten vanaf 2005 worden uitgevoerd om vrouwelijke genitale verminking te bestrijden. In ieder geval wordt extra actie ondernomen op de terreinen van preventie, deskundigheidsbevordering, onderzoek en monitoring. Hiervoor is € 0,31 miljoen beschikbaar.

24.3 Budgettaire gevolgen van beleid

Onder juridisch verplicht is de specifieke uitkering maatschappelijke opvang/verslavingsbeleid en vrouwenopvang opgenomen, alsmede de structurele subsidies en de meerjarige projecten. Onder bestuurlijk gebonden zijn ondermeer de uitgaven voor de DBC's, de indicatiestelling, de heroïneverstrekking, huiselijk geweld, het illegalenFonds en het tolk- en vertaalcentrum opgenomen.

In de tabel hierboven zijn de beschikbare bedragen opgenomen voor de premie-uitgaven voor de verschillende sectoren op het terrein van de geestelijke gezondheidszorg.

In deze beschikbare bedragen zijn de budgettaire consequenties van de besluitvorming rond de 1e suppletore wet 2004 en de Miljoenennota 2005 verwerkt. De beschikbare bedragen voor productiegroei vanaf 2005 in de geestelijke gezondheidszorg zijn vanaf 2005 niet op dit beleidsartikel opgenomen, maar maken deel uit van de bedragen die voor productiegroei in de AWBZ beschikbaar zijn. Deze zijn weergegeven op het beleidsartikel 25 (AWBZ-brede zorg).

Voor 2004 is de loon- en prijsontwikkeling al verwerkt, terwijl voor 2005 en latere jaren de loon- en prijsontwikkeling nog moet worden toegevoegd.

24.4 Evaluatieprogrammering

BELEIDSARTIKEL 25: AWBZ-BREDE ZORG

25.1 Algemene beleidsdoelstelling

De doelstelling van de modernisering van de AWBZ is het vergroten van de keuzemogelijkheden en zeggenschap van verzekerden en het leveren van een flexibel en doelmatig zorgaanbod op maat

Belangrijkste nieuwe maatregelen:

• Afspraken maken met brancheorganisaties voor doelmatige AWBZ en beheerste groei (25.1).

• Beleidsregels maken over werkwijze indicatieorganen en berichtenverkeer CIZ/zorgkantoren (25.2.1).

• Functiegerichte bekostiging invoeren (25.2.4).

• Kwaliteitsbeleid ontwikkelen en uitvoeren in de AWBZ-brede zorgregistratie (25.2.4).

Deze maatregelen worden in dit beleidsartikel toegelicht.

De uitgaven in de AWBZ zijn de laatste jaren sterk gegroeid. De uitgaven zijn meer gestegen dan op basis van de demografische ontwikkeling (bevolkingsomvang en vergrijzing) en het aanpakken van de wachtlijsten te verwachten was. Er spelen dus meer factoren een rol. De AWBZ is een arbeidsintensieve sector en dat verklaart dat de uitgaven in de AWBZ jaarlijks een half procent hoger liggen dan de algemene prijsstijging. Tenslotte blijkt de AWBZ een aanzienlijke «latente vraag» te kennen van mensen die bij een lage drempel zorg en dienstverlening aanvragen waar zij dit in geval van een hoge drempel waarschijnlijk niet zouden doen.

Indien de groei in de AWBZ-uitgaven zich voortzet zoals de laatste jaren, zou dit leiden tot extra uitgaven van ongeveer € 1 miljard per jaar geleidelijk oplopend tot ongeveer € 2,4 miljard per jaar in 2020. Dit is een jaarlijkse groei van ongeveer 5,5%. Deze groei zou tot gevolg hebben dat de AWBZ-premie oploopt van 13,3% in 2003, naar 18,2% in 2010 en 25,1% in 2020. Als alleen demografische factoren een rol zouden spelen dan zou de jaarlijkse groei ongeveer 1¼% zijn. Andere factoren hebben dus behoorlijke invloed.

Beheersing van AWBZ is dus nodig om te voorkomen dat de lasten die samenhangen met de AWBZ te hoog worden.

In 2004 hebben we maatregelen genomen om de uitgavengroei in de AWBZ te beheersen. Voor 2005 gaan we verder op dit pad. Dit doen we enerzijds door vast te houden aan een beheersing van de uitgaven. Tegelijkertijd bieden we ruimte om op de toenemende zorgvraag door demografische groei in te spelen en om specifieke knelpunten aan te pakken. We hebben afspraken gemaakt voor de periode tot en met 2007 met de verschillende organisaties van aanbieders in de zorg over beheersing van de uitgavengroei. Tevens hebben we afspraken gemaakt over doelmatigheidswinst in de sector, om zo extra ruimte voor productiegroei te creëren. Afgesproken is dat de aanbieders voor het zelfde geld jaarlijks 1,25% meer mensen in zorg zullen nemen. Daarnaast is afgesproken dat de zorgvraag bij de indicatiestelling kritischer beoordeeld wordt. Ook is afgesproken dat het aparte geld dat instellingen voor geestelijke gezondheidszorg en voor gehandicaptenzorg nu krijgen voor zorgvernieuwing net als in de verpleeghuiszorg en de thuiszorg komt te vervallen. Wel wordt een bedrag van € 15 miljoen in 2005 oplopend tot € 45 miljoen in 2007 gereserveerd voor innovatie en zullen er middelen voor ICT investeringen worden gereserveerd. Ook zullen partijen zich gezamenlijk inspannen om tenminste € 60 miljoen administratieve lastenverlichting te realiseren.

Wij stellen daar tegenover dat, als de uitgaven van de AWBZ binnen het uitgavenkader blijven, geen nieuwe pakket- of generieke tariefsmaatregelen worden getroffen.

Het moderniseringsprogramma voor de AWBZ is door de Tweede Kamer als «groot project» aangewezen. Over dit programma rapporteren we dan ook twee keer per jaar aan de Kamer.

Sinds de functiegerichte aanspraken op 1 april 2003 zijn ingevoerd, is de verandering die met de modernisering werd beoogd, onomkeerbaar geworden, en richt alle energie zich op de implementatie ervan. Een omvangrijke veranderingsoperatie als deze wordt vanzelfsprekend stapsgewijs ingevoerd.

Belangrijke stappen in de modernisering van de AWBZ zijn:

• Voor het eind van 2004 is de evaluatie van het pgb nieuwe stijl afgerond.

• Op 1 januari 2005 start de functiegerichte bekostiging voor de extramurale zorg.

Op 23 april 2004 hebben wij in een brief aan de Tweede Kamer de Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO) aangekondigd (TK 2003–2004, 29 538, nr. 1). Zodra de WMO in werking treedt, is de functie huishoudelijke verzorging niet langer een aanspraak in de AWBZ. Voor mensen die niet zelf in deze functie kunnen voorzien, zal de WMO uitkomst bieden. Op langere termijn gaan ook (onderdelen van) de functies ondersteunende en activerende begeleiding naar de WMO.

Wij willen belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen doorzetten en tegelijkertijd een goed financieel beleid voeren, waarbij burgers een duidelijke eigen verantwoordelijkheid dragen. Deze samenhangende aanpak moet zorgen voor een bestendig, samenhangend en solidair stelsel voor langdurige zorg en maatschappelijke ondersteuning. Dit stelsel moet kansen bieden om burgers lokaal te ondersteunen. Dat is een enorme uitdaging: in de eerste plaats voor burgers zelf, maar ook voor het lokale bestuur, bijvoorbeeld om «schotten» in de voorzieningen voor burgers weg te halen. Deze aanpak geeft echter ook spanning, want het betekent ook dat er een groter beroep gedaan wordt op de eigen draagkracht van burgers en dat een aantal (onderdelen van) de verzekerde rechten verdwijnen.

De geloofwaardigheid van het stelsel is ermee gediend dat de overheid niet steeds opnieuw ingrijpende maatregelen moet nemen, omdat de uitgaven in het bestaande systeem niet langer opgebracht kunnen worden. Burgers hebben er recht op te weten wat ze van de overheid kunnen verwachten, ook als dat voor de toekomst minder is dan waarop ze hadden gehoopt. Wij kiezen daarom voor een drieslag:

a. Mensen die dat kunnen, moeten meer dan nu zelf oplossingen bedenken in de eigen sociale omgeving voor problemen die zich voordoen.

b. Gemeenten moeten zorgen voor een goed samenhangend stelsel van ondersteuning voor hun inwoners die niet goed in staat zijn in bepaalde situaties zelf of samen met anderen oplossingen te realiseren. Hiervoor wordt de Wet maatschappelijke ondersteuning ingevoerd.

c. Het Rijk zorgt voor een AWBZ die verzekert waarvoor ze bedoeld is: zware chronische en continue zorg die grote financiële risico's voor individuen met zich meebrengt en die particulier niet te verzekeren is. Dat geldt in elk geval voor ernstig lichamelijk of verstandelijk gehandicapten, dementerende ouderen en chronisch psychiatrische patiënten.

Dit beleidsartikel zal in de toekomst steeds uitgebreider worden, net zolang tot het de totale ontschotte AWBZ-sector bevat. Uiteraard nemen we daarin ook de gevolgen van de WMO voor de AWBZ mee.

25.2 Operationele beleidsdoelstellingen

25.2.1 Het verbeteren van de kwaliteit van de indicatiestelling en de inrichting van een doelmatige organisatie

Beleidseffecten

De toegang tot de AWBZ als vraaggestuurde zorgverzekering verloopt via een onafhankelijke en objectieve indicatiestelling. In 2005 wordt de kwaliteit van de indicatiestelling landelijk verder verbeterd. Dit gebeurt door individuele indicatieaanvragen gestandaardiseerd en geüniformeerd af te handelen via het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ). Het CIZ is officieel per 25 mei 2004 gestart de sterkere aansturing van de indicatiestelling op te zetten.

Dat de kwaliteit van de indicatiestelling wordt verbeterd, impliceert ook dat de AWBZ duidelijk wordt afgebakend ten opzichte van voorzieningen op het terrein van onder andere onderwijs, kinderopvang, arbeid, welzijn, vervoer en wonen. Het CIZ voorziet mede daarom in afstemming met lokale loketten en voorzieningen.

Het CIZ is ook bedoeld om de indicatiestelling doelmatiger te organiseren. Vanuit het CIZ zal vooral het mandateren van indicatiestelling aan derden op een eenduidiger en transparantere manier plaatsvinden. Door een uniformere werkwijze onder regie van het CIZ zal de samenwerking met onder andere de ziekenhuizen verbeteren. De ziekenhuizen hebben nu nog te maken met een grote verscheidenheid binnen de indicatiestelling.

Aard van de verantwoordelijkheid

Met ingang van 2005 neemt de rijksoverheid de verantwoordelijkheid voor de financiering van de indicatiestelling over van de gemeenten, die dan nog op basis van de AWBZ formeel wettelijk verantwoordelijk zijn voor de indicatiestelling. De gemeenten zullen het CIZ aanwijzen als het indicatieorgaan dat hun wettelijke taken uitvoert.

