Een goede gezondheid is belangrijk voor iedereen. Dagelijks werken verpleegkundigen, begeleiders, verzorgenden, artsen, onderzoekers en bestuurders met hart en ziel aan goede zorg en ondersteuning. Mede door deze inspanning is de zorg en ondersteuning in Nederland in brede zin van hoge kwaliteit1. Door een steeds ouder wordende samenleving en door onder andere snelle wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen, neemt de vraag naar zorg en ondersteuning toe. De vraag of de huidige groei van de zorg en ondersteuning op maatschappelijk niveau houdbaar is, wordt hierdoor steeds relevanter.
Het is nodig om de toegankelijkheid en betaalbaarheid van de zorg en ondersteuning op lange termijn te waarborgen. Hiervoor is het noodzakelijk om de zorg en ondersteuning anders te organiseren en een sterk preventiebeleid te voeren, waardoor de vraag wordt afgeremd.
Het beleid van VWS is in 2023 gebaseerd op drie uitgangspunten:
– In een gezonde samenleving kan iedereen zijn, haar en hen leven leiden, hieraan bijdragen en hieraan meedoen, mét of zonder beperking;
– In een gezonde samenleving verbeteren we de gezondheid van de groep met een achterstand in gezondheid;
– In een gezonde samenleving steunen we elkaar waar nodig.
Voor bovenstaande doelen zijn vijf grote trajecten opgezet: het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA), het Integraal Zorgakkoord (IZA), het programma Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen (WOZO), een toekomstbestendige Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), de Hervormingsagenda Jeugd en het programma Toekomstbestendige Arbeidsmarkt Zorg en Welzijn (TAZ). Deze trajecten, met ieder hun eigen doelstellingen, hebben een grote samenhang en dragen uiteindelijk bij aan deze gezamenlijke opgaven en principes. In de beleidsconclusies van de beleidsartikelen wordt nader ingegaan op bereikte resultaten van de programma's in 2023.
Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA)
In februari 2023 is het Gezond en Actief Leven Akkoord gesloten tussen het ministerie van VWS, VNG, GGD GHOR en Zorgverzekeraars Nederland. Met gezondheidsdoelen en acties voor een gerichte lokale en regionale aanpak op het gebied van preventie, gezondheid en de sociale basis vanuit een integrale benadering. Hierbij worden ook andere domeinen betrokken, zoals het sociaal en fysieke domein. Deze brede blik wordt ook wel Health in all Policies genoemd. In het GALA is afgesproken dat het ministerie van VWS het initiatief neemt om te komen tot een samenhangende Health in all Policies agenda en dit samen met andere departementen vormgeeft. Alle gemeenten hebben een lokaal plan opgesteld en zijn gestart met (uitbreiding van) hun activiteiten, bijvoorbeeld op het gebied van mentale gezondheid, valpreventie en kansrijke start. Gemeenten zijn financieel in staat gesteld om deze acties uit te voeren vanuit de middelen die het ministerie hiervoor beschikbaar heeft gesteld in 2023.
Integraal Zorgakkoord
In Nederland vinden we het belangrijk dat het zorgstelsel goed, toegankelijk en betaalbaar is. Het Integraal Zorgakkoord heeft als doel antwoorden te formuleren en afspraken te maken die fundamenteel bijdragen aan de toegankelijkheid, kwaliteit en betaalbaarheid van de zorg. Met «passende zorg als norm» wordt er gekozen voor een perspectief dat invulling geeft aan deze doelen. De transformatie naar passende zorg is niet binnen enkele jaren te realiseren, maar is een ambitie voor de lange(re) termijn.
Het IZA is een belangrijk onderdeel van het antwoord op de uitdagingen in de zorg. Ruim een jaar nadat veertien zorgpartijen in Nederland hun verantwoordelijkheid hierin bekrachtigden met een handtekening onder het IZA, is de beweging naar passende zorg en betere samenwerking onomkeerbaar ingezet. Zo heeft bijvoorbeeld het Zorginstituut Nederland in 2023 het signalement passende zorg voor mensen met hart- en vaatziekte en passende zorg voor mensen met kanker, netwerk en expertzorg opgeleverd. Tegelijkertijd geldt ook: voor zorgprofessionals, cliënten, patiënten, mantelzorgers en familieleden leidt die beweging nog lang niet overal tot merkbare verbeteringen. Daar is meer tijd, inzet en adequate monitoring voor nodig.
In 2023 zijn de volgende resultaten geboekt:
– De inwerkingtreding van de Wet elektronische gegevensuitwisseling in de zorg (Wegiz).
– Oplevering van regioplannen en ROAZ- (Regionaal Overleg Acute Zorg) beelden2. Medio 2023 waren alle in het IZA afgesproken regiobeelden en ROAZ-beelden gereed. Eind 2023 waren alle regioplannen en ROAZ-plannen opgeleverd. De regiobeelden en plannen maken het mogelijk te komen tot een integrale, domeinoverstijgende aanpak waarin aandacht is voor het toegankelijk en organiseerbaar houden van zorg en ondersteuning in brede zin, onder andere door in te zetten op gezondheid en voorkomen van zorg. De ROAZ-beelden maken het mogelijk om prioritaire opgaven te identificeren waaraan gewerkt moet worden om de kwaliteit en toegankelijkheid van acute zorg te blijven borgen.
