Budgetflexibiliteit

Van het totale uitgavenbudget op artikel 5 in 2024 is circa 96% juridisch verplicht of bestuurlijk gebonden en de overige 4% beleidsmatig gereserveerd. Dit is het geval omdat de meeste uitgaven op artikel 5 een verplichting zijn op basis van wettelijke of ministeriële regelingen of onderdeel zijn van bestuurlijke afspraken. Daarbij is eveneens een van de de grootste uitgavenposten in 2024, de vergoeding voor het Norg-akkoord (ca. € 494 mln), juridisch verplicht.

Toelichting

Verplichtingen

Uitgaven

Subsidies

Waardevermeerderingsregeling

In 2023 is door de Kamer een amendement op de EZK-begroting voor 2024 aangenomen aangaande de waardevermeerderingsregeling, waardoor op artikel 5 een budget van € 104 mln ontstond, maar op artikel 41 een tekort resteerde van € 104 mln. Met de 1^e suppletoire begroting 2024 wordt het tekort op artikel 41 opgelost en wordt tevens budget vrijgemaakt voor de verlenging (totaal ca. € 63 mln waarvan ca. € 22 mln op de EZK-begroting, zie Kamerstuk II, 2023-2024, 33 529, nr. 1205) en uitbreiding van de waardevermeerderingsregeling (ca. € 40 mln). Hierdoor is voor de regeling in 2024 een budget beschikbaar van ca. € 62 mln op de EZK-begroting.

Duurzaam herstel

Duurzaam schadeherstel zal deel gaan uitmaken van de versterkings- en hersteloperatie (Kamerstuk 33 529, nr. 948). De uitgaven voor Duurzaam herstel zijn in 2024 per saldo neerwaarts bijgesteld met € 71,6 mln. Dit komt enerzijds door het toevoegen van de middelen die in 2023 niet tot besteding zijn gekomen (€ 28 mln). Anderzijds wordt het budget middels een kasschuif in een ander ritme geplaatst op basis van de door IMG opgestelde meerjarenbegroting (neerwaartse bijstelling van ca. € 100 mln in 2024).

Diverse subsidies versterken

De uitgaven in 2024 voor Diverse subsidies versterken zijn opwaarts bijgesteld met € 66,5 mln. Dit komt met name door een overboeking van € 50 mln van het financiële instrument opdrachten naar het financiële instrument subsidies omdat een deel van de versterkingsoperatie wordt uitgekeerd in de vorm van een subsidie in plaats van een opdracht. Dit zijn uitgaven die onder de oude subsidieregeling versterken gebouwen Groningen worden uitgekeerd.

Daarnaast zijn de middelen die in 2023 niet tot besteding zijn gekomen toegevoegd aan de begroting voor 2024 (€ 10,6 mln) en is er vanuit de aanvullende post € 7,5 mln voor de ombouw grootverbruikers overgeheveld.

Schade(vergoedingen)

Vergoeding fysieke schade

De raming van de schadeafhandeling door het IMG wordt ieder jaar geactualiseerd. Naar aanleiding daarvan wordt het in de EZK-begroting opgenomen bedrag voor de fysieke schadebetalingen bijgesteld over de gehele begrotingsperiode. De uitgaven in 2024 voor vergoedingen fysieke schade zijn neerwaarts bijgesteld met € 174 mln. Daarnaast zijn de middelen voor de raming voor juridische bijstand, die eerder onderdeel uitmaakte van de post ‘vergoeding fysieke schade’, apart inzichtelijk gemaakt op de EZK-begroting (€ 4,9 mln).

Vergoeding waardedaling

De raming van de schadeafhandeling door het IMG wordt ieder jaar geactualiseerd. Naar aanleiding daarvan wordt het in de EZK-begroting opgenomen bedrag voor de vergoedingen voor waardedaling bijgesteld over de gehele begrotingsperiode. De uitgaven in 2024 voor vergoedingen waardedaling zijn opwaarts bijgesteld met € 54 mln.

Vergoeding immateriële schade

De raming van de schadeafhandeling door het IMG wordt ieder jaar geactualiseerd. Naar aanleiding daarvan wordt het in de EZK-begroting opgenomen bedrag voor de immateriële schadebetalingen bijgesteld over de gehele begrotingsperiode. De uitgaven in 2024 voor vergoedingen immateriële schade zijn opwaarts bijgesteld met € 53,2 mln.