De rijksoverheid neemt vervolgens per 2006 de wettelijke verantwoordelijkheid over, als de desbetreffende wet- en regelgeving is gewijzigd en de regering haar standpunt heeft bepaald op het Interdepartementaal beleidsonderzoek naar taken, werkwijze en omvang van de zelfstandige bestuursorganen.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

• Centrum Indicatiestelling Zorg (de landelijk uitvoerende organisatie voor indicatiestelling in de AWBZ met ingang van 2005).

• Uitvoering van specifieke projecten zoals inhoudelijke beleidsontwikkeling, regelgeving en de bundeling van Regionale Indicatieorganen (RIO's) in één organisatie.

Premiegerelateerde instrumenten

• Beleidsregels over de werkwijze van indicatieorganen, zoals bedoeld in artikel 11 van het Zorgindicatiebesluit. De beleidsregels worden gebaseerd op de werkdocumenten die de Landelijke Vereniging Indicatieorganen maakt.

• Beleidsregels voor de afspraken over het berichtenverkeer van het CIZ met de zorgkantoren, zoals bedoeld in artikel 18 van het Zorgindicatiebesluit, in aansluiting op de standaarden van de AWBZ-brede Zorgregistratie.

25.2.2 Met de zorgregistratie kunnen het indicatieorgaan, de zorgaanbieder en het zorgkantoor (de ketenpartners) digitaal gegevens uitwisselen. Dit berichtenverkeer ondersteunt het proces van zorgtoewijzing en wachtlijstbeheer, dus de gehele keten van indicatiestelling tot zorgrealisatie

Beleidseffecten

Zorgregistratie bevordert dat de zorg doelmatig wordt toegewezen in de keten van de AWBZ. Op cliëntniveau is dan bekend wat de zorgvraag (indicatiebesluit in functies en klassen) is, wat het zorgaanbod (de te leveren zorg) is en wat de wachttijden zijn voor de cliënt. Voordeel is dat gegevens eenmalig worden vastgelegd en door verschillende partijen kunnen worden gebruikt. Een belangrijk deel van de huidige papieren communicatie wordt vervangen door elektronische berichten. De zorgregistratie wordt zo een belangrijke informatiebron en maakt de keten transparanter.

Volgens de landelijke planning is de zorgregistratie op 1 oktober 2004 in alle regio's operationeel. Op 1 januari 2005 moet de zorgregistratie gereed zijn voor een landelijke wachtlijstmeting. Het is de bedoeling dat in de loop van 2005 de eigen bijdragen geïnd gaan worden via de zorgregistratie. Dit betekent dat de administratieve lasten in de keten van de AWBZ fors zullen afnemen.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn indirect verantwoordelijk voor de zorgregistratie en vullen de randvoorwaarden op landelijk niveau in. Randvoorwaarden zijn: voor regelgeving zorgen rond de aanlevering van de berichten en een zorgidentificatienummer invoeren om berichten in de keten te koppelen. De zorgkantoren voeren de zorgregistratie uit en hebben de regionale regierol in de keten.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

De zorgkantoren ontvangen begrotingsmiddelen om de zorgregistratie te ontwikkelen en te implementeren. Wij dragen er zorg voor dat de indicatieorganen en zorgaanbieders wettelijk verplicht worden gesteld hun gegevens aan te leveren. Het beheer van de zorgregistratie wordt voor 1 januari 2005 belegd bij het College voor zorgverzekeringen. Daarbij gaat het om een wijzigingsprocedure voor de integratiestandaarden voor het berichtenverkeer, het releasebeheer van de softwarepakketten en het beheer van het handboek Zorgregistratie.

Een belangrijk instrument wordt het ontwikkelen en uitvoeren van het kwaliteitsbeleid. Behalve dat de voortgang in de 32 zorgkantoorregio's wordt gemonitord, moet ook de kwaliteit van het berichtenverkeer worden verbeterd. Dat gebeurt in twee trajecten: de volledigheid van het berichtenverkeer (feitelijk aantal afgegeven indicaties) en de correctheid van het berichtenverkeer. Tot slot wordt veel geïnvesteerd in communicatie, die er enerzijds op gericht is het bestuurlijk draagvlak gezond te houden, en anderzijds om feitelijke informatie te verstrekken aan de ruim 2 500 organisaties die met de zorgregistratie te maken hebben.

25.2.3 De cliënt kan, met uitzondering van de functies behandeling en verblijf, kiezen tussen een persoonsgebonden budget (pgb) of zorg in natura (zin). Het pgb geeft cliënten de mogelijkheid zelf de zorg in te kopen en te organiseren

Beleidseffecten

Conform de doelstelling van de modernisering van de AWBZ nemen de keuzevrijheid en keuzemogelijkheden van de cliënt toe. Doordat het pgb nieuwe stijl sterk is vereenvoudigd, krijgen cliënten de vrijheid om binnen de geïndiceerde functies zelf vorm te geven aan de uitvoering van zorg. Het totaal aantal budgethouders (nieuwe stijl en oude stijl samen) groeit gestaag, waarbij de budgethouders nieuwe stijl vanaf het eerste kwartaal 2004 in de meerderheid zijn. Evenals in de zorg in natura, willen we ook bij het pgb een beheerste groei. Daarom zal de subsidieregeling waaruit het pgb bekostigd wordt, van een zodanig plafond voorzien worden, dat een dergelijke groei mogelijk is. In 2005 zijn verdere aanpassingen van de pgb-regeling mogelijk naar aanleiding van de evaluatie pgb nieuwe stijl, die eind 2004 gereed is.

In 2005 worden ook de voorbereidingen getroffen op de Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO) die in werking treedt per 1 januari 2006. Een aantal functies uit de AWBZ waarvoor cliënten nu een pgb kunnen krijgen, komt daarmee onder gemeentelijke verantwoordelijkheid. Het is een zaak van gemeentelijke besluitvorming of cliënten ook in die nieuwe situatie nog een pgb kunnen krijgen.

Ook de overgang, per 2006, van onderdelen van de ggz naar de Zorgverzekeringswet zal consequenties hebben voor het aantal budgethouders.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn indirect verantwoordelijk. Het College voor zorgverzekeringen is ervoor verantwoordelijk dat de subsidieregeling wordt uitgevoerd. De zorgkantoren kennen een persoonsgebonden budget toe op basis van de indicatie. De cliënt verantwoordt de geleverde zorg aan het zorgkantoor. Het zorgkantoor controleert de bestedingen en informeert de Belastingdienst.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Premiegerelateerde instrumenten

• De Sociale Verzekeringsbank verzorgt als facilitaire organisatie – op aanvraag en kosteloos – de administratie van budgethouders bij wie sprake is van volledig werkgeverschap. Daarnaast geeft de bank informatie over arbeidsovereenkomsten en verzekeringen.

• De waarde van het pgb nieuwe stijl zullen we nader bepalen naar aanleiding van onderzoek naar normatieve kostprijzen en de invoering van de functiegerichte bekostiging.

25.2.4 De ontwikkeling en implementatie van een prestatiebekostigingssysteem voor de zorg in natura in de AWBZ. Uitgangspunt is een AWBZ-brede systematiek op basis van functies

Beleidseffecten

De beleidseffecten van de functiegerichte bekostiging zijn als volgt te typeren:

• Er ontstaan concurrentiemogelijkheden op de aanbodmarkt, doordat aanbieders zich op de markt een positie met een eigen cliëntenkring kunnen verwerven door uit de zeven AWBZ-functies eigen producten met een eigen zorgprofiel samen te stellen.

• De doelmatigheid wordt bevorderd, doordat bij de zorginkoop onderhandelingsmogelijkheden ontstaan over het volume en de prijs van de functies die worden ingezet.

• De transparantie wordt bevorderd, doordat van elk product bekend is uit welke functies in welke omvang het is opgebouwd.

• Er ontstaat meer maatwerk en er komen meer keuzemogelijkheden voor de cliënt.

• Prijsvergelijking is mogelijk, doordat van elke functie (module) is aangegeven wat ervoor geacht wordt te zijn betaald (inzet deskundigheid, productiviteit, overhead).

• De administratieve belasting kan worden teruggebracht, doordat de registratie en verantwoording die voor de bekostiging nodig is, AWBZ-breed gebeurt voor alle sectoren in termen van functies en klassen.

De functiegerichte bekostiging wordt in stappen ingevoerd. De eerste stap is gezet in 2004 in de extramurale zorg in de vorm van de CTG-beleidsregel extramurale zorgprestaties. In deze regel zijn alle bestaande sectorale producten gegroepeerd onder de functies en daarbinnen zo veel mogelijk geharmoniseerd naar inhoud en prijs.

Wij willen in 2005 voor de extramurale zorgverlening de producten die beschreven worden in de Beleidsregel extramurale zorg, schrappen en vervangen door modulair opgebouwde functietarieven. Voor de intramurale zorg beschrijven we in 2004 nog de zorg die in de praktijk wordt geleverd in een beperkt aantal AWBZ-breed inzetbare intramurale zorgarrangementen.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn ervoor verantwoordelijk een bekostigingssysteem te ontwikkelen en vast te stellen. De zorgkantoren hebben op basis van de concessie die de verzekeraars hebben verleend, de verantwoordelijkheid voldoende zorg in te kopen, met het oog op een kwalitatief verantwoorde en doelmatige inzet van zorg.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Premiegerelateerde instrumenten

Er lopen twee instrumenteringstrajecten:

• Het sectoroverschrijdende onderzoek naar AWBZ-brede kostprijzen per functie is in juli afgerond. Op basis van dit onderzoek worden de normen gedefinieerd om de maximale financiële waarden te bepalen van de basis- en opslagmodules die per functie worden onderscheiden. De uiteindelijke functietarifering stelt het CTG vast en biedt die in de vorm van beleidsregels ter goedkeuring aan VWS aan.

• In 2004 wordt de beschrijving van de AWBZ-breed inzetbare intramurale zorgarrangementen afgerond. Daarna volgt de discussie over de tarifering op basis van de zorgarrangementen zelf of op basis van de functies waaruit de zorgarrangementen zijn samengesteld. Uiteindelijk willen we de functiegerichte bekostiging ook voor intramurale zorg op 1 januari 2006 invoeren.

25.3 Budgettaire gevolgen van beleid

Als gevolg van de extra middelen die beschikbaar worden gesteld, de geplande volumebouw en een doelmatigere inzet van middelen verwachten we dat de productie in 2005 in de AWBZ-sectoren waarvoor productieafspraken worden gemaakt, en de persoonsgebonden budgetten zullen stijgen.

Het juridisch verplichte deel heeft betrekking op middelen die beschikbaar zijn voor de uitvoering van de indicatiestelling. Bestuurlijk gebonden zijn de AWBZ brede zorgregistratie en de invoering van de functiegerichte bekostiging.

In de tabel hierboven zijn de beschikbare bedragen opgenomen voor de premie-uitgaven op het artikel AWBZ-brede zorg. In deze beschikbare bedragen zijn de budgettaire consequenties van de besluitvorming rond de 1e suppletore wet 2004 en de Miljoenennota 2005 verwerkt.

