Bijlage 11: Monitor financiële interventies

Uitvoering

Voorjaarsnota
1e suppletoire
September suppletoire

Nota, d17e44647, 2017

Ministerie van Financiën

Sinds het najaar van 2008 heeft het kabinet interventies gepleegd om het financiële stelsel gezond te houden en de rust te helpen herstellen in de financiële markten. In 2017 heeft het kabinet een aantal stappen gezet tot het afbouwen van het verworven aandeel in financiële instellingen. Zo heeft het kabinet haar belang in ABN Amro afgebouwd van 70% naar 56%, en is a.s.r. sinds de verkoop van de laatste tranche aandelen in september 2017 weer volledig in private handen. Op deze manier werkt de overheid aan een verantwoorde terugtreding uit de financiële sector.

Gevolgen van interventies financiële crisis voor de schatkist

Negen jaar overheidsinterventies in de financiële sector hebben hun sporen nagelaten in de schatkist. Er zijn tientallen miljarden euro’s uitgegeven als direct gevolg van de crisis, waarvan het merendeel in de eerste jaren na 2008. Op dit moment is de financiële sector in rustiger vaarwater gekomen, waardoor de overheidsbelangen in financiële ondernemingen kunnen worden afgebouwd. Het is daarom mogelijk om een voorlopige balans op te maken, waarin de kosten en opbrengsten van de diverse maatregelen tegen elkaar worden afgezet.

Tabel: Voorlopig resultaat interventies 2008–2017 (in miljoenen euro)
		2008–2017
		Opbrengsten	Kosten	Saldo (– = negatief)
ABN AMRO		5.151	8.981	– 3.830
	Investering (o.a. dividend)	3.091	5.058	– 1.967
	Overbruggingskrediet	2.054	1.946	108
	RFS	6	661	– 655
	Resultaat beursgang		1.316	– 1.316

ASR		744	885	– 141
	Investering (o.a. dividend)	627	885	– 258
	Resultaat beursgang	117		117

SNS Reaal (incl. Propertize)		1.760	2.003	– 243
	Investering (o.a. dividend)	1.347	903	444
	Overbruggingskrediet	40	1.100	– 1.060
	Resultaat verkoop	373		373

IJsland		58	202	– 144

ING		4.986	486	4.500
	Back-up	1.455		1.455
	Securities	3.531	486	3.045

Aegon		1.087	163	924

Garantiefaciliteit		1.379	– 132	1.511

Griekenland		246	807	– 561

Europese instrumenten		2.370	288	2.082

Overige kosten			63	– 63

Totaal		17.781	13.744	4.037

Er kan worden geconcludeerd dat het voorlopige resultaat van directe financiële interventies positief is. Dit komt met name door de opbrengsten op de leningen aan Aegon en ING, de garantiefaciliteit interbancaire regelingen en de crisisgerelateerde winst van DNB. Aan de andere kant is het voorlopige resultaat op ABN Amro negatief. De rentelasten op het geld dat geleend is om de redding van ABN Amro te financieren zijn hiervan de belangrijkste oorzaak.

Het hierboven vermelde positieve resultaat van € 4,0 mld. is een tussenstand per 31 december 2017. Het uiteindelijke resultaat hangt af van de verkoopopbrengst van SNS Bank, RFS, de opbrengst van alle resterende aandelen in ABN AMRO, alle kosten die nog gemaakt moeten worden en niet in de laatste plaats de nog te ontvangen dividenden. Daarnaast geldt dat bovenstaande rekensom geen totaaloverzicht is van de kosten en baten van de crisis. Voor alle kosten en baten voor de overheid van de veranderingen en ingrepen op de financiële markten sinds 2008 moet breder gekeken worden. Het positieve resultaat hiervoor houdt bijvoorbeeld geen rekening met de financiële steun aan Europese landen via een van de Europese steunfondsen EFSF, EFSM of ESM. Ook de voordelen van de inmiddels gestarte bankenunie zijn niet meegewogen. Verder ontbreken de kosten van de lagere economische groei, zoals gemiste belastingopbrengsten en hogere werkloosheidsuitgaven. Uiteindelijk leidt een crisis altijd tot maatschappelijk verlies.

Tabellen interventies krediet- en eurocrisis

Deze gebruikelijke bijlage geeft middels een aantal tabellen een overzicht van de verschillende interventies. Tabel 11.1 geeft de kasstromen en de garanties die met de interventies gepaard gaan en de vindplaatsen ervan in de begroting IX integraal weer. Daarnaast zijn de effecten van de maatregelen op achtereenvolgens het EMU-saldo, de EMU-schuld en de staatsschuld per thema becijferd. De kolom «telling» geeft hierbij aan welke posten bij elkaar moeten worden opgeteld. Onderaan de tabel worden de totalen van alle maatregelen geconsolideerd.

Tabel 11.1 Budgettair overzicht interventies krediet- en eurocrisis (in mln. euro)
#	Stand: JV 2017 (– = ontvangst)		Telling	2008–2015	2016	2017	Bron:
	A. Fortis/RFS/AA

1	Aanschaf ABN AMRO Group – ASR Verzekeringen – RFS Holdings (incl. Z-share en residual N-share)			27.955			IX art.3
2		waarvan relevant voor de EMU-schuld		27.852			CBS/Eurostat
3		waarvan relevant voor het EMU-saldo		3.088			CBS/Eurostat
4	Beursgang ABN AMRO Group N.V.			– 3.828	– 1.326	– 3.006	IX art.3
5	Beursgang a.s.r.			0	– 1.057	– 2.710	IX art.3
6	Overbruggingskrediet (voormalig) Fortis			1.750	– 950	0	IX art. 11
7	Renteontvangsten overbruggingskredieten (voormalig) Fortis			– 1.980	– 40	– 34	IX art. 11
8	Dividend ABN Amro Group			– 1.600	– 608	– 574	IX art.3
9	Dividend a.s.r.			– 397	– 170	– 60	IX art.3
10	Dividend RFS Holdings			– 6	0		IX art.3
11	Premieontvangsten capital relief instrument			– 193			IX art.3
12		Premieontvangsten counter indemnity		– 116			IX art.3

	Verleende garanties
13	Capital Relief Instrument ABN-AMRO (CRI)			32.611			IX art.3
14		waarvan vervallen		– 32.611			IX art.3
15	Counter Indemnity ABN-AMRO			950			IX art.3
16		waarvan vervallen		– 950			IX art.3

	Totale uitgaven minus ontvangsten		1, 4 t/m 12	21.585	– 4.151	– 6.384
	Effect op EMU-saldo		3, 7 t/m 12	1.204	818	668
	Effect op EMU-schuld		2, 4 t/m 12	21.482	– 4.151	– 6.384
	Effect op staatsschuld		2, 4 t/m 12	21.482	– 4.151	– 6.384

		B. SNS Reaal

17	Kapitalisatie SNS Reaal Holding N.V. (SRH)			300			IX art.3
18	Kapitalisatie SNS Reaal Bank N.V.			1.900			IX art.3
19		waarvan relevant voor het EMU-saldo		1.130			CBS/Eurostat
20	Aankoop SNS Bank N.V.			1.100			IX art.3
21		waarvan vordering SRH		1.598			IX art.3
22		waarvan inbrenging overbruggingskrediet SRH		1.100			IX art.3
23	Overbruggingskrediet SRH			0			IX art.3
24	Dividend SNS Bank N.V.			0	– 100	– 135	IX art.3
25	Renteontvangsten overbruggingskrediet SRH			– 40			IX art.3
26	Overheveling liquiditeit SRH			0		– 161	IX art.3
27	Resolutieheffing			– 1.005
28	Kapitalisatie Propertize			500			IX art.3
29	Verkoopopbrengst Propertize			0	– 873		IX art.3
30	Overdracht schuldtitels Propertize			0	– 2.355	1.750	IX art.11
31	Dividend Propertize			0	– 46		IX art.3
32	Premieontvangsten garantie Propertize			– 11	– 8	– 4	IX art.3

	Verleende garanties
33	Garantieverlening VBO			4.166			IX art.3
34		waarvan vervallen		– 1.543	– 2.623		IX art.3

	Totale uitgaven minus ontvangsten		17, 18, 20, 23 t/m 32	2.744	– 3.382	1.450
	Effect op EMU-saldo		19, 24, 25, 27, 31, 32	– 74	154	139
	Effect op EMU-schuld		17, 18, 20, 23 t/m 34	5.256	– 3.382	1.450
	Effect op staatsschuld		17, 18, 20, 23 t/m 32	2.744	– 3.382	1.450

	C. Kapitaalverstrekkingsfaciliteit (€ 20 mld.)

35	Verstrekt kapitaal ING			0			IX art.3
36	Verstrekt kapitaal Aegon			0			IX art.3
37	Verstrekt kapitaal SNS Reaal			565			IX art.3
38		waarvan afgeboekt		– 565			IX art.3
39	Couponrente ING			– 839			IX art.3
40	Couponrente Aegon			– 177			IX art.3
41	Couponrente SNS Reaal			– 38			IX art.3
42	Repurchase fee ING			– 2.692			IX art.3
43	Repurchase fee Aegon			– 910			IX art.3
44	Repurchase fee SNS Reaal			0			IX art.3

	Totale uitgaven minus ontvangsten		35 t/m 37, 39 t/m 44	– 4.091
	Effect op EMU-saldo		39 t/m 41	1.054
	Effect op EMU-schuld		35 t/m 37, 39 t/m 44	– 4.091
	Effect op staatsschuld		35 t/m 37, 39 t/m 44	– 4.091

	D. Back-up faciliteit ING

45	Meerjarenverplichting aan ING			0			IX art.3
46	Alt-A-portefeuille			0			IX art.3
47		waarvan relevant voor de EMU-schuld		0			CBS/Eurostat
48	Back-upfaciliteit ING totaal:			– 1.455			IX art.3
a		waarvan funding fee (rente + aflossing)		21.720			IX art.3
b		waarvan management fee		204			IX art.3
c		waarvan portefeuilleontvangsten (rente + aflossing)		– 21.829			IX art.3
d		waarvan garantiefee		– 448			IX art.3
e		waarvan additionele garantiefee		– 479			IX art.3
f		waarvan additionele fee		– 229			IX art.3
g		waarvan verhandelbaarheidsfee		– 34			IX art.3
h		waarvan eenmalige uitkering		– 379			IX art.4
i		waarvan incidentele uitgave		19			IX art.3

	Totale uitgaven minus ontvangsten		48	– 1.455
	Effect op EMU-saldo		48 b, f, g	59
	Effect op EMU-schuld		47, 48	– 1.455
	Effect op staatsschuld		48	– 1.455

	E. Garantiefaciliteit bancaire leningen

49	Premieontvangsten garanties bancaire leningen			– 1.379			IX art.2
50	Schade-uitkeringen			0			IX art.2
51	Garanties bancaire leningen			50.275			IX art.2
52		waarvan vervallen		– 50.275			IX art.2

	Totale uitgaven minus ontvangsten		49, 50	– 1.379
	Effect op EMU-saldo		49, 50	1.379
	Effect op EMU-schuld		49, 50	– 1.379
	Effect op staatsschuld		49, 50	– 1.379

	F. IJsland

53	Vordering op IJsland			0			IX art.2
54	Tussenrekening «recovery oude topping up'			106			IX art.2
55	Uitkeringen depositogarantiestelsel Icesave			1.428			IX art.2
56	Uitvoeringskosten IJslandse DGS door DNB			1			IX art.2
57	Renteontvangsten lening IJsland			0			IX art.2
58	Aflossing hoofdsom lening IJsland			– 1.428			IX art.2
59	Schikking IJsland			– 58

	Totale uitgaven minus ontvangsten		55 t/m 59	– 57
	Effect op EMU-saldo		56, 57	48
	Effect op EMU-schuld		55 t/m 59	– 57
	Effect op staatsschuld		55 t/m 59	– 57

	Totaal A t/m F
	Toerekenbare rentelasten			8.783	477	344
	Effect op EMU-saldo			– 3.586	495	463
	Effect op EMU-schuld			19.756	– 7.533	– 4.934
	Effect op staatsschuld			17.244	– 7.533	– 4.934

#	Stand: JV 2017 (– = ontvangst)		Telling	2008–2015	2016	2017	Bron:

	G. Griekenland

60	Lening aan Griekenland			3.199	0	0	IX art.4
61	Rente lening Griekenland			– 239	– 5	– 2	IX art.4
62	Rentevergoeding Griekenland (ANFA)			39	0	0	IX art.4
63	Teruggave winsten SMP			238	0	0	IX art.4

