Deze financiële paragraaf presenteert conform de Rijksbegrotingsvoorschriften de belangrijkste budgettaire veranderingen op de OCW-begroting, zowel voor de uitgaven (tabel 1) als de ontvangsten (tabel 2).

Toelichting

1. Ontvangen relevante loon- en prijsbijstelling

Het kabinet heeft dit jaar besloten alle loon- en prijsbijstelling (lpo) uit te keren over de departementale begrotingen, ter compensatie van stijgende lonen en prijzen. De lpo wordt via de reguliere systematiek verdeeld over de begroting, waarbij op enkele artikelen de lpo wordt ingezet als bijdrage aan de rijksbrede dekkingsopgave. In de verdiepingsbijlage is de verdeling van de lpo over de artikelen te zien met daarbij ook per artikel welk deel niet wordt uitgekeerd. De relevante lpo-tranche 2023 die het Ministerie van OCW ontvangt bedraagt in 2024 € 2.725,5 miljoen.

2. Ontvangen relevante extra prijsbijstelling

Bij Najaarsnota 2022 is door het kabinet aan de Tweede Kamer gemeld dat er bij Voorjaarsnota 2023 een extra structurele prijsbijstelling over 2022 wordt uitgekeerd voor de (semi)collectieve sector. Deze eenmalige afwijking van de reguliere systematiek is gerechtvaardigd gegeven de uitzonderlijke stijging van de prijzen sinds het uitkeren van de reguliere prijsbijstelling voor 2022. De extra prijsbijstelling voor de OCW-begroting komt uit op circa € 173,0 miljoen in 2024 en € 175,0 miljoen structureel.

De extra prijsbijstelling wordt via de reguliere systematiek verdeeld over de begroting. Voor het primair en voortgezet onderwijs (po en vo) is het voornemen de prijsbijstelling in 2023 te gebruiken voor een subsidieregeling voor scholen die een extra grote stijging van energielasten ervaren. In 2024 wordt de extra prijsbijstelling gebruikt voor een generieke compensatie, tenzij een verlenging van de subsidieregeling noodzakelijk blijkt. In 2025 en 2026 wordt de extra prijsbijstelling voor het po en vo ingezet ter dekking van de rijksbrede dekkingsopgave. Vanaf 2027 en verder wordt de extra prijsbijstelling volledig ingezet ter compensatie van de gestegen prijzen, waardoor het structurele budget volledig is geïndexeerd naar het huidige prijspeil.

Een deel van de extra prijsbijstelling op artikel 11 (studiefinanciering), onderdeel reisvoorziening, wordt ingehouden ter dekking van de rijksbrede dekkingsopgave. Deze extra prijsbijstelling op het budget voor de reisvoorziening kan vrijvallen, omdat de prijsstijging voor de reisvoorziening al gedekt kan worden binnen de beschikbare budgetten.

Voor het middelbaar beroepsonderwijs (mbo), het hoger onderwijs (ho), het onderzoeks- en wetenschapsbeleid (owb), emancipatie, cultuur en media geldt dat de extra prijsbijstelling generiek wordt toegekend aan het artikel volgens de reguliere systematiek. Specifieke inzet wordt per artikel toegelicht.

3. Saldo mee- en tegenvallers

Er vindt per saldo een meevaller van € 108,5 miljoen plaats op de OCW-begroting in 2024. Deze meevaller wordt veroorzaakt vanwege minder geboorten waardoor er op termijn minder leerlingen in het po instromen dan vorig jaar geraamd en vanwege een afvlakking van de instroom in het ho. Per saldo leiden deze effecten structureel tot een meevaller van circa € 420,3 miljoen.

Daarnaast doen zich meevallers voor op de relevante studiefinancieringsraming van circa € 160,0 miljoen in 2024. Dit heeft diverse oorzaken, waarvan de neerwaartse bijstellingen van de studentenaantallen in het mbo en het ho de belangrijkste zijn. Structureel leidt de studiefinancieringsraming tot een meevaller van circa € 70,0 miljoen, waarvan ruim € 40,0 miljoen een meevaller op de uitgaven betreft en circa € 30,0 miljoen een meevaller op de ontvangsten.

