Het jaar 2011 stond in het teken van het versterken van het functioneren van de woningmarkt, mede om de gevolgen van de crisis af te zwakken. In de integrale Woonvisie streeft BZK naar een flexibeler woningmarkt, met meer doorstroming en voldoende mogelijkheden voor huurders en kopers om te verhuizen. BZK verbetert de werking van de huurmarkt en geeft positieve impulsen aan het vertrouwen op de koopmarkt. Zij die ondersteuning nodig hebben kunnen hierop rekenen. Daarnaast werkt BZK aan het verbeteren van het investeringsperspectief voor marktpartijen. Het gehele pakket aan maatregelen leverde het afgelopen jaar een bijdrage aan het in beweging krijgen en houden van de woningmarkt.
4.1. Het verbeteren van de werking van de woningmarkt
Hervorming van de huurmarkt (Hervorming 17)
Verschillende maatregelen in het afgelopen jaar leverden een bijdrage aan het beter laten functioneren van de huurmarkt. Per 1 oktober 2011 is het aantal WWS-punten van woningen in schaarsteregio’s verhoogd met maximaal 25 punten, afhankelijk van de WOZ-waarde. Hiernaast heeft de minister een wetsvoorstel ingediend om voor huurders in een gereguleerde woning met een huishoudinkomen van meer dan 43 000 euro een maximale huurstijging van inflatie+5% toe te staan, om het zogeheten scheefwonen tegen te gaan en de doorstroming op de woningmarkt te bevorderen. Voor burgers die dat nodig hebben is ondersteuning beschikbaar in de vorm van huurtoeslag. Daarnaast is het maximale huurverhogingspercentage voor inkomens tot € 43 000,- per 1 juli vastgesteld op het inflatiepercentage van het voorgaande jaar.
Ook voor studenten is aandacht. In november 2011 is het Landelijk Actieplan Studentenhuisvesting 2011–2016 ondertekend, gericht op realisatie van extra studenteneenheden en meer samenwerking tussen alle betrokken partijen.
Verbeteren van het functioneren van de corporaties
BZK werkte het afgelopen jaar aan verbetering van het toezicht op de corporaties. Hiertoe stuurde de minister het wetsvoorstel Herziening Woningwet op 12 mei 2011 naar de Tweede Kamer. De nota naar aanleiding van het verslag alsmede de betreffende nota van wijziging zijn op 12 maart 2012 naar de Tweede Kamer gestuurd. Vooruitlopend hierop geldt sinds 1 januari 2011 de «Tijdelijke regeling diensten van algemeen economisch belang toegelaten instellingen volkshuisvesting», waardoor corporaties vanaf 1 januari 2011 minimaal 90% van de dat jaar vrijkomende sociale huurwoningen moeten toewijzen aan huishoudens met een inkomen lager dan € 34 085. Ook is besloten dat de zogeheten «Vogelaarheffing» in twee jaar wordt afgebouwd.
Beheersing uitgaven huurtoeslag
In 2011 is een wetsvoorstel aangenomen, dat voorziet in een verlaging van de huurtoeslag boven de kwaliteitskortings- en aftoppingsgrenzen (per 2012) en een opslag op de normhuur (per 2013). Deze wet maakt de budgettaire druk van de huurtoeslag beter beheersbaar.
Versterken van het vertrouwen op de koopwoningmarkt
In 2011 zijn diverse maatregelen genomen om het vertrouwen in de markt te versterken en de effecten van de crisis te bestrijden. Een voorbeeld hiervan is het tijdelijk verlagen van de overdrachtsbelasting naar 2%. Verder wordt de verhoging van de Nationale Hypotheek Garantie (NHG) gehandhaafd tot 1 juli 2012, waarna deze in twee jaar geleidelijk zal worden teruggebracht naar het reguliere niveau. In december 2011 heeft het kabinet het wetsvoorstel voor een kooprecht voor huurders van corporatiewoningen voor advies aan de Raad van State verstuurd. Het wetsvoorstel vergroot de mogelijkheden voor huurders om een woning te kopen.
