A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1 (uitgaven/verplichtingen en ontvangsten)

De begrotingsstaten die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begrotingsstaat van het ministerie van Defensie voor het jaar 2003 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2003. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2003.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2003 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2 (begrotingen baten-lastendiensten)

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en lasten en de kapitaaluitgaven en- ontvangsten van de baten-lastendiensten Defensie Telematica Organisatie (DTO) en de Dienst Gebouwen, Werken en Terreinen (DGW&T) voor het jaar 2003 vastgesteld. De in die begrotingen opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B van deze memorie van toelichting (de begrotingstoelichting) en wel in de paragraaf inzake de baten-lastendiensten.

Het advies van de Raad van State wordt niet openbaar gemaakt op grond van het bepaalde in artikel 25a, derde lid, onder b, van de Wet op de Raad van State.

B. DE BEGROTINGSTOELICHTING

1. Leeswijzer

2. Het beleid

2.1. De beleidsagenda

2.2. De beleidsartikelen

2.3. De niet-beleidsartikelen

3. De bedrijfsvoering

4. Baten-lastendiensten

5. Bijlagen

1. LEESWIJZER

1.1 Algemeen

De evaluatie van de beleidsbegroting 2002 en het hierover gevoerde overleg met de Kamer vormt de basis van de beleidsbegroting 2003. De indeling van de begroting 2002 blijft naar aanleiding van de wens van de Kamer grotendeels gehandhaafd. Wel zijn met inachtneming van de Rijksbegrotingsvoorschriften enkele aanpassingen doorgevoerd, welke voornamelijk leiden tot een verbeterd onderscheid tussen de beleidsartikelen en de niet-beleidsartikelen.

1.2 Indeling van de beleidsbegroting 2003

De begroting 2003 is opgebouwd uit een begrotingsstaat, een beleidsparagraaf, een bedrijfsvoeringsparagraaf, een paragraaf inzake de baten-lastendiensten en de bijlagen. De beleidsparagraaf bevat de beleidsagenda waarin de beleidsprioriteiten van Defensie voor 2003 worden belicht. Deze beleidsprioriteiten of speerpunten zijn verder uitgewerkt bij de beleidsartikelen waarin een relatie wordt gelegd tussen de doelstellingen (wat wil Defensie bereiken?), de activiteiten (wat gaat Defensie daarvoor doen?) en de middelen (wat kost Defensie dat?).

De indeling van de beleidsbegroting is nog steeds inputgeoriënteerd, dat wil zeggen dat de uitgaven welke worden gedaan voor het instandhouden (qua materieel, personeel maar ook geoefendheid) van de vier krijgsmachtdelen afzonderlijk worden geraamd. Daarnaast worden onder afzonderlijke beleidsartikelen geraamd de uitgaven die extra worden gedaan voor inzet ten behoeve van het uitvoeren van vredesoperaties (beleidsartikel 09 Uitvoeren vredesoperaties), de inzet van eenheden voor het uitvoeren van civiele taken en hulp aan civiele autoriteiten (beleidsartikel 10 Civiele taken). Tenslotte worden onder het beleidsartikel 11 Internationale samenwerking de bijdragen aan de Navo en de extra uitgaven in het kader van het Europese Veiligheids- en Defensie Beleid geraamd.

De uitgaven voor de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD), Wetenschappelijk Onderzoek en Ontwikkeling (WOO), Pensioenen en uitkeringen en Ziektekostenverzekering Defensiepersoneel zijn indirecte apparaatsuitgaven en gekoppeld aan meerdere beleidsdoelstellingen. Ze zijn daarom begroot onder het niet-beleidsartikel Algemeen.

Omdat de activiteiten van het Defensie Interservice Commando (Dico) worden verricht ten behoeve van verschillende beleidsartikelen en een bedrijfsmatig karakter hebben worden de hiervoor benodigde gelden geraamd in een niet-beleidsartikel «Ondersteuning krijgsmacht». Het onderscheiden van de bedrijfsmatige activiteiten past in de ontwikkeling naar de invoering van het, door het ministerie van Financiën verder gestalte te geven, Eigentijds Begrotingsstelsel (EBS). Door de ondersteunende activiteiten waar mogelijk op te delen naar «afnemers» verbetert het inzicht in de relatie tussen middelen, activiteiten en operationele doelen.

In de bedrijfsvoeringparagraaf wordt het groeitraject voor de mededeling over de bedrijfsvoering toegelicht en aandacht besteed aan de verdere verbetering van het financieel- en materieel beheer, de informatievoorziening en de uitvoering van de projecten VBTB en EBS. De paragraaf inzake de baten-latendiensten presenteert de gegevens van de Defensie Telematica Organisatie (DTO) en de Dienst Gebouwen, Werken en Terreinen (DGW&T).

Het aantal bijlagen is, net als in 2002, op verzoek van de Kamer fors groter dan is voorgeschreven in de Rijksbegrotingsvoorschriften. Zo zijn naast de verplichte overzichten «Verdiepingsbijlage» en «Moties en toezeggingen» ook de overzichten «Wetgevingsprojecten», «Aanstellingsbehoefte», «Ramingkengetallen», «Meerjarenramingen», een lijst met «Afkortingen» en een trefwoordenlijst opgenomen. Tenslotte is toegevoegd een conversie-overzicht, waarmee wordt aangegeven uit welke onderdelen van de begrotingsartikelen 2002 de nieuwe beleids- en niet-beleidsartikelen zijn opgebouwd.

1.3. Defensie VBTB-groeiparagraaf

In de begroting 2003 is bij de beleidsartikelen een VBTB-groeiparagraaf opgenomen. Hierin wordt ingegaan op de specifieke ambities en activiteiten voor het betreffende beleidsartikel. Omdat een aantal onderwerpen defensiebreed wordt aangepakt, is hierna deze defensiebrede groeiparagraaf opgezet.

Omdat, op verzoek van de Kamer, de voorliggende artikelindeling nog grotendeels inputgeörienteerd is, zal voor de begroting 2004 nogmaals worden bezien welke mogelijkheden bestaan de defensiebegroting in te delen conform de VBTB-uitgangspunten. Bij de verdere uitwerking van de begrotingsindeling zal de hieraan gekoppelde interne verantwoordelijkheidsverdeling in kaart worden gebracht en de relatie tussen doelstellingen, activiteiten en middelen verder zijn verbeterd.

In aansluiting op het VBTB-project wordt de systematiek van toerekening van uitgaven aan doelstellingen in samenhang met het project Eigentijds Begrotingsstelsel (EBS) vorm gegeven. Binnen deze kaders wordt de toerekening van uitgaven aan doelstellingen per beleidsartikel nader uitgewerkt. De precieze uitwerking zal per beleidsartikel verschillen maar voor de Koninklijke marine, de Koninklijke landmacht en de Koninklijke luchtmacht zal worden gestreefd naar kosteninzicht per (samengevoegde) categorie van wapensysteem of eenheid, zoals vastgelegd in de doelstellingenmatrix. Naast de bij wet geautoriseerde uitgaven (of kosten) zal extracomptabel worden aangegeven welke uitgaven aan de onderscheiden categorieën uit de doelstellingenmatrix zijn toe te rekenen. Voorzien wordt dat in de toekomst alle uitgaven van het eigen beleidsartikel, met uitzondering van de apparaatsuitgaven, zinvol en éénduidig worden toegerekend aan de genoemde categorie uit de doelstellingenmatrix. De apparaatsuitgaven, waarbij gedacht kan worden aan de krijgsmachtdeelstaf, worden niet toegerekend maar separaat zichtbaar gemaakt. In de begroting 2004 zal het artikel ondersteuning krijgsmacht per afnemer extracomptabel worden weergegeven. Tevens zal bij de ondersteunende diensten van de krijgsmachtdelen inzicht worden geboden in de producten per afnemende categorie uit de doelstellingenmatrix en de daaraan gerelateerde uitgaven. Daar waar bij de krijgsmachtdelen in deze begroting nog geen sprake is van inzicht in uitgaven per samengevoegde categorie van wapensystemen of eenheden, zal dit met de ontwerpbegroting 2004 worden doorgevoerd.

Alle beleidsartikelen zullen tenminste eens per vijf jaar worden geëvalueerd op doeltreffendheid en doelmatigheid, conform de RegelingPrestatiegegevens en Evaluatieonderzoek Rijksoverheid. De programmering hiervoor is vermeld bij de beleidsartikelen.

De Tweede Kamer heeft met de moties van Walsem c.s. van 13 december 2000 en van 15 april 2002 de regering gevraagd garanties te geven dat niet-financiële informatie in begroting en jaarverslag betrouwbaar is en hiervoor een normenkader te ontwikkelen. In de Comptabiliteitswet (CW) 2001 zijn eisen geformuleerd ten aanzien van de betrouwbaarheid van de in het jaarverslag opgenomen gegevens. De betrouwbaarheidseisen ten aanzien van de financiële gegevens zijn ten opzichte van de CW 1976 niet gewijzigd. De niet-financiële informatie, zoals deze in de begroting is opgenomen, moet conform de CW 2001 op een deugdelijke wijze totstandkomen en aan daaraan te stellen kwaliteitsnormen voldoen. De verdere invulling van deze eis is afhankelijk van de ontwikkeling van een kwalitatief normenkader voor de niet-financiële informatie. Om de betrouwbaarheid van niet-financiële informatie in het algemeen te kunnen waarborgen worden bij Defensie binnen de reguliere bedrijfsvoering verbeteringen doorgevoerd van de in 2002 totstandgekomen standaard begrippenlijst. Daarnaast zullen in 2003 in het kader van de verbetering van de informatievoorziening de processen worden ingedeeld en benoemd. Ook worden audits uitgevoerd naar de kwaliteit van de informatievoorziening. Er is gestart met het ontwikkelen van geautomatiseerde managementinformatiesystemen voor de defensieleiding en voor de krijgsmachtdelen. Eerste versies hiervan zullen in 2003 verschijnen. Hiermee moet op flexibele, gestructureerde en betrouwbare wijze informatie bijeen worden gebracht als ondersteuning voor het planning- en controlproces. Tenslotte worden alle prestatie-indicatoren, zoals gepresenteerd in de defensiebegroting 2003, systematisch getoetst op volledigheid, relevantie en eenduidigheid en waar nodig verbeterd ten behoeve van de begroting 2004.

In de bedrijfsvoeringsparagraaf is een groeiparagraaf opgenomen ten aanzien van de Mededeling over de Bedrijfsvoering bij Defensie.

1.4 Voortgang projecten in het kader van het Defensiematerieelproces (DMP)

Met ingang van de begroting 2003 is het Materieelprojectenoverzicht (MPO), dat voorheen als bijlage werd gevoegd, geïntegreerd in de Artikelsgewijze toelichting. Daarin vindt u informatie over de lopende niet-gemandateerde DMP-projecten, alsmede de niet-gemandateerde DMP-projecten waarvan wordt voorzien, dat in de periode tot eind 2003 een behoeftestellingsbrief zal worden aangeboden aan de Kamer. Ondanks de integratie van de informatie uit het MPO en de artikelsgewijze toelichting, blijft het MPO als zodanig bestaan. Het is beschikbaar op de internetsite van het ministerie van Defensie (www.mindef.nl).

De informatie in de artikelsgewijze toelichting omvat de doelstelling van het project en de DMP-fasering. Voorts wordt in de inhoudelijke toelichting bij de projecten met name ingegaan op activiteiten en ontwikkelingen die in het begrotingsjaar 2003 worden voorzien. Waar mogelijk en voor zover dit uit commercieel oogpunt toelaatbaar wordt geacht, wordt nadere financiële informatie gegeven over de niet-gemandateerde DMP-projecten indien in de periode van de meerjarenbegroting een verplichting of kasuitgave wordt voorzien. In andere gevallen zal worden volstaan met een indicatieve aanduiding van de financiële projectomvang.

Tevens zijn opgenomen de niet-gemandateerde projecten die in de fase van realisatie verkeren. Voorts is een overzicht opgenomen van de gemandateerde projecten. Hierop is een inhoudelijke toelichting opgenomen indien sprake is van een reële prijsoverschrijding c.q. prijsonderschrijding van meer dan € 2,5 miljoen. Tenslotte zijn opgenomen de vervallen en verschoven projecten, voorzien van een korte toelichting. Een actualisering van de voortgangsinformatie zal worden gegeven bij de eerste suppletore begroting. Hiermee wordt invulling gegeven aan de in de brief over de evaluatie van het Defensiematerieelkeuzeproces gedane toezegging om twee maal per jaar een overzicht te geven van de grote investeringsprojecten.

1.5 Budgetflexibiliteit

De overzichten met betrekking tot de budgetflexibiliteit die zijn opgenomen bij de beleidsartikelen, zijn ten opzichte van de begroting 2002 gewijzigd. Thans wordt slechts ingegaan op de flexibiliteit van de geraamde programma-uitgaven en niet, zoals in de begroting 2002 op de flexibiliteit van de totaal geraamde uitgaven. Over de aanpassing van de wijze waarop de budgetflexibiliteit wordt gepresenteerd, is door de minister van Financiën overleg gevoerd met de Kamer. In lijn met de VBTB-gedachte is, conform de aanwijzingen van de minister van Financiën, bij de beleidsartikelen onderscheid gemaakt tussen apparaatsuitgaven en programma-uitgaven. Een deel van de als zodanig onderkende programma-uitgaven kent overigens een aanzienlijke component apparaatsuitgaven in enge zin. Dit betreft de bezoldigings- en exploitatieuitgaven van de operationele en direct ondersteunde eenheden. Bij het weergeven van de budgetflexibiliteit is er voor gekozen om de bezoldigingsuitgaven als juridisch verplicht te beschouwen en de overige exploitatieuitgaven als complementair verplicht. In het licht van de taakstellingen voortvloeiend uit het Regeerakkoord is evenwel een klein deel met ingang van 2003 als niet (complementair) verplicht aangemerkt.

Als extra zijn bij het beleidsartikel 04 Koninklijke marechaussee, evenals in de begroting 2002, naast de juridisch en complementair verplichte bedragen, de ramingen voor de speerpuntprojecten (in de Defensienota 2000 genoemde investeringsprojecten) opgenomen, voor zover deze nog niet zijn begrepen in de juridisch dan wel complementair verplichte bedragen. Deze projecten zijn noodzakelijk om het beleid zoals verwoord in de Defensienota 2000 te realiseren en dienen derhalve als verbonden bedragen te worden beschouwd. Bij de andere krijgsmachtdelen zijn deze projecten reeds begrepen in de juridisch dan wel complementair verplichte bedragen.

1.6 Dollarproblematiek

Door Defensie wordt een groot deel van het budget besteed in dollars. De bedragen die hiervoor in de begroting zijn opgenomen zijn tegen een vaste koers omgerekend. Voor de begroting 2003, inclusief de meerjarencijfers, is uitgegaan van een verhouding €1 = $ 1. Om de negatieve gevolgen van een stijging van de dollarkoers zo veel als mogelijk te beperken wordt door Defensie gebruik gemaakt van termijndollars. Zodra een contract, luidend in dollars is afgesloten, worden de hiervoor benodigde dollars ingekocht tegen een vastgestelde koers. Het streven is erop gericht 80 % van de dollarbehoefte af te dekken met termijndollars, teneinde het negatieve effect van een excessieve koersontwikkeling zo veel als mogelijk in te dammen. Ondanks dit instrument bleek dat de dollarkoersontwikkeling voor grote problemen bleef zorgen voor de defensiebegroting. Inmiddels is dan ook de dollarcompensatie tot een specifiek onderdeel van de jaarlijkse prijsbijstellingsmethodiek verheven. Dit betekent dat Defensie wordt gecompenseerd voor een afwijking in de dollarkoers van meer dan 15% ten opzichte van de in de laatste gepresenteerde beleidsnota (de Defensienota 2000) gehanteerde koers. Bij het bepalen van de compensatie wordt derhalve rekening gehouden met een «eigen risico». Tevens is de ondergrens van de compensatie gesteld op 0,3% van de netto begrotingsuitgaven. De systematiek werkt evenwel twee kanten uit: indien de koers meer dan 15% daalt onder de koers die is gebruikt in de laatst gepresenteerde beleidsnota, vindt er een vrijval plaats.

2. HET BELEID

2.1.A. BELEIDSAGENDA

1. HET STRATEGISCH AKKOORD

De taakstellingen in het Strategisch Akkoord zijn er vooral op gericht door «ontstaffing» en «ontbureaucratisering» tot verbetering van de doelmatigheid te komen. Daarnaast is er een volumekorting op het burgerpersoneel en zijn er beperkingen van de prijsbijstelling, de subsidies, de ramingsbijstelling voor het asielbeleid en de inhuur van externen. Ook bevat het Strategisch Akkoord een aantal maatregelen op het gebied van arbeidsvoorwaarden die resulteren in kortingen op de loonbijstelling, die nog niet verwerkt zijn in de begroting en de onderstaande tabel. Het ambitieniveau voor de deelneming aan vredesoperaties is aangepast. Er zijn extra middelen beschikbaar gesteld voor het Europees veiligheids- en defensiebeleid (EVDB). De taakstellingen zijn als volgt vastgesteld (vanaf 2006 structureel):

* Deze ramingsbijstelling wordt op initiatief van het ministerie van Justitie eerst in de Nota van wijziging budgettair verwerkt.

** De gevolgen van deze taakstelling kunnen pas worden verwerkt bij de rijksbrede uitdeling van de Kabinetsbijdrage.

De beleidsintensivering voor het EVDB (vanaf 2006 structureel):

Er is de bewindslieden veel aan gelegen de personele taakstellingen op verantwoorde wijze uit te voeren: een efficiencykorting van vier procent voor al het burgerpersoneel en het militair personeel (met uitzondering van de marechaussee) en daarbovenop een volumekorting van vijf procent voor het burgerpersoneel, behalve het burgerpersoneel bij de marechaussee. Een generieke korting op het militaire en het burgerbestand zou onvoldoende recht doen aan de specifieke kenmerken van de krijgsmacht en de evenwichtige samenstelling van de defensie-organisatie verstoren. Het streven naar meer doelmatigheid zou zo zijn doel voorbij kunnen schieten. In plaats hiervan zal zorgvuldig worden bezien hoe en waar werkzaamheden op een minder personeelsintensieve wijze kunnen worden uitgevoerd, te beginnen in het begrotingsjaar 2003. In overeenstemming met de Agenda van de Toekomst die de sociale partners begin 2002 met Defensie zijn overeengekomen, zal een concrete aanpak het personeel snel uitsluitsel over de toekomst geven. Zakelijkheid en zorgvuldigheid zullen hand in hand gaan om personeelsleden waarvoor geen plaats meer is zo snel mogelijk naar de arbeidsmarkt te begeleiden. Andere ingrijpende maatregelen, zoals een selectieve vacaturestop, zijn evenmin uitgesloten.

Het departement van Defensie zal verschillende sporen volgen om de beoogde personele en financiële taakstellingen te bereiken en richt zich vooral op de verbetering van de verdere doelmatigheid van staven en ondersteunende eenheden, alsmede de verdere verbetering van de doelmatigheid van operationele eenheden (het primaire proces). Naast de maatregelen op het gebied van doelmatigheid wordt, voor zover het de beperking prijsbijstelling betreft, ook bezien het tijdelijk (meerjarig) korten op of beëindigen van investeringen en, zo nodig, het aanpassen van onderdelen van de Defensienota 2000. De sporen zullen nader moeten worden uitgewerkt tot concrete maatregelen die op termijn effect zullen sorteren. Vóór de behandeling van de begroting van Defensie wordt de Kamer bij brief ingelicht over deze maatregelen. Bij deze brief wordt een Nota van wijziging gevoegd.

Het streven is er op gericht aantasting van de operationele capaciteiten zoveel mogelijk te vermijden. Dit is allerminst een eenvoudige opgave, want Defensie wordt de laatste jaren geconfronteerd met oplopende spanning op de materiële exploitatiekosten, terwijl de investeringen onder druk staan. Daarom zijn al eerder diverse maatregelen getroffen om de kosten van de exploitatie bij Defensie te drukken. Daar komen nu de taakstellingen bij. Het pakket aan maatregelen waartoe uiteindelijk zal worden besloten, zal daarom niet alleen de vereiste besparingen moeten genereren, maar ook de voorwaarden moeten scheppen voor een gezonde bedrijfsvoering in de komende jaren.

Kernelementen in de defensieparagraaf in het Strategisch Akkoord – ontschotting en integratie, betere samenwerking tussen de krijgsmachtdelen, grotere doelmatigheid en een duidelijke structuur en aansturing – zijn belangrijke drijfveren van het Veranderingsproces Defensie. Termen als «paars», «joint» en «combined» zijn hiervoor kenmerkend. Het veranderingsproces zal de komende tijd mede in het licht van het rapport-Franssen worden voortgezet. Naar verwachting zullen in de Nota van wijziging de eerste resultaten hiervan zichtbaar worden.

De terreuraanslagen van 11 september 2001 in de Verenigde Staten hebben het besef versterkt dat de bescherming van het nationale en bondgenootschappelijke grondgebied andere, meer uiteenlopende eisen aan de krijgsmacht stelt dan in afgelopen decennia het geval was. De transformatie van de krijgsmacht in de richting van expeditionaire, mobiele, veelzijdig inzetbare en modulair opgebouwde eenheden zal dan ook worden voortgezet. Nederland blijft betrokken bij crisisbeheersingsoperaties. De regering trekt de komende jaren de grens bij drie gelijktijdige vredesoperaties van bataljonsgrootte, of het equivalent daarvan. De gevolgen voor de bedrijfsvoering worden bezien in samenhang met de uitvoering van de taakstelling voor Defensie in het Strategisch Akkoord, die aanzienlijke personele reducties met zich meebrengt. Een nadere uitwerking hiervan wordt meegenomen in de eerder genoemde brief aan de Kamer, die vóór de begrotingsbehandeling zal worden verstuurd.

In overeenstemming met het Strategisch Akkoord zijn de Defensienota 2000 en de beleidsnotities inzake het Europees Veiligheids- en Defensiebeleid en «Defensie en terrorisme» (nota van 18 januari 2002, Kamerstuk 27 925, nr. 40, vergaderjaar 2001–2002), alsmede het «Actieplan Terrorismebestrijding en veiligheid» (5 oktober 2001, Kamerstuk 27 925, nr. 10, vergaderjaar 2001–2002) van de regering, de komende jaren richtinggevend bij de verdere verbetering van de operationele capaciteiten van de krijgsmacht. De initiatieven die in de EU en de Navo zijn genomen ter versterking van de operationele capaciteiten, vullen elkaar aan en dienen tevens ter preventie en bestrijding van de gevolgen van het terrorisme. De beleidsintensiveringen ten behoeve van het EVDB, oplopend tot € 50 miljoen in 2006, komen evenzeer het bondgenootschap ten goede. De modulaire benadering stelt partners in staat door middel van concrete projecten de gezamenlijke capaciteiten te versterken en tekortkomingen ongedaan te maken.

