10 MONITOR FINANCIËLE INTERVENTIES

Uitvoering

Voorjaarsnota
1e suppletoire
September suppletoire

Nota, 122801, 2018

Ministerie van Financiën

Sinds het najaar van 2008 heeft het kabinet interventies gepleegd om het financiële stelsel gezond te houden en de rust te helpen herstellen in de financiële markten. Beleid is om de verworven financiële deelnemingen zo spoedig mogelijk weer terug te brengen naar de markt. In 2018 zijn weliswaar geen aandelen verkocht, maar op de achtergrond heeft het kabinet toch stappen gezet tot het afbouwen van het verworven aandeel in financiële instellingen. Op deze manier werkt de overheid aan een verantwoorde terugtreding uit de financiële sector.

Gevolgen van interventies financiële crisis voor de schatkist

Tien jaar overheidsinterventies in de financiële sector hebben hun sporen nagelaten in de schatkist. Er zijn tientallen miljarden euro’s uitgegeven als direct gevolg van de crisis, waarvan het merendeel in de eerste jaren na 2008. Op dit moment is de financiële sector in rustiger vaarwater gekomen, waardoor de overheidsbelangen in financiële ondernemingen kunnen worden afgebouwd. Het is daarom mogelijk om een voorlopige balans op te maken, waarin de kosten en opbrengsten van de diverse maatregelen tegen elkaar worden afgezet.

Tabel 10.1 Voorlopig resultaat interventies 2008-2018 (in mln. euro)
	2008-2018
	Opbrengsten	Kosten	Saldo (- = negatief)
ABN AMRO	6.054	9.251	‒ 3.197
Investering (o.a. dividend)	3.960	5.270	‒ 1.310
Overbruggingskrediet	2.088	1.957	131
RFS	6	708	‒ 702
Resultaat beursgang		1.316	‒ 1.316

ASR	755	885	‒ 130
Investering (o.a. dividend)	638	885	‒ 247
Resultaat beursgang	117		117

SNS Reaal (incl. Propertize)	1.950	2.013	‒ 63
Investering (o.a. dividend)	1.537	913	624
Overbruggingskrediet	40	1.100	‒ 1.060
Resultaat verkoop	373		373

IJsland	58	202	‒ 144

ING	4.986	486	4.500
Back-up	1.455		1.455
Securities	3.531	486	3.045

Aegon	1.087	163	924

Garantiefaciliteit	1.379	‒ 131	1.510

Griekenland	248	964	‒ 716

Europese instrumenten	2.417	322	2.095

Overige kosten		65	‒ 65

Totaal	18.935	14.218	4.717

Er kan worden geconcludeerd dat het voorlopige resultaat van directe financiële interventies positief is. Dit komt met name door de opbrengsten op de leningen aan Aegon en ING, de garantiefaciliteit interbancaire regelingen en de crisisgerelateerde winst van DNB. Aan de andere kant is het voorlopige resultaat op ABN Amro negatief. De rentelasten op het geld dat geleend is om de redding van ABN Amro te financieren zijn hiervan de belangrijkste oorzaak.

Het hierboven vermelde positieve resultaat van € 4,7 mld. is een tussenstand per 31 december 2018. Het uiteindelijke resultaat hangt af van de verkoopopbrengst van SNS Bank, RFS, de opbrengst van alle resterende aandelen in ABN AMRO, alle kosten die nog gemaakt moeten worden en niet in de laatste plaats de nog te ontvangen dividenden. Daarnaast geldt dat bovenstaande rekensom geen totaaloverzicht is van de kosten en baten van de crisis. Voor alle kosten en baten voor de overheid van de veranderingen en ingrepen op de financiële markten sinds 2008 moet breder gekeken worden. Het positieve resultaat hiervoor houdt bijvoorbeeld geen rekening met de financiële steun aan Europese landen via een van de Europese steunfondsen EFSF, EFSM of ESM. Ook de voordelen van de inmiddels gestarte bankenunie zijn niet meegewogen. Verder ontbreken de kosten van de lagere economische groei, zoals gemiste belastingopbrengsten en hogere werkloosheidsuitgaven. Uiteindelijk leidt een crisis altijd tot maatschappelijk verlies.