Stimuleren investeringen woningbouw
BZK wil meer ruimte bieden voor woningbouw op basis van kleinschalige natuurlijk groei en particulier opdrachtgeverschap. Daarom zijn in 2011 in de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte de ruimtelijke beperkingen van rijkswege weggenomen. Daarnaast zijn afspraken gemaakt over de woningbouw in de Noord- en Zuidvleugel van de Randstad. Ook is in 2011 besloten, op basis van positieve ervaringen, het Expertteam Eigenbouw met twee jaar te verlengen om particulier opdrachtgeverschap te stimuleren.
In 2011 is het effect van verschillende stimuleringsmaatregelen voor de woningbouw onderzocht. Hieruit blijkt dat deze maatregelen bijdroegen aan het beperken van de crisis. Dit onderzoek is begin 2012 aan de Kamer aangeboden. Ook pakt BZK, samen met het ministerie van Infrastructuur en Milieu, de leegstand van kantoren aan. In diverse pilots wordt gewerkt aan het omvormen van kantoren tot woningen.
BZK publiceerde het nieuwe Bouwbesluit in december 2011. Dit is een belangrijke stap richting zowel minder als eenvoudiger en meer uniforme regels en voorschriften. Daarnaast voert BZK de adviezen van de Commissie Dekker (2008) uit om meer verantwoordelijkheden bij de private sector te leggen. Een belangrijke uitwerking hiervan is het duale stelsel met private kwaliteitsborging naast publieke toetsing en toezicht.
Bevorderen van energiebesparing in de gebouwde omgeving
Het besparen van energie draagt bij aan het verminderen van de woon- en energielasten. Daarnaast geeft het stimuleren van energiebesparing een impuls aan de bouwsector, en is energiebesparing tevens van belang voor het bereiken van energie- en klimaatdoelen. De aanpak is divers en richt zich op gedragsverandering, verbetering van de energetische kwaliteit van gebouwen, innovatie en kennisoverdracht. Dit alles heeft een plaats in het Plan van Aanpak Energiebesparing, dat in 2011 met de Tweede Kamer is besproken.
BZK stimuleert burgers, marktpartijen en medeoverheden zelf hun verantwoordelijkheid te nemen. Een voorbeeld hiervan zijn de dertien pilots in het kader van de Blok-voor-Blokaanpak voor de bestaande woningvoorraad. Het Rijk vervult zelf een voorbeeldrol, ondermeer via de programma’s Duurzaam Inkopen en Rijkshuisvesting 2020. Andere voorbeelden zijn het herijken van de bestaande energieconvenanten voor de bestaande bouw, nieuwbouw en de huursector en het afsluiten van Green Deals op het terrein van energiebesparing in de gebouwde omgeving.
4.2. Stimuleren van een goede woon- en leefomgeving en het bevorderen van burgerschap
Het kabinet heeft de aanpak van de woon- en leefomgeving verbreed, van wijken met de grootste achterstanden naar leefbaarheid in steden, dorpen en krimpgebieden. De leefbaarheid in Nederland is tussen 2008 en 2010 licht verslechterd, maar minder dan verwacht. In de aandachtswijken was zelfs sprake van een lichte verbetering. Zo is de werkloosheid er relatief gezien sneller gedaald dan het landelijk gemiddelde. BZK legt bij het bevorderen van de leefbaarheid de nadruk op burgerschap en het vergroten van het maatschappelijk rendement van initiatieven. Zo ondersteunt het ministerie het Landelijk Samenwerkingsverband Aandachtswijken (LSA), de koepel van bewonersorganisaties in aandachtswijken, bij het opzetten van wijkondernemingen naar Engels voorbeeld. Daarnaast is er een nieuwe aanpak ontwikkeld voor de aanpak van multiprobleem-huishoudens. Maatschappelijk Kosten Baten Analyses laten zien dat met deze nieuwe aanpak besparingen kunnen worden behaald in de orde van 25%.