2. VEILIGHEIDSANALYSE1

Op 11 september 2001 kreeg de wereld een andere aanblik. Sindsdien wordt de mogelijkheid dat terreuraanslagen tot grootschalige politieke en economische ontwrichting van kwetsbare Westerse maatschappijen leiden, veel scherper onder ogen gezien. De terroristische dreiging mag niet lichtvaardig worden opgevat. Zij richt zich niet uitsluitend tegen de Verenigde Staten, maar kan zich ook bij ons voordoen. Waar de risico's van terreuraanslagen momenteel veel aandacht krijgen in de analyse van de veiligheidssituatie, laat deze zich mede karakteriseren door andere gevaren waarmee Nederland rekening moet houden. Voor het uitvoeren van een doelmatig veiligheidsbeleid in deze voortdurend veranderende internationale context is de intensieve samenwerking met het ministerie van Buitenlandse Zaken van belang. De defensieorganisatie levert aan het geïntegreerde veiligheidsbeleid een op de expertise van de krijgsmacht toegesneden bijdrage. De hoofdtaken van de krijgsmacht en de internationale veiligheidsorganisaties waarin ons land opereert hebben hun geldigheid dan ook niet verloren.

2.1 Veiligheidsrisico's

In de Defensienota 2000 wordt de aard van de gevaren gekarakteriseerd, waaraan de Westerse wereld, en dus ook Nederland, blootstaat. Deze eigenschappen zijn in 2003 nog steeds bepalend:

– moeilijke voorspelbaarheid – bij de aanslagen tegen de Verenigde Staten op 11 september 2001 werd deze eigenschap op dramatische manier bewaarheid;

– grotere diversiteit – niet-conventionele veiligheidsrisico's aan de lagere zijde van het geweldsspectrum, zoals de gevaren van fundamentalisme, criminaliteit en drugshandel, van onbeheersbare vluchtelingenstromen en milieurampen, nemen in uiteenlopende verschijningsvormen toe. Niettemin wordt in de veiligheidsanalyse ook rekening gehouden met grootschalige gewapende conflicten (bijvoorbeeld tussen India en Pakistan en in het Midden-Oosten);

– het ontbreken van een scherpe scheiding tussen binnen- en tussenstatelijke conflicten – conflicten die binnen één staat begonnen zijn, verstoren vaak de stabiliteit van een hele regio. Dit wordt onder meer geïllustreerd door de olievlekwerking van conflicten op de Balkan in de jaren negentig en in de Afrikaanse Grote Meren-regio. De oorzaken hiervoor zijn zowel «spill-over» (door bijvoorbeeld vluchtelingenstromen), als het verstoren van machtsverhoudingen in (stabiele) landen door de inmenging van buurlanden;

– afstanden verdwijnen – de juistheid van dit kenmerk werd bevestigd doordat de terroristische aanslagen van 11 september hun origine hadden in Afghanistan en andere landen die terroristen onderdak bleken te bieden. Meer in het algemeen gaan van staten met gebrekkige staatsstructuren («failing» of zelfs «failed» staten) vaak negatieve externe effecten uit (proliferatierisico's; handel in mensen, drugs en wapens; etc.) op de Westerse samenlevingen;

– proliferatierisico's – de betekenis van de verspreiding van massa-vernietigingswapens (nucleair, biologisch of chemisch) en hun overbrengingsmiddelen in de veiligheidsanalyse groeit, zeker in relatie met de dreiging van terrorisme. Risicolanden als Irak, Iran, Syrië, Noord-Korea en Libië hebben op dit gebied ambities. Voor de Verenigde Staten was deze dreiging mede aanleiding afstand te nemen van het ABM-verdrag en over te gaan tot het aanleggen van «missile defenses». Dit onderwerp was nogmaals nadrukkelijk aan de orde op de bijeenkomst van de Navo-ministers van Defensie op 6 juni 2002.

Tussen de continenten kan een grote differentiatie in veiligheidsrisico's worden geconstateerd. In sommige regio's is geweldsuitoefening (of de dreiging daarmee) aan de orde van de dag. Daar heerst continu een toestand waarin het onderscheid tussen oorlog en vrede nauwelijks kan worden gemaakt. Bovendien hebben gewapende conflicten hun eigen dynamiek. Zo kan een strijd die voornamelijk om machtspolitieke redenen was begonnen ontaarden in een oorlog waarin economische motieven op de voorgrond staan. De bandbreedte aan veiligheidsrisico's die vooral uit instabiele regio's afkomstig zijn, is echter sterk toegenomen. Hieronder vallen bijvoorbeeld de proliferatie van conventionele wapens en middelen (bijvoorbeeld mijnen in allerlei verschijningsvormen) die vooral bedoeld zijn om de toegang te ontzeggen tot een bepaald gebied, een gebied waar later eventueel Nederlandse militairen in een vredesoperatie kunnen worden ingezet.

Maar de veiligheidsrisico's gelden in het bijzonder in het geval van terrorisme. In de Defensienota 2000 werden terroristische dreigingen nog gerekend tot geweldsvormen met een lage intensiteit. Zoals onder meer ook blijkt uit het «Actieplan Terrorismebestrijding en veiligheid» en de nota «Defensie en terrorisme» is het Kabinet doordrongen van het potentieel ontwrichtende karakter van terreuraanslagen. Het voorkomen en beperken van de gevolgen van terrorisme is dientengevolge verheven tot speerpunt van het defensiebeleid in 2003.

2.2 Hoofdtaken van de krijgsmacht

In de Defensienota 2000 worden naast de bescherming van de integriteit van het eigen en bondgenootschappelijk grondgebied (inclusief de Nederlandse Antillen en Aruba) twee andere beleidsdoelstellingen van de krijgsmacht beschreven: respectievelijk de bevordering van de internationale rechtsorde en stabiliteit en de ondersteuning van civiele autoriteiten bij rechtshandhaving, rampenbestrijding en humanitaire hulp (zowel nationaal als internationaal). Deze traditionele afbakening van taken doet steeds minder recht aan de verscheidenheid aan scenario's waarin de inzet van Nederlandse militairen denkbaar is. Zoals hiervoor is opgemerkt, hebben de terreuraanslagen van 11 september 2001 op de Verenigde Staten het besef versterkt dat de bescherming van het nationale en bondgenootschappelijke grondgebied andere, meer uiteenlopende eisen aan de krijgsmacht stelt dan in afgelopen decennia het geval was. De transformatie tot een expeditionaire krijgsmacht met veelzijdig inzetbare en modulair opgebouwde eenheden is dan ook noodzaak.

Nederland blijft betrokken bij crisisbeheersingsoperaties. Deze betrokkenheid is het resultaat van de afwegingen die worden gemaakt in het licht van de internationale politiek-militaire ontwikkelingen. Nauwe samenwerking met het ministerie van Buitenlandse Zaken is hierbij van belang. Op het ogenblik zijn ongeveer 2300 Nederlandse militairen over de hele wereld ingezet in grote en kleine vredesmissies. Het grote aantal vredesoperaties waaraan Nederland de afgelopen drie jaar heeft deelgenomen, onder meer in Bosnië-Herzegovina, Kosovo, Macedonië, op Cyprus, tussen Ethiopië en Eritrea, in Afghanistan en thans opnieuw in Macedonië, onderstreept het belang van crisisbeheersing. Ook de derde hoofdtaak heeft de afgelopen jaren aan belang gewonnen. Dit blijkt niet alleen uit de rol die de krijgsmacht speelt bij de preventie van terrorisme en de bestrijding van de gevolgen ervan, maar ook uit de inschakeling van militairen bij natuurrampen, de landbouwcrises en humanitaire catastrofes. In het Strategisch Akkoord wordt een uitgebreid pakket aan maatregelen gepresenteerd op het gebied van veiligheid en rechtshandhaving. Bezien zal worden welke bijdragen Defensie hieraan kan leveren.

2.3 Internationale veiligheidsorganisaties

De Navo blijft de hoeksteen van het Nederlandse veiligheidsbeleid. De verdragsorganisatie belichaamt de transatlantische band. De Navo staat garant voor de collectieve verdediging. De onmisbaarheid hiervan trad wederom aan het licht bij het inroepen van de bijstandsverplichting na de aanslagen van 11 september. Daarnaast stabiliseert de Balkan zich, dankzij de door de Verenigde Naties gemandateerde Navo-operaties. Uit onder andere het Strategisch Concept, dat de Navo in 1999 heeft aangenomen, blijkt dat de Alliantie zich aanpast aan de steeds veranderende veiligheidssituatie. In navolging en in de geest van het «Defence Capabilities Initiative» (DCI) zoekt de Navo naar een meer op de huidige omstandigheden toegesneden, geconcentreerde aanpak, gericht op de versterking van de militaire capaciteiten en met een kritische blik op de besteding van de nationale defensiebudgetten. Op de top van Praag, die in november 2002 wordt gehouden, wordt een nieuw initiatief voor de versterking van een beperkt aantal capaciteiten van het bondgenootschap gelanceerd, dat in tegenstelling tot het DCI een meer verplichtend karakter zal hebben. De regering heeft bij de totstandkoming van het initiatief een actieve rol gespeeld. De mogelijkheden van prioriteitsstelling, modulevorming en rolspecialisatie, «pooling» van capaciteiten, multinationale planning en multinationale verwerving moeten in de nieuwe Navo-aanpak centraal staan. Het is belangrijk dat dit nieuwe initiatief en het «European Capabilities Action Plan» (ECAP) van de EU elkaar versterken. Ook beslist het bondgenootschap in Praag over uitbreiding met een tweede groep toetreders. Niet alleen door het opnemen van nieuwe lidstaten in de gepacificeerde zone van het bondgenootschap, maar ook door samenwerking met andere staten in het Euro-Atlantisch gebied (in de vorm van het Partnerschap voor de Vrede en het MAP-proces), draagt de Navo bij aan het vergroten van stabiliteit. De verder verbeterde relatie met de Russische Federatie, zoals die na 11 september 2001 tot stand is gekomen, werd onlangs vorm gegeven door de oprichting van de Navo-Rusland Raad en, bilateraal tussen Rusland en de Verenigde Staten, door het verdrag over de vermindering van het aantal strategische kernwapens.

De regering ziet het Europees Veiligheids- en Defensiebeleid (EVDB) geenszins als tegenstrijdig met de betekenis van de Navo. Integendeel: als de EU ook in de toekomst een waardevolle partner van de Verenigde Staten wil blijven, zullen de Europese landen zélf een grotere militaire bijdrage moeten kunnen leveren. Dit streven is vervat in de «Headline Goal» (HLG): het vermogen van de Unie om in 2003 een strijdmacht van 50 000 – 60 000 militairen voor minstens één jaar te kunnen uitzenden ten behoeve van de uitvoering van zogeheten Petersberg-taken. De relatieve verschuiving van territoriale verdediging naar crisisbeheersing voltrekt zich ook in de Navo. De uitvoering van vredesoperaties buiten het verdragsgebied en de campagne tegen het terrorisme heeft het onderscheid tussen artikel 5- en niet-artikel 5-operaties verder doen vervagen.

Het EVDB blijft kortom een speerpunt van het defensiebeleid, en Nederland blijft gangmaker bij de versterking van Europese militaire capaciteiten. Tegen deze achtergrond kreeg Defensie eerder incidenteel extra financiële middelen en is nu in het Strategisch Akkoord besloten tot een beleidsintensivering. Hiermee voert Defensie projecten uit die de tekorten in Europese militaire capaciteiten beogen op te heffen. Met dit oogmerk heeft Nederland het initiatief genomen tot het «European Capabilities Action Plan», binnen het kader waarvan thans op negentien punten werkgroepen actief zijn. Op eigen initiatief heeft ons land vooral projecten geëntameerd met Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk.

Aan de hand van de veiligheidsanalyse liggen achtereenvolgens de maatregelen tegen het terrorisme en de maatregelen die gericht op het versterken van het EVDB in de rede als speerpunten van het defensiebeleid in 2003. Daarnaast blijft de uitvoering van de Defensienota 2000 onverminderd noodzakelijk, onder meer om de krijgsmacht adequaat van materieel te voorzien. Als vierde speerpunt is het voortzetten van het veranderingsproces van de defensieorganisatie zelf gehandhaafd. Het personeelsbeheer blijft ten slotte grote aandacht vragen en wordt in 2003 op een aantal punten verder aangescherpt. Deze maatregelen zijn vooral gericht op zakelijkheid en zorgvuldigheid ter uitvoering van de taakstellingen van het Strategisch Akkoord.

3. SPEERPUNTEN

Samenvattend, de vijf speerpunten van het Defensiebeleid in 2003 zijn dus:

– bestrijding van terrorisme;

– versterking van Europese militaire capaciteiten en samenwerking;

– uitvoering van de Defensienota 2000;

– voortzetting van het Veranderingsproces bij Defensie, met bijzondere aandacht voor de uitvoering van het Strategisch Akkoord;

– versterking van het personeelsbeheer.

3.1 Speerpunt 1: Bestrijding van terrorisme

Na de aanslagen op de VS werkt Nederland aan het voorkomen van terroristische dreigingen en de bestrijding van de gevolgen als terroristische aanslagen toch hebben plaatsgehad. Defensie werkte actief mee aan het eerdergenoemde «Actieplan Terrorismebestrijding en Veiligheid». Daarnaast stelde de minister van Defensie kort na de aanslagen van 11 september de ambtelijke taakgroep «Defensie en terrorisme» in. Het eindrapport van deze taakgroep is, na bespreking in het kabinet, aan de Tweede Kamer gestuurd en daar op 4 april 2002 besproken. Het departement is ook betrokken bij de uitvoering van de Gemeenschappelijke Verklaring over intensivering van de samenwerking tussen de landen van het Koninkrijk bij de bestrijding van het terrorisme.

Nederland beschikt over een moderne, goed uitgeruste krijgsmacht die een belangrijke bijdrage kan leveren aan de bestrijding van het terrorisme, zowel in de vorm van militaire bijstand en steunverlening in Nederland als in het buitenland. Snelle inzetbaarheid, flexibiliteit en «joint» optreden van elementen van de krijgsmacht zijn ook van belang bij de bestrijding van het terrorisme. De hiertoe in de Defensienota 2000 genomen maatregelen zijn onverkort relevant. Dat geldt ook voor de beleidsvoornemens ter versterking van de Europese crisisbeheersingscapaciteiten in het kader van de EU Headline Goal en het DCI (en het vervolg daarop) van de Navo. Als actief lid van de brede coalitie tegen het terrorisme draagt Nederland op veel verschillende manieren in deze internationale strijd bij, ook op het militaire vlak. Zo leveren onze militairen een waardevolle bijdrage aan de operatie «Enduring Freedom». Ook spelen zij als leden van de «International Security and Assistance Force» (ISAF) een belangrijke rol bij de stabilisering van Afghanistan. De krijgsmacht draagt in Koninkrijksverband bij met de kustwacht voor de Nederlandse Antillen en Aruba. Ook in 2003 zullen Nederlandse militairen en de defensieorganisatie een belangrijke rol blijven spelen bij de bestrijding van het terrorisme.

3.1.1 Wat gaat Defensie doen in het kader van de strijd tegen het terrorisme?

De krijgsmacht levert de militairen die hun werk doen aan de grenzen van het Koninkrijk en in operaties in het buitenland. Ook in 2003 zullen Nederlandse militairen in de operatie «Enduring Freedom» en in vredesmissies worden ingezet. Om de defensieorganisatie beter in staat te stellen tot een bijdrage aan de bestrijding van het terrorisme is afgelopen voorjaar een groot aantal maatregelen van sterk uiteenlopende aard voorgesteld. Het gaat om zowel nieuwe beleidsvoornemens als om eerder geformuleerde behoeftestellingen die in het licht van de terroristische dreiging een hogere prioriteit verdienen. Sommige maatregelen zijn organisatorisch of procedureel van aard en konden op korte termijn en met geringe kosten worden verwezenlijkt. Andere maatregelen vergen grotere uitgaven of moeten in internationaal verband, met name in de EU en de Navo, gestalte krijgen.

3.1.2 Terrorismebestrijding: geen nieuwe hoofdtaak, wél een nieuwe uitdaging

Terrorismebestrijding wordt géén aparte hoofdtaak van de krijgsmacht, noch komt het in de plaats van een van de bestaande taken. De betrokkenheid van de krijgsmacht bij de bestrijding van het terrorisme vloeit namelijk voort uit alle drie bestaande hoofdtaken. Het is in dat verband ook goed voor ogen te houden dat de rol van het ministerie van Defensie bij de bestrijding van het terrorisme in Nederland, naast de taken van de Koninklijke marechaussee in het politiebestel, bestaat uit de ondersteuning van andere overheidsdiensten. De defensieorganisatie is het vangnet en, in bijzondere omstandigheden, de sterke arm van de civiele autoriteiten. Terrorismebestrijding vormt voor het militaire apparaat vooral een extra uitdaging. Dit sluit accentverschuivingen binnen en tussen hoofd- taken echter niet uit.

Zo is in het licht van de terroristische dreiging het belang van de derde hoofdtaak van de krijgsmacht – de ondersteuning van civiele autoriteiten – onmiskenbaar toegenomen. Ter ondersteuning van civiele instanties kan om de inzet van militaire middelen worden gevraagd om terroristische aanslagen te verijdelen of hun gevolgen te beperken. Defensie moet zich samen met andere overheidsdiensten zo goed mogelijk voorbereiden op deze ondersteunende taak. Het rapport van de taakgroep bevat daartoe nuttige maatregelen. Het gaat in 2003 onder meer om de verdere realisering van de reeds in gang gezette:

– gezamenlijke beoefening van procedures van militaire en civiele autoriteiten en organisaties zoals politie, brandweer en GGD. Ook zullen vaker operationele oefeningen worden gehouden waarbij zowel militaire als civiele autoriteiten zijn betrokken. In het kader van een recente Navo-brede oefening was hiervan al sprake. Ook de operationele samenwerking tussen Defensie en de brandweer krijgt op korte termijn meer aandacht;

– verbetering van de nationale vertaling van bewakings- en beveiligingsmaatregelen in het kader van het alarmingssysteem van de Navo (het «NATO Precautionary System»);

– oprichting van een krijgsmachtbreed kenniscentrum over bescherming tegen nucleaire, biologische en chemische middelen (NBC) en een NBC-school, waarvan civiele instanties eveneens gebruik kunnen maken;

– oprichting van een parate NBC-compagnie bij de Koninklijke landmacht, die tevens kan worden ingezet in het kader van militaire bijstand en steunverlening;

– intensivering van de samenwerking met de politie op het gebied van explosievenopruiming.

3.1.3 Het Actieplan van de regering

Defensie werkt ook actief mee aan andere elementen uit het «Actieplan terrorismebestrijding en veiligheid» van de regering. Voor de uitvoering van deze maatregelen wordt tot en met 2006 in totaal ongeveer € 90 miljoen aan de defensiebegroting toegevoegd uit de fondsen die de regering voor het Actieplan beschikbaar heeft gesteld. De inspanningen zijn mede gericht op de opheffing van tekortkomingen in Europees verband. Het gaat in 2003 om een bedrag van afgerond € 20,2 miljoen dat Defensie zal besteden aan:

– de versterking van de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD), waarvoor jaarlijks € 1,7 miljoen is uitgetrokken;

– de versterking van de Koninklijke marechaussee (persoonsbeveiliging, buitengrenscontroles, versterking Kmar-teams grensoverschrijdende criminaliteit, beveiliging luchtvaart). Hiervoor is in 2003 € 2,5 miljoen begroot, en tevens voor de jaren 2003 tot en met 2006 een structurele bijdrage van € 12,5 miljoen jaarlijks voorzien; en

– de exploitatie van de versterking van de Bijzondere Bijstandseenheden (BBE) van het Korps mariniers, waarvoor jaarlijks € 3,4 miljoen wordt uitgetrokken.

3.1.4 Verdere maatregelen

Op grond van de aanbevelingen van haar eigen departementale taakgroep heeft Defensie besloten al op korte termijn een aantal verdere maatregelen uit te voeren:

– voor de speciale eenheden wordt specialistische apparatuur aangeschaft. Ook wordt de samenwerking geïntensiveerd tussen het Korps commandotroepen, de speciale eenheden van het Korps mariniers en de hierbij behorende ondersteunende eenheden. In Navo-verband heeft Nederland hiervoor nadrukkelijk aandacht gevraagd;

– verder worden maatregelen genomen op het gebied van inlichtingen en veiligheid, en de bewaking en beveiliging van defensieobjecten en -personeel;

– het oprichten van een «joint» kenniscentrum van de explosievenopruimingsdienst (EOD), ter ondersteuning van de krijgsmachtdelen en de tevens op te richten «joint» EOD-school. Het kenniscentrum en de school worden in een «joint» EOD-centrum ondergebracht;

– op eenzelfde manier worden kenniscentra en opleidingen op het gebied van de bescherming tegen nucleaire, biologische en chemische (NBC-)middelen gezamenlijk ondergebracht;

– voorts worden projecten ontwikkeld ter versterking van de mogelijkheden van de krijgsmacht zich tegen NBC-wapens te weer te stellen. Het betreft de projecten «Geïmproviseerde collectieve NBC-protectiesystemen», «Verwerving NBC-ontsmettingscapaciteit» en «Vervanging NBC-beschermende kleding».

De aan de uitvoering van deze maatregelen verbonden kosten worden geraamd op ongeveer € 4,5 miljoen voor het begrotingsjaar 2002. Zij zijn structureel en drukken hierdoor voor de gehele periode van de Defensienota 2000 (2002–2009) voor ongeveer € 32 miljoen op de defensiebegroting. Deze kosten worden binnen de defensiebegroting geaccommodeerd. De financiële gevolgen van deze maatregelen zijn verwerkt in de eerste suppletore begroting voor 2002. De meerjarige doorwerking is opgenomen in de huidige begroting.

3.1.5 Internationale samenwerking

De terroristische dreiging vergt toch vooral ook een internationaal antwoord. Dit houdt ook in dat de aanpassing van het Nederlandse defensiebeleid alleen zin heeft als met andere landen wordt samengewerkt. Defensie heeft daarom het initiatief genomen om in Navo-verband ervaringen uit te wisselen en inspanningen op elkaar af te stemmen om, waar mogelijk, gebruik te kunnen maken van de mogelijkheden tot internationale samenwerking. In navolging van Nederland hebben veelbondgenoten eveneens laten weten hun defensiebeleid aan te passen. Het rapport van de taakgroep van Defensie biedt een goede basis voor de inbreng van Nederland.