Vastgelopen dossiers

In het aardbevingsgebied doet zich een aantal schrijnende situaties voor waardoor het dossier voor de schadeafhandeling of versterkingsoperatie is vastgelopen. De uitgaven in 2024 voor vastgelopen dossiers zijn opwaarts bijgesteld met € 10,9 mln. Middelen die in 2023 niet tot besteding zijn gekomen, zijn toegevoegd aan de begroting voor 2024 (€ 25,6 mln). Een deel hiervan is met een kasschuif naar latere jaren geschoven.

Vergoeding schade door versterkingsmaatregelen

Per 1 juli 2023 is de regeling schade door versterkingsmaatregelen overgegaan in de Tijdelijke Wet Groningen. Omdat dit wordt verantwoord onder het financieel instrument (schade)vergoedingen wordt € 58 mln vanuit het financieel instrument opdrachten overgeheveld. Daarnaast is er voor de uitvoering van PEGA-maatregel 16 (vergoeding eigen tijd van bewoners) € 5 mln in 2024 en 2025 overboekt van de Aanvullende Post.

Knelpunten IMG

In de kabinetsreactie op de parlementaire enquête is aangekondigd dat het IMG de bevoegdheid krijgt om individuele knelpunten in de schadeafhandeling voortvarender op te lossen (maatregel 4 uit Nij Begun). De in 2023 niet tot besteding gekomen middelen (€ 10 mln) worden toegevoegd aan het budget voor 2024.

Versterken in eigen beheer

Sinds de inwerkingtreding van de Tijdelijke Wet Groningen (TwG) per 1 juli 2023 is er de mogelijkheid om een vergoeding te ontvangen voor het in eigen beheer uitvoeren van versterking. Hiervoor is € 110 mln overgeboekt vanuit de versterkingsoperatie op het financieel instrument opdrachten.

Opdrachten

Versterkingsoperatie

Vergoeding Norg akkoord

Conform de afspraken in het Norg-akkoord betaalt de Staat een vergoeding aan NAM. De berekeningswijze van de vergoeding is vastgesteld in arbitrage, de hoogte van de vergoeding is afhankelijk van de gasprijs. Over de vergoeding moet btw worden betaald (Kamerstuk 33 529, nr. 997). De geraamde uitgaven voor het Norg akkoord zijn naar beneden bijgesteld (- € 292 mln) als gevolg van de gedaalde gasprijs.

Verduurzaming bij versterken

Ter uitvoering van maatregel 28 uit Nij Begun neemt NCG verduurzamingsmaatregelen mee bij de uitvoering van de versterkingsoperatie. Middelen die in 2023 niet tot besteding zijn gekomen (€ 14 mln), worden toegevoegd aan de begroting voor 2024. Daarnaast is voor 2025 aanvullend € 30 mln opgevraagd van de Aanvullende Post.

Vermogensverschaffing/-onttrekking

Bijdrage aan EBN voor de kosten van schade en versterken Groningen

De kosten voor schade en versterken worden (exclusief btw) doorbelast aan de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM), die namens de Maatschap (NAM en beleidsdeelneming EBN) verantwoordelijk is voor het betalen van de kosten voor schade en versterken. In lijn met de economische verhoudingen binnen de Maatschap komt 40% van de kosten voor rekening van EBN. Op basis van de actualisatie van de ramingen voor schade en versterken is de bij EBN aanwezige voorziening niet toereikend om het EBN-deel van de geraamde uitgaven voor schade en versterken te voldoen. Om die reden wordt vanaf 2026 in de Rijksbegroting een bijdrage aan EBN opgenomen voor de kosten van schade en versterken Groningen, cumulatief € 1.610 mln tot en met 2029 wat resulteert in een tegenvaller van € 1.120 mln. De omvang van deze bijdrage wordt verklaard doordat de NAM uitgaat van lagere kosten voor NAM voor schade en versterken dan de Staat, en omdat de voorziening bij EBN op de inschatting van NAM is gebaseerd.

Bijdrage aan agentschappen

Bijdrage RVO

De uitgaven in 2024 voor Bijdrage aan RVO zijn neerwaarts bijgesteld met € 43,3 mln. RVO levert het personeel en de ondersteuning voor het IMG. De raming van de schadeafhandeling door het IMG wordt ieder jaar geactualiseerd, waaronder ook de uitvoeringskosten. Naar aanleiding daarvan wordt ook het in de EZK-begroting opgenomen bedrag voor de uitvoeringskosten van het IMG bijgesteld.

