Het stelsel van hoger onderwijs en onderzoek zorgt dat studenten en (wetenschappelijk) personeel hun talenten en onderzoekend vermogen maximaal kunnen ontwikkelen. Het leidt hen op voor een positie op de nationale en internationale arbeidsmarkt die optimaal aansluit bij hun talenten.

De Minister is verantwoordelijk voor een stelsel van hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek dat zodanig functioneert dat het onderwijs aansluit bij de talenten en ambities van individuele studenten en (wetenschappelijk) personeel, en bij de behoefte van de maatschappij.

Financieren: De Minister financiert het stelsel van het hoger onderwijs en onderzoek door bekostiging van de onderwijsinstellingen. Mede hierdoor wordt de toegankelijkheid van het onderwijs gewaarborgd.

Stimuleren: De Minister stimuleert specifieke beleidsonderwerpen via de prestatiebox, afzonderlijke subsidies en de inzet van andere instrumenten, zoals prestatieafspraken, bestuurlijke afspraken, voorlichting en wet- en regelgeving.

Regisseren: De verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het onderwijs vult de Minister in via een regisserende rol. De normeisen van kwaliteit zijn vastgelegd in wet- en regelgeving. De kwaliteit van de individuele opleidingen in het hoger onderwijs wordt bewaakt met het accreditatiestelsel. Dit is belegd bij de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO). De Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de naleving van wettelijke voorschriften en op de recht- en doelmatigheid. Zij ziet ook toe op de kwaliteit van het stelsel van hoger onderwijs waaronder ook het accreditatiestelsel.

Toelichting:

• 1, 2 In 2013 zijn meer studenten in het hbo en wo geteld dan verwacht (deeltijd hbo-bachelorstudenten uitgezonderd). Dit is vermoedelijk het gevolg van de voorgenomen, maar inmiddels met een jaar uitgestelde, invoering van het Sociaal Leenstelsel. Vorig studiejaar waren er meer gediplomeerden vanwege de (ingevoerde/afgeschafte) langstudeersmaatregel. Het aantal hbo-bachelorgediplomeerden is nu terug op normaal niveau, maar het aantal wo-bachelorgediplomeerden is hoger dan geraamd. Het lijkt erop dat het ingezette beleid om bachelorstudenten sneller te laten afstuderen, in het wo haar vruchten begint af te werpen.

• 3. Onderwijsuitgaven per student zijn in constante prijzen 2013 (dat wil zeggen gecorrigeerde voor de uitgekeerde loon- en prijsbijstelling). De stijging in 2013 van de onderwijsuitgaven per student in het hbo en wo wordt voornamelijk veroorzaakt door het terugdraaien van de langstudeerdersmaatregel en de extra lumpsummiddelen uit de Begrotingsafspraken 2014.

Het op dit artikel uitgevoerde beleid en de bijbehorende resultaten waren het afgelopen jaar conform de verwachtingen zoals vermeld in de begroting. Er is geen grote afwijking of een noodzaak tot bijstelling aan het licht gekomen.

Toelichting op tabel 6.2:

Verplichtingen

De verhoging van de verplichtingen is € 157,7 miljoen hoger dan de verhoging van de uitgaven. Dit verschil wordt voornamelijk veroorzaakt door de toevoeging van een bedrag van € 30,9 miljoen aan garantieverplichtingen en meerdere mutaties in de uitgaven voor het begrotingsjaar 2014 (met name de middelen die beschikbaar zijn gesteld in verband met het intrekken van de langstudeerdersmaatregel). Omdat deze uitgavenmutaties voor het jaar 2014 – overeenkomstig de bekostigingsregelgeving – in het jaar 2013 worden verplicht, worden deze verwerkt in het verplichtingenbudget 2013.

Uitgaven

De hogere uitgaven zijn vrijwel geheel gerealiseerd op het instrument Bekostiging, onderdeel Hoofdbekostiging. Gesaldeerd is sprake van een verhoging van € 6,4 miljoen. Belangrijkste oorzaken van deze verhoging:

• – Een kasschuif van € 32,7 miljoen van 2013 naar 2012. In verband met het intrekken van de langstudeerdersmaatregel zijn vanaf 2013 middelen beschikbaar gesteld. Omdat de maatregel een terugwerkende kracht heeft tot 1 september 2012 zijn de instellingen al in 2012 gecompenseerd.