Er vindt een tegenvaller plaats van € 58,9 miljoen op het budget voor de nieuwkomersregeling in het po en vo. Dit heeft te maken met een hogere instroom van nieuwkomers dan verwacht uit overige landen, naast de instroom van Oekraïense nieuwkomers. Structureel betreft deze tegenvaller bijna € 30,0 miljoen.

Tot slot levert het Ministerie van OCW een bijdrage aan het Ministerie van BZK in het kader van de kabinetsreactie op het rapport van bevindingen van het Adviescollege dialooggroep slavernijverleden "Ketenen van het verleden". Het kabinet heeft besloten om incidenteel € 200,0 miljoen en structureel € 8,0 miljoen beschikbaar te stellen. Dit budget wordt specifiek gedekt door alle departementen naar rato van begrotingsomvang, resulterend voor het Ministerie van OCW in een bijdrage van ruim € 30,0 miljoen incidenteel en circa € 1,2 miljoen structureel.

4. Saldo in- en extensiveringen

Binnen de OCW-begroting wordt een aantal extensiveringen aangedragen om een deel van de intensiveringen te kunnen dekken.

Structureel wordt € 16,1 miljoen geëxtensiveerd op de regeling VSV in het vo (€ 60,0 miljoen cumulatief binnen de meerjarenperiode) en € 2,4 miljoen op de garantiebekostiging. Deze extensiveringen vormen dekking voor intensiveringen in preventieve netwerken praktijkonderwijs (pro) voortgezet speciaal onderwijs (vso)van structureel € 2,0 miljoen vanaf 2024, een programmatische aanpak onderwijshuisvesting van structureel € 10,2 miljoen en het vo deel van een vergoeding voor een reisproduct voor leerlingen in pro en voortgezet volwassenonderwijs (vavo) voor € 5,3 miljoen in 2024 en 2025 en structureel € 6,3 miljoen vanaf 2026. Het mbo deel van deze intensivering bedraagt structureel € 6,5 miljoen en wordt gedekt uit een extensivering op de bekostiging van het mbo. Uit de eindejaarsmarge is € 4,6 miljoen ingezet voor een reisproduct voor alle drie de sectoren.

Op artikel 11 (studiefinanciering) kan jaarlijks € 1,2 miljoen geïnvesteerd worden voor het versterken van de dienstverlening en rechtmatigheid van het studiefinancieringsstelsel, omdat door nieuwe wetgeving minder ov-boetes worden opgelegd waardoor een besparing in de uitvoering bij DUO optreedt. Op het artikel 95 (apparaatskosten) wordt incidenteel circa € 2,0 miljoen geëxtensiveerd om intensiveringen op artikel 25 (emancipatie) te dekken waarmee uitvoering gegeven kan worden aan een aantal aangenomen moties van de Tweede Kamer.

Daarnaast vinden er in het kader van de lerarenstrategie een aantal herschikkingen van budgetten plaats op artikel 9 (arbeidsmarkt- en persooneelsbeleid) om een efficiëntere inzet van middelen mogelijk te maken via de onderwijsregio's, zie de toelichting bij artikel 9.

Er wordt in 2024 € 19,0 miljoen (€ 60,0 miljoen tussen 2023 tot en met 2026) ingezet voor de regeling praktijkleren om het effect van de stijging van het aantal beroeps begeleidende leerweg (bbl)-studenten in het mbo en het aantal deeltijd- en duaal-studenten in het hbo ten opzichte van de vorige referentieraming tegemoet te komen. Zodoende kan de prijs per student gelijk worden gehouden. Tevens wordt er voor de Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB) structureel € 2,3 miljoen ingezet om beter te kunnen voldoen aan de wettelijke taken.

Tot slot is er naar aanleiding van het adviesrapport «Wind in de Zeilen» € 54,1 miljoen overgemaakt naar de OCW-begroting. Dit bedrag is via een kasschuif in het juiste kasritme gezet zodat het bedrag wordt verdeeld over de juiste jaren richting artikel 16 (onderzoek- en wetenschapsbeleid). Deze middelen zijn voor de oprichting van het Delta Climate Center in Vlissingen.