Tabellen interventies krediet- en eurocrisis

Deze gebruikelijke bijlage geeft middels een aantal tabellen een overzicht van de verschillende interventies. Tabel 10.2 geeft de kasstromen en de garanties die met de interventies gepaard gaan en de vindplaatsen ervan in de begroting IX integraal weer. Daarnaast zijn de effecten van de maatregelen op achtereenvolgens het EMU-saldo, de EMU-schuld en de staatsschuld per thema becijferd. De kolom ‘telling’ geeft hierbij aan welke posten bij elkaar moeten worden opgeteld. Onderaan de tabel worden de totalen van alle maatregelen geconsolideerd.

Tabel 10.2 Budgettair overzicht interventies krediet- en eurocrisis (in mln. euro)
	Stand: JV 2018 (- = ontvangst)	Telling	2008-2016	2017	2018	Bron:

	A. Fortis/RFS/AA

1	Aanschaf ABN AMRO Group - ASR Verzekeringen - RFS Holdings (incl. Z-share en residual N-share)		27.955			IX art.3
2	waarvan relevant voor de EMU-schuld		27.852			CBS/Eurostat
3	waarvan relevant voor het EMU-saldo		3.088			CBS/Eurostat
4	Beursgang ABN AMRO Group N.V.		‒ 5.154	‒ 3.006		IX art.3
5	Beursgang a.s.r.		‒ 1.057	‒ 2.710		IX art.3
6	Overbruggingskrediet (voormalig) Fortis		800	0	0	IX art. 11
7	Renteontvangsten overbruggingskredieten (voormalig) Fortis		‒ 2.020	‒ 34	‒ 34	IX art. 11
8	Dividend ABN Amro Group		‒ 2.208	‒ 574	‒ 869	IX art.3
9	Dividend a.s.r.		‒ 567	‒ 60	‒ 11	IX art.3
10	Dividend RFS Holdings		‒ 6			IX art.3
11	Premieontvangsten capital relief instrument		‒ 193			IX art.3
12	Premieontvangsten counter indemnity		‒ 116			IX art.3
			0
	Verleende garanties
13	Capital Relief Instrument ABN-AMRO (CRI)		32.611			IX art.3
14	waarvan vervallen		‒ 32.611			IX art.3
15	Counter Indemnity ABN-AMRO		950			IX art.3
16	waarvan vervallen		‒ 950			IX art.3

	Totale uitgaven minus ontvangsten	1, 4 t/m 12	17.434	‒ 6.384	‒ 913
	Effect op EMU-saldo	3, 7 t/m 12	2.022	668	913
	Effect op EMU-schuld	2, 4 t/m 12	17.331	‒ 6.384	‒ 913
	Effect op staatsschuld	2, 4 t/m 12	17.331	‒ 6.384	‒ 913

	B. SNS Reaal

17	Kapitalisatie SNS Reaal Holding N.V. (SRH)		300			IX art.3
18	Kapitalisatie SNS Reaal Bank N.V.		1.900			IX art.3
19	waarvan relevant voor het EMU-saldo		1.130			CBS/Eurostat
20	Aankoop SNS Bank N.V.		1.100			IX art.3
21	waarvan vordering SRH		1.598	3	2	IX art.3
22	waarvan inbrenging overbruggingskrediet SRH		1.100			IX art.3
23	Overbruggingskrediet SRH		0			IX art.3
24	Dividend SNS Bank N.V.		‒ 100	‒ 135	‒ 190	IX art.3
25	Renteontvangsten overbruggingskrediet SRH		‒ 40			IX art.3
26	Overheveling liquiditeit SRH		0	‒ 161		IX art.3
27	Resolutieheffing		‒ 1.005
28	Kapitalisatie Propertize		500			IX art.3
29	Verkoopopbrengst Propertize		‒ 873			IX art.3
30	Overdracht schuldtitels Propertize		‒ 2.355	1.750	0	IX art.11
31	Dividend Propertize		‒ 46			IX art.3
32	Premieontvangsten garantie Propertize		‒ 19	‒ 4		IX art.3

	Verleende garanties
33	Garantieverlening VBO		4.166			IX art.3
34	waarvan vervallen		‒ 4.166			IX art.3

	Totale uitgaven minus ontvangsten	17, 18, 20, 23 t/m 32	‒ 638	1.450	‒ 190
	Effect op EMU-saldo	19, 24, 25, 27, 31, 32	80	139	190
	Effect op EMU-schuld	17, 18, 20, 23 t/m 34	1.874	1.450	‒ 190
	Effect op staatsschuld	17, 18, 20, 23 t/m 32	‒ 638	1.450	‒ 190