Op dit beleidsartikel staan onder andere de bedragen vermeld die beschikbaar zijn voor productiegroei in de AWBZ vanaf 2005. Er is een nadrukkelijke samenhang met de middelen op de beleidsartikelen 24, 26 en 27. De realisatie van de groei uit de tabel hierboven zal, gezien de bekostigingsstructuur, in elk geval deels nog dáár zichtbaar worden. Voor 2004 is de loon- en prijsontwikkeling al verwerkt, terwijl voor 2005 en latere jaren de loon- en prijsontwikkeling nog moet worden toegevoegd.

25.4 Evaluatieprogrammering

Persoonsgebonden budget

Het College voor zorgverzekeringen publiceert regelmatig de «Kernmonitor». Eind 2004 zal een afzonderlijke evaluatie van het pgb nieuwe stijl inzicht hebben gegeven in bedoelde en wellicht onbedoelde effecten van deze regeling. De evaluatie en monitoring zullen in 2005 mede in het teken staan van de voorbereiding van de Wet maatschappelijke ondersteuning.

BELEIDSARTIKEL 26 GEHANDICAPTEN- EN HULPMIDDELENBELEID

26.1 Algemene beleidsdoelstelling

Stelselmatig bevorderen dat mensen met beperkingen volwaardig kunnen deelnemen aan de samenleving

Belangrijkste nieuwe maatregelen:

• Indicatietrajecten voor onderwijs, zorg en justitie harmoniseren (26.2.1).

• De Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte uitbreiden en er inclusief beleid op baseren (26.2.2).

• Carebrede cliënt- en regieondersteuning (26.2.3).

• Activerende/ondersteunende begeleiding en zorg voor licht verstandelijk gehandicapten (lvg) overhevelen uit de AWBZ naar respectievelijk de domeinen onderwijs/arbeid en de jeugdzorg (26.2.3).

• Keuze-ondersteunende informatie voor cliënten in de vorm van een meerkeuzegids voor de zorg (26.2.4).

Deze maatregelen worden in dit beleidsartikel toegelicht.

Wij streven ernaar dat mensen met beperkingen als volwaardig burger kunnen deelnemen aan alle aspecten van het maatschappelijke leven. Mensen met beperkingen moeten onder het motto «Gewoon waar het kan, speciaal waar nodig» zo veel mogelijk gebruik kunnen maken van reguliere voorzieningen in een samenleving die in zowel fysiek als sociaal opzicht toegankelijk is. Dit betekent dat beleidsmakers er op alle terreinen vanaf het begin rekening mee houden wat de gevolgen van hun beleid zijn voor mensen met beperkingen, en dat ze hun verantwoordelijkheid nemen om eventuele knelpunten op te lossen. De rechten van mensen met beperkingen worden versterkt door de Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte (WGBH/CZ). Als coördinator van het gehandicaptenbeleid volgt, evalueert en stimuleert VWS de ontwikkeling en voortgang van inclusief beleid en de gelijke behandeling in de praktijk. Om beleid te ontwikkelen in de sector gehandicapten en hulpmiddelen is de aangekondigde Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO) eveneens van belang. De ontwikkelingen op het gebeid van de WMO worden beschreven in artikel 34 (Lokaal beleid).

26.2 Operationele beleidsdoelstellingen

26.2.1 Het creëren van een zodanig gedifferentieerd aanbod van voorzieningen op het terrein van zorg dat mensen met een langdurige beperking – op basis van een indicatie – binnen een redelijke termijn adequaat geholpen kunnen worden

Mensen met een beperking hebben soms ondersteuning nodig op het gebied van zorg om te kunnen deelnemen aan de samenleving. Wij werken nauw samen met andere partijen (landelijke organisaties van cliënten, zorgaanbieders en verzekeraars) om een gevarieerd aanbod aan zorgvoorzieningen tot stand te brengen voor mensen met een beperking en om afstemmingsproblemen op de grensvlakken wonen, zorg en welzijn op te lossen. Mensen met een beperking kunnen zo gemakkelijker zelfstandig of met een beperkte ondersteuning aan de samenleving deelnemen. Ook de afstemming op de grensvlakken tussen zorg, onderwijs en justitie, vooral voor jeugdigen, valt onder deze doelstelling. Deze doelstelling vertaalt zich ook naar een adequate, transparante en beschikbare extramurale hulpmiddelenzorg.

Beleidseffecten

Wij willen een gevarieerd aanbod aan zorgvoorzieningen tot stand brengen voor mensen met een beperking (hierover meer in artikel 25). In 2005 zal het accent liggen op het wegwerken van de functioneel slechte gebouwen bij zorginstellingen.

Wij streven in het kader van Operatie Jong naar minder bureaucratische procedures in de zorg en bij dienstverlening aan kinderen en jeugdigen met problemen. Of het nu gaat om medische, sociale, opvoedkundige procedures of in de justitieketen, wij willen dat de toegang tot onderwijs, zorg en justitiële inrichtingen beter wordt en dat de indicatietrajecten hiervoor beter op elkaar afgestemd worden.

In de afgelopen periode is gebleken dat instellingen voor licht verstandelijk gehandicapten (lvg) en de jeugdzorginstellingen beter moeten samenwerken. Deze groep heeft vaak meervoudige problematiek en komt via verschillende ingangen bij de zorg terecht. Wij willen meer inzicht krijgen in de problematiek om vervolgens de afstemming tussen de sectoren voor deze jeugdigen te kunnen verbeteren. Op termijn streven wij ernaar de lvg-zorg over te hevelen naar de jeugdzorg.

Wij willen dat de vraag van de cliënt voorop staat als hulpmiddelen worden voorgeschreven en verstrekt. De hulpmiddelenvoorziening moet de zorgbehoefte dekken en bovendien betaalbaar blijven. We willen minder regels, en meer marktwerking. Knelpunten in de uitvoeringspraktijk zullen we zo veel mogelijk oplossen.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn direct verantwoordelijk voor de wetgeving die het aanbod van voorzieningen regelt1. De uitvoerende partijen (afzonderlijke zorgaanbieders, lokale overheden, zorgkantoren, zorgverzekeraars) zijn er verantwoordelijk voor om een gedifferentieerd aanbod van voorzieningen te creëren op het terrein van zorg en om zorgproductie te leveren. Wij faciliteren de uitvoerende partijen (in de regio) door middelen beschikbaar te stellen. Met wetgeving borgen wij een kwalitatief hoogstaande en goed toegankelijke voorziening waarop alle verzekerden in gelijke mate aanspraak kunnen maken (rechtszekerheid en rechtsgelijkheid). Op het gebied van de bouw hebben wij een aanjaagfunctie. Daarnaast hebben wij een stimulerende en coördinerende rol bij de betrokkenheid van de andere departementen (bijvoorbeeld VROM, OCW en Justitie), lokale overheden, maatschappelijke organisaties en bedrijven.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Onderzoek

Om meer duidelijkheid te krijgen over meervoudige problematiek bij lvg-jeugd faciliteren wij in 2005 drie pilotprojecten in Drenthe, de regio Dordrecht en in de stadsregio Amsterdam. Op basis van de opgedane ervaringen tijdens de pilots zullen wij verdere stappen ondernemen om de aansluiting van de indicatiestelling voor de jeugdzorg en de (verstandelijk-)gehandicaptensector te verbeteren. Voor het traject gericht op de overheveling van de lvg-zorg naar de jeugdzorg is in 2005 € 87 000 beschikbaar.

Harmonisering indicatiestelling

In 2005 wordt een eerste stap gezet om de indicatietrajecten te harmoniseren. Er worden centrale (virtuele) loketten in de regio opgezet als coördinatiepunt voor indicatietrajecten. Deze fase zal eind 2006 zijn voltooid. In dit loket wordt vastgesteld welke indicatietrajecten doorlopen moeten worden. Hier worden die trajecten ook gecoördineerd. Een volgende stap leidt wellicht tot wijziging van wet- en regelgeving. De afstemming en harmonisatie van alle trajecten zal eind 2009 zijn afgerond. In 2005 is voor dit traject € 100 000 beschikbaar.

Premiegerelateerde instrumenten

Wetgeving

De beslissing om de functioneel slechte gebouwen aan te passen, nemen we op grond van de Wet ziekenhuisvoorzieningen (WZV) en de Tijdelijke verstrekkingenwet maatschappelijke dienstverlening (TVWMD). De huidige Regeling hulpmiddelen wordt stapsgewijs gedereguleerd om een flexibeler uitvoering door zorgverzekeraars mogelijk te maken en marktwerking te stimuleren. De Regeling hulpmiddelen 1996 actualiseren we in 2005.

Subsidie

Zorg wordt ook mogelijk gemaakt via een aantal subsidieregelingen die het College voor zorgverzekeringen (CVZ) uitvoert (blindegeleide- en hulphonden, doventolkvoorziening, algemene dagelijkse levensverrichtingen(adl)/bouw/aanpassingen en bijzondere zorgplannen).

Onderzoek

Het onderzoek naar cliënttevredenheid van het vernieuwend (extramuraal) aanbod is een expliciet onderdeel van de regionale wachtlijstaanpak. Aan de hand van praktijkervaringen zijn knelpunten geïnventariseerd die betrokken partijen tegenkomen bij extramuraliseringsprojecten.

Het Hulpmiddelenkompas is bedoeld om doelmatig hulpmiddelen voor te schrijven en te verstrekken. Het bevat richtlijnen voor indicatiestelling en verstrekking. Het CVZ adviseert ons in de vorm van een signaleringslijst over knelpunten in de hulpmiddelenvoorziening en geeft in de «Monitor hulpmiddelen» informatie over de uitgavenontwikkeling.

26.2.2 De rechtspositie van mensen met een beperking en/of chronische aandoening regelen/bevorderen met het oog op een volwaardige participatie

De rechtspositie van mensen met een beperking of chronische ziekte wordt verbeterd, als zij een gelijke behandeling kunnen afdwingen op basis van het recht. De Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte (WGBH/CZ) biedt mensen met een beperking meer mogelijkheden om juridische stappen te ondernemen bij ongelijke behandeling.

De rechtspositie van mensen met een beperking verbeteren we eveneens, als zij beschermd worden tegen onevenredige inbreuken in de persoonlijke levenssfeer. We voorkomen dat door de inzet van medische keuringen hun de toegang tot wezenlijke maatschappelijke voorzieningen en terreinen wordt ontnomen.

Beleidseffecten

We streven ernaar de knelpunten op te heffen die mensen door hun beperkingen ervaren in het dagelijkse leven. Dat gaan we op drie manieren doen. We willen:

• Voorkómen dat mensen met beperkingen worden benadeeld en dat mensen worden buitengesloten door aparte voorzieningen te creëren. We streven ernaar dat overheden bij het ontwikkelen van beleid rekening houden met verschillen tussen mensen en dat voorzieningen daarop worden aangepast. Dit noemen we «inclusief beleid».

• De samenleving bewust maken van mensen met een beperking en hun mogelijkheden binnen de samenleving.

• De individuele rechtsbescherming en empowerment van mensen met beperkingen verbeteren, eventueel door de Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte uit te breiden.

Wij streven ernaar personen die gekeurd moeten worden, te beschermen tegen onevenredige inbreuken op hun persoonlijke levenssfeer. Ook willen we voorkomen dat medische keuringen de toegang tot wezenlijke maatschappelijke voorzieningen en terreinen onredelijk belemmeren, waaronder de toegang tot arbeid en tot de gezondheidszorg. De Wet op de medische keuringen (WMK) stelt daarom beperkingen aan keuringen. In 2005 willen we de bekendheid van deze wet vergroten.