5 en 6. Uitgekeerde eindejaarsmarge en inzet voor overlopende verplichtingen

De eindejaarsmarge betreft het deel van de OCW-begroting dat in 2022 per saldo niet tot besteding is gekomen. De eindejaarsmarge van 2022 voor het Ministerie van OCW is vastgesteld op € 418,5 miljoen, wat (de maximale) 1 procent van de OCW-begroting betreft. Dit bedrag is in 2023 weer toegevoegd aan de begroting. Circa € 80,0 miljoen is ingezet om tegenvallers in 2023 op te vangen en er wordt circa € 171,0 miljoen ingezet voor intensiveringen. Dit bedrag bestaat grotendeels uit het budget voor de schoolmaaltijden van € 100,0 miljoen. Daarnaast wordt de € 15,0 miljoen voor de restauratie van grote monumenten ook uit de eindejaarsmarge gefinancierd. Uit de eindejaarsmarge wordt tevens € 5,3 miljoen beschikbaar gesteld voor de subsidieregelingen met betrekking tot het herdenkingsjaar van het slavernijverleden en € 4,6 miljoen voor het reisproduct voor het pro, vavo en mbo.

Er wordt € 47,0 miljoen van de eindejaarsmarge ingezet voor overlopende verplichtingen. Dit zijn verplichtingen die in 2022 zijn aangegaan, niet tot besteding zijn gekomen, en in 2023 alsnog moeten worden voldaan. Deze overlopende verplichtingen zijn reeds bij Tweede Suppletoire Begroting of bij de brief «Beleidsmatige mutaties na Najaarsnota» gemeld aan de Tweede Kamer. De hoogste overlopende verplichting betreft die op het budget van de nieuwkomersbekostiging ter hoogte van € 14,0 miljoen.

7. Restant eindejaarsmarge voor rijksbrede dekkingopgave

Ruim € 116 miljoen van de eindejaarsmarge wordt ingezet als onderdeel van de rijksbrede dekkingsopgave.

8. Additionele dekkingsopgave

Om te voldoen aan de rijksbrede dekkingsopgave wordt er op verschillende artikelen omgebogen. In de tabellen met de ombuigingen op de OCW-begroting is hiervan een overzicht weergegeven. Een deel van de ontvangen lpo op de artikelen 1 en 3 (primair- en voortgezet onderwijs) wordt ingezet (circa € 500,0 miljoen over de meerjarenperiode en structureel € 59,0 miljoen). Ook wordt een deel van de incidentele prijsbijstelling ingehouden (cumulatief € 62,0 miljoen over de meerjarenperiode). Daarnaast worden er incidentele middelen ingehouden op de reeks infrastructuur en basisvaardigheden (cumulatief € 111,0 miljoen over de meerjarenperiode).

Op de artikel 6, 7, 11 en 16 wordt ook op een aantal plekken omgebogen. Ten eerste worden de resterende middelen in de jaren 2024 ‒ 2027 van het stopzetten van de halvering collegegeld (cumulatief € 450,0 miljoen over de meerjarenperiode) ingezet. Dit betreft incidentele middelen die zijn vrijgekomen bij het nemen van deze maatregel, naast de structurele inzet voor de herinvoering van de studiebeurs. Daarnaast wordt de incidentele extra lpo op deze middelen ingezet. Ten tweede worden de al aflopende subsidies tweede lerarenopleiding (vanaf 2026) en open en online onderwijs (vanaf 2023) beëindigd. Ten derde worden de 10 procent studievoorschotmiddelen met € 20,0 miljoen verlaagd vanaf 2029. Ten vierde worden de middelen voor de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) verlaagd met structureel € 3,0 miljoen, eveneens vanaf 2029. Als laatste wordt de extra prijsbijstelling 2022 op artikel 11 (studiefinanciering), onderdeel reisvoorziening, ingehouden. Deze extra prijsbijstelling op het budget voor de reisvoorziening kan vrijvallen, omdat de prijsstijging voor de reisvoorziening gedekt kan worden binnen de beschikbare budgetten.

Om te voldoen aan de rijksbrede dekkingsopgave wordt artikel 15 (media) naar beneden bijgesteld. De rijksmediabijdrage voor de landelijke publieke omroep wordt vanaf 2025 met circa € 24,0 miljoen verlaagd, structureel gaat het om een verlaging van € 13,0 miljoen vanaf 2029. Daaraan gekoppeld wordt de Nederlandse Publieke Omroep (NPO) ruimte gegeven om meer reclameopbrengsten te genereren, waarmee zij deze verlaging kunnen opvangen. Hiervoor wordt de maatregel om de reclamezendtijd op de lineaire kanalen van de publieke omroepen te halveren (deels) teruggedraaid.

In totaal wordt met de bovenstaande maatregelen € 158,3 miljoen in 2024 oplopend tot € 368,7 miljoen in 2026 en € 154,5 miljoen structureel dekking bijgedragen voor de rijksbrede dekkingsopgave. Daarnaast komt de per saldo meevaller op de OCW-begroting ten gunste van het generale beeld en vormt daarmee dekking voor de rijksbrede dekkingsopgave.

9. Coalitieakkoordreeksen

Er worden overhevelingen gedaan in het kader van het coalitieakkoord (CA) vanaf de Aanvullende Post (AP). In het CA is voor kansengelijkheid in het onderwijs structureel € 1,0 miljard beschikbaar gesteld. In 2022 is het merendeel van deze middelen overgeheveld naar de OCW-begroting. Middels deze laatste tranche worden ook de resterende middelen overgeheveld naar de OCW-begroting ter uitvoering van onder andere het programma School en Omgeving en het programma Jonge Kind.

Daarnaast is in het CA het doel opgenomen om de kwaliteit van het onderwijs en het beroepsonderwijs te versterken. Dit wordt onder andere vormgegeven met een subsidie voor de verdere invoering van de praktijkgerichte programma’s in de gemengde leerweg en de theoretische leerweg van het vmbo (€ 10,5 miljoen tot en met 2027). De structurele middelen worden vanaf 2028 overgeheveld naar artikel 91 (nog onverdeeld) van de OCW-begroting.

Vanuit de CA-reeks vervolgopleidingen worden middelen overgeheveld voor het flankerend beleid voor het aanpassen van het bindend studieadvies (ruim € 10,0 miljoen) en voor Koninkrijksbeurzen (€ 0,5 miljoen). De loon- en prijsbijstelling behorend bij al deze middelen wordt eveneens overgeheveld naar de OCW-begroting.

10. Schoolmaaltijden

Ten behoeve van de continuering van het programma schoolmaaltijden wordt er in 2024, incidenteel, € 166,0 miljoen beschikbaar gesteld. Een deel van deze middelen zijn afkomstig van SZW (€ 52,5 miljoen) en VWS (€ 10,0 miljoen). De rest van de middelen zijn afkomstig uit de OCW begroting. Het gaat om een extensivering van € 55,5 miljoen op de subsidieregeling heterogene brugklassen en een extensivering van € 25,0 miljoen op het budget van de maatschappelijke diensttijd. Daarnaast komt de overige dekking voor € 22,0 miljoen uit de bekostiging po (€ 13,4 miljoen) en de bekostiging vo (€ 8,6 miljoen). Wanneer er in het voorjaar eindejaarsmarge beschikbaar is, zal bezien worden of de lumpsum met € 22,0 miljoen kan worden aangevuld. Daarnaast is er € 1,0 miljoen beschikbaar gekomen uit het koopkracht pakket ten behoeve van schoolmaaltijden op Caribisch Nederland.

11. Kasschuiven

Op de begroting worden diverse meerjarige kasschuiven doorgevoerd, om de budgetten in overeenstemming te brengen met het verwachte bestedingsritme. Er is besloten tot een kasschuif van € 1,0 miljard op het budget van de reisvoorziening van de openbaarvervoersbedrijven op artikel 11 (studiefinanciering). Deze kasschuif (in dit geval van jaar 2024 naar 2023) wordt vaker verwerkt omdat dit in het verleden behulpzaam kon zijn om de plafondstanden te sluiten. Dit jaar is het verzoek voor de kasschuif initieel door de vervoersbedrijven zelf ingediend. Tegelijkertijd is deze kasschuif ook dit jaar behulpzaam bij het optimaliseren van het kasritme van het Rijk. Daarnaast worden er diverse meerjarige kasschuiven doorgevoerd, om de budgetten in overeenstemming te brengen met het verwachte bestedingsritme. Ook wordt een kasschuif toegepast om de doorrekening van de Referentieraming (RR) voor het primair onderwijs te corrigeren. De reeks die bij Voorjaarsnota 2023 is verwerkt blijkt niet het juiste ritme te bevatten en vanaf 2027 is er sprake van een te laag budget (structureel circa € 70,0 miljoen per jaar vanaf 2028). Met deze kasschuif worden de middelen tot en met 2026 in de juiste jaren gezet. Het budget vanaf 2027 en verder wordt gecorrigeerd bij Voorjaar 2024.