Ook de discussie in de Navo over de structurele bijdrage van het bondgenootschap aan de bestrijding van het terrorisme is goed op gang gekomen. Duidelijk is dat de Navo zich rekenschap zal moeten geven van de terroristische dreiging tegen leden van het bondgenootschap. De rol van de Navo bij de bescherming tegen biologische en chemische wapens en versterking van de samenwerking op inlichtingengebied staan hierbij vanzelfsprekend hoog op de agenda. Tijdens de Navo-Top van Praag in november 2002 moet de rol van de Navo bij de bestrijding van het terrorisme zijn beslag krijgen.

3.2 Speerpunt 2: Versterking van de Europese militaire capaciteiten in EVDB- en Navo-verband

De versterking van de Europese militaire capaciteiten heeft vanwege 11 september 2001 niet aan belang ingeboet. Integendeel, de wenselijkheid van capaciteitversterking – nodig voor een grotere Europese rol en een evenwichtiger lastenverdeling tussen de transatlantische partners – is nog eens beklemtoond. De versterking van de capaciteiten op het gebied van inlichtingenverzameling, strategisch transport en commandovoering is juist ook in de context van de internationale strijd tegen het terrorisme van belang. Tegen de achtergrond van het nemen van verantwoordelijkheden op het gebied van militaire operaties als een meer gelijkwaardige en meer bruikbare partner van de VS krijgt de ambitie van de EU gestalte om metterdaad crisisbeheersingsoperaties ter hand te nemen. Zo wordt per 1 januari 2003 de UNIPTF in Bosnië-Herzegovina opgevolgd door een civiele politiemissie van de EU, de EUPM. Daarnaast heeft de EU zich onder voorwaarden bereid verklaard de militaire missie «Amber Fox» van de Navo in Macedonië over te nemen. Ten slotte dient het Nederlandse EU-voorzitterschap in 2004 zich aan. Nederland wordt in die periode belast met de verdere ontwikkeling van het EVDB. De minister van Defensie is in deze periode eerstverantwoordelijk voor de militaire aspecten van het EVDB, in het bijzonder de capaciteitversterking. In 2003 wordt begonnen met de organisatorische en inhoudelijke voorbereidingen van het EU-voorzitterschap. Om deze redenen blijft de versterking van de Europese militaire capaciteiten een speerpunt van het Nederlandse defensiebeleid.

3.2.1 Wat gaat Defensie doen voor de versterking van de Europese capaciteiten?

Het speerpunt krijgt in 2003 op drie manieren gestalte. Ten eerste via de Europese projecten die worden gefinancierd uit de initiële EVDB-voorziening van € 136 miljoen. Nederland draagt hiermee bij aan de opheffing van de tekorten die zowel in het kader van de HLG, als van het DCI van de Navo zijn vastgesteld. Daarnaast is Defensie als een vervolg op de EVDB-voorziening voor de komende kabinetsperiode een structurele bijdrage toegekend voor de versterking van de Europese militaire capaciteiten, oplopend tot € 50 miljoen in 2006 en vanaf dat jaar structureel. Ten derde door middel van de aanpassing van bestaande nationale plannen; waar mogelijk worden plannen bijgesteld om in internationaal verband de doelmatigheid te vergroten. Ten vierde door de verdere intensivering van de (bilaterale) samenwerking met onder meer Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Deze intensivering versterkt zichzelf en lijkt steeds meer natuurlijk door de toenemende convergentie tussen de Europese krijgsmachten als gevolg van de concentratie op crisisbeheersingstaken.

3.2.2 EVDB-projecten

De EVDB-projecten vormen de kern van het EVDB-beleid. De uitvoering van deze projecten vordert gestaag. De volgende beleidsintensiveringen wordt de hoogste prioriteit toegekend vanwege het grote belang dat deze EVDB-projecten hebben voor de strijd tegen het terrorisme:

– het ombouwen van zes pantserwielvoertuigen van het type «Fuchs» voor NBC-detectie voor de gezamenlijke Duits-Nederlandse NBC-detectiecapaciteit, die eind 2003 goeddeels operationeel kan zijn. Hiervoor is in 2003 € 9,5 miljoen geraamd;

– het onderzoeken van de mogelijkheden en middelen voor een verkenningscapaciteit tegen biologische wapens, waarvoor in 2003 € 0,5 miljoen is geraamd.

Het gaat in 2003 voorts om projecten die voor een deel al in uitvoering zijn:

– de installering van commandofaciliteiten op het tweede «Landing Platform Dock» (LPD). Hiervoor is in 2003 in de EVDB-voorziening een bedrag van € 4,2 miljoen geraamd;

– de versnelde invoering van een defensiebreed «tracking and tracing»-systeem, dat de logistieke ondersteuning van de krijgsmacht zal verbeteren. De kosten hiervan bedragen in totaal € 8,6 miljoen; in 2003 € 1,2 miljoen;

– de operationalisering van de in 2002 opgerichte «European Airlift Coordination Cell» (EACC), waarvoor over de periode tot en met 2005 € 0,9 miljoen en in 2003 € 0,225 miljoen is geraamd;

– de uitwerking van de overeenkomst met het Verenigd Koninkrijk over het «role 3» veldhospitaal, waarvoor de kosten in 2003 € 1,9 miljoen bedragen;

– de omvorming van het hoofdkwartier van het Duits-Nederlandse legerkorps tot Navo «High Readiness Forces»-hoofdkwartier. Hiervoor wordt in 2003 € 3,6 miljoen vrijgemaakt;

– deelneming aan de ontwikkeling van een Europees luchtgrondwaarnemingsradarsysteem (Sostar-X), waarvoor in 2003 € 1,2 miljoen is geraamd.

3.2.3 De aanpassing van de nationale plannen

Ingegeven door de wens de plannen zo goed mogelijk af te stemmen op de Europese behoeften en de mogelijkheden tot internationale samenwerking maximaal te benutten, heeft Defensie heeft in 2001 haar nationale plannen getoetst aan de HLG en het DCI. Een resultaat daarvan was het besluit af te zien van de aanschaf van «Light Utility Helicopters» (LUH), waarvoor € 129,5 miljoen was gereserveerd. In plaats daarvan wordt in 2003 een behoefte bepaald voor de aanschaf van (middel)zware helikopters, mede om de tekorten in de Europese transporthelikoptercapaciteit te verminderen. Ook werden de investeringen voor «Short Range Air Defence» (Shorad) uitgesteld, zodat in multinationaal verband een doelmatiger organisatie van de luchtverdediging kan worden ontwikkeld. Hierdoor viel € 52 miljoen in de planning vrij. Voor de verwerving van (middel)zware transporthelikopters kon daardoor in totaal € 181,5 miljoen worden gereserveerd, waarvan in 2003 € 0,5 miljoen wordt benut.

3.2.4 Intensivering Europese militaire samenwerking

Nederland zoekt samen met zijn Europese partners naar mogelijkheden om de internationale militaire samenwerking zo effectief en doelmatig mogelijk te benutten. Hierbij zijn «pooIing» van gezamenlijke capaciteiten en taakspecialisatie nadrukkelijk aan de orde. In aanvulling op reeds bestaande samenwerkingsverbanden, zoals de «Western European Armaments Group» (WEAG) waarvan Nederland in 2003 en 2004 voorzitter is, gaat het in 2003 om de volgende projecten:

Bilateraal:

– de samenwerking met Duitsland wordt als gevolg van de op 19 juni 2002 in Fassberg (Duitsland) ondertekende ministeriële intentieverklaring op de volgende terreinen versterkt (zie Kamerstuk 28 000X, nr. 33 d.d. 2 juli 2002):

• Patriot-eenheden, onder meer door de overname van drie Duitse Patriot-systemen ter vervanging van de verouderde Hawk PIP III-systemen als onderdeel van een Europese capaciteit voor de verdediging tegen tactische ballistische raketten («Extended Air Defence»/»Tactical Ballistic Missile Defence»);

• de grondgebonden luchtverdediging, vooral op het gebied van Shorad;

• de bescherming van militaire eenheden tegen NBC-wapens. De initiatieven betreffen onder andere de samenwerking op het gebied van onderzoek naar beschermingsmaatregelen tegen de inzet van biologische wapens en de oprichting van een gezamenlijke «pool» voor mobiele NBC-detectiemiddelen;

• het luchtmobiel optreden;

• het strategische zeetransport en de opleiding en training voor amfibisch optreden.

Ook wordt met Duitsland in het kader van het Duits-Nederlandse legerkorps gewerkt aan een «Corps Troops Concept», dat erop is gericht snel legerkorpseenheden te kunnen uitzenden ter ondersteuning van een crisisbeheersingsoperatie die door het Duits-Nederlands legerkorpshoofdkwartier wordt geleid en waarin afspraken zijn vastgelegd over de werkverdeling tussen Duitsland en Nederland;

– de beoogde samenwerking met Frankrijk inzake de gezamenlijke ontwikkeling, verwerving en exploitatie, alsmede de gezamenlijke operationele inzet, van een binationale UAV-capaciteit (Unmanned Aerial Vehicles).

Multilateraal:

– het in gebruik nemen van de in september 2002 op te richten «European Sealift Co-ordination Cell» en het maximeren van het gebruik van de «Air Transport and Air-to-air Refuelling Exchange of Services» (ATARES) van de European Air Goup (EAG);

– het verder uitwerken van de Europese maritieme samenwerking in het algemeen (de samenwerking tussen de «Channel Commanders», de bevelhebbers der zeestrijdkrachten van het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk, België en Nederland) en de amfibische samenwerking in het bijzonder (het Europees Amfibisch Initiatief: het Verenigd Koninkrijk, Spanje, Italië, Frankrijk en Nederland);

– in het licht van de intensivering van de Europese samenwerking op het gebied van de grondgebonden luchtverdediging is onder andere met Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk een raamovereenkomst gesloten over de ontwikkeling van de toekomstige grondgebonden luchtverdedigingssystemen. Een eerste stap van Nederland betreft de verwerving van een «Battlefield Management Command, Control, Communication & Computerisation and Information» (BMC4I) -systeem. Hiervoor is in 2003 € 10,9 miljoen uitgetrokken.

3.2.5 European Capabilities Action Plan

Er is veel winst te behalen met het verder coördineren van de versplinterde Europese inspanningen en het intensiveren van de samenwerking tussen de partners. In dat kader wijst Nederland in zowel de Navo als EU op de noodzaak de effectiviteit en de doelmatigheid van de Europese defensie-inspanningen te vergroten. Het op Nederlands initiatief eind 2001 tot stand gekomen «European Capabilities Action Plan» (ECAP) is hiervan het resultaat. Onder de paraplu van het ECAP zijn inmiddels zeventien landenpanels geformeerd, waarin wordt gezocht naar mogelijkheden om capaciteiten te versterken door plannen en projecten beter af stemmen. Nederland neemt deel aan twaalf landenpanels. In de landenpanels op het gebied van onbemande vliegtuigen («Unmanned Aerial Vehicles» – UAV), «Theatre Ballistic Missile Defence» (TBMD) en die op het gebied van verken- en doelopsporingscapaciteit, de zogenaamde STA-units waaronder ook het Istar-project valt, is Nederland de (co-) voorzitter. Overigens zal de Navo, mede op voorspraak van de minister van Defensie, op de Top van Praag in november 2002 als een gemodificeerde voortzetting van het DCI soortgelijke initiatieven ontplooien.

3.2.6 Financiële aspecten van het voorzitterschap van de EU

Nederland bekleedt van 1 juli tot 31 december 2004 het voorzitterschap van de Europese Unie. In het kader van het voorzitterschap wordt Defensie, in tegenstelling tot voorgaande voorzitterschappen, met aanzienlijk meer taken belast. Dit is het gevolg van de ontwikkeling van het EVDB en de verwezenlijking van de Headline Goal. Hiervoor zullen extra organisatorische en personele kosten moeten worden gemaakt. Met het oog op de voorbereiding van het voorzitterschap is voor 2003 in de defensiebegroting een bedrag van € 1,25 miljoen gereserveerd.

3.3 Speerpunt 3: Uitvoering van de Defensienota 2000

De activiteiten van de krijgsmachtdelen zijn er ook in 2003 op gericht de gevechtskracht en het expeditionair vermogen te versterken, met het oog op het gezamenlijk optreden van de krijgsmachtdelen («joint») en/of van staten («combined»). Per krijgsmachtdeel worden de volgende projecten uitgevoerd, onder het voorbehoud dat de maatregelen die genomen moeten worden in het kader van de taakstellingen van het Strategisch Akkoord consequenties kunnen hebben voor het onderstaande overzicht:

3.3.1 De Koninklijke marine:

– de aanvang van de bouw van het tweede LPD;

– het vervolgen van de paraatstelling van het derde mariniersbataljon;

– de proeftocht van het derde LCF;

– het voltooien van de studie naar de mogelijkheden de LCF-fregatten uit te rusten met een «Theatre Ballistic Missile Defence» (TBMD) capaciteit;

– het voortzetten van de modernisering van tien mijnenbestrijdingsvaartuigen;

– de voortgang van de bouw van twee hydrografische opnemingsvaartuigen;

– de voortgang van de modernisering van tien P-3C Orion maritieme patrouillevliegtuigen,

– de verwerving in «single service management» (SSM) van militaire satelliet communicatie (milsatcom)-capaciteit ten behoeve van de gehele krijgsmacht.

3.3.2 De Koninklijke landmacht:

– het voorzien in nieuwe C2-ondersteuningsmiddelen voor het HRF-hoofdkwartier van het Duits-Nederlandse legerkorps;

– de verdere paraatstelling van de pantserinfanteriebataljons;

– de gevechtswaardeverbetering van de Leopard-2;

– het voorbereiden van de instroom van het «Medium Range Anti-Tank» (MRAT) wapensysteem, mede ten behoeve van de Koninklijke marine;

– de voortzetting van het project vervanging van de pantservoertuigen (inclusief die voor de pantserinfanterie), waarbij voor 2003 geldt dat:

• met betrekking tot het infanteriegevechtsvoertuig (IGV) de specifieke vereisten van de vier overgebleven productalternatieven worden vastgesteld, alsmede studies op het gebied van munitie en bewapening worden vervolgd;

• van het bewakings- en verkenningsvoertuig de «Fennek» de eerste voertuigen instromen;

• met betrekking tot het groot pantserwielvoertuig (PWV) de trilaterale ontwikkelingsfase wordt voortgezet en de eerste prototypen worden getest;

– de invoering van de hoofdcomponenten van de Tactische Indoorsimulator (Tactis), waarmee verschillende wapensystemen geïntegreerd kunnen trainen in een gesimuleerde omgeving;

– de voorbereiding van de verwerving van wissellaadsystemen, de trekker-opleggercombinatie;

– de voorziene vervanging van de M114/39 en een deel van de M109 vuurmonden door de invoering van het nieuwe artilleriesysteem PzH-2000;

– het uitwerken van de samenwerking met de Koninklijke luchtmacht op luchtmachtbasis De Peel bij de oprichting van de «Joint Air Defence School» en het «Joint Air Defence Centre»;

– de integratie met de Grondgebonden Luchtverdediging van de Koninklijke luchtmacht op luchtmachtbasis De Peel;

– in 2003 zal de operationele gereedheidsstatus van de «Air Manoeuvre Brigade» worden bereikt.

3.3.3 De Koninklijke luchtmacht:

– de deelneming aan de «System Development and Demonstration» (SDD)-fase van de «Joint Strike Fighter» (JSF);

– de versterking van de inzetbaarheid en het voortzettingsvermogen van de Tactische Helikoptergroep;

– een voorstudie en verwervingsvoorbereiding van middelzware helikopters in het licht van het Europese tekort aan transporthelikopters, waarbij tevens wordt voorzien in de behoefte aan lichte helikopters;

– elektronische zelfbeschermingsmiddelen in te bouwen in de transporthelikopters;

– het doen van behoeftestellingen voor generieke capaciteitsverbetering van de gevechtshelikopters;

– de beoogde vervanging van de HAWK PIP III geleide raketsystemen door drie moderne Patriot luchtverdedigingssystemen met TMD-capaciteit, die van Duitsland kunnen worden overgenomen;

– het aanvullen van de tijdens operatie «Allied Force» in Kosovo verbruikte precisiewapens van de F-16. Een verdere uitbreiding van deze wapens is voorzien vanaf 2003.

3.3.4 De Koninklijke marechaussee:

– de optimalisering van de planning en controlcyclus;

– het implementeren van de door de «Reorganisatie Staven van de Koninklijke marechaussee» ontwikkelde nieuwe organisatiestructuur en de daaraan gekoppelde personele uitbreiding;

– de verbetering van het financieel beheer;

– het ontwikkelen van een op maat gesneden personeelsbeleid;

– het uitvoeren van de beleidsintensiveringen ten aanzien van de grensbewaking op Schiphol en het actieplan «Terrorismebestrijding en Veiligheid»;

– de aanpassing van de infrastructuur van het opleidingscentrum in Apeldoorn;

– het verbeteren van de samenwerking tussen de KLPD, de regiokorpsen van de politie en de Koninklijke marechaussee.

3.3.5 Milieubeleid en ruimtelijke ordening

Milieubeleid

Het milieubeleid bij Defensie wordt gestimuleerd en geïntensiveerd. De doelstelling is het verbeteren van het inzicht in, alsmede de beheersing en vermindering van de belasting van het milieu. De middelen worden voornamelijk gebruikt voor de bevordering van het gebruik van duurzame energie zoals wind- en zonne-energie en voor het bevorderen van doelmatiger energiegebruik. Voor de intensivering van het milieubeleid is in 2003 € 9 miljoen beschikbaar. De Defensie Milieubeleidsnota 2000 loopt in 2004 af. In 2003 zal verder worden gewerkt aan de verwezenlijking van de verschillende milieudoelstellingen uit de nota en aan de voorbereidingen van de opvolger van deze milieunota.

Ruimtelijke ordening

– Na de parlementaire behandeling van de delen 2 en 3 van het «PKB Structuurschema Militaire Terreinen-2» kan in 2003 begonnen worden aan de uitvoering van het Structuurschema;

– in 2003 zullen de risicoanalyses van munitiecomplexen worden voortgezet. Daar waar tegenstrijdigheden met het externe veiligheidsbeleid van Defensie worden geconstateerd zullen deze zo nodig worden weggenomen;

– voor vier luchtvaartterreinen (Woensdrecht, Eindhoven, Volkel en De Peel) zal in 2003 in overleg met het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu een definitieve geluidszone worden vastgesteld. Ook zal in 2003 het geluidsisolatieprogramma rondom de militaire luchtvaartterreinen worden voltooid;

– vóór 2004 zal in samenwerking met het ministerie van Verkeer en Waterstaat de Luchtvaartwet worden gewijzigd op het punt van de aanwijzing van luchtvaartterreinen en het vastleggen van milieuaspecten. Onderdeel daarvan is een betere regulering van burgermedegebruik van militaire luchtvaartterreinen.

3.4 Speerpunt 4: de voortzetting van het Veranderingsproces Defensie, met bijzondere aandacht voor de uitvoering van het Strategisch Akkoord

Het in 1998 begonnen Veranderingsproces Defensie heeft vruchten afgeworpen. De defensieorganisatie functioneert beter en er zijn met de ambtelijke en militaire leiding duidelijke afspraken gemaakt over de informatievoorziening aan de bewindslieden:

– iedereen weet nu wie waarvoor verantwoordelijk en afrekenbaar is;

– gaat er onverhoopt iets mis, dan kan direct worden opgetreden en verantwoording worden afgelegd;

– incidenten of ongewenst gedrag moeten onverwijld en compleet worden gemeld. Hiervoor zijn de commandantenmeldingen aan de bewindslieden;

– het Crisisonderzoeksteam heeft Defensie geholpen om een goede werkwijze te ontwikkelen bij het omgaan met calamiteiten;

– de bevelhebbers zitten elke maandag om de tafel met de bewindslieden en de ambtelijke top;

– de bevelhebbers en de commandant van het Dico leveren drie keer per jaar een Toprapportage in waarin zij verantwoording afleggen over het functioneren van hun organisatiedeel;

– de rol van de Inspecteur-Generaal der Krijgsmacht is versterkt. Dit is een extra waarborg dat informatie zijn weg naar de bewindslieden vindt.

Deze concrete maatregelen blijken in de praktijk belangrijke verbeteringen, maar geven geen aanleiding tot zelfgenoegzaamheid. Evenals andere delen van de rijksoverheid staat de defensieorganisatie steeds voor de uitdaging de organisatie toe te snijden op de hoge eisen van onze tijd.

Eerder is vastgesteld dat het Veranderingsproces Defensie voldoende is gerijpt om nieuwe, transparante werkwijzen binnen Defensie te verankeren in nieuwe organisatiestructuren. Het externe adviesbureau dat het Veranderingsproces Defensie ondersteunde, kwam tot hetzelfde oordeel. Inmiddels was ook de vraag opgekomen of de gewenste versterking van de positie van de Chef Defensiestaf zou moeten uitmonden in het koppelen van een opperbevelhebberschap aan die functie. Op verzoek van de voormalige minister van Defensie heeft de Adviescommissie Opperbevelhebberschap, de zogenoemde commissie Franssen, zich beraden op vragen inzake de inrichting van de defensieorganisatie, in het bijzonder of aan de functie van Chef Defensiestaf een opperbevelhebberschap zou moeten worden verbonden. De commissie heeft haar rapport op 19 april jl. uitgebracht.

3.4.1 Hoe wordt het Veranderingsproces Defensie voortgezet?

Het Veranderingsproces Defensie krijgt nieuwe impulsen. Op het kerndepartement worden civiele functionarissen benoemd op van oorsprong militaire stoelen en omgekeerd. De instelling van het Directoraat-Generaal Financiën en Control (DGF&C) onderstreept het belang van «toezicht» en «control». De intensivering van de samenwerking tussen de krijgsmachtdelen wordt met kracht voortgezet. De krijgsmachtdelen en het Dico groeien in 2003 verder naar elkaar toe. «Joint» optreden is niet alleen relevant in het veld, in het luchtruim en op zee, maar ook bij de staven en op het departement. Activiteiten reiken steeds vaker over grenzen van krijgsmachtdelen heen.

De commissie-Franssen heeft belangwekkende aanbevelingen gedaan om de organisatie en structuur van Defensie nog doeltreffender en doelmatiger te maken. Ook het Strategisch Akkoord onderstreept het belang van de beoogde veranderingen. Het zal hierbij tevens als leidraad dienen. Daarin is immers vastgesteld dat «de samenwerking tussen de krijgsmachtonderdelen moet worden verbeterd. Dat bevordert de doelmatigheid en de efficiency. Dit vereist een duidelijke structuur en aansturing. Langs de lijnen die al ingezet zijn dient te worden gewerkt aan verdere ontschotting en integratie binnen de krijgsmacht, onder andere in operationeel denken en opleidingen.»

3.5 Speerpunt 5: versterking van het personeelsbeheer

Het personeel blijft de kurk waarop de defensieorganisatie drijft. Het personeelsbeheer is voor de krijsmacht dan ook onverminderd een speerpunt. Zoals in hoofdstuk 1 is vermeld, onderzoekt het ministerie hoe de taakstellende reducties op evenwichtige wijze kunnen worden uitgevoerd. Deze reducties raken buiten de Koninklijke marechaussee ál het militaire personeel, in zowel in de aansturing en ondersteuning, als op de werkvloer. De termen «ontstaffing» en «ontbureaucratisering» zijn het belangrijkste richtsnoer: daardoor moet de doelmatigheid worden vergroot. Het streven is gericht op het uitvoeren van de taakstelling voor het militaire personeel zonder de primaire doelstelling van de defensieorganisatie, namelijk het leveren van gevechtskracht, te raken. Ook de geoefendheid dient op peil te blijven. Daarbij geldt dat veel burgers bij de krijgsmacht in ondersteunende en uitvoerende sectoren, zoals onderhoud en herstel, werkzaam zijn. Er moet dan ook voor worden gewaakt dat de vermindering van burgerpersoneel juist tot een verlies aan doelmatigheid leidt. Dit zijn de randvoorwaarden waarbinnen de reducties zullen worden uitgevoerd. In overeenstemming met de «Agenda voor de toekomst» die eerder dit jaar met de sociale partners is overeengekomen, zullen de concrete voornemens snel worden bekendgemaakt, zodat het personeel niet onnodig lang in het ongewisse wordt gelaten over de gevolgen van de taakstellingen.

Een modern personeelsbeheer blijft in de komende jaren een voorwaarde voor een sterke positie op de arbeidsmarkt. Met de Defensienota 2000 is een belangrijke stap gezet op weg naar de versterking en professionalisering ervan. De eerste resultaten hiervan zijn geboekt. Met de werknemers is een uitstekend pakket aan arbeidsvoorwaarden overeengekomen. Op basis van de nu overeengekomen arbeidsvoorwaarden moet verder worden gewerkt aan het optimaliseren van het personeelsbeheer en de verhouding tussen werkgever en werknemer. De komende jaren worden maatregelen genomen om de verhoudingen tussen werknemer en werkgever te optimaliseren. Dit is dan ook een van de belangrijke punten uit de in de vorige alinea genoemde «Agenda voor het personeelsbeleid van de toekomst».

Een deel van de maatregelen is er op gericht de belangstelling voor een werkkring bij Defensie te vergroten en, zonder concessies aan de selectie-eisen voor het militair personeel te doen, een groter deel van de sollicitanten metterdaad aan te trekken. Deze wervingsbevorderende maatregelen moeten dan ook voortvarend worden doorgezet. Verhoudingsgewijs werken er op dit moment weinig vrouwen bij Defensie, hoewel vrouwen een steeds groter deel uitmaken van de beroepsbevolking. Een van de aandachtspunten is dan ook om het aandeel vrouwen in de defensieorganisatie te vergroten, zowel via de werving, als door beleid gericht op het behoud van vrouwen die reeds bij Defensie werkzaam zijn.

3.5.1 Het personeelsbeheer in 2003. De «Agenda voor het personeelsbeleid van de toekomst»

In februari 2002 is de «Agenda voor de toekomst» verschenen. Dit document is het resultaat van een aantal gesprekken tussen de sociale partners en de vertegenwoordigers van Defensie: de staatssecretaris, de CDS, de bevelhebbers, de toenmalige DG Personeel en de voorzitters van de bonden (het AC, de ACOP, de CCOOP en de CMHF). De agenda omvat negen thema's waarin het personeelsbeleid een belangrijke rol speelt. Concrete voornemens op personeelsgebied werden ondergebracht in de «Agenda voor het personeelsbeleid van de toekomst» en in een plan van aanpak dat onder regie van het kerndepartement en in nauw overleg met de krijgsmachtdelen en de sociale partners wordt uitgevoerd. Dit plan van aanpak betreft op hoofdlijnen:

– bij de totstandkoming van het personeelsbeheer en de arbeidsvoorwaarden moet Defensie met maatwerk beter inspelen op de individuele wensen van de werknemers. Met het oog hierop wordt gedacht aan regelingen die commandanten een zekere mate van vrijheid van handelen geven, en een betere voorbereiding van het lijnmanagement en de personeelsdiensten. Het functioneren van de medezeggenschapsorganen kan worden verbeterd en er komt een studie naar de relatie tussen rang, functie en bezoldiging;

– in de opleidingen zal meer aandacht worden geschonken aan de versterkte werkgeversrol van leidinggevenden op de uitvoerende niveaus. Een punt van aandacht is de manier waarop de politieke besluitvorming rondom uitzendingen beter de werkvloer zou kunnen bereiken;

– Defensie werkt aan een meer «open» personeelssysteem. Motiverende loopbaanmogelijkheden vormen hierin een centraal element. Voorts moeten voorzieningen worden getroffen om personeelsleden waarvoor geen plaats meer is met perspectief te laten terugkeren naar de burgermaatschappij. Maatregelen in dit kader zijn verbetering van de loopbaanbegeleiding, regulering van de uitstroom, begeleiding van personeel naar functies en werk buiten de defensieorganisatie. De maatregelen komen neer op de flexibilisering en individualisering van het personeelsbeleid (CAO à la carte);

– ter versterking van de arbeidsmarktpositie gaat Defensie het militaire personeelssysteem veranderen. Overwogen wordt het personeel in de toekomst aan te stellen voor onbepaalde tijd, zodat het onderscheid tussen BOT en BBT vervalt. Dat betekent niet dat iedereen een volledige carrière binnen de krijgsmacht kan doorlopen. Zowel de organisatie als het personeel zal op relevante momenten in de loopbaan keuzes moeten maken tussen voortzetting van het werk bij Defensie of daarbuiten. Dat vergt een zorgvuldige loopbaanbegeleiding en toereikende opleidingsfaciliteiten. In 2003 komt er een nieuwe sturingssystematiek voor de personeelsplanning en zullen de nodige aanpassingen van de rechtspositie worden voorbereid;

– het debat over de vermaatschappelijking van de krijgsmacht en de positie van de militair in de samenleving wordt voltooid. De specifieke eisen die voor het militaire beroep gelden (en hoe deze eisen moeten worden vastgelegd in regelgeving) worden nader bepaald. Ook wordt vastgesteld in hoeverre algemene wetgeving en zorgvoorzieningen van toepassing zijn op defensiepersoneel;

– het stelsel van vergoedingen en toelagen wordt vereenvoudigd en er wordt onderzoek gedaan naar te gedetailleerde of knellende regelgeving.

Het plan van aanpak zal in 2003 ten dele kunnen worden verwezenlijkt. Dit hangt onder meer af van de arbeidsvoorwaardenonderhandelingen. Een aantal projecten is inmiddels begonnen.

4. FINANCIËLE GEVOLGEN VAN HET DEFENSIEBELEID

Om de aansluiting van de begroting 2003 met de begroting 2002 (in totalen) mogelijk te maken, is hieronder een overzicht opgenomen met de belangrijkste mutaties:

Vredesoperaties

Het kabinet heeft in 2001 besloten tot deelneming aan de operatie «Enduring Freedom» en de «International Security Assistance Force» (ISAF). Hiertoe is in 2002 het budget voor vredesoperaties, inclusief € 5,5 miljoen verrekenbare ontvangsten, verhoogd met € 93,9 miljoen. Voor nadere reserveringen wordt vanaf 2003 € 5,5 miljoen toegevoegd.

Beleidsmatige mutaties Voorjaarsnota

Bewaking Koninklijk Huis («De Eikenhorst»)

De beveiliging van «De Eikenhorst» in Wassenaar leidt tot een intensivering van de bewakingstaak van de Koninklijke marechaussee. Hiertoe is een uitbreiding van het aantal marechaussees nodig. Voor het noodzakelijke beheer en de personele inzet zijn gelden ter beschikking gesteld.

Bestrijding terrorisme o.b.v. middensommen Koninklijke marechaussee

Het middensommenonderzoek bij de Koninklijke marechaussee (zie ook de technische mutaties) heeft ten aanzien van het «Actieplan Terrorismebestrijding en Veiligheid» van de regering geleid tot een bijstelling.

Grensbewaking

Door het ministerie van Justitie zijn normen gesteld voor de doorlooptijden bij de grenscontrole op de luchthaven Schiphol. Om deze normen te kunnen halen is extra inzet nodig waarvoor middelen ter beschikking zijn gesteld.

Doelmatigheidsmaatregelen

Het Kabinet heeft bij Voorjaarsnota besloten tot een taakstellende efficiencykorting op het defensiebudget.

Technische mutaties

De belangrijkste technische mutaties betreffen de uitdeling van de loonbijstelling 2002, de uitdeling van de prijsbijstelling, de toevoeging, conform de systematiek van de eindejaarsmarge, van de niet in 2001 tot aanwending gekomen gelden (waaronder een deel van het EVDB-budget) en de verhoging van het uitgavenbudget als gevolg van hogere ontvangsten dan voorzien. De uitdeling van de prijsbijstelling is in het overzicht opgenomen alsof deze voor de volle 100% door het ministerie van Financiën is uitgekeerd. Het niet uitgekeerde deel (75%) is opgenomen onder de «Taakstellingen Strategisch Akkoord».

Financiering SDD-fase

Aangezien de betaling voor de «System Development and Demonstration» (SDD)-fase voor de ontwikkeling van het JSF-gevechtsvliegtuig geheel via de begroting van het ministerie van Defensie zal verlopen, zijn de hiertoe op de begroting van het ministerie van Economische Zaken opgenomen bedragen overgeboekt naar de defensiebegroting. Tevens zijn hiervoor fondsen uit de algemene middelen beschikbaar gesteld.

Voorschot premietekort prepensioen

In het kader van de introductie van een militair prepensioen is een financieringsarrangement overeengekomen met het ministerie van Financiën, hetgeen leidt een bevoorschotting van het initieel aan de orde zijnde premietekort. Dit voorschot wordt vanaf 2015, als het tekort omslaat in een overschot, terugbetaald.

Middensommenonderzoek Koninklijke marechaussee

Het bleek dat in de afgelopen jaren bij diverse intensiveringen een te lage middensom per vte werd gehanteerd. Ook werd onvoldoende rekening gehouden met kosten voor «overhead». Het exploitatiebudget van de Koninklijke marechaussee kwam hierdoor onder druk te staan. Een vergelijkend onderzoek tussen de politie en de Koninklijke marechaussee naar de opbouw van de middensommen heeft geleid tot een aanpassing van de middensommen en de daarbij te hanteren systematiek voor de overhead. Dit onderzoek heeft geleid tot de vaststelling van de middensom per executieve vte van € 55 062,– op het prijspeil van 2001. Voorts zal een opslag van 26% voor overhead en stafcapaciteit worden gerekend. Bij de Voorjaarsnota van 2002 is dat verrekend en zijn de gelden aan de begroting van de Koninklijke marechaussee toegevoegd. Tevens zijn op basis van deze middensommen gelden toegevoegd voor de gedeeltelijke uitbreiding van de stafcapaciteit.

Niet relevante ramingsbijstelling militair ouderdomspensioen

De in de begroting opgenomen reeks, welke als niet-relevant is gekwalificeerd, is als gevolg van recente inzichten nader bijgesteld.

Overige mutaties

Tenslotte vallen onder de overige mutaties de overhevelingen tussen het ministerie van Defensie en andere departementen, de extra-gelden voor het NIOD-rapport over Srebrenica en afrondingsverschillen.

Strategisch Akkoord

Strategisch Akkoord (incl augustusbrief)

De door Defensie in te vullen taakstelling uit het Strategisch Akkoord, inclusief 75 % van het bedrag van de prijsbijstelling, is naar soort taakstelling weergegeven. In afwachting van nadere besluitvorming over te nemen maatregelen zijn de hiermee gemoeide bedragen gestald op het artikel Nominaal en Onvoorzien.

Intensivering EVDB

Besloten is om de EVDB-voorziening, welke een tot nu toe een incidenteel karakter droeg, structureel van aard te doen zien. Hiertoe is een oplopende reeks toegevoegd aan de defensiebegroting, welke uiteindelijk vanaf 2006 structureel € 50,0 miljoen bedraagt.

2.1.B. BELEIDSPROGRAMMA

Toelichting

Bij de uitvoering van het Strategisch Akkoord zullen in de periode 2003–2006 de volgende uitgangspunten worden gehanteerd:

Hoofdtaken krijgsmacht

De Nederlandse krijgsmacht kent drie hoofdtaken. Naast de bescherming van de integriteit van het eigen en bondgenootschappelijk grondgebied (inclusief de Nederlandse Antillen en Aruba) zijn dat de bevordering van de internationale rechtsorde en stabiliteit en de ondersteuning van civiele autoriteiten bij rechtshandhaving (onder meer grensbewaking), rampenbestrijding en humanitaire hulp (zowel nationaal als internationaal). Thans worden wereldwijd zo'n 2300 militairen ingezet in het kader van crisisbeheersingsoperaties. Verder wordt de krijgsmacht ingeschakeld bij het voorkomen en bestrijden van terrorisme, natuurrampen, landbouwcrises en humanitaire catastrofes.

Taakstellingen

De taakstellingen in het Strategisch Akkoord zijn vooral gericht op de vergroting van de doelmatigheid van de defensieorganisatie door ontstaffing en ontbureaucratisering. Verder gaat het om een volumekorting op het burgerpersoneel en beperkingen van de prijsbijstelling, de subsidies, de ramingsbijstelling voor het asielbeleid en de inhuur van externen. Het Strategisch Akkoord omvat tevens maatregelen op het gebied van arbeidsvoorwaarden die resulteren in kortingen op de loonbijstelling; deze zijn nog niet verwerkt in de begroting. Het ambitieniveau voor de deelneming aan vredesoperaties is aangepast. Daarentegen zijn extra middelen beschikbaar gesteld voor het Europees Veiligheids- en Defensiebeleid (EVDB).

Sporen

Defensie zal verschillende sporen volgen om de beoogde personele en financiële taakstellingen te bereiken. Daarbij zullen de inspanningen zich vooral richten op de verbetering van de doelmatigheid van staven en ondersteunende eenheden, alsmede de verbetering van de doelmatigheid van operationele eenheden (het primaire proces). Naast de doelmatigheidsmaatregelen worden, voor zover het de beperking van de prijsbijstelling betreft, ook de mogelijkheden bezien om tijdelijk (meerjarig) te korten op investeringen of deze te beëindigen en om, zo nodig, onderdelen van de Defensienota 2000 aan te passen. In dit verband zullen ook de mogelijke gevolgen van de verlaging van het ambitienivau worden bezien. De sporen zullen nader worden uitgewerkt tot concrete maatregelen die op termijn effect zullen sorteren. Vóór de behandeling van de begroting van Defensie wordt de Kamer bij brief ingelicht over deze maatregelen.

Doelstellingen

Het streven is aantasting van operationele capaciteiten zo veel mogelijk te vermijden. Dit is allerminst eenvoudig, aangezien Defensie de laatste jaren wordt geconfronteerd met oplopende spanning op de materiële exploitatiekosten, terwijl de investeringen onder druk staan. Tegen die achtergrond zijn al eerder diverse maatregelen getroffen om de exploitatiekosten te verlagen. Defensie bereidt een pakket van maatregelen voor dat niet alleen de vereiste besparingen moet opleveren, maar ook de voorwaarden moeten scheppen voor een gezonde bedrijfsvoering in de komende jaren.

Er is de bewindslieden veel aan gelegen de personele taakstellingen van het Strategisch Akkoord verantwoord uit te voeren. Het betreft een efficiencykorting van vier procent voor al het burgerpersoneel en het militair personeel (met uitzondering van de marechaussee) en een volumekorting van vijf procent voor het burgerpersoneel, behalve het burgerpersoneel bij de marechaussee. Een generieke korting op het militaire en het burgerbestand zou onvoldoende recht doen aan de specifieke kenmerken van de krijgsmacht en de evenwichtige samenstelling van de defensieorganisatie verstoren. Het streven naar meer doelmatigheid zou zo zijn doel voorbij kunnen schieten. In plaats hiervan zal zorgvuldig worden bezien hoe en waar werkzaamheden op een minder personeelsintensieve wijze kunnen worden uitgevoerd, te beginnen in het begrotingsjaar 2003. In overeenstemming met de Agenda van de Toekomst zal een concrete aanpak het personeel snel uitsluitsel over de toekomst geven. Zakelijkheid en zorgvuldigheid zullen hand in hand gaan om personeelsleden waarvoor geen plaats meer is zo snel mogelijk naar de arbeidsmarkt te begeleiden. Andere ingrijpende maatregelen, zoals een selectieve vacaturestop, zijn evenmin uitgesloten.

Criminaliteitsbestrijding, rechtshandhaving en rampenbestrijding

In het Strategisch Akkoord zijn gelden beschikbaar gesteld voor criminaliteitsbestrijding, rechtshandhaving en rampenbestrijding. De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties zal in oktober, voor de begrotingsbehandeling van dit ministerie, een plan van aanpak aanbieden aan de Kamer. In dat kader houdt Defensie rekening met intensiveringen. Binnen de veiligheidsketen speelt Defensie immers een rol van betekenis, in de eerste plaats de Koninklijke marechaussee en in sommige gevallen de overige krijgsmachtdelen (bijvoorbeeld kustwachtactiviteiten).

Verankering

Het Strategisch Akkoord wordt verankerd in de speerpunten van het Defensiebeleid:

De bestrijding van het terrorisme

Defensie draagt hieraan bij via de inzet van militairen in en rondom Afghanistan (operatie «Enduring Freedom» en «ISAF»). Verder heeft Defensie in het licht van het toegenomen belang van de ondersteuning van civiele autoriteiten diverse maatregelen genomen. Het betreft onder meer de gezamenlijke beoefening van procedures van militaire en civiele autoriteiten en organisaties, operationele oefeningen en de oprichting van een kenniscentrum over bescherming tegen nucleaire, biologische en chemische middelen (NBC) en een NBC-school, waarvan civiele instanties gebruik kunnen maken. Verder werkt Defensie mee aan het «Actieplan Terrorismebestrijding en veiligheid» van de regering via de versterking van de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD), de Koninklijke marechaussee (persoonsbeveiliging, buitengrenscontroles, bestrijding grensoverschrijdende criminaliteit, beveiliging luchtvaart) en van de Bijzondere Bijstandseenheden (BBE) van het Korps mariniers. Met deze maatregelen draagt Nederland overeenkomstig het Strategisch Akkoord eraan bij dat Nederland een betrouwbare partner blijft in de internationale strijd tegen het terrorisme.

De versterking van de Europese militaire capaciteiten

Defensie draagt hier in de eerste plaats aan bij door de defensieplannen te toetsen aan de vastgestelde Europese militaire tekortkomingen. Aan de hand daarvan kunnen plannen worden bijgesteld om ruimte te maken voor nieuwe projecten. In de tweede plaats heeft Defensie sinds 2000 € 136 miljoen gekregen voor extra projecten ter versterking van de Europese militaire capaciteiten. Met de EVDB-intensivering van het Strategisch Akkoord kan Defensie ook de komende periode Europese projecten in gang zetten. In de derde plaats werkt Nederland aan de vergroting van de Europese doelmatigheid. In dat kader streeft Nederland naar vergaande militaire samenwerking met zijn Europese bondgenoten en partners.

De uitvoering van de Defensienota 2000

De activiteiten van de krijgsmachtdelen zijn ook de komende jaren gericht op de versterking van de gevechtskracht en het expeditionair vermogen, met het oog op het gezamenlijk optreden van de krijgsmachtdelen. De hoofdlijnen van de Defensienota stemmen overeen met de kernelementen van de defensieparagraaf van het Strategisch Akkoord – ontschotting en integratie, betere samenwerking tussen de krijgsmachtdelen, grotere doelmatigheid en een duidelijke structuur en aansturing. De Defensienota wordt uitgevoerd onder voorbehoud van de gevolgen van de uitwerking van het Strategisch Akkoord.

Het veranderingsproces

Het in 1998 begonnen Veranderingsproces Defensie heeft vruchten afgeworpen. De defensieorganisatie functioneert beter en er zijn met de ambtelijke en militaire leiding duidelijke afspraken gemaakt over de informatievoorziening aan de bewindslieden. Defensie blijft zich inspannen de organisatie optimaal toe te snijden op de hoge eisen van onze tijd. De commissie-Franssen heeft terzake belangwekkende aanbevelingen gedaan. Het Strategisch Akkoord onderstreept het belang van de beoogde veranderingen en zal hierbij als leidraad dienen.

Het personeelsbeheer

Defensie werkt verder aan de optimalisering van het personeelsbeheer, een voorwaarde voor een sterke positie op de arbeidsmarkt. Met de Defensienota 2000 en de begin 2002 met de sociale partners overeengekomen Agenda voor het Personeelsbeleid zijn belangrijke stappen gezet op weg naar de versterking en de verdere professionalisering van het personeelsbeheer. De komende periode wordt verder gewerkt aan de optimalisering ervan, evenals de verhouding tussen werkgever en werknemer. De personele taakstellingen van het Strategisch Akkoord zullen conform de doelstellingen (zie boven) ter hand worden genomen.

BELEIDSPROGRAMMA

Internationaal

De Navo blijft de hoeksteen van het Nederlandse veiligheidsbeleid, belichaamt de transatlantische band en staat garant voor de collectieve verdediging. Tegen die achtergrond hecht de regering grote betekenis aan de ontwikkeling van het EVDB. Langs deze weg kan Europa ook in de toekomst een waardevolle transatlantische partner blijven. Nederland zet zich binnen de EU en de Navo in het bijzonder in voor versterking van de Europese militaire capaciteiten. De beleidsintensivering welke oploopt tot € 50 miljoen structureel vanaf 2006 stelt Nederland in staat actief bij te dragen aan het opheffen van de militaire tekortkomingen die zijn vastgesteld in het kader van de Helsinki Headline Goal van de EU en van het Defence Capability Initiative (DCI) van de Navo. Defensie stelt thans een lijst samen met aanvullende projecten ter versterking van de Europese militaire capaciteiten. Mede met het oog op de Navo-top van november 2002 in Praag wil Defensie deze projecten op korte termijn vaststellen. Gezien de omvang van de EVDB-intensivering betreft het waarschijnlijk een vijftal projecten, gericht op specifieke Europese militaire tekortkomingen. Het eerste project is recentelijk vastgesteld. Het gaat om de ombouw van zes Fuchs-pantservoertuigen voor de gezamenlijke Duits-Nederlandse NBC-detectiecapaciteit. Deze capaciteit, waarvan de kosten zijn geraamd op € 10 miljoen, zal eind 2003 goeddeels operationeel zijn.

Nationaal

In het voorjaar van 2002 heeft Defensie ter verbetering van de bijdrage aan de bestrijding van het terrorisme een groot aantal maatregelen voorgesteld. Deze omvatten zowel nieuwe beleidsvoornemens als eerder geformuleerde behoeftestellingen die in het licht van de terroristische dreiging een hogere prioriteit verdienen. Sommige maatregelen zijn organisatorisch of procedureel van aard en konden op korte termijn worden verwezenlijkt en binnen de begroting worden opgevangen. Andere maatregelen zijn nog niet geëffectueerd, maar worden nader bezien. Zij vergen grotere uitgaven en worden betrokken bij de invulling van de EVDB-intensivering.

«Paars», «joint» en «combined» zijn sleutelbegrippen bij de vergroting van de doelmatigheid en de efficiency van de krijgsmachtdelen. Activiteiten overschrijden steeds vaker de grenzen tussen de krijgsmachtdelen. De mogelijkheid om gezamenlijk militair op te treden wordt steeds meer de norm. Dat heeft logischerwijs ook gevolgen voor de staven en het departement. Langs de reeds ingezette lijnen van de Defensienota 2000 kan de Defensie-organisatie verder worden ontschot en geïntegreerd. Daarbij kan worden gedacht aan de gehele of gedeeltelijke samenvoeging van de krijgsmachtdeelstaven met het kerndepartement, vermindering van het aantal defensielocaties (via concentratie), centralisatie en concentratie van de operationele eenheden en ondersteuning, en aan maatregelen op personeel, financieel, organisatorisch, materieellogistiek en ICT-terrein.

TAAKSTELLINGEN

Efficiency

Overig

Arbeidsvoorwaarden

In de aanloop naar de invoering van een basisverzekering in de zorg worden de ziektekosten-regelingen van overheidspersoneel met ingang van 2004 versoberd. Deze taakstelling zal loonsomevenredig over de sectoren worden verdeeld. Voorts zijn de in het Strategisch Akkoord opgenomen afspraken op het gebied van de sociale zekerheid (uitkeringen bij ziekte, WAO en WW) voor de sector Defensie relevant omdat deze van invloed kunnen zijn op de thans bij Defensie geldende bovenwettelijke uitkeringen. In de sfeer van de fiscale regelgeving gaat het met name om de voorziene totstandkoming van de levensloopregeling binnen het bestaand fiscaal kader.

Prijsbijstelling

2.2 De beleidsartikelen

Inleiding tot de beleidsartikelen

De hoofddoelstellingen van Defensie

De basis van de hoofddoelstellingen van Defensie is het gestelde in (het herziene) artikel 97, lid 1 van de Grondwet: «Ten behoeve van de verdediging en ter bescherming van de belangen van het Koninkrijk, alsmede ten behoeve van de handhaving en de bevordering van de internationale rechtsorde, is er een krijgsmacht». Voor de krijgsmacht gelden drie hoofddoelstellingen, te weten:

1. de bescherming van de integriteit van het eigen en bondgenootschappelijke grondgebied, inclusief de Nederlandse Antillen en Aruba;

2. de bevordering van de internationale rechtsorde en stabiliteit;

3. ondersteuning van de civiele autoriteiten bij rechtshandhaving, rampenbestrijding en humanitaire hulp, zowel nationaal als internationaal.

De drie hoofddoelstellingen worden gerealiseerd met behulp van de vier krijgsmachtdelen. Al naar gelang de aard en wijze van optreden zijn per krijgsmachtdeel nader geoperationaliseerde doelstellingen bepaald en in het betreffende beleidsartikel opgenomen en toegelicht.

Eerste doel van het defensiebeleid is het verzekeren van de eigen en bondgenootschappelijke territoriale integriteit. Aan deze algemene beleidsdoelstelling wordt invulling gegeven door het gereedstellen en instandhouden van operationele eenheden van de krijgsmacht en het daarnaast beschikbaar hebben van mobilisabele eenheden. Voor de algemene verdediging kunnen alle middelen van de krijgsmacht worden ingezet. Omdat Nederland vrijwel altijd met andere landen, in de eerste plaats de Navo-partners, zal optreden is interoperabiliteit en flexibiliteit van de strijdkrachten vereist. Door spanningen en destabiliserende ontwikkelingen aan de rand van het Navo-verdragsgebied of door terrorisme kunnen eigen en bondgenootschappelijke belangen worden aangetast. Hierdoor kunnen verplichtingen op grond van artikel 5 van het Navo-verdrag ontstaan. Zowel het inzetgereed krijgen en houden van operationele eenheden als het gezamenlijk kunnen optreden («joint») van krijgsmachtdelen is in een dergelijk geval van cruciaal belang.

Met de inzet van militaire middelen levert Defensie een bijdrage aan een actief veiligheidsbeleid, dat zich niet beperkt tot de zorg voor de veiligheid van het eigen land en die van de bondgenoten, maar zich ook uitstrekt tot breed opgezette conflictpreventie, crisisbeheersing en vredesopbouw, zowel in Europa als daarbuiten. Ook in 2003 zal Nederland, teneinde de internationale rechtsorde te handhaven en te bevorderen, met militaire middelen bijdragen aan internationale vredesoperaties. Naast de al langer lopende operaties op de Balkan, worden Nederlandse militairen tevens ingezet in de internationale wateren rond het Arabisch schiereiland en het Caribisch gebied, in Afghanistan en omringende landen en op verschillende andere plaatsen in de wereld. Hiermee wordt invulling gegeven aan het ambitieniveau zoals dat in de Defensienota 2000 is verwoord. De verwachting is dat in 2003 in ieder geval (een deel van) de operaties zal worden voortgezet. Het belang van crisisbeheersing voor de krijgsmacht is na 11 september 2001 geenszins afgenomen. De teloorgang van staatsstructuren en samenlevingen elders in de wereld, hoe ver weg ook, kan immers klaarblijkelijk gevolgen hebben voor onze eigen veiligheid. Ook het lenigen van humanitaire nood en het voorkomen van vluchtelingenstromen is een belangrijk motief om deel te nemen aan vredesoperaties.

Defensie wil voorts door middel van internationale samenwerking bijdragen aan de verwezenlijking van de doelstellingen van het Nederlandse veiligheids- en defensiebeleid. Het belang van internationale samenwerking is verder toegenomen in het licht van de in EU- en Navo-verband voorgenomen versterking van de Europese crisisbeheersingscapaciteiten. Deze versterking – een van de speerpunten uit de beleidsagenda – is nodig om de effectiviteit en de doelmatigheid van de Europese defensie-inspanningen te vergroten, zowel binnen de Navo (DCI) als bij de realisatie van de Helsinki Headline Goal van de Europese Unie. De Navo is de hoeksteen van het Nederlandse veiligheidsbeleid. Het Navo-lidmaatschap vergroot de mogelijkheden tot handhaving en bevordering van de internationale rechtsorde en veiligheid. Door bij te dragen aan de financiering van de Navo-programma's en budgetten draagt Nederland bij aan de instandhouding van de geïntegreerde militaire structuur van het bondgenootschap.

Door de plaatsing van attachés op een aantal geselecteerde ambassades in het buitenland en vlag- en opperofficieren bij internationale staven draagt Nederland bij aan het veiligheidsbeleid in het algemeen en aan de bestaande veiligheidsstructuren. Overige internationale samenwerking neemt voornamelijk de vorm aan van het bijstaan van Midden- en Oost-Europese (MOE) landen op het gebied van opleiding en training, financiële en materiele ondersteuning. Doel hiervan is de toetreding van deze staten tot de Navo mede te faciliteren.

Naast de taken die de krijgsmacht uitvoert in het kader van de internationale veiligheid, worden militairen en in voorkomend geval ook militair materieel – op verzoek en onder gezag van civiele autoriteiten – ingezet om bij te dragen aan de handhaving van de nationale rechtsorde en veiligheid en steunverlening in het kader van het algemeen belang.

Behalve aan het voldoen aan mogelijke verzoeken van deze aard door de civiele autoriteiten zal in 2003 ook de nodige aandacht worden gegeven aan de beoefening van procedures die militaire en civiele autoriteiten en organisaties tijdens crises dienen te hanteren. Zo staan bijvoorbeeld rampenbestrijdingsoefeningen op luchtvaartterreinen op het programma, waarbij vooral lokale overheden en instanties een rol van betekenis spelen. Op nationaal niveau is een Crisis Management Exercise (CMX) gepland. Ook is een oefening van het Defensie beleidsteam voorzien.

De aanslagen van 11 september en de daarop volgende gebeurtenissen hebben het belang van deze derde hoofddoelstelling van de krijgsmacht – de ondersteuning van civiele autoriteiten – onderstreept. Defensie werkt, mede op grond van bestaande regelingen in het kader van de militaire bijstand en steunverlening, nauw samen met andere overheidsdiensten in Nederland. De krijgsmacht fungeert op die manier met de haar ter beschikking staande middelen als «vangnet» voor civiele autoriteiten.

Beleidsartikel 01 Koninklijke marine

Algemene beleidsdoelstelling

De Koninklijke marine beoogt de realisatie van een adequaat maritiem-militair vermogen door de gereedstelling van voor hun taak berekende eenheden ter ondersteuning van de hoofddoelstellingen van Defensie. Een samenstel van eenheden vormt een module die met eenheden van andere krijgsmachtdelen (joint) en/of krijgsmachten van andere staten (combined) inpasbaar zijn in grotere internationale verbanden. De bijdrage van de zeestrijdkrachten aan het totale militaire vermogen wordt voor een groot deel bepaald door het gebruik van de vrije zee. Dit stelt hen in staat vroegtijdig in een operatiegebied aanwezig te zijn zonder de territoriale integriteit van andere landen te schenden. Zodoende zijn zij geschikt om bij te dragen aan het voorkomen van een conflict of op te treden in geval van een crisis. Als de preventie van een conflict faalt, zijn zeestrijdkrachten in staat direct (door de inzet van scheepswapens of mariniers) of indirect (door het opleggen van een embargo) de situatie op land te beïnvloeden. In geval van een grootschaliger, landgebonden operatie leveren zeestrijdkrachten cruciale ondersteuning en bescherming. Zeestrijdkrachten zijn daarnaast in staat om de veiligheid op en nabij de eigen territoriale wateren te waarborgen.

Nader geoperationaliseerde doelstellingen

De geoperationaliseerde doelstellingen van de Koninklijke marine worden weergegeven in de onderstaande doelstellingenmatrix. Hierin is aangegeven hoeveel eenheden (kwantiteit) binnen welke termijn (reactietijd) beschikbaar dienen te zijn voor inzet ten behoeve van de drie hoofddoelstellingen van Defensie. Uitgangspunt daarbij is dat de eenheden binnen de aangeven gereedheidstermijn voor het gehele geweldsspectrum inzetbaar zijn (kwaliteit). De indeling van de gereedheidstermijnen sluiten aan bij de Navo-indeling in High Readiness Forces (HRF) en Forces of Lower Readiness (FLR). De eerstvolgende evaluatie naar de doelstellingen van dit beleidsartikel vindt plaats in 2005.

*) Het additionele fregat in de kolom FRL betreft een LCF in proeftochtstatus.

**) Dit zijn de manoeuvrebataljons, waarvan 3 MARNSBAT in oprichting is. Van dit MARNSBAT zijn permanent 2 compagnieën (6 pelotons) met een beperkte organieke ondersteuning gestationeerd in de West (zie CZMCARIB).

***) Betreffen het Gevechtssteun-, het Amfibisch Ondersteunings- en het Logistieke Bataljon.

Veranderdoelstellingen

In deze paragraaf worden de veranderdoelstellingen van de Koninklijke marine uit de Defensienota 2000 toegelicht voor zover deze geen projecten betreffen. De projecten worden toegelicht in de paragraaf investeringen. De eerder al gereed gemelde veranderdoelstellingen (MHKC (Marine Hoofdkwartier/Kustwachtcentrum), afstoting van twee fregatten) zijn niet meer opgenomen.

De afstoting van drie mijnenbestrijdingsvaartuigen in de periode 2000 tot 2002.

De mijnenbestrijdingsvaartuigen Hr.Ms. Alkmaar, Hr.Ms. Delfzijl en Hr. Ms. Dordrecht zijn uit dienst gesteld. Naar een koper wordt gezocht.

De afstoting van drie P-3C Orions in de periode 2001–2003.

De drie P-3C Orions zijn geïdentificeerd. In verband met de omvangrijke inzet van de P-3C Orions onder gelijktijdige aanloop van de Capability Upkeep P-3C Orions en de doorloop van groot onderhoud, is besloten één P-3C Orion tot einde 2002 door te laten vliegen. Alle drie de vliegtuigen blijven beschikbaar voor verkoop.

Budgettaire gevolgen van beleid

De financiële middelen die de Koninklijke marine ter beschikking staan voor de realisatie van de nader geoperationaliseerde doelstellingen zijn in de volgende tabel opgenomen.

Activiteiten

De activiteiten van de Koninklijke marine worden onderverdeeld in operationele, ondersteunende en bestuurlijke activiteiten, deze zijn ondergebracht bij de Resultaat Verantwoordelijke Eenheden. De Commandant der Zeemacht in Nederland (CZMNED), de Commandant der Zeemacht in het Caribisch Gebied (CZMCARIB) en de Commandant van het Korps Mariniers (CKMARNS) zijn verantwoordelijk voor de operationele activiteiten. Het Centrum voor Automatisering van Missiekritieke Systemen (CAMS, voorheen CAWCS), Marinebedrijf (MB), Koninklijk Instituut voor de Marine (KIM) en Opleidingen Koninklijke marine (OKM) geven inhoud aan de ondersteunende activiteiten. De bestuurlijke activiteiten worden door de Admiraliteit gecoördineerd en ondersteund.

De activiteiten van de Koninklijke marine zijn veelomvattend. Naast de in deze begroting opgenomen activiteiten zijn er ook activiteiten die hier niet nader zijn benoemd. Deze niet nader benoemde ondersteuning, zoals bewaking, is veelal intern van aard en is onlosmakelijk verbonden met de benoemde activiteiten. Ze draagt evenzeer bij aan de realisatie van de doelstellingen.

Commandant der Zeemacht in Nederland (CZMNED)

CZMNED is verantwoordelijk voor het gereedstellen, inzetbaar houden en inzetten van de operationele eenheden van de vloot, met uitzondering van de eenheden die vallen onder CZMCARIB en de Bevelhebber der Zeestrijdkrachten (BDZ). Tevens vervult hij de functie van Admiraal BENELUX (ABNL). Daartoe beschikt hij over een geïntegreerde Belgisch-Nederlandse operationele staf en een taakorganisatie. De taakorganisatie realiseert de operationele inzet van de Belgische en Nederlandse eenheden. CZMNED heeft als nevenfunctie de operationele leiding over de Kustwacht Nederland (KWNED) waartoe het kustwachtcentrum is gecolloceerd met het Marine Hoofd Kwartier (zie ook beleidsartikel Civiele taken).

CZMNED bestaat uit de Groep Escorteschepen, de Groep Maritieme Helikopters, de Groep Maritieme Patrouillevliegtuigen, de Onderzeedienst en de Mijnendienst. Naast deze operationele groepen omvat CZMNED diverse commandementen en ondersteunende organisatiedelen. Voor het uitvoeren van de taken zijn de onderstaande vaardagen en vlieguren geraamd.

Bovenstaande ramingen zijn exclusief de vaardagen en vlieguren voor KWNED (zie hiervoor het beleidsartikel Civiele taken) en eventuele inzet voor vredesoperaties, zoals Enduring Freedom, verificatievluchten boven Kosovo en deelname aan de Multinational Interdiction Force in de Arabische Golf (zie hiervoor het beleidsartikel uitvoeren vredesoperaties).

Commandant der Zeemacht in het Caribisch Gebied (CZMCARIB)

CZMCARIB is verantwoordelijk voor het inzetbaar houden en inzetten van de operationele eenheden in zijn bevelsgebied. De autoriteit waaronder de eenheden organiek vallen, blijft logistiek verantwoordelijk. CZMCARIB vervult de nevenfunctie van Commandant KWNA&A (zie voor deze kustwachttaak ook beleidsartikel Civiele taken). In de Amerikaanse organisatie voor de bestrijding van drugs, de Joint Interagency Task Force East (JIATF-EAST), vervult CZMCARIB de functie van Commander Task Group 4.4 (CTG 4.4). CZMCARIB is tevens belast met het oproepen, keuren, selecteren en plaatsen van de Antilliaanse en Arubaanse militie.

CZMCARIB bestaat uit vloot- en marinierseenheden, eenheden van de Antilliaanse en Arubaanse militie, het hoofdkwartier, drie kazernes en ondersteunende eenheden. Het hoofdkwartier en het kustwachtcentrum zijn gecolloceerd. Voor de activiteiten van CZMCARIB zijn de volgende vaardagen, vlieguren en manoefendagen geraamd.

*) Vermoedelijke uitkomst 2002 betreft de vaardagen en vlieguren exclusief de te maken vaardagen en vlieguren voor de operatie Enduring Freedom.

Bovenstaande ramingen zijn exclusief de dagen en uren die beschikbaar zijn voor de uitvoering van civiele taken voor de KWNA&A (zie beleidsartikel Civiele taken) en eventuele inzet voor vredesoperaties (zie hiervoor het beleidsartikel uitvoeren vredesoperaties),

Commandant van het Korps Mariniers (CKMARNS)

CKMARNS is verantwoordelijk voor het gereedstellen en inzetbaar houden van de operationele eenheden van de mariniers.

CKMARNS bestaat uit het hoofdkwartier, de Groep Operationele Eenheden van de Mariniers (GOEM), de kazernes in Doorn, Rotterdam, Den Helder (vanaf 2004) en Texel en de Marinierskapel der Koninklijke marine.

*) De lage realisatie in 2001 is het gevolg van de uitzendingen in het kader van UNMEE.

**) Als strategische reserve voor SFOR. Een bataljonsgroep bestaat uit een MARNSBAT en toegesneden combat en combat service support vanuit de ondersteunende bataljons en de vloot.

Bovenstaande ramingen zijn exclusief de eventuele inzet voor vredesoperaties (zie hiervoor het beleidsartikel Uitvoeren vredesoperaties).

In het door het ministerie van Justitie opgestelde Actieplan Terrorismebestrijding en Veiligheid is een uitbreiding van de Bijzondere Bijstandseenheid van de Mariniers en de Amfibische capaciteit aangekondigd. De invulling door de Koninklijke marine bestaat uit de toevoeging aan het Korps Mariniers van een peloton BBE van 75 militairen, alsmede een structurele verhoging van het activiteitenniveau met 9 000 mensoefendagen per jaar.

Materieel Logistiek

De materieel-logistieke ondersteuning wordt geleverd door het Marinebedrijf (MB) en het Centrum voor Automatisering van Missiekritieke Systemen (CAMS). Bij de opgenomen activiteiten zijn de afnemers vermeld. Het is nog niet mogelijk de activiteiten in deze begroting al uit te splitsen naar de in de tabel opgenomen afnemers (zie ook de groeiparagraaf). De afnemers binnen de Koninklijke marine betreffen de operationele eenheden en de Admiraliteit. De afnemers buiten de Koninklijke marine zijn aangegeven als «EXTERN'. Hieronder worden onder meer begrepen de Koninklijke landmacht, de Koninklijke luchtmacht en Navo-partners.

De belangrijkste activiteiten worden als volgt gekwantificeerd.

Het meerjaarlijks onderhoud (MJO) is het onderhoud aan een eenheid van de vloot dat nodig is om de materiële gereedheid ten minste tot aan de volgende geplande onderhoudsperiode van die eenheid kostenefficiënt op peil te houden. Het tussentijds onderhoud (TTO) is een tussen de MJO's vallende korte reparatieperiode, inclusief dokbeurt, waarbij in principe alleen de met de directe veiligheid en materiële gereedheid verband houdende werkzaamheden worden uitgevoerd.

Het uitvoeren van noodzakelijke reparatieorders tussen de geplande reparatieperiodes (MJO/TTO) betreft het incidenteel onderhoud.

Met ingang van 2003 wordt het uitvoeren van de modificatie opdrachten, de projecten nieuwbouw en afstoting van schepen (de engineering) niet meer in uren maar in aantallen uitgedrukt.

Opleidingen

Het Koninklijk Instituut voor de Marine (KIM), de Opleidingen Koninklijke marine (OKM) en het Mariniers Opleidingscentrum (MOC) dragen zorg voor de initiële opleidingen en bijscholings- en functieopleidingen. Bij de opgenomen activiteiten zijn de afnemers vermeld. Het is nog niet mogelijk de activiteiten in deze begroting al uit te splitsen naar de in de tabel opgenomen afnemers (zie ook de groeiparagraaf). De afnemers buiten de Koninklijke marine zijn aangegeven als «EXTERN». Hieronder worden onder meer begrepen de Koninklijke landmacht, de Koninklijke luchtmacht, Navo-partners, andere overheidsinstanties en in een enkel geval civiele afnemers.

De belangrijkste activiteiten worden als volgt gekwantificeerd:

Admiraliteit

De Admiraliteit draagt zorg voor de coördinatie en ondersteuning van de bestuurlijke activiteiten en bestaat uit een beleidsstaf en diverse uitvoerende diensten. De beleidsstaf ondersteunt de bevelhebber en draagt zorg voor het uitwerken van het beleid en het opstellen van plandocumenten. De grotere uitvoerende diensten betreffen:

• de ARBO-dienst;

• de Audiovisuele Dienst;

• het Centrum voor Operationele Data-Analyse;

• de Dienst Bedrijfsgezondheidszorg;

• de Dienst der Hydrografie;

• de Dienst Maritieme Historie, inclusief de marinemusea;

• de Publicatievoorziening en reproductie;

• de Sociaal Medische Dienst;

• het Verbindingscentrum Den Haag.

Daarnaast valt onder de Admiraliteit ook het personeel dat is geplaatst in het buitenland (zoals bij de Navo, de EU, de VN, de OVSE), bij het Koninklijk Huis en dat revalidatie ondergaat bij de Sociaal Medische Dienst.

