Ontvangsten (x € 1 miljoen)

Uitgaven (x € 1 miljoen)

INHOUDSOPGAVE blz.

A. ALGEMEEN

AANBIEDING EN DECHARGEVERLENING

Aanbieding van het jaarverslag en verzoek tot dechargeverlening van de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap aan de Voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Onder verwijzing naar de artikelen 63 en 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap decharge te verlenen over het in het jaar 2007 gevoerde financiële beheer met betrekking tot de uitvoering van de begroting van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Ten behoeve van de oordeelsvorming van de Staten-Generaal over dit verzoek tot dechargeverlening is door de Algemene Rekenkamer als externe controleur op grond van artikel 82 van de Comptabiliteitswet 2001 een rapport opgesteld van haar bevindingen en haar oordeel met betrekking tot:

a. het gevoerde financieel en materieel beheer;

b. de ten behoeve van dat beheer bijgehouden administraties;

c. de financiële informatie in het jaarverslag en de jaarrekening;

d. de departementale saldibalans;

e. de totstandkoming van de informatie over het gevoerde beleid en de bedrijfsvoering;

f. de in het jaarverslag opgenomen informatie over het gevoerde beleid en de bedrijfsvoering;

van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Dit rapport wordt separaat door de Algemene Rekenkamer aan de Staten-Generaal aangeboden.

Bij het besluit tot dechargeverlening dienen, naast het onderhavige jaarverslag en het hierboven genoemde rapport van de Algemene Rekenkamer, de volgende, wettelijk voorgeschreven, stukken te worden betrokken:

a. Het financieel jaarverslag van het Rijk over 2007; dit jaarverslag wordt separaat aangeboden.

b. De slotwet van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap over het jaar 2007; de slotwet is als afzonderlijk kamerstuk gepubliceerd. Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen.

c. Het rapport van de Algemene Rekenkamer over het jaar 2007 met betrekking tot de onderzoeken, bedoeld in artikel 83 van de Comptabiliteitswet 2001. Dit rapport, dat betrekking heeft op het onderzoek van de centrale administratie van ’s Rijks schatkist en van het financieel jaarverslag van het Rijk, wordt separaat door de Algemene Rekenkamer aangeboden.

d. De verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer met betrekking tot de in het financieel jaarverslag van het Rijk over 2007 opgenomen rekening van uitgaven en ontvangsten van het Rijk over 2007, alsmede met betrekking tot de saldibalans van het Rijk over 2007 (de verklaring van goedkeuring, bedoeld in artikel 83, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001).

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

mede namens

Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Onder verwijzing naar artikel 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verklaart de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal dat de Tweede Kamer aan het hiervoor gedane verzoek tot dechargeverlening tegemoet is gekomen door een daartoe strekkend besluit, genomen in de vergadering van

De Voorzitter van de Tweede Kamer,

Handtekening:

Datum:

Op grond van artikel 64, tweede lid, van de Comptabiliteitswet 2001 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de voorzitter van de Eerste Kamer.

Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Onder verwijzing naar artikel 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verklaart de voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal dat de Eerste Kamer aan het hiervoor gedane verzoek tot dechargeverlening tegemoet is gekomen door een daartoe strekkend besluit, genomen in de vergadering van

De Voorzitter van de Eerste Kamer,

Handtekening:

Datum:

Op grond van artikel 64, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën.

LEESWIJZER

Het departementaal jaarverslag 2007 bestaat uit de volgende onderdelen:

A. Een algemeen deel

B. Het beleidsverslag

C. De jaarrekening

D. Bijlagen

A. Het algemeen deel bevat de aanbieding en dechargeverlening en deze leeswijzer.

B. Het beleidsverslag kent de volgende elementen:

1. Beleidsterugblik

2. De beleidsartikelen

3. De niet-beleidsartikelen

4. Bedrijfsvoeringparagraaf

1. Beleidsterugblik

In de beleidsterugblik kijken we terug op de hoofdpunten van het beleid in 2007. Dit jaar is de opzet van de beleidsterugblik anders dan voorgaande jaren. De beleidsterugblik 2007 is ingedeeld aan de hand van de 6 pijlers uit het Coalitieakkoord en het Beleidsprogramma. Aan de hand van deze pijlers wordt ingegaan op de stappen die in 2007 zijn gezet om de doelen uit het nieuwe Beleidsprogramma te realiseren en wordt er een doorkijk gegeven naar 2008. De onderwerpen uit de beleidsagenda 2007 komen hierbij terug.

2. De beleidsartikelen

In de begroting 2007 is bij elk artikel aandacht besteed aan de kritische succesfactoren die de resultaten van het beleid mogelijk kunnen beïnvloeden. In deze verantwoording wordt alleen op deze factoren teruggekomen indien zij daadwerkelijk van invloed zijn geweest op het al dan niet behalen van de beoogde doelstellingen.

3. De niet-beleidsartikelen

Op artikel 17 (Nominaal en onvoorzien) wordt een overzicht gegeven van de verdelingen van tijdelijk geparkeerde middelen, zoals de loon- en prijsbijstelling. De apparaatsuitgaven van het bestuursdepartement, de inspecties en de adviesraden worden op artikel 18 t/m 20 (ministerie algemeen) verantwoord.

4. Bedrijfsvoeringparagraaf

In de bedrijfsvoeringparagraaf wordt verslag gedaan over de bedrijfsvoering. De paragraaf bevat tevens de mededeling bedrijfsvoering. Deze heeft betrekking op het financieel en materieel beheer en de daarvoor bijgehouden administraties.

C. De jaarrekening

De jaarrekening bevat de Departementale Verantwoordingsstaat 2007, de samenvattende verantwoordingsstaat 2007 van de agentschappen, de saldibalans, misbruik en oneigenlijk gebruik van wet- en regelgeving en de jaarrekeningen van de agentschappen CFI en het Nationaal Archief.

D. De volgende bijlagen zijn opgenomen:

1. ZBO’s en RWT’s

2. Toezeggingen aan de Algemene Rekenkamer

3. Topinkomens

4. Inhuur externen

5. Afkortingen

6. Trefwoorden

7. Begrippen

B. BELEIDSVERSLAG

BELEIDSTERUGBLIK

Inleiding

Op 22 februari 2007 is het kabinet Balkenende IV aangetreden. In het Coalitieakkoord staat duidelijk omschreven wat het kabinet voor onze samenleving voor ogen heeft: een actieve internationale en Europese rol; een innovatieve, concurrerende en ondernemende economie; een duurzame leefomgeving; sociale samenhang; veiligheid, stabiliteit en respect; en een dienstbare overheid en publieke sector.

Met deze zes pijlers als uitgangspunt heeft het kabinet de eerste honderd dagen van de regeringsperiode gebruikt om met burgers en maatschappelijke organisaties te praten. Gaandeweg de 100-dagenperiode werden de contouren van het nieuwe beleid steeds beter zichtbaar. Deze kregen hun definitieve vorm in het beleidsprogramma 2007–2011 «Samen werken, samen leven», dat op 14 juni 2007 is gepresenteerd.

In dit beleidsprogramma is een belangrijke rol weggelegd voor goed onderwijs, uitstekende kinderopvang, excellente wetenschap, een nieuwe impuls voor emancipatie en een rijk cultureel leven: samen de basis voor welzijn en welvaart. Kwaliteit van het onderwijs (inclusief kinderopvang), de positie en de kwaliteit van leraren en voortijdig schoolverlaten zijn hierbij de blikvangers van OCW.

Kwaliteit onderwijs

Dit kabinet gelooft in de kracht van goed onderwijs. Jongeren hebben recht op inspirerend onderwijs van de hoogste kwaliteit, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen. Hiervoor moet de kwaliteit van het onderwijs buiten kijf staan. Dit wordt onderstreept door de uitkomsten van het parlementair onderzoek Onderwijsvernieuwingen (eindrapport commissie-Dijsselbloem 13 februari 2008). Het is van belang om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren en het publiek vertrouwen te herstellen.

Om dit te bereiken is in 2007 een kwaliteitsagenda primair onderwijs en voortgezet onderwijs gepresenteerd, evenals een strategische agenda hoger onderwijs en wetenschap. Deze agenda’s zijn in nauw overleg met het onderwijs tot stand gekomen of worden op dit moment breed besproken. Binnenkort zal ook een strategische agenda beroepsonderwijs verschijnen.

Verder is in 2007 een start gemaakt met de ontwikkeling van referentieniveaus voor rekenen en taal voor de doorlopende leerlijn van het primair onderwijs tot de Pabo. In het primair onderwijs is de invoering van de lumpsum succesvol afgerond. In het voortgezet onderwijs is de invoering van de maatschappelijke stage in de steigers gezet. MBO 2010 ondersteunt scholen desgewenst en vraaggericht bij de implementatie van de competentiegerichte kwalificatiestructuur. Er is meer geld uitgetrokken voor meer en beter hoger opgeleiden. En met ingang van het collegejaar 2007–2008 kunnen studenten hun studiefinanciering wereldwijd gebruiken voor een volledige opleiding.

Leraren

De kwaliteit van het onderwijs staat of valt met de leraren. Dit kabinet vindt dat zij meer ruimte moeten krijgen voor hun belangrijkste taak: het geven van goed en gedegen onderwijs. Vanaf 2010 dreigt er door de vergrijzing een fors tekort aan leraren. Om dit tekort tegen te gaan heeft de commissie «Leraren» onder leiding van Rinnooy-Kan op 12 september een advies uitgebracht. OCW heeft dit advies uitgewerkt in het actieplan «Leerkracht van Nederland», waar oplopend tot 2020€ 1,1 miljard voor wordt uitgetrokken.

Voortijdig schoolverlaten

Dit kabinet verstevigt en intensiveert de aanval op de schooluitval om het doel – halvering in 2012 ten opzichte van 2002 – te bereiken. In het schooljaar 2006–2007 gingen 53 100 jongeren voortijdig van school, dit mogen er in 2012 niet meer dan 35 000 zijn. Hiervoor richt het kabinet zich op aanpakken bij de bron, soepele overgangen tussen de schooltypen, het bij de les houden van leerlingen en de praktijk als leermeester. In de aanpak hiervan is een goede beroepsoriëntatie belangrijk.

Naast deze blikvangers heeft OCW in 2007 ook op het gebied van kunst, cultuur en media veel werk verzet. Zo is in juni de nota Kunst van Leven aangeboden aan de Tweede Kamer. Hierin wordt het cultuurbeleid voor de komende jaren beschreven. Een speerpunt van dit beleid is het oprichten van een programmafonds voor cultuurparticipatie. Ook is er een einde gemaakt aan de periode van bezuinigingen op de publieke omroep. De rijksbijdrage gaat nu weer omhoog.

Verder heeft OCW in 2007 het emancipatiebeleid een impuls gegeven met de emancipatienota «Meer kans voor vrouwen» en de homo-emancipatienota «Gewoon homo zijn». En last but not least is er extra geld naar de kinderopvang en de voor- en vroegschoolse educatie gegaan.

Om inzichtelijk te maken op welke manier OCW bijdraagt aan het realiseren van de ambities van het kabinet, is het beleidsverslag ingedeeld op basis van de pijlers en de doelstellingen uit het beleidsprogramma. Bestaande doelen uit de begroting van 2007 zijn in deze indeling meegenomen.

Pijler 2: Een innovatieve, concurrerende en ondernemende economie

Deze pijler zet in op het versterken van kennis en innovatie met het oog op de Nederlandse concurrentiepositie en het oplossen van complexe maatschappelijke problemen. OCW levert hier een bijdrage aan door het scheppen van randvoorwaarden voor een excellent hoger onderwijssysteem waarin studenten het beste uit zichzelf halen en waarin onderzoek op wereldniveau wordt verricht.

Doelstelling 11: Kwaliteit hoger onderwijs en onderzoek

Om – net als alle andere landen in Europa – onze welvaart en ons welzijn te vergroten moeten wij onze kennis optimaal benutten en meer aandacht schenken aan innovatie.

Hoe we dat willen doen is vastgelegd in de strategische agenda voor het hoger onderwijs-, onderzoek en wetenschapsbeleid (Het hoogste goed) (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 288, nr. 1).

De belangrijkste punten uit deze strategische agenda zijn:

• Voor het thema «meer en beter hoger opgeleiden» is extra geld uitgetrokken. Deze middelen worden toegevoegd aan de rijksbijdragen van de HO-instellingen onder de voorwaarden dat er in het voorjaar 2008 meerjarenafspraken gemaakt worden over de kwaliteit van het hoger onderwijs en het terugbrengen van de uitval van studenten. De Tweede Kamer wordt hierover voor de zomer 2008 geïnformeerd.

• Vanaf 1 september 2007 kunnen studenten gebruik maken van een collegegeldkrediet. Dit geeft hen meer financiële ruimte, zodat ze meer tijd aan hun studie kunnen besteden. Tot en met december 2007 hebben ca. 18 000 studenten het collegegeldkrediet bij de IB-groep aangevraagd. Dit is circa 5% van doelgroep.

• In het collegejaar 2006–2007 en 2007–2008 zijn in totaal 57 pilots met Associate-degreeprogramma’s gestart. In het jaar 2008–2009 starten naar verwachting nog een aantal pilot-programma’s. Het gaat dan om Ad-programma’s van lerarenopleidingen die opleiden voor het beroep van onderwijsondersteuner op het hoogste niveau.

• In het kader van «Ruim baan voor talent» hebben we de afgelopen jaren opleidingen ondersteund die studenten meer bieden dan reguliere opleidingen («erkende evidente meerwaarde»). Deze opleidingen experimenteren met het selecteren van studenten en het vragen van meer collegegeld. De commissie «Ruim baan voor talent» heeft eind 2007 het eindrapport «Wegen voor Talent» over deze experimenten uitgebracht. De Tweede Kamer zal dit voorjaar een beleidsreactie op dit rapport ontvangen.

• In 2006 zijn er prestatieafspraken gemaakt met 21 instellingen (hbo en wo) om de instroom, de doorstroom en de uitstroom van niet-westerse allochtone studenten te verbeteren. Voor deze projecten die drie jaar duren, is in totaal € 4,5 miljoen uitgetrokken. In 2009 worden de projecten geëvalueerd. In tien jaar tijd is het aandeel niet-westerse allochtone studenten in het hoger onderwijs verdubbeld, van 6% in 1995 tot ruim 12% in 2005. Voor bijvoorbeeld jongeren van Turkse en Marokkaanse komaf geldt dat in 1995 11% van hen ging studeren. In 2005 is dat respectievelijk 24% en 27%. Zij leveren dus een belangrijke bijdrage aan de doelstelling van meer hoger opgeleiden. Omdat hun studierendement significant lager is dan dat van autochtone studenten, wordt er de komende jaren extra geïnvesteerd in deze groep, te beginnen met € 4 miljoen in 2008. Dit geld is bedoeld voor de vier grote steden, omdat daar 50 tot 60% van alle niet-westerse allochtone studenten studeert. Voor de zomer ontvangt de Tweede Kamer een nota over de stand van zaken.

• In 2007 is het wetsvoorstel «Wet op het hoger onderwijs en onderzoek» (WHOO) ingetrokken. In de strategische agenda is een nieuw voorstel gedaan voor de aanpassing van de «Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek» (WHW) en de bekostiging van het hoger onderwijs.

• De ruimte die het promotiestelsel aan talentvolle studenten biedt, wordt verder vergroot, naar het voorbeeld van de graduate schools in de Verenigde Staten. NWO gaat training grants toekennen aan graduate schools, op basis van open competitie. Hiervoor is in 2008 € 1 miljoen beschikbaar. Dit bedrag kan in de jaren daarna worden verhoogd.

• De Nederlands Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO) heeft eind 2007 accreditatie verleend aan 1573 Nederlandse opleidingen (en 127 Vlaamse). Eind 2009 moeten alle opleidingen door de NVAO geaccrediteerd zijn. Op dit moment is een belangrijk deel van de eerste ronde van accreditatie afgerond. In de strategische agenda is een voorstel opgenomen voor de vernieuwing van het accreditatiebestel na 2009 (de tweede ronde). De Tweede Kamer heeft 11 februari 2008 een brief ontvangen, waarin dit voorstel verder is uitgewerkt (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 288, nr. 21). Over deze vernieuwing is uitvoerig overlegd met alle betrokken partijen: instellingen, studenten, werkgeversorganisaties, NVAO en de Vlaamse partners. Er is veel draagvlak voor het voorstel.

Doelstelling 12: Excellente wetenschap

Het vorige kabinet heeft in de beleidsagenda 2007 maatregelen beschreven om excellente onderzoekers en sterke onderzoeksgroepen meer armslag te geven. Voorbeelden hiervan zijn de «smart mix» regeling en het overhevelen van € 100 miljoen van de eerste naar de tweede geldstroom. Ook moet er door verschillende maatregelen meer ruimte komen voor jong onderzoekstalent. De programma’s voor talentvolle vrouwen (Aspasia) en allochtonen (Mozaïek) worden voortgezet. Het programma «creatieve promovendi» helpt talentvolle onderzoekers bij het starten van hun promotie op een onderwerp naar keuze. De eerste honoreringen hebben inmiddels plaatsgevonden. Maatregelen voor het stimuleren van kennis en innovatie zijn uitgewerkt in de eind 2007 gepubliceerde strategische agenda voor het hoger onderwijs-, onderzoek- en wetenschapsbeleid. Deze agenda was daardoor tegelijkertijd een definitieve reactie op het rapport van de commissie «Dynamisering».

Verder is in 2007 het beleid voor «onderzoekstalent» doorgelicht. De resultaten hiervan komen begin 2008 beschikbaar. Ook is in 2007 de besluitvorming over de inzet van aardgasbaten om excellente wetenschap en innovatie te bevorderen met succes afgerond. Met dit geld kon ook het National Genomics Initiative een tweede periode worden voortgezet.

Het kabinet wil tenslotte zorgen dat onderzoeksresultaten beter benut worden. Dit kan onder andere door studies beter te laten aansluiten bij de technische praktijk van alledag. Hiervoor moeten technische universiteiten beter gaan samenwerken en de competenties, die de Technologiestichting NWO/STW heeft geformuleerd, moeten beter aansluiten op wat universiteiten doceren. Verder moeten onderzoekers meer mogelijkheden krijgen om te kunnen profiteren van hun intellectuele eigendomsrechten. Ook is er extra geld beschikbaar voor praktijkgericht onderzoek in het hbo.

Project 2: Nederland Innovatieland

Dit kabinet heeft een interdepartementale programmadirectie Kennis en Innovatie ingericht. Deze directie gaat het project «Nederland Ondernemend Innovatieland» (NOI) uitvoeren (Tweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007, 27 406, nr. 112). Via het project NOI wil het kabinet kennis, ondernemerschap en innovatie inzetten om een aantal belangrijke maatschappelijke thema’s aan te pakken. Een aantal van deze thema’s valt onder onderwijs. Ook komen er voorstellen over de manier waarop er met FES-gelden een bijdrage geleverd kan worden aan het terugdringen van het kwantitatieve en kwalitatieve lerarentekort.

Verder heeft dit kabinet een tweede innovatieplatform ingesteld, in een grotendeels nieuwe samenstelling. De minister-president blijft ook voorzitter van dit platform en de ministers van OCW en EZ zijn respectievelijk eerste en tweede vice-voorzitter. De doelstelling van het eerste platform was het bevorderen van het innovatievermogen van Nederland. Deze doelstelling is in het tweede platform breder geworden, er moet ook meer aandacht komen voor maatschappelijke innovatie en ondernemerschap (Tweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007, 27 406, nr. 107).

De adviezen van het eerste innovatieplatform, zoals de Kennisinvesteringsagenda, hebben er in belangrijke mate aan bijgedragen dat er meer aandacht is gekomen voor het belang van onderwijs, onderzoek en innovatie in Nederland.

Pijler 4: Sociale samenhang

Sociale samenhang is het cement van de samenleving. Investeren in sociale samenhang is een belangrijke manier om de samenleving vorm te geven. Een samenleving waarin iedereen gelijke kansen krijgt.

De school is de plek waar het beste uit kinderen en jongeren wordt gehaald, en waar ze ook voldoende bagage meekrijgen om als verantwoordelijke mensen bij te dragen aan de samenleving. Het streven is zoveel mogelijk mensen een startkwalificatie te laten halen. Alle leerlingen die vanaf schooljaar 2007–2008 instromen in het voortgezet onderwijs moeten op een bepaald moment in hun opleiding een maatschappelijke stage volgen. Goed onderwijs staat of valt met goede leraren, daarom moet de positie en de kwaliteit van de leraren worden verbeterd.

Doelstelling 36: Emancipatie

Uit de Emancipatiemonitor 2006 van het SCP is gebleken dat het emancipatieproces in Nederland stagneert. Het aantal uren dat vrouwen per jaar werken behoort tot de laagste in Europa. Dit geldt ook voor het aantal vrouwen in topposities, dat in internationaal opzicht laag is. En er bestaat een hardnekkig en onverklaarbaar verschil in beloning tussen vrouwen en mannen voor hetzelfde werk. Uit het onderzoek «Gewoon doen» van het SCP uit 2006 blijkt dat de algemene acceptatie van homoseksualiteit in Nederland is toegenomen, maar dat homoseksualiteit in de naaste omgeving en in de openbaarheid moeilijker wordt geaccepteerd. Ook zijn er verontrustende signalen over homonegativiteit onder jongeren en is het gevoel van onveiligheid onder homoseksuelen in de afgelopen jaren toegenomen. Het kabinet Balkenende IV geeft een nieuwe impuls aan het emancipatiebeleid en heeft de vernieuwing van het emancipatiebeleid en het homo- en lesbisch emancipatiebeleid uitgewerkt in twee nota’s. De nota «Meer kansen voor vrouwen» en de nota «Gewoon homo zijn». Deze zijn beide in het najaar van 2007 aan de Tweede Kamer aangeboden. Er is in 2007 voortvarend begonnen met de uitvoering van de aangekondigde maatregelen.

Meer kansen voor vrouwen

• Op 22 oktober 2007 zijn de 50 grootste gemeenten uitgenodigd om afspraken te maken over meer aandacht voor het emancipatiebeleid en het homo- en lesbisch emancipatiebeleid op lokaal niveau. Deze afspraken worden in de eerste helft van 2008 geconcretiseerd. Er worden afspraken met gemeenten gemaakt over het vergroten van de maatschappelijke participatie van vrouwen uit etnische minderheden en het uitbreiden van het aantal «koplopergemeenten» dat het nieuwe openingstijdenbeleid 7 tot 7 hanteert. Het streven is om minimaal met 25 gemeenten concrete samenwerkingsafspraken te maken.

• Om de arbeidsparticipatie van vrouwen te vergroten wordt er 8 april 2008 een taskforce «DeeltijdPlus» ingesteld. Deze taskforce gaat vooral aandacht besteden aan het verhogen van het aantal uren dat vrouwen werken. Bijvoorbeeld door werkgevers én vrouwen de voordelen hiervan te laten zien. Voor de taskforce is € 5 miljoen beschikbaar. Gerekend naar banen van 12 uur of meer bedraagt de arbeidsparticipatie van vrouwen 56%. Nederlandse vrouwen werken voor bijna 60% in deeltijd (CPB 2007). In het Verenigd Koninkrijk en Duitsland, waar het percentage werkende vrouwen vergelijkbaar is met dat in Nederland, geldt dat voor niet meer dan ongeveer 40% van de werkende vrouwen. In de noordelijke landen ligt het aandeel vrouwelijke deeltijdwerkers tussen de circa 15% (Finland) en 25 procent (Denemarken).

• Op 30 oktober 2007 is een intentieverklaring getekend door het kabinet, werkgevers en werknemers met als doel meer vrouwen te laten doorstromen naar de top van het bedrijfsleven. Een taskforce «Vrouwen naar de top», onder leiding van Sybilla Dekker, heeft de opdracht gekregen deze intentieverklaring verder uit te werken. Op 28 mei 2008 wordt een charter «Vrouwen naar de top» gepresenteerd, waar bedrijven en overheidsinstellingen zich voor kunnen inschrijven. Voor de taskforce is € 1 miljoen beschikbaar. Het streven is minimaal 20% in de top van het bedrijfleven in 2010. In 2005 bedroeg dit 6%.1

• Bij de overheid moet in 2011, 25% van de leidinggevenden bij de Algemene Bestuursdienst (ABD) vrouw zijn. En van de leidinggevenden die instromen 30%. De cijfers over 2007 worden in het Sociaal Jaarverslag Rijk gepresenteerd. Voor adviescolleges is evenredige vertegenwoordiging het streven. Het uitgangspunt van 50% vrouwen wordt hierbij gehanteerd. Het kabinet beoordeelt bij elke benoeming of deze bijdraagt aan het realiseren van deze doelstelling.

• Om de beloningsverschillen tussen mannen en vrouwen te verminderen, is afgesproken dat bij de overheid het bestaande onverklaarde beloningsverschil in de komende kabinetsperiode wordt gehalveerd. In 2008 worden hierover concrete afspraken gemaakt met de departementen.