• – Een overboeking van € 2,4 miljoen naar het Ministerie van EZ. Een deel van de middelen die beschikbaar zijn gesteld in verband met het intrekken van de langstudeerdersmaatregel zijn bestemd voor het groen onderwijs.

• – Een bijstelling van € 34,3 miljoen als gevolg van afspraken die in het kader van de Begrotingsafspraken 2014 zijn gemaakt.

• – Een verhoging van € 4,9 miljoen op basis van de nieuwe raming van de studentenaantallen (Referentieraming 2013).

• – Een toevoeging van € 3 miljoen voor de loonbijstelling (werkgeverslasten) 2013.

• – Een overheveling van € 9,5 miljoen uit de middelen voor de bekostiging van experimenten open bestel naar het onderwijsdeel hbo. Het aantal bekostigde studenten binnen het experiment is in 2013 lager dan geraamd. De middelen waren afkomstig uit het onderwijsdeel van de bekostiging en worden daar nu weer aan toegevoegd.

Ontvangsten

De belangrijkste oorzaak van de hogere realisatie van € 5,2 miljoen op de ontvangsten is de terugstorting als gevolg van een voorlopige afrekening op projectsubsidies (€ 4,5 miljoen). De teruggevorderde middelen zijn toegevoegd aan het uitgavenkader van het hbo.

Toelichting op tabel 6.3:

De uitgaven voor het wetenschappelijk onderwijs zijn in 2013 € 47,5 miljoen hoger dan de vastgestelde begroting. De verplichtingen zijn € 119,5 miljoen hoger dan geraamd.

De realisatie van de ontvangsten is € 0,9 miljoen hoger dan de vastgestelde begroting.

Verplichtingen

De verhoging van de verplichtingen is € 72,1 miljoen hoger dan de verhoging van de uitgaven. Dit verschil wordt voornamelijk veroorzaakt door meerdere mutaties in de uitgaven voor het begrotingsjaar 2014 (met name de middelen die beschikbaar zijn gesteld in verband met het intrekken van de langstudeerdersmaatregel). Omdat deze uitgavenmutaties voor het jaar 2014 – overeenkomstig de bekostigingsregelgeving – in het jaar 2013 worden verplicht, worden deze verwerkt in het verplichtingenbudget 2013.

Uitgaven

De hogere uitgaven zijn vrijwel geheel gerealiseerd op het instrument Bekostiging, onderdeel Hoofdbekostiging. Gesaldeerd is sprake van een verhoging van € 48,1 miljoen. Belangrijkste oorzaken van deze verhoging:

• – Een kasschuif van € 29,3 miljoen van 2013 naar 2012. In verband met het intrekken van de langstudeerdersmaatregel zijn vanaf 2013 middelen beschikbaar gesteld. Omdat de maatregel een terugwerkende kracht heeft tot 1 september 2012 zijn de instellingen al in 2012 voor dit bedrag gecompenseerd.

• – Een overboeking van € 3,1 miljoen naar het Ministerie van EZ. Een deel van de middelen die beschikbaar zijn gesteld in verband met het intrekken van de langstudeerdersmaatregel zijn bestemd voor het groen onderwijs.

• – Een bijstelling van € 52,9 miljoen als gevolg van afspraken die in het kader van de Begrotingsafspraken 2014 zijn gemaakt.

• – Een verhoging van € 12,9 miljoen op basis van de nieuwe raming van de studentenaantallen (Referentieraming 2013).

• – Een toevoeging van € 6,9 miljoen voor de loonbijstelling (werkgeverslasten) 2013.

• – Een overboeking van € 6,6 miljoen van het Ministerie van VWS voor de loonbijstelling 2013 betreffende de sector academische ziekenhuizen.

• – Een verhoging van per saldo € 1,2 miljoen voor diverse kleinere bijstellingen.

Bekostiging

De bekostiging van het hoger onderwijs en onderzoek bestaat uit de hoofdbekostiging en de middelen voor onderwijskwaliteit en studiesucces en profilering (prestatiebox). De experimenten open bestel hbo en postinitiële masteropleidingen hbo en tweede bachelorgraden hbo en tweede mastergraden hbo en wo (die parallel zijn gestart) worden afzonderlijk bekostigd.