Bijdrage aan ZBO's/RWT's

Raad voor Rechtsbijstand

Bewoners die in bezwaar of beroep gaan tegen besluiten rondom schade- en versterkingsgevallen kunnen op grond van de Tijdelijke wet Groningen rechtsbijstand ontvangen. Bij Voorjaarsnota 2022 is hiervoor een raming opgenomen in de EZK-begroting, destijds onder de post ‘vergoeding fysieke schade’. De raming is geactualiseerd: waar eerder rekening werd gehouden met ca. € 4,9 mln aan kosten per jaar, worden de jaarlijkse kosten inmiddels op ca. € 8,1 mln geschat. De raming wordt vanaf deze suppletoire begroting tevens apart inzichtelijk gemaakt.

Bijdrage aan medeoverheden

MKB-programma

Zoals aangekondigd in Nij Begun wordt het bestaande mkb-programma uitgebreid (maatregel 25). Hiervoor is € 25 mln van de Aanvullende Post overgeheveld naar de EZK-begroting, waarvan € 5 mln in 2024. Middels een specifieke uitkering zal dit aan de provincie worden uitgekeerd. Hiervoor is een meerjarige regeling in voorbereiding. 

Nationaal Programma Groningen

Met het Nationaal Programma Groningen (NPG) wordt geïnvesteerd in de leefbaarheid, economische ontwikkeling en energietransitie in Groningen. Het NPG is een samenwerkingsverband van het Rijk, de provincie en gemeenten. Aan het oorspronkelijke NPG draagt NAM € 500 mln bij en het Rijk meerjarig in totaal € 650 mln. In 2023 is hiervan € 37,8 mln niet tot besteding gekomen. Deze middelen worden toegevoegd aan de EZK-begroting voor 2024.

Daarnaast is in Nij Begun aangekondigd (maatregel 35) dat het NPG wordt versterkt met een Economische agenda voor ontwikkeling van de regio. Hiervoor is € 65 mln naar de EZK-begroting overgeboekt, waarvan € 35 mln is bestemd voor het opstellen en opstarten van de Economische agenda en € 30 mln wordt overgeboekt ten behoeve van artikel 4.

Compensatie gemeenten en provincie

De versterkingsoperatie in Groningen vraagt personeelscapaciteit van de provincie Groningen en de aardbevingsgemeenten. Voor deze kosten worden zij gecompenseerd. Vanuit maatregel 18 uit Nij Begun wordt hiervoor aanvullend € 92 mln beschikbaar gesteld. Middels een specifieke uitkering zal dit aan de gemeenten worden uitgekeerd. Hiervoor is een meerjarige regeling in voorbereiding. 

Tevens worden gemeenten gecompenseerd voor de uitvoering van de versterkingsoperatie van Batch 1588. Voor de bijdrage van het Rijk is € 122,8 mln toegevoegd aan de EZK-begroting, waarvan een deel reeds gereserveerd was op de Aanvullende Post. Dit is € 85 mln voor de resterende bijdrage op basis van het convenant uit 2019 (Stcrt. 2019, 18984) en € 37 mln voor het amendement Beckerman) (Kamerstuk II 2020-2021, 35 603, nr. 39). Voor Batch 1588 resteert dan nog € 34 mln op de Aanvullende Post vanuit maatregel 17 Nij Begun. 

Clustering en gebiedsfonds

In het kader van de bestuurlijke afspraken uit 2020 worden uitkeringen gedaan aan medeoverheden voor clustering en het gebiedsfonds (blokken B en D uit de bestuurlijke afspraken). Middelen die in 2023 niet tot besteding zijn gekomen (€ 143 mln), zijn toegevoegd aan de EZK-begroting voor 2024. Deze zijn vervolgens middels een kasschuif verdeeld over de jaren 2024-2028 om beter aan te sluiten bij het tempo van uitvoering.

Aanvullend op de bestuurlijke afspraken uit 2020 is met maatregel 15 uit Nij Begun het beschikbare budget met € 120 mln opgehoogd vanwege toegenomen kosten door inflatie en langer doorlopen van versterkingswerkzaamheden. Dit budget is aan de EZK-begroting toegevoegd vanaf de Aanvullende Post. Middels een specifieke uitkering zal dit aan de gemeenten worden uitgekeerd. Hiervoor is een meerjarige regeling in voorbereiding. 

Knelpunten gemeenten en sociaal domein

In opvolging van maatregel 31 uit Nij Begun krijgen gemeenten budget om inwoners die naast de versterking van hun huis te maken hebben met sociaaleconomische, psychosociale of gezondheidsproblemen te helpen. Hiervoor is € 43,2 mln aan de EZK-begroting toegevoegd vanaf de Aanvullende Post. Middels een specifieke uitkering zal dit aan de gemeenten worden uitgekeerd. Hiervoor is een meerjarige regeling in voorbereiding. 

Leefbaarheid en wijkontwikkeling

Voor het verbeteren van de leefbaarheid in gebieden waar veel woningen worden versterkt is in Nij Begun € 200 mln beschikbaar gesteld (maatregel 14). Dit wordt vanaf de Aanvullende Post aan de EZK-begroting toegevoegd. Middels een specifieke uitkering zal dit aan de gemeenten worden uitgekeerd. Hiervoor is een meerjarige regeling in voorbereiding. 

Sociale agenda

In Nij Begun is afgesproken dat Rijk en regio samen een Sociale Agenda opstellen (maatregel 34). De agenda zal bestaan uit concrete doelstellingen en investeringen die ten goede komen aan de leefbaarheid, onderwijskwaliteit, armoedebestrijding, gezondheid en arbeidsparticipatie van inwoners. Voor het opstellen en opstarten van deze activiteiten is € 60 mln aan de EZK-begroting toegevoegd vanaf de Aanvullende Post (€ 10 mln in 2024 en € 50 mln in 2025). Tevens wordt er vooruitlopend op de Sociale Agenda meerjarig € 55 mln voor het gemeentelijke programma Sociaal en Gezondheid beschikbaar gesteld. Middels een specifieke uitkering zal dit budget aan de gemeenten worden uitgekeerd. Hiervoor is een meerjarige regeling in voorbereiding. 

Erfgoedprogramma

In het Erfgoedprogramma werken het Rijk, de aardbevingsgemeenten, Steunpunt Libau, het maatschappelijk middenveld en de provincie Groningen sinds 2017 samen aan de instandhouding, versterking en doorontwikkeling van erfgoedpanden in het aardbevingsgebied. Voor het verlengen van het erfgoedprogramma tot en met 2028 is in Nij Begun € 73 mln beschikbaar gesteld (maatregel 26). Dit is vanuit de Aanvullende Post toegevoegd aan de EZK-begroting en zal middels een specifieke uitkering aan de gemeenten worden uitgekeerd. Hiervoor is een meerjarige regeling in voorbereiding. 

Juridische bijstand

Bewoners die in bezwaar of beroep gaan tegen besluiten rondom schade- en versterkingsgevallen kunnen op grond van de Tijdelijke wet Groningen rechtsbijstand ontvangen. Bij Voorjaarsnota 2022 is hiervoor een raming opgenomen in de EZK-begroting, destijds onder de post ‘vergoeding fysieke schade’. De raming is geactualiseerd: waar eerder rekening werd gehouden met ca. € 4,9 mln aan kosten per jaar, worden de jaarlijkse kosten inmiddels op ca. € 8,1 mln geschat. De raming wordt vanaf deze suppletoire begroting tevens apart inzichtelijk gemaakt.

Ontvangsten

Ontvangsten Mijnbouwwet

De geraamde ontvangsten Mijnbouwwet worden neerwaarts bijgesteld met € 280 mln naar aanleiding van de meest recente CPB gasprijsraming en de verwachte lagere winning.

Dividenduitkering EBN

De geraamde ontvangsten aan dividend EBN worden neerwaarts bijgesteld met € 446 mln voornamelijk vanwege de lagere CPB gasprijsraming en de verwachte lagere winning.

Ontvangsten NAM fysieke schade

De uitgaven voor de schadeafhandeling worden via een heffing bij NAM in rekening gebracht. Als gevolg van de bijstelling van de uitgaven voor fysieke schade worden ook de geraamde ontvangsten van NAM bijgesteld. De geraamde ontvangsten voor fysieke schade zijn opwaarts bijgesteld met cumulatief € 1,2 mld tot en met 2029 naar aanleiding van de jaarlijkse actualisatie van de schaderaming.

De omvang van de totale bijstelling wordt mede verklaard doordat in de jaarlijkse actualisatie ook de ontvangsten zijn ingeboekt die volgen uit de nieuwe wijze van schadeafhandeling die op 6 oktober 2023 is aangekondigd (Kamerstuk II, 2023-2024, 35 561, nr. C). Via een Nota van Wijziging op de ontwerpbegroting 2024 zijn destijds enkel de uitgaven bijgesteld. In deze eerste suppletoire begroting worden ook de met de nieuwe schadeafhandeling samenhangende ontvangsten bijgesteld.