Investeringen

Onderstaand wordt per onderscheiden begrotingscategorie nader ingegaan op investeringsprojecten. Hierbij is de informatie welke tot voor kort in het Materieelprojectenoverzicht werd opgenomen met de financiële informatie uit de artikelsgewijze toelichting samengevoegd. De projecten die hier nader worden toegelicht zijn de DMP-projecten die in realisatie zijn en de DMP-projecten waarover in het begrotingsjaar een behoeftestellingsbrief naar het Parlement zal worden gezonden.

Het beleid is gericht op verbetering van het bestaande materieel, opheffing van tekortkomingen en vervanging van verouderd materieel door modern hoogwaardig materieel.

Project Fregatten van de Zeven Provinciën-klasse

LCF-1 (Hr. Ms. De Zeven Provinciën) is op 26 april 2002 in dienst gesteld. LCF-2 voert in oktober 2002 de proeftocht uit. LCF-3 bevindt zich in de afbouwfase, LCF-4 is in aanbouw. In 2003 wordt vervolgd met de hardware/software integratie en proefnemingen aan boord van LCF-1. De uitvoering van het project verloopt volgens plan. Er wordt samengewerkt met Duitsland en Canada. Over de verwervingsvoorbereiding van het deelproject Sirius, een infra rood-systeem waarmee geleide wapens kunnen worden waargenomen, wordt de Kamer eind 2002 geïnformeerd.

Project Aanpassing Mijnenbestrijdingscapaciteit (PAM)

De jaagcomponent betreft de modernisering van tien mijnenjagers van de Alkmaar-klasse. De uitvoering is begonnen. Het project vindt plaats in samenwerking met België. De veegcomponent betreft de verwerving van mijnenveegdrones. Ten gevolge van nadere prioriteitstelling vindt de instroom hiervan later en over een langere periode plaats. Het pre-productiemodel (PPM) komt beschikbaar in de tweede helft van dit decennium. Na evaluatie volgt seriebouw in de eerste helft van het volgende decennium.

Project Hydrografische Opnemingsvaartuigen (HOV)

De militaire hydrografische capaciteiten betreffen de ondersteuning van militaire operaties en de uitvoering van de (civiele) hydrografische taak op het Nederlands deel van het continentaal plat en in de wateren rond de Nederlandse Antillen en Aruba. Het project loopt volgens plan.

Project Tweede Landing Platform Dock (LPD-2)

Het contract met de Koninklijke Schelde Groep (KSG) is op 3 mei 2002 getekend. Overdracht aan de Koninklijke marine vindt plaats in 2006. Conform de Defensienota is LPD-2 in 2007 operationeel.

Project Vervanging Hr.Ms. Zuiderkruis

Het DMP-A document is in 1995 ingediend. Vanwege een herziening van de prioriteiten is de vervanging van Hr.Ms. Zuiderkruis tien jaar vertraagd onder gelijktijdige uitvoering van levensverlengend onderhoud. De DMP-B brief zal in 2004 aan de Kamer worden aangeboden.

Project NH-90

De Koninklijke marine zal deelnemen aan de multinationale operationele evaluatie (OPEVAL) door de levering van schepen en vliegtuigen voor de uitvoering van de evaluatie en het wetenschappelijk onderzoek. Naar verwachting zullen alle NH-90 helikopters in 2012 zijn afgeleverd. Het project NH-90 is een multinationaal project waaraan inmiddels acht landen deelnemen.

Project CUP-Orion

Het testprogramma van het eerste vliegtuig is gereed. In het tweede kwartaal van dit jaar beginnen de overige vliegtuigen aan de modernisering. In het project wordt samengewerkt met de Verenigde Staten.

Theatre Ballistic Missile Defence (TBMD)

De Koninklijke marine gaat voor de verwerving van een «lower tier» capaciteit voor de onderschepping vanaf zee van tactische ballistische raketten uit van de ontwikkeling van het «Standard Missile 2 Block IV A» in het kader van het Amerikaanse «Navy Area Missile Programme». Eind 2001 hebben de VS dit programma echter beëindigd. Op dit ogenblik voeren zij proefnemingen uit om te bepalen of – en zo ja, in hoeverre – de beoogde TBMD-capaciteit met enkele aanpassingen alsnog kan worden gerealiseerd. De VS hebben toegezegd Nederland van de resultaten op de hoogte te stellen. Politieke besluiten over de verwerving van een TBMD-capaciteit voor de LCF-fregatten van de Koninklijke marine zijn pas aan de orde na de voltooiing van de «Concept Validation Phase» in 2003.

Vervanging Verbindingsapparatuur Mariniers (NIMCIS)

Dit project omvat de introductie van VHF- en HF-communicatieappratuur met daarbij een beperkte capaciteit tot informatie-uitwisseling. Dat laatste betreft met name de verwerking van digitale kaarten en de geautomatiseerde positiebepaling. Naar verwachting zullen in 2004 de eerste systemen in gebruik worden genomen bij eenheden van de mariniers. Het project houdt rekening met de interoperabiliteit met andere eenheden, waaronder de UK/NL Landing Force.

Project Marinierskazerne Buitenveld

3 MARNSBAT wordt op 10 december 2004 volledig paraat gesteld. Daartoe wordt het terrein Buitenveld te Den Helder ingericht als kazerne en wordt materieel verworven. De inrichting van de kazerne verloopt volgens plan.

Project Satellietcommunicatie voor militair gebruik (MILSATCOM)

Het project bestaat uit twee delen. Het korte termijn deel omvat een anker- of grondstation en bijbehorende mobiele tactische terminals voor de Koninklijke landmacht en Koninklijke luchtmacht. Het contract is getekend op 8 mei 2002. Het bouwkundig deel van het grondstation (Lauwersmeer) is opgeleverd. De ingebruikname is voorzien vanaf oktober 2003 en is naar verwachting gereed in maart 2004. Het lange-termijndeel voegt een satellietcapaciteit in de EHF-band toe door het gebruik van het Amerikaanse Advanced EHF-systeem. Dit omvat tevens de plaatsing van een AEHF-terminal op het grondstation, scheepsterminals en tactische terminals voor de Koninklijke marine, land- en luchtmacht. Als gevolg van vertraging in het AEHF-programma wordt de beschikbaarheid van satellietcapaciteit voor Nederland nu voorzien in 2009. Hierover vindt nog nader overleg plaats met de Verenigde Staten.

Overige investeringen

Naast bovengenoemde investeringen zijn er kleine investeringen en investeringen in munitie en projecten zoals infrastructuur die naar hun aard niet op een van de artikelonderdelen van groot materieel kunnen worden ondergebracht. Op het artikelonderdeel munitie zijn daarbij de uitgaven geraamd voor de aanschaf van kapitale munitie. Tevens is daar ondergebracht de aanschaf van conventionele munitie voor kanons en klein kaliber wapens voor zover dit geldt als aanvulling van de oorlogsvoorraden. Voorts is de opbouw van voorraden nieuwe typen conventionele munitie, zoals voor het LCF, hiervan een onderdeel. Als basis voor de raming van kapitale munitie wordt de «NATO Maritime Stockpile Policy Guidance» gehanteerd. Hierin zijn normen voor de Koninklijke marine vastgesteld, uitgaande van de sterkte en samenstelling van de vloot.

Naar aanleiding van de motie-Van 't Riet c.s. (26 900 nr. 12) bestudeert Defensie de vervanging van de L-fregatten nader. De operationele behoeftestelling wordt in 2003 aan de Kamer aangeboden. Vóór 2008 is geen beslag op de begroting voor dit project voorzien.

Subsidies

De Koninklijke marine verleent subsidies aan instanties die activiteiten uitvoeren die het belang van de Zeemacht dienen. Het betreft de Koninklijke marine Jacht Club (€ 0,053 miljoen), de Marine Watersportvereniging (€ 0,032 miljoen), de Koninklijke Vereniging Marine Officieren (€ 0,034 miljoen), het Zeekadettenkorps (€ 0,007 miljoen) en de Stichting Militaire Tehuizen Overzee (€ 0,023 miljoen). In totaal wordt in 2003 voor een bedrag van € 0,149 miljoen aan subsidies verleend. Deze vermelding vormt voor de onder dit artikel opgenomen subsidieverleningen de wettelijke grondslag als bedoeld in artikel 4.23, derde lid, onder c van de Algemene Wet Bestuursrecht.

Ontvangsten

De ontvangstenbegroting van de Koninklijke marine beslaat in 2003 € 115,9 miljoen. Deze ontvangsten hebben onder andere betrekking op:

• aan personele uitgaven gerelateerde ontvangsten voor onder andere voeding, huisvesting, onderwijskosten van gezinsleden in het buitenland en geneeskundige declaraties;

• teruggevorderde BTW (de grootste post);

• ontvangsten voor werkzaamheden en dienstverlening door het Marinebedrijf;

• terugontvangsten op Foreign Military Sales-programma's;

• verrekeningen met Navo-partners;

• verrekening van (mede)gebruik van de vliegkampen Valkenburg en De Kooy.

Indien de ontvangsten het gevolg zijn van het in rekening brengen van gemaakte kosten voor het verlenen van diensten of goederen aan andere beleidsterreinen of Defensie baten-lastendiensten worden additionele uitgaven gehanteerd.

Indien ontvangsten het gevolg zijn van het in rekening brengen van gemaakte kosten voor het verlenen van diensten en goederen aan andere ministeries of derden worden respectievelijk integrale kosten en marktconforme prijzen gehanteerd.

Budgetflexibiliteit

De budgetflexibiliteit van dit beleidsartikel wordt in onderstaande tabel opgenomen en vervolgens in de begrotingsgrafiek weergegeven.

Budgetflexibiliteit

Veronderstellingen

De volgende veronderstellingen liggen ten grondslag aan het beoogde beleid en de context waarin dit moet worden uitgevoerd.

De realisatie van de operationele doelstellingen in de begroting is afhankelijk van een adequate personele vulling van de organisatie. Daarom moeten werving en uitstroom zich volgens plan ontwikkelen. De achterblijvende werving van operationeel en technisch personeel en de mate van uitstroom in het recente verleden hebben aangetoond, dat voor het zekerstellen van de (operationele) prestaties grote inspanningen vereist zijn.

Voorts is de volledige uitvoering van het beleid mede afhankelijk van een stabiele verhouding tussen de euro en de dollar.

Groeiparagraaf VBTB

De prestatiegegevens van het Mariniers Opleidingscentrum worden in de ontwerpbegroting 2004 nog verder uitgebreid met de bij- en omscholingsopleidingen. Voor het Centrum voor Automatisering van Missiekritieke Systemen worden in de ontwerpbegroting 2004 eveneens prestatiegegevens geïntroduceerd zodat aangesloten kan worden bij de overige ondersteunende eenheden. Bovendien bestaat voor de ontwerpbegroting 2004 het voornemen om de prestatiegegevens van de ondersteunende eenheden nader te specificeren over de afnemers.

Beleidsartikel 02 Koninklijke landmacht

Algemene beleidsdoelstelling

De Koninklijke landmacht levert met landstrijdkrachten een bijdrage aan de hoofddoelstellingen van de krijgsmacht. Uitgangspunt is dat de algemene verdedigingstaak moet kunnen worden uitgevoerd. Tevens levert de Koninklijke landmacht een bijdrage aan het halen van het Nederlandse ambitieniveau. Hiervoor dient een scala aan taken te kunnen worden uitgevoerd in verschillende scenario's in zowel Navo- als EU-verband. Belangrijke kenmerken van het hiervoor benodigde optreden zijn veelzijdige inzetbaarheid binnen het gehele geweldsspectrum, modulaire inpasbaarheid in multinationale verbanden en een expeditionaire oriëntatie, zodat inzet over grote afstanden en snelle ontplooiing mogelijk zijn. De Koninklijke landmacht levert de gevechtskracht voor het fysiek bezetten en beheersen van gebieden, waarbij gebruik wordt gemaakt van middelen waarvan een belangrijke afschrikwekkende werking uitgaat en die worden gebruikt om eigen en bondgenootschappelijke troepen te beschermen en zo nodig tegenstanders uit te schakelen. Ze is in staat een verscheidenheid aan middelen in te zetten om de tactische mobiliteit te verschaffen die een strijdmacht nodig heeft om, ook op grote afstand van Nederland, de gebeurtenissen te beïnvloeden (preventief) en te kunnen reageren op onvoorziene negatieve ontwikkelingen (reactief). Met de beschikbare capaciteiten kan de Koninklijke landmacht ook civiele overheden ondersteunen bij de handhaving van de rechtsorde en veiligheid.

Nader geoperationaliseerde doelstellingen

De geoperationaliseerde doelstellingen van de Koninklijke landmacht worden weergegeven in de onderstaande doelstellingenmatrix. Hierin is aangegeven hoeveel eenheden (kwantiteit) binnen welke termijn (reactietijd) beschikbaar dienen te zijn voor inzet ten behoeve van de drie hoofddoelstellingen van Defensie. Uitgangspunt daarbij is dat de eenheden binnen de aangeven gereedheidstermijn voor het gehele geweldsspectrum inzetbaar zijn (kwaliteit). De indeling van de gereedheidstermijnen sluiten aan bij de Navo-indeling in High Readiness Forces (HRF), Forces of Lower Readiness (FLR) en Long Term Build-up Forces (LTBF). De eerstvolgende evaluatie naar de doelstellingen van dit beleidsartikel vindt plaats in 2006.

¹ De logistieke eenheden binnen de brigade zijn in het schema niet opgenomen. Hun gereedheid is gerelateerd aan de te ondersteunen eenheden.

² Bij inzet van een gemechaniseerde brigade als Peace Enforcing (PE) brigade wordt deze aangevuld door de eenheden van de andere brigade.

³ Intelligence surveillance target acquisition and reconaissance (Istar)module: deze modulair opgebouwde eenheid bestaat uit Verkennings-, Remotely Piloted Vehicle (RPV)-, Elektronische Oorlogsvoerings- (EOV), Militaire Inlichtingen (MI)- en Artillerie ondersteuningsmiddelen.

⁴ Bij inzet als onderdeel van een samengesteld noodhulpbataljon geldt de gereedheidstermijn van 10 dagen. Personeel ten behoeve van noodhulpverkenningsteam heeft een gereedheidstermijn van 24 uur.

⁵ Drie parate NBC-pelotons zijn ingedeeld bij de constructiecompagnieën. Één peloton heeft een gereedheidstermijn van 10 dagen.

⁶ Stafelement ten behoeve van Support Command 11 Air Manoeuvre Brigade.

⁷ De parate eenheden van beide Bevoorradings- en Transportbataljons kennen gezamenlijk een interne driedeling. Hiermee is (samen met de brigadebevoorradingscompagnie) de ondersteuning (National Support Element) ten behoeve van maximaal 3 bataljons over 2 assen mogelijk.

⁸ Het parate deel van 400 Geneeskundigbataljon kent een interne driedeling. Hiermee is (samen met de brigadegeneeskundigecompagnie) de ondersteuning ten behoeve van maximaal 3 bataljons over 2 assen mogelijk.

⁹ Natresbataljons direct inzetbaar voor nationale taken.

Veranderdoelstellingen

Onderstaand worden de veranderdoelstellingen van de Koninklijke landmacht toegelicht, voor zover deze geen materieelprojecten betreffen. Materieelprojecten worden toegelicht in de paragraaf investeringen.

HRF(L)HQ

Sinds eind 2000 werkt de legerkorpsstaf zich op tot een snel inzetbaar binationaal hoofdkwartier, het «High Readiness Force (Land) HeadQuarters» (HRF(L)HQ). De HRF-status van de legerkorpsstaf zal in 2002 een feit zijn. Ter ondersteuning van de staf worden een «Communication and Information System» (CIS)-bataljon en een «Combat Service Support» (CSS)-bataljon opgericht.

Operationele Gereedheidsstatus (OGS) 11 Air Manoeuvre Brigade in 2003

De 11 Luchtmobiele brigade gaat samen met de Tactische Helikopter Groep van de Koninklijke luchtmacht op in één inzetbare eenheid, de 11 Air Manoeuvre Brigade. Deze geïntegreerde eenheid bereikt ultimo 2003 haar operationele gereedheid. Bij de 11 Luchtmobiele brigade worden de komende jaren enige organisatiewijzigingen doorgevoerd. Deze organisatieaanpassing is mede het gevolg van de transformatie van de luchtmobiele doctrine tot een «Air Manoeuvre» doctrine. Hierover vindt internationale (doctrinaire) afstemming plaats met het Verenigd Koninkrijk.

Versterken van de gevechtskracht en het expeditionaire vermogen

De drie gemechaniseerde brigades van 1 Divisie «7 December» zijn de eenheden die in de meeste gevallen de bataljons leveren voor vredesoperaties. Om het voortzettingsvermogen te vergroten wordt de parate capaciteit van deze brigades versterkt door per brigade het gedeeltelijk parate pantserinfanteriebataljon geheel paraat te stellen. De laatste compagnieën worden uiterlijk in 2004 paraat gesteld. Het parate pantserinfanteriebataljon zal dan bestaan uit vier parate compagnieën. De Remotely Piloted Vehicle-batterij is als onderdeel van het Intelligence Surveillance Target Acquisition and Reconnaissance (ISTAR)-bataljon per 1 januari 2002 operationeel gesteld. De eenheid werkt zich nu op tot het voor operationele inzet gewenste niveau van geoefendheid. Naar verwachting kan een deel van de eenheid vanaf medio 2003 worden ingezet.

Optimaliseren platform Peace Enforcement brigade

Voor inzet in het hoge deel van het geweldsspectrum dient aan een hoge trainingsstandaard voor gevechtsoperaties te worden voldaan. De invulling en oefening van de brigades voor de zwaardere taken als «Joint Peace Enforcement» platform (PE-brigade) zullen in de planperiode meer aandacht krijgen. Het huidige accentmodel, waarin de drie brigades een half jaar de tijd hebben voor recuperatie, een half jaar voor opleiding en training en vervolgens een half jaar inzetbaar zijn, wordt daarom herzien. In het verbeterde accentmodel krijgen de brigades meer tijd om te oefenen en trainen, maar zijn vervolgens ook langer beschikbaar voor uitzending; één jaar en niet slechts een half jaar zoals in het huidige model.

Joint Air Defence School (JADS)

Op de luchtmachtbasis De Peel worden de grondgebonden luchtverdedigingseenheden (GLVD) van de Koninklijke landmacht en de Koninklijke luchtmacht gestationeerd om samen te werken binnen JADS en JADCentre. Dit leidt tot de gewenste verdieping van de operationele samenwerking binnen de Nederlandse GLVD en geeft op termijn mogelijkheden tot internationalisering. Daarnaast zijn er dringende redenen om de huidige locatie van de GLVD van de Koninklijke landmacht (de Prins Mauritskazerne te Ede) te verlaten. Daarbij gaat het vooral om de staat van de infrastructuur en de planologische ontwikkelingen in de directe omgeving. De verhuizing van de GLVD van de Koninklijke landmacht naar De Peel vindt plaats in 2004 en 2005.

Stroomlijning van de bedrijfsvoering en staven

De Koninklijke landmacht heeft een onderzoek gestart naar een «stroomlijning van de bedrijfsvoering en staven» (SBSKL). Dit onderzoek wordt uitgevoerd in het kader van een verbetering van de «teeth» (meer groen op de grond) ten opzichte van de «tail» en een meer op het operationeel optreden afgestemde bedrijfsvoering («work as you fight»). Met uitzondering van het Nederlandse aandeel in de staf van het HRF(L)HQ zullen alle operationele eenheden en operationele staven van de Koninklijke landmacht in één Operationeel Commando worden opgenomen. De staf van de 1 Divisie zal om deze reden worden omgevormd. Verder zal éénhoofdige verantwoordelijkheid voor de personele keten en de materieellogistieke keten in respectievelijk een Personeelscommando en een Materieellogistiek Commando worden ingevoerd.

Overzicht budgettaire gevolgen van beleid

De financiële middelen die de Koninklijke landmacht ter beschikking staan voor het realiseren van haar doelstellingen en activiteiten zijn opgenomen in de volgende tabellen. Omdat de 1 Divisie «7 December» de bedrijfvoeringstaken van het 1(GE/NL)Corps heeft overgenomen, is in de tabel budgettaire gevolgen 1(GE/NL)Corps vervangen door 1 Divisie «7 December».

Activiteiten

De Koninklijke landmacht hanteert voor het realiseren van bovenstaande doelstellingen de volgende organisatiestructuur:

1 Divisie «7 December»

In verband met de vorming van de HRF(L)HQ heeft de 1 Divisie «7 December» de taken in het kader van de vredesbedrijfsvoering van het 1 (GE/NL) Corps overgenomen. De 1 Divisie is daarmee nu de belangrijkste leverancier binnen de Koninklijke landmacht van operationeel gerede eenheden. De 1 Divisie bestaat uit de Divisiestaf, het Nederlandse deel van het HRF(L)HQ, de Luchtmobiele brigade, drie gemechaniseerde brigades, het Divisie Gevechtssteun Commando en het Divisie Logistiek Commando.

Opleiden en trainen zijn de kernactiviteiten die leiden tot het tijdig beschikbaar hebben van operationeel gerede eenheden. Daarnaast wordt 1 Divisie ook belast met het uitvoeren van steunverlenende activiteiten. Binnen deze opleidings- en trainingsactiviteiten is het oefenen één van de belangrijkste pijlers waarop de operationele gereedheid wordt gebouwd. Dit wordt als volgt gekwantificeerd:

¹ Operationele Gereedheidsstatus

² Combat Manoeuvre Training Center

³ Voor de jaren 2001 en 2002 is de verdeling over de oefeningen niet beschikbaar

⁴ Schietoefening Bergen

De Koninklijke landmacht onderkent in haar opleidings- en trainingstraject verschillende niveaus van oefeningen. Op laagste niveau (niveau I) wordt de individuele militair getraind. Daarboven worden de groeps- (niveau II), pelotons- (niveau III) en compagnieoefeningen (niveau IV) onderscheiden. Omdat bataljons voor vredesoperaties kunnen worden ingezet en brigades het platform voor peace-enforcing vormen zijn de oefeningen van deze eenheden (respectievelijk niveau V en VI) separaat in de tabel opgenomen. Tijdens het oefenen op een bepaald niveau worden ook de oefendoelen van lagere niveaus getraind.

Nationaal Commando (NATCO)

Het ondersteunende NATCO bestaat in 2003 uit een ressortstaf, vijf Regionaal Militaire Commando's, het Netherlands Armed Forces Support Agency Germany, het Landelijk Bevoorradingsbedrijf KL, het Hogere Onderhoudsbedrijf KL en het Explosieven Opruimingscommando KL (EOCKL). Wegens het grotendeels civiele karakter van het EOCKL is deze eenheid geraamd onder het beleidsartikel Civiele Taken.