Verder streven wij ernaar om de financiële positie van gehandicapten, chronisch zieken en ouderen met een laag inkomen te beschermen. Hiertoe hebben we een fiscale regeling opgesteld (zie artikel 38).

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn er indirect voor verantwoordelijk de rechtspositie van mensen met een beperking te vergroten. Wij hebben een coördinerende en vooral stimulerende rol bij de WGBH/CZ en «inclusief beleid». Ook de andere departementen, veldpartijen en de individuele medemens zijn verantwoordelijk om te zorgen voor een gelijke behandeling van mensen.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Actieplan knelpunten gelijke behandeling en inclusief beleid

Om gelijke behandeling in de praktijk te bevorderen hebben we een Actieplan opgesteld. Dit Actieplan (kamerstukken II 29 355 nr. 1, 2004) is er naast de WGBH/CZ op gericht «inclusief beleid» te realiseren. Wij zorgen voor een bestuurlijke coördinatiestructuur om het Actieplan uit te voeren.

Bestaande drempels in de samenleving kunnen vaak worden geslecht door de samenleving te bekijken vanuit het perspectief van mensen met beperkingen. De Taskforce Handicap en Samenleving heeft hierbij een centrale rol. De taskforce heeft als taak de samenleving bewust te maken van mensen met een beperking en hun mogelijkheden binnen de samenleving. VWS financiert deze taskforce, maar die heeft een onafhankelijke rol. Voor 2005 is hiervoor € 250 000 beschikbaar op de begroting van VWS. Andere departementen dragen daar ook aan bij.

Op 1 december 2003 is de WGBH/CZ voor de terreinen arbeid en beroepsonderwijs van kracht geworden. We verwachten dat de bekendheid van de wet toeneemt. Tegelijkertijd verwachten we dat door de ontwikkelde jurisprudentie duidelijker wordt hoe discriminatie van mensen met een handicap of chronische ziekte in de praktijk kan worden voorkomen. De raming gaat dan ook uit van een gelijkblijvend aantal klachten. De klachten richten zich op discriminerend handelen ten opzichte van mensen met een beperking op de terreinen arbeid en beroepsonderwijs. Wij onderzoeken hoe de WGBH/CZ naar andere maatschappelijke terreinen kan worden uitgebreid. Ook financieren wij de Commissie Gelijke Behandeling en een voorlichtingscampagne over de WGBH/CZ. Voor 2005 is hiervoor € 300 000 beschikbaar.

¹ Gegevens van Commissie Gelijke Behandeling (CGB) in Utrecht, juni 2004.

Wet op de medische keuringen

Om de Wet op de medische keuringen (WMK) te ondersteunen, wordt een Klachtencommissie ingesteld. Ook wordt voorlichting gegeven over deze wet. In totaal is in 2005 € 250 000 voor de WMK beschikbaar.

26.2.3 Het regelen van randvoorwaarden voor samenhangende zorg, wonen en maatschappelijke ondersteuning in lokale samenleving, zodat mensen met een beperking kunnen (blijven) deelnemen aan de samenleving

Mensen met een verstandelijke, lichamelijke of zintuiglijke beperking moeten de mogelijkheid hebben om op eenzelfde manier als mensen zonder beperking volwaardig deel te kunnen nemen aan de lokale samenleving. Dit kunnen zij echter niet altijd zonder ondersteuning. Wij willen de randvoorwaarden scheppen, zodat wonen in de wijk, arbeid en onderwijs toegankelijk zijn. Ook nieuwe toepassingen van informatie- en communicatietechnologie kunnen daarbij helpen.

Beleidseffecten

Wij willen dat cliënten, die nu nog in vaak zeer grootschalige voorzieningen wonen, buiten het instellingsterrein kunnen wonen, als zij dat wensen en als hun noden het mogelijk maken. Wij streven ernaar dat er tot en met 2006 aan minimaal 1 000 cliënten per jaar de mogelijkheid geboden wordt om in een gewone wijk in kleinschalige voorzieningen te wonen: midden in de maatschappij, en waar nodig toch beschut en beschermd.

Mensen met een beperking moeten de mogelijkheid hebben om door arbeid en onderwijs volwaardig deel te nemen aan de maatschappij. Dat bevorderen wij met de volgende intenties:

• Wij streven er in dit opzicht naar dat mensen met een beperking daar waar mogelijk deelnemen aan maatschappelijke (niet door AWBZ gefinancierde) dagbesteding. Eind 2005 dient het aandeel maatschappelijke dagbesteding te zijn gestegen ten opzichte van begin 2005, en het aandeel AWBZ-dagbesteding te zijn gedaald.

• We willen dat kinderen die leerplichtig zijn, zo veel mogelijk kunnen deelnemen aan reguliere voorzieningen. We willen dat deelname aan regulier onderwijs kunnen afdwingen binnen de kaders die de wet heeft gesteld en onder voorwaarde dat de zorg realiseerbaar is. We willen dat onderwijs- en zorginstellingen met onderwijs-zorgarrangementen tot één handelingsplan voor het kind komen.

• Voor de groep kinderen die valt onder de categorie «meervoudig complex gehandicapt» (mcg) is een reguliere voorziening niet direct weggelegd, en zullen wij de kinderdagcentra (kdc) zodanig toerusten dat ook zij verantwoorde zorg en opvang kunnen krijgen. In 2005 richten wij ons op zorgen leerplannen voor kinderen met een meervoudige complexe handicap.

• Ook streven wij ernaar dat in 2007 de dagbesteding van gehandicapten (ondersteunende en activerende begeleiding) wordt overgeheveld naar het domein van de lokale overheid, omdat die hieronder het best past vanuit het principe van inclusief beleid.

Voor de individuele cliënt is het belangrijk dat hij ondersteund wordt, als hij eigen keuzes maakt uit het zorgaanbod en de voorzieningen. De MEE-organisaties (ontstaan uit de voormalige Sociaal Pedagogische Diensten) bieden een laagdrempelige ondersteuning, onafhankelijk van het zorgaanbod. In het kader van de WMO wordt gewerkt aan een brede voorziening voor cliëntondersteuning/regieondersteuning, niet alleen voor gehandicapten, maar voor alle mensen met een beperking die informatie, advies en ondersteuning nodig hebben. Wij streven ernaar diverse vormen van cliëntondersteuning te integreren in de care.

De toepassing van informatie- en communicatietechnologie (ict) in de hele samenleving leidt tot grote veranderingen. Het is een uitdaging om juist op deze terreinen het «meedoen» door mensen met beperkingen een centrale plaats te geven en te verbeteren. Juist de flexibiliteit van deze technologie biedt de mogelijkheid om tegen relatief lage kosten rekening te houden met verschillen tussen mensen, mits dit gebeurt vanaf het eerste begin dat de toepassingen worden ontwikkeld. Wij streven ernaar dat «design for all» gemeengoed wordt.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn er indirect verantwoordelijk voor om een goed en voldoende aanbod van (ondersteunende) voorzieningen op te zetten; de directe verantwoordelijkheid om de voorzieningen op te zetten en het aanbod af te stemmen ligt bij de veldpartijen. Wij hebben een stimulerende rol om de andere departementen en overheden, maatschappelijke organisaties en bedrijven erbij te betrekken, als het erom gaat een passend en afgestemd aanbod van voorzieningen te bewerkstelligen, en internet en andere ict-toepassingen toegankelijker te maken.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Onderzoek

De handelingsplannen die voortkomen uit de onderwijs-zorgarrangementen financieren we met het zogenoemde rugzakje, bekostigd door OCW. Daarnaast is een Richtlijn afbakening en reikwijdte AWBZ en onderwijs totstandgekomen, waarin de aansluiting tussen AWBZ en onderwijs wordt gerealiseerd. Deze richtlijn evalueren we in augustus 2005.

Om te zorgen dat de implementatie van de MEE op lokaal niveau goed kan verlopen, zal er afstemming moeten plaatsvinden tussen de MEE, gemeenten en andere betrokken organisaties (bijvoorbeeld de ouderenadviseurs). Om deze afstemming te vergemakkelijken laten wij een onderzoek naar schaalgrootte en deskundigheid doen. Voor het traject Carebrede cliëntenondersteuning is in 2005 € 350 000 beschikbaar. Ook laten wij een Benchmark MEE ontwikkelen en uitvoeren om zicht te krijgen op het functioneren van deze organisaties. Hiervoor is € 200 000 beschikbaar.

Subsidie

Op dit moment bestaan er geen uniforme zorgmodellen. Daarom worden deze in opdracht van VWS ontwikkeld. Voor de toegankelijkheid van de kinderdagcentra is een projectsubsidie voor twee jaar verleend (2004–2005) om een (in de praktijk overdraagbaar) zorg- en leerplan voor kinderen met een meervoudige complexe handicap tot stand te brengen (budget voor 2005: € 83 000).

Premiegerelateerde instrumenten

Wetgeving

Via beleidstoetsingskaders, bouwprocedures en langetermijnafspraken met instellingen en/of regio's streven we na dat mensen met een beperking buiten het instellingsterrein wonen. Deze instrumenten worden ingezet op basis van de Wet ziekenhuisvoorzieningen (WZV) en de Tijdelijke verstrekkingswet maatschappelijke dienstverlening (TVWMD) of de Wet toelating zorginstellingen (WTZi).

Subsidie

De MEE wordt bekostigd vanuit een CVZ-subsidieregeling. De geboden ondersteuning en advies zijn niet geïndiceerd en onafhankelijk van het zorgaanbod. In 2005 wordt een prestatiegerichte wijze van bekostiging ingevoerd.

Onderzoek

In de brief over de opzet van de WMO (Kamerstuknr: 29 538 nr. 1 2003/2004) hebben wij aangekondigd dat de ondersteunende en activerende begeleiding uit de AWBZ wordt gehaald. In 2004 is een onderzoek gestart. Vervolgens zal in 2005 en 2006 in enkele regio's inhoudelijk een begin worden gemaakt met de overheveling, zodat de praktische toepasbaarheid kan worden getoetst. Voor dit traject is in 2005 € 200 000 beschikbaar.

26.2.4 Kwaliteitstoetsing en -verbetering stimuleren vanuit cliëntperspectief en de doelmatigheid van zorgen dienstverlening verbeteren

Door de cliëntenpositie van verzekerden te versterken, de transparantie over het zorgaanbod en de kwaliteit hiervan te vergroten kan de cliënt beter een zelfstandig beroep doen op het beschikbare zorg- en voorzieningenaanbod. Hierdoor ontstaat een doelmatiger zorggebruik, dat ook vanuit cliëntperspectief meer gewenst is.