	Totale uitgaven minus ontvangsten		60 t/m 63	3.237	– 5	– 2
	Effect op EMU-saldo		61 t/m 63	– 38	5	2
	Effect op EMU-schuld		60 t/m 63	3.237	– 5	– 2
	Effect op staatsschuld		60 t/m 63	3.237	– 5	– 2

	H. Europese instrumenten

64	Verstrekt kapitaal EFSF			2	0	0	IX art.4
65	Verstrekt kapitaal ESM			4.573	0	0	IX art.4
66	Crisisgerelateerde winst DNB			– 2.211	– 122	– 37	IX art.3
67		waarvan relevant voor het EMU-saldo		– 1.947	– 122	– 37	IX art.3

	Garanties
68	Garantieplafond Nederland EFSF			49.640	– 15.486	0	IX art.4
a	effect verstrekte garantie op EMU-schuld:			10.935	0	0	CBS/Eurostat
b		voor Ierland		1.122	0	0	CBS/Eurostat
c		voor Portugal		1.675	0	0	CBS/Eurostat
d		voor Griekenland		8.138	0	0	CBS/Eurostat
69	Garantieverlening NL-aandeel ESM			35.445	0	0	IX art.4
70	Garantieverlening DNB i.v.m. ophoging middelen IMF			13.610	– 13.610	13.610	IX art.4
71	Garantieverlening DNB			5.700	0	0	IX art.3
72	Garantieverlening NL-aandeel EU-begroting			2.817	3	0	IX art.4

	Totale uitgaven minus ontvangsten		64 t/m 66	2.364	– 122	– 37
	Effect op EMU-saldo		67	1.947	122	37
	Effect op EMU-schuld		64 t/m 66, 68a	13.299	– 122	– 37
	Effect op staatsschuld		64 t/m 66	2.364	– 122	– 37

	Totaal G t/m H
	Toerekenbare rentelasten			620	104	94
	Effect op EMU-saldo			1.289	23	– 55
	Effect op EMU-schuld			16.536	– 127	– 39
	Effect op staatsschuld			5.601	– 127	– 39

In tabel 11.2 staan de bezittingen en schulden die vanwege de interventies (kredietcrisis en Europa) zijn ontstaan. Balansonderdelen zijn hierbij opgenomen tegen historische aankoopprijs, conform de bepalingen van de RBV die van toepassing zijn op het onderliggende departementale jaarverslag IX. De bezittingen zijn grotendeels gefinancierd met staatsschuld (zichtbaar in tabel 11.1). Verder is er het cumulatief saldo van kosten en opbrengsten («het resultaat») dat een deel van de bezittingen financiert (vanuit tabel 11.3.)

Tabel 11.2 Balans interventies (in mln. euro)
Bezittingen		ultimo 2017	Bron:	Schulden		ultimo 2017	Bron:
ABN AMRO, a.s.r. en RFS					Staatsschuld	10.212	tabel 1
	ABN AMRO (56,17%)	12.168	art. 3		Cumulatief resultaat	4.037	tabel 3
	a.s.r. (na verkoop)	0	art. 3		Vordering SRH op Staat	1.762	art. 3
	RFS	2.642	art. 3		Nog te betalen schuldtitels Propertize	605	art. 11
	Overbruggingskrediet ABN AMRO (voormalig Fortis)	800	art. 11		Cumulatieve rente	10.422	tabel 3
					Cumulatieve uitvoeringskosten	63	tabel 3
SRH, SNS Holding en Propertize
	Kapitalisatie SRH	300	art. 3
	Kapitalisatie SNS Bank	1.900	art. 3
	Kapitalisatie Propertize (na verkoop)	0	art. 3
	Aankoop SNS Bank	1.598	art. 3

Griekenland
	Lening	3.199	art. 4

EFSF
	Deelneming	2	art. 4

ESM
	Deelneming	4.573	art. 4		Overige kosten en technische aansluiting	81

Totaal:		27.182		Totaal:		27.182

Tabel 11.3 geeft een overzicht van de kosten en opbrengsten van interventies. Het resultaat betreft het jaarlijkse saldo dat op kasbasis gerealiseerd wordt. Eventuele afwaarderingen van activa (tabel 11.2) worden eveneens in het resultaat meegenomen maar dan pas op het moment dat deze daadwerkelijk gerealiseerd zijn. Deze behandeling wijkt af van de systematiek van het EMU-saldo. De tabel uit de paragraaf «Gevolgen van interventies financiële crisis voor de schatkist» is een samenvatting van tabel 11.3

