Buitenlands beleid in 2017

Aanhoudende instabiliteit in de ring rond Europa, nucleaire dreiging vanuit Noord-Korea, terroristische aanslagen, gebrek aan voortgang ten aanzien van de conflicten in Syrië, Jemen, Libië, MOVP en Venezuela vroegen in 2017 klemmende aandacht. Daar stonden ook positieve ontwikkelingen tegenover: IS werd in 2017 verder territoriaal in het defensief gedrukt, de migratiedruk in de Middellandse Zee nam af en fragiele vredesprocessen en politieke dialogen in landen als Colombia en tussen Servië en Kosovo bleven op de rails. Het was een jaar waarin het kabinet een lange periode demissionair was, maar de ontwikkelingen in het buitenland vroegen om en resulteerden in een actief en geïntegreerd buitenlands beleid om Nederlandse belangen, zowel in Nederland als in het buitenland, te beschermen. De ontwikkelingen gaven een impuls om bestaande samenwerkingsverbanden te versterken, zoals op vlak van veiligheidssamenwerking in NAVO- en EU-verband (bv. lancering permanent gestructureerde samenwerking PESCO), en nieuwe coalities te smeden, onder meer op het gebied van cyber, terrorisme, klimaat en migratie.

Nederland nam het afgelopen jaar verantwoordelijkheid op het internationale toneel door te werken aan oplossingen (zowel met diplomatieke, ontwikkelings- als militaire middelen), misstanden aan de kaak te stellen (bijvoorbeeld Jemen) en specifieke situaties te agenderen. Hierbij werd altijd de samenwerking gezocht met partners of multilaterale wegen bewandeld. Voorts stond het jaar in het teken van voorbereiding op het Nederlandse lidmaatschap van de VN Veiligheidsraad in 2018 en was Nederland een voorvechter op het gebied van mensenrechten en de internationale rechtsorde, met een bijzondere focus op LHBTI en voor de situatie van de Rohingya’s in Myanmar, Jemen en de detentiekampen in Libië. Kwesties zoals in Rotterdam met de Turkse Minister Kaya, de Eritrese demonstratie in Veldhoven en de ontwikkelingen rondom MH17 toonden aan dat buitenlands en binnenlands beleid alsmaar meer doorvlochten raken.

Ook Europese samenwerking werd in 2017 gekenmerkt door verandering. In toenemende mate vroegen de start van de uittredingsonderhandelingen van het Verenigd Koninkrijk, het komen tot een gezamenlijke migratieaanpak en een Europa waar de kernwaarden, die de basis vormen voor onze samenwerking, om aandacht. Het jaar 2017 was ook een belangrijk Europees verkiezingsjaar met verkiezingen in Frankrijk, Duitsland en Nederland.

Het buitenlands beleid van Nederland: wij behartigen onze belangen in multilaterale fora, in Europees kader en in bilateraal verband

Nederland heeft in 2017 ingezet op een betere Europese Unie die zich verder hervormt en zich focust op hoofdzaken. Mede dankzij de Nederlandse inzet heeft de Commissie vermindering van regeldruk hoog op de agenda staan en zijn op dit terrein resultaten geboekt. Ook in 2018 zal Nederland blijven inzetten op een slagvaardigere Unie voor een gezamenlijke aanpak van de gedeelde uitdagingen zoals op het gebied van veiligheid, migratie, klimaat, energie en mensenrechten.

Op de terreinen interne markt, klimaat en energie, terrorismebestrijding en vergroting transparantie EU-besluitvorming heeft Nederland in Europees verband concrete successen geboekt.

Ad 1): Ook in 2017 heeft Nederland zich ingezet voor een diepere en eerlijkere interne markt. Zo heeft de Europese Raad, mede na oproep van Nederland in juni 2017, de ambitie herbevestigd om de verschillende interne marktstrategieën eind 2018 af te ronden en te implementeren. Het akkoord dat op 23 oktober in de Raad voor Werkgelegenheid, Sociaal Beleid, Volksgezondheid en Consumentenzaken is bereikt op de detacheringsrichtlijn is een belangrijke eerste stap richting een eerlijkere interne markt.

Ad 2): Mede dankzij Nederlandse inzet bereikte de Raad en het Europees Parlement eind 2017 een akkoord over de aanpassing op het gebied van emissiereductie. Daarmee is de juridische basis gelegd om tot een CO₂-reductie te komen van 40 procent in 2030 ten opzichte van 1990. De Europese Raad van oktober 2014 besloot over deze reductiedoelstelling.

Ad 3): In reactie op nieuwe dreigingen, zoals terugkerende strijders, en op initiatief van de Benelux-landen heeft de Raad Buitenlandse Zaken in 2017 Raadsconclusies aangenomen om de samenwerking met derde landen contraterrorisme en het voorkomen van radicalisering te intensiveren. Nederