Inleiding

Het jaar 2016 stond in het teken van de uitvoering van de plannen die in deze kabinetsperiode zijn gestart en van het Nederlandse voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. De resultaten van het EU-voorzitterschap hebben we gebundeld opgenomen in deze inleiding.

Werk in uitvoering

Het onderwijs in Nederland staat er goed voor. Elke dag halen leraren, schoolleiders en bestuurders het beste uit alle leerlingen. De OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) bracht vorig jaar een uitgebreide review uit en deelde onze constatering: het Nederlandse onderwijs is volgens de meeste OESO-indicatoren sterk en presteert op veel gebieden bovengemiddeld. In diverse rapportages hebben we de Tweede Kamer geïnformeerd over de voortgang op specifieke onderdelen. Zo blijkt uit de voortgangsrapportage sectorakkoorden dat vooruitgang geboekt is op het gebied van uitdagend onderwijs en maatwerk. Het bevorderen van professionalisering en een verbetercultuur heeft wel extra inzet nodig. De voortgangsrapportage Lerarenagenda concludeert dat de lerarenopleidingen op orde zijn, maar ook dat het in de beroepspraktijk aanleren van differentiatievaardigheden weerbarstig blijkt. Startende leraren krijgen meer begeleiding, ondanks dat vallen zij nog teveel uit. Uit de voortgangsrapportage regeldruk blijkt dat er een groeiend bewustzijn en breed draagvlak aanwezig is om regeldruk binnen de school te agenderen. Daarnaast is een aanpak opgesteld om nieuwe regeldruk te voorkomen.

In het mbo is hard gewerkt aan kwaliteit en toegankelijkheid. Scholen krijgen middelen om financiële ondersteuning te bieden aan minder daadkrachtige ouders voor schoolkosten en minderjarige mbo-studenten hebben sinds 1 januari 2017 ook de beschikking over een ov-kaart. We hebben de Gelijke Kansen Alliantie gelanceerd om gelijke kansen in het onderwijs te bevorderen. Het wetsvoorstel «meer ruimte voor nieuwe scholen» schept voor het po en vo onder andere meer ruimte om op basis van een onderwijsconcept een school te stichten. Het voorstel is afgelopen jaar met ouders, leraren en bestuurders besproken tijdens regionale bijeenkomsten en een landelijke conferentie. De hoofdlijnen van een nieuw macrodoelmatigheidsbeleid in het ho hebben we in een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Naast de bestaande systematiek voor het starten van nieuwe opleidingen zal periodiek een analyse worden gemaakt van het bestaande aanbod en creëren we meer vrijheid voor het starten van nieuwe opleidingen.

Ook op andere beleidsterreinen is in 2016 veel gebeurd. Op tal van onderwerpen uit de Wetenschapsvisie 2025 is vooruitgang geboekt. In de wetenschap worden topprestaties bereikt met een gemiddeld niveau van publieke middelen, de kwaliteit van onderzoekers en wetenschapsgebieden is hoog. De Nobelprijs voor de Scheikunde voor hoogleraar Ben Feringa is daar een prachtig voorbeeld van. Prinsjesdag 2016 zijn de subsidiebesluiten voor de culturele basisinfrastructuur 2017–2020 bekend gemaakt. Met de aankoop van de huwelijksportretten van Marten Soolmans en Oopjen Coppit is belangrijk erfgoed voor de toekomst veiliggesteld. Met de oprichting van de Regionale Publieke Omroep is een stap gezet de regionale omroepsector slagvaardiger te maken.

EU-voorzitterschap

Het eerste half jaar van 2016 was Nederland voorzitter van de Raad van de Europese Unie en daarmee trekker van relevante en actuele Europese thema’s. Een groot aantal voorzitterschapsevenementen heeft bijgedragen aan mooie resultaten op de OCW-beleidsterreinen tijdens het EU-voorzitterschap. De Onderwijs, Jeugd, Cultuur en Sport Raad heeft gedebatteerd over vaardigheden op het gebied van hoger onderwijs en de aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt. Dit heeft bijgedragen aan de EU-Vaardighedenstrategie, die in juni 2016 is gepubliceerd door de Europese Commissie. In 2017 zal nog een mededeling over modernisering hoger onderwijs verschijnen. Verder heeft de Raad gesproken over de uitdagingen om vluchtelingen via burgerschaps- en taalonderwijs vaardigheden te laten ontwikkelen. Daarnaast is tijdens een gezamenlijke bijeenkomst met de Europese Ministers van Onderwijs en Jeugd overlegd over het tegengaan van radicalisering via onderwijs.

Op het gebied van onderzoek en wetenschap heeft de Raad voor Concurrentievermogen diverse Raadsconclusies vastgesteld. We hebben belangrijke resultaten behaald voor het vrij verkeer van kennis (de zogenaamde vijfde vrijheid), met afspraken over open toegang tot onderzoekspublicaties, optimaal hergebruik van onderzoeksdata in Europa en aanpassing van de beoordeling en waardering van wetenschappers («open science»). Daarnaast is het belang van investeringen in onderzoek en innovatie onderschreven om in de toekomst groei te bereiken. Benadrukt is dat regelgeving onderzoeks- en innovatievriendelijk moet zijn voor een goed vestigings- en investeringsklimaat. Op het terrein van cultuur is hernieuwde politieke richting gegeven aan Europeana, het Europees platform voor digitaal erfgoed. In de Raad is een beleidsdebat georganiseerd over het voorstel voor de herziening van de EU-richtlijn voor Audiovisuele Mediadiensten. Hierin is bijzondere aandacht voor de promotie van grensoverschrijdende distributie van Europese audiovisuele werken. Tot slot is op het gebied van emancipatie met de aanname van Raadsconclusies bijgedragen aan een meer integrale visie op de thema’s gender- en LHBTI-gelijkheid. Het is voor het eerst dat EU-lidstaten zich gezamenlijk politiek hebben uitgesproken over lesbische vrouwen, homoseksuele mannen, biseksuele mannen en vrouwen, transgender en intersekse personen (LHBTI) binnen de EU.

Leeswijzer beleidsverslag

In dit beleidsverslag zullen wij per beleidsterrein schetsen welke stappen dit begrotingsjaar zijn gezet. We beginnen met het onderwijs en gaan daarna in op studiefinanciering, wetenschap, cultuur, media, emancipatie en Caribisch Nederland. Op verzoek van de Tweede Kamer hebben we de niet-financiële indicatoren en streefwaarden overzichtelijker gekoppeld aan het beleid. Daarom staat in elke paragraaf een tabel met daarin een selectie van de bijbehorende indicatoren en streefwaarden, onder meer rekening houdend met een breed beeld over de sectoren. De volledige indicatorentabel is te vinden in bijlage nr. 4 en op Trends in Beeld. Hiermee monitoren en registreren we de voortgang op een aantal belangrijke (niet-financiële) streefdoelen van de begroting 2016. Daarnaast wordt hier op een overzichtelijke wijze een totaalbeeld gegeven van de landelijke prestaties van onze beleidsterreinen.