Gewoon homo zijn

Met de vier grote steden zijn in 2007 afspraken voorbereid over het homo- en lesbisch emancipatiebeleid. Deze afspraken zijn op 5 maart 2008 geconcretiseerd in koploperovereenkomsten met de vier grote steden en zullen op 17 april 2008 worden geformaliseerd met 17 andere grote gemeenten. Voor het realiseren van «homo&hetero allianties» zijn in de sectoren arbeid, onderwijs, (ouderen)zorg en sport verzoeken uitgezet om dergelijke allianties tot stand te brengen. Het COC krijgt een meerjarige subsidie voor een aantal taken die het homobeleid en de homobeweging in den brede ten goede komen. Verder zijn er subsidies toegezegd voor het ondersteunen van «gay straight»-allianties op scholen en voor de organisatie van een nationale «uit de kast kom dag».

Doel 37: Verhogen kwaliteit basis, voortgezet en beroepsonderwijs

Kwaliteit primair onderwijs

Zowel de Inspectie van het Onderwijs als de Onderwijsraad signaleerden in 2007 dat het talent van leerlingen in het primair onderwijs niet goed benut wordt. Ook ontstond een brede maatschappelijke discussie over de vraag of het onderwijs in taal en rekenen leerlingen wel voldoende voorbereidt op het vervolgonderwijs en hun toekomstige beroep. Dit kabinet vraagt extra aandacht voor de kwaliteit van het primair onderwijs. Tijdens het 100-dagentraject is uitgebreid over dit thema gesproken met ouders, leerlingen en scholen. In nauwe samenwerking met het «onderwijsveld» is de «Kwaliteitsagenda Primair Onderwijs» opgesteld.

Kwaliteitsagenda Primair Onderwijs

Deze agenda focust op de verbetering van de prestaties van leerlingen in taal en rekenen, door onder meer referentieniveaus voor taal en rekenen in te voeren en beter gebruik te maken van het leerlingvolgsysteem. In 2007 is door de Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen gestart met de ontwikkeling van referentieniveaus voor taal en rekenen. Dit biedt leraren meer houvast bij het bepalen van de leerstof en het volgen van de ontwikkeling van leerlingen. De expertgroep heeft begin 2008 het advies gepubliceerd over de inhoud van deze referentieniveaus en de manier waarop zij moeten worden ingevoerd. Voorjaar 2008 ontvangt de Tweede Kamer de beleidsreactie met daarin de beleidskeuzen en de implementatievoorstellen. Bij het opstellen van de beleidsreactie worden experts en het onderwijsveld geconsulteerd.

Onderwijsachterstandenbeleid

Scholen kunnen in aanmerking komen voor extra geld om onderwijsachterstanden bij kinderen weg te werken. Dit geld wordt verdeeld via de zogenoemde gewichtenregeling. Bij de laatste wijziging van deze regeling in 2006 werd duidelijk dat de regeling nog niet goed tegemoet kwam aan de achterstanden in de grote steden. Het Coalitieakkoord zet ook in op maatregelen voor de problemen op het platteland. Naar deze twee punten is in 2007 onderzoek gedaan. Uit dit onderzoek blijkt dat het geld het meest effectief wordt ingezet als er een drempelverlaging komt tot 6% en het criterium «impulsgebied» wordt toegevoegd. De Tweede Kamer is hier begin 2008 over geïnformeerd.

Ook gemeenten ontvangen geld voor het onderwijsachterstandenbeleid. Zij kunnen dit onder andere inzetten voor schakelklassen. De afspraken met de G31 over de schakelklassen zijn bijgesteld naar aanleiding van de«midtermreview». De Tweede Kamer heeft 15 oktober 2007 een brief gekregen over de bijgestelde prestaties voor schakelklassen (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 30 313, nr. 13)

Invoering lumpsum

In 2007 is de laatste voortgangsrapportage over de invoering van lumpsumbekostiging in het primair onderwijs met de Tweede Kamer besproken. De conclusie was dat de invoering succesvol is verlopen. Er is een «vangnet» om besturen te ondersteunen die als gevolg van de invoering van lumpsumbekostiging in financiële problemen komen. Door zorgvuldige voorbereiding en een vierjarige overgangsregeling is er in 2007 geen ondersteuning vanuit het vangnet nodig geweest. Het vangnet blijft gedurende de overgangsperiode nog wel bestaan.

Passend onderwijs

Het vorige kabinet heeft in 2005 de kwaliteit van het onderwijs aan zorgleerlingen geëvalueerd. Naar aanleiding van deze evaluatie bleek dat het onderwijs aan zorgleerlingen herzien moest worden. Het huidige kabinet heeft de nota «Passend onderwijs» in juli 2007 naar de Tweede Kamer gestuurd. In deze nota staan aanbevelingen voor het verbeteren van de kwaliteit en de organisatie van het onderwijs aan zorgleerlingen. Het onderwijs aan zorgleerlingen is gebaat bij de vorming van regionale netwerken. De basis van deze netwerken is het huidige samenwerkingsverband tussen het primair en voortgezet onderwijs en de regionale expertisecentra. Per netwerk is er één «loket» dat zorgleerlingen een indicatie kan geven voor een bepaald soort onderwijs. De kwaliteit van het onderwijs aan zorgleerlingen kan verbeterd worden door leraren in het regulier onderwijs beter te ondersteunen bij deze taak.

De Tweede Kamer heeft in juli 2007 ingestemd met het uitwerken van het «Invoeringsplan passend onderwijs». Dit plan is in de tweede helft van 2007 samen met de onderwijsorganisaties uitgewerkt. De Kamer heeft dit uitgewerkte plan in december 2007 ontvangen (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 27 728, nr. 101) en ermee ingestemd onder de voorwaarde dat zij jaarlijks een voortgangsrapportage ontvangt. In 2009 wordt de haalbaarheid van het invoeringsplan met de Kamer geëvalueerd.

In het speciaal onderwijs worden in 2008 kerndoelen ingevoerd, wordt het kwalificatiesysteem aangepast voor leerlingen die geen reguliere startkwalificatie kunnen halen en worden stage en stagebegeleiding opgenomen in de (wettelijke) taakomschrijving van het voortgezet speciaal onderwijs. Om de uitgaven beter te beheersen wordt de bekostiging van het (v)so/lgf gebudgetteerd. In 2008 wordt de kwaliteit en de organisatie van het onderwijs aan zorgleerlingen verder uitgewerkt.

Kwaliteit voortgezet onderwijs

Het voortgezet onderwijs in Nederland presteert zeker niet onder de maat, maar er zijn wel breed gedeelde zorgen over de kwaliteit. Om deze kwaliteit te verbeteren heeft OCW in samenwerking met de VO-raad in het najaar van 2007 de «Kwaliteitsagenda VO» opgesteld. De Kwaliteitsagenda VO is een startdocument. De komende tijd wordt deze uitvoerig met leraren, leerlingen en ouders besproken. Het streven is om voor de zomer 2008 een breed gedragen agenda naar de Tweede Kamer te sturen. De kwaliteitsagenda gaat in op de volgende thema’s:

• aantoonbare verbetering van de taal- en rekenprestaties;

• goede en betrouwbare examens;

• excellentie bevorderen, betere ontwikkeling van toptalent;

• alle leerlingen een passende kwalificatie;

• voor alle leerlingen een maatschappelijke stage;

• reductie van het aantal zeer zwakke scholen.

Daarbij zijn er ook afspraken gemaakt over drie belangrijke randvoorwaarden:

• onderwijspersoneel (doelstelling 38 leerkracht van Nederland);

• bekostiging;

• onderwijstijd.

Veiligheid in het voortgezet onderwijs

Veiligheid is een randvoorwaarde voor goed onderwijs. In november 2007 is de Tweede Kamer geïnformeerd over onze visie op veiligheid in het onderwijs, de resultaten van de huidige maatregelen en de aanvullende maatregelen die we voorstellen. De belangrijkste aanvullende maatregelen zijn: verplichte registratie van incidenten, verbeteren van de weerbaarheid van leerlingen en het verbeteren van hun sociale competenties, het stimuleren van peer mediation, mentoring, het hanteren van gedragscodes en het inzetten van «kwaliteitsteams veiligheid» die de scholen gaan adviseren bij opstellen en of verbeteren van hun veiligheidsbeleid.

Meerdere examenmomenten

In het schooljaar 2007–2008 is voor het 2e achtereenvolgende jaar invulling gegeven aan de pilot «meerdere examenmomenten». Deze pilot loopt tot 2010. Tot 2010 kunnen leerlingen van de twaalf deelnemende scholen op drie momenten eindexamen examen doen: januari, mei en augustus. Na afloop van de pilot wordt bekeken of examen doen op meerdere momenten voor alle scholen mogelijk gemaakt kan worden. De monitoring en eindrapportage moeten aangeven wat de gevolgen zijn voor de inrichting van het onderwijs op de scholen, de meerwaarde voor de leerlingen, de aansluiting op het vervolgonderwijs en de effecten op de overheid (regelgeving, organisatie en financieel).

Leerplus

Naar aanleiding van de berichtgeving over het Barleaus gymnasium in het voorjaar van 2007 is een onderzoek gestart naar de onbedoelde effecten van de indicator voor het Leerplusarrangement VO. Dit onderzoek is nu in volle gang. De planning is om in de eerste helft van 2008 de Tweede Kamer hierover een brief te sturen.

Onderwijstijd voortgezet onderwijs

De Inspectie heeft in 2007 bij een representatieve steekproef van 76 scholen de naleving van de onderwijstijd gecontroleerd. De onderwijstijd is 1040 klokuur per schooljaar in de onderbouw, 1000 klokuur in de bovenbouw en 700 klokuur in het examenjaar. Uit de steekproef bleek dat verreweg de meeste scholen niet aan de norm voldeden. Gemiddeld bleken scholen 52 uur te weinig onderwijstijd te bieden. Op basis van de uitkomsten van de steekproef is de regelgeving aangepast. Maximaal 40 uur kan worden ingevuld met onderwijsactiviteiten die niet voor alle leerlingen verplicht zijn. Bovendien wordt rekening gehouden met de vakantiespreiding en telt de maatschappelijke stage van 72 uur (over de totale middelbare schooltijd) mee als onderwijstijd.

De norm van 1040 is in 2007 redelijk en billijk gehandhaafd. Alleen van die scholen die meer dan 150 uur te weinig onderwijstijd hebben aangeboden of meer dan 100 uur te weinig hebben geprogrammeerd wordt geld teruggevorderd vanaf het 150ste uur. Dit betrof 15 scholen.

Islamitisch primair- en voortgezet onderwijs

Bij verschillende islamitische scholen in het primair en voortgezet onderwijs hebben zich in 2007 onrechtmatigheden voorgedaan in de bekostiging.

Uit onderzoek van de onderwijsinspectie en de Auditdienst bleek bij enkele scholen dat het bestuur onrechtmatig had gehandeld bij de onderwijsbekostiging. Dit geld wordt teruggevorderd. Tegen twee van deze scholen is aangifte gedaan bij het OM. Verder is via de rechter het ontslag gevraagd van bestuurders van een basisschool (begin 2008 is het ontslagverzoek toegewezen). In twee gevallen leidde de samenloop van financiële, bestuurlijke en onderwijsproblemen ertoe dat scholen de deuren moest sluiten. De kinderen van deze scholen zijn in het nieuwe schooljaar naar een andere school gegaan.

Naar aanleiding van deze voorvallen hebben de staatssecretarissen Dijksma en Van Bijsterveldt de Onderwijsinspectie en de Auditdienst opdracht gegeven een thema-onderzoek uit te voeren (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 200 VIII, nr. 9). Dit onderzoek zal niet alleen gericht zijn op islamitische schoolbesturen, maar ook breder kijken naar andere schoolbesturen. De verwachting is dat het onderzoek voor de zomer van 2008 klaar is.

Vrije scholen en particuliere scholen in het primair en voorgezet onderwijs

In het streven om alle leerlingen in Nederland onderwijs te bieden van voldoende kwaliteit, heeft OCW in 2007 extra aandacht besteed aan de Vrije scholen en particuliere scholen.

De Vrije scholen in het basisonderwijs worden door de Inspectie verhoudingsgewijs vaak als zeer zwak beoordeeld. De Inspectie heeft daarom in 2007 een analyse van de Vrije scholen gemaakt. Deze analyse is op 2 oktober 2007 naar de Tweede Kamer gestuurd (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 200 VIII, nr. 12). De Vereniging van Vrije scholen ziet het als haar opdracht de Vrije scholen er weer bovenop te helpen. Periodiek worden de resultaten van de verenging besproken met het ministerie van OCW. In het voortgezet onderwijs behoren Vrije scholen niet tot de categorie zeer zwak.

Om duidelijkheid te scheppen over de criteria waaraan particuliere scholen moeten voldoen om door leerplichtigen te mogen worden bezocht, is in augustus 2007 de «Leerplichtwet 1969» gewijzigd. Hiermee is ook de relatie tussen de leerplichtambtenaar en de Inspectie bij de handhaving van de wet helder vastgelegd. In 2005–2006 is de Inspectie bij de toenmalige particuliere scholen nagegaan of werd voldaan aan de toen geldende wettelijke eisen. Dit leidde in een aantal gevallen tot acties van de leerplichtambtenaar en tot een proefproces. Het reguliere kwaliteitstoezicht heeft ook betrekking op de particuliere scholen. De Inspectie zal in dat kader vanaf voorjaar 2008 de kwaliteit van de huidige scholen opnieuw toetsen.

Tegengaan segregatie

Het vorige kabinet heeft de gemeenten en het basis- en voortgezet onderwijs verplicht om met ingang van het schooljaar 2006–2007 met elkaar te overleggen over maatregelen die de integratie bevorderen en de segregatie tegengaan. Ook dit kabinet wil de segregatie in het onderwijs aanpakken. OCW heeft in mei 2007 het «Kenniscentrum Gemengde Scholen» opgericht om gemeenten en scholen daarbij te ondersteunen. De Tweede Kamer heeft op 8 februari 2008 een brief ontvangen over het tegengaan van segregatie in het basisonderwijs. Daarin staat de uitwerking van beleidsmaatregelen, waaronder het uitvoeren van pilots in ondermeer de vier grote gemeenten (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 21 293, nr. 3). Dit om na te gaan welke maatregelen het meest effectief zijn bij het voorbereiden van eventuele wetgeving. Daarnaast heeft OCW in 2007 de «Stichting Kleurrijke Scholen» gesubsidieerd om ouders van basisschoolleerlingen te ondersteunen.

Kwaliteit beroepsonderwijs en volwasseneneducatie

De invoering van competentiegericht onderwijs in het mbo is in 2007 beschreven in het «Plan van Aanpak MBO 2010». De bedoeling is dat competentiegericht onderwijs in het mbo in fases wordt ingevoerd. Op 1 augustus 2010 moeten alle mbo-scholen hun onderwijs hebben aangepast aan de nieuwe kwalificatiedossiers. In 2007 zijn er kwalificatiedossiers gemaakt waarin wordt beschreven wat er op het gebied van kennis, vaardigheden en competenties van een afgestudeerde mbo’er wordt verwacht. Op deze manier wordt duidelijk wat een leerling moet kunnen om een mbo-diploma te halen. In 2007 zijn er voor het eerst specifieke eisen gesteld aan de beheersing van de Nederlands taal. Voorgaande jaren werd taalbeheersing vooral uit de beroepseisen gedestilleerd. Vanaf 2007 zijn deze taaleisen ook opgenomen in het «doorstroomdeel» van de kwalificatiestructuur en tellen daarvoor mee. In 2007 is een start gemaakt met de discussie over het centraal examineren van taal en rekenen/wiskunde in het mbo.

Op basis van de hoor- en wederhoor van scholen en het onderzoek van de Inspectie (als toezichthouder op KCE) is in 2007 geconstateerd dat de oordelen van KCE over de kwaliteit van de examens in het mbo niet betrouwbaar zijn. Hierdoor was het juridisch niet mogelijk om examenlicenties in te trekken. Een ernstige situatie ontstond. Daarom gaat vanaf 15 november 2007 de Inspectie toezien op de kwaliteit van de examens van mbo-opleidingen. Het toezichtkader wordt daarbij opnieuw bekeken. Met het oog op competentiegericht beroepsonderwijs worden onderwijs en bedrijfsleven opgeroepen om meer werk te maken van de standaardisatie van examens en examenprofielen.

De regeling «Innovatiebox 2006 t/m 2009» is ook in 2007 voortgezet. Deze regeling houdt in dat onderwijsinstellingen geld krijgen om samen met belanghebbenden concrete innovatiedoelstellingen af te spreken en uit te voeren. Uit onderzoek (KBA 2007) blijkt dat scholen werken met «pakketten» van onderling samenhangende en elkaar versterkende innovatieprojecten. Uit ditzelfde onderzoek blijkt dat het geld in 2007 ten opzichte van 2006 iets meer is besteed aan het verbeteren van de aansluiting en doorstroming binnen de beroepskolom en iets minder aan het bevorderen van competentiegericht beroepsonderwijs.

In 2007 zijn naar schatting 3 000 extra stageplekken en stimulatieplekken in het mbo gecreëerd. Ruim 5 000 moeilijk plaatsbare leerlingen hebben intensieve begeleiding gekregen bij het zoeken van een stageplek. Om extra te kunnen investeren in zorgleerlingen is in 2007 de «leerlinggebonden financiering» (LGF) wettelijk vastgelegd.

Aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt: een «leven lang leren»

In 2005 startte de interdepartementale projectdirectie Leren & Werken (SZW/OCW). Er zijn toen ambitieuze en concrete doelen geformuleerd: 15 000 duale trajecten en 20 000 EVC-trajecten in twee jaar. Ook zouden er tenminste tien regionale samenwerkingsverbanden moeten komen en vijf vernieuwende projecten model moeten staan voor een ander bedrijf of sector. Tenslotte moest er een «infrastructuur» komen voor een «leven lang leren». Na ruim twee jaar maken we de balans op.

Duaal leren

Duaal leren is werken en leren tegelijk, waarbij het leren zoveel mogelijk op de werkvloer gebeurt. Het doel was om 15 000 duale trajecten te starten. Het zijn er bijna 29 000 geworden. De doelstelling is dus ruimschoots gehaald. Het gaat dan vooral om trajecten voor het halen van een mbo-diploma (merendeel mbo-2) en branchecertificaten.

Erkennen van verworven competenties

Het «erkennen van verworven competenties» (EVC) houdt in dat volwassenen hun ervaring in werk en vrije tijd kunnen «omzetten» in een certificaat en diploma. EVC kan voor volwassenen veel leer- en tijdwinst betekenen en voor de werkgever winst in termen van kosten en tijd. De doelstelling van 20 000 EVC-trajecten was fors. Dat doel is niet gehaald. Maar met ruim 15 000 trajecten is een verdrievoudiging ten opzichte van de periode voor 2005 gerealiseerd. De belangrijkste reden voor het achterblijven van de EVC-trajecten is dat EVC nieuw is, voor zowel de aanbieders als voor mogelijke deelnemers. Het kost tijd en energie om EVC binnen organisaties de plek te geven die het verdient. Daarom is er geïnvesteerd in een goede EVC-infrastructuur. In 2006 is een «kwaliteitscode EVC» ondertekend door het totale beroepsonderwijs, werkgevers en werknemers. De kwaliteitscode is bedoeld om de kwaliteit van het beroepsonderwijs te garanderen, draagvlak te krijgen en het aanbod van EVC inzichtelijk te maken.

Regionale samenwerkingsverbanden en vernieuwingsprojecten

De doelstelling was om minimaal tien regionale samenwerkingsverbanden tussen overheid, ondernemers en onderwijs tot stand te brengen. Die moesten niet alleen concrete doelen halen, maar ook zorgen voor een structureel betere samenwerking. Het doel is ruimschoots gehaald: er zijn er nu 44. Over de duurzaamheid van deze netwerken is na twee jaar nog niet veel te zeggen. Dat moet in de komende jaren blijken. Gepland waren vijf vernieuwingsprojecten. Het zijn er elf geworden. Hierbij heeft de formule van «spotten en verpotten» goed gewerkt. Dat wil zeggen dat goed werkende vernieuwingen in regio’s of branches ook op andere plekken worden toegepast.

«Leven lang leren»

Om de infrastructuur voor een «leven lang leren» te versterken zijn er de afgelopen twee jaar diverse activiteiten ondernomen. Zo zijn er zestien regionale «leerwerkloketten» ingericht om werkgevers, werknemers en werkzoekenden te informeren over EVC en duaal leren. Verder is er een website ontwikkeld (www.lerenenwerken.nl) om burgers en werkgevers ook digitaal te bereiken en zijn er pilots van start gegaan met korte tweejarige opleidingsprogramma’s binnen de hbo-bachelor opleiding (associate degree). Deze resultaten laten zien dat met samenwerking en ambitie veel kan worden bereikt. Voor het kabinet is dat een reden om de komende drie jaar te blijven investeren in «leven lang leren», met nog ambitieuzer doelen. Deze doelen staan in het plan van aanpak 2008–2011, «Doorpakken met Leren & Werken».

Educatie

De rijksbijdrage «educatie» maakt voor de 31 grote gemeenten deel uit van de brede doeluitkering sociaal, integratie en veiligheid van het Grotestedenbeleid. In dat kader zijn in 2007 tussen het Rijk en de G31 meerjarige prestatieafspraken op het terrein van educatie overeengekomen tot en met 2009 (einde GSB III periode).

Goed bestuur

In de OCW-begroting van 2007 staat dat in het onderwijs de bestuurlijke context zo wordt ingericht dat «onderwijs op maat» mogelijk wordt. Onder andere door minder regels en voorschriften van OCW en door het toezicht op scholen te integreren. Inmiddels is een plan voor een nieuwe aanpak van het geïntegreerde toezicht in oktober 2007 met de Tweede Kamer besproken. De noodzakelijke wijziging van de Wet op het onderwijstoezicht (WOT) wordt nu voorbereid. De bedoeling is dat deze wet begin 2009 in werking treedt.

Het toezicht wordt selectiever en gaat zich meer richten op concrete risico’s. Toezicht op de kwaliteit van het onderwijs zal worden gecombineerd met het financiële toezicht. Per school zal jaarlijks een risicoanalyse worden gemaakt. Deze risicoanalyse is beslissend voor de mate van toezicht. Zijn de risico’s klein en de eindresultaten goed, dan vindt in dat jaar geen verder onderzoek plaats en wordt volstaan met een gesprek met het bestuur. Dit zorgt voor minder «overlast» bij een school. Bij grote(re) risico’s zal de Inspectie uitvoerig onderzoek doen. In het overleg met de Tweede Kamer over deze nieuwe aanpak van het geïntegreerde toezicht is afgesproken dat de Inspectie eens in de vier jaar onderzoek doet op elke school. Naast deze nieuwe vorm van extern toezicht is ook begonnen met het voorbereiden van wetgeving waardoor het bestuur en het interne toezicht in het onderwijs een betere positie krijgt.

Doelstelling 38: LeerKracht van Nederland!

De kwaliteit van het onderwijs staat of valt met de leraren. Dit kabinet vindt dat zij meer ruimte moeten krijgen voor hun belangrijkste taak: het geven van goed en gedegen onderwijs. Elke school is zo goed als zijn docenten. Goede, bevlogen leraren die zich met hart en ziel inzetten voor hun leerlingen, voor beter onderwijs en daarmee voor de samenleving, verdienen waardering en respect. Vanaf 2010 dreigt er door de vergrijzing een fors tekort aan leraren, vooral in het voortgezet onderwijs (3300 leraren in 2011). In het basisonderwijs wordt een tekort aan schoolleiders verwacht. Zonder maatregelen zal het tekort aan schoolleiders in deze sector oplopen tot 500 in 2011. De «vervangingsvraag» in het mbo stijgt in 2010 naar 1860 leraren. Voor de oplossing van deze problemen heeft dit kabinet de commissie «Leraren» onder leiding van Rinnooy-Kan ingesteld. Op 12 september 2007 kwam deze commissie met een rapport. De analyse van de commissie is helder. Er komt een enorm probleem op ons af: een kwantitatief en kwalitatief lerarentekort.

Actieplan

Eind november 2007 kwam het ministerie van OCW met een actieplan: «LeerKracht van Nederland». Met dit samenhangende, uitgebreide pakket aan maatregelen reageert het kabinet op het advies van de commissie «Leraren» en het advies van de Onderwijsraad «Leraarschap is eigenaarschap». Het actieplan moet zorgen dat leraren beter onderwijs kunnen geven. De waardering voor het leraarschap moet omhoog. Niet alleen kunnen leraren rekenen op een betere beloning (met een sterk accent op opleiding en prestaties) en een beter loopbaanperspectief, maar ook zal hun positie in de school worden versterkt. Het kabinet trekt daarvoor deze kabinetsperiode honderden miljoenen per jaar extra uit, oplopend tot uiteindelijk ruim € 1,1 miljard in 2020. In december 2007 heeft de Tweede Kamer ingestemd met het actieplan. De komende maanden worden met de sociale partners prestatieafspraken gemaakt. Ook wordt er samen met de lerarenopleidingen gewerkt aan een kwaliteitsagenda.

Doelstelling 39: Kinderopvang

Dit kabinet hecht groot belang aan het verhogen van de arbeidsparticipatie van vooral vrouwen. Het beleid voor de kinderopvang maakt de laatste jaren een snelle ontwikkeling door. Dit beleid is erop gericht om drempels weg te nemen voor vrouwen met jonge kinderen die willen deelnemen aan het arbeidsproces.

Formele kinderopvang

Het gebruik van formele kinderopvang is in 2007 sterk gestegen. Het aantal huishoudens met kinderopvangtoeslag was in 2007 bijna 50% hoger dan in 2005. Deze stijging deed zich bij alle inkomensgroepen en bij alle opvangvormen voor. Met name het gebruik van gastouderopvang steeg in 2007 zeer sterk. De invoering van de verplichte werkgeversbijdrage en de motie Van Aartsen/Bos hebben aan die groei bijgedragen. Per 1 januari 2007 is er € 125 miljoen extra per jaar beschikbaar voor de kinderopvang. Deze € 125 miljoen heeft gezorgd voor een prijsverlaging van kinderopvang (voor ouders). Daarnaast heeft de verplichte werkgeversbijdrage ervoor gezorgd dat de prijs van kinderopvang is verlaagd voor ouders die eerst geen of een gedeeltelijke werkgeversbijdrage ontvingen. Verder zijn voor alle ouders de administratieve lasten aanzienlijk verminderd.

De Belastingdienst heeft éénmalig achterstanden weggewerkt in het uitbetalen van kinderopvangtoeslagen. De uitgaven voor de Wet kinderopvang vielen in 2007 per saldo circa € 470 miljoen hoger uit dan geraamd. In de Miljoenennota 2008 is op basis van de beleidsinformatie van de Belastingsdienst voor bijna € 300 miljoen aan extra uitgaven geraamd. Daarvoor is voor 2007 dekking gevonden in de generale middelen, en meerjarig in onder andere de «enveloppe kinderopvang» en een taakstelling binnen de Wet kinderopvang. Uiteindelijk bleken aan het eind van het jaar de uitgaven nog eens circa € 170 miljoen hoger uit te vallen. Het feit dat meer mensen gebruik maken van de kinderopvang en de hogere uitgaven van 2007 werken door in latere jaren.

De motie Van Aartsen/Bos heeft de regering gevraagd om scholen te verplichten om voor- en naschoolse opvang aan te (laten) bieden. Scholen zijn dit alleen verplicht als ouders om deze opvang vragen. De toenemende vraag naar buitenschoolse opvang heeft geleid tot wachtlijsten. Het kabinet heeft met Prinsjesdag 2007, naar aanleiding van een rapport van de taskforce «Wachtlijsten», maatregelen aangekondigd die deze wachtlijsten moeten terugdringen. Bijvoorbeeld door een subsidieregeling voor snelle capaciteitsuitbreiding. Deze subsidieregeling is in november 2007 van kracht geworden.

Voor- en vroegschoolse educatie (vve)

Op 13 juli 2007 is er een brief naar de Tweede Kamer (Tweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007, 30 800 VII, nr. 169) gestuurd over de bestrijding van taalachterstanden en de harmonisering van de regelgeving op dit gebied. Daarin stond onder andere dat er meer kinderen bereikt moeten worden die voor- en vroegschoolse educatie (vve) nodig hebben. Verder wordt ingezet op verhoging van de kwaliteit van vve. Voor verdere harmonisatie van de regelgeving, waaronder de financiering, wordt aangesloten bij de praktijk, uiteraard in overeenstemming met de doelstellingen van het kabinet. Uit het FES is € 45 miljoen beschikbaar voor de vve. Dit geld is bestemd voor het schooljaar 2007–2008 en 2008–2009. Hierdoor bereiken gemeenten sneller 70% van de kinderen uit de doelgroep.

Het kabinet Balkenende IV wil dat in 2011 alle kinderen uit de doelgroep mee kunnen doen aan voor- en vroegschoolse educatie. Met de VNG is een bestuursakkoord gesloten waaruit blijkt dat gemeenten zich hiervoor willen inzetten. Ook is er met de G4 en Oost-Groningen een akkoord bereikt over separate maatregelen. Afspraken hierover met de VNG en Zuid-Limburg volgen dit voorjaar. Afgelopen jaar zijn naar aanleiding van de «midtermrevieuw» de prestatieafspraken met de G31 over de voorschoolse educatie bijgesteld.

Doelstelling 40: Brede scholen

«Brede scholen» bieden een stimulerende en uitdagende leeromgeving voor kinderen, doordat onderwijs wordt gecombineerd met opvang, zorg, welzijn, sport en cultuur. Hardnekkige knelpunten remmen de groei van «brede scholen» af en bedreigen ze zelfs in het voortbestaan.

Dit kabinet heeft in het beleidsprogramma opgenomen dat ze de ontwikkeling van «brede scholen» in het basis- voortgezet onderwijs actief wil ondersteunen. Onder meer door het vergroten van het aantal combinatiefuncties in onderwijs, sport en/of cultuur. Het gaat dan om 2500 fte extra in 2012. Combinatiefuncties zijn functies waarbij mensen voor verschillende sectoren werken, terwijl ze in dienst zijn van één werkgever. Bijvoorbeeld: een vakleerkracht die naschoolse sportactiviteiten organiseert of een muziekdocent die zowel lesgeeft op de muziekschool als op een «brede school».

Kort na het uitbrengen van het beleidsprogramma heeft het kabinet een «koersbrief» gestuurd naar alle gemeenten en de vele organisaties in de onderwijs-, sport- en cultuursector. In deze brief stond informatie over de combinatiefuncties voor «brede scholen», en de sport-en cultuursector. In de periode daarna is veel overleg gevoerd met alle partijen over de uitwerking van de combinatiefuncties. Dit heeft geleid tot de ondertekening van bestuurlijke afspraken op 10 december 2007 tussen het rijk (OCW en VWS), de VNG en de koepels van onderwijs (po en vo), sport en cultuur. Ook is er een taskforce ingesteld die beleid gaat ontwikkelen voor het succesvol invoeren van de combinatiefuncties. Deelnemende gemeenten (in 2008: de G31, waarin ook de krachtwijken liggen) hebben een verklaring getekend waarin zij:

• de doelen onderschrijven;

• concreet aangeven hoeveel combinatiefuncties zij zullen realiseren;

• aangeven dat ze vanaf het tweede jaar 60% van de kosten zullen financieren.

Vanaf 2009 komen er jaarlijks nieuwe deelnemende gemeenten bij.

In december 2007 is de beleidsbrief «brede school» naar de Tweede Kamer gestuurd (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 200, nr. 75). Deze brief gaat in op de bestuurlijke afspraken en op de maatregelen die naast de combinatiefuncties bijdragen aan de ontwikkeling van de «brede school». Het gaat om een stimuleringsarrangement huisvesting (circa € 23 miljoen), een kenniscentrum en experimenten met ontschotting van geld.

Doelstelling 41: Maatschappelijke stage

Een maatschappelijke stage voor alle leerlingen in het voortgezet onderwijs. Dat is het doel van dit kabinet. Op 15 november 2007 is het plan van aanpak «maatschappelijke stage» gepresenteerd. In december 2007 is een definitief plan opgeleverd. Hierin staat welke ondersteunende activiteiten scholen, stagebieders, begeleiders en bemiddelaars kunnen verwachten bij het invoeren van de maatschappelijke stage. Vanaf 2008 moet het aantal scholen en leerlingen dat deelneemt aan de maatschappelijke stage worden uitgebreid. Daarnaast ligt het accent op het «experimenteren» met de maatschappelijke stage. Dit levert voor OCW belangrijke informatie op over wat wel en wat niet werkt. Het streven is dat in het schooljaar 2008–2009, 20% van de leerlingen een maatschappelijke stage doet. Dit percentage loopt op van 45% in 2009–2010, tot 90% in 2010–2011 en 100% in 2011–2012. Leerlingen moeten uiteindelijk 72 uur stage lopen. Stageplekken worden zowel gezocht in de non-profitsector als in de profitsector. In de profitsector hebben de Rabobank, Fortis en Campina zich gecommitteerd via het ondertekenen van een convenant.

Doelstelling 42: Gratis lesmateriaal

Het kabinet wil het lesmateriaal voor ouders van leerlingen in het voortgezet onderwijs gratis maken. Al vanaf het schooljaar 2008–2009 is hiervoor geld beschikbaar. Alle scholen in het voortgezet onderwijs zijn hier in november 2007 over geïnformeerd. Toen werd duidelijk dat de periode tussen december 2007 en de invoeringsdatum van 1 augustus 2008 voor de scholen te kort zou zijn om de Europese aanbestedingsprocedures voor het lesmateriaal op een verantwoorde wijze vorm te geven.

Er is goed naar de scholen geluisterd en het kabinet heeft begin 2008 een oplossing gevonden die recht doet aan scholen én ouders:

1. De verplichting voor scholen om hun leerlingen van gratis lesmateriaal te voorzien wordt één schooljaar vooruit geschoven, waardoor scholen langer de tijd krijgen om zich goed te kunnen voorbereiden.

2. Ouders ontvangen in december 2008 een tegemoetkoming voor de kosten van lesmateriaal voor het schooljaar 2008–2009. De tegemoetkoming bedraagt € 308 (prijspeil 2007) per leerling en is daarmee gelijk aan de kosten van een gemiddeld boekenpakket voor een leerling in het voortgezet onderwijs.

3. De tegemoetkoming WTOS wordt met ingang van het schooljaar 2008–2009 met € 308 verlaagd. De WTOS wordt in twee termijnen betaald (augustus en januari), maar om de ouders die recht hebben op de WTOS-tegemoetkoming niet in problemen te laten komen wordt deze nu geheel in augustus 2008 betaald.

Op 18 maart 2008 heeft de Tweede Kamer ingestemd met het wetsvoorstel «gratis lesmateriaal».

Project 8: Aanval op de schooluitval

Dit kabinet gaat verder met de aanval op de schooluitval. De Tweede Kamer is hierover geïnformeerd in de uitvoeringsbrief «schooluitval» van 30 november jl. (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 26 695, nr. 42). Er komt geen nieuw beleid, maar we gaan actie ondernemen om het bestaande beleid nog beter uit te voeren. In het schooljaar 2006–2007 gingen 53 100 jongeren voortijdig van school. Het kabinet is vastbesloten om het aantal nieuwe voortijdige schoolverlaters in 2012 te halveren. Dan mogen er niet meer dan 35 000 over zijn, vergeleken met de 71 000 in 2002. Om dat doel te halen, moet duidelijk zijn wie uitvalt, waarom en waar hij of zij uiteindelijk terechtkomt. We gaan de resultaten monitoren en waar nodig bijsturen. OCW investeert daarom in het verbeteren van de registratie, kwalitatief en kwantitatief onderzoek, toezicht en de handhaving van de leerplicht.

Scholen, gemeenten, CWI, zorginstellingen en het regionale bedrijfsleven dragen allemaal bij aan de strijd tegen schooluitval. De maatregelen van OCW richten zich op: uitval aanpakken bij de bron, soepele overgangen tussen schooltypen, het bij de les houden van leerlingen en de praktijk als leermeester. Ofwel: voorkomen is beter dan genezen. Maar we vergeten ook de groep (werkende) schoolverlaters niet. In vervolg op de éénjarige convenanten die in 2006 zijn afgesloten, is in het najaar van 2007 besloten vierjarige «vsv-convenanten» af te sluiten met alle 39 RMC-regio’s. Eind 2007 zijn convenanten afgesloten met de G-4. Het streven is om vóór 1 juli 2008 met de overige 35 RMC-regio’s convenanten af te sluiten. In de convenanten worden concrete afspraken gemaakt over de reductie van het aantal voortijdige schoolverlaters, het soort maatregelen die scholen hiervoor inzetten en over de financiële tegemoetkoming hiervoor.

Naast deze intensivering van bestaand beleid zet OCW in 2008 in op:

• extra aandacht voor een soepele overgang van vmbo naar mbo;

• betere loopbaanoriëntatie, studiekeuze en begeleiding;

• meer en betere zorg op school;

• aantrekkelijker onderwijs, met sport en cultuur, om jongeren op school te houden;

• meer ruimte voor vmbo-scholieren die het best leren met hun handen;

• meer maatwerktrajecten om uitval te voorkomen;

• inzet van 20 000 EVC-trajecten voor schooluitvallers van 18 tot 23 jaar.

Pijler 5: Veiligheid, stabiliteit en respect

Veiligheid is een kerntaak van de overheid en een basisvoorwaarde voor een samenleving waarin mensen zich vertrouwd, vrij en verbonden voelen. De komende jaren zet het kabinet zich in voor verdere verbetering hiervan. OCW draagt hier aan bij door meer aandacht te geven aan het veiligheids- en radicaliseringsbeleid van onderwijs- en onderzoeksinstellingen.

Doel 59: Veiligheid en radicalisatie

OCW wil dat onderzoeks- en onderwijsinstellingen zich beter kunnen verdedigen tegen terrorisme, dat het onderwijspersoneel minder te maken krijgt met agressie en dat scholen veiliger worden. In 2007 is een onderzoek gestart naar mogelijke maatregelen voor het verminderen van agressie tegen onderwijspersoneel. Op dit moment is OCW nog in afwachting van het rapport. Om instellingen bewust te maken van de risico’s van het illegaal gebruik van kennis over chemische, biologische, radioactieve en nucleaire (CBRN) middelen, is de gedragscode «Biosecurity» opgesteld. Twee universiteiten hebben maatregelen voorgesteld om hun weerbaarheid te vergroten. Deze maatregelen zijn goedgekeurd en worden in 2008–2009 ingevoerd. Andere kennisinstellingen komen in 2008 met voorstellen voor maatregelen. De aanpak voor het verhogen van de sociale veiligheid op scholen is naar de Tweede Kamer gestuurd.

Pijler 6: Overheid en dienstbare publieke sector

Deze pijler bevat een groot aantal onderwerpen variërend van een slagvaardige overheid tot een toegankelijk aanbod van kunst. OCW wil de cultuurparticipatie vergroten en bijdragen aan een sterke publieke omroep en een onafhankelijke en pluriforme pers.

Doel 73: Kunst en Cultuur

In de nota «Kunst van leven» van 29 juni 2007 (Tweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007, 28 989, nr. 44) beschrijft het kabinet het cultuurbeleid voor de komende jaren. Het eerste deel van de nota geeft een visie op cultuur. De belangrijkste ambities van het kabinet staan hieronder genoemd. Het tweede deel van de notitie beschrijft de uitwerking van de vernieuwing van het subsidiesysteem.

Cultuurparticipatie

«Kunst van leven» presenteert een «10-puntenplan cultuurparticipatie» en kondigt ondermeer de oprichting van een programmafonds voor cultuurparticipatie aan. Leidend voor het 10-puntenplan is de ambitie dat iedere jongere tot 18 jaar vertrouwd raakt met één of meer kunstvormen. Bij de uitvoering van het 10-puntenplan is een belangrijke rol weggelegd voor het programmafonds. In oktober 2007 zijn de voorbereidingen voor het nieuwe fonds gestart (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 28 989, nr. 58). Speerpunten van het fonds zijn amateurkunst, volkscultuur en cultuureducatie. In het voorjaar van 2009 zal het nieuwe fonds operationeel zijn. De werkzaamheden liggen op schema.

Cultuur en school

«Kunst van leven» kondigt een onderzoek aan naar buitenschoolse cultuureducatie. Verder wordt er € 5 miljoen geïnvesteerd in het aanbod van cultuur op «brede scholen». Dit geld is bedoeld voor de eerder genoemde combinatiefuncties en zal zorgen voor minimaal 150 nieuwe combinatiefuncties cultuur in 2011. Vanaf het schooljaar 2009–2010 wordt de historische canon van Nederland opgenomen in de kerndoelen van het onderwijs. Ter ondersteuning hiervan worden diverse initiatieven ontwikkeld, zoals de canoncaravaan en nascholing voor docenten. Tot slot wordt in het schooljaar 2008–2009 de cultuurkaart voor het voorgezet onderwijs geïntroduceerd.

Een mooier Nederland

Door ruimtegebrek en economische belangen staan de cultuurhistorische waarden van stad en platteland onder druk. Sommigen spreken van een «verrommeling» van Nederland. Dit kabinet wil door cultuurbeleid te verbinden met de ruimtelijke ordening, de culturele factor in de samenleving versterken. Dit moet voor stedelijke en landelijke gebieden een hogere architectonische en cultuurhistorische kwaliteit opleveren: een mooier Nederland dat tegemoet komt aan eisen die burgers aan wonen en hun woonomgeving stellen.

Met het actieprogramma «Ruimte en Cultuur» (2005–2008) werkt het kabinet – in het verlengde van de eerdere architectuurnota’s, de nota «Belvedere» en de nota «Ruimte» – aan het versterken van de kwaliteit van het ruimtelijke ontwerp en een zorgvuldige omgang met cultureel erfgoed bij ruimtelijke ontwikkelingen. Het ministerie van OCW is de coördinator van het actieprogramma en werkt hierbij samen met zes departementen. Het actieprogramma telt in totaal 29 acties. In 2007 zijn onder andere de volgende resultaten geboekt: De Gouden Piramide, rijkprijs voor inspirerend opdrachtgeverschap, is toegekend aan de gemeente Enschede voor de herbouw en herstructurering van de wijk Roombeek. Het projectbureau Belvedere presenteerde op het Belvedere Festival in Den Bosch de resultaten van zeven jaar beleid, er zijn inrichtingsplannen voor de werelderfgoedgebieden Beemster en Kinderdijk gemaakt en tientallen Belvedere- en architectuurprojecten ontvingen een subsidie. Tenslotte vond in februari een bijeenkomst plaats over ruimtelijk kwaliteitsbeleid door de provincie. Het Belvederebeleid wordt in 2008 geëvalueerd.

Het actieprogramma «Ruimte en Cultuur» wordt in 2008 afgerond en opgevolgd door de visie «architectuur en ruimtelijk ontwerp». Daarvoor is in 2007 een interdepartementaal projectteam van start gegaan. De visie wordt voor de zomer van 2008 naar de Tweede Kamer gestuurd.

Diversiteit cultuur

Er is in 2007 veel aandacht besteed aan culturele diversiteit. In samenwerking met grote steden zijn verschillende activiteiten georganiseerd door culturele instellingen. Ook fondsen geven ieder op eigen wijze invulling aan culturele diversiteit. Bovendien maakt diversiteit deel uit van het «tienpuntenplan cultuurparticipatie» in de nota «Kunst van Leven». Culturele diversiteit is een aandachtspunt bij benoemingen van besturen en adviescommissies. Zo heeft Atana succesvol bemiddeld tussen mensen met diverse culturele achtergronden en besturen van culturele instellingen. De Europese Commissie heeft 2008 uitgeroepen tot het Europees Jaar van de Interculturele Dialoog. De Nederlandse invulling is belegd bij Kosmopolis en de Stichting Internationale Culturele Activiteiten. In 2008 wordt het beleid op het gebied van culturele diversiteit geëvalueerd. De betrokken instellingen zullen deel uitmaken van de evaluatie.

Creatieve industrie

Het in 2005 aangekondigde programma voor de creatieve industrie loopt nog door tot eind 2008. Het omvat diverse initiatieven en projecten rond creatieve bedrijfstakken en (overig) bedrijfsleven, intellectueel eigendom, internationalisering en professionalisering van cultureel ondernemerschap. Zo wordt een bijdrage geleverd aan het verlichten van knelpunten die creatieve bedrijfstakken op verschillende punten ervaren. Het programma wil via de subsidieregeling Creative Challenge Call de aansluiting tussen creatieve en andere bedrijven bevorderen om zo het economisch potentieel van creativiteit beter te benutten. In de eerste tranche van deze regeling worden 39 projecten ondersteunt.

Nationaal Historisch Museum

Dit kabinet heeft aangekondigd dat er een Nationaal Historisch Museum komt en dat het rijk daarvoor een bedrag oplopend tot € 12 miljoen structureel vrijmaakt. In het voorjaar van 2007 zijn drie steden (Arnhem, Amsterdam, Den Haag) gevraagd met voorstellen te komen voor de locatie van het Nationaal Historisch Museum. Op 2 juli 2007 heeft de minister bekend gemaakt dat het museum in Arnhem komt. In Arnhem is een locatie gekozen en zijn de noodzakelijke voorbereidingen getroffen voor de bouw. Het museum moet in 2011 gereed zijn.

Op 31 augustus heeft de minister de Kamer geïnformeerd over het vervolg en de financiën. Op 1 november jl. heeft de minister aangegeven dat hij de heer C. Boer advies vraagt over de fasering van het proces en de organisatorische vertaling daarvan.

De minister heeft de Tweede Kamer op 28 januari 2008 geïnformeerd over de uitkomst van dit advies en de consequenties daarvan voor de organisatie van het Nationaal Historisch Museum. De heer A. Nicolaï is benoemd tot voorzitter van de stuurgroep van het museum.

Doel 74: Een modern medialandschap

Media hebben een prominente rol in de samenleving. Dat geldt zeker nu media dankzij digitale technologie alom aanwezig zijn: thuis, onderweg en op het werk. Door digitale technologie zijn de wegen om de burger te bedienen eindeloos. Het kabinet vindt het de opdracht van de publieke omroep om al die mogelijkheden te benutten. Het aanbod en de organisatie van de publieke omroep moet daarom bij deze ontwikkeling aansluiten.

Op 5 oktober 2007 heeft het kabinet zijn plannen voor de toekomst van de publieke omroep gepresenteerd. Er komt geen grootscheepse hervorming. Het kabinet zorgt ervoor dat de publieke omroep zich multimediaal kan ontwikkelen en zich zo kan aansluiten bij een nieuwe generatie mediagebruikers. Verder krijgen de omroepen meer mogelijkheden om hun bestaansrecht en hun bijdrage aan de pluriformiteit van de publieke omroep te bewijzen, op basis van ledental en programmatische bijdragen. Dit kabinet heeft een einde gemaakt aan een periode van bezuinigingen bij de landelijke publieke omroep. De rijksbijdrage gaat omhoog, oplopend naar indicatief € 100 miljoen in 2011. Hiervan is € 15 miljoen speciaal bestemd voor Nederlands drama. Met de publieke omroep is een prestatieovereenkomst gesloten over de programmering voor 2008–2010.

Het kabinet zal in 2008 twee wetsvoorstellen indienen om de mediawet te wijzigen: het wetsvoorstel Multimediawet en de Erkenningswet. In het eerste wetsvoorstel regelt het kabinet dat de regionale en lokale omroep multimediaal kunnen werken. Ook worden de reclameregels voor Nederlandse commerciële omroepen versoepeld. In de Erkenningswet worden de bovengenoemde plannen van het kabinet uitgewerkt. Omroepen kunnen zich voortaan op twee manieren bewijzen: op basis van ledental en op basis van hun programmatische specialisatie. In de plaats van de A- en B-status voor omroepverenigingen komt er een glijdende schaal waarbij het aantal leden meetelt voor het budget.

Mediaconcentratie en crossownership

Op 13 juni 2007 is de Tijdelijke wet mediaconcentraties in werking getreden. In dit wetsvoorstel worden de crossownershipbepalingen uit de Mediawet geschrapt en vervangen door een tijdelijke regeling. Met deze wet krijgen mediaondernemingen ruimere mogelijkheden om zich crossmediaal te ontwikkelen en uit te groeien tot ware multimediale ondernemingen. Tot dusverre kon een dagbladonderneming met een marktaandeel van 25% of méér op de dagbladmarkt niet zelfstandig een commerciële radio- of televisiezender in eigendom hebben, maar moest dat samen doen met andere partijen. Met de nieuwe wettelijke regeling kan zo’n dagbladuitgever wél een radio- of televisiezender in eigendom hebben. De Telegraaf heeft van deze mogelijkheid gebruik gemaakt en zijn belang in Sky Radio Group uitgebreid naar 85%. RTL Nederland heeft Radio 538 en de televisieprogramma’s van Tien overgenomen van Talpa. De wet stelt ook duidelijk grenzen aan de concentratie van aanbieders op mediamarkten. Door maxima te verbinden aan via fusies en overnamen te verwerven marktaandelen: die grens ligt op 35% voor de dagbladmarkt. Voor een partij die op alle drie (dagbladen, radio en televisie) de markten actief wil zijn, geldt een grens van 90% (op een totaal van 300% van de markten voor dagbladen, radio en televisie). De regeling wordt begin 2009 geëvalueerd. Mede op basis daarvan wordt besloten of de regeling per 1 januari 2010 wordt beëindigd, gewijzigd of voort blijft bestaan.

Mediawijsheid

In het Coalitieakkoord is afgesproken dat er een centrum komt dat expertise op het gebied van media-educatie gaat bundelen. Het doel is om kinderen en jongeren te leren omgaan met de media. De eigen rol van ouders en scholen is daarbij van cruciaal belang. Om de samenwerking tussen initiatieven op het terrein van media-educatie te verbeteren is een groep kwartiermakers (Kennisnet, de publieke omroep, Beeld en Geluid, Vereniging Openbare Bibliotheken en ECP.NL) gevraagd OCW hierover te adviseren. Voorjaar 2008 stuurt het kabinet een brief aan de Tweede Kamer waarin functie, opzet en inrichting van het media-educatie en expertisecentrum uitvoerig uiteen worden gezet. Voor 2008 is alvast € 0,5 miljoen beschikbaar voor de start van het centrum. In gesprekken met media-aanbieders is een beroep op hen gedaan om hun maatschappelijke verantwoordelijkheid te nemen via (zelf)regulering en te zorgen voor een gedragscode.

