Strategische Evaluatie Agenda (SEA)

Opzet Strategische Evaluatie Agenda van VWS

De minister van Financiën heeft in april van dit jaar aan de Kamer gemeld dat elk departement in de begroting 2021 invulling zal geven aan een Strategische Evaluatie Agenda (SEA).4 Het doel is om met de SEA te komen tot betere en meer bruikbare inzichten in de maatschappelijke toegevoegde waarde op belangrijke beleidsthema’s, het meer benutten van dit inzicht en daarmee uiteindelijk hogere maatschappelijke toegevoegde waarde van beleid.

Ad 1. Verstevigen evaluatieagenda en -functie

De Strategische Evaluatie Agenda (SEA) bevat evaluaties op het gebied van beleid en wetgeving van het zorgstelsel: van volksgezondheid, jeugd en maatschappelijke ondersteuning, curatieve zorg, langdurige zorg, zowel sectoraal als domeinoverstijgend. Nieuw in de SEA is dat evaluaties en monitors van de (stelsel)wetten, beleidsonderwerpen en VWS-concernorganisatie zijn opgenomen en geordend per beleidsthema worden samengebracht. Tevens is in de programmering aangegeven wanneer de meest recente (synthese-)evaluatie per beleidsthema is gepubliceerd. Dit ondersteunt de ontwikkeling van VWS als lerende organisatie, omdat de onderlinge kennisuitwisseling wordt vergemakkelijkt. Verder wordt de Review Board gecontinueerd en wordt aanvullend het Expertise Centrum Evaluaties (ECE) binnen VWS opgericht. Het ECE zal bestaan uit een team van beleids- en kennismedewerkers van VWS die in wisselende samenstelling meedenken over onder meer de taakopdrachten en onderzoeksmethodes. Gestreefd wordt naar een situatie waarbij leren en evalueren een vanzelfsprekendheid is in de beleidscyclus.

Ad 2. Evaluaties wetten gezondheidzorgstelsel

Het zorgstelsel in Nederland wordt geregeld met vier zorgstelselwetten: de Zorgverzekeringswet (Zvw), de Wet langdurige zorg (Wlz), de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en de Jeugdwet. Daarnaast spelen ook de Wet publieke gezondheid (Wpg), de Wet marktordening gezondheidszorg (Wmg) en enkele andere kwaliteits- en zorgwetten een belangrijke rol in de werking van het stelsel. De evaluaties van deze wetten maken voortaan onderdeel uit van de SEA.6 In de uitvoering van deze wetsevaluaties zal waar mogelijk, naast aandacht voor juridische aspecten en sociaal-maatschappelijke effecten, ook de mate van doeltreffendheid en doelmatigheid op een lerende wijze worden onderzocht. Voor 2021 staat de evaluatie van de Wet publieke gezondheid ingepland. Deze wet is een belangrijk instrument bij de aanpak van de coronacrisis. Deze evaluatie vervangt de eerder aangekondigde evaluatie Samenhang Wpg, Wmo 2015 en Jeugdwet.

Ad 3. Nieuwe beleidsevaluaties VWS

De SEA wordt jaarlijks in de begroting van VWS opgenomen met een planning voor het komende jaar en een indicatieve vooruitblik van de evaluatieonderzoeken in de daaropvolgende jaren. Er is sprake van flexibiliteit. Er kunnen evaluaties worden toegevoegd of aangepast naar aanleiding van de actualiteit of politieke wensen. Deze dynamische opzet heeft er onder andere toe geleid dat een aantal evaluaties aan deze SEA zijn toegevoegd. Op het gebied van Maatschappelijke ondersteuning zijn dit de evaluatie van het VN-verdrag Handicap (2021) en evaluatie AMvB reële prijs Wmo 2015 (2020). Voor de langdurige zorg zijn de evaluaties van de beleidsprogramma’s Thuis in het verpleeghuis en Waardigheid en trots op locatie opgenomen, evenals de evaluatie Kennisinfrastructuur langdurige zorg en de evaluatie van de Wet verplichte ggz en de Wet zorg en dwang. Ook zijn enkele VWS-brede thema’s toegevoegd. Zo wordt de evaluatie van het programma Innovatie en Zorgvernieuwing in 2021 uitgevoerd en de resultaten aan uw Kamer aangeboden. De evaluatie van het informatiebeleid staat voor 2023 gepland.

De afgelopen maanden is VWS samen met alle betrokkenen intensief aan de slag met de aanpak van de coronacrisis. Voor een versnelde kennisontwikkeling voor de vervolgaanpak zijn en worden de komende periode verschillende evaluaties uitgevoerd. Naast de evaluatie van de Wpg zijn dit de evaluatie Lessons Learned COVID-19 (uitvoering van de motie van het lid Kuzu7), de narratieve reconstructie Aanpak coronavirus VWS door het NSOB en de aanpak Coronacrisis door de Onderzoeksraad voor Veiligheid.

Ad 4. (Inter)departementale beleidsonderzoeken

Ook interdepartementaal is de onderzoeks- en evaluatiefunctie volop in ontwikkeling. In interdepartementale beleidsonderzoeken (IBO’s) en in trajecten als de brede maatschappelijke heroverwegingen en Zorgkeuzes in Kaart worden beleidsvraagstukken geanalyseerd en beleidsopties in beeld gebracht. Dit geldt ook voor externe onderzoeken op het terrein van de zorg door adviesraden en planbureaus, zoals Houdbare zorg (WRR), Betaalbaarheid zorg (SER), de programma’s Zorg en ondersteuning, Gezondheid en Welzijn (SCP) en de Commissie Toekomst zorg thuiswonende ouderen. Het toevoegen van dergelijke onderzoeken aan de SEA levert een goede programmering van de SEA op.