De volgende activiteiten worden onderscheiden:

• operationele diensten: hieronder vallen alle steunverleningen;

• logistieke diensten: het uitvoeren van hoger onderhoud, bevoorrading, beheer en opleg;

• facilitaire diensten: dit zijn diensten op het gebied van infrastructuur en milieu, klein onderhoud, integrale veiligheidszorg, geleverde voedings- en kantinediensten, ontwikkeling en ontspanning, taken voor de in Duitsland gelegerde eenheden;

• specifieke diensten: dit betreft de gedetineerdenzorg, reproductiewerkzaamheden, functioneel beheer van Koninklijke landmacht-brede IT-systemen.

Opleidings- en TrainingsCommando (OTCKL)

In de periode tot 2006 wordt het COKL omgevormd tot het OTCKL, waarmee de kennis van training en opleiding wordt geconcentreerd en flexibeler en effectiever aan 1 Divisie kan worden aangeboden.

Het OTCKL bestaat uit een staf, acht opleidingscentra (Manoeuvre, Vuursteun, Genie, Ede, Logistiek, Rijden, Initiële Opleidingen en de Koninklijke Militaire School) en twee bijzondere organisatie-eenheden: de Begeleidingsorganisatie Civiel Onderwijs en de Lichamelijke Oefening en Sportorganisatie. De Begeleidingsorganisatie Civiel Onderwijs ondersteunt BBT'ers bij het zoeken naar en volgen van civiele opleidingen.

Overige Eenheden BLS

De Overige Eenheden BLS ondersteunen de Landmachtstaf en de overige ressorts bij het uitvoeren van de hun opgedragen taken. Hieronder vallen de Directie Personeel en Organisatie, de Directie Materieel, de Koninklijke Militaire Academie en de Topografische Dienst Nederland (TDN). De TDN voorziet de Koninklijke landmacht van geografische informatie in de vorm van bestanden, kaartseries en afgeleide producten. Voorzien wordt dat deze dienst wordt overgedragen aan het Kadaster.

Landmachtstaf

De Landmachtstaf ondersteunt de bevelhebber bij de sturing van de Koninklijke landmacht. De Landmachtstaf zorgt voor het uitwerken van het beleid, het opstellen van plandocumenten en de informatie-uitwisseling met de Centrale organisatie. Tot slot verzorgt de Landmachtstaf de beleidsmatige voorbereiding, de coördinatie en de evaluatie van alle uitzendingen en treedt zij op als aanspreekpunt en coördinator van contacten met de Defensiestaf en met instanties buiten de Koninklijke landmacht.

Investeringen

Onderstaand wordt per onderscheiden begrotingscategorie nader ingegaan op investeringsprojecten. Hierbij is de informatie welke tot voor kort in het Materieelprojectenoverzicht werd opgenomen met de financiële informatie uit de artikelsgewijze toelichting samengevoegd. De projecten die hier nader worden toegelicht zijn de DMP-projecten die in realisatie zijn en de DMP-projecten waarover in het begrotingsjaar een behoeftestellingsbrief naar het Parlement zal worden gezonden.

Het beleid is gericht op verbetering van het bestaande materieel, opheffing van tekortkomingen en vervanging van verouderd materieel door modern hoogwaardig materieel.

Automatisering

Project Tracking en Tracing

Dit project voorziet in de verwerving van een «tracking en tracing» systeem voor het volgen van de goederenstromen tijdens expeditionair optreden in crisisbeheersingsoperaties tot en met het niveau van inzet van een «Peace Enforcing» brigade. In 2005 dient Defensie te beschikken over een gestandaardiseerd en werkend systeem dat in staat is afzonderlijke zendingen door de gehele logistieke keten te volgen. Het vormt daarmee het eerste element van een Navo «tracking en tracing»-systeem dat aansluit bij internationaal ingevoerde civiele standaarden.

Logistiek

Project Wissellaadsystemen 165kN

Dit project omvat de verwerving van vrachtauto's, containers, flatracks, aanhangwagens en overslagmiddelen voor de parate eenheden. Het militaire voertuig dat zowel containers als flatracks met lading kan laden, vervoeren en lossen, wordt het basisvoertuig voor de fysieke distributie. De Koninklijke landmacht zal het project in single service management uitvoeren voor de andere krijgsmachtdelen. Als gevolg van prioriteitstelling binnen de projecten van de Koninklijke landmacht is de planning van de instroming van de wissellaadsystemen aangepast. Dit project zal een bijdrage leveren aan de Europese tekortkoming op dit gebied

Project Vervanging Trekkeropleggercombinatie (Tropco's) 400kN en 650kN

Dit project voorziet in de verwerving van twee typen trekkeropleggercombinaties ter vervanging van de huidige generatie technisch verouderde voertuigen. De lichte versie van 400kN is geschikt voor het vervoer van onder andere het toekomstige infanterievoertuig en andere uitrustingsstukken, zoals brugdelen. De zware versie van 650kN is geschikt voor het vervoer van de (gemodificeerde) gevechtstank Leopard 2A6 en afgeleide versies en voor de nieuwe gemechaniseerde vuurmond, de PzH 2000. Instroming is voorzien vanaf 2004.

Commandovoering, verbindingen en gevechtsinlichtingen

Programma TITAAN (Theater Independent Tactical Army and Airforce Network)

Het huidige communicatiesysteem van de Koninklijke landmacht, Zodiac, is onvoldoende geschikt voor datacommunicatie en is niet in staat operaties over grote afstanden en eventueel in bergachtig gebied te ondersteunen. Hierdoor kan Zodiac niet worden ingezet tijdens crisisbeheersingsoperaties. De Koninklijke landmacht voorziet uitgezonden eenheden op ad-hoc basis van aanvullende verbindingsmiddelen. De Koninklijke landmacht heeft, evenals de Koninklijke luchtmacht, ten gevolge van de veranderende operationele dimensies behoefte aan mobiele C2-ondersteuningssystemen. Met Titaan wordt in deze behoefte voorzien. Binnen het programma worden communicatiemiddelen, beveiligingsmodules, interfaces, etc. verworven. Ook worden onder dit programma nieuwe straalzenders verworven.

Project Battlefield Management System (BMS)

Het BMS is een systeem voor de ondersteuning van Command en Control (C2) op het niveau van het bataljon en lager. De Koninklijke landmacht zal het BMS als eerste implementeren bij 13 Mechbrig. Afhankelijk van de resultaten hiervan wordt het BMS daarna beperkt ingevoerd bij operationele eenheden. Als gevolg van prioriteitstelling is de volledige invoering van het systeem vertraagd.

Luchtverdediging

Future Ground Based Air Defence system (FGBAD) 1^e fase

Het project Future Ground Based Air Defence system (voorheen genoemd NESRADS) bestaat uit twee delen, BMC4I (Battlefield Management Command, Control, Communication, Computerisation en Intelligence) en SHORAD (Short Range Air Defence), de zogenaamde «shooters». Door invoering van BMC4I wordt het mogelijk de luchtverdedigingssystemen van zowel de Koninklijke marine, de Koninklijke landmacht als de Koninklijke luchtmacht en andere Navo- en EU-partners aan elkaar te koppelen (plug and fight). Het project wordt gefaseerd uitgevoerd. De eerste twee fasen omvatten de verwerving van het deel van de BMC4I-middelen dat noodzakelijk is voor joint samenwerking met de Koninklijke luchtmacht (op luchtmachtbasis «De Peel»), alsmede internationale samenwerking met Duitsland. Deze samenwerking zal worden ingebracht als deel van de bestaande Umbrella MOU voor luchtverdediging met onder andere Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Noorwegen en Turkije.

Manoeuvre

Project Licht Verkennings- en Bewakingsvoertuig (LVB) en klein pantservoertuig

Dit project wordt in samenwerking met Duitsland uitgevoerd. Het voertuig vervangt de verouderde M113 en de Landrover. Eind 2001 is het contract voor de productie en levering van de lichte verkennings- en bewakingsvoertuigen getekend. Vanaf medio 2003 zullen de 202 voertuigen onder de benaming «Fennek» aan de Koninklijke landmacht worden geleverd. Daarnaast voorziet het project in de verwerving van 208 kleinere pantserwielvoertuigen in een algemene dienst-versie en een versie voor de anti-tankteams.

Project Vervanging Pantservoertuigen, deelproject Groot Pantserwielvoertuig (GTK/MRAV/PWV), 1^e fase

Dit project maakt deel uit van het overkoepelend project Vervanging Pantservoertuigen en voorziet in de verwerving van een groot gepantserd wielvoertuig ter vervanging van het pantserrupsvoertuig YPR in de afgeleide versies voor onder meer gewondentransport, commandovoering en de berging van voertuigen. Hiervoor is aansluiting gezocht bij het Duits-Britse pantserwielvoertuigenproject GTK/MRAV. Voor de deelname aan de ontwikkeling is het contract in 2001 getekend. Als gevolg van prioriteitstelling wordt het project gefaseerd uitgevoerd. De 1^e fase omvat de ontwikkeling en een initiële serie van 200 voertuigen. De verwerving van de 2^e serie voertuigen zal in een later stadium plaatsvinden.

Project Vervanging Pantservoertuigen, deelproject Infanterie Gevechtsvoertuig (IGV)

Dit project betreft de vervanging van de YPR PRI door een nieuw infanteriegevechtsvoertuig. Als gevolg van prioriteitstelling is de invoering van het voertuig vertraagd. In 2003 wordt de inpasbaarheid van een 35mm boordwapen beproefd in het nieuwe infanteriegevechtsvoertuig.

Project Gevechtswaardeverbetering Leopard 2

Het project Verbetering Leopard 2 wordt in twee fasen uitgevoerd. De eerste fase, de bescherming van het personeel door het verbeteren van de bepantsering, is reeds voltooid. In deze tweede fase wordt de vuurkracht van de Leopard 2 verbeterd door het aanbrengen van een verlengde schietbuis en het verwerven van verbeterde munitie. Met deze aanpassingen is de Leopard 2 ook in de nabije toekomst in staat moderne tanks uit te schakelen.

Project Medium Range Antitank (MRAT)

Het medio 2001 getekende contract omvat de aanschaf van een fire-and-forget medium range anti-tanksysteem met een effectieve dracht tot 2000 meter. Met deze aanschaf worden in de jaren 2003 en 2004 de operationeel verouderde DRAGON- en TOW-systemen van de infanterie- en verkenningseenheden van de Koninklijke landmacht en het Korps mariniers vervangen. Het fire-and-forget-systeem vermindert de kwetsbaarheid van het bedienend personeel.

Project Tactische Indoorsimulator (TACTIS)

TACTIS is een indoor-simulatiesysteem waarmee in verschillende teamsamenstellingen in een door een computer gegenereerd oefenterrein kan worden getraind. De resultaten van de gevechtssimulaties kunnen worden geëvalueerd. Aan de TACTIS-kern kunnen verschillende (wapensysteem-)deelsimulatoren worden gekoppeld. TACTIS voorziet tevens in de vervanging van de bedieningssimulator voor de Leopard 2.

Project Gevechtsveldcontroleradar

Het project wordt in samenwerking met de Koninklijke marine uitgevoerd. Het systeem moet, ter ondersteuning van het optreden van verkenningseenheden van de Koninklijke landmacht en het Korps mariniers, tot een afstand van twintig kilometer personen, voertuigen en helikopters kunnen detecteren en classificeren. Het moet inslagen van granaten tot ongeveer twaalf kilometer kunnen waarnemen. In vredesoperaties kan de radar een belangrijke rol spelen bij de bescherming van het personeel. Invoering zal in 2004 zijn afgerond.

Project Duelsimulatoren en geïnstrumenteerd oefenterrein (DS-IOT)

Het gebruik van deze middelen maakt het mogelijk zeer realistisch te velde te oefenen, mede doordat het oefenverloop kan worden geregistreerd en geëvalueerd.

Vuursteun

Project Vervanging M109

Dit project betreft de vervanging van de parate M109-vuurmonden. Het project is inclusief de verwerving van een initieel munitiepakket «extended range» 155 mm projectielen, waarvoor een separaat verwervingstraject wordt voorbereid. De vervanging wordt uitgevoerd vanaf 2003. Hierbij worden de M109-vuurmonden van de parate afdelingen veldartillerie op brigade-niveau vervangen door de nieuwe vuurmond, de Panzerhaubitze (PzH) 2000. De beste vrijkomende M109-vuurmonden worden dan deels ingedeeld bij de reserve-afdelingen veldartillerie op divisieniveau. Hierna zal de verouderde getrokken vuurmond M114 uitfaseren.

Project Waarnemingsopbouw

Het project voorziet in een modificatie van de functionaliteiten van de hoogwaardige waarnemingsapparatuur van het Licht Verkennings- en Bewakingsvoertuig (LVB). Daarmee wordt deze apparatuur ook geschikt voor het waarnemen en leiden van artillerie- en mortiervuur. Ook voorziet dit project in de koppeling met het «Advanced Fire Support Information System» en is het opgenomen in de «NATO force goals 2000».

Gevechtssteun

Project Vervanging Brugleggende tank Leopard 1

Het project betreft de vervanging van de brugleggende tank Leopard 1 die thans in gebruik is bij de pantsergeniecompagnieën. De ontwikkelingsfase waarin het project momenteel verkeert, wordt samen met Duitsland uitgevoerd. Als gevolg van prioriteitstelling is de planning voor dit project aangepast. De verwervingsvoorbereidingsfase valt thans buiten de periode van de meerjarenbegroting.

Infrastructuur

Infrastructuurproject Legering officieren en onderofficieren in Den Haag

De legering in Den Haag wordt gerealiseerd in samenwerking met de Koninklijke marine en de Koninklijke marechaussee. De totale financiële projectomvang is daarop gebaseerd. Dit project is gemandateerd.

Infrastructuurproject Integrale Veiligheidszorg (IVZ)

De herstructurering van de Koninklijke landmacht en de overgang naar een beroepskrijgsmacht zijn aanleiding de bewaking en beveiliging van militaire objecten op een andere wijze in te richten. Doel is enerzijds het verhogen van de kwaliteit van de bewaking en anderzijds het bereiken van een personeelsreductie. Het project IVZ is gebaseerd op een nieuw concept van bewaken en beveiligen, dat bestaat uit een mengeling van organisatorische, bouwkundige en elektronische maatregelen. Van de 16 regio's die van het systeem worden voorzien, zijn er 13 grotendeels gereed.

Project Hoger Onderhoud KL

Dit project betreft een studie naar de toekomst van het hoger onderhoud van de Koninklijke landmacht. In deze studie wordt de wenselijkheid en mogelijkheid onderzocht om (een deel van) de mechanisch georiënteerde werklast te privatiseren. In de huidige budgetreeksen is rekening gehouden met een mogelijke privatisering van een deel van de Mechanische Centrale Werkplaats en een vervangende huisvesting voor de Elektronische Centrale Werkplaats.

Infrastructuurproject De Peel

Ten behoeve van de concentratie van de luchtverdedigingseenheden van de Koninklijke landmacht en de Koninklijke luchtmacht worden achtereenvolgens een Joint Air Defence School en een Joint Air Defence Centre opgericht. Het project wordt gerealiseerd door verbouw van bestaande infrastructuur en door nieuwbouw.

Infrastructuurproject De Strijpse Kampen

De eenheden van het Opleidingscentrum Rijden op het Prinses Irene Kamp te Eindhoven en de Frederik Hendrikkazerne in Venlo worden geconcentreerd op de Strijpse Kampen in Oirschot. Het project is mede gefinancierd door de gemeente Eindhoven. Dit project wordt volledig door nieuwbouw gerealiseerd.

Niet meer opgenomen DMP-projecten

Als gevolg van de algehele stijgende uitgaventendens van de Koninklijke landmacht is de planning van een aantal materieelprojecten aangepast en zodanig in tijd verschoven dat ze niet meer in de toelichting voorkomen. Het betreft de projecten:

• Vervanging vrachtauto 100 kN

• Vervanging ziekenauto MB L 508 D

• Vervanging aggregaten

• Antitankwapen korte dracht (Short Range Anti Tank SRAT)

• Soldier Modernisation Programme

• Grondgebonden doelopsporingsmiddelen

• Vervanging mijnsysteem

• Verschietbaar anti-tank mijnsysteem

• Mijndoorbraaksysteem/Vervanging Leopard 1 Genietank

• Capability Upgrade Program (CUP) KL EOV systeem

• Elektronische Oorlogsvoering (EOV) fase 2

Het project Gevechtswaarde instandhouding Pantser Rups Tegen Luchtdoelen ( GWI PRTL) is inmiddels geheel afgerond evenals de projecten Vervanging enkel zijband (EZB) radio's en Remotely Piloted Vehicle (RPV).

Niet onder Investeringen vallende exploitatieprojecten

Project NBC-kleding

Het project betreft een gemandateerd exploitatieproject van de Directie Materieel (vallend onder het ressort Overige eenheden BLS) met een technologisch sterk vernieuwend karakter. Het uitgangspunt is de Navo-eis dat het personeel moet kunnen beschikken over kleding die gedurende minimaal 24 uur bescherming biedt. De bestaande kleding is technisch aan het verouderen, waardoor de effectiviteit afneemt. De totale krijgsmachtbehoefte zal in drie fasen worden aangeschaft.

Subsidies en bijdragen

De Koninklijke landmacht verleent subsidies aan de stichtingen Koninklijk Nederlands Leger- en Wapenmuseum «Generaal Hoefer» (KNLWM) (€ 0,718 miljoen) en Jeugdwerk Duitsland (€ 0,195 miljoen). Het KNLWM verzamelt en bewaart voorwerpen van krijgsgeschiedkundige aard. De stichting Jeugdwerk Duitsland richt zich op de uitvoering van jeugd- en jongerenwerk voor in Duitsland woonachtige kinderen van Nederlandse militairen.

Ontvangsten

De ontvangstenraming van de Koninklijke landmacht bedraagt in 2003 € 59,5 miljoen. De geraamde ontvangsten hebben betrekking op verhaalde salaris- en ziektekosten bij ongevallen, inhoudingen wegens het verstrekken van kleding, voeding, verhuur van woningen, vermindering afdracht loonheffing en de terugvordering van BTW. Voorts vormen de verkoop van topografische kaarten en drukwerk en de ontvangsten uit dienstverlening bronnen van ontvangsten. Waar de ontvangsten het gevolg zijn van in rekening gebrachte tarieven, zijn deze tarieven kostendekkend.

Budgetflexibiliteit

De budgetflexibiliteit van dit beleidsartikel wordt in onderstaande tabel opgenomen en vervolgens in de begrotingsgrafiek weergegeven

Budgetflexibiliteit

Veronderstellingen

De hoofdinspanning van de Koninklijke landmacht is en blijft de komende jaren gericht op de voorbereiding en daadwerkelijke inzet van eenheden. Met de vergroting van de parate capaciteit en de bijgestelde toepassing van het accentmodel wordt daarvoor een goede basis gelegd. De drie gemechaniseerde brigades en de Luchtmobiele brigade vormen de hoekstenen van de Koninklijke landmacht, van waaruit een platform PE-brigade of modules van bataljonsgrootte worden samengesteld voor vredesmissies of als kern van een peace-enforcing strijdmacht kunnen dienen.

Groeiparagraaf VBTB

Om de relatie tussen de doelstellingen, activiteiten en middelen verder te verbeteren zijn in deze begroting de te bereiken operationele doelstellingen voor de operationele eenheden apart inzichtelijk gemaakt. Wat betreft de 1 Divisie zijn de opleidings- en trainingsactiviteiten van de gevechtsgerede eenheden gekwantificeerd voor de niveau V- en VI-oefeningen. De oefendagen voor de oefeningen niveau I tot en met IV zullen in de begroting 2004 in het activiteitenoverzicht van de 1 Divisie per opgenomen eenheid worden verdeeld. Daarnaast zal worden onderzocht of een koppeling tussen bevoorradings- en onderhoudsactiviteiten enerzijds en de niveau V- en VI-oefeningen van de 1 Divisie anderzijds tot stand kan worden gebracht.

Het compleet inzichtelijk maken van alle prestaties/prestatiegegevens van het NATCO als facilitair bedrijf voor de Koninklijke landmacht (maar ook voor andere krijgsmachtdelen en in voorkomend geval andere overheden) blijkt ingewikkeld. Het inzicht in het hoger onderhoud is verbeterd door een onderverdeling te maken naar onderhoud van elektronisch, mechanisch en overig materieel. In de begroting 2004 zal dit onderhoud in producten en diensten per afnemende eenheid worden weergegeven. De aanschafwaarde van de klasse I t/m V goederen (voeding, kleding en uitrusting, brandstof, munitie en overige goederen) is inzichtelijk gemaakt. Op termijn wordt bezien in hoeverre deze aanschafwaarde aan de activiteiten of eenheden van de 1 Divisie kan worden gerelateerd.

Bij OTCKL zijn de producten en diensten heroverwogen. Voor wat betreft de initiële opleiding is het aantal opgeleide leerlingen als outputgegeven inzichtelijk gemaakt. Voor de vervolgopleidingen zal voor de begroting 2004 het planningsbegrip opleidingsplaats (capaciteitsgegeven) worden vertaald in opgeleide leerlingen (outputgegeven). Het onderdeel LO/Sport zal in mensuren gehandhaafd blijven omdat deze dienst niet in meer zinvolle outputgegevens is uit te drukken. Ten aanzien van de trainingsondersteuning zal voor de begroting 2004 worden onderzocht of de ingezette capaciteit kan worden uitgedrukt in het aantal ondersteunde oefeningen per eenheid van de 1 Divisie.

Beleidsartikel 03 Koninklijke luchtmacht

Algemene beleidsdoelstelling

De Koninklijke luchtmacht levert met luchtstrijdkrachten een bijdrage aan de realisatie van de drie hoofddoelstellingen van de krijgsmacht door personeel en middelen inzetgereed te stellen en te houden. De Koninklijke luchtmacht levert slagkracht in de vorm van Airpower. Met haar inzetbaar personeel en middelen is zij in staat het luchtruim te domineren en daarmee vrijheid van handelen te creëren voor operaties vanuit de lucht, te land en ter zee. Luchtstrijdkrachten kunnen zich door reactiesnelheid, bereik, snelheid en mobiliteit goed aanpassen aan wisselende omstandigheden.