Aansluittabel beleidsverslag en beleidsartikelen

OCW draagt bij aan de onderstaande doelstellingen en projecten uit het beleidsprogramma. Deze doelstellingen en projecten worden nader toegelicht in de volgende beleidsartikelen.

DE BELEIDSARTIKELEN

ARTIKEL 1. PRIMAIR ONDERWIJS

1.1 Algemene beleidsdoelstelling: het primair onderwijs bereidt voor op de leerloopbaan die het beste aansluit bij de talenten van de kinderen en levert een belangrijke bijdrage aan hun huidige en hun latere zelfstandige deelname aan de Nederlandse samenleving.

Doelbereiking en maatschappelijke effecten

Alle kinderen hebben recht op passend en kwalitatief goed onderwijs in deugdelijk toegeruste scholen (Grondwet, art 23). De overheid houdt daarvoor een stelsel van (speciale) basisscholen en scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs in stand en waarborgt de kwaliteit van het onderwijs. Voor leerlingen die extra zorg nodig hebben, heeft de overheid als taak om ondersteuning te bieden en onderwijsachterstanden te voorkomen. De overheid verplicht ouders door middel van de Leerplichtwet om hun kinderen onderwijs te laten volgen.

De bijdrage die de minister aan de algemene beleidsdoelstelling levert, is uitgewerkt in drie operationele beleidsdoelstellingen, te weten «stelselonderhoud», «kwaliteit en innovatie» en «school en omgeving». Om de operationele doelstellingen te bereiken, is een aantal instrumenten ingezet. De resultaten van deze instrumenten dragen bij aan het behalen van de operationele doelstellingen en daarmee aan de algemene beleidsdoelstelling.

Hieronder staan de meest recente realisaties van de meetbare gegevens bij deze algemene doelstelling:

Toelichting

Er zijn zeven indicatoren opgenomen die een beeld geven van de prestaties van leerlingen in het primair onderwijs (overigens gaat het hier om leerlingen in het basisonderwijs – van het speciaal basisonderwijs en speciaal onderwijs zijn geen vergelijkbare resultaatgegevens bekend). Deze informatie wordt verzameld via internationaal (TIMMS eind 2008, PIRLS 2007) en nationaal steekproefonderzoek (NWO cohortonderzoek begin 2009).

Op het gebied van gemiddelde leesvaardigheid is het Nederlandse basisonderwijs in 2007 op de 12e plaats in de wereld beland. Nederlandse leerlingen van 9 en 10 jaar lezen in vergelijking met andere landen goed. Maar op de internationale ranglijst daalt Nederland in 2006/2007 voor het onderdeel «gemiddelde leesvaardigheid» in groep 6 van het basisonderwijs. Deze daling is toe te schrijven aan een minder goede prestatie van de meisjes. Nederland heeft niet veel zwakke lezers, maar ook niet veel gevorderde lezers. Verreweg de meeste scholieren beheersen de basisleesvaardigheden. In november 2007 is de Kwaliteitsagenda primair onderwijs aan de Tweede Kamer gestuurd. Deze agenda focust op het verbeteren van taal- en rekenprestaties van alle leerlingen. In paragraaf 1.3.2 staat meer hierover.

Een aantal gegevens uit het onderwijsverslag, zoals «het percentage scholen dat het systeem van kwaliteitszorg goed op orde heeft« of «de school voert de zorg planmatig uit», is opgenomen onder de operationele doelstellingen «kwaliteit en innovatie» en «school en omgeving». De effectgegevens over «de tevredenheid van ouders over het onderwijs» is weergegeven bij de operationele doelstelling «stelselonderhoud».

Een meer gedetailleerd beeld van het primair onderwijs kan worden verkregen in Bestel in Beeld 2007 (http://www.minocw.nl/documenten/bestelinbeeld2007.pdf), Kerncijfers 2003–2007 (http://www.minocw.nl/documenten/KERNCIJFERS_2003_2007.pdf) en het Onderwijsverslag 2006/2007 (http://www.staatvanhetonderwijs.nl/pdf/onderwijsverslag.pdf).

Kritische succesfactoren

Een kritische succesfactor van het primair onderwijs is de onderwijsarbeidsmarkt: er dient voldoende en goed onderwijspersoneel te zijn. In het derde kwartaal van 2007 waren er openstaande vacatures voor 650 fte’s directiepersoneel, leerkrachten en onderwijsondersteunend personeel. In hoeverre dit van invloed is geweest, is moeilijk te zeggen. Kengetallen over de onderwijsarbeidsmarkt zijn in beleidsartikel 9 (Arbeidsmarkt en Personeelsbeleid) opgenomen.

Daarnaast zouden ook demografische ontwikkelingen, zoals veranderingen in de samenstelling van de leerlingpopulatie en het lerarenbestand, van invloed kunnen zijn, maar ook dat is lastig te onderbouwen. Veranderingen in de samenstelling van de leerlingpopulatie worden gemeten in de referentieraming (http://www.minocw.nl/documenten/referentieraming_2007_onderwijsdeelname.pdf). Ten opzichte van de vorige teldatum steeg het aantal leerlingen in het totale primair onderwijs met ongeveer 0,3%. De grootste stijging deed zich voor in het (voortgezet) speciaal onderwijs (8%). In 2007 is het aantal leerlingen met een rugzak (leerlinggebonden financiering) wederom sterk toegenomen.

1.2 Budgettaire gevolgen van beleid

NB 1 De reguliere financiering aan scholen voor «Weer Samen Naar School», «Leerlinggebonden financiering» en «Onderwijsachterstandenbeleid» zijn per 1 augustus 2006 onderdeel geworden van de lumpsum en daarom opgenomen in «Personele bekostiging» en «Materiële bekostiging». Voor de vergelijkbaarheid is dit, net als in de begroting 2007, teruggerekend tot en met het jaar 2005. Voor de jaren daarvoor is dat niet mogelijk.

NB 2 Verschillen in de optelling worden veroorzaakt door afrondingsverschillen.

Toelichting

De realisatie van de uitgaven in het primair onderwijs ligt ca € 360 miljoen hoger dan geraamd in de begroting 2007. De realisatie van de ontvangsten is ca € 50 miljoen hoger dan geraamd. Hieronder worden de grootste verschillen toegelicht.

• Personele en materiële bekostiging: Het verschil wordt onder andere verklaard door het verwerken van de loonbijstelling 2007 (€ 214 miljoen) en de prijsbijstelling (€ 16 miljoen). Verder zijn de budgetten flink verhoogd voor de grotere groei aan zorgleerlingen dan verwacht (€ 84 miljoen). Verder is een deel van de middelen voor de schoolbegeleidingsdiensten overgeheveld naar de lumpsum (€ 33 miljoen).

• Onderwijspersoneelsbeleid: Met ingang van 1 januari 2007 is de werkgeversbijdrage kinderopvang verplicht. Het centrale budget voor kinderopvang is verwerkt in de lumpsum. In deze tabel verschuiven deze middelen dan ook naar het onderdeel «personele bekostiging». Hiermee wordt het verschil grotendeels verklaard.

• Flankerend beleid invoering lumpsumfinanciering: Het betaalritme van de regeling Bestuur en Management is aangepast aan die van de lumpsum. Hierdoor is ca € 44 miljoen overgeheveld van 2008 naar 2007.

• Verbreding techniek in het basisonderwijs: Door vertraging in de subsidieverlening zijn lang niet alle FES-middelen voor Bèta en Techniek in 2007 ingezet. Deze FES-middelen worden overgeheveld naar 2008.

• Cultuur en school: De regeling Versterking cultuureducatie in het primair onderwijs is aangepast, zodat meer scholen hiervan gebruik konden maken. In verband hiermee zijn de uitgaven met ruim € 8 miljoen verhoogd.

• Schoolbegeleiding: Met ingang van 1 augustus 2006 is er een vraaggestuurde financiering van schoolbegeleidingsdiensten en worden de middelen stapsgewijs opgenomen in de lumpsumvergoeding aan scholen. In deze tabel verschuiven de middelen dan naar het onderdeel «personele bekostiging».

• LGF, onderwijs aan leerlingen met een handicap of gedragsstoornis: Het verschil tussen raming en realisatie wordt verklaard door een toename van het aantal leerlingen met een rugzak in het voortgezet onderwijs. Naast specifieke projecten voor LGF staat de algemene vergoeding voor het voortgezet onderwijs onder dit instrument. De vergoeding voor het primair onderwijs is opgenomen in de instrumenten personele bekostiging» en «materiële bekostiging».

• Tussenschoolse opvang: Vanwege de grote vraag naar scholingsbudgetten voor tussenschoolse opvang, is er eind 2007 € 1 miljoen extra uitgetrokken. De rest van het verschil wordt verklaard door een verschuiving naar de instrumenten «personele bekostiging» en «materiële bekostiging», omdat deze middelen zijn opgenomen in de lumpsum.

• Uitvoeringsorganisatie IBG: Het gaat hier om een samenstelling van kleine overschrijdingen op onder andere het budget voor het onderwijsnummer en de apparaatskosten voor het participatiefonds. Naast de uitvoeringsuitgaven voor de IBG, staan ook deze budgetten onder dit instrument.

• Uitvoeringsorganisatie CFI: Er is ca € 5 miljoen meer uitgegeven aan uitvoeringskosten van projecten, zoals dagarrangementen en combinatiefuncties en het onderwijsnummer. Verder gaat het om loon- en prijsbijstelling en verrekeningen.

• Ontvangsten: Het verschil wordt grotendeels verklaard door een terugbetaling door het Participatiefonds (€ 32 miljoen) vanwege verminderde instroom in de werkloosheid. Voor dit bedrag zijn de reserves afgeroomd ter dekking van de kosten van scholen voor de organisatie van buitenschoolse opvang. Verder zijn voor € 19,5 miljoen middelen voor gemeentelijke projecten teruggevorderd, vooral door het aflopen van de projectsubsidies Gemeentelijke Onderwijsachterstanden 2002–2006. Een kleiner deel wordt verklaard door de onderuitputting van FES-middelen, waaronder de eerder genoemde middelen voor Bèta en Techniek. Bij FES-middelen worden de ontvangsten gebruikt om de uitgaven te financieren.

1.3 Operationele doelstellingen

1.3.1 Stelselonderhoud: toerusten van scholen

Doelbereiking

Om scholen in staat te stellen te voldoen aan de toegankelijkheids- en kwaliteitseisen heeft de overheid de wettelijke verantwoordelijkheid de door haar bekostigde scholen deugdelijk toe te rusten.

Jaarverslag Primair Onderwijs met succes ingevoerd

Voor de schoolbesturen en de administratiekantoren was 2007 in financieel opzicht een bijzonder jaar. Tot 1 augustus 2006 konden de salariskosten worden gedeclareerd, na die datum is lumpsumbekostiging ingevoerd. Deze verandering bracht ook een nieuwe manier van verantwoording met zich mee. In 2007 hebben de schoolbesturen dus voor het eerst een jaarverslag met een balans en winst- verliesrekening moeten indienen bij CFI. Dat was een hele klus, ook al omdat over de eerste zeven maanden van 2006 nog op de oude manier een declaratie moest worden ingeleverd (de AVR). De meeste besturen hebben hun jaarverslagen in 2007 op tijd, of bijna op tijd, ingeleverd. Een compliment aan de schoolbesturen en de administratiekantoren is hiervoor op zijn plaats!

In 2007 hebben de besturen in het primair onderwijs voor het eerst een jaarverslag met een jaarrekening opgestuurd aan CFI. Daardoor is er voor het eerst inzicht in de vermogenspositie van de schoolbesturen en in het totale vermogen in de PO sector. Het eerste beeld is dat het totale eigen vermogen in de PO-sector € 2,4 miljard bedraagt. Er zijn aanwijzingen dat er sprake is van onderwaardering van de vaste (im)materiële activa. Dat zou het beeld substantieel wijzigen. De precieze omvang zal in 2008 worden onderzocht.

Bij een aantal instellingen in het islamitisch onderwijs hebben zich ernstige problemen voorgedaan. Twee islamitische basisscholen in Amsterdam hebben als gevolg van een combinatie van financiële, bestuurlijke en onderwijskwalitatieve problemen helaas hun deuren moeten sluiten. De kinderen van deze school zijn bij de aanvang van het nieuwe schooljaar naar een andere school gegaan. Om een goede opvang van de kinderen te waarborgen, zijn voorwaarden gesteld aan de school die deze kinderen heeft opgevangen. Bij een andere instelling hebben ernstige onregelmatigheden in de bekostiging ertoe geleid dat bij de rechtbank het ontslag van de bestuurders is gevraagd (en begin 2008 toegekend). Het is de eerste keer dat het ministerie deze stap heeft moeten zetten. Bij twee andere instellingen zijn onregelmatigheden in de bekostiging vastgesteld en zal de bekostiging worden teruggevorderd. Vanwege de opeenvolging van vergelijkbare problemen is er een thema-onderzoek gestart. Zie hiervoor ook de beleidsterugblik.

In 2007 zijn de kwaliteit van het binnenmilieu in scholen en de effecten daarvan onderzocht door LBP, TNO, TU Delft en de GGD. Hieruit blijkt dat de kwaliteit van het binnenmilieu te wensen overlaat en de prestaties van leerlingen en het ziekteverzuim van leerlingen en leraren negatief beïnvloedt. In februari 2008 heeft de Tweede Kamer hierover een kabinetsreactie (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 200 VIII, nr. 152) ontvangen met maatregelen: voorlichting, financiële stimulering, betere controle en handhaving en het verbeteren van de ventilatie in bestaande gebouwen.

Instrumenten

Toelichting

1 t/m 3. In 2007 hebben alle bekostigde schoolbesturen op basis van leerlingaantallen en leerlingkenmerken een lumpsum-bekostiging ontvangen voor de personele kosten, voor de kosten van personeels- en arbeidsmarktbeleid en voor de materiële instandhouding. De bekostiging voor de materiële instandhouding is gebaseerd op programma’s van eisen die in 2006 geëvalueerd zijn en per 1 januari 2007 voor 5 jaar zijn vastgesteld.

5. Mede dankzij de voortzetting van het flankerend beleid waren de besturen voldoende voorbereid op het nieuwe bekostigingsstelsel. Door zorgvuldige voorbereiding en een vierjarige overgangsregeling is er in 2007 geen ondersteuning vanuit het vangnet nodig geweest.

6. In 2007 is conform planning doorgewerkt aan de invoering van het onderwijsnummer, ofwel burgerservicenummer, in het primair onderwijs. De scholen hebben deze nummers verzameld bij de ouders. Ook is gestart met het verbeteren van de kwaliteit van de overige leerlinggegevens die in 2009 verplicht aangeleverd moeten gaan worden aan de IB-groep. Halverwege 2007 is een pilot gestart met bijna 100 scholen. In oktober is de Regeling structurele gegevenslevering WPO/WEC gepubliceerd in de Staatscourant (staatscourant 2007, nr. 187, p. 23). Om het proces te monitoren, is in het najaar een nulmeting gedaan door Regioplan. Hieruit blijkt dat er voldoende kennis is over wat de school moet doen om het onderwijsnummer succesvol in te voeren, maar dat er nog onvoldoende kennis is over de situatie na de invoering van het persoongebonden nummer. Inmiddels is gestart met voorlichting hierover.

7. De afspraken uit de Intentieverklaring school-ouderbetrokkenheid (Tweede Kamer, vergaderjaar 2005–2006, Bijlage bij kamerstuk 30 183, nr. 2) zijn uitgevoerd. Er zijn concrete methodieken, materialen en handreikingen opgeleverd, waarmee de scholen aan de slag kunnen. Met ingang van 2007 kunnen ouders terecht bij het ouderinformatiepunt 5010 voor informatie, ondersteuning en advies. OCW heeft haar bijdrage geleverd aan het uitvoeren van de afspraken. De sectororganisaties, zowel de vertegenwoordigers van scholen als ouders, willen ouderbetrokkenheid stevig verankeren (Manifest d.d. 04-07-2007) en zullen scholen daartoe aansporen en verder op weg helpen.

Naast de instrumenten uit bovenstaande tabel zijn de volgende resultaten vermeldenswaardig:

In het kader van de servicegerichte uitvoering is in het primair onderwijs de verzamelbeschikking ingevoerd. Hiermee biedt CFI de schoolbesturen alle beschikkingen aan in één overzicht. CFI is geleidelijk overgestapt op de nieuwe systemen en processen. Inmiddels is de bekostiging van het primair onderwijs volledig gebaseerd op de nieuwe technologie. Voor de besturen en scholen in het primair onderwijs is een informatieportaal ingericht.

Meetbare gegevens

Toelichting

1. Aan ouders is gevraagd naar hun oordeel over de kwaliteit van de school van hun kind. In 2007 is het rapportcijfer 7,8 en daarmee hoger dan de streefwaarde. Het is de ambitie om dit cijfer minimaal te behouden. Daarbij zal het toekomstige realisatiecijfer overigens niet alleen beïnvloed worden door het departementale beleid, waaronder specifiek het beleid met betrekking tot de ouderbetrokkenheid, maar ook door factoren waar het departement minder direct invloed op heeft: het gaat hier immers om de «subjectieve» beleving door ouders.

Overzicht deelnamegegevens en uitgaven per leerling

Bron: Cfi-tellingen en referentieraming, op teldatum 1 oktober van de respectievelijke jaren. De realisatie voor 2007 is op basis van een voorlopige telling.

NB Met ingang van 1 oktober 2006 wordt de nieuwe gewichtenregeling gefaseerd ingevoerd. Dat betekent dat op teldatum 1-10-2006 alle 4- en 5-jarige leerlingen in het basisonderwijs volgens de nieuwe regeling geteld zijn, op teldatum 1-10-2007 alle 4- t/m 7-jarige leerlingen, op teldatum 1-10-2008 alle 4- tot 9-jarige leerlingen en op teldatum 1-10-2009 alle leerlingen. De geraamde aantallen voor 2007 zijn bij de begroting 2007 vastgesteld. Toen waren er nog geen realisatiecijfers volgens de nieuwe gewichtenregeling beschikbaar. De gefaseerde invoering verklaart voor een groot deel de verschillen tussen realisatie 2006 en realisatie 2007.

Bron: CFI-tellingen, op teldatum 1 oktober van de respectievelijke jaren

Bron: CFI-tellingen, op teldatum 1 oktober van de respectievelijke jaren. De realisatie voor 2007 is op basis van een voorlopige telling.

1.3.2 Kwaliteit en innovatie: zorgen voor waarborging van de kwaliteit van het onderwijs

Doelbereiking

Het primair onderwijs moet kwalitatief goed zijn, zodat het de leerling voorbereidt op de Nederlandse samenleving en het de leerling mogelijk maakt naar die vorm van voortgezet onderwijs te gaan die het beste aansluit bij zijn of haar talenten.

Beter lezen door het LISBO-project

Kimberley ging in één jaar tijd van niets naar AVI-7. Cengizkhan leest AVI-3, terwijl het aan het begin van het jaar nog de vraag was of hij eigenlijk niet naar het speciaal onderwijs zou moeten. En Niek, die nog maar zes weken op De Leye is na een frustrerende ervaring elders, pakt nog snel even de woordkaartjes als de juf zegt dat het pauze is: «Bijl, ziek, hart, nauw, poes ...». De kinderen in groep 3 van de school voor speciaal basisonderwijs in Breda vinden het heel gewoon dat ze bijna allemaal binnen een jaar hebben leren lezen.

De Leye heeft meegedaan aan LISBO (Lees Impuls Speciaal Basis Onderwijs), dat erop gericht was het technisch leesonderwijs te verbeteren. Gemiddeld genomen gingen leerlingen uit het LISBO-project in één jaar tijd bijna tweeëneenhalf AVI-instructieniveau vooruit. Deze resultaten zijn aanleiding om in het kader van de verbetering van de kwaliteit van het taal- en rekenonderwijs het project uit te breiden naar het speciaal en regulier onderwijs.

De Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de kwaliteit van het onderwijs en rapporteert hierover in het Onderwijsverslag. De Inspectie besteedt in het «Onderwijsverslag 2006–2007» extra aandacht aan de opbrengsten van scholen op het gebied van de basisvaardigheden taal en rekenen. De inspectie concludeert dat bij een groeiend aantal leerlingen deze basisvaardigheden ontoereikend zijn om goed in de samenleving te kunnen functioneren. Scholen en leraren verschillen in de mate waarin aandacht wordt besteed aan leerlingen met achterstanden in taal en rekenen. Dit geldt niet alleen voor zeer zwakke scholen (1,4% van de scholen is zeer zwak): op circa 10% van de basisscholen is de kwaliteit van het onderwijs onvoldoende gewaarborgd. Het Onderwijsverslag beschrijft belangrijke aanknopingspunten voor scholen om het onderwijs op dit gebied te verbeteren, zoals «data driven teaching». De focus van de Kwaliteitsagenda primair onderwijs sluit hier goed bij aan.

Ook de Onderwijsraad signaleert onderbenutting van talent bij leerlingen in het primair onderwijs. In 2007 is gestart met de ontwikkeling van referentieniveaus voor taal en rekenen door de Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen. De referentieniveaus leggen vast welke basiskennis en -vaardigheden voor taal en rekenen leerlingen aan het eind van het basisonderwijs moeten hebben. Dit biedt leraren meer houvast voor het bepalen en volgen van de ontwikkeling van leerlingen. De expertgroep publiceert begin 2008 het advies over de inhoud en implementatie van deze referentieniveaus.

Instrumenten

Toelichting

1. 685 samenwerkende scholen en schoolbesturen ontvingen subsidie voor «Leren van elkaar» en «Leren met experts» (diepteprojecten). De diepteprojecten zijn nog maar kort geleden begonnen. Evaluaties van deze projecten verschijnen in 2008. In de projecten «Leren van elkaar» werken de meeste scholen aan innovaties op het gebied van het curriculum (vooral taal- en leesonderwijs en ict), professionalisering, pedagogische en didactisch handelen van de leerkrachten, samenwerken met andere scholen of instellingen, klassenorganisatie (vooral zelfstandig werken) en kwaliteitsbeleid of -zorg. De voorgenomen innovaties, het leren van elkaar en de verspreiding van kennis zijn doorgaans nog niet volledig gerealiseerd.

2. Zie ook de Kwaliteitsagenda primair onderwijs. Kwaliteitszorg door de leraar is hierin een belangrijk thema.

3. In 2007 kregen 600 scholen subsidie voor techniek in het onderwijs. Daarnaast startte in 2007 het project «VTB-Pro». Dit project loopt tot en met 2010 en heeft onder andere als doel om 5000 leerkrachten in het basisonderwijs bij te scholen op wetenschap en techniek. (Zie ook artikel 6.3.3 Hoger Onderwijs).

4. De regeling Versterking Cultuureducatie Primair Onderwijs is in 2007 verlengd.

6. De Alliantie Scholenpanels Burgerschap is opgezet om de visieontwikkeling op scholen rond burgerschap en integratie meer evidence-based te maken.

Naast de instrumenten uit bovenstaande tabel zijn de volgende resultaten vermeldenswaardig:

In november 2007 is de Kwaliteitsagenda primair onderwijs «Scholen voor morgen» aan de Tweede Kamer gestuurd. Deze agenda is in samenwerking met het onderwijsveld tot stand gekomen. Over de inhoud en implementatie van de kwaliteitsagenda zijn gesprekken gevoerd met leraren, schoolleiders, besturen en (wetenschappelijke) experts. De focus in de Kwaliteitsagenda primair onderwijs ligt bij het verbeteren van de taal- en rekenprestaties van alle leerlingen. Het leren van de basisvaardigheden taal en rekenen zijn bepalend voor verder schoolsucces en deelname aan de samenleving. Dit vergt een cultuuromslag in het onderwijs. Leraren moeten doelgerichter werken aan het verbeteren van de leeropbrengsten. Onder meer door de onderwijstijd efficiënter te gebruiken en de ontwikkeling van individuele leerlingen beter te volgen. In Nederland zijn al op een aantal scholen goede voorbeelden te vinden. Andere scholen kunnen leren van deze succesvolle onderwijspraktijken. De implementatie van«Scholen voor morgen» wordt per regio of school verder uitgewerkt, omdat de aanpak uiteindelijk moet aansluiten bij de specifieke situatie van iedere school. Om de opbrengsten van de Kwaliteitsagenda te volgen, is een «monitor Kwaliteitsagenda PO» opgezet.

Meetbare gegevens

Toelichting

1. Eind 2006 is al een aantal scholen gestart met hun breedteprojecten met het thema «Leren van elkaar». In 2007 zijn in totaal 685 scholen en schoolbesturen actief aan de slag met een breedteproject of een diepteproject met het thema «Leren van experts».

2. De Inspectie van het Onderwijs heeft in het Onderwijsverslag 2007 een nieuwe historische reeks gemaakt van de indicator kwaliteitszorg. Bovenstaande reeks sluit dan ook niet meer aan op die in begroting 2007. Ook het streefcijfers voor 2007 is aangepast. Bovenstaande reeks was al wel opgenomen in begroting 2008. De streefwaarde voor kwaliteitszorg is niet bereikt. Van jaar tot jaar schommelen de percentages. De schommelingen hangen samen met specifieke aandacht voor kwaliteitszorg in het voorafgaande jaar (de introductie van het schoolplan en de schoolgids, de speciale aandacht voor kwaliteitszorg in vakbladen voor schoolleiders). Vanuit de Kwaliteitsagenda besteedt OCW de komende jaren veel aandacht aan kwaliteitszorg en een beter gebruik van toetsgegevens uit het leerlingvolgsysteem. De verwachting is daarom dat het percentage scholen met een goede kwaliteitszorg zal stijgen.

1.3.3 School en omgeving: ondersteunen van leerlingen die extra zorg nodig hebben, het voorkomen en bestrijden van onderwijsachterstanden en het stimuleren van sluitende dagarrangementen.

Doelbereiking

Voor leerlingen die zonder extra zorg niet goed in staat zijn onderwijs te volgen, is het noodzakelijk dat zij passend onderwijs kunnen volgen. Het gaat hier bijvoorbeeld om leerlingen met leermoeilijkheden, grote leerachterstanden of lichamelijke handicaps die een belemmering kunnen zijn bij het volgen van regulier onderwijs. De school is een centrale schakel in een keten van voorzieningen voor álle leerlingen van 0 tot 12 jaar. Door meer samenhang te bewerkstelligen worden de ontwikkelingskansen vergroot.

Integratie op een zwarte school

De Dr.J.Woltjerschool is een school in het Rotterdamse Delfshaven met kinderen van allerlei nationaliteiten. De school is 4 jaar geleden gestart met het project vriendschapscholen. Dit project is bedoeld om ontmoetingen van allochtone en autochtone leerlingen mogelijk te maken op scholen waar het mengen van deze groepen, gezien de samenstelling van de wijkpopulatie, geen optie is.

De Dr.J.Woltjerschool onderhoudt contact met basisschool De Acker uit Bergschenhoek. De Acker is een witte dorpsschool, 10 km buiten Rotterdam. De scholen hebben al verschillende ontmoetingsdagen georganiseerd. Voorbeelden van activiteiten die de scholen al samen hebben gedaan zijn: spellen met gemengde groepen van beide scholen, een rondleiding door de school, samen eten, lezen, zingen, gymmen, gezamenlijk een toneelstukje opvoeren, een open podium etc. Reactie van de scholen op de ontmoetingsdagen van 2007: «Als we terugkijken op deze ontmoetingsdagen en zien hoe deze kinderen en ouders vriendschappen hebben gesloten, waarbij het er niet toe doe wie je bent of hoe je eruit ziet, dan zijn deze kinderen en ouders echt super. Een voorbeeld voor velen.»

Uit onderzoek van de inspectie blijkt dat het onderwijs aan leerlingen die extra aandacht nodig hebben, vanwege een stoornis of handicap vaak onvoldoende is. Vorig jaar stelde de inspectie vast dat bijna de helft van de scholen voor speciaal basisonderwijs onvoldoende scoorde en in een vorm van intensief toezicht is geplaatst. Bij instellingen voor (voortgezet) speciaal onderwijs ging het om meer dan 60%. De inspectie komt in de loop van 2008 met een uitvoerig rapport over deze scholen, maar stelt al vast dat ongeveer 30% van de scholen voor speciaal basisonderwijs inmiddels voor alle leerlingen een ontwikkelingsperspectief heeft opgesteld en bijhoudt. Van ruim 50% van de instellingen voor (voortgezet) speciaal onderwijs is de kwaliteit nog zorgelijk. Al met al is dit aanleiding voor «Passend onderwijs». In de uitwerking van Passend onderwijs staat de verbetering van de kwaliteit van het onderwijs aan zorgleerlingen centraal. In 2008 wordt verder uitwerking gegeven aan Passend onderwijs.

De onderwijsachterstanden van allochtone leerlingen in rekenen is aan het einde van het basisonderwijs sinds 1988 gehalveerd. Toch is de taalachterstand van deze leerlingen nog altijd aanzienlijk (Bron: Jaarrapport Integratie 2007, SCP).

In 2007 is onderzocht (ITS, Aanpassing gewichtenregeling op basis van cumulatiegebieden, L. Mulder en H. Vierke, september 2007) hoe de gewichtenregeling aangepast kan worden, zodat deze beter tegemoet zou komen aan de achterstanden op het platteland en in de grote steden. De gevolgen zijn in beeld gebracht en er is overleg gevoerd met de VNG en de onderwijsorganisaties. In het coalitieakkoord was aangegeven dat de drempel naar 3% verlaagd zou worden. De middelen voor onderwijsachterstandenbeleid bleken het meest effectief ingezet te kunnen worden met een drempelverlaging van 6% en de toevoeging van het criterium «impulsgebied». Begin 2008 is de Tweede Kamer hierover geïnformeerd.

Instrumenten

Toelichting

3. en 5. Uit het FES is € 45 miljoen beschikbaar gesteld voor VVE voor de schooljaren 2007–2008 en 2008–2009 om gemeenten eerder het bereik van 70% doelgroepleerlingen te laten halen. Met de VNG is een bestuursakkoord gesloten waaruit blijkt dat gemeenten zich willen inzetten om in 2011 alle doelgroepkinderen te bereiken. De middelen voor de G31 zijn via de Brede Doeluitkering beschikbaar gesteld. De overige (kleine) gemeenten konden aanspraak maken op een specifieke uitkering. Met de G31-gemeenten zijn dit jaar prestatieafspraken gemaakt over het aantal leerlingen dat aan een schakelklas deelneemt en het aantal doelgroepleerlingen dat met VVE wordt bereikt: 70% in 2009. Deze afspraken zijn opgenomen in de Meerjarige Ontwikkelingsplannen. Als deze doelen op 31 december 2009 niet zijn gerealiseerd, kunnen de gemeenten hierop worden afgerekend. Ook met de andere gemeenten worden afspraken voorbereid over het doelgroepbereik. Met de G4 om alle doelgroepkinderen te bereiken in 2011 en in de krachtwijken in 2010. Met Zuid-Limburg en Oost-Groningen om alle doelgroepkinderen te bereiken in 2010.

4. Aan het eind van 2007 is bekend gemaakt dat de drempel in de gewichtenregeling voor het schooljaar 2008–2009 verlaagd wordt naar 6%. Scholen krijgen in dat schooljaar verder een compensatie in verband met de herverdeeleffecten van de invoering van de gewichtenregeling zoals die met ingang van 1 augustus 2006 in werking is getreden. Er is onderzoek verricht naar de effecten van verdere drempelverlaging en de invoering van probleemcumulatiegebieden en impulsgebieden. Over de resultaten van het onderzoek en de verdere wijziging van de gewichtenregeling is de Tweede Kamer begin 2008 geïnformeerd.

6. Op grond van de Regeling bekostiging personeel PO 2007–2008 konden scholen waar meer dan 4 asielzoekersleerlingen/vreemdelingen staan ingeschreven die korter dan een jaar in Nederland zijn, aanspraak maken op extra middelen voor de eerste opvang van deze leerlingen.

8. In december 2007 zijn er bestuurlijke afspraken gemaakt tussen OCW, VWS, VNG, NOC*NSF, de onderwijsorganisaties en de Cultuurformatie over de realisatie van 2500 combinatiefuncties. Bij combinatiefuncties gaat het om mensen die werken in of ten bate van verschillende sectoren, terwijl ze in dienst zijn van één werkgever. Deze functies dragen onder meer bij aan het uitbreiden van het aantal brede scholen met sport- en cultuuraanbod. Het is de bedoeling dat de 2500 functies in 2012 gerealiseerd zijn.

10. Eind 2007 is € 1 miljoen extra beschikbaar gekomen vanwege de grote vraag naar scholingsbudgetten voor tussenschoolse opvang. Hiervoor zijn 1553 korte cursussen en 108 lange opleidingen extra toegekend. In totaal zijn 6637 overblijfmedewerkers geschoold.

12. Per 1 augustus 2007 hebben bijna alle scholen (97%) aansluiting met de buitenschoolse opvang kunnen bieden voor ouders die dit wensen. De vraag naar buitenschoolse opvang is in 2007 mede door de invoering van de motie Van Aartsen/Bos met ruim 30% toegenomen. Ondanks een forse capaciteitsuitbreiding van ca 20% konden niet alle leerlingen geplaatst worden. Op artikel 24 Kinderopvang staat welke maatregelen zijn getroffen om de wachtlijsten terug te dringen.

Naast de instrumenten uit bovenstaande tabel zijn de volgende resultaten vermeldenswaardig:

Voor het tegengaan van segregatie is in 2007 onderzoek verricht naar de effecten van aanmeldmomenten. De resultaten van het onderzoek zijn meegenomen in een brief die begin 2008 naar de Tweede Kamer is gestuurd.

Meetbare gegevens

Toelichting

1. Het aantal scholen dat de zorg planmatig uitvoert, daalt licht. De normering van de indicatoren is dan ook aangescherpt. Vooral het formuleren van heldere doelen voor leerlingen die extra aandacht nodig hebben, schiet er vaak bij in.

2. Ruim de helft van de scholen stemt de instructie en verwerking af op de verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. Hiermee is de streefwaarde voor 2007 gehaald.

3. De omvang van de indicator «aantal leerlingen op een plaatsingslijst van het speciaal basisonderwijs» wordt jaarlijks per 1 oktober gemeten door de Inspectie van het Onderwijs. Het aantal leerlingen is weer gedaald. De doelstelling is dat er in principe geen kinderen op een plaatsingslijst behoren te staan.

4. Ouders kunnen kiezen of zij hun geïndiceerde kind willen inschrijven in het (voortgezet) speciaal onderwijs of in het regulier onderwijs met een rugzak. Op basis van internationaal onderzoek was de verwachting dat ca 25% van de geïndiceerde leerlingen naar het reguliere onderwijs gaat. In 2007 is 35% van de geïndiceerde leerlingen naar het reguliere onderwijs gegaan: veel ouders hebben gekozen voor regulier onderwijs met een leerlinggebonden budget. Er zijn wel de nodige kanttekeningen bij de streefwaarde. In andere landen wordt bijvoorbeeld geen onderscheid gemaakt tussen lichte problematiek (WSNS) en zwaardere problematiek ((V)SO, LGF). In de 25% kunnen dan ook leerlingen met lichtere problematiek zitten. Verder is de streefwaarde verouderd, omdat in een aantal landen inmiddels alle leerlingen met een handicap in het regulier onderwijs zijn opgenomen.

6. Verwacht werd dat er over de periode 2006–2010 36 000 leerlingen zouden deelnemen aan schakelklassen (gemiddeld 9 000 leerlingen per jaar). Er zijn geen tussentijdse resultaten beschikbaar: gemeenten hoeven die niet op te geven. Wel is de ambitie over het aantal deelnemers inmiddels naar beneden bijgesteld. Dit is uitgelegd in de brief aan de Tweede Kamer van oktober 2007 (30 313, nr. 39). Naar verwachting zullen in het schooljaar 2009–2010 ongeveer 20 000 leerlingen deelnemen aan schakelklassen (gemiddeld 5 000 leerlingen per jaar).

11. Bijna alle scholen laten buitenschoolse opvang organiseren voor ouders die dit wensen. Daar waar dit nog niet is gerealiseerd is veelal sprake van kleine- en/of plattelandsscholen. In 2008 wordt bekeken hoe de realisatie naar 100% kan worden gebracht.

1.4 Overzicht afgeronde onderzoeken

Toelichting

In 2007 zijn er geen beleidsdoorlichtingen en/of effectonderzoeken ex-post gestart of afgerond.

ARTIKEL 3. VOORTGEZET ONDERWIJS

3.1 Algemene doelstelling: Leerlingen zijn goed voorbereid voor een vervolgopleiding uiteindelijk leidend tot de arbeidsmarkt

Doelbereiking en maatschappelijke effecten

Het voortgezet onderwijs omvat het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (vwo), het hoger algemeen voortgezet onderwijs (havo), het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo) en het praktijkonderwijs (pro).

Kwaliteit

Hoewel Nederlandse leerlingen, ook naar internationale maatstaven, nog hoog scoren, tekent zich wel een dalende tendens af. In de politiek en in de samenleving is er ook een gevoel van onrust over de kwaliteit en stabiliteit van het voortgezet onderwijs:

• het niveau van vaardigheden in lezen en wiskunde daalt blijkens uitkomsten van PISA 2006 vergeleken met PISA 2003;

• er is zorg over het realiseren van de urennorm;

• er dreigt een groot tekort aan leraren;

• een nog steeds te groot aantal leerlingen valt uit vóór dat zij de leeftijd hebben bereikt dat ze niet meer leerplichtig zijn.

Om deze en enkele andere vraagstukken het hoofd te kunnen bieden, stelden OCW en de VO-raad in het najaar van 2007 de Kwaliteitsagenda VO op. Deze agenda is begin november 2007 gepresenteerd. In de eerste helft van 2008 zal deze agenda in de volle breedte van het VO-veld besproken worden.

De Inspectie van het Onderwijs heeft in het voorjaar van 2007 een onderzoek uitgevoerd naar de geprogrammeerde en gerealiseerde onderwijstijd. Op grond van dit onderzoek heeft een (beperkt) aantal scholen, bij buitensporige afwijkingen van de norm, een boete gekregen. De normering, de handhaving en de sanctionering ervan staan, als onderdeel van de Kwaliteitsagenda, midden in de politieke belangstelling.

Met de maatschappelijke stage is in 2007 een vliegende start gemaakt. In het plan van aanpak is de maatschappelijke stage verder uitgewerkt. Bij deze uitwerking is rekening gehouden met de bestaande praktijk. Een groot deel van de scholen biedt de stage reeds aan. Er is voorzien in een zorgvuldig ingroeitraject voor alle scholen. De maximaal 72 uur maatschappelijke stage geldt als onderwijstijd.

Wat betreft horizontale verantwoording werd in 2007 een pilot afgerond en een expertmeeting georganiseerd waarin de bevindingen werden overgedragen aan de VO-raad. Daarnaast werd het startsein gegeven voor het project Vensters voor Verantwoording (dat nauw samenhangt met het Geïntegreerd Jaardocument en horizontale verantwoording) en werd de stand van zaken van de scheiding tussen bestuur en toezicht in het voortgezet onderwijs geïnventariseerd. In het najaar 2007 startten de voorbereidingen voor het congres «Verantwoord in Beeld» dat de VO-raad in nauwe samenwerking met OCW organiseerde.

Ook werd, net als in alle sectoren en in samenwerking met de VO-raad, een «bureaucratiebenchmark» ontwikkeld en gepresenteerd. De bureaucratiebenchmark liet zien dat de verhouding tussen management en onderwijzend personeel in het Voortgezet Onderwijs alleszins in balans is.

Schoolboeken

In 2007 werden de voorbereidingen gestart voor een aantal beperkte stelselwijzigingen: scholen worden met ingang van 1 augustus 2009 verantwoordelijk voor het ter beschikking stellen van de schoolboeken aan de leerlingen. Scholen hebben erop aangedrongen dat de «gratis schoolboeken» nog niet in 2008–2009 ingevoerd worden, vanwege problemen die zij ondervinden met het tijdig en correct Europees aanbesteden van lesmateriaal. Gratis schoolboeken worden daarom in 2008–2009 nog niet ingevoerd, maar ouders zullen in dat jaar in plaats daarvan een tegemoetkoming ontvangen. Gratis schoolboeken levert een bijdrage aan het toewerken naar gratis funderend onderwijs en draagt bij aan een betere werking van de schoolboekenmarkt (de bepaler betaalt). Als opmaat daartoe ontvangen ouders per leerling in het schooljaar 2008/2009 een financiële tegemoetkoming ter hoogte van de gemiddelde prijs van een boekenpakket.

Toezicht en onregelmatigheden

Het aantal signalen over onregelmatigheden daalde in 2007 verder, maar een aantal is wel zodanig dat deze ook politiek-bestuurlijke aandacht vragen. Zo is het Islamitisch onderwijs (in het voortgezet onderwijs gaat het om twee scholen) inhoudelijk zwak tot zeer zwak en bij één van de twee scholen heeft de Auditdienst van het ministerie van OCW ernstige financiële onrechtmatigheden geconstateerd; in 2007 deed de Staatssecretaris aangifte en stelde de terugvorderingprocedure in gang.

Daarnaast is aandacht besteed aan de financiële reserves in het voortgezet onderwijs. De reserves dienen inzichtelijk te zijn en wellicht in grotere mate en in een eerder stadium te worden aangewend ten behoeve van de feitelijke onderwijspraktijk. De Auditdienst is eind 2007 bij een aantal scholen met een onderzoek gestart om meer inzicht te krijgen in de financiële positie van scholen en het financiële beleid dat zij voeren. Dit onderzoek zal medio 2008 afgerond zijn.

Andere aandachtspunten, zoals bijvoorbeeld het vermoeden tot aanhouden van een dubbel brinnummer, zijn uitgezocht en zijn grotendeels afgehandeld.

De Inspectie van het Onderwijs en de Auditdienst, afdeling Rekenschap, bereidden zich voor op het omvormen tot een geïntegreerde Toezichthouder en ontwikkelden het zogeheten Nieuw Toezicht, waarin een verdere slag wordt gemaakt met proportioneel en risicogericht toezicht. Deze invulling van toezicht betekent, mét waarborging van de kwaliteit, minder administratieve belasting voor de school.

Zoals elk jaar werd ook dit jaar een accountantsprotocol opgesteld dat de accountants zullen gaan hanteren bij de beoordeling van de jaarrekening 2007 van de scholen. Evenals in andere sectoren werd de ontwikkeling van het Geïntegreerd Jaardocument gestart en geformaliseerd.

Kritische succesfactoren

• Onderwijsarbeidsmarkt: Kengetallen over de onderwijsarbeidsmarkt in het voortgezet onderwijs zijn opgenomen in de overzichtsconstructie Arbeidsmarkt en Personeelsbeleid (artikel 9).

• Demografische ontwikkelingen: Veranderingen in de samenstelling van de leerlingenpopulatie worden gemeten in de referentieraming (www.minocw.nl/documenten/referentieraming_2007_onderwijsdeelname.pdf). Ten opzichte van de vorige teldatum steeg het aantal leerlingen in het totale voortgezet onderwijs met circa 0,6%.

3.2 Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

De totale onderwijsuitgaven op dit beleidsartikel zijn circa € 129,5 miljoen hoger uitgevallen dan geraamd in de vastgestelde begroting. De belangrijkste mutaties zijn hieronder weergegeven:

De loonbijstellingen (voornamelijk premies) en prijsbijstellingen hebben gesommeerd tot een verhoging geleid van € 160,7 miljoen. Als gevolg van beleidsmatige mutaties is de begroting met € 45,8 miljoen gedaald, voornamelijk als gevolg van intertemporele kasschuiven van 2007 naar 2008 (in totaal ad. € 43,3 miljoen).

De eerste kasschuif ad. € 29,3 miljoen, is vanwege het feit dat de kwaliteitsagenda voortgezet onderwijs nog niet kon worden afgerond in 2007, waardoor de invulling van de innovatiebox vmbo en het LOB/VO is uitgesteld. Daarnaast zal een deel van deze middelen worden ingezet voor de dekking van de kosten van de maatregelen naar aanleiding van het eindrapport van de «Commissie Rinnooy Kan». Voorts een kasschuif omdat de uitvoering van een aantal projecten vertraging heeft opgelopen voor totaal € 14 miljoen (voornamelijk arbeidsmarktknelpunten en projecten maatschappelijke stage).

Ook is per saldo het budget verhoogd met € 22,5 miljoen als gevolg van een bijstelling van het aantal leerlingen. Daarnaast zijn vanuit andere artikelen en departementen diverse bedragen overgeboekt en was op diverse onderdelen de realisatie lager dan geraamd (in totaal per saldo € 3,4 miljoen). Voor het overige (– € 11,3 miljoen) zijn de mutaties volledig technisch van aard.

De ontvangsten zijn ten opzichte van de ontwerpbegroting 2007 met € 6,2 miljoen neerwaarts bijgesteld, voornamelijk als gevolg van technische mutaties.

De stijging van de aangegane verplichtingen met ruim € 128 miljoen wordt verklaard door de hiervoor toegelichte stijging van de uitgaven.

Diverse kerncijfers

* Op de teldatum 1-10-2007

3.3 Operationele doelstellingen

3.3.1 Stelselonderhoud: de school centraal/bevrijd

Doelbereiking

De school krijgt de ruimte om zelf invulling te geven aan de manier waarop voor haar doelgroep leerlingen het meest effectief geleerd wordt (het hoe). De centrale overheid legt op hoofdlijnen vast wát geleerd moet worden.

Instrumenten

Toelichting

1. Personele bekostiging: scholen ontvangen op basis van leerlingaantallen en leerling-kenmerken een lumpsumbekostiging van de rijksoverheid om onderwijspersoneel aan te kunnen stellen. Materiële bekostiging: het rijk verstrekt schoolbesturen een lumpsumvergoeding voor de materiële instandhouding van scholen, die gebaseerd is op programma’s van eisen. De reguliere personele en materiële vergoeding betreft het overgrote deel van de bekostiging die naar de scholen gaat. Zij bekostigen daarmee hun primaire onderwijsproces waardoor zij hun leerlingen zo goed mogelijk onderwijs bieden. Daarbij gaat het zowel om de kwantiteit (voldoende onderwijstijd) als de kwaliteit (leerlingen ontwikkelen hun talenten en halen hun diploma op een zo hoog mogelijk niveau). Deze bekostigingswijze garandeert de scholen een grote mate van vrijheid in de bestedingen.

2. In 2007 hebben de onderwijsondersteunende instellingen zich voorbereid op de nieuwe situatie periode 2009–2013. De uitgangspunten daarbij zijn de afbouw van het SLOA-budget voor de instellingen voor de bevordering van vraagsturing, het samenvoegen van innovatiemiddelen met denktankmiddelen voor een versterkte Research & Development-functie en het uitoefenen van meer zeggenschap door de sectororganisaties door middel van een eigen budget. De instellingen hebben geïnvesteerd in de opzet van projecten die aan het nieuwe R&D-regime moeten voldoen. De onderwijsondersteunende instellingen hebben dit in nauw overleg met OCW gedaan.

3. Met het FES-project Leren door te experimenteren worden experimenten gestart om meer «evidence based» kennis (wat werkt wel, wat werkt niet) te verwerven over effectief en efficiënt onderwijs. De experimenten bestrijken de thema’s 1) efficiency en 2) hoogbegaafdheid en zijn in beginsel gericht op het funderend onderwijs. De doelstellingen van experimenten ten behoeve van «evidence based» onderwijsbeleid, te weten efficiency en hoogbegaafdheid zijn gekoppeld aan de onderwijsthema’s uit de kabinetsbeleidsagenda die medio 2007 bekend werden. In het voorjaar/zomer 2007 is er een aantal onderzoeken/experimenten gestart in het kader van dit programma. Ten eerste voert Kennisnet een experiment uit naar de inzet van ICT-toepassingen om de werkdruk van leraren te verlagen. Via controlegroepen wordt er gemeten of de effecten van bepaalde interventies daadwerkelijk zijn aan te tonen. Daarnaast voert het CPB een onderzoek uit naar de gevolgen van vroege selectie in het voortgezet onderwijs voor de doorstroming naar het hoger onderwijs. Hierbij wordt in een quasi-experiment door middel van deskresearch verschillende cohorten leerlingen van verschillende jaren met verschillende kenmerken met elkaar vergeleken. De resultaten worden najaar 2008 verwacht. Het onderwijsveld en de wetenschap worden in het voorjaar 2008 opgeroepen om een voorstel in te dienen voor een experiment via een prijsvraag. De voorbereidingen hiervan zijn in 2007 gestart.

4. Aanpassing van de fysieke leeromgeving VO aan eisen bèta/techniek: In aanvulling op de reguliere middelen die beschikbaar zijn in het kader van het Deltaplan Bèta en Techniek (2004) zijn in 2007 uit de FES-middelen € 20 miljoen extra beschikbaar gekomen voor het moderniseren van de lokalen voor bèta en techniek op havo- en vwo-scholen. Nadat de voorwaarden in een regeling waren neergelegd (Stcrnt. 2007, nr. 64) zijn er 273 aanvragen ingediend ter waarde van € 32 miljoen, waarvan er op basis van een extern uitgevoerde beoordelingsprocedure 149 zijn gehonoreerd, voor een bedrag gelijk aan hetgeen beschikbaar was.

5. De VO-raad neemt in toenemende mate zelf verantwoordelijkheid voor een aanstekelijke strategie, gericht op innovatie en kwaliteitsverbetering van het voortgezet onderwijs, onder het motto Durven Delen Doen. Dit komt tot uitdrukking in allerlei activiteiten gericht op het delen van kennis over vernieuwende onderwijspraktijken, versterking van het wetenschappelijk fundament onder onderwijsvernieuwing, het monitoren van de innovatiebeweging en andere factoren die bijdragen aan een sterk innovatieklimaat. Het accent komt daarbij steeds meer te liggen op actuele kwaliteitsvraagstukken, waaronder lerarenproblematiek.

De innovatievoorziening is gestart, in lijn met de afspraak die in 2005 gemaakt is tussen de VO-raad en OCW. Het betreft hier de Expeditie Durven Delen Doen, een driejarig programma waarin een aantal scholen onder nadrukkelijke wetenschappelijke begeleiding ervaring gaat opdoen met vernieuwende onderwijspraktijken. Het betreft hier in totaal 13 projecten, die zowel moeten bijdragen aan een verbetering van de kwaliteit van onderwijs als een steviger wetenschappelijk fundament onder (vernieuwende) onderwijspraktijken in het voortgezet onderwijs.

