De Nederlandse inzet voor het versterken van de internationale rechtsorde en voor de mensenrechten zal worden geëvalueerd in een breed synthese-onderzoek dat in 2023 dient te worden afgerond. De volgende bouwstenen vormen de basis van het onderzoek:

• – Evaluatie van het mensenrechtenbeleid. De evaluatie richt zich op de resultaten van de inzet op een aantal van de prioritaire thema’s, onder andere via het Mensenrechtenfonds: vrijheid van meningsuiting, de vrijheid van religie en levensovertuiging, gelijke rechten voor vrouwen en meisjes, mensenrechtenverdedigers, gelijke rechten voor lesbiennes, homoseksuelen, biseksuelen, transgender en intersekse personen. Ook zal naar verwachting aandacht worden besteed aan de coherentie van de mensenrechtenbenadering. Daarnaast maken de Nederlandse inspanningen in multilaterale fora, zoals de VN-mensenrechtenraad, deel uit van de evaluatie.

• – Evaluatie van de Nederlandse inzet op het gebied van de internationale rechtsorde. Hierbij zal de Nederlandse inzet op het terrein van tegengaan van straffeloosheid een belangrijk element zijn, evenals de inspanningen op vreedzame geschillenbeslechting. Ook zal naar verwachting aandacht worden besteed aan de Nederlandse steun op het terrein van internationale rechtsorde via ngo’s.

De Nederlandse agenda voor veiligheid en stabiliteit blijft ook het komende jaar gericht op de brede aanpak van Voorkomen, Verdedigen en Versterken, zoals vastgelegd in de Geïntegreerde Buitenland- en Veiligheidsstrategie (GBVS). De brede beleidsdoorlichting van Veiligheid en stabiliteit - gepland voor 2022 – zal dan ook een synthese bevatten van een groot aantal onderliggende onderzoeken en evaluaties. Er is gekozen voor een gefaseerde aanpak. De timing, reikwijdte en looptijd van deze bouwstenen zijn afgestemd met de beleidsdirecties om relevantie en gebruik te bevorderen. Strategische onderdelen van veiligheid en stabiliteit zijn de Nederlandse inzet en behaalde resultaten op het terrein van ontwapening, het veiligheidsbeleid van de EU, contra-terrorisme, cybersecurity, missies en de coherentie en resultaatbereiking vanuit een landenperspectief (vooralsnog Mali, Zuid-Soedan en Afghanistan). Het betreft de volgende onderzoeken:

• – Actualisering van de in 2019 afgeronde beleidsdoorlichting van Ontwapening, wapenbeheersing en wapenexportbeleid.

• – Evaluatie van het Gemeenschappelijk Veiligheids- en Defensiebeleid (GVDB) van de EU. Een belangrijke, terugkerende vraag in Nederland is welke rol het GVDB speelt in de Europese veiligheidsarchitectuur en hoe deze rol zich tot die van de NAVO verhoudt. Vooral de EU-NAVO-discussie over de overlap van taken en de verschillende belangen van lidstaten, maar ook de vermeende complementariteit tussen de organisaties, is in de loop van de jaren telkens weer gevoerd. Gezien de huidige geopolitieke ontwikkelingen betreft het een belangrijk en relevant thema. Daarnaast is de inzet van Nederland voor het versterken van de capaciteiten actueel.

• – Evaluatie van MINUSMA (2022), op verzoek van de ministeries van Defensie, J&V en BZ, in het verlengde van de moties in de Tweede Kamer over het onafhankelijk evalueren van missies naar aanleiding van het debat over de Afghanistan Papers en de postmissiebeoordeling Kunduz.

• – Evaluatie van contra-terrorisme (CT) en van preventing/ countering violent extremism (P/CVE) - afronding 2021. Ondanks de inzet van mensen en middelen – en de grote politieke en publieke impact van extremisme - is weinig bekend over de effectiviteit van CT en P/CVE. De kennis over wat wel en niet werkt is beperkt en er zijn nauwelijks systematische studies uitgevoerd. IOB probeert via innovatieve methoden deze leemte op te vullen en de beleidsdirectie van adviezen te voorzien over hoe de inzet te verbeteren.