– Implementatie van Meer tijd voor de Patiënt (MTVP).
– Verhoging van de ANW-tarieven voor huisartsen.
– Op 1 februari 2023 is het beoordelingskader impactvolle zorgtransformaties vastgesteld. Partijen kunnen sindsdien een beroep doen op de transformatiemiddelen door (in samenwerking met elkaar) een transformatieplan in te dienen bij de twee marktleidende zorgverzekeraars.
Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen (Wlz en sociaal domein)
De verouderende samenleving in Nederland is één van de grootste uitdagingen voor de toekomst. De gemiddelde leeftijd van de Nederlandse bevolking zal ook de komende decennia snel stijgen. Naarmate mensen ouder worden, neemt de kans op chronische aandoeningen toe en daarmee ook de vraag naar ondersteuning en zorg. Oplopende zorgkosten kan kwaliteit en toegankelijkheid onder druk zetten en daarnaast dragen de toenemende tekorten hieraan bij. Daarnaast is het creëren van passende woningen een uitdaging.
In 2023 zijn belangrijke stappen gezet voor een toekomstbestendige organisatie van wonen, ondersteuning en zorg voor ouderen (WOZO) in samenwerking met de inmiddels 37 aangesloten partijen. Ook ouderen zelf hebben in deze beweging een belangrijke stem. Hiermee wordt ingezet op ondersteuning en zorg die zoveel mogelijk wordt aangepast op de voorkeur van ouderen zodat zij zo lang mogelijk regie op hun eigen leven houden. Daarnaast wordt ingezet op het voorkomen van zware en complexe zorgvragen.
Langs de onderstaande vijf actielijnen wordt het WOZO-programma, in onderlinge samenhang en in verbinding met andere programma’s en trajecten, nader uitgewerkt. Gezamenlijk wordt sturing gegeven aan de uitvoering en worden de resultaten gemonitord.
1. Samen vitaal oud worden
2. Sterke basiszorg voor ouderen
3. Passende zorg in de Wlz
4. Wonen en zorg voor ouderen
5. Arbeidsmarkt en innovatie
Op elk van deze actielijnen zijn gedurende 2023 belangrijke stappen gezet om het WOZO programma tot een succes te maken. Daarmee wordt een brede maatschappelijke beweging gefaciliteerd naar een omslag in de organisatie van ondersteuning en zorg. De gezette stappen en behaalde resultaten zijn per actielijn toegelicht in de Voortgangsbrief die eind december 2023 met de Tweede Kamer is gedeeld3.
Toekomstbestendige Wmo
Ook gemeenten ondervinden een stijgende zorg- en ondersteuningsbehoefte. Hiervoor werkt het ministerie van VWS samen met veldpartijen aan passende ondersteuning en betaalbaarheid van voorzieningen. Een toekomstbestendige Wmo biedt ook de randvoorwaarden voor het toekomstperspectief dat in het WOZO-programma staat omschreven. Bij maatregelen die specifiek toezien op ouderen geldt: zelfstandig als het kan, thuis als het kan, digitaal als het kan. Daarnaast zet het Nationaal Actieplan Dakloosheid: Eerst een Thuis in op de beweging van opvang naar preventie en Wonen Eerst4. Ten behoeve van een toekomstbestendige Wmo zijn in 2023 de volgende stappen gezet.
Om de houdbaarheid van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) te verbeteren, is besloten om voor alle maatwerkvoorzieningen binnen de Wmo, waarvoor nu een abonnementstarief geldt, een inkomens- en vermogensafhankelijke eigen bijdrage in te voeren en het abonnementstarief af te schaffen. In plaats van een vast tarief per maand wordt de hoogte van de maandelijkse eigen bijdrage bij alle maatwerkvoorzieningen afhankelijk van het inkomen en vermogen. Dit moet ervoor zorgen dat de vraag naar onder andere huishoudelijke hulp wordt afgeremd. Hiervoor zijn in 2023 de eerste voorbereidingen getroffen. In 2023 is gestart met de eerste fase van een houdbaarheidsonderzoek naar de Wmo 2015. Het onderzoek kent twee fases: (A) de analysefase en (B) de fase van duiding en het voorstellen van mogelijke beleidskeuzes. In 2023 is gestart met een historische analyse van de Wmo2015 en een onderzoek naar de sociale basis door het Verweij Jonker Instituut in samenwerking met BMC. Het houdbaarheidsonderzoek is naar verwachting eind 2025 afgerond.