Beleidseffecten

Wij willen de kwaliteit van zorg in de care een impuls geven, waarbij de nadruk erop ligt de zeggenschap van de cliënten, de patiëntveiligheid en patiëntenlogistiek te verbeteren en de transparantie over de kwaliteit te verhogen. Daarnaast streven wij ernaar dat in 2006 keuzeondersteunende informatie over deze onderwerpen beschikbaar komt. Ook streven wij ernaar dat kwaliteitsinnovaties in de zorg zich breder verspreiden, zodat deze aan meer cliënten ten goede komen. Dit gebeurt in samenwerking met kennisinstituten. Ook de kennisoverdracht over speciale problematiek en bijzondere zorgvragen moet verbeteren om de geboden zorg doelmatiger in te zetten en de kwaliteit ervan te verbeteren. De Centra voor consultatie en expertise (CCE) zijn ingesteld om deze taak uit te voeren.

Op het gebied van de hulpmiddelenzorg geeft objectieve en onafhankelijke informatie over hulpmiddelen voor de cliënt mogelijkheden om de kwaliteit ervan te toetsen en te verbeteren. Wij willen dat onafhankelijke keuzeondersteunende informatie beschikbaar is voor de hulpmiddelengebruiker. Wij streven ernaar dat voor alle deelverstrekkingen van de hulpmiddelenzorg uiterlijk in 2006 keuzeondersteunende informatie beschikbaar is.

Aard van de verantwoordelijkheid

De verantwoordelijkheid van VWS beperkt zich in principe tot het gezondheidszorgsysteem waarbinnen kwaliteit van zorg wordt geleverd. Om de kwaliteitsverbetering op gang te brengen heeft VWS een tijdelijke stimulerende rol. Zolang de inbreng van partijen binnen het systeem niet gelijkwaardig is, heeft de overheid een verantwoordelijkheid om deze in balans te brengen. Wij faciliteren dat er onafhankelijke keuzeondersteunende informatie wordt ontwikkeld om de positie van verzekerden te versterken, en zijn als zodanig indirect verantwoordelijk.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidie

Met het Landelijk Actieprogramma Kwaliteit voor de care (LAK-care) willen we een impuls geven aan de kwaliteit van zorg in de caresectoren verpleging en verzorging, thuiszorg en gehandicaptenzorg. Binnen dit programma worden bestaande kwaliteitsinnovaties in de zorg breder verspreid in de care. Verder wordt keuzeondersteunende informatie ontwikkeld voor cliënten in de vorm van een meerkeuzegids voor de zorg, en krijgt de kwaliteitstoetsing vanuit cliëntperspectief een impuls. Hiervoor is in 2005 een subsidie van € 1 100 000 beschikbaar. Verder is er € 60 000 beschikbaar om keuzeondersteunende informatie te ontwikkelen voor cliënten in de hulpmiddelenzorg.

Premiegerelateerde instrumenten

Subsidie

Er zijn CCE voor autisme, gedragsgestoorden, doofblinden, meervoudig complex gehandicapten en voor mensen met niet aangeboren hersenletsel. De CCE's zijn er vooral op gericht handelingsverlegenheid te verminderen en diagnostiek uit te voeren. Deze CCE's worden via een CVZ-subsidieregeling gefinancierd.

26.3 Budgettaire gevolgen van beleid

Als juridisch verplicht is onder andere aan te merken de subsidies aan het Nederlandse Rode Kruis en de Nationale Vereniging de Zonnebloem voor het begeleiden en opleiden van vrijwilligers. Het Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn krijgt daarnaast subsidie voor informatievoorziening. Tevens zijn de kosten voor de indicatiestelling ten behoeve van de TOG-regeling juridisch verplicht. Bijdragen voor de kosten van de Commissie Gelijke Behandeling en onder andere de subsidies voor de Wet Gelijke Behandeling, de KDC/ZMLK's en het Landelijk Actieprogramma Kwaliteit in de Care zijn bestuurlijk gebonden.

In tabel hierboven zijn de beschikbare bedragen opgenomen voor de premie-uitgaven voor de verschillende sectoren op het terrein van gehandicapten- en hulpmiddelenbeleid. In deze beschikbare bedragen zijn de budgettaire consequenties van de besluitvorming rond de 1e suppletore wet 2004 en de Miljoenennota 2005 verwerkt. Voor de uitgaven voor hulpmiddelen is een jaarlijkse groei van 9,5% verondersteld. De beschikbare bedragen voor productiegroei vanaf 2005 in de gehandicaptenzorg zijn vanaf 2005 niet op dit beleidsartikel opgenomen, maar maken deel uit van de bedragen die voor productiegroei in de AWBZ beschikbaar zijn. Deze zijn opgenomen in het beleidsartikel 25 (AWBZ-brede zorg). Voor 2004 is de loon- en prijsontwikkeling al verwerkt, terwijl voor 2005 en latere jaren de loon- en prijsontwikkeling nog moet worden toegevoegd.

26.4 Evaluatieprogrammering

BELEIDSARTIKEL 27: VERPLEGING, VERZORGING EN OUDEREN

27.1 Algemene beleidsdoelstelling

Een tijdige en adequate verpleging, verzorging en dienstverlening kunnen bieden aan mensen die daaraan een objectief vastgestelde behoefte hebben en samenhang aanbrengen in het ouderenbeleid

De toename van het aantal ouderen in ons land heeft een groot effect op de zorgvraag. Het aantal 75-plussers neemt de komende jaren toe met gemiddeld 15 000 mensen per jaar tot ruim 1,1 miljoen in 2010. In beleidsartikel 25 (AWBZ-brede zorg) vindt u de maatregelen die we nemen om de financiële houdbaarheid van de AWBZ te vergroten. Deze maatregelen zullen ook hun effect hebben op de sector verpleging en verzorging. Voor de beleidsontwikkeling voor deze sector is de aangekondigde Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO) eveneens van groot belang. De ontwikkelingen op het gebied van de WMO staan beschreven in beleidsartikel 34 (Lokaal beleid).

27.2 Operationele beleidsdoelstellingen

27.2.1 Randvoorwaarden bieden voor een zodanig aanbod van intramurale en extramurale zorgvoorzieningen en dienstverlening dat mensen die daarvoor in aanmerking komen binnen redelijke termijnen geholpen kunnen worden

Beleidseffecten

In beleidsartikel 25 (AWBZ-brede zorg) zijn de te verwachten effecten weergegeven van de extra middelen die we beschikbaar hebben gesteld voor de productie. Om een weloverwogen langetermijnbeleid te kunnen voeren is het van belang inzicht te hebben in hoe vraag en aanbod van zorg en welzijn zich ontwikkelen. In 2005 zullen de wachtlijsten worden gemonitord in de AWBZ-brede Zorgregistratie (AZR).

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn indirect verantwoordelijk en borgen een kwalitatief hoogstaande en goed toegankelijke voorziening, waarop alle verzekerden in gelijke mate aanspraak kunnen maken (rechtszekerheid en rechtsgelijkheid). Daarnaast zijn wij er verantwoordelijk voor om de juiste prikkels te geven via de Wet tarieven gezondheidszorg (WTG) en de Wet ziekenhuisvoorzieningen (WZV). Wij faciliteren de uitvoerende partijen in de regio (zorgkantoren en de zorgaanbieders) door middelen beschikbaar te stellen. Op het gebied van de bouw hebben wij een aanjaagfunctie. Daarbij monitoren we de voortgang van de productie en spreken betrokkenen zo nodig aan op hun verantwoordelijkheden.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

De uitgaven in het kader van de regionale aanpak productie bedragen in 2005 € 0,95 miljoen.

Subsidies

Wij subsidiëren de opzet van een informatiesysteem van vraag en aanbod aan zorg, wonen en welzijn op regionaal niveau. Zorgkantoren, gemeenten en corporaties kunnen daarover beschikken.

Onderzoek

We verrichten toekomstverkenningen en maken financiële prognoses op nationaal niveau.

Premiegerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

In de ouderenzorg worden cliënten voor de AWBZ ge(her)indiceerd op basis van functionele aanspraken. De zorg wordt in natura geleverd door toegelaten zorginstellingen of in de vorm van persoonsgebonden budgetten (pgb). Ook wordt zorg geboden via een aantal subsidieregelingen die het College voor zorgverzekeringen (CVZ) uitvoert. Via de Wet ziekenhuisvoorzieningen (WZV) realiseren we uitbreidingsbouw. De bouwprogramma's voor capaciteitsbouw worden gekenmerkt door veel kleinschalige initiatieven voor verpleeghuiszorg. Verzorgingshuiscapaciteit komt vrij voor de ombouw tot verpleeghuiscapaciteit, vaak in kleinschalige setting. Bij renovatie en uitbreiding van verzorgingshuiscapaciteit wordt vaak ook geextramuraliseerd.

Afstemming vraag en aanbod

Om ontwikkelingen in de afstemming van de vraag en het aanbod naar zorg te monitoren, wordt voor de ouderenzorg in 2005 de AWBZ-brede Zorgregistratie (AZR) gebruikt. In 2005 wordt het care brede Stimuleringsprogramma Regionale Aanpak Productie voortgezet. Het Operationeel Team Wachtlijsten pakt concrete knelpunten in het aanbod aan, die via bouw kunnen worden opgelost.

27.2.2 Keuzemogelijkheden bevorderen voor wonen, zorg en dienstverlening voor mensen op basis van hun indicatie

Beleidseffecten

Veel mensen met een beperking willen zo lang mogelijk thuis blijven wonen. We streven er daarom naar, het extramurale aanbod te verruimen, zodat mensen met een beperking ook in staat zijn deze wens te volgen. Wij willen dat alle inkomenscategorieën een passend aanbod van wonen-, zorg- en welzijnsarrangementen geboden wordt.

Voor zelfstandig wonende ouderen met een zware zorgvraag is zorg op afroep essentieel. Daarvoor is een adequate zorginfrastructuur noodzakelijk, bijvoorbeeld in de vorm van een wijksteunpunt van waaruit en waarin zorg en/of diensten geleverd kunnen worden. Met technologische voorzieningen kunnen ook doelgroepen met een zware zorgvraag langer zelfstandig wonen. De brede verspreiding van het gebruik van deze voorzieningen ondersteunen wij samen met VROM.

Naast AWBZ-zorg zijn ook welzijn en diensten een voorwaarde om zelfstandig te kunnen blijven wonen. In 2005 willen wij lokale partijen bewust maken van de noodzaak van een passend aanbod voor zelfstandig wonende ouderen.

Aard van de verantwoordelijkheid

De verzekeraars/zorgkantoren en zorgaanbieders, de corporaties en de gemeenten (inclusief de welzijnsorganisaties) zijn ervoor verantwoordelijk dat een gevarieerd aanbod van arrangementen wonen, zorg en diensten tot stand komt. Wij zijn indirect verantwoordelijk voor de hiervoor beschreven beleidseffecten op het gebied van zorg en welzijn. De minister van VROM is dat voor het wonen.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies

Gezamenlijk met het ministerie van VROM en de betrokken koepels/brancheorganisaties hebben wij in de zomer van 2004 een Actieplan voor Wonen met Zorg en Welzijn 2004–2006 naar de Tweede Kamer gestuurd (kenmerk DGW/BO 200 405 7835). In dit plan staat hoeveel toegankelijke woningen met een goede zorg/diensteninfrastructuur tot 2015 gerealiseerd moeten worden. In het actieplan zijn activiteiten opgenomen die partijen op lokaal niveau bewust maken van de noodzaak hiertoe. Ook bevat het actieplan handreikingen aan de lokale partijen om deze opgave te realiseren. Een aantal activiteiten in dit actieplan wordt geheel of gedeeltelijk door ons en het ministerie van VROM gesubsidieerd. Daarnaast voeren wij samen met VROM in 2005 communicatieactiviteiten uit om de lokale partijen bewust te maken van de kwantitatieve opgave van geschikte woningen en bijbehorende zorgsteunpunten en de noodzaak van voldoende en gevarieerde arrangementen.