Ad 5. Evaluaties organisaties VWS-concern

Voor de werking van het zorgstelsel vervult een aantal organisaties een belangrijke rol. Belangrijke kennis-, stelsel-, en uitvoeringorganisaties zijn: RIVM, NVWA, ZonMw, NZa, Zorginstituut, CIBG, aCBG, CAK en CIZ. Deze organisaties worden veelal geëvalueerd op basis van de Kaderwet. VWS hecht er als opdrachtgever veel belang aan om in de uitvoering van de evaluaties actief de praktijk te betrekken. De bruikbaarheid van het resultaat van het evaluatieonderzoek is gebaat bij kwantitatieve gegevens (‘tellen’), maar ook bij het tot leven brengen van cijfers met (nadrukkelijk) exemplarische kwalitatieve duidingen (‘vertellen’). Tellen en vertellen bieden beide mogelijkheden om het burgerperspectief inzichtelijk te maken. De opgedane praktijkervaringen zoals uit de Kaderwetevaluatie CIZ ‘Lerend evalueren: verantwoorden én leren’ (gestart in 2020) zullen worden meegenomen in aankomende doorlichtingen. Voor 2021 staat de lerende evaluatie van het RIVM geprogrammeerd.

Ad 6. Monitors gezondheidszorgstelsel

De belangrijke kerncijfers voor het VWS-beleid zijn gebundeld in enkele overzichtelijke (digitale) producten. De belangrijkste zijn De Staat van Volksgezondheid en Zorg, Volksgezondheid en Zorg, Monitor Sociaal Domein, Monitors NZa en Zorginstituut en Monitor Langdurige Zorg.

Bij de opzet en uitvoering van ex ante en ex durante evaluaties spelen deze monitors een steeds prominentere rol om de effecten van het beleid goed te kunnen volgen en op basis daarvan waar nodig tussentijds bij te sturen. Aan de andere kant kunnen nieuw ontwikkelde indicatoren uit evaluaties weer worden opgenomen in de betreffende monitor zodat deze verder wordt verbeterd. Om deze wisselwerking te ondersteunen zijn ter informatie de belangrijkste monitors in de SEA opgenomen.

Dit alles bij elkaar maakt dat de Strategische Evaluatie Agenda 2021-2023 van VWS er als volgt uitziet:

Voortgang evaluatieonderzoeken 2020-2021

Ex durante evaluatie Maatschappelijke Diensttijd (MDT)

Met onderzoeksfase 5 bereikt MDT een kantelpunt in het ex durante onderzoek. Terwijl eerst de focus lag op wat werkt in de praktijk verschuift deze nu naar wat de (potentiële) waarde is van MDT. Daarmee wordt uitgestegen boven de waan van de dag en wordt de waarde van MDT als geheel centraal gesteld (uitgesplitst naar de drie doelstellingen). Daarin wordt ook het perspectief op MDT verbreed: onderzocht wordt niet alleen hoe jongeren en MDT-organisaties tegen MDT aankijken, maar ook wordt het perspectief van bijvoorbeeld scholen, bedrijven, gastorganisaties, fondsen, het Rijk en gemeenten meegenomen. Onderzocht wordt waar MDT als geheel nu staat, hoe het ontwerp vorm krijgt in de praktijk, waar MDT naartoe kan en zou moeten groeien en doen we aanbevelingen over wat er moet gebeuren om daar te komen. Doel van het onderzoek is drieledig: inzicht in de voortgang van MDT, inzicht in de mate waarin de drie doelstellingen worden bereikt, met daarbij een focus op de ervaring van jongeren en inzicht in de (potentiële) waarde van MDT.

Ex post evaluatie Goed bestuur

Omdat VWS het van groot belang vindt dat de evaluatie een directe verbinding heeft met het werkveld, is ervoor gekozen om sub-evaluaties uit te laten voeren door de branche- en beroepsverenigingen die de verschillende maatregelen van de agenda Goed bestuur binnen de sector uitrollen. Er zijn drie onderzoeken in het kader van de sub-evaluaties gestart, namelijk: bijdrage Governancecode Zorg aan professionalisering van bestuur en toezicht in de zorg, bijdrage accreditatie zorgbestuurders aan professionalisering van bestuur en toezicht in de zorg, en wat heeft het programma Goed Toezicht opgeleverd ten behoeve van de professionalisering van raden van toezicht. Deze evaluaties zijn input voor de evaluatie Goed bestuur. Zodra de sub-evaluaties zijn afgerond wordt de taakopdracht voor de evaluatie Goed bestuur opgesteld en naar de Tweede Kamer verzonden.

Ex durante pilot

In deze evaluatie wordt onderzocht in hoeverre met de pilot Lerend evalueren het inzicht in doeltreffendheid en doelmatigheid is verbeterd en de resultaten van de evaluaties daadwerkelijk worden gebruikt om het beleid te verbeteren. Deze evaluatie levert ook inzicht in de werking van de pilot en waar deze eventueel kan worden verbeterd. De taakopdracht van deze evaluatie wordt aan de Tweede Kamer verzonden.

Vervolg

VWS zal de komende periode voor de belangrijke beleidsthema’s de stand van het huidige inzicht en de behoefte aan inzicht verder uitbouwen, mede op basis van de verwachte belangrijke besluitvormingsmomenten. Deze analyse zal als input worden gebruikt voor de SEA voor de begroting van 2022.