	C. Kapitaalverstrekkingsfaciliteit (€ 20 mld.)

35	Verstrekt kapitaal ING		0			IX art.3
36	Verstrekt kapitaal Aegon		0			IX art.3
37	Verstrekt kapitaal SNS Reaal		565			IX art.3
38	waarvan afgeboekt		‒ 565			IX art.3
39	Couponrente ING		‒ 839			IX art.3
40	Couponrente Aegon		‒ 177			IX art.3
41	Couponrente SNS Reaal		‒ 38			IX art.3
42	Repurchase fee ING		‒ 2.692			IX art.3
43	Repurchase fee Aegon		‒ 910			IX art.3
44	Repurchase fee SNS Reaal		0			IX art.3

	Totale uitgaven minus ontvangsten	35 t/m 37, 39 t/m 44	‒ 4.091
	Effect op EMU-saldo	39 t/m 41	1.054
	Effect op EMU-schuld	35 t/m 37, 39 t/m 44	‒ 4.091
	Effect op staatsschuld	35 t/m 37, 39 t/m 44	‒ 4.091

	D. Back-up faciliteit ING

45	Meerjarenverplichting aan ING		0			IX art.3
46	Alt-A-portefeuille		0			IX art.3
47	waarvan relevant voor de EMU-schuld		0			CBS/Eurostat
48	Back-upfaciliteit ING totaal:		‒ 1.455			IX art.3
a	waarvan funding fee (rente + aflossing)		21.720			IX art.3
b	waarvan management fee		204			IX art.3
c	waarvan portefeuilleontvangsten (rente + aflossing)		‒ 21.829			IX art.3
d	waarvan garantiefee		‒ 448			IX art.3
e	waarvan additionele garantiefee		‒ 479			IX art.3
f	waarvan additionele fee		‒ 229			IX art.3
g	waarvan verhandelbaarheidsfee		‒ 34			IX art.3
h	waarvan eenmalige uitkering		‒ 379			IX art.4
i	waarvan incidentele uitgave		19			IX art.3

	Totale uitgaven minus ontvangsten	48	‒ 1.455
	Effect op EMU-saldo	48 b, f, g	59
	Effect op EMU-schuld	47, 48	‒ 1.455
	Effect op staatsschuld	48	‒ 1.455

	E. Garantiefaciliteit bancaire leningen

49	Premieontvangsten garanties bancaire leningen		‒ 1.379			IX art.2
50	Schade-uitkeringen		0			IX art.2
51	Garanties bancaire leningen		50.275			IX art.2
52	waarvan vervallen		‒ 50.275			IX art.2

	Totale uitgaven minus ontvangsten	49, 50	‒ 1.379
	Effect op EMU-saldo	49, 50	1.379
	Effect op EMU-schuld	49, 50	‒ 1.379
	Effect op staatsschuld	49, 50	‒ 1.379

	F. IJsland

53	Vordering op IJsland		0			IX art.2
54	Tussenrekening «recovery oude topping up»		106			IX art.2
55	Uitkeringen depositogarantiestelsel Icesave		1.428			IX art.2
56	Uitvoeringskosten IJslandse DGS door DNB		1			IX art.2
57	Renteontvangsten lening IJsland		0			IX art.2
58	Aflossing hoofdsom lening IJsland		‒ 1.428			IX art.2
59	Schikking IJsland		‒ 58

	Totale uitgaven minus ontvangsten	55 t/m 59	‒ 57
	Effect op EMU-saldo	56, 57	48
	Effect op EMU-schuld	55 t/m 59	‒ 57
	Effect op staatsschuld	55 t/m 59	‒ 57

	Totaal A t/m F
	Toerekenbare rentelasten		9.260	344	278
	Rente ING back-up					CBS/Eurostat
	Effect op EMU-saldo		‒ 3.091	463	825
	Effect op EMU-schuld		12.223	‒ 4.934	‒ 1.103
	Effect op staatsschuld		9.711	‒ 4.934	‒ 1.103


#	Stand: JV 2018 (- = ontvangst)	Telling	2008-2016	2017	2018	Bron:

	G. Griekenland

60	Lening aan Griekenland		3.199	0	0	IX art.4
61	Rente lening Griekenland		‒ 244	‒ 2	‒ 2	IX art.4
62	Rentevergoeding Griekenland (ANFA)		39	0	0	IX art.4
63	Teruggave winsten SMP		238	0	103	IX art.4