Onderzoek

In 2005 gaan wij onderzoek verrichten naar de kosten van intra- en extramurale woon-, zorg- en dienstenarrangementen. Daarnaast gaan we beleidsonderzoek doen op het terrein van het scheiden van wonen en zorg (onder andere onderzoeken hoe de boekwaardeproblematiek opgelost kan worden bij de afbouw van het aantal intramurale verzorgingshuisplaatsen). Voor het totaal van hiervoor genoemde subsidies en onderzoek is op onze begroting € 1,6 miljoen beschikbaar.

Wet- en regelgeving

De Wet maatschappelijke ondersteuning wordt voorbereid. De geplande ingangsdatum is 2006. Dit wordt nader beschreven in beleidsartikel 34 (Lokaal beleid).

Premiegerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

Op basis van de Overgangsregeling kapitaallasten extramurale zorgverlening is het voor AWBZ-toegelaten instellingen mogelijk zorgsteunpunten te financieren. Deze overgangsregeling geldt in principe tot 1 januari 2006.

Subsidies

Per 2005 zal de Subsidieregeling psychosociale begeleiding maatschappelijke opvang worden opgenomen in de Subsidieregeling diensten bij wonen met zorg. Deze laatste is per 1 januari 2004 care breed ingevoerd. Zij is bedoeld voor projecten van dienstenarrangementen voor mensen met een indicatie voor een verblijf in een intramurale instelling die toch zelfstandig wonen. Het kan hierbij gaan om bijvoorbeeld een maaltijdservice, klussendiensten of alarmering. De subsidieregeling zal op termijn opgaan in de voorgenomen Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO).

27.2.3 Samenwerking tussen mantelzorgers en professionele zorg verbeteren

Beleidseffecten

De onderlinge afstemming tussen professionele zorg en mantelzorg – onder andere op de terreinen van bejegening en taakverdeling – willen wij verbeteren, zodat goede afspraken kunnen worden gemaakt over ieders inzet. Dit draagt eraan bij dat professionals hun inzet adequaat op mantelzorgers richten en dat de verwachtingen die professionals en mantelzorgers ten opzichte van elkaar hebben, worden verduidelijkt. Zo kan de draagkracht van mantelzorgers worden vergroot.

Aard van de verantwoordelijkheid

Om de samenwerking tussen mantelzorgers en professionele zorg te verbeteren, is naast onze inzet ook die van lokale actoren van belang. Wij zijn ervoor verantwoordelijk om het overleg tussen professionele zorgverleners, mantelzorgers en opleidingsinstanties te bevorderen en de infrastructuur voor mantelzorgondersteuning te financieren.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies

In 2005 zal de subsidieverlening aan landelijke organisaties van mantelzorgers en het Expertisecentrum Informele Zorg bij het Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn (NIZW) worden voortgezet. De landelijke organisaties voor vrijwillige thuiszorg coördineren de inzet vanuit de Steunpunten Mantelzorg en de inzet van de vrijwillige thuiszorg. De steunpunten zijn erop gericht emotionele steun aan mantelzorgers te bieden, te bemiddelen en praktische informatie te geven. De uitgaven bedragen in 2005 € 4,7 miljoen.

Onderzoek

In 2005 evalueren we het beleid dat sinds 2001 in gang is gezet. Daarbij zullen we ook de resultaten van de versterking van de infrastructuur van de mantelzorgondersteuning onderzoeken.

Overleg

Om de professionele zorg en de mantelzorgers beter op elkaar af te stemmen, zullen we in 2005 de resultaten verder verspreiden van het overleg dat in 2004 is gevoerd tussen zorgaanbieders, opleidingen en organisaties op het terrein van de mantelzorgondersteuning.

Premiegerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

Op basis van de WTG-beleidsregels voor de zorgfuncties wordt «respijtzorg» bekostigd. Dit maakt het mogelijk dat mantelzorgers tijdelijk ontlast worden, doordat de professionele zorg de zorg overneemt.

Subsidies

Via de Subsidieregeling coördinatie vrijwillige thuiszorg en mantelzorg (CVTM) wordt de subsidiëring voortgezet van onder andere Steunpunten Mantelzorg en van organisaties voor vrijwillige thuiszorg.

27.2.4 Stimuleren dat de kwaliteit van zorg en dienstverlening aansluit bij de behoeften van de cliënt en bij de professionele standaards van deskundigheid

Beleidseffecten

De ervaring leert dat bij zorgaanbieders in de sector verpleging en verzorging zorgkwaliteit nog niet altijd vanzelfsprekend is. Met een brief van 4 december 2002 over de evaluatie van de Kwaliteitswet zorginstellingen (TK 2002–2003, 28 439, nr. 2) hebben wij een start gemaakt met het kwaliteitsbeleid.

In 2005 zal het beleid voor kwaliteit een vervolg krijgen door:

• De zorg voor mensen met dementie op regionaal niveau te verbeteren.

• De rechtspositie te verbeteren van mensen met dementie en een verstandelijke handicap die worden opgenomen en aan vrijheidsbeperkingen worden onderworpen.

• Meer inzicht en bewustzijn te kweken voor de arbeidsomstandigheden van de werknemers en voor de veiligheid van bewoners in verpleeg- en verzorgingshuizen.

• Een impuls te geven aan de verspreiding van bestaande kwaliteitsinnovaties in de zorg in de care binnen de verpleeg-verzorgingshuizen en de thuiszorg. Hierin wordt – binnen het LAK-care (zie beleidsartikel 26) – samengewerkt met de gehandicaptenzorg.

Aard van de verantwoordelijkheid

Om deze doelstelling te realiseren zijn inspanningen van meerdere partijen nodig. Kwaliteit van bedrijfsvoering is primair een zaak van de instellingen. Wij vervullen hierin een aanjaagfunctie en scheppen zodanige voorwaarden dat instellingen hun verantwoordelijkheid kunnen nemen.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies

Het Landelijk Dementieprogamma (LDP) helpt aanbieders op regionaal niveau de zorg voor mensen met dementie beter en meer samenhangend te organiseren. Het LDP biedt onder meer inzicht in de belangrijkste problemen van mensen met dementie, zoals zij die zelf ervaren en in de oplossingen die cliënten én aanbieders wensen. Wij subsidiëren de regionale uitvoering. De uitgaven bedragen € 0,7 miljoen.

Onderzoek en overleg

Om de veiligheid van bewoners van verpleeg- en verzorgingshuizen te beschermen, worden interdepartementaal veiligheidsnormen en een Standaardcalamiteitenplan ontwikkeld en geïmplementeerd. De uitgaven bedragen € 0,2 miljoen.

Wet- en regelgeving

De rechtspositie van mensen met dementie en een verstandelijke handicap die worden opgenomen en aan vrijheidsbeperkingen worden onderworpen, verbeteren we door de Wet bijzondere opnemingen psychiatrische ziekenhuizen (BOPZ) te wijzigen.

Premiegerelateerde instrumenten

De CVZ-subsidieregeling kwaliteitsborging beroepsgroepen V&V zal in 2005 worden voortgezet (€ 0,8 miljoen).

27.2.5 Doelmatigheid van zorg- en dienstverlening in de sector Verpleging en Verzorging verbeteren

Beleidseffecten

• We willen de verantwoording binnen de sector verpleging en verzorging verbeteren, vereenvoudigen en uniformeren en daarbij ook de administratieve lasten verminderen.

• We willen de doelmatigheid van instellingen bevorderen.

Aard van de verantwoordelijkheid

De instellingen moeten doelmatig werken. Als indirect verantwoordelijke willen wij zicht krijgen op de mate waarin de instellingen hieraan voldoen en waar mogelijk een aanjaagfunctie vervullen.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies

Bij convenant zijn afspraken gemaakt met instellingen in de sector verpleging en verzorging over het afleggen van verantwoording in een jaardocument. Daarin worden verschillende verantwoordingsdocumenten geïntegreerd die nu nog afzonderlijk worden opgesteld. Met dit geïntegreerde jaardocument zal een aantal instellingen in 2004 proefdraaien. Aan de hand van de ervaringen daarmee zullen we vaststellen hoe alle instellingen over 2005 op de geïntegreerde manier verantwoording gaan afleggen. Met de verkregen jaarinformatie zal ook de Tweede Kamer in 2006 worden geïnformeerd. Wij faciliteren de voorbereidingen van de implementatie (€ 0,5 miljoen).

Onderzoek

In 2004 (verpleeg- en verzorgingshuizen) en 2005 (thuiszorg) willen we door onderzoek inzicht krijgen in de vraag waarom de ene instelling bij een gegeven budget kwalitatief goede zorg kan verlenen, terwijl een andere instelling bij hetzelfde budget te kampen heeft met achterblijvende kwaliteit. De resultaten van dit onderzoek willen we gebruiken om het inzicht van het werkveld te bevorderen. Bij het onderzoek in de thuiszorg besteden we ook aandacht aan de vraag hoe instellingen op een goede wijze de concurrentie aan kunnen gaan. Uitgaven in 2005: € 0,3 miljoen.

27.2.6 Maatschappelijke participatie van ouderen bevorderen en het intersectorale ouderenbeleid coördineren en erover communiceren

Beleidseffecten

«Meedoen» is het centrale thema van dit kabinet; dit geldt ook voor de oudere burgers in de samenleving, voor zowel oudere werknemers die aan het eind van hun loopbaan zitten, als diegenen die al zijn gepensioneerd. Meedoen is belangrijk voor de maatschappelijke positie en het gevoel van welbevinden van de burgers zelf én voor de samenhang van een vergrijzende samenleving.

Het beleid zal zich minder richten op «ouderen» en «oud zijn» en meer op kwaliteit, diversiteit en flexibiliteit bij vraagstukken van vergrijzing. De «Visienota vergrijzing en het integrale ouderenbeleid» (TK, 2003–2004, 29 389, nr. 1) biedt een kader en uitgangspunten voor dit beleid.

Aard van de verantwoordelijkheid

De participatie stimuleren is een samenspel van burgers, profit- en non-profitorganisaties en de overheid. In dit samenspel wordt van de overheid samenhangend beleid gevraagd. De overheid moet kaders scheppen voor een vruchtbare samenwerking tussen partijen, en daaraan bijdragen leveren. Wij zetten op de terreinen zorg, maatschappelijke ondersteuning en sport instrumenten in die direct gericht zijn op burgers. Zo bevorderen wij de afstemming van het intersectorale ouderenbeleid.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies

Er zijn structurele subsidies voor ouderenbonden via het fonds voor patiënten-, gehandicapten- en ouderenbonden (PGO) (via beleidsartikel 21 Preventie en gezondheidsbescherming). We zullen het fonds PGO van een beleidskader voorzien dat de subsidierelatie met de ouderenorganisaties in overeenstemming brengt met het vigerende subsidiebeleid van VWS en de uitgangspunten van de visienota. Innovatie en flexibilisering zullen hierin centraal staan.

