Via de vrije uitkeringen uit het BES-fonds ontvangen de openbare lichamen middelen om hun taken naar behoren uit te voeren, net zoals gemeenten middelen krijgen uit het gemeentefonds. Het gaat hierbij om vrij besteedbare middelen. Het is dus – net als bij gemeenten – aan de lokale democratie om ambities te formuleren, eigen inkomsten te genereren en beleidskeuzes te maken. Jaarlijks vindt in het bestuurlijk overleg financiële verhoudingen BES besluitvorming plaats over de hoogte van de vrije uitkering voor het jaar daaropvolgend.
Het BES-fonds is een beleidsarm fonds. Immers, het is aan de eilanden om verantwoording af te leggen over de via het BES-fonds verstrekte middelen. De systeemverantwoordelijkheid van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is hierbij van groot belang. Om te voorkomen dat er discrepanties ontstaan tussen eilandelijke taken en financiën, toetst de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties strikt op artikel 87 van de wet Financiën BES. Op grond van dit artikel dient het Rijk bij beleidsvoornemens welke leiden tot een wijziging van taken voor de openbare lichamen aan te geven welke financiële gevolgen hier aan zijn verbonden voor de openbare lichamen.
De coördinerende rol van de Minister van Binnenlandse Zaken wordt in 2014 verder versterkt. Dit mede naar aanleiding van het onderzoek taakverlichting en deregulering Caribisch Nederland, dat op 2 juli 2013 naar het Parlement is gestuurd. Uit dit onderzoek komt onder meer naar voren dat de coördinatie binnen het Rijk kan worden verbeterd. De noodzaak voor meer coördinatie komt ook naar voren in recente adviezen van de Raad van State en de Algemene Rekenkamer. Ook het parlement heeft in diverse debatten het belang onderstreept van coördinatie binnen het Rijk, bijvoorbeeld bij het debat over kinderrechten naar aanleiding van het rapport van UNICEF. Het kabinet zal in reactie op het onderzoek voorstellen doen om zowel de procescoördinatie als de inhoudelijke coördinatie te verbeteren.
Een belangrijk onderwerp in 2014 is de evaluatie van de staatkundige positie van Bonaire, Sint Eustatius en Saba. In de slotakkoorden uit 2006 is afgesproken dat de staatkundige positie van Bonaire, Sint Eustatius en Saba binnen 6 jaar na de staatkundige ontmanteling van het land Nederlandse Antillen, wordt geëvalueerd en de definitieve staatkundige structuur van Bonaire, Sint Eustatius en Saba wordt vastgesteld. Deze evaluatie bepaling is overgenomen in de Wet Openbare Lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba en de Wet Financiën Openbare Lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba. De criteria, thema’s en opzet voor de evaluatie worden eind 2013, dan wel begin 2014, in overleg met de Openbare Lichamen definitief vastgesteld. Tevens wordt een voorlichting aan de Raad van State gevraagd. De evaluatieopdracht zal begin 2014 aan de Eerste en Tweede Kamer worden verzonden. Het evaluatieonderzoek wordt verwacht in 2015. Wel kunnen in 2014 al enkele voorbereidende onderzoeken plaatsvinden. Bij de evaluatie wordt ook het BES-fonds betrokken. Hierdoor is een afzonderlijke periodieke evaluatie van de beleidsartikelen van dit fonds op grond van de Regeling Periodiek Evaluatieonderzoek niet nodig.
Tenslotte zijn de door de eilanden op te stellen ontwikkelplannen in 2014 een belangrijk thema. De interdepartementale afstemming en eventuele financiering, mede ten behoeve van weging en prioritering van de ontwikkelplannen, zullen een belangrijke rol spelen tijdens de begrotingsvoorbereiding 2015. De verantwoording over eventueel verstrekte rijksmiddelen voor ontwikkelplannen vindt plaats via de begrotingen van de betreffende ministers. Een totaaloverzicht van bijzondere uitkeringen aan de openbare lichamen (bijzondere uitkeringen) wordt jaarlijks op de derde woensdag van mei aan de Tweede Kamer verstrekt. De verstrekte renteloze leningen aan de openbare lichamen treft u aan in bijlage 4.6 van deze begroting.
Een overzicht van alle rijksuitgaven Caribisch Nederland is op verzoek van de motie Hachchi c.s. (Kamerstukken II, 33 000-IV, nr. 28) net als vorig jaar opgenomen als bijlage 4.3 bij deze begroting. Om de inzichtelijkheid van deze bijlage te vergroten is dit jaar voor het eerst ook een overzicht van de Rijksinkomsten op Caribisch Nederland opgenomen.