Hervormingsagenda Jeugdzorg
Partijen (het Rijk, VNG, aanbieders, professionals en cliënten) zijn het erover eens dat betere en tijdige zorg en ondersteuning waar nodig beschikbaar moet zijn voor jeugdigen en hun gezin. Om de benodigde veranderingen door te voeren is op 19 juni 2023 de Hervormingsagenda Jeugd vastgesteld.5 Deze geeft voor de periode van 2023 ‒ 2028 de koers aan waar gezamenlijk op wordt ingezet. De maatregelen uit deze agenda zijn gekoppeld aan financiële afspraken om het stelsel niet alleen kwalitatief te verbeteren, maar ook financieel houdbaar te krijgen. Met de Hervormingsagenda beogen we knelpunten structureel aan te pakken:6
– We helpen jeugdigen en hun gezin als dat écht nodig is: we maken expliciete keuzes over de reikwijdte van de jeugdhulpplicht en werken aan het normaliseren van vraagstukken waar jeugdigen tegenaan lopen;
– We versterken de sociale en pedagogische basis en zorgen reeds in de toegang voor een integrale aanpak bij problematiek in een gezin en zetten in op het verbeteren van de kwaliteit en effectiviteit van jeugdzorg;
– We maken de beweging naar de voorkant: we versterken het wijkgericht werken, waar hulp en ondersteuning integraal wordt aangeboden aan jeugdigen én hun gezin en zetten in op brede preventie;
– We zorgen ervoor dat hulp beschikbaar is voor de meest kwetsbare jeugdigen: we gaan de specialistische jeugdzorg voor de meest kwetsbare kinderen beter (en dus op grotere schaal) organiseren.7
In 2023 is door betrokken partijen gewerkt aan het opstellen van deze Hervormingsagenda en een implementatieplan.8 Het Rijk en VNG hebben afgesproken dat er een deskundigencommissie wordt ingesteld, die advies zal geven over de stand van de uitvoering van de Hervormingsagenda. Vooruitlopend op het afsluiten van de Hervormingsagenda is het wetsvoorstel ‘Wet verbetering beschikbaarheid jeugdzorg’ voor advies ingediend bij de Raad van State, waarover half december 2023 het advies is ontvangen. Met de Wet rechtspositie gesloten jeugdhulp beoogt VWS de rechtspositie van jeugdigen in de gesloten jeugdhulp te versterken. In 2023 hebben de Tweede en Eerste Kamer met het wetsvoorstel ingestemd en deze is per 1 januari 2024 in werking getreden.
Programma Toekomstbestendige Arbeidsmarkt Zorg en welzijn (TAZ)
De arbeidsmarkt is één van de grootste uitdagingen in het toekomstbestendig maken van onze zorg. De arbeidsmarktaanpak van het programma TAZ vormt een belangrijke basis voor onder andere IZA, WOZO, de Hervormingsagenda Jeugd en kent een duidelijke relatie met de preventieve invalshoek van het GALA. De verschillende transities in al deze domeinen zijn in onderlinge afhankelijkheid essentieel voor houdbare zorg.
Met een stijgende zorgvraag, de vergrijzing en de krimpende beroepsbevolking moeten we anders gaan werken om de zorg beschikbaar te houden. Het programma Toekomstbestendige Arbeidsmarkt Zorg en welzijn (TAZ) is erop gericht een transitie op gang te brengen voor passende en arbeidsbesparende zorg. Zorg die goed moet werken voor de zorgverleners die deze leveren, zodat zij met plezier hun werk kunnen blijven doen. In 2023 zijn de volgende resultaten bereikt.
– Het ministerie van VWS heeft samen met zes brancheorganisaties in de zorg, het ministerie van SZW en het ministerie van Financiën op 6 juli 2023 een intentieverklaring getekend over de inzet van zzp’ers in de zorg via een ‘Beheersingsmodel Zorg’. Het doel van dit kader is het bieden van zoveel mogelijk duidelijkheid aan zorgorganisaties over de kwalificatie van de arbeidsrelatie bij de inhuur van zzp’ers. Een belangrijke stap in het tegengaan van schijnzelfstandigheid in de sector. Daarnaast is vindplaats.nu gelanceerd met (digitale en hybride) zorgprocessen, die bij passende inzet arbeidsbesparend kunnen zijn. Uit deze vindplaats zal, in overleg met IZA partijen, een pas-toe-of-leg-uit-lijst worden gefilterd met bewezen effectieve (digitale en hybride) processen;
– Door middel van een voorlichtingscampagne is meer inzicht gegeven in de mogelijkheden die de Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (BIG) biedt voor taakdelegatie. Zodat ook een niet-BIG geregistreerde zorgmedewerker, mits bekwaam, voorbehouden handelingen kan verrichten onder toezicht van een zelfstandig bevoegde BIG-geregistreerde. Ook is een plan voor de inzet van nieuwkomers met een zorgachtergrond naar de Tweede Kamer gestuurd;
– Er is gestart met het preventieplan om verzuim onder zorgmedewerkers tegen te gaan;
– In april 2023 is het Investeringsakkoord voor Opleiden in de Wijk (IOW) ondertekend.
Daarnaast is gestart met regiobijeenkomsten over het thema ‘meer uren werken stimuleren’. In deze bijeenkomsten krijgen werkgevers concrete handreikingen om meer uren werken te stimuleren, waaronder een overzicht van de mogelijkheden en (juridische) onderbouwing van een meerurenbonus.
Tot slot is het budgetair overzicht Oekraïne te vinden in bijlage 10.