Overleg

De uitgaven van de follow-up van de Visienota bedragen in 2005 € 0,4 miljoen.

Met een discussieplatform willen we voorwaarden scheppen om kennis over en inzicht in de specifieke aspecten van een vergrijzende samenleving over te dragen aan maatschappelijke organisaties. Hierbij vormt het bevorderen van onderlinge uitwisseling van kennis en ervaring de ruggengraat. Internationale ervaringsuitwisseling is een andere belangrijke bron van kennis en inzicht.

27.3 Budgettaire gevolgen van beleid

De juridisch verplichte bedragen betreffen voornamelijk instellingssubsidies en meerjarige onderzoekopdrachten. De bestuurlijke gebonden uitgaven betreffen uitgaven in het kader van het actieprogramma wonen en zorg en het landelijke zorgprogramma dementie. De beleidsmatig gereserveerde bedragen betreffen in hoofdzaak de middelen voor de productieaanpak en voor de maatschappelijke verantwoording.

In de tabel hierboven zijn de beschikbare bedragen opgenomen voor de premie-uitgaven voor de verschillende sectoren op het terrein van verpleging en verzorging. In deze beschikbare bedragen zijn de budgettaire consequenties van de besluitvorming rond de 1e suppletore wet 2004 en de Miljoenennota 2005 verwerkt. De beschikbare bedragen voor productiegroei vanaf 2005 in de verpleging en verzorging zijn vanaf 2005 niet in dit beleidsartikel opgenomen, maar maken deel uit van de bedragen die voor productiegroei in de AWBZ beschikbaar zijn. Deze zijn weergegeven op het beleidsartikel 25 (AWBZ-brede zorg). De gereserveerde groeiruimte die onder aan de tabel is weergegeven, betreft dan ook alleen de ruimte die specifiek voor de verpleging en verzorging beschikbaar is, maar waarvan nog niet bekend is hoe deze zal worden verdeeld over de sectoren binnen dit beleidsartikel.

Voor 2004 is de loon- en prijsontwikkeling al verwerkt, terwijl voor 2005 en latere jaren de loon- en prijsontwikkeling nog moet worden toegevoegd.

27.4 Evaluatieprogrammering

BELEIDSARTIKEL 28: WET VOORZIENINGEN GEHANDICAPTEN

28.1 Algemene beleidsdoelstelling

Het zelfstandig functioneren van gehandicapten en ouderen bevorderen door voorzieningen te bieden op het gebied van wonen en vervoer

Ouderen en gehandicapten in Nederland kunnen ondersteund worden om zo veel mogelijk zelfstandig te functioneren en maatschappelijk te participeren. Om een maatschappelijk isolement te voorkomen en zelfstandigheid te bevorderen, is onder meer de Wet voorzieningen gehandicapten (Wvg) ingesteld. De Wvg trad in 1994 in werking en biedt voorzieningen op het gebied van wonen, vervoer en rolstoelen.

De gemeenten voeren de Wvg uit. Gemeenten worden door het Rijk in staat gesteld hun zorgplicht uit te voeren. Naast de algemene uitkering uit het Gemeentefonds worden vanuit de begroting van VWS nog enkele specifieke voorzieningen gefinancierd (zie begrotingsgerelateerd instrumentarium, specifieke uitkeringen). Daarnaast verzorgt Transvision, in opdracht van het Rijk, bovenregionaal vervoer van gehandicapten, als zij niet of moeilijk met het openbaar vervoer kunnen reizen.

Beleidseffecten

Overeenkomstig de doelstelling streven we ernaar dat ouderen en gehandicapten zo veel mogelijk zelfstandig kunnen functioneren en maatschappelijk kunnen participeren. Daarnaast streven we ernaar dat zo veel mogelijk cliënten tevreden zijn over de Wvg. Een cliënttevredenheid van 85% of hoger beschouwen we daarbij als een positief resultaat. De meest recente indicatie van de cliënttevredenheid is afkomstig uit de monitor Wvg-protocol. Hoewel dat onderzoek geen onderzoek naar de cliënttevredenheid was, blijkt daaruit wel dat de cliënten overwegend positief zijn over de (uitvoering van de) Wvg. Zo geeft in het onderzoek bijvoorbeeld 90% van de cliënten, die een voorziening gekregen heeft, aan dat de gemeente een goede voorziening geboden heeft.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij hebben een indirecte verantwoordelijkheid voor hoe de Wvg functioneert. Ook voor de uitvoering van het bovenregionaal vervoer zijn wij indirect verantwoordelijk. Voor het contract dat voor dit vervoer afgesloten wordt, hebben we echter wel een directe verantwoordelijkheid.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

In de brief van 23 april 2004 (Kamerstukken II, 2003–2004, 29 538, nr. 1) is aan de Tweede Kamer het voornemen aangekondigd in 2006 de Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO) in te voeren (zie beleidsartikel 34). De Wvg zal in deze nieuwe wet opgaan. De activiteiten in 2005 zijn er vooral op gericht om de voorgenomen overgang van de Wvg in de WMO voor te bereiden.

Het Wvg-protocol is in maart 2002 afgesloten met de VNG en cliëntenorganisaties. In het licht van de WMO hebben we dat protocol opnieuw bekeken. We hebben geconcludeerd dat het Wvg-protocol niet meer past in de decentralisatie van verantwoordelijkheden binnen de WMO. In aansluiting hierop is in bovengenoemde brief het voornemen aangekondigd het voorstel tot wijziging van de Wvg in te trekken. Dit voorstel zou het mogelijk maken het Wvg-protocol eventueel in een AMvB vast te leggen.

De doelstelling van het Wvg-protocol, een betere dienstverlening aan burgers, willen we met de WMO langs een andere weg bereiken. We streven naar meer «horizontale» bestuurlijke relaties waarin gemeenten burgers en lokale organisaties betrekken bij het lokale beleid op het gebied van de WMO. Belangrijk daarbij is dat de daadwerkelijk behaalde resultaten en wat de gemeenten daarvoor gedaan hebben zichtbaar worden. We willen namelijk dat duidelijk wordt wat de gemeente «presteert», ook in vergelijking met andere gemeenten.

Verder vindt in 2005 een aantal activiteiten plaats die ten laste komen van de begroting van VWS:

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Bovenregionaal vervoer

Bij het bovenregionaal vervoer gaan we uit van een tweesporenconcept. Voor het eerste spoor beziet VWS met het ministerie van Verkeer en Waterstaat en de dienstverleners in het openbaar vervoer hoe de assistentieverlening bij het openbaar vervoer kan worden verbeterd. Het tweede spoor voorziet in een individuele voorziening voor die gehandicapten die gezien hun beperking(en) niet of moeilijk met het openbaar vervoer kunnen reizen. Op 1 april 2004 zijn bij deze individuele voorziening een aantal wijzigingen doorgevoerd. In het huidige systeem krijgen mensen een persoonlijk kilometerbudget (pkb) met een maximaal aantal taxikilometers per jaar. Er is daarbij een onderscheid tussen een standaard-pkb en een hoog pkb. Het individueel aantal taxikilometers is voor mensen met een standaard-pkb bedoeld als aanvulling op het openbaar vervoer; voor mensen met een hoog pkb komt het in de plaats van het vervoer per trein. Het bovenregionaal vervoer voert Transvision uit onder de naam Valys. In december 2004 sturen we de uitkomsten van de evaluatie naar de werking en effecten van het nieuwe systeem voor bovenregionaal vervoer naar de Tweede Kamer.

Voor het bovenregionaal vervoer is voor 2005 een bedrag begroot van € 25,9 miljoen. Dit is inclusief de kosten voor de indicatiestelling voor het bovenregionaal vervoer.

Specifieke uitkeringen

Besluit rijksvergoeding Wvg-woonvoorzieningen (dure woningaanpassingen)

Op grond van dit besluit kunnen gemeenten een vergoeding ontvangen voor woningaanpassingen die duurder zijn dan € 20 420. VWS vergoedt de kosten van de woningaanpassing, verminderd met een standaardbijdrage van € 9 963 en de eigen bijdrage van de gehandicapte. Daarnaast ontvangt de gemeente per aanvraag € 454 van VWS als tegemoetkoming in de uitvoeringskosten voor de woningaanpassing. Voor de woningaanpassingen is een bedrag begroot van € 22,6 miljoen.

Besluit bijdrage AWBZ-gemeenten (Bbag)

Gemeenten met een intramurale AWBZ-instelling ontvangen op basis van dit besluit via een bepaalde verdeelsleutel een bijdrage voor de kosten van het sociaal-recreatief vervoer voor bewoners van deze instellingen. Deze bijdragen verstrekken we lumpsum aan gemeenten. Voor het sociaal vervoer wordt € 22 miljoen begroot.

Subsidies en overige beleidsuitgaven

Voor subsidies en onderzoek is in 2005 circa € 0,5 miljoen beschikbaar.

28.2 Budgettaire gevolgen van beleid

Het overgrote deel van de beschikbare middelen is juridisch verplicht of beleidsmatig gereserveerd, bijvoorbeeld op basis van de uitvoering van de specifieke regelingen Besluit bijdrage AWBZ-gemeenten (Bbag) en het Besluit rijksvergoeding Wvg-woonvoorzieningen (dure woningaanpassingen).

28.3 Evaluatieprogrammering

BELEIDSARTIKEL 29: ARBEIDSMARKTBELEID

29.1 Algemene beleidsdoelstelling

Een beheerste ontwikkeling van de arbeidskosten, een goed en innovatief functionerende arbeidsmarkt en implementatie van het algemene arbeidsmarkt- en werkgelegenheidsbeleid

Belangrijkste nieuwe maatregel:

• Wij nemen maatregelen om de arbeidsproductiviteit in de zorg te verhogen. Zo willen wij voorkomen dat op lange termijn het aandeel van de werkzame beroepsbevolking in de zorg en welzijnssector te veel toeneemt (29.2.1)

Deze maatregel worden in dit artikel toegelicht.

In 2004 hebben we beleid ingezet om de arbeidsproductiviteit in de zorgsectoren te verhogen. In 2005 zetten we dat beleid voort. Om de arbeidsproductiviteit te verhogen, is het belangrijk dat het innovatieve vermogen van de zorgsector toeneemt. Arbeidsbesparende innovaties kunnen zich op techniek als werkprocessen richten.

Verder gaat het kabinet in de zorg- en welzijnssector net als in 2004, ook in 2005 uit van een gematigde loonkostenontwikkeling. Dat uitgangspunt hanteert het kabinet ook bij andere onderdelen van de collectieve sector. Dit levert een bijdrage aan zowel een gematigde loonkostenontwikkeling in de economie in zijn geheel als een gematigde stijging van de collectieve lasten. Tot die gematigde loonkostenontwikkeling behoort een contractloonstijging van 0%. In die ontwikkeling blijft ook een financiële vergoeding voor de incidentele loonontwikkeling achterwege. Daarnaast stimuleren we dat gesubsidieerde banen in reguliere banen worden omgezet.