De opwaartse bijstelling in 2024 betreft een bedrag van ca. € 121 mln en wordt deels verklaard doordat in 2024 ook ontvangsten binnenkomen die aanvankelijk voor 2023 waren begroot. Daarbij betreft een bedrag van ca. € 4 mln de raming voor juridische bijstand. Deze raming was eerder onderdeel van de post ‘Ontvangsten NAM fysieke schade’, maar wordt vanaf de 1^e suppletoire begroting 2024 apart inzichtelijk gemaakt op de EZK-begroting.

Ontvangsten NAM uitvoeringskosten schade

De uitgaven voor uitvoeringskosten van de schadeafhandeling worden via een heffing bij NAM in rekening gebracht. Als gevolg van de bijstelling van de uitgaven worden ook de geraamde ontvangsten van NAM bijgesteld. De geraamde ontvangsten voor de uitvoeringskosten voor de schadebetalingen worden opwaarts bijgesteld met cumulatief € 400 mln tot en met 2029 naar aanleiding van de jaarlijkse actualisatie van de schaderaming. De opwaartse bijstelling in 2024 betreft een bedrag van ca. € 204 mln.

De omvang van de bijstelling wordt mede verklaard doordat in de jaarlijkse actualisatie ook de ontvangsten zijn ingeboekt die volgen uit de nieuwe wijze van schadeafhandeling die op 6 oktober 2023 is aangekondigd (Kamerstuk II, 2023-2024, 35 561, nr. C). Via een Nota van Wijziging op de ontwerpbegroting 2024 zijn destijds enkel de uitgaven bijgesteld. In deze eerste suppletoire begroting worden ook de met de nieuwe schadeafhandeling samenhangende ontvangsten bijgesteld. Daarnaast wordt de opwaartse bijstelling ook deels verklaard doordat in 2024 ontvangsten binnenkomen die aanvankelijk voor 2023 waren begroot.

Ontvangsten NAM immateriële schade

De uitgaven voor de schadeafhandeling worden via een heffing bij NAM in rekening gebracht. Als gevolg van de bijstelling van de uitgaven voor immateriële schade worden ook de geraamde ontvangsten van NAM bijgesteld. De geraamde ontvangsten voor immateriële schade worden opwaarts bijgesteld met cumulatief € 145 mln naar aanleiding van de jaarlijkse actualisatie schaderaming. De opwaartse bijstelling in 2024 betreft een bedrag van ca. € 90 mln en wordt deels verklaard doordat in 2024 ook ontvangsten binnenkomen die aanvankelijk voor 2023 waren begroot.

Ontvangsten NAM versterkingsoperatie

De uitgaven voor de versterkingsoperatie worden via een heffing bij NAM in rekening gebracht. Jaarlijks worden de geraamde uitgaven voor de versterkingsoperatie bijgesteld. Dat leidt ook tot een bijstelling van de geraamde ontvangsten. Enkel bij de gerealiseerde ontvangsten over 2023, die begin 2024 binnen gekomen is, is rekening gehouden met de gedeeltelijke betaling van de factuur door NAM. Vanaf 1 juli 2023 is de Tijdelijke wet Groningen onderdeel versterken van kracht. Vanaf dat moment wordt gewerkt met een heffing, die NAM enkel volledig kan betalen. De eerste heffing (over de kosten uit de tweede helft van 2023) wordt in 2024 opgelegd.

Nationaal Programma Groningen (bijdrage NAM)

De geraamde ontvangsten voor de jaarlijkse bijdrage aan het Nationaal Programma Groningen worden opwaarts bijgesteld met € 25 mln. In 2023 is per abuis de factuur niet verzonden aan NAM. Om die reden worden de ontvangsten uit 2023 in 2024 verwacht.

Ontvangsten juridische bijstand

De kosten voor juridische bijstand aan bewoners worden bij NAM in rekening gebracht (excl. btw). De actualisatie van de uitgavenraming leidt daarom eveneens tot een bijstelling op de ontvangsten. De ontvangstenraming was eerder onderdeel van de post ‘Ontvangsten NAM fysieke schade’, maar wordt vanaf de 1^e suppletoire begroting 2024 apart inzichtelijk gemaakt op de EZK-begroting.

Nij Begun-middelen uit de Aanvullende Post

In onderstaande tabel wordt weergegeven voor welke maatregelen bij de voorjaarsnota 2024 middelen zijn opgevraagd van de Aanvullende Post PEGA/Nij Begun. In de ontwerpbegroting 2024 tabel 57 is weergegeven welke middelen eerder naar de EZK-begroting zijn overgeboekt. De resterende middelen blijven beschikbaar op de Aanvullende Post voor Groningen en zullen later worden opgevraagd.