Een andere prioriteit is het Nationaal Programma Kwaliteitssprong Rotterdam-Zuid waarmee in 2011 is gestart. Hiermee wordt gewerkt aan een betere toekomst van de Rotterdamse wijken op Zuid. BZK maakte ook werk van de aanpak van bevolkingskrimp en heeft afspraken gemaakt om convenanten te sluiten met de topkrimpprovincies en de anticipeerregio’s. Daarnaast is BZK samen met gemeenten en provincies gestart met een visie op de stedelijke vernieuwing na 2014 en onderzoek naar de toekomstige financiering van binnenstedelijke vernieuwing.
Ook zijn in 2011 maatregelen vastgesteld om de EU-arbeidsmigratie (met name uit Midden- en Oost-Europa) in goede banen te leiden en de hieraan gerelateerde knelpunten rond huisvesting en integratie prioriteit te geven. Betrokken partijen stelden onder meer een Nationale intentieverklaring huisvesting op, die begin 2012 is ondertekend.
4.3. Integratie en inburgering op basis van eigen verantwoordelijkheid
In het integratiebeleid zijn het afgelopen jaar een aantal wijzigingen doorgevoerd en wetsvoorstellen voorbereid op basis van de Integratievisie die het kabinet in 2011 aan de Kamer heeft gestuurd. Centraal staat ook hier de eigen verantwoordelijkheid die mensen hebben om een zelfstandig bestaan op te bouwen, actief deel te nemen aan de samenleving en zich daarvoor voldoende te kwalificeren. Ook op het gebied van inburgering heeft BZK gewerkt aan belangrijke herzieningen. Het merendeel van de kosten wordt bij de inburgeraar neergelegd. Een lening wordt alleen verstrekt aan diegenen die aantoonbaar niet in staat zijn direct de kosten te dragen. Een voorstel tot wijziging van de Wet Inburgering is aangeboden aan de Tweede Kamer.
Voor de groep gezinsmigranten is de wet- en regelgeving voor het afleggen van het examen in het buitenland reeds gewijzigd. Per april 2011 zijn de hogere eisen die gesteld worden aan de taalvaardigheid van migranten in werking getreden. De invoering van een huisvestingsvereiste als toelatingsvoorwaarde is in voorbereiding. Een voorstel tot versobering van de Remigratiewet is verzonden aan de Tweede Kamer.
Beleid dat burgers ondersteunt om zelfredzaam te zijn en actief bij te dragen aan de Nederlandse samenleving, moet effectief zijn voor iedereen die het nodig heeft. Het afgelopen jaar is gewerkt aan het in kaart brengen van het bereik en de effectiviteit van maatregelen die bijdragen aan de zelfredzaamheid van burgers. Er is gekeken naar de aanpak van maatschappelijke problemen waarbij migranten en hun kinderen zijn oververtegenwoordigd, zoals gezondheidsproblemen, schooluitval, werkloosheid en criminaliteit. De uitkomsten zullen in 2012 nader worden uitgewerkt.
Subsidies ter bevordering van de integratie van specifieke groepen zijn in 2011 niet meer verstrekt. De financiële bijdrage aan de Marokkanen- en Antillianengemeenten wordt eind 2012 stopgezet. Gemeenten zijn het afgelopen jaar reeds ondersteund bij het inbedden van kennis en elementen uit het specifieke beleid in het reguliere beleid.
Vanuit het integratiebeleid levert het kabinet een bijdrage aan het verkleinen van de sociaalculturele afstand tussen mensen. Concrete doelen zijn het bestrijden van (rassen)discriminatie en het indammen van maatschappelijke spanningen, polarisatie en radicalisering in de Nederlandse samenleving. Een wetsvoorstel om gelaatsbedekkende kleding in de openbare ruimte te verbieden is in voorbereiding.