Aard van de verantwoordelijkheid

De primaire verantwoordelijkheid voor het arbeidsmarktbeleid ligt bij sociale partners. VWS is verantwoordelijk voor de toegankelijkheid en de kwaliteit van het voorzieningenniveau. Daarom blijven wij een stimulerende rol vervullen ten aanzien van aspecten in de arbeidsmarkt die het voorzieningenniveau zouden kunnen bedreigen. De grootste bedreiging voor de komende periode is dat de druk vanuit de zorgsector op de arbeidsmarkt door de toenemende zorgvraag zo groot wordt, dat onvoldoende personeel beschikbaar is. Daarnaast dienen wij een bijdrage te leveren aan het kabinetsbeleid om gesubsidieerde banen regulier te maken. Daarvoor is het Convenant Gesubsidieerde Arbeid Zorgsector afgesloten.

Algemeen beeld arbeidsmarkt

Om een algemeen beeld te schetsen van de arbeidsmarktsituatie in de zorg- en welzijnsector, vergelijken we in tabel 29.1 de belangrijkste kengetallen van de zorg- en welzijnssector met die van de hele Nederlandse arbeidsmarkt.

Bron: CBS, UWV.

* De jaren 2002 en 2003 zijn voorlopige cijfers.

** inclusief bijzondere beloningen, (1998=100, omgerekend vanuit 1990=100 en 2000=100 door VWS).

De werkgelegenheidsgroei in de zorg- en welzijnssector is nog steeds hoog, wel is het aantal vacatures en het aantal moeilijk vervulbare vacatures afgenomen. Het ziekteverzuim en de WAO-instroom zijn gedaald. De arbeidsmarktpositie van de zorg- en welzijnssector is aanmerkelijk verbeterd ten opzichte van 2000. De economische tegenwind is hiervan voor een deel de oorzaak. In dit kader is het echter met name relevant dat sociale partners en instellingen hun arbeidsmarktbeleid structureel verbeterd hebben.

We moeten ons echter niet in slaap laten wiegen door de huidige economische conjunctuur. Als de economie weer aantrekt, zal vervolgens ook de arbeidsmarkt krapper worden en zal het aantal vacatures weer toenemen. Zoals blijkt uit figuur 29.1 volgt de zorgsector de marktsector, zij het dat de zorgsector wat minder conjunctuurgevoelig is dan de marktsector. De afgelopen vijftien jaar zijn de arbeidsmarktknelpunten in de economie voor een belangrijk deel opgevangen door de groei van de beroepsbevolking (gemiddeld 1,7% per jaar) de komende jaren zal de groei van de beroepsbevolking beduidend lager zijn (hooguit 1,0% per jaar). Door de alsmaar toenemende zorgvraag zal bij ongewijzigd beleid op de langere termijn het beslag van zorg en welzijn op de arbeidsmarkt fors toenemen. Anders gezegd: de arbeidsmarkt is en blijft een achilleshiel van de zorg.

Figuur 29.1: Ontwikkeling vacature-intensiteit marktsector en zorgsector

Bron: CBS, bewerking VWS 2004.

29.2 Operationele beleidsdoelstellingen

29.2.1 Het verhogen van de arbeidsproductiviteit in de zorg en welzijnssector

Beleidseffecten

Het beoogde beleidseffect is te voorkomen dat in 2025 een percentage van 20% of hoger van de werkzame beroepsbevolking werkzaam is in de zorg en welzijnssector. Op dit moment werken ruim 1 000 000 mensen in de zorg- en welzijnssector, ruim 13% van alle werkzame personen in Nederland. De stijgende zorgvraag, onder andere als gevolg van de vergrijzing, betekent dat in de toekomst het beroep op de arbeidsmarkt alleen maar groter wordt. Figuur 29.2 laat zien dat bij een arbeidsproductiviteitsstijging van 0% de vraag op de arbeidsmarkt in 2025 bijna verdubbeld is, als we de langetermijnprognoses voor de ontwikkeling van de zorgvraag technisch doorrekenen. Aangezien de beroepsbevolking in die periode nauwelijks stijgt, betekent dit dat in 2025 ruim 22% van de beroepsbevolking in zorg en welzijn werkzaam dient te zijn.

De figuur laat tegelijkertijd zien dat bij een jaarlijkse stijging van de arbeidsproductiviteit met 1% in de zorgsector het beslag op de arbeidsmarkt veel lager is. Ook dan zal in 2025 echter nog 18% van de beroepsbevolking in zorg en welzijn werkzaam moeten zijn. Ter illustratie: in de periode 1970 tot heden was de gemiddelde jaarlijkse stijging van de arbeidsproductiviteit in de marktsector circa 2%. In de periode 1999–2002 was de stijging van de arbeidsproductiviteit in zorg en welzijn rond de 0%.

Figuur 29.2: Ontwikkeling werkgelegenheid zorg en welzijn en beroepsbevolking (indexcijfers, 2003=100)

Bron: CPB, bewerking VWS 2004.

De toegankelijkheid en de kwaliteit van de zorg kunnen alleen gehandhaafd worden, als voldoende (opgeleid) personeel instroomt. Het zal echter steeds moeilijker worden de instroom op het gewenste hoge peil te houden. De zorgvraag stijgt immers door de toenemende vergrijzing en de zich ontwikkelende medische technologie. De groei van de beroepsbevolking houdt daarmee geen gelijke tred, waardoor het beslag van de zorgsector op de arbeidsmarkt steeds groter dreigt te worden. Dit laat de kosten van de zorg- en welzijnssector verder stijgen. Dit komt niet alleen door de toenemende zorgvraag, maar nog eens extra doordat de krappe arbeidsmarkt ons ertoe noopt, de lonen extra te verhogen om voldoende personeel aan te trekken. Daarnaast bergt een groeiende zorgsector in zo'n situatie het risico in zich dat er minder mensen beschikbaar komen voor andere deelsectoren. Dat kan ook daar leiden tot loonopdrijving en daardoor vanwege de verminderde concurrentiekracht tot banenverlies in de marktsector. Daarmee zou het (financiële) draagvlak om de toenemende zorgvraag te (kunnen) honoreren wel eens in gevaar kunnen komen.

De uitdaging voor de zorgsector is duidelijk: meer doen met minder mensen. Om dit te bereiken zullen we sterk inzetten op innovaties en verbeteringen in processen, organisatie en techniek, om de arbeidsproductiviteit te verhogen. Dat is nodig om op langere termijn het voorzieningenniveau op peil te houden. Uiteraard ligt hier vooral een taak voor instellingen en beroepsbeoefenaren zelf. Voor dit voorzieningenniveau vinden wij het echter zeker noodzakelijk dat VWS hierbij stimuleert. VWS moet randvoorwaarden scheppen. Dit stimuleringsbeleid is in principe tijdelijk. Uiteindelijk moet het «systeem» met concurrentie het op de wat langere termijn mogelijk maken dat instellingen en beroepsbeoefenaren zelf de arbeidsproductiviteit verhogen. Daarbij gaat het om ontwikkeling: ontwikkeling van nieuwe werkprocessen, technieken, organisatievormen en taakherschikking. Anderzijds gaat het ook om verspreiding: hoe zorgen we ervoor dat vernieuwingen en verbeteringen verspreid en toegepast worden.

In 2004 is een werkgroep Interdepartementale Commissie Marktordening (ICM) gestart, die zich bezighoudt met arbeidsproductiviteit en innovatieve kracht in de zorg. De werkgroep bekijkt welke (aanvullende) instrumenten ingezet kunnen en moeten worden om instellingen te stimuleren hun beleid ter zake te voeren. De resultaten hiervan worden in 2005 bekend.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Overleg

Om de arbeidsproductiviteit te verhogen, spelen wij hoofdzakelijk een agenderende en ondersteunende rol. In overleg met het veld willen wij arbeidsbesparende investeringen aanmoedigen en stimuleren door onder andere kansrijke initiatieven en projecten te faciliteren.

Subsidies

Daarnaast willen wij op projectmatige basis ook in 2005 de volgende activiteiten ontplooien:

• Stimuleren dat bij innovatietrajecten, gericht op de kwaliteit van dienstverlening, ook het arbeidsbesparende effect meegewogen wordt.

• Innovatietrajecten stimuleren die gericht zijn op arbeidsbesparende effecten.

• Stimuleren dat best practices sneller en vaker nagevolgd worden.

Om dit beleid te concretiseren voeren we in 2004 eerst een nulmeting uit. Van daaruit formuleren we prestatie-indicatoren en subdoelstellingen. Om de beleidseffecten te behalen stellen wij in 2005 € 4 100 000 beschikbaar.

29.2.2 Het regulier maken van gesubsidieerde banen

Beleidseffecten

We willen 2 500 doorstromingen uit gesubsidieerde naar reguliere arbeid per jaar behalen.

In het Convenant Gesubsidieerde Arbeid Zorgsector is overeengekomen dat vanaf 2005 alle betrokken partijen streven naar 2 500 doorstromingen uit gesubsidieerde naar reguliere arbeid per jaar.

In 2003 en in de eerste helft van 2004 heeft de zorgsector meer dan 3200 aanvragen ingediend voor de «Tijdelijke stimuleringsregeling regulier maken 10 000 ID-banen van SZW». Omdat veel aanvragen vlak voor de sluitingsdatum van 1 juli 2004 zijn ingediend en de desbetreffende gesubsidieerde banen nog tot eind 2004 in reguliere banen kunnen worden omgezet, is het op dit moment niet duidelijk hoeveel doorstromingen daadwerkelijk plaatsvinden met behulp van de subsidie van SZW. Zoals het er nu naar uitziet zullen de aanvullingen van VWS op de SZW-regeling volledig worden benut. Nu de subsidieregeling van SZW is afgelopen, kunnen zorgwerkgevers ook voor ex-ID-medewerkers een beroep doen op de subsidie van VWS voor doorstroom van gesubsidieerde medewerkers naar regulier werk in de zorgsector.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies

Wij stellen € 30 miljoen structureel per jaar beschikbaar. Deze middelen wenden we aan voor een stimuleringssubsidie om gesubsidieerde werknemers door te laten stromen naar reguliere banen in het VWS-veld.

29.2.3 Kennis van toekomstige ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in de zorg en welzijnsector en informatie over actuele arbeidsmarktgegevens zodat VWS tijdig de nodige beleidsinformatie beschikbaar heeft

Beleidseffecten

Historisch opgebouwde basisbronnen genereren, verzamelen, bewaren en ontsluiten. Het gaat dan om basisbronnen over onder andere aantallen verplegend en verzorgend personeel en medisch specialisten. Deze kennis past VWS breed toe. Deze kennis is ook nodig voor allerlei bekostigings- en controlevraagstukken, omdat een groot deel van de totale zorgkosten loonkosten zijn.

Verder willen we kennis vergaren door middel van incidenteel onderzoek over toekomstige arbeidsmarktontwikkelingen, waarbij we eveneens informatie voor de prestatie-indicatoren verzamelen voor de eerste operationele doelstelling.

Instrumenten om deze doelstelling te verwezenlijken

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Opdrachten

Om de beleidseffecten te behalen stellen wij € 610 000 per jaar beschikbaar voor onderzoeksopdrachten.

29.3 Budgettaire gevolgen van beleid