12. Nationaal Groeifonds (NGF)

Er zijn middelen bij gekomen op de begroting voor het NGF-project Nationale Aanpak Professionalisering Leraren voor cumulatief € 73,0 miljoen, startend met een bedrag van € 3,5 miljoen in 2024.

Tevens worden er middelen naar achter geschoven bij drie verschillende NGF-projecten. De voorbereiding van deze investeringen vraagt namelijk meer tijd dan eerder was voorzien. Per saldo gaat het om € 149 miljoen, die eerder in 2023 besteed zou worden, die wordt verschoven naar de jaren 2024 tot en met 2026. Dit gaat om € 131,1 miljoen bij het project Leven Lang Ontwikkelen (LLO) Katalysator en € 18,0 miljoen voor Biotech Booster. Voor het budget collectief laagopgeleiden en laaggeletterden wordt € 50.000 van 2024 naar 2025 geschoven.

13. COVID-19

In de Eerste Suppletoire Begroting is per saldo € 23,1 miljoen toegevoegd aan COVID-19 budgetten op de OCW-begroting. Dit betrof een overlopende verplichting van € 52,6 miljoen vanuit voorgaande jaren voor Ventilate in scholen. Daarnaast is € 10,0 miljoen toegevoegd voor een tegemoetkoming voor het verliezen van het recht op studiefinanciering vanwege mogelijke studievertraging als gevolg van corona. Tot slot, is € 40,0 miljoen van het zelftesten budget teruggevloeid naar de Staatskas.

14. Oekraïne

Op de budgetten voor Oekraïne wordt in 2023 € 73,1 miljoen en in 2024 € 97,3 miljoen toegevoegd. Onder de Oekraïne-uitgaven vallen de extra uitgaven voor de nieuwkomersbekostiging in het po en vo in verband met de grote instroom van ontheemden vanuit Oekraïne. Dit bedrag wordt verdeeld over de periode van juli 2023 t/m december 2024 en is gebaseerd op de verwachte instroom tot 1 januari 2024.

Daarnaast wordt voor 2023 de meevaller op het budget voor huisvesting noodlocaties voor Oekraïense vluchtelingen reeds afgeboekt. Het betreft bijna € 300 miljoen. Deze meevaller is ontstaan doordat er minder aanvragen waren dan geraamd.

15. Maatregelen Parlementaire Onderzoekscommissie Toeslagenaffaire

Naar aanleiding van de kabinetsreactie op de Parlementaire Ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag worden er middelen beschikbaar gesteld voor het kwijtschelden van studieschulden van gedupeerden van de Kinderopvangtoeslagenaffaire. Er wordt een tegenvaller verwacht van € 57,0 miljoen op dit budget omdat er meer aanvragen voor kwijtschelding binnenkomen dan verwacht. In het bedrag van € 57,0 miljoen zit ook € 5,1 miljoen compensatie aan de vervoerbedrijven voor het kwijtschelden van ov-boetes. Deze middelen worden overgeheveld vanuit de AP.

16. Niet-kaderrelevante mutaties

De niet-kaderrelevante (NR) mutaties hebben betrekking op de studiefinanciering. Het betreft hier de tranche 2023 van de niet-plafondrelevante prijsbijstelling, de extra prijsbijstelling en de reguliere mutaties die voortvloeien uit de studiefinancieringsraming. Dit betreft een meevaller als gevolg van de gestegen niet-relevante (NR) terugontvangen lening door de aankondiging van de rentestijging voor studieleningen.

17. Desalderingen

Dit betreft desalderingen van uitgaven en ontvangsten. De grootste desaldering binnen dit bedrag betreft de dotatie aan de Algemene Mediareserve van € 40,3 miljoen. Hiermee wordt aansluiting gevonden op de geactualiseerde Ster-raming.