Dit jaar is een eerste poging gedaan om wetenschappelijke uitspraken te formuleren over de effecten van innovatie op leerprestaties, motivatie van leerlingen, enzovoorts. De conclusies van het onderzoek indiceren dat onze kennisbasis op dit onderwerp nog verdere versterking behoeft. Het onderzoek is in december 2007 naar de Tweede Kamer gestuurd, voorzien van een beleidsreactie (31 289, nr. 8).

6. In «Koers VO» (Tweede Kamer , vergaderjaar 2003–2004, 29 200 VIII, nr. 151) en de notitie «VMBO, het betere werk» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2004–2005, 30 079, nr. 1) is ingegaan op de intra- en intersectorale programmering (ruimte voor regionale invulling). Naast de verplichte (eindexamen) vakken willen de vmbo-scholen vrije ruimte om voor leerlingen het beste vakkenpakket samen te stellen. Harmonisatie van de tarieven van de materiële exploitatiebekostiging is dan ook onvermijdelijk om nieuwe programma’s aan te bieden dan wel programma’s samen te voegen. De verschillende niveaus van de materiële exploitatiebekostiging kunnen flexibel opereren van de school in de weg staan. Daarom zijn deze niveaus in het kalenderjaar 2007 geharmoniseerd. Alle afdelingen binnen een sector ontvangen met ingang van 2007 hetzelfde bedrag per leerling voor de materiële exploitatie (met uitzondering van het tarief voor de sector techniek, onderdeel grafisch en nautisch en de sector landbouw). De harmonisatie is op 1 januari 2007 gerealiseerd en kost € 13,1 miljoen structureel.

7. Tot en met 2008 is de Projectgroep Onderbouw VO actief om scholen met raad en daad bij te staan met de vormgeving van de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Ook voert Onderbouw VO jaarlijks een monitor uit naar ontwikkelingen en trends in de onderbouw. In de Terugblik 2007 van Onderbouw VO staan de activiteiten van 2007 beschreven. In 2008 zal een eindrapport verschijnen, dat een overzicht geeft van de ontwikkelingen en trends in de onderbouw van het voortgezet onderwijs in de periode 2005–2008.

8. Per 1 augustus 2007 zijn de profielen havo/vwo herzien, met inbegrip van de programma’s voor de afzonderlijke vakken. Daardoor worden overladenheid en versnippering verminderd en studeerbaarheid, organiseerbaarheid en werkbaarheid voor scholen, leraren en leerlingen vergroot.

In de wijzigingen op de Wet (Stb. 2006, 251) en het Inrichtings- en Examenbesluit (Stb. 2007, 24) is een nieuwe indeling van de profielen vastgesteld, waarbij de oude deelvakken zijn verdwenen en er meer ruimte is gekomen voor eigen keuzes door scholen en leerlingen (profielkeuzevak in profieldeel, volledig vrij te kiezen vak in vrije deel). Binnen de examenprogramma’s per vak (Stcnt. 2007, 111) is het gedeelte dat centraal wordt geëxamineerd teruggebracht naar 60%.

9. Naar aanleiding van het onderwijsraadadvies internationale leerwegen en het internationale baccalaureaat zijn pilots opgestart voor openstelling van het internationale baccalaureaatsopleiding diploma programma voor gewone Nederlandse leerlingen. Inmiddels zijn zes pilots toegekend. Bij drie scholen met IGVO zijn in september reeds daadwerkelijk Nederlandse leerlingen begonnen.

Verder is besloten dat in Maastricht een opleiding van het United World College van start kan gaan (daadwerkelijk instroom leerlingen vanaf september 2008).

Aan de SLO is een onderzoek opgedragen naar witte vlekken in de internationalisering in het funderend onderwijs, waarvan een rapportage in voorjaar 2008 zal verschijnen.

10. Als gevolg van de wetgeving voor schoolplan, schoolgids en klachtenprocedure horen alle scholen een kwaliteitszorgsysteem te hebben. Bij een kwaliteitszorgsysteem vullen leerlingen vragenlijsten in over wat er beter kan op school; docenten worden door leerlingen beoordeeld. Een meerderheid van de vo-scholen beschikt inmiddels over een stelsel van kwaliteitszorg. Het Q-5 project is verlengd tot eind 2008. Het project ter bevordering van het kwaliteitszorg is de laatste fase ingegaan: OCW heeft subsidie verschaft over de periode 2007 en 2008.

Meetbare gegevens

* Betreft het percentage gediplomeerden ten opzichte van het totaal aantal examenkandidaten. Binnen het voortgezet onderwijs variëren de slagingspercentages: vmbo (incl. lwoo) = 95,4%, havo = 89%, vwo = 93%; pro = geen diploma.

** Gestreefd wordt naar tenminste handhaving van de hoge percentages gediplomeerden en de lage percentages zittenblijvers.

*** De kwaliteit van de vo-scholen komt met name tot uiting in de resultaten van hun gediplomeerden in het vervolgonderwijs. Daarom zijn de betreffende doorstroompercentages opgenomen onder de meetbare gegevens stelsel. Deze worden gebaseerd op het onderwijsnummer. Zij kunnen voor het eerst worden gepresenteerd na de succesvolle invoering van het onderwijsnummer in alle betrokken onderwijssectoren. De invoering van het onderwijsnummer in het Hoger Onderwijs zal mogelijk in 2008/2009 een feit zijn.

Toelichting

9. In 2007 blijken er al 95 scholen voor tweetalig onderwijs te zijn. De streefwaarde voor 2007 was 85.

10. Cijfers over 2007 zijn nog niet bekend. De gegevens zijn gebaseerd op het onderwijsverslag van de Inspectie over 2005 en 2006.

3.3.2 Schooltypen sluiten goed op elkaar aan, soepele schakels

Doelbereiking

Alle leerlingen die de basisschool verlaten mogen verwachten dat het onderwijs in het voortgezet onderwijs goed aansluit op dat van de basisschool en dat hun talenten maximaal benut worden. Een deel van de leerlingen gaat naar het havo/vwo en een ander deel gaat naar het vmbo. Het voortgezet onderwijs heeft de taak om drempels tussen de onderbouw en de bovenbouw te voorkomen.

Instrumenten

Toelichting

1. Gestreefd wordt naar de samenhang tussen de keuze na het basisschool en het programma-aanbod in het vmbo en aansluitend het mbo, waarbij onderlinge samenwerking, samen met het bedrijfsleven, is versterkt. Hiertoe is tevens meer ruimte voor regionale programmering nodig. De doorontwikkeling vmbo, met als hoofddoel doorlopende leerlijnen po-vmbo-mbo, kent diverse onderdelen en zijn in 2007 verder uitgewerkt:

• De negen projecten die leiden tot een geïntegreerd programma: Dit zijn de projecten waarbij scholen een administratieve afstemming bewerken van alle vmbo-programma’s met direct vergelijkbare programma’s in het vervolgonderwijs (alle mbo niveau’s).

• Globalisering eindtermen vmbo: Globalisering van de programma’s om regionale inkleuring mogelijk te maken;

• Betere structurele samenwerking tussen vmbo en mbo: Regionale inkleuring kan alleen via een nauwe samenwerking tussen de onderwijssectoren en het bedrijfsleven. Echter, uit onderzoek is gebleken dat er wel sprake is van samenwerking tussen de vmbo-scholen en de ROC, maar deze niet voor alle sectoren wordt ingevuld of nog geen structureel karakter kent.

• Voorlichting over beleidsruimte scholen: Voorlichting als instrument om scholen die ruimte van globalisering van programma’s te geven en samenwerking tussen het vmbo en het mbo.

Emma en Ümud zoeken een stageplaats die wanneer zij naar het mbo gaan, omgezet kan worden in een leerwerkplek. Door ook het bedrijfsleven sterker te betrekken bij de samenhang tussen het vmbo en mbo, worden de kansen voor Emma en Ümud groter. Dat geldt ook als de bedrijven duidelijk weten te maken waaraan zij behoefte hebben. Niet alleen blijft de opleiding in het vmbo en mbo bij de tijd, maar Ümud ziet de praktijk vertaald in de school. Dat vindt hij plezierig. De school kan zo een regionale kleuring in de programma’s opnemen. Andere klasgenoten van Emma en Ümud profiteren hiervan. Zij krijgen een opleiding die inspeelt op hun belevingswereld en tegelijk een maatschappelijke erkenning heeft.

2. De voorgenomen innovatieactiviteiten bij de examens in het voortgezet onderwijs voor 2007 zijn gerealiseerd:

• Het experiment met digitale examens voor de algemene vakken in de basisberoepsgerichte vakken, is geslaagd. Voor het schooljaar 2007/2008 zijn alle scholen uitgenodigd deel te nemen aan de digitale examinering. Invoering in 2008–2009 lijkt haalbaar;

• Centraal schriftelijk praktisch examen voor de gemengde leerweg is uitgeprobeerd. Invoering in 2008–2009 lijkt haalbaar;

• De experimenten met de digitale examens natuurkunde voor havo/vwo zijn geëvalueerd. Het experiment met digitale examens natuurkunde in havo/vwo is gestopt omdat de inhoudelijke meerwaarde van het examen geen draagvlak had bij docenten en leerlingen (LAKS). Daarnaast bleek ook een aantal scholen te beschikken over een afwijkend aansturingsysteem (bijv. Lynux). Derhalve is besloten niet in deze vorm door te gaan;

• Het eerste jaar van de pilot meerdere examenmomenten is geëvalueerd. De pilot loopt goed en er is veel enthousiasme onder de deelnemende scholen en leerlingen;

• De nieuwe examenprogramma’s leerwegen vmbo zijn gerealiseerd.

Meetbare gegevens

Toelichting

1. Uit onderzoek is gebleken dat er wel sprake is van samenwerking tussen de vmbo-scholen en de ROC, maar deze niet voor alle sectoren wordt ingevuld of nog geen structureel karakter kent.

2. Het betreft één intra- en vijf intersectorale programma’s die in 2007 zijn beoordeeld en vastgesteld maar formeel pas in 2008 kunnen starten nadat de WVO is gewijzigd.

3.3.3 Leerlingen met gedrags-, leer- en sociale/emotionele problemen worden specifiek behandeld

Doelbereiking

Het voortgezet onderwijs heeft als taak om ondersteuning te bieden voor leerlingen die extra zorg nodig hebben. Het doel van de zorgstructuur in en om het onderwijs is om ervoor te zorgen dat alle kinderen en jongeren op scholen voor voortgezet onderwijs met (vermoedens van) emotionele, gedrags-, ontwikkelings- en/of schoolleerproblemen zo snel en adequaat mogelijk geholpen worden. Een middel hiervoor is bespreking in een zorg-adviesteam (ZAT). Dit is een multidisciplinair team waarin professionals uit het onderwijs, welzijnswerk, de jeugdzorg, de gezondheidszorg en veiligheid structureel samenwerken.

Daarnaast worden scholen in het kader van het veiligheidsbeleid extra gefaciliteerd door onder meer het organiseren van Reboundvoorzieningen.

Instrumenten

Toelichting

1. De regeling Leerplusarrangement VO en Nieuwkomers VO is 2006 in werking getreden. Tweejaarlijks wordt bepaald welke scholen (met minimaal 30% leerlingen uit armoedeprobleemcumulatiegebieden) extra leerplusmiddelen voor twee jaren op een rij krijgen. Vanaf begin 2007 hebben scholen voor het eerst geld gekregen. De scholen maken hiervoor plannen, overleggen hierover met in ieder geval de gemeente en communiceren met hun omgeving over hun beleid en wat ermee bereikt wordt. Daarnaast krijgen scholen aanvullende middelen voor nieuwkomers die korter dan twee jaar in Nederland zijn opdat zij adequaat kunnen worden begeleid en de Nederlandse taal kunnen leren om zo snel mogelijk een regulier onderwijstraject te kunnen volgen. Via een aanvulling van de regeling is medio 2007 ook de continuïteit van de eerste opvang van vreemdelingen (voorheen via Besluit Onderwijs aan Vreemdelingen geregeld) gewaarborgd. Dit betreft aanvullende bekostiging voor nieuwkomers vanaf het moment dat zij op school komen tot aan het moment dat de school reguliere bekostiging krijgt op basis van de 1 oktobertelling.

2. In november 2007 is de Tweede Kamer op de hoogte gesteld van de voortgang van het sociale veiligheidsbeleid op scholen voor het primair en het voortgezet onderwijs

• Het Nederlands Jeugdinstituut (NJI) heeft onderzoek gedaan naar de stand van zaken rond reboundvoorzieningen in het voortgezet onderwijs. In schooljaar 2005–2006 heeft 67% van de samenwerkingsverbanden een operationele reboundvoorziening. Naar verwachting zijn in schooljaar 2006–2007 deze voorzieningen in alle samenwerkingsverbanden gerealiseerd.

• Alle samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs hebben in 2007 extra bekostiging ontvangen voor het realiseren van reboundvoorzieningen waar gedragsmoeilijke leerlingen tijdelijk onderwijs en opvang krijgen.

3. In 2006 en 2007 vond uitvoering van de kwaliteitsimpuls ZAT’s (de uitvoerende regie van het ZAT stevig verankeren en deskundigheidsbevordering van leden van het ZAT) op 21 proeflocaties plaats. In 2008 zijn de resultaten uit de experimenten zichtbaar. Samen met het ministerie van Jeugd en Gezin wordt bekend gemaakt voor welke aanpak landelijk kan worden gekozen.

4. Per 1 augustus 2007 is de kwalificatieplicht ingevoerd. Deze plicht vervangt de partiële leerplicht. De kwalificatieplicht houdt in dat alle jongeren tot en met hun 18e verjaardag volledig leerplichtig zijn, tenzij de jongere een havo, vwo of mbo-2 niveau diploma heeft. Jongeren die zeer moeilijk leren, meervoudig gehandicapt en in het bezit zijn van een getuigschrift van het praktijkonderwijs zijn uitgezonderd van de kwalificatieplicht. Naast het informeren van scholen en gemeenten, is half augustus een landelijke publiekscampagne gestart, onder andere via radio, tv en internet.

Meetbare gegevens

1. De trends en ontwikkelingen in het kader van het Leerplusarrangement worden gevolgd aan de hand van een kwantitatieve monitor. De resultaten van de nulmeting van de kwantitatieve monitor verschijnen begin 2008. Eind 2008 wordt de éénmeting verwacht. Na vier jaar vindt een kwalitatieve evaluatie plaats van de regeling. Het evaluatieonderzoek geeft inzicht in de relatie tussen inzet van Leerplusarrangement middelen en de ontwikkeling op scholen.

2. In 2006 is een nulmeting uitgevoerd waaruit bleek dat in het voortgezet onderwijs meer dan 90% van de leerlingen en docenten zich veilig in en rond de school (2006) voelen. De voorbereidingen voor de éénmeting zijn gestart. In het najaar van 2008 worden de resultaten opgeleverd.

De MBO monitor sociale veiligheid (2007) wijst uit dat het de afgelopen jaren steeds veiliger is geworden op mbo-scholen. Het veiligheidsgevoel is verbeterd sinds 2002 (nu 93%). Zowel medewerkers als deelnemers voelen zich het meest veilig in de klas. Het veiligheidsgevoel is het laagst in de omgeving buiten de school.

Het percentage betrokkenen dat zich veilig voelt in en om de school is 92,8% voor 2006. De veiligheidsmonitor 2006 geldt als de nulmeting. In 2008 volgt de éénmeting.

3.3.4 Het leeraanbod gericht op sociale en maatschappelijke vaardigheden neemt toe + Leerling krijgt vaker te maken met maatschappelijke praktijk

Doelbereiking

Leerlingen halen niet alleen een diploma: daarnaast ontwikkelen ze zich ook tot volwassen en zelfstandige mensen. De school heeft, naast die van de ouders, ook een taak om sportbeoefening en cultuurbeleving door en voor jongeren te stimuleren. In 2007 is het plan van aanpak voor de maatschappelijke stage gepubliceerd en is een bestuursakkoord ondertekend tussen VWS, OCW en de VNG om combinatiefuncties school, sport en cultuur te realiseren.

Instrumenten

Toelichting

1. De maatschappelijke stage laat leerlingen kennis maken met vrijwilligerswerk. Door het doen van vrijwilligersactiviteiten maken de leerlingen actief kennis met allerlei aspecten van de samenleving. Hierdoor wordt positief bijgedragen aan het vergroten van hun maatschappelijke betrokkenheid, sociale vaardigheden en hun besef voor waarden en normen. Zo wordt actief burgerschap gestimuleerd. In 2007 maakten in totaal 532 scholen gebruik van de regeling maatschappelijke stages. De aanvullende bekostiging is door scholen gebruikt om het netwerk uit te breiden (83%) en om een begeleidingsstructuur op te zetten (73%).

2. De Alliantie (School en Sport en OCW/VWS/NOC*NSF) heeft ook in 2007 een rol gespeeld in het bevorderen van Sport en Bewegen in het po, vo en mbo. Gerealiseerd zijn 220 sportgeoriënteerde vo-scholen, waarvan 75 sportactief. Het regeerakkoord en het beleidsprogramma hebben een nieuw accent gelegd op het sportbeleid van OCW en VWS. In december 2007 is, om de personele component in het sport (en cultuur) aanbod op school te verbeteren, door de ministeries van VWS en OCW samen met de VNG een bestuursakkoord ondertekend om 2500 combinatiefuncties onderwijs, sport en cultuur in 2011 te realiseren. Een combinatiefunctie is een functie waarbij een werknemer in dienst is bij één werkgever maar werkzaam is voor twee of meer sectoren: in dit geval onderwijs, sport en/of cultuur.

Meetbare gegevens

3.4 Overzicht afgeronde onderzoeken

ARTIKEL 4. BEROEPSONDERWIJS EN VOLWASSENENEDUCATIE

4.1 Algemene beleidsdoelstelling: Deelnemers aan het beroepsonderwijs zijn goed voorbereid voor een plaats op de arbeidsmarkt of een vervolgopleiding. Deelnemers aan de volwasseneneducatie kunnen volwaardig deelnemen aan de Nederlandse samenleving.

Doelbereiking en maatschappelijke effecten

Het afgelopen jaar is verder geïnvesteerd in de verbetering van de kwaliteit van het beroepsonderwijs. De invoering van het competentiegericht beroepsonderwijs vordert gestaag, het aantal deelnemers dat voortijdig de school verlaat neemt licht af en een groot aantal mbo deelnemers vindt makkelijk een stageplaats en is in staat om relatief snel na het afstuderen een passende baan te vinden. Verder blijkt uit voorlopige cijfers van de benchmark van de MBO-Raad dat het deelnemersucces (percentage deelnemers dat de opleiding afrondt) voor de mbo-sector als geheel in 2007 is gestegen naar 65% ten opzichte van 61% in 2006. De kwalificatie-eisen die gelden voor burgerschap tellen vanaf het schooljaar 2007/2008 mee voor het mbo diploma. Deze eisen maken duidelijk wat wij van mbo’ers verwachten in relatie tot hun functioneren in de samenleving.

Goed onderwijs? In het onderwijs spelen vele actoren een rol: docenten, stagebegeleiders, werkgevers en natuurlijk de leerlingen zelf. Al deze actoren streven in principe hetzelfde doel na: aan het eind van de schoolcarrière is de leerling een zelfstandig opererende volwassene die goed kan functioneren. Privé. Als burger in de maatschappij. Als participant op de arbeidsmarkt. Het middel om dat te bereiken is goed onderwijs. Wat dat begrip inhoudt is niet eenduidig in te vullen. Er is geen blauwdruk, er is geen standaard. Goed onderwijs betekent voor al deze actoren iets anders: voor het bedrijfsleven gaat het om werknemers die goed inzetbaar zijn, zonder al teveel extra bemoeienis van het bedrijf zelf. Voor de schoolleiding betekent het zoveel mogelijk leerlingen die hun opleiding afronden en een minimale uitval. Voor docenten wil goed onderwijs zeggen dat ze hun vakgebied zo goed mogelijk, maar wel geheel volgens hun eigen voorkeuren, kunnen overdragen. En voor de leerlingen...Tja, wat betekent goed onderwijs nu eigenlijk voor die leerlingen? Een paar citaten:

«Je leert je kwaliteiten ontdekken. Wat je sterke en zwakke kanten zijn. Dat is heel belangrijk als je gaat solliciteren.»

«Onze lessen zijn heel gestructureerd en dat vind ik fijn, want straks in het bedrijf verwachten ze dat ook van ons.»

Tekstpassage uit De Balansschool, Generatie Einstein over herontwerp mbo

Toelichting

1. Gegevens over 2007 komen medio 2008 beschikbaar.

2. De percentages bij deze indicator hebben betrekking op het jaar van meting. De meetgegevens van 2007 komen medio 2008 beschikbaar.

3. Gegevens bij de indicator «slaagkans van mbo deelnemers» zijn niet meer beschikbaar omdat de kwantitatieve monitor van Stoas is beëindigd. In de begroting 2008 is deze indicator vervangen door de indicator «deelnemerssucces per niveau».

Kritische succesfactoren

De mate waarin de partners in het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie keuzes maken en met elkaar samenwerken als ook de conjuncturele ontwikkeling zijn in 2007 van invloed geweest op het gevoerde beleid.

4.2 Budgettaire gevolgen van beleid

* Vanwege herformulering van de operationele doelstellingen zijn de bedragen in de jaren 2003 t/m 2005 niet te construeren.

Toelichting

De realisatie van de uitgaven voor het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie ligt in 2007 € 138 miljoen hoger dan de vastgestelde begrotingsstand. Deze stijging is met name het gevolg van:

• De toevoeging van het tweede deel van het transitiebudget inburgering (€ 40 miljoen), de uitgekeerde loon- en prijsbijstelling 2007 (€ 69,3 miljoen) en afrekeningen cursusgelden (€ 20,3 miljoen).

Daarnaast hebben zich nog een aantal mutaties voorgedaan waarvan de volgende worden genoemd:

• Een meevaller voor het innovatiearrangement (€ 3,0 miljoen) maakt onderdeel uit van een kasschuif die wordt doorgeschoven naar 2008 ten behoeve van tegenvallers op het terrein van leerling gebonden financiering (LGF).

• Het niet tot betaling komen in 2007 van middelen voor bestrijding van voortijdig schoolverlaten en versterking van de beroepsbegeleidende leerweg (– € 10,7 miljoen). Deze middelen zijn al wel in 2007 verplicht.

• Middelen ten behoeve van de projectdirectie Leren & Werken (€ 8,3 miljoen). Het betreft o.a. middelen voor het erkennen van verworven competenties, beroepsonderwijs in bedrijf en een intertemporele compensatie.

• Middelen voor leerling gebonden financiering (LGF) (€ 10,3 miljoen).

4.3 Operationele doelstellingen

4.3.1 Instandhouding van het stelsel

Het stelsel van het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie wordt zodanig toegerust dat regionale opleidingencentra (roc’s) en kenniscentra voor beroepsonderwijs en bedrijfsleven (kbb’s) kunnen voldoen aan de door de Wet Educatie en Beroepsonderwijs (WEB) gestelde toegankelijkheids-, doelmatigheids- en kwaliteitseisen bij het verzorgen van beroepsonderwijs en het ontwikkelen en onderhouden van een landelijke kwalificatiestructuur.

Doelbereiking

De toerusting van het stelsel is in 2007 verder verbeterd. Dit is met name het gevolg van het beschikbaar komen van middelen ter versterking van de zorgstructuur in het mbo, via het interdepartementaal beleidsonderzoek bve (IBO bve). Verder is het onderwijsnummer met succes geïmplementeerd.

Instrumenten

Toelichting

2. Bij de val van het kabinet Balkenende 3 werd het wetsvoorstel Deregulering en Administratieve Lastenverlichting (DAL) controversieel verklaard. Als gevolg daarvan heeft de per augustus voorziene inwerkingtreding niet plaatsgehad. Het wetsvoorstel is in afwachting van verdere behandeling door de Tweede Kamer.

Meetbare gegevens

Toelichting

1. De realisatie van de door de accountant gecontroleerde deelnemersaantallen schooljaar 2007/2008 komen uiterlijk 1 juli 2008 binnen.

3. De definitieve realisatiegegevens over 2007 komen in november 2008 beschikbaar.

4. In het cursusjaar 2005/2006 zijn als gevolg van selectief toezicht alleen kwaliteitsonderzoeken uitgevoerd waar risico’s vermoed werden, waardoor er geen representatief beeld over dit cursusjaar verkregen kan worden. Vanaf het cursusjaar 2006/2007 is een geheel nieuwe toezichtsystematiek toegepast. De units van opleidingen in het beroepsonderwijs worden nu door de Inspectie beoordeeld aan de hand van de kenmerken Governance, rendement, toegankelijkheid en het onderwijsproces. De cijfers over de cursusjaren 2005/2006 en 2006/2007 zijn hierdoor niet goed te vergelijken met eerdere jaren. De Inspectie heeft echter de indruk dat de toestand van het onderwijs niet is veranderd.