• – Evaluatie van het beleid voor cybersecurity (afronding voorzien 2021). Volgens het Cyber Security Beeld Nederland 2019 vindt er een groei plaats in de dreiging van statelijke actoren in het digitale domein en zal deze dreiging in 2021 verder toenemen als gevolg van de huidige geopolitieke ontwikkelingen. De digitale weerbaarheid van Nederland tegen deze dreiging is niet overal in orde: de vraag hoe het huidige beleid verbeterd kan worden om deze dreiging effectief tegen te gaan wordt daarom steeds belangrijker. Daarbij is ook relevant dat tot op heden nog geen evaluatie is uitgevoerd van het Nederlandse internationale cybersecuritybeleid. Hiernaast verplicht de Comptabiliteitswet tot een evaluatie van de VNAC-middelen (Versterking van de Nationale Aanpak Cybersecurity) en heeft het kabinet de Tweede Kamer toegezegd de Nationale Cyber Security Agenda (NCSA) in 2021 te laten evalueren. Het internationale cybersecuritybeleid maakt onderdeel uit van de NCSA; de evaluatie zal dan ook als input kunnen worden gebruikt voor de evaluatie van de NCSA, waarvan de coördinatie bij de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) ligt.

• – Evaluatie van het beleid gericht op het versterken van stabiliteit in fragiele contexten (afronding voorzien 2021). Deze richt zich op de effectiviteit en coherentie van programma’s op het terrein van veiligheid en de rechtsorde in drie landen (naar verwachting: Afghanistan, Zuid-Soedan en Mali). Er wordt een landenperspectief gehanteerd om ‘van onderop’ de impact van programma’s op dit terrein te analyseren. Mede in het licht van de eerder verschenen IOB-studie over wederopbouw Less pretension, more realism, kan deze studie een strategische rol spelen in het verder uitwerken van initiatieven om fragmentatie tegen te gaan en resultaten te verbeteren.

Nederland maakt zich hard voor effectieve samenwerking binnen de Europese Unie om de gevolgen van de COVID-19-crisis, de Brexit, geopolitieke verschuivingen en technologische ontwikkelingen het hoofd te kunnen bieden. Hiernaast ambieert het in Europees verband een toekomstgerichte agenda te bevorderen ten aanzien van onder meer klimaat, migratie, democratie en mensenrechten. Het evaluatieonderzoek naar Effectieve Europese samenwerking - gepland voor 2022 - zal een synthese bevatten van een aantal onderliggende onderzoeken en evaluaties. De timing en reikwijdte van deze bouwstenen voor de BD zijn afgestemd met de beleidsdirecties om relevantie en gebruik te bevorderen. Strategische onderdelen zijn behalve de al afgeronde evaluatie van het Europees Nabuurschapsbeleid en een onderzoek naar de coördinatie van het Nederlandse EU-beleid (2020):

• – Evaluatie van de Nederlandse beïnvloeding van de EU-besluitvorming (afronding voorzien in 2021). Beïnvloeding van de Europese beleidsvorming verloopt o.a. via de Europese Raad (inclusief coalitievorming via bilaterale inzet), de Europese Commissie en het Europees Parlement. De beleidsdirecties zijn geïnteresseerd in I) coalitievorming, II) de benutting van het potentieel om de besluitvorming te beïnvloeden, III) de relatie tussen coördinatie en flexibiliteit in het onderhandelingsmandaat en IV) de doorwerking van het Europese beleid naar nationale implementatie. Aan de hand van de BZ-positiepapers over de Nederlandse inzet in Europa worden een aantal beleidsdossiers gekozen die actueel en relevant zijn voor het evalueren van het beleidsproces. Onderwerpen die zich hiervoor lenen zijn o.a. migratie en klimaat.

• – Evaluatie van zowel de Nederlandse inbreng in de onderhandelingen van de Europese Unie met het VK als de nationale voorbereidingen op de gevolgen van de uittreding van het VK uit de Europese Unie. Buitenlandse Zaken heeft een coördinerende rol gespeeld in deze rijksbrede voorbereidingen. De evaluatie richt zich zowel op de invulling van deze voorbereidingen als de rijksbrede inzet van personele en financiële middelen.