Nader geoperationaliseerde doelstellingen

De geoperationaliseerde doelstellingen van de Koninklijke luchtmacht worden weergegeven in de onderstaande doelstellingenmatrix. Hierin is aangegeven hoeveel eenheden (kwantiteit) binnen welke termijn (reactietijd) beschikbaar dienen te zijn voor inzet ten behoeve van de drie hoofddoelstellingen van Defensie. Uitgangspunt daarbij is dat de eenheden binnen de aangeven gereedheidstermijn voor het gehele geweldsspectrum inzetbaar zijn (kwaliteit). De indeling van de gereedheidstermijnen sluiten aan bij de Navo-indeling in High Readiness Forces (HRF), Forces of Lower Readiness (FLR) en Long Term Build-up Forces (LTBF). De eerstvolgende evaluatie naar de doelstellingen van dit beleidsartikel vindt plaats in 2007.

De gevechts-, transport- en Light Utility Helikopters van de Tactische Helikopter Groep Koninklijke luchtmacht (THGKlu) maken in het concept van 11 Air Manoeuvre Brigade (11 AMB) integraal deel uit van deze brigade. In 2003 zal de THGKLu de operationele gereedheidsstatus (OGS) bereiken. De inzetbaarheid van de Light Utility Helikopters wijzigt hierdoor van lange termijn inzetbaar (begroting 2002) naar korte termijn inzetbaar. Bij eventuele uitzendingen van delen van THGKLu wordt de invloed op het OGS-opwerkschema in de besluitvorming meegewogen.

Veranderdoelstellingen

Hierna worden de belangrijkste veranderdoelstellingen van de Koninklijke luchtmacht toegelicht voor zover het geen materieelprojecten betreffen. Deze laatste worden toegelicht in de paragraaf investeringen.

Versterking van de inzetbaarheid en het voortzettingsvermogen van de THGKLu

De organisatietabel van de THGKLu is uitgebreid met 300 functies. Hoewel met de uitbreiding rekening is gehouden in de aanstellingsopdrachten, zal in 2003 niet het volledige personeelsbestand zijn opgeleid.

Verbetering inzetbaarheid/voortzettingsvermogen van Reaction Force (RF)-squadrons

Het 306 squadron heeft de opleidingstaak overgenomen. Het 313 squadron wordt met ingang van eind 2002 operationeel aangeboden aan de Navo als High Readiness Force.

Opheffing 336 squadron en afstoting twee F-27M vliegtuigen

Het 336 squadron is opgeheven en de twee F-27M vliegtuigen zijn verkocht. De overdracht vindt plaats in 2002.

Vergroting doelmatigheid door integratie opleidingen in operationeel squadron

De integratie van het opleidingssquadron van de Groep Geleide Wapens in één van de vier operationele squadrons wordt in 2002 gerealiseerd.

Voortzettingsvermogen waarborgen door maatregelen in de logistieke sfeer

Op basis van de Defensienota 2000 is een defensiebreed beleidskader voor de logistieke ondersteuning van militaire operaties ontwikkeld. De behoefte hieraan is ontstaan ten gevolge van het feit dat de krijgsmacht in toenemende mate te maken krijgt met operaties met een joint karakter. Daarnaast is de logistieke ondersteuning van operaties in multinationaal verband niet langer uitsluitend een nationale verantwoordelijkheid. Het Logistiek Beleidskader 2006 wordt thans nader uitgewerkt en moet via een standaardisatie van logistieke basisgegevens leiden tot een defensiebrede procesharmonisatie en -standaardisatie. Belangrijke onderdelen hierbij betreffen de externe logistieke ondersteuning voor onder meer eenheden van de Koninklijke luchtmacht die binnen een landcomponent worden uitgezonden en de ondersteuning voor een Peace Keeping of een Peace Enforcing Operatie van een luchtcomponent.

Concentratie van de grondgebonden luchtverdediging op luchtmachtbasis De Peel

Zoals nu voorzien zal in 2003 een aanvang worden gemaakt met de bouw van infrastructuur voor de verplaatsing van de grondgebonden luchtverdediging van de Koninklijke landmacht naar luchtmachtbasis De Peel. Daarnaast worden plannen voor toekomstige samenwerking in werkgroepverband verder uitgewerkt. Het betreft de werkgroep «Platform De Peel» (PDP) die zich bezig houdt met het vaststellen van de personeelsconsequenties voor het platform, de werkgroep Infrastructuur, de werkgroep «Joint Air Defence School» (JADS) en de werkgroep «Joint Air Defence Centre» (JADC).

Budgettaire gevolgen van beleid

De financiële middelen die aan de Koninklijke luchtmacht ter beschikking staan voor het realiseren van de operationele doelstellingen zijn in de volgende tabel opgenomen.

Uitgavenverdeling naar wapensystemen

In de tabel budgettaire gevolgen van beleid zijn de uitgaven gepresenteerd van de Koninklijke luchtmacht die samenhangen met de realisatie van de operationele doelstellingen. Bij deze presentatie is de organisatorische indeling van de Koninklijke luchtmacht gehanteerd. In onderstaande tabel zijn de programmauitgaven exclusief investeringen van de Koninklijke luchtmacht op basis van de huidige beschikbare informatie zoveel mogelijk extra-comptabel toegerekend aan de operationele doelstellingen i.c. (clusters van) wapensystemen. Met deze presentatie wordt een belangrijke stap gezet in de richting van het gewenste inzicht in de met de operationele doelstellingen samenhangende uitgaven. In navolging hierop wordt voor 2004 gestreefd naar een verdere verfijning van de toerekeningssystematiek en het verduidelijken van de samenhang tussen doelstellingen, activiteiten en middelen.

Activiteiten

Voor het realiseren van de genoemde doelstellingen beschikt de Koninklijke luchtmacht over de volgende organisatiestructuur.

Tactische Luchtmacht

De Tactische Luchtmacht (TL) bestaat uit een staf TL en de operationele onderdelen van de Koninklijke luchtmacht. De operationele eenheden zijn verdeeld in de volgende vijf clusters: jachtvliegtuigen, helikopters, luchttransport, grond-lucht geleide wapens en commandovoering.

De TL levert de operationeel inzetbare eenheden. Hiertoe dienen de eenheden te voldoen aan specifieke gereedheidseisen, waarvoor zij een jaarlijks oefenprogramma (JOP) uitvoeren. Dit JOP bestaat uit specifieke trainingen en deelname aan oefeningen binnen en buiten Navo-verband. Het JOP voldoet aan de eisen die de Navo stelt aan de verschillende eenheden, wapensystemen en middelen.

Jachtvliegtuigen

Voor operaties met de F-16 beschikt de TL over de vliegbases Leeuwarden, Twente en Volkel (de drie «Main Operating Bases« – MOB's) met elk twee inzetbare squadrons van 18 F-16's. Om aan de eisen van directe inzetbaarheid te voldoen dient de cluster jachtvliegtuigen in 2003 over 120 volledig opgeleide en operationeel inzetbare vliegers te beschikken. De individuele F-16 vlieger van de Koninklijke luchtmacht dient te voldoen aan de Navo-eis om een jaarlijks oefenprogramma (JOP) van 180 vlieguren te hebben doorlopen.

In 2003 wordt het activiteitenniveau weer teruggebracht naar het vereiste niveau. Voor het jaar 2002 is besloten het vliegprogramma voor jachtvliegtuigen met 20% te reduceren. Deze maatregel heeft tot doel de exploitatiekosten te verminderen en ruimte te scheppen om de bedrijfsvoering te verbeteren. Deze maatregel kan echter slechts gedurende korte tijd worden volgehouden, zonder de inzetbaarheid in gevaar te brengen.

In het jaarlijks oefenprogramma (JOP) wordt gestreefd naar een optimale mix van realistische trainingen in luchtverdediging, luchtverkenningoperaties, laagvliegen, nachtvliegen, grondaanval en ondersteuning van maritieme eenheden. Tevens zijn operaties met nachtzicht- en laserdoelaanstralingsapparatuur mogelijk. Het JOP wordt gerealiseerd via deelname aan nationale en internationale oefeningen en specifieke trainingen zoals de oefeningen in Goose Bay (laagvliegtrainingen), Strike Eval en El Centro.

Helikopters

De helikoptervloot van de Koninklijke luchtmacht is ingedeeld bij de THGKLu en bij de vliegbasis Leeuwarden. De THGKLu is gestationeerd op de vliegbasis Soesterberg (13 Chinook CH-47D, 17 Cougar AS-532U2 en 4 Alouette III) en Gilze-Rijen (30 Apache AH-64D waarvan 8 in de Verenigde Staten en 15 Bölkow BO-105). De vliegbasis Leeuwarden beschikt over een Search and Rescue eenheid, uitgerust met drie Augusta AB-412SP helikopters. Deze kunnen binnen zeer korte tijd optreden bij calamiteiten op de schietranges of tijdens vliegoefeningen boven de Noordzee en dienen secundair voor patiëntenvervoer vanaf de Waddeneilanden.

De toename van de vlieguren van gevechtshelikopters en transporthelikopters wordt veroorzaakt door de instroom van de Apache gevechtshelikopters en het opwerken naar de OGS status van de THGKLu.

Voor de eisen van geoefendheid van de THGKLu zijn diverse niveaus van training vastgesteld. Deze variëren van het niveau I (opleiding van de enkele man) tot en met het niveau VI (geïntegreerd optreden met de luchtmobiele brigade). De helikopters van de THGKLu maken integraal deel uit van de 11 Air Manoeuvre Brigade (11 AMB). Deze brigade maakt per 2003 niet langer deel uit van de Multi National Division (Central) maar blijft onderdeel van het High Readiness Forces (Land) HeadQuarters. Belangrijke oefeningen van de THGKLu betreffen op brigade niveau de oefeningen Gainfull Sword en Poly Falcon en op bataljonsniveau de oefeningen Snow Falcon, Falcon Indian, Falcon Stoter en Falcon Guard.

Luchttransport

De luchttransportvloot van de Koninklijke luchtmacht is ondergebracht bij het 334 Squadron op de vliegbasis Eindhoven. Voor de diverse luchttransporttaken en air-tot-air refueling beschikt het squadron over twee KDC-10, twee C-130H-30 Hercules, vier F-60U Fokker, twee F-50 Fokker toestellen en één G-IV Gulfstream.

Luchttransport omvat verplaatsingen van militair personeel en materieel en vervoer van leden van het Koninklijk Huis, de regering en overige instanties, departementen en personeel van andere Navo-krijgsmachten. De KDC-10's kunnen onder andere bij Navo-operaties worden ingezet voor air-to-air refueling van diverse typen vliegtuigen van de Koninklijke luchtmacht en andere luchtmachten.

Om aan de eisen van directe inzetbaarheid te voldoen dient luchttransport over 23 volledig opgeleide en operationeel inzetbare bemanningen te beschikken, die voldoen aan de Navo-richtlijn van 240 vlieguren per vlieger per jaar.

De omvang van de vlieguren bevindt zich in 2002 en 2003 op het juiste niveau. De realisatie in 2001 bleef achter vanwege groot onderhoud dat aan de vliegtuigen moest worden verricht.

Grond-lucht geleide wapens

De Grondgebonden Luchtverdediging (GLVD)-eenheden van de Groep Geleide Wapens Koninklijke luchtmacht (GGWKLu) hebben hun thuisbasis op de luchtmachtbasis De Peel. De slagkracht van GGWKLu wordt gevormd door de vier operationele TRIAD-squadrons, waarbinnen sprake is van geïntegreerd optreden van PATRIOT-, HAWK- en Stinger systemen. De eenheden nemen jaarlijks deel aan (inter)nationale- en Navo-oefeningen, zodat wordt voldaan aan Navo-criteria voor deelname aan crisisbeheersingsoperaties. Belangrijke oefeningen van de GGWKLu zijn Roving Sands, Lot Validation Firing en een gezamenlijke luchtverdedigingsoefening met Polen.

Commandovoering

Het Air Operations Control Station Nieuw Milligen (AOCS NM) bestaat uit de gecoloceerde onderdelen Control and Reporting Centre (CRC) en Military Air Traffic Control Centre (MilATCC). Het CRC staat onder operationeel bevel van de Navo en bewaakt permanent de integriteit van het Nederlandse luchtruim en het toegewezen Navo luchtruim buiten Nederland. Tevens ondersteunt het CRC met commandovoering en gevechtsleiding de oefenprogramma's van de squadrons van de drie MOB's en buitenlandse bases alsmede de GGWKLu. Het MilATCC is belast met het de luchtverkeersleiding en vluchtinformatie voor delen van het Nederlands luchtruim. Tevens vindt coördinatie plaats van het gebruik van het luchtruim tussen de militaire en civiele luchtverkeersbeveiligingsinstanties. Luchtruimbewaking vereist de continue operationele inzetbaarheid van het AOCS. In 2003 vindt er een intensief opwerkprogramma plaats voor de in 2004 te houden tactische evaluatie (Taceval).

Logistiek Centrum Koninklijke luchtmacht

Het Logistiek Centrum Koninklijke luchtmacht (LCKLu) draagt met het instandhoudingbeheer van de wapensystemen, het preventief en correctief onderhoud aan wapensystemen, het uitvoeren van modificaties, de fysieke distributie van artikelen, technische expertise, ontmanteling van wapensystemen, de berging van vliegtuigen alsmede het voorzien in een explosievenopruimingsdienst, ook ter ondersteuning van civiele overheden, bij aan de operationele gereedheid van de Koninklijke luchtmacht.

Toerekening uitgaven LCKlu aan operationele doelstellingen/wapensystemen

Koninklijke Militaire School Luchtmacht

De opleidingsactiviteiten bij de Koninklijke Militaire School Luchtmacht (KMSL), waaronder de Elementaire Militaire Vliegopleiding (EMVO) op vliegbasis Woensdrecht, omvatten het geven van initiële- en bijscholingsopleidingen om personeel gereed te maken en te houden teneinde te functioneren bij de Koninklijke luchtmacht.

Staf Bevelhebber der Luchtstrijdkrachten

De activiteiten van de Staf BDL zijn erop gericht zodanige beleidsrichtlijnen te creëren die de eenheden van de Koninklijke luchtmacht in materieel en personeel opzicht in staat stellen om de vereiste operationele doelstellingen te realiseren.

Investeringen

Onderstaand wordt per onderscheiden begrotingscategorie nader ingegaan op investeringsprojecten. Hierbij is de informatie welke tot voor kort in het Materieelprojectenoverzicht werd opgenomen met de financiële informatie uit de artikelsgewijze toelichting samengevoegd. De projecten die hier nader worden toegelicht zijn de DMP-projecten die inrealisatie zijn en de DMP-projecten waarover in het begrotingsjaar een behoeftestellingsbrief naar het Parlement zal worden gezonden.

Het beleid is gericht op verbetering van het bestaande materieel, opheffing van tekortkomingen en vervanging van verouderd materieel door modern hoogwaardig materieel.

Jachtvliegtuigen

Project F-16 MLU (Mid Life Update)-ontwikkeling, productie en inbouw

De ontwikkeling en de productie van de MLU modificatiepakketten is al enige tijd afgerond. De inbouw van de modificatiepakketten in de Nederlandse F-16's is gestart in 1997. Deze inbouw vindt plaats bij het Logistiek Centrum KLu op de Vliegbasis Woensdrecht en bij Fokker Services Woensdrecht en zal begin 2003 worden afgerond.

Project F-16 ALQ-131 Update

De F-16's zijn voorzien van een ALQ-131 systeem, dat is bedoeld om radarsystemen en radargeleide luchtdoelraketten te misleiden. De zelfbeschermingscapaciteit van de F-16 zal ten gevolge van technische en operationele veranderingen binnen enkele jaren onvoldoende zijn, waardoor bij operaties in gebieden met hoge dreiging grote risico's ontstaan. Het project ALQ-131 Update beoogt de capaciteiten van het systeem ALQ-131 te verbeteren.

Project verbetering lucht-grond bewapening F-16

Tijdens het uitvoeren van een grondaanval dienen wapens accuraat te worden ingezet, de juiste uitwerking te hebben en een minimum aan onbedoelde nevenschade te veroorzaken. Het verbeterde wapenpakket voor gronddoelen dient te bestaan uit een mix van wapens, die tegen een diversiteit aan doelen en onder uiteenlopende weersomstandigheden met de vereiste mate van precisie kunnen worden ingezet.

Het project Verbetering Lucht/Grond wapens bestaat uit drie, in de tijd gefaseerde, deelprojecten: «Precisie Geleide Wapens Jachtvliegtuigen» (2003–2006), «Stand-off en Gebiedsdekkende Wapens jachtvliegtuigen» (na 2006) en «Niet-Letale Precisiewapens Jachtvliegtuigen» (na 2010). Het eerste deelproject «Precisie geleide Wapens Jachtvliegtuigen betreft de behoefte aan laser en GPS-geleide wapens, alsmede verbeterde munitie voor het boordkanon.

Project F-16 Luchtverkenning (LVS)

De huidige luchtverkenningsystemen zijn technisch en operationeel verouderd. Om de operationele (inter)nationale luchtverkenningstaken te kunnen blijven uitvoeren, dienen maatregelen te worden getroffen. Voor tactische luchtverkenning worden de analoge daglichtcamera's in de MARS-gondels vervangen door digitale sensoren. Tevens bestaat het voornemen enkele aanvullende gondels aan te schaffen om te beschikken over voldoende capaciteit en voortzettingsvermogen.

Project Unmanned Reconnaissance Aerial Vehicles (URAV's)

Tijdens de operaties in Kosovo is gebleken dat de vraag naar luchtverkenning groter is dan eerder was verwacht. Complementair aan de tactische luchtverkenningsmissies met jachtvliegtuigen werden onbemande verkennningsvliegtuigen ingezet voor langdurige surveillance missies. In Afghanistan spelen de onbemande vliegtuigen momenteel een vitale rol voor het vergaren van inlichtingen. Ook is onderkend dat deze toestellen een essentiële rol kunnen spelen bij de uitvoering van belangrijke taken als de nationale bewaking van vitale objecten vanuit de lucht, voor justitiële opsporingsdoeleinden en bij dreigende of actuele calamiteiten (zoals dijkbewaking). Operationele URAV-eenheden zijn echter schaars, zowel in Navo als in Europees verband. Om die reden zijn ze opgenomen in programma's voor capaciteitsversterking van de Navo. De Koninklijke luchtmacht bestudeert de mogelijkheden om onbemande vliegtuigen voor bovengenoemde taken te verwerven.

Op basis hiervan wordt een nieuwe beleidsvisie opgesteld om de behoefte aan Unmanned Aerial Vehicles (UAV's) die zowel internationaal, als nationaal kunnen worden ingezet, in kaart te brengen. Zoals gemeld in de brief van 29 mei 2002 zijn de afspraken over samenwerking met Frankrijk inzake onbemande vliegtuigen vastgelegd in een «General Memorandum of Understanding». Doelstelling is de ontwikkeling van een binationale UAV-capaciteit, bestaande uit een Frans en een Nederlands element. De beoogde samenwerking gaat evenwel verder dan de gezamenlijke ontwikkeling en verwerving van onbemande vliegtuigen. Zij omvat tevens training, onderhoud, logistiek en aanverwante zaken.

Project Vervanging F-16

De Nederlandse F-16's bereiken vanaf ongeveer 2010 het einde van hun operationele, technische en economische levensduur. Het project Vervanging F-16 is gericht op tijdige vervanging van de F-16 jachtvliegtuigen. Op 4 juni 2002 heeft een Kamer-meerderheid ingestemd met deelname aan de «System Development and Demonstration»-fase van het Joint Strike Fighter-project. Vervolgens zijn op 5 juni de Medefinancieringsovereenkomst (MFO) met de Nederlandse industrie en het Memorandum Of Understanding met de Amerikaanse overheid getekend.

Helikopters

Project Luchtmobiele brigade

De invoering van de Cougar en de Chinook is voltooid. De laatste AH64-D is in mei 2002 aan de Koninklijke luchtmacht overgedragen. Een aantal betalingen inzake deze aanschaf dient echter nog te worden verricht.

Project Capaciteitsverbetering AH-64D

Voor het garanderen en zo mogelijk verbeteren van de effectiviteit van het AH-64D wapensysteem zijn aanvullende investeringen noodzakelijk. De beschouwde investeringen richten zich op elektronische zelfbescherming, detectie en identificatie, communicatie, verbeteringen aan het airframe en bewapening.

Project Zelfbescherming Transporthelikopters

Om de inzet van transporthelikopters in het gehele gewelds- en dreigingspectrum mogelijk te maken worden alle transporthelikopters voorzien van elektronische zelfbescherming. Het project betreft de aanschaf en integratie van waarschuwingsapparatuur tegen radargeleide wapens en van waarschuwingsapparatuur tegen infrarood geleide wapens, alsmede de bijbehorende afweermiddelen en bedieningsapparatuur. Tevens omvat het project de levering van enkele reservedelen, documentatie, grondapparatuur en initiële opleidingen.

Geleide wapens

Project Vervanging HAWK PIP III

Met het oog op de vervanging van het HAWK PIP III systeem en de versterking van de «lower tier» capaciteit van de Koninklijke luchtmacht voor de onderschepping van tactische ballistische raketten zijn met Duitsland beginselafspraken gemaakt over de overname van Duitse Patriot-systemen. Deze zijn vastgelegd in een op 19 juni jl. getekende «Declaration of Intent». Met de overname wordt tevens beoogd de bilaterale samenwerking met Duitsland op uiteenlopende terreinen te verdiepen. Als gevolg van deze ontwikkelingen zullen de fondsen op korte termijn worden bijgesteld.

Project Patriot PAC-III upgrade (basic load)

Sinds de introductie van de Patriot is het systeem geregeld aangepast. Om de capaciteit van luchtverdedigingssystemen tegen «Tactical Ballistic Missiles» en «Cruise Missiles» te verbeteren is voor het Patriot-systeem een speciaal modificatiepakket ontwikkeld. Deze PAC-III modificatie omvat aanpassingen van de Patriot radar en de commandocentrale, de verwerving van PAC III raketten alsmede de modificatie op PAC III standaard.

Commandovoering

Project Naderingsapparatuur (Military Approach and Surveillance System MASS)

De huidige Airfield Surveillance Radars (ASR) met de bijbehorende Secondary Surveillance Radars (SSR) hebben het einde van hun technische levensduur bereikt. Vervanging is noodzakelijk om de radardekking rondom de vliegbases van de Koninklijke luchtmacht te kunnen blijven garanderen, zodat een optimale veiligheid voor het vliegverkeer in het gehele luchtruim blijft bestaan. Het Military Approach and Surveillance System (MASS) (radarapparatuur met bijbehorende consoles) wordt medio 2004 opgeleverd en geplaatst op het Air Operations Control Station te Nieuw Milligen (AOCS NM).

Project Link-16