18. Overig

Ontvangsten

De ten onrechte door Hogeschool Zeeland ontvangen uitgekeerde rijksbijdragen worden in een periode van twintig jaar teruggevorderd. De Hogeschool Zeeland heeft verzocht de laatste termijnen, 2023 tot en met 2025, versneld in één keer af te lossen in 2022. Dit leidde ertoe dat de ontvangsten op artikel 6 (hoger onderwijs) voor het jaar 2022 € 3,6 miljoen hoger waren. Deze meerontvangsten werden per overlopende verplichting meegenomen naar 2023 en door middel van een kasschuif in het juiste ritme gezet.

Daarnaast zijn de relevante renteontvangsten omhoog bijgesteld wat leidt tot een meevaller van € 141,6 miljoen in 2024 als gevolg van de hogere rentestand. Deze zullen naar verwachting verder oplopen tot € 246 miljoen in 2028. Deze meevaller komt ten goede aan het generale beeld.

Ten slotte vind er een meevaller plaats op de niet-relevante (NR) studiefinancieringsraming van € 176,6 miljoen. In de laatste maanden 2022 en januari 2023 is de niet-relevante (NR) terugontvangen lening gestegen als gevolg van de renteaankondiging. De ontvangsten op de terugontvangen lening zijn daarop naar boven bijgesteld voor 2024 en verder.

Tabel 4 geeft een overzicht van alle intensiveringen op de OCW-begroting, sinds de start van het kabinet Rutte III en tabel 5 doet dat voor de ombuigingen. Tabel 6 geeft een saldo van de tabellen 4 en 5 weer.

Fonds Onderzoek en Wetenschap

In het coalitieakkoord zijn in het Fonds Onderzoek en Wetenschap middelen gereserveerd ten behoeve van het inhalen van achtergebleven investeringen in onderzoek en de versterking van de kwaliteit van hoger onderwijs, wetenschap en onderzoeksinfrastructuur. Daarnaast zijn de middelen ook bedoeld voor het verlagen van de werkdruk en voor ongebonden onderzoek. Het cumulatieve bedrag van de fondsmiddelen is toegenomen ten opzichte van de oorspronkelijke € 5 miljard, door toevoeging van compensatie voor de loon- en prijsontwikkeling. De investeringen zullen op lange termijn resultaten opleveren. Door langjarig te investeren wordt rust en ruimte gecreëerd bij de instellingen, waardoor het fundament van onderzoek en wetenschap sterker wordt.

De financiering op de verschillende thema’s vanuit het fonds loopt uiterlijk tot en met 2031. De investeringen hebben echter langdurige effecten, bijvoorbeeld omdat onderzoekstalent zich via de open competitie of starters- en stimuleringsbeurzen verder ontwikkelt. Die instrumenten leveren daarmee ook na de fondshorizon een bijdrage aan het verhogen van de kwaliteit en de impact van hoger onderwijs en onderzoek. De gestimuleerde netwerken blijven ook op de langere termijn relevant. Hierbij kan gedacht worden aan consortia in de open competitie, praktijkgericht onderzoek en Europese projecten, gefaciliteerd door matching Horizon Europe en Europese partnerschappen. Bovendien ontvangen fundamenteel en toegepast onderzoeksfaciliteiten een impuls vanuit het fonds, wat vaak een aantrekkingskracht heeft op talent en nieuwe samenwerkingsverbanden. Deze faciliteiten hebben meestal een levensduur van meer dan tien jaar, waarbij de onderzoeksinstellingen zich verplichten om de operationele kosten op zich te nemen nadat de initiële impuls voor de ontwikkelings- en bouwfase is afgelopen.

Om te borgen dat het fonds op de korte en lange termijn effect heeft en om de samenhang tussen de instrumenten te optimaliseren, zijn doeltreffendheid, doelmatigheid, monitoring, evaluatie en bijsturing van belang. Om deze reden is er voor het fonds een aparte beleidsevaluatie agenda opgesteld1 . Hierbij is specifieke aandacht voor de mate waarin de tijdelijke impulsen uit het fonds ook structurele effecten voor het stelsel bewerkstelligen. De onderzoeken richten zich op de doeltreffendheid en doelmatigheid van de instrumenten, gericht op versterking van het fundament, het geven van ruimte aan divers talent en het vergroten van maatschappelijke impact.