Tabel 11.3 Overzicht toerekenbare kosten en opbrengsten (in mln. euro)
Kosten en opbrengsten		2008–2015	2016	2017	Cumulatief

ABN AMRO, a.s.r. en RFS
	Dividend ABN AMRO, a.s.r. en RFS	2.003	778	634	3.415
	Premieontvangsten Counter Indemnity ABN AMRO	116			116
	Renteontvangsten overbruggingskrediet ABN AMRO	1.980	40	34	2.054
	Premieontvangsten CRI ABN AMRO	193			193
	Beursgang en tranches ABN AMRO	– 1.154	– 172	10	– 1.316
	Beursgang en tranches a.s.r.	0	– 268	385	117

SNS Reaal
	Couponrente SNS Reaal	38			38
	Afboeking core-tier-1 securities	– 565			– 565
	Dividend SNS Bank	0	100	135	235
	Premieontvangsten garantie Propertize	11	8	4	23
	Renteontvangsten overbruggingskrediet SRH	40			40
	Afboeking overbruggingskrediet SRH	– 1.100			– 1.100
	Resolutieheffing	1.005			1.005
	Dividend Propertize	0	46		46
	Verkoop Propertize	0	373	0	373

Aegon
	Couponrente Aegon	177			177
	Repurchase fee Aegon	910			910

ING
	Couponrente ING	839			839
	Repurchase fee ING	2.692			2.692
	Resultaat ING Back-upfaciliteit	1.455			1.455

Griekenland
	Rente en servicefee	239	5	2	246
	Rentevergoeding Griekenland (ANFA)	– 39	0	0	– 39
	Teruggave winsten SMP	– 238	0	0	– 238

IJsland
	Topping up	– 106			– 106
	Recovery topping up	106			106
	Aangegroeide rente	0			0
	Schikking IJsland	58			58

Europese instrumenten
	Crisisgerelateerde winst DNB	2.211	122	37	2.370

Overige
	Premieontvangsten garanties bancaire leningen	1.379			1.379
	Overige kosten	– 58	– 3	– 2	– 63
	Toerekenbare rentelasten op staatsschuld	– 9.403	– 581	– 438	– 10.422

Resultaat		2.789	448	801	4.037

In tabel 11.4 staan de uitstaande garanties die in het kader van de kredietcrisis en Europa verstrekt zijn. Het cumulatief saldo geeft de stand van de uitstaande garanties per einde 2017 weer.

Tabel 11.4 Garantieoverzicht (in mln. euro)
Garanties «kredietcrisis en europa»				2008–2015	2016	2017	Bron:
A. Fortis/RFS/AA
	Capital Relief Instrument ABN-AMRO (CRI)			32.611			IX art.3
		waarvan vervallen		– 32.611			IX art.3

	Counter Indemnity ABN-AMRO			950			IX art.3
		waarvan vervallen		– 950			IX art.3

B. SNS Reaal
	Garantieverlening VBO			4.166	0		IX art.3
		waarvan vervallen		– 1.543	– 2.623		IX art.3

E. Garantiefaciliteit bancaire leningen
	Garanties bancaire leningen			50.275			IX art.2
		waarvan vervallen		– 50.275			IX art.2

H. Europese instrumenten
	Garantieplafond Nederland EFSF			49.640	– 15.486	0	IX art.4
		effect verstrekte garantie op EMU-schuld:		10.935	0	0	CBS/Eurostat
			voor Ierland	1.122	0	0	CBS/Eurostat
			voor Portugal	1.675	0	0	CBS/Eurostat
			voor Griekenland	8.138	0	0	CBS/Eurostat

Garantieverlening NL-aandeel ESM				35.445	0	0	IX art.4
Garantieverlening DNB i.v.m. ophoging middelen IMF				13.610	– 13.610	13.610	IX art.4
Garantieverlening DNB				5.700	0	0	IX art.3
Garantieverlening NL-aandeel EU-begroting				2.817	3	0	IX art.4

Totaal				109.835	– 31.716	13.610

Cumulatief				109.835	78.119	91.729