In het cursusjaar 2006/2007 was volgens de Inspectie de kwaliteit van de Governance (dit gaat over het toezicht houden, besturen, interne bedrijfsprocessen, kwaliteitszorg, interne en externe verantwoording) laag bij 37 procent en hoog bij 14 procent van de units. Het rendement, de gediplomeerde deelnemers, was laag bij 24 procent en hoog bij 54 procent van de units. De toegankelijkheid was in het cursusjaar 2006/2007 laag bij 10 procent en hoog bij 78 procent van de units.

4.3.2 Voldoende geschikt onderwijspersoneel

Het beleid is gericht op versterking van de ondernemende professional (competentieontwikkeling) voor het verzorgen van innovatief beroepsonderwijs en educatie, het behoud en het voorkomen van uitstroom van personeel als gevolg van arbeidsongeschiktheid, het terugdringen van het ziekteverzuim en het aantrekken van voldoende bekwaam personeel dat zich al werkend voor de onderwijsfunctie in de sector kwalificeert.

Doelbereiking

De actualiteit over het lerarenbeleid in de onderwijssector werd in 2007 in hoge mate bepaald door het advies van de commissie Rinnooy Kan. Eind november 2007 kwam het Ministerie van OCW met het actieplan «LeerKracht van Nederland» als kabinetsreactie op dit advies (zie verder artikel 9, Arbeidsmarkt en personeelsbeleid).

Instrumenten

Meetbare gegevens

Toelichting

2. Het ziekteverzuimpercentage over 2007 komt medio 2008 uit.

3. In ODIN-4 (2007) is de presentatie van de cijfers veranderd. In ODIN-3 (2005) werd de gemiddelde score op een cijfer van 1 tot en met 5 weergegeven. In ODIN-4 wordt het percentage van de deelnemers gepresenteerd op de aspecten «leggen de docenten de lesstof goed uit», «gebruiken de docenten voldoende voorbeelden uit de praktijk» en «hoe vind je de kwaliteit van het lesmateriaal». Het algemene beeld ten aanzien van het thema «onderwijs» is overwegend positief.

4. Voor deze indicator zijn geen actuele gegevens beschikbaar. Het Economisch Instituut Midden- en Kleinbedrijf (EIM) onderzoekt momenteel praktijkvoorbeelden van beloningsdifferentiatie. De uitkomsten hiervan worden in mei verwacht.

4.3.3 Meer innovatie door samenwerking tussen instellingen en hun omgeving

Het waar gewenst bundelen van de afzonderlijke regelingen en budgetten voor innovatie in het (middelbaar) beroepsonderwijs in een innovatiebox. Onderwijsinstellingen worden hiermee rechtstreeks gesubsidieerd om zelf in overleg met hun samenwerkingspartners in de regio innovatie vorm te geven.

Doelbereiking

Op 9 juli 2007 is de gewijzigde regeling Innovatiebox beroepsonderwijs 2006 t/m 2009 gepubliceerd. In 2007 zijn de middelen voor innovatie via dezelfde systematiek als in 2006 ter beschikking gesteld aan de onderwijsinstellingen. De thema’s van de landelijke innovatieagenda, zoals vastgesteld door de landelijke overheid, het Platform Beroepsonderwijs en de Stichting van de Arbeid zijn niet gewijzigd en waren ook de thema’s voor het jaar 2007. In vervolg op de Fes-middelen die in 2006 beschikbaar zijn gesteld, zijn in 2007 ook Fes-middelen beschikbaar gesteld. Ook de regeling Innovatiearrangement 2006 t/m 2009 is in 2007 gecontinueerd. Het Platform Beroepsonderwijs is in samenwerking met de Stichting van de Arbeid verantwoordelijk voor de uitvoering van het innovatiearrangement. Net als in 2006 is in 2007 een link gelegd met de thema’s van de innovatieagenda. Het Platform Beroepsonderwijs heeft zich in 2007 onder meer gericht op de doorbraakmethode. Hierbij werken verschillende teams van instellingen uit het beroepsonderwijs in onderlinge concurrentie aan oplossingen. De teams worden bij de uitvoering van de doorbraakprojecten ondersteund door onderzoekers die de effectiviteit van de gekozen aanpak toetsen. De deelnemende teams hebben zich vanaf het begin gecommitteerd om de meest effectieve aanpak ook in hun eigen regio in te voeren. De verwachting is dat de doorbraakprojecten leiden tot meer duurzame innovaties. Daarnaast zorgt de combinatie van innoveren en onderzoeken voor een effectievere werkwijze.

Instrumenten

Meetbare gegevens

Uit onderzoek door het Kenniscentrum Beroepsonderwijs Arbeidsmarkt (KBA) in 2007 blijkt dat instellingen werken met «pakketten» van onderling samenhangende en elkaar versterkende innovatieprojecten. Het gaat bijvoorbeeld om een pakket waarbinnen het ontwikkelen van competentiegericht onderwijsmateriaal gecombineerd wordt met scholing van docenten, verbeteren van de beroepspraktijkvorming en het scheppen van organisatorische randvoorwaarden (goede ict-omgeving). De innovatiebox vormt voor instellingen de basis voor het maken van dergelijke innovatiepakketten. Verder richt het onderzoek door KBA zich vooral op de verdeling van middelen over de doelen die met de innovatiebox worden nagestreefd en geeft weinig informatie over het doelbereik. Momenteel wordt echter gewerkt aan een voorstel voor een effectmeting. Uit deze meting moet naar voren komen in hoeverre de inzet van de middelen heeft geleid tot een meer duurzame participatie van zwakkere groepen mbo deelnemers op de arbeidsmarkt. En of een toename van het aantal docentstages heeft bijgedragen aan een adequate invoering van het competentiegericht beroepsonderwijs en daarmee aan een verbetering van de kwaliteit van het beroepsonderwijs.

4.3.4 Minder deelnemers die de school voortijdig verlaten

Uit het oogpunt van economische ontwikkeling en maatschappelijke cohesie is het van belang dat zoveel mogelijk jongeren minimaal een starkwalificatie behalen. Dit is een diploma op minimaal havo, vwo of mbo-2 niveau. Teveel jongeren hebben een dergelijk diploma nog niet gehaald als ze de school verlaten, dat beperkt hun mogelijkheden op de arbeidsmarkt aanzienlijk. Daarom wordt de aanpak van voortijdig schoolverlaten geïntensiveerd.

Doelbereiking

De aanval op de schooluitval wordt krachtig doorgezet zoals te lezen is in de uitvoeringsbrief schooluitval van 30 november jl. (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 26 695, nr. 42). Niet met nieuw beleid, maar met acties om het ingezette beleid nog krachtiger uit te voeren. In het schooljaar 2006/2007 gingen 53 100 jongeren voortijdig van school. Dit is een geleidelijke daling ten opzichte van voorgaande jaren. Het kabinet is vastbesloten om het aantal nieuwe voortijdige schoolverlaters in 2012 te halveren. Dan mogen er niet meer dan 35 000 over zijn, vergeleken met de 71 000 in 2002.

Instrumenten

Toelichting

5. In het Coalitieakkoord is besloten de Leerwerkplicht voor jongeren van 18 tot 23 jaar te koppelen aan de Wet werk en bijstand (Wwb). Als gevolg hiervan is de uitvoering van deze maatregel overgedragen aan het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

10. Bij deze maatregel is gerealiseerd dat via de fiscaliteit scholing voor werkenden, het aanbieden van stageplaatsen en EVC extra gestimuleerd wordt. Voor de werkgever via de Wet vermindering afdracht onderwijs (WVA) en voor de werknemer via de inkomsten belasting.

Naast de in tabel 4.8 genoemde instrumenten hebben in 2007 nog de volgende activiteiten plaats gevonden:

• Vierjarige convenanten

Voor het schooljaar 2006/2007 zijn convenanten afgesloten met 14 RMC-regio’s met de hoogste uitval om binnen een jaar de uitval met 10% terug te dringen. Mede gelet op de positieve ervaringen uit de tussenevaluatie over deze convenanten (Tweede Kamer vergaderjaar 2007–2008, 26 695, nr. 42), is in het najaar van 2007 besloten vierjarige VSV-convenanten af te sluiten met alle 39 RMC-regio’s. Eind 2007 zijn convenanten afgesloten met de G4. Het streven is om juli 2008 met de overige 35 RMC-regio’s convenanten te hebben afgesloten.

• Elektronische aanlevering verzuimgegevens

In 2007 zijn pilots gestart in negen gemeenten om de één-loket-functie ten behoeve van de elektronische aanlevering van verzuimgegevens te testen. Deze pilots verlopen volgens plan. Zodra de pilots zijn beëindigd begin 2008, wordt de landelijke uitrol gestart.

Meetbare gegevens

Toelichting

1. Het aantal nieuwe voortijdig schoolverlaters in de jaren 2005 en 2006 bij deze indicator wijkt af van het aantal dat gebruikt is in de begroting 2007 (berekend op basis van de RMC registraties). De reden hiervoor is dat de monitoring van het aantal voortijdig schoolverlaters over de schooljaren 2004/2005 en 2005/2006 is herberekend op basis van een verbeterde toepassing van het Basisregister Onderwijsnummer (BRON). Als gevolg van deze veranderde registratie kwamen er extra vsv’ers in beeld. Hierdoor werd het moeilijk om de streefwaarde voor 2010 nog te halen. In het Coalitieakkoord is vervolgens besloten om deze streefwaarde met twee jaar te verschuiven naar 2012.

3. en 4. De realisatiewaarden 2007 komen in april 2008 beschikbaar.

4.3.5 Aantrekkelijk beroepsonderwijs dat aansluit op de behoeften van de deelnemers, de arbeidsmarkt, de samenleving en het vervolgonderwijs.

Het onderwijsaanbod van instellingen moet goed aansluiten op de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt, de samenleving en de beroepskolom. Tevens moet het onderwijs goed aansluiten op de gevarieerde leerbehoeften van een brede populatie deelnemers om zo iedereen «bij de les» te houden. Er moet vertrouwen zijn in de landelijk geldige diploma’s en daarmee in de kwaliteit van de examens en het onderwijs van de opleidingen. Het vernieuwde, competentiegerichte beroepsonderwijs levert deelnemers de toerusting om te functioneren als beginnend beroepsbeoefenaar in een bewegelijke arbeidsmarkt, als burger in een veranderende maatschappelijke omgeving, om verder te leren en om vorm te geven aan de verdere loopbaan. Het onderwijs is meer op de praktijk gericht en meer vraaggestuurd.

Doelbereiking

Om dat te bereiken richten instellingen nieuwe opleidingen en nieuwe examens in, gericht op de nieuwe competentiegerichte kwalificatiedossiers. Dit herontwerp van de kwalificatiestructuur/mbo gebeurt tot augustus 2010 fasegewijs, waarbij de ervaringen worden benut voor de verdere verbetering. Vanaf 1 augustus 2010 (na inwerkingtreding wetswijziging) zullen alle deelnemers die dan beginnen aan een opleiding, onderwijs krijgen dat gebaseerd is op de competentiegerichte kwalificatiestructuur. In het studiejaar 2006/2007 volgden ruim 123 000 deelnemers (dat is circa 25% van het totaal aantal deelnemers in het mbo) een nieuwe, experimentele opleiding en ging het daarbij om bijna 2 100 experimentele opleidingen, gericht op 153 kwalificatiedossiers. In 2007 zijn 273 kwalificatiedossiers vastgesteld voor het studiejaar 2007/2008 (inclusief 40 kwalificatiedossiers ten behoeve van de groene sector). In 2007 is tevens een vernieuwd bestuurlijk arrangement met de MBO-Raad, Colo en Paepon gesloten. Hieruit is het plan van aanpak MBO 2010 voortgevloeid, waarin is aangegeven hoe het procesmanagement wordt versterkt om instellingen te ondersteunen ten behoeve van een succesvolle invoering in de periode tot 1 augustus 2010. In 2007 is een aantal onderzoeken verschenen over de invoering van competentiegericht onderwijs (te weten: risicoanalyse door Berenschot, Balansschool van bureau Keessie, themaonderzoek door de Inspectie, jaarlijkse monitor door CINOP). Hierop is een beleidsreactie geleverd (Tweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007, 30 800 VIII, nr. 139). Instellingen zetten steeds meer in op de verbetering van de examenkwaliteit van zowel eindtermgerichte als nieuwe, competentiegerichte opleidingen. Met ingang van 15 november 2007 voert voortaan de Inspectie in plaats van het KwaliteitsCentrum Examinering (KCE) het toezicht op de examenkwaliteit uit. In opdracht van de MBO-Raad is, met medewerking van het Centrum voor Innovatie van Opleidingen (CINOP), het Centraal Instituut voor Toetsontwikkeling (Cito) en de Stichting Leerplanontwikkeling (SLO) een handreiking voor instellingen gemaakt over competentiegericht beoordelen in het mbo. Voor de groene sector wordt uitvoering gegeven aan een specifiek actieplan examinering.

Instellingen zorgen samen met (leer-)bedrijven en kenniscentra voor de verbetering van de beroepspraktijkvorming, met voldoende en geschikte praktijkplaatsen en goede begeleiding van deelnemers.

Instrumenten

Toelichting

1. De door de kenniscentra voor beroepsonderwijs en bedrijfsleven ontwikkelde kwalificatiedossiers zijn vastgesteld voor het studiejaar 2007/2008. De Tweede Kamer is over de voortgang geïnformeerd (Tweede Kamer, vergaderjaar2007–2008, 27 451, nr. 68, 27 451, nr. 70, 27 451, nr. 77 en 27 451, nr. 79; 30 800 VIII nr. 126,30 800 VIII, nr. 139 en30 800 VIII, nr. 140).

2. De geplande activiteiten zijn uitgevoerd. De Tweede Kamer is over de voortgang geïnformeerd (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 27 451, nr. 69, 27 451, nr. 70, 27 451, nr. 74, 27 451, nr. 76; en de minister van LNV met nr. 81).

3. De regeling stagebox beroepsonderwijs 2006–2010 is in oktober 2006 gepubliceerd en wordt momenteel uitgevoerd.

4. De eerste tranche FES middelen «beroepsonderwijs in bedrijf» is in 2007, via de regeling Innovatiebox aan de instellingen beschikbaar gesteld (zie ook paragraaf 4.3.3). De tweede tranche FES middelen komt beschikbaar na een evaluatie over de eerste tranche.

Meetbare gegevens

Toelichting

1. Bij de start van de ontwikkeling van het competentiegericht onderwijs is als streefwaarde het aantal van 280 kwalificatiedossiers genoemd. Inmiddels blijkt dat enkele kwalificatiedossiers aanvullend zijn samengevoegd. Dit gewenste proces van indikking loopt door in 2008 en leidt tot een lager aantal kwalificatiedossiers dan het aantal van 273 in 2007.

2. Er valt op dit moment geen uitspraak te doen over de examenkwaliteit in het studiejaar 2006/2007 vanwege niet afgerond onderzoek door KCE en vraagtekens bij de kwaliteit van de oordelen van KCE. De Inspectie voert een herbeoordeling uit naar de examenkwaliteit 2006/2007 bij de categorie van 285 opleidingen (dit betreft onder meer opleidingen die een eerdere waarschuwing hebben gekregen in verband met onvoldoende examenkwaliteit). In het voorjaar van 2008 komen de resultaten van deze herbeoordeling beschikbaar. Na de zomer komen tevens de resultaten van de nieuwe onderzoeksronde 2007/2008 beschikbaar.

3. Instellingen en kenniscentra leggen jaarlijks via hun jaarverslag aan partijen in de regio verantwoording af over de samenwerking, de inzet van de aanvullende stageboxmiddelen, en de behaalde resultaten in relatie tot de doelen. Dit zal voor het eerst gebeuren over het jaar 2007. Deze gegevens komen in 2008 via de jaarverslagen beschikbaar. Voor het jaar 2006 heeft het KBA een analyse uitgevoerd naar de inzet van de stageboxmiddelen. Uit deze analyse blijkt dat het mogelijk is om met de middelen van 2006 circa 7000 extra stage- en simulatieplaatsen te creëren.

4.3.6 Bevorderen Leven Lang Leren

Elke deelnemer moet de mogelijkheid krijgen om zijn of haar talenten te ontplooien in een leer- en werkomgeving die het beste past. Het gaat hierbij niet alleen om het initiële leertraject, maar ook om trajecten voor mensen die reeds werkzaam zijn of (weer) willen zijn (leven lang leren).

Doelbereiking

In 2007 is een leven lang leren gestimuleerd door het creëren van samenwerkingsverbanden tussen scholingsinstellingen, bedrijven en overheden. Deze projecten hebben geleid tot extra duale trajecten en EVC trajecten. In het plan van aanpak «Doorpakken met Leren & Werken» is opgenomen wat er in de periode 2005–2007 gedaan is om een leven lang leren te bevorderen. Daarnaast is in het plan opgenomen welke acties de projectdirectie Leren & Werken zal ondernemen in de periode 2008–2011 (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 30 012 VIII, nr. 10).

Instrumenten

Toelichting

1. In 2007 is het aantal samenwerkingsverbanden naar aanleiding van de «Tijdelijke stimuleringsregeling leren en werken» uitgebreid tot 44. In regionale samenwerkingsverbanden tussen overheden, CWI en UWV, opleidingsinstellingen en werkgevers worden duale trajecten en EVC trajecten gerealiseerd.

2. Op de portalhttp://www.lerenenwerken.nlstaat informatie over o.a. opleidingen, beroepen, vacatures, en stages. De site is bedoeld om alle informatie over mogelijkheden voor een leven lang leren te bundelen voor werkgevers, werknemers en werkzoekenden.

3. De pilots met de tweejarige Associate-degreeprogramma’s (Ad-programma’s) binnen het hoger beroepsonderwijs kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan een leven lang leren. In 2007 volgden circa 1550 studenten een Ad-programma. Ook werden in 2007 de eerste Ad-getuigschriften uitgereikt.

Meetbare gegevens

Toelichting

1. Het oorspronkelijke doel was om 15 000 extra duale trajecten te realiseren. Dit zijn er 28 844 geworden. Het grootste deel van de duale trajecten is doorlopen op mbo-niveau 2 (startkwalificatienivau) of hoger. De regionale samenwerking heeft ertoe geleid dat een grote groep werkenden een traject heeft doorlopen.

2. Het aantal gerealiseerde EVC-trajecten is lager dan de ambitie van 30 000 in 2007, maar wel meer dan bij aanvang van de projectdirectie Leren & Werken in 2005. Er is geïnvesteerd in een goede EVC-infrastructuur. De kwaliteitscode EVC moet de kwaliteit van EVC garanderen en het aanbod van EVC inzichtelijk maken.

3. De realisatiewaarde bij de indicator «Deelname aan leeractiviteiten door 25–64 jarigen» komt medio 2008 beschikbaar.

4.3.7 Meedoen in de samenleving

Onderwijs moet bereikbaar zijn voor iedereen. Deelnemers moeten daarbij ook hun eigen verantwoordelijkheid nemen en daarop aanspreekbaar zijn. Daarbij zal rekening worden gehouden met hun specifieke kenmerken. Ook volwassenen moeten door het volgen van een opleiding of cursus kunnen meedoen in de Nederlandse samenleving. Dit kan zowel betrekking hebben op de persoonlijke ontplooiing als op het vinden van een baan. De sociale cohesie en het maatschappelijke rendement van de samenleving worden hierdoor vergroot.

Doelbereiking

De verantwoordelijkheid voor de educatie is gedecentraliseerd naar gemeenten omdat zij het beste zicht hebben op de lokale opleidingsbehoeften en daardoor beter prioriteiten kunnen stellen. Voor de bekostiging van deze activiteiten wordt aan de gemeenten jaarlijks de rijksbijdrage educatie beschikbaar gesteld.

In het kader van het Aanvalsplan Laaggeletterdheid 2006–2010 «Van A tot Z betrokken» wordt jaarlijks het aantal deelnemers aan een alfabetiseringscursus gemonitord. In het voorjaar van 2008 zal de monitor 2006–2007 aan de Tweede Kamer worden gezonden. Gelijktijdig zal de realisatie van het aantal deelnemers aan een alfabetiseringscursus in 2007 bekend worden gemaakt. Eén van de zes ambities van het Aanvalsplan Laaggeletterdheid is om tussen 2006 en 2010 een verhoging te realiseren van het aantal deelnemers aan alfabetiseringscursussen tot rond de 12 500.

Het aantal deelnemers met een handicap voor wie leerlinggebonden financiering (LGF) is aangevraagd, laat een stijgende lijn zien. In 2007 is voor ruim 3 200 deelnemers met een handicap in het middelbaar beroepsonderwijs LGF aangevraagd. De toename is voor een deel het gevolg van de grotere bekendheid met de regeling. Voorts is evenals in het primair onderwijs en in het voortgezet onderwijs een groeiende tendens te zien van het aantal deelnemers in cluster 4 (psychische of gedragsstoornissen).

Instrumenten

Toelichting

1. Gelijktijdig met de inwerkingtreding van de nieuwe Wet Inburgering op 1 januari 2007, zijn de middelen voor de opleidingen Nederlands als tweede taal, niveau A1, A2 en B1 (€ 59 miljoen) uit de rijksbijdrage educatie, overgeheveld naar de begroting van het ministerie van Justitie (Vreemdelingenzaken en Integratie), thans naar het ministerie van VROM (Wonen, Wijken en Integratie).

Meetbare gegevens

Toelichting

2. Voor het jaar 2006 is het aantal gehonoreerde aanvragen voor LGF subsidies opgenomen over de periode januari 2006 (datum invoering) tot 1 augustus 2007. Voor het jaar 2007 is het aantal gehonoreerde aanvragen voor LGF subsidies opgenomen dat betrekking heeft op het schooljaar 2007/2008 (op peilmoment 1 december 2007). In 2007 hebben 2100 aanvragen betrekking op cluster 4 Gedragsproblematiek (= 65%). Bij de overige clusters (cluster 2 en cluster 3) zijn per cluster circa 600 aanvragen opgenomen (= 15% per cluster).

4.3.8 Meer eigen verantwoordelijkheid van deelnemers voor hun leerloopbaan

Het is belangrijk dat de leerloopbaan van deelnemers aansluit bij de maatschappelijke behoefte naar een goed opgeleide en breed inzetbare beroepsbevolking. In overleg met de omgeving bepaalt de deelnemer zijn leerloopbaan.

Doelbereiking

Loopbaan oriëntatie en begeleiding (LOB) behoort een constante activiteit van en op elke onderwijsinstelling te zijn. Dit is nog niet altijd het geval. Daarom is het nodig om op landelijk niveau continue extra aandacht te vragen voor kennisdeling op locatie en het belang van een tijdige en juiste beroeps- en studiekeuze, zodat minder leerlingen te laat en/of de verkeerde keuze maken. In 2007 is het wetsvoorstel Medezeggenschap mbo-sector naar de Tweede Kamer gestuurd (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 266, nr. 1). Het is de verwachting dat de Tweede Kamer zich in 2008 buigt over dit wetsvoorstel. De positie van de deelnemers is door dit wetsvoorstel beter gewaarborgd. Overigens is het onderwerp medezeggenschap een speerpunt van de Jongeren organisatie beroepsonderwijs (JOB). De JOB heeft ook in 2007 een subsidie ontvangen. JOB heeft de vrijheid deze subsidie onder andere te bestemmen voor activiteiten zoals Loopbaan oriëntatie en begeleiding en medezeggenschap.

Instrumenten

Toelichting

1. In het kader van voortijdig schoolverlaten is in 2007 gewerkt aan een visiedocument en een activiteitenplan Loopbaan oriëntatie en begeleiding. Deze activiteiten worden in 2008 afgerond.

Meetbare gegevens

Toelichting

De relatief lage scores per indicator bevestigen het beeld dat loopbaan oriëntatie en begeleiding een extra impuls nodig heeft.

4.4 Overzicht afgeronde onderzoeken

ARTIKEL 5. TECHNOCENTRA

5.1 Algemene beleidsdoelstelling: Het financieel ondersteunen van technocentra ter versterking en vernieuwing van de kennisinfrastructuur in de regio en ter verbetering van de aansluiting tussen het technische beroepsonderwijs en het bedrijfsleven.

Doelbereiking en maatschappelijke effecten

Het Platform Bèta en Techniek heeft op verzoek van het ministerie een evaluatie verricht naar de jaarverslagen 2006 van de technocentra. Het Platform heeft gekeken naar de resultaten van de afzonderlijke activiteiten, de relatie met de doelstellingen van de Kaderregeling 2006–2010 en naar de effecten die deze activiteiten sorteren. Uit de jaarverslagen komt het beeld naar voren dat de activiteiten van de technocentra ieder op hun eigen manier een bijdrage leveren aan de oplossing van de in de regio gesignaleerde knelpunten. De technocentra creëren draagvlak voor hun activiteiten door in te zetten op netwerkvorming en andere vormen van samenwerkingsverbanden waarin onderwijs en bedrijfsleven betrokken zijn. Deze betrokkenheid blijkt ook uit de gerealiseerde cofinanciering. Verder hebben de activiteiten van de technocentra een gunstig effect op een verbeterde aansluiting tussen het technisch onderwijs en de behoeften van de arbeidsmarkt. Bij vrijwel alle activiteiten werken technocentra samen met partners uit het bedrijfsleven en het onderwijs.