	Totale uitgaven minus ontvangsten	60 t/m 63	3.232	‒ 2	101
	Effect op EMU-saldo	61 t/m 63	‒ 33	2	101
	Effect op EMU-schuld	60 t/m 63	3.232	‒ 2	101
	Effect op staatsschuld	60 t/m 63	3.232	‒ 2	101

	H. Europese instrumenten

64	Verstrekt kapitaal EFSF		2	0	0	IX art.4
65	Verstrekt kapitaal ESM		4.573	0	0	IX art.4
66	Crisisgerelateerde winst DNB		‒ 2.333	‒ 37	‒ 47	IX art.3
67	waarvan relevant voor het EMU-saldo		‒ 2.069	‒ 37	‒ 47	IX art.3

	Garanties
68	Garantieplafond Nederland EFSF		34.154	0	0	IX art.4
a	effect verstrekte garantie op EMU-schuld:		10.935	0	0	CBS/Eurostat
b	voor Ierland		1.122	0	0	CBS/Eurostat
c	voor Portugal		1.675	0	0	CBS/Eurostat
d	voor Griekenland		8.138	0	0	CBS/Eurostat
69	Garantieverlening NL-aandeel ESM		35.445	0	0	IX art.4
70	Garantieverlening DNB i.v.m. ophoging middelen IMF		0	13.610	0	IX art.4
71	Garantieverlening DNB		5.700	0	‒ 5.700	IX art.3
72	Garantieverlening NL-aandeel EU-begroting		2.820	0	60	IX art.4

	Totale uitgaven minus ontvangsten	64 t/m 66	2.242	‒ 37	54
	Effect op EMU-saldo	67	2.069	37	‒ 54
	Effect op EMU-schuld	64 t/m 66, 68a	13.177	‒ 37	54
	Effect op staatsschuld	64 t/m 66	2.242	‒ 37	54

	Totaal G t/m H
	Toerekenbare rentelasten		724	94	89
	Effect op EMU-saldo		1.312	‒ 55	‒ 143
	Effect op EMU-schuld		16.409	‒ 39	54
	Effect op staatsschuld		5.474	‒ 39	54

In tabel 10.3 staan de bezittingen en schulden die vanwege de interventies (kredietcrisis en Europa) zijn ontstaan. Balansonderdelen zijn hierbij opgenomen tegen historische aankoopprijs, conform de bepalingen van de RBV die van toepassing zijn op het onderliggende departementale jaarverslag IX. De bezittingen zijn grotendeels gefinancierd met staatsschuld (zichtbaar in tabel 10.2). Verder is er het cumulatief saldo van kosten en opbrengsten (‘het resultaat’) dat een deel van de bezittingen financiert (vanuit tabel 10.4.)

Tabel 10.3 Balans interventies (in mln. euro)
Bezittingen	Ultimo 2018	Bron	Schulden	Ultimo 2018	Bron

ABN AMRO, a.s.r. en RFS
ABN AMRO (56,26%)	12.187	art. 3	Staatsschuld	9.163	tabel 1
a.s.r. (na verkoop)	0	art. 3	Cumulatief resultaat	4.717	tabel 3
RFS	2.642	art. 3	Vordering SRH op Staat	1.764	art. 3
Overbruggingskrediet ABN AMRO (voormalig Fortis)	800	art. 11	Nog te betalen schuldtitels Propertize	600	art. 11

SRH, SNS Holding en Propertize			Cumulatieve rente	10.789	tabel 3
Kapitalisatie SRH	300	art. 3	Cumulatieve uitvoeringskosten	65	tabel 3
Kapitalisatie SNS Bank	1.900	art. 3
Kapitalisatie Propertize (na verkoop)	0	art. 3
Aankoop SNS Bank	1.598	art. 3

Griekenland
Lening	3.199	art. 4

EFSF
Deelneming	2	art. 4

ESM
Deelneming	4.573	art. 4	Overige kosten en technische aansluiting	102

Totaal:	27.201		Totaal:	27.201

Tabel 10.4 geeft een overzicht van de kosten en opbrengsten van interventies. Het resultaat betreft het jaarlijkse saldo die op kasbasis gerealiseerd worden. Eventuele afwaarderingen van activa (tabel 10.3) worden eveneens in het resultaat meegenomen maar dan pas op het moment dat deze daadwerkelijk gerealiseerd zijn. Deze behandeling wijkt af van de systematiek van het EMU-saldo. Tabel 10.1 is een samenvatting van tabel 10.4.

Tabel 10.4 Overzicht toerekenbare kosten en opbrengsten (in mln. euro)
Kosten en opbrengsten	2008-2016	2017	2018	Cumulatief

ABN AMRO, a.s.r. en RFS
Dividend ABN AMRO, a.s.r. en RFS	2.781	634	879	4.294
Premieontvangsten Counter Indemnity ABN AMRO	116			116
Renteontvangsten overbruggingskrediet ABN AMRO	2.020	34	34	2.088
Premieontvangsten CRI ABN AMRO	193			193
Beursgang en tranches ABN AMRO	‒ 1.326	10	0	‒ 1.316
Beursgang en tranches a.s.r.	‒ 268	385	0	117

SNS Reaal
Couponrente SNS Reaal	38			38
Afboeking core-tier-1 securities	‒ 565			‒ 565
Dividend SNS Bank	100	135	190	425
Premieontvangsten garantie Propertize	19	4		23
Renteontvangsten overbruggingskrediet SRH	40			40
Afboeking overbruggingskrediet SRH	‒ 1.100			‒ 1.100
Resolutieheffing	1.005			1.005
Dividend Propertize	46			46
Verkoop Propertize	373	0		373

Aegon
Couponrente Aegon	177			177
Repurchase fee Aegon	910			910

ING
Couponrente ING	839			839
Repurchase fee ING	2.692			2.692
Resultaat ING Back-upfaciliteit	1.455			1.455

Griekenland
Rente en servicefee	244	2	2	248
Rentevergoeding Griekenland (ANFA)	‒ 39	0	0	‒ 39
Teruggave winsten SMP	‒ 238	0	‒ 103	‒ 341

IJsland
Topping up	‒ 106			‒ 106
Recovery topping up	106			106
Aangegroeide rente	0			0
Schikking IJsland	58			58

Europese instrumenten
Crisisgerelateerde winst DNB	2.333	37	47	2.417

Overige
Premieontvangsten garanties bancaire leningen	1.379			1.379
Overige kosten	‒ 61	‒ 2	‒ 2	‒ 65
Toerekenbare rentelasten op staatsschuld	‒ 9.984	‒ 438	‒ 367	‒ 10.789

Resultaat	3.236	801	680	4.717

In tabel 10.5 staan de uitstaande garanties die in het kader van de kredietcrisis en Europa verstrekt zijn. Het cumulatief saldo geeft de stand van de uitstaande garanties per einde 2018 weer.

Tabel 10.5 Garantieoverzicht (in mln. euro)
Garanties	2008-2016	2017	2018	Bron

A. Fortis/RFS/AA
Capital Relief Instrument ABN-AMRO (CRI)	32.611			IX art.3
waarvan vervallen	‒ 32.611			IX art.3

Counter Indemnity ABN-AMRO	950			IX art.3
waarvan vervallen	‒ 950			IX art.3

B. SNS Reaal
Garantieverlening VBO	4.166			IX art.3
waarvan vervallen	‒ 4.166			IX art.3

E. Garantiefaciliteit bancaire leningen
Garanties bancaire leningen	50.275			IX art.2
waarvan vervallen	‒ 50.275			IX art.2

H. Europese instrumenten
Garantieplafond Nederland EFSF	34.154	0	0	IX art.4
effect verstrekte garantie op EMU-schuld:	10.935	0	0	CBS/Eurostat
voor Ierland	1.122	0	0	CBS/Eurostat
voor Portugal	1.675	0	0	CBS/Eurostat
voor Griekenland	8.138	0	0	CBS/Eurostat

Garantieverlening NL-aandeel ESM	35.445	0	0	IX art.4
Garantieverlening DNB i.v.m. ophoging middelen IMF	0	13.610	0	IX art.4
Garantieverlening DNB	5.700	0	‒ 5.700	IX art.3
Garantieverlening NL-aandeel EU-begroting	2.820	0	60	IX art.4


Totaal	78.119	13.610	‒ 5.640

Cumulatief	888.344	91.729	86.089