Hoofdbekostiging

Onderwijsdeel hbo en wo

Universiteiten en hogescholen ontvangen een rijksbijdrage onderwijs. Er is één bekostigingsmodel voor hbo en wo. De rijksbijdrage is met name gebaseerd op de nominale studieduur van de opleiding en het volgen en succesvol afronden van één bachelor- en één masteropleiding. Het onderwijsdeel bestaat uit:

• • een studentgebonden deel: gebaseerd op het aantal ingeschreven bekostigde studenten en graden (diploma’s), zowel in het hbo als het wo zijn er drie bekostigingsniveaus (laag, hoog en top),

• • een onderwijsopslag in bedragen: bedragen op basis van afspraken voor kwaliteit, kwetsbare opleidingen en bijzondere voorzieningen, en

• • een onderwijsopslag als percentage.

Deel Ontwerp en ontwikkeling hbo en Onderzoeksdeel wo

Hogescholen ontvangen een rijksbijdrage voor ontwerp en ontwikkeling (praktijkgericht onderzoek). Universiteiten ontvangen een rijksbijdrage voor het verrichten van wetenschappelijk onderzoek. Het onderzoeksdeel wo is gebaseerd op:

• • een studentgebonden deel: gebaseerd op het aantal bekostigde graden,

• • een deel promoties: gebaseerd op het aantal promoties leidend tot een proefschrift en het aantal ontwerpcertificaten,

• • een voorziening onderzoek in bedragen: bedragen op basis van afspraken over o.a. sectorplannen en toponderzoeksscholen, en

• • een voorziening onderzoek in percentages.

Deel ondersteuning geneeskundig onderwijs en onderzoek

De bekostiging van het onderwijs en onderzoek bij de acht academische ziekenhuizen loopt via de universiteiten. Hier kunnen studenten geneeskunde onderwijs volgen en praktijkervaring opdoen. De bekostiging bestaat uit een deel dat is gebaseerd op het aantal ingeschreven studenten en graden, een procentueel deel en een bedrag vanwege rente en afschrijving (voor huisvesting).

Bekostiging tweede bachelorgraden hbo en tweede master hbo en wo

Tot en met 2013 werden tweede bachelor- en mastergraden hbo en tweede mastergraden wo gefinancierd via de subsidieregeling tweede graden hbo en wo. Deze tweede studie moet parallel aan een eerste studie zijn gestart en het diploma moet ten minste zes maanden na het eerste diploma zijn gehaald. Per 2014 is deze regeling vervallen en is met ingang van studiejaar 2014/15 via wet- en regelgeving geregeld dat studenten voor een tweede studie, het wettelijk collegegeld verschuldigd zijn, indien deze gestart is tijdens een eerste studie en ononderbroken gevolgd wordt.

Bekostiging experimenten open bestel hbo

De middelen worden ingezet voor de bekostiging van experimenten open bestel. Doel van de experimenten open bestel is om kennis op te doen over de effecten van het toelaten tot de publieke financiering van andere dan de huidige bekostigde aanbieders in het hoger onderwijs, en over de voorwaarden waaronder in het publiek bekostigde stelsel ruimte kan worden gemaakt voor deze aanbieders. De evaluatie van de experimenten wordt uiterlijk in 2015 afgerond.

Bekostiging postinitiële masteropleidingen hbo

De middelen zijn beschikbaar voor de afwikkeling van de tijdelijke financiering van (eerder goedgekeurde) arbeidsmarktrelevante hbo-masters in prioritaire gebieden.

Prestatiebox

Kwaliteit en profiel hbo en wo

Subsidies

Subsidieregeling bevordering kennisfunctie hogescholen (hbo)

Van hogescholen wordt verwacht dat zij een centrale rol in de Nederlandse en internationale kennisinfrastructuur vervullen. Voor praktijkgericht onderzoek hebben hogescholen direct toegang tot de competitieve onderzoekgeldstroom voor het hbo; het RAAK-programma.

Om te zorgen dat de functie van deze onderzoeksgeldstroom wordt geborgd binnen het Nederlandse kennissysteem heeft het Ministerie van OCW met de werkgevers, andere partners van de Stichting Innovatie Alliantie (SIA) en met NWO een convenant ondertekend waarin is vastgelegd dat de middelen voor het RAAK-programma (voormalige Regeling bevordering kennisfunctie hogescholen) vanaf 2014 worden ingebed via de bekostiging bij NWO.

Studiekeuze-informatie hoger onderwijs (ho)

Met deze middelen wordt gefaciliteerd dat aanstaande studenten via onder andere een website beschikken over deugdelijke vergelijkingsinformatie over de opleidingsmogelijkheden in het hoger onderwijs en de bij behorende beroepsprofielen en arbeidsmarktperspectieven.

Subsidieregeling Sirius programma (ho)

Om meer inzicht te krijgen in de wijze waarop excellentie in het hoger onderwijs gerealiseerd kan worden is in 2009, 2010 en 2011 aan verschillende meerjarige projecten een subsidie toegekend. De projecten worden uitgevoerd in de periode 2008–2014.

Subsidieregeling Libertas Noodfonds (ho)

Het Libertas Noodfonds is er voor studenten die niet in hun land van herkomst kunnen (blijven) studeren, omdat vanwege politieke redenen hen het studeren onmogelijk wordt gemaakt of zij daarin ernstig worden belemmerd. Op dit moment zijn er geen landen aangewezen wiens ingezetenen een beroep kunnen doen op het Libertas Noodfonds. De geraamde middelen hebben betrekking op de afwikkeling van eerder toegekende financiële steun aan studenten uit Zimbabwe en Wit-Rusland (deze landen waren eerder aangewezen).

3TU’s samenwerking (wo)

De middelen (het betreft hier middelen uit het voormalig Fonds Economische Structuurversterking) zijn beschikbaar voor het onderzoek in vijf centres of excellence (onderzoeksprogramma’s met leerstoelen en masterprogramma’s).

Toetsing en Toetsgestuurd Leren (ho)

Met de subsidie aan het programma «Toetsen en Toetsgestuurd Leren» wordt op het gebied van toetsen en toetsgestuurd leren een financiële ondersteuning gegeven voor:

• • het initiëren, opschalen en verduurzamen van projecten,

• • het bundelen en ontwikkelen van expertise,

• • het inrichten van een nationale technische infrastructuur.

Overig (hbo en wo)

Bij dit financiële instrument zijn afzonderlijk voor de sectoren hbo en wo overige toekenningen opgenomen die gelijk dan wel kleiner zijn dan € 1 miljoen.

Opdrachten

Uitbesteding (hbo en wo)

Voor de beleidsontwikkeling zijn opdrachten verstrekt voor het uitvoeren van diensten. Het gaat hierbij met name om opdrachten voor beleidsgericht onderzoek.

Bijdragen aan agentschappen

DUO

De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) is de uitvoeringsorganisatie van het Ministerie van OCW en levert producten en diensten op het terrein van bekostiging van instellingen, financiering van studenten en informatievoorziening. Het betreft het aandeel in de uitvoeringskosten van DUO voor deze begrotingsartikelen.

Bijdragen ZBO’s / RWT’s

Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO)

De NVAO is als onafhankelijke, binationale accreditatie organisatie opgericht door de Nederlandse en Vlaamse overheid en geeft een deskundig en objectief oordeel over de kwaliteit van het hoger onderwijs in Nederland en Vlaanderen. De middelen in deze begroting betreffen de bijdrage die de Nederlandse overheid rechtstreeks aan de NVAO vergoedt voor de uitvoering van haar taken.

Bijdrage aan (inter)nationale organisaties

Organisaties als bedoeld in tabel 6.4 (met uitzondering van de NVAO, SKI 123 en PBT)

Het betreft hier de (structurele) bekostiging van organisaties die beleidsmatig prioritaire taken uitvoeren, ofwel activiteiten uitvoeren die betrekking hebben op de belangenbehartiging van studenten, ofwel taken uitvoeren die voortkomen uit verdragsrechtelijke verplichtingen.

Ontvangsten

Bij de ontvangsten is een raming opgenomen voor terugvorderingen bij hogescholen en andere subsidieontvangers (bv. als gevolg van eindafrekeningen van toegekende subsidies).