Kritische succesfactoren

Door de toegenomen economische groei in 2007 is de vraag vanuit het bedrijfsleven naar technici sterk gestegen. Dit bleek een impuls voor de bereidheid van instellingen en bedrijven om te investeren in de versterking en vernieuwing van de kennisinfrastructuur in de regio.

5.2 Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

Er is € 111 duizend euro minder gerealiseerd op het onderdeel speerpuntensubsidie.

Instrumenten

Toelichting

In 2007 is op basis van de Kaderregeling 2006–2010 aan 14 technocentra een basissubsidie verleend. Alle technocentra die een aanvraag hebben ingediend voor een speerpuntsubsidie hebben die ook ontvangen, ter ondersteuning van de basisactiviteiten van de technocentra. Alle 14 technocentra hebben op basis van de gestelde criteria voldoende gepresteerd.

Meetbare gegevens

Wat betreft de kwaliteit van de verslaglegging in de jaarverslagen van technocentra is er nog ruimte voor verbetering. De operationele doelstellingen zijn ruim en breed gedefinieerd, meetbare doelstellingen ontbreken, waardoor het lastig is om op resultaten te reflecteren. De ontwikkeling van een meetinstrumentarium zou meer inzicht kunnen geven in de effecten van de activiteiten en het doelbereik. De technocentra hebben aangegeven hiermee aan de slag te gaan. In de toekomst zal nadrukkelijker worden gestuurd op het zichtbaar maken van de gerealiseerde doelen en het effectbereik.

ARTIKEL 6 EN 7. HOGER ONDERWIJS

6.1 Algemene beleidsdoelstelling: studenten zijn goed voorbereid op de nationale en internationale arbeidsmarkt en op het vervullen van hun rol in de intellectuele voorhoede van de maatschappij

Doelbereiking en maatschappelijke effecten

De toekomst van Nederland begint bij goed onderwijs. Ook in 2007 is geïnvesteerd in het creëren van de juiste omstandigheden en randvoorwaarden om het studieklimaat zo optimaal mogelijk te maken waardoor studenten het beste uit zichzelf halen.

Welzijn en welvaart zijn afhankelijk van de productie van kennis en nieuwe, innovatieve inzichten. Het Nederlandse wetenschappelijk onderzoek moet zich kunnen meten met het beste in de wereld.

De studenten van vandaag zijn de intellectuele voorhoede van morgen, cruciaal in het maatschappelijk debat, in de vernieuwing van wetenschappen en in de overdracht van culturele waarden en tradities. Hoger onderwijs moet studenten motiveren om tijdens hun studie het beste uit zichzelf te halen, zodat zij zich optimaal kunnen ontplooien en breed kunnen oriënteren.

* Gegevens voor 2007 zijn medio 2008 beschikbaar.

** De percentages wijken af van die in de begroting 2007, omdat het CBS de indeling van het onderwijsniveau heeft aangepast om de aansluiting bij de ISCED te verbeteren en internationale vergelijkingen te vergemakkelijken. Het hoogst behaalde onderwijsniveau is vastgesteld met behulp van de Standaard Onderwijsindeling 2003.

Kritische succesfactoren

• Bereidheid van de bevolking om verder te leren.

• Bereidheid van universiteiten en hogescholen om samen te werken met bedrijven en onderzoeksinstellingen.

• Responsiviteit van bedrijven naar onderwijs, onderzoek en innovatie.

• Een goed onderzoeksklimaat.

Hoewel maatschappelijke ontwikkelingen en economische groei in het algemeen van invloed zijn op succesfactoren, wordt met het inzetten van de operationele doelstellingen uit paragraaf 6.3 beoogd de succesfactoren van het hoger onderwijs positief te beïnvloeden.

In de Strategische agenda voor het hoger onderwijs-, onderzoek- en wetenschapsbeleid (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 288, nr. 1) «Het Hoogste Goed» zijn gemeenschappelijke doelen opgenomen met aandacht voor uitval, kwaliteit, doorstroom en onderzoek in het hoger onderwijs. Deze agenda is een verdieping van het beleidsprogramma van de regering «Samen werken, samen leven 2007–2011» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007, 30 891, nr. 4).

6.2 Budgettaire gevolgen van beleid

¹ Inclusief enkele posten voor overige uitgaven.

² Deze middelen zijn bestemd voor het gehele hoger onderwijs.

Toelichting

De realisatie van de uitgaven voor het hoger beroepsonderwijs ligt in 2007 € 62,4 miljoen hoger dan de vastgestelde begrotingsstand. Deze toename houdt voornamelijk verband met de toename van het aantal studenten en de toekenning van de loon- en prijsbijstelling.

¹ De middelen voor 2007 zijn toegevoegd aan het budget voor 2008.

² De middelen die waren vrijgemaakt uit de lumpsum van de hogescholen voor international centers of excellence zijn daarvoor niet ingezet. Conform afspraak zijn de middelen teruggeboekt naar de lumpsum van de hogescholen (artikel 6).

³ Meerdere voor 2007 geraamde specifieke stimuleringsbijdragen en transitiekosten zijn dit verslagjaar niet gerealiseerd.

⁴ Met amendementTweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007, 30 800 VIII, nr. 15 is in 2007 € 6 miljoen extra beschikbaar gekomen voor de onderzoeksbekostiging van de drie jonge universiteiten: EUR, UM en UvT.

⁵ Ten opzichte van de raming zijn er minder relevante uitgaven (omzettingen naar gift). Naar verwachting zullen deze uitgaven de komende jaren substantieel toenemen.

Toelichting

De realisatie van de uitgaven voor het wetenschappelijk onderwijs ligt in 2007 € 44,5 miljoen hoger dan de vastgestelde begrotingsstand. Deze toename houdt voornamelijk verband met wijziging van het aantal studenten en de toekenning van de loon- en prijsbijstelling.

6.3 Operationele doelstellingen

6.3.1 Toerusten van instellingen voor het verzorgen van hoger onderwijs en onderzoek

Het stelsel van hoger onderwijs is zodanig toegerust dat het voldoet aan de eisen die de wet stelt aan het verzorgen van hoger onderwijs en het verrichten van onderzoek.

Toelichting

4. Door deze regering is het wetsvoorstel «Wet op het hoger onderwijs en onderzoek» (WHOO) ingetrokken en heeft heroverweging over de beoogde bekostigingssystematiek voor het hoger onderwijs plaatsgevonden. In de Strategische agenda voor het hoger onderwijs-, onderzoek- en wetenschapsbeleid is een nieuw voorstel gedaan voor aanpassing van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW) en de bekostiging van het hoger onderwijs.

* In 2002 is de bachelor-master structuur breed in het wetenschappelijk onderwijs gestart. Driejarige bacheloropleidingen zijn nieuw gestart en er zijn lopende opleidingen omgezet naar de nieuwe structuur. Daarnaast bleven er veel ongedeelde opleidingen volgens de oude structuur uitlopen. In de huidige situatie waarin nog twee structuren naast en door elkaar lopen, zijn rendementsberekeningen van betrekkelijke waarde.

** Exclusief de middelen voor het Deltaplan bèta/techniek, omdat deze op meerdere onderwijssectoren en het Ministerie van EZ betrekking hebben en exclusief de fes-middelen voor «Investeringsagenda bèta en techniek hoger onderwijs».

*** Exclusief de fes-middelen voor rendement en excellentie.

6.3.2 Getalenteerde studenten (binnen en buiten Nederland) aantrekken met uitdagend en excellent hoger onderwijs

Doelbereiking

In Nederland is behoefte aan meer kwalitatief hoogwaardige opleidingen voor talentvolle studenten. Naast opleidingen die voldoen aan de vereisten van basiskwaliteit is er behoefte aan meer opleidingen die ambitieuze en getalenteerde studenten extra uitdagen. In het kader van «Ruim baan voor talent» zijn dergelijke programma’s, deels met selectie en deels met collegegeldverhoging, gestimuleerd. Deze programma’s zijn gemonitord en geëvalueerd door de Commissie «Ruim baan voor talent» (het rapport «Wegen voor Talent»;Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 29 388, nr. 14). Ook is het omwille van het internationale concurrentievermogen van Nederland belangrijk dat Nederland aantrekkelijker wordt voor getalenteerde buitenlandse studenten. De instroom van buitenlands talent en de stimulering van instellingen om zich internationaal te profileren, kan bijdragen aan verhoging van de kwaliteit van het Nederlandse hoger onderwijs.

Toelichting

2. In de periode 2007–2011 is in totaal € 50,0 miljoen beschikbaar uit het Fonds economische structuurversterking (Fes) om excellentie in het hoger onderwijs te bevorderen. Het project heeft vertraging opgelopen omdat meer tijd is gegaan naar het precies invullen van het project. De in 2007 begrote middelen van € 5,0 miljoen zijn doorgeschoven naar 2008. Daarmee is het voor 2008 begrote bedrag gebracht op € 10,0 miljoen.

3. In 2007 is een «Beeldmerk Nederland» gerealiseerd, dat in combinatie met de Nederlandse Instituten in het Buitenland (NIB’s) en de Netherlands Education Support Offices (NESO’s) de wereldwijde naamsbekendheid van het Nederlandse hoger onderwijs moet verbeteren. Voor deze activiteiten is in 2007 € 6,3 miljoen ingezet. Om instellingen te motiveren zelf hun verantwoordelijkheid te nemen voor de internationale herkenbaarheid, gebaseerd op topkwaliteit, was € 8,1 miljoen beschikbaar. Hiervan is € 4,8 miljoen toegevoegd aan het Huygens Scholarship Programma. De overige middelen (€ 3,3 miljoen) zijn conform afspraak teruggeboekt naar de lumpsum van de hogescholen.

Noodfonds voor internationale hulpacties op het gebied van hoger onderwijs: in 2007 werd dit beursprogramma naast studenten uit Wit-Rusland uitgebreid voor studenten uit Zimbabwe.

* Gegevens over de realisatie 2007 zijn eind 2008 beschikbaar.

Toelichting

1. De indicator gemotiveerde student is een samengestelde indicator, opgebouwd uit variabelen uit de studentenmonitor. Het gaat om het aandeel van voltijd studenten, jonger dan 26 jaar, die meer dan 35 uur per week aan hun studie besteden, die zelf aangeven zeer gemotiveerd te zijn, en die hoog scoren op de indicator studie-inzet. De indicator gemotiveerde student geeft een beter beeld van de uitdaging van het onderwijs en is een vervanging voor het percentage gedreven studenten uit de studentenmonitor van 2004. Deze indicator is ook gebruikt in de begroting 2008.

6.3.3 Versterken innovatief vermogen en de kennisinfrastructuur van Nederland door optimale benutting hoger onderwijs

Om duurzame economische groei en een hoog welvaartsniveau ook op de lange termijn mogelijk te maken, moet het innovatief vermogen van Nederland worden versterkt (zie ook de Strategische agenda hoger onderwijs-, onderzoek- en wetenschapsbeleid). Om het innovatief vermogen te versterken is in 2007:

• de kenniscirculatie gestimuleerd door verdere investeringen in Raak en lectoren. Dit komt de innovatie in het beroepenveld ten goede. Een goede inbreng en vertegenwoordiging vanuit de bedrijven is vaak een succesfactor bij best practices van samenwerking (zie ook de tekstbox bij de algemene beleidsdoelstelling over Raak).

• wederom geïnvesteerd in het verhogen van de instroom en uitstroom van bèta techniek-studenten als uitvoering van het Deltaplan bèta/ techniek.

• uit het Fes € 20,0 miljoen beschikbaar gesteld voor de oprichting van een aantal centres of entrepeneurship bij universiteiten en hogescholen naar Amerikaans voorbeeld. In 2007 heeft een beoordelingsronde plaatsgevonden voor het oprichten van centres of entrepeneurschip in het hoger onderwijs. Hieruit zijn 6 centres geselecteerd. De middelen worden bij het ministerie van Economische Zaken verantwoord.

Regionale actie en aandacht voor kennisinnovatie (Raak)-project

De wereldwijde technologische ontwikkelingen gaan razendsnel. Hoe houden Nederlandse high-tech ondernemers hun positie op de markt? Het Raak-project «access to high tech» ondersteunt regionale technologiebedrijven bij de vergroting van hun concurrentiekracht. Een onderdeel van dit Raak-project is DevLab (Development Laboratories): het is een initiatief van twaalf technologiebedrijven uit het midden- en kleinbedrijf. Ze werken nauw samen met hogescholen, universiteiten aan kennisuitwisseling en innovatie. Door middel van dit gezamenlijke initiatief zijn kleine, individuele bedrijven toch in staat om een technologische voorsprong te behouden. In 2007 won DevLab de onderwijsvernieuwing award.

Toelichting

6. De 3TU-federatie is in 2007 gerealiseerd. In de Centres of excellence bundelt de federatie toponderzoek op een aantal belangrijke gebieden nl: High Tech Systems, Nanotechnology, Fluid and Solid Mechanics, ICT en Sustainabel Energy. Het accent ligt op het verder inrichten en implementeren van de centres (tot en met 2010) waarin de 3 TU’s hun krachten bundelen en hun inspanningen en zwaartepunten op elkaar afstemmen.

* Deze cijfers zijn een conservatieve schatting op basis van rapportages van alle Raak-programma’s en navraag bij een selectie van de Raak-programma’s. Navraag bij een selectie van de Raak-programma’s door het Telematica Instituut heeft geleid tot een bijstelling van de geregistreerde gegevens. Er bleek sprake van een significante onderrapportage.

** Eind 2007 waren 110 lectoren betrokken bij Raak-programma’s. Een groot aantal lectoren is bij meerdere Raak-programma’s betrokken. In totaal is er sprake van 198 lectoraatdeelnames bij Raak-programma’s.

*** Eerdere gegevens zijn afkomstig uit de twee metingen van Consort (in opdracht van SKO). De SKO voert in 2008 evaluatiebezoeken uit die een goed kwalitatief beeld opleveren. De gegevens voor lectoren zijn medio 2008 beschikbaar.

**** De instroompercentages zijn gebaseerd op aantallen eerstejaars (bachelor en master) inclusief eerstejaars met een buitenlandse nationaliteit.

***** De uitstroomcijfers wijken af van de cijfers in de begroting 2007. Dit heeft te maken met diploma’s die (nog) niet waren geregistreerd.

Toelichting

7. en 8. De tussendoelstelling, 15% meer instroom, is in 2007 niet bereikt. Het wo heeft deze doelstelling wel bereikt. Het hbo blijft achter. Het beeld per instelling in het hbo fluctueert sterk. Van de 17 instellingen die participeren in het Sprint-programma behaalt bijna 2/3 de 15% doelstelling. De overige instellingen scoren minder goed en beïnvloeden het overall beeld negatief. Er zijn verschillende oorzaken aan te wijzen voor de minder goede resultaten. Zo zijn sommige instellingen te laat begonnen, terwijl op andere instellingen de regionale context een negatief effect heeft gehad op het behalen van de doelstelling. Het Platform Bèta Techniek verbindt financiële consequenties aan de resultaten: in goed presterende hogescholen wordt meer geïnvesteerd terwijl slecht presterende instellingen gekort worden. Met slecht presterende instellingen is afgesproken dat als ze alsnog de doelstelling halen, de korting ongedaan gemaakt wordt. Vorig jaar is aan de Tweede Kamer in de brief over het beleidskader 2007/2008 (Kamerstukken 2006–2007, 30 800 VIII, nr. 111) gemeld dat de tussendoelstelling in 2007 niet behaald zou worden. Voor meer informatie wordt verwezen naar de website:www.platformbetatechniek.nl.

9. De effecten van het substitutiebeleid tonen aan dat het structureel verschuiven van taken van arts naar niet-arts (waaronder de nurse practitioner en physician assistant), een positieve bijdrage levert aan veilige, effectieve, patiëntgerichte en toegankelijke zorg (Staat van de Gezondheidszorg 2007, Inspectie voor de Volksgezondheid). Voor de overige nieuwe zorgopleidingen is de instroom gehandhaafd op het niveau: mondzorgkunde 300, master medische ingenieur TUE 20, geneeskunde 2850, klinische technologie 100, en medische psychologie UT 30. De financiering van deze opleidingen maken deel uit van de reguliere bekostiging van de hogescholen en universiteiten.

6.3.4 Werken aan een goed opgeleide beroepsbevolking door maximale participatie aan hoger onderwijs

Doelbereiking

In 2007 is door het in maart van dat jaar aangetreden kabinet een goede fundering gelegd voor een beleid dat serieuze stappen naar een hoger opleidingsniveau van de beroepsbevolking mogelijk maakt. Het verminderen van de uitval in het hoger onderwijs (waardoor een grote bijdrage kan worden geleverd aan het verhogen van het percentage hoger opgeleiden) is hoofdpunt van zowel de Strategische agenda voor het hoger onderwijs-, onderzoek- en wetenschapsbeleid, als van de beleidsagenda’s van de VSNU en de HBO-raad.

Toelichting

2. Een groot deel van de instellingen heeft subsidie gekregen voor een actieplan om concrete knelpunten aan te pakken. Onderzoek naar de effecten van maatregelen, naar factoren in vertraging en uitval en naar de kosten van instellingen is aanbesteed. Onder coördinatie van de Stichting Handicap + Studie is een voorlichtingscampagne van start gegaan.

3. In 2007 is de informatie op de website ook in het Engels beschikbaar. Verder is de informatie uitgebreid met masteropleidingen en met gegevens over de aansluiting tussen bachelor- en masteropleidingen. Het gebruik vertoont een stijgende lijn. De stichting SURF is verantwoordelijk voor de website.

4. Aan 13 hogescholen en 8 universiteiten is subsidie verleend voor het vergroten van de instroom van allochtone studenten, verbeteren van rendementen en vermindering van de uitval. Deze projecten lopen tot en met 2008 en worden in 2009 geëvalueerd.

5. Zie voor nadere toelichting paragraaf 4.3.6 Bevorderen Leven Lang Leven (projectdirectie Leven & Werken).

* Gegevens over de realisatie 2007 zijn eind 2008/begin 2009 beschikbaar.

6.3.5 Meer onderzoekers van meer kwaliteit door verbeteren en aantrekkelijker maken van onderzoekersopleidingen

* Cijfers zijn beschikbaar na ontvangst van de jaarverslagen in juli 2008.

Toelichting

1. De promotietrajecten zijn gestart in 2007. Eerste gegevens over de aantallen zijn beschikbaar na ontvangst van de jaarverslagen van de hogescholen in juli 2008.

Ter verhoging van de kwaliteit van het onderwijs is het beleid erop gericht om meer docenten met mastergraad en gepromoveerde docenten in het hbo te bevorderen.

6.4 Overzicht evaluatieonderzoeken

ARTIKEL 8. INTERNATIONAAL ONDERWIJSBELEID

8.1 Algemene beleidsdoelstelling: Bevorderen van internationale oriëntatie en samenwerking, om daarmee de kwaliteit van onderwijs, cultuur en wetenschap een impuls te geven en de internationale competenties van lerenden, docenten, kunstenaars en wetenschappers te vergroten.

Doelbereiking en maatschappelijke effecten

Uit de publicatie «Internationale Mobiliteit in het Onderwijs in Nederland» 2006 (medio 2007 aan de Kamer verstuurd) blijkt dat de mobiliteit binnen de nationale en Europese programmamobiliteit in het primair en voortgezet onderwijs is gestegen ten opzichte van vorig jaar. De mobiliteit in het primair onderwijs laat grote schommelingen zien, terwijl in voorgezet onderwijs sprake is van gestage groei. De mobiliteit van leerlingen in het bve-veld laat verder een lichte stijging zien ten opzichte van vorig jaar. In het hoger onderwijs neemt het aantal studenten dat in het kader van een mobiliteitsprogramma naar het buitenland gaat licht af, na een forse stijging tot het jaar 2004/2005. De instroom van buitenlandse studenten in het Nederlands hoger onderwijs (in de context van een programma) schommelt door de jaren heen rond een stabiel aantal. Over culturele uitwisseling ontbreken dergelijke cijfers en zijn dus geen onderbouwde uitspraken te doen over de trends.

Meetbare gegevens

Effecten van de operationele doelstellingen als het participeren in internationale organisaties (zoals de EU, OESO, UNESCO en Nederlandse Taalunie), het ondersteunen van internationaal opererende organisaties (zoals het Duitsland Instituut Amsterdam en de Frans Nederlandse Academie) en de diverse samenwerkings- en mobiliteitsprogramma’s (zoals die van het Europees Platform), zijn alleen meetbaar als het gaat om fysieke uitwisseling en mobiliteit van scholieren, studenten, docenten etcetera. Daarvoor wordt verwezen naar de hiervoor reeds genoemde publicatie «Internationale Mobiliteit in het Onderwijs in Nederland» 2006.

Succesfactoren

In goede interdepartementale samenwerking wordt verder gewerkt aan het wegnemen van onnodige belemmeringen voor toelating van kenniswerkers van buiten de EU. Tevens wordt een «Branding»-strategie ontwikkeld om Nederland te profileren als een aantrekkelijk, internationaal georiënteerd land van kennis en cultuur. OCW voert een actief internationaliseringsbeleid, onder meer gericht op het aantrekken van buitenlands talent voor het hoger onderwijs (zie artikel 6.3.2) en het stimuleren van internationale mobiliteit van Nederlandse studenten, zoals door het wereldwijd meeneembaar maken van studiefinanciering (zie artikel 11.3.5).

8.2 Budgettaire gevolgen van beleid

De apparaatsuitgaven zijn voor het eerst in de begroting 2004 bij dit artikel opgenomen.

Toelichting

Op het totale artikel is in 2007 € 1,5 miljoen meer uitgegeven ten opzichte van de vastgestelde begroting. Hieraan liggen aantal begrotingsmutaties ten grondslag.

De belangrijkste mutaties zijn:

• Een verhoging van de programma-uitgaven op dit artikel met € 1,1 miljoen voor het stimuleren van internationale culturele samenwerking;

• Een overboeking van € 0,2 miljoen van dit artikel naar artikel 14 «Cultuur» voor het Jaar van de Interculturele dialoog;

• Een verhoging van de apparaatsuitgaven met € 0,2 miljoen voor de attaché te Washington;

• Voor loon- en prijsbijstelling is het artikel verhoogd met € 0,4 miljoen.

8.3 Operationele doelstellingen

Bij Voorjaarsnota 2007 is dit artikel verhoogd met € 1,1 miljoen voor het stimuleren van internationale culturele samenwerking. Voorheen maakte deze middelen deel uit van artikel 14.05 «Internationaal Cultuurbeleid». In verband hiermee is ten opzichte van de vastgestelde begroting 2007 in deze verantwoording een extra operationele doelstelling toegevoegd.

8.3.1 Stimuleren van internationalisering in het onderwijs

Instrumenten

8.3.2 Stimuleren van internationale culturele samenwerking

Instrumenten

8.3.3 Ondersteunen van internationaal opererende organisaties in binnen- en buitenland

Instrumenten

8.4 Overzicht afgeronde onderzoeken

In 2007 heeft de nadruk gelegen op evaluatietrajecten. Evenals in andere jaren is in 2007 het Rapport Internationale Mobiliteit in het Onderwijs (IMON-rapport) uitgebracht, dat inzicht geeft in de mobiliteit in PO, VO, Beroepsonderwijs en HO (in het jaar 2006). In 2007 zijn voorts geëvalueerd: de Nationale UNESCO Commissie en de onderwijssamenwerking tussen Nederland en Rusland in de periode 2003–2007.

Toelichting

De vier in de begroting aangekondigde onderzoeken, de onderwijssamenwerkingsprogramma’s met Rusland, de Nationale UNESCO Commissie, het Europees Platform en de internationale studentenmobiliteit (IMON) zijn gerealiseerd en hebben ook tot beleidsaanpassingen geleid. Tevens zijn er enkele onderzoeken verricht in het kader van de ontwikkeling van een «Branding»-strategie voor Nederland.

8.5 Overzicht van de uitgaven voor Internationaal beleid op de OCW-begroting

Deze paragraaf biedt een overzicht van de totale internationale uitgaven van OCW per beleidsartikel.

8.5.1 Overzicht van de internationale uitgaven per artikel

* De gelden voor internationaal cultuurbeleid zijn met ingang van het jaar 2007 verdeeld over de artikelen 08, 14, en 15.

Toelichting

De uitgaven op de Homogene groep internationale samenwerking (HGIS) maken deel uit van de totale realisaties in het jaar 2007. De beleidsprestaties zijn toegelicht bij de betreffende beleidsartikelen.

Ten aanzien van de realisaties op artikel 11 «Studiefinanciering» geldt het volgende. Voor de totale meeneembaarheid van studiefinanciering naar het buitenland is voor 2007 € 39,3 miljoen begroot (inclusief uitbreiding van € 11 miljoen). Ultimo 2007 studeerden ongeveer 5000 studenten buiten Nederland met meeneembare studiefinanciering. De uitgaven aan meeneembaarheid zijn niet specifiek herkenbaar in de realisatiegegevens, maar maken onderdeel uit van de uitgaven van de verschillende onderdelen van de studiefinanciering zoals de basisbeurs, de aanvullende beurs, de reisvoorziening en de rentedragende lening. Zie verder artikel 11 onderdeel 11.3.5 Stimuleren van internationale studentenmobiliteit.

ARTIKEL 9. ARBEIDSMARKT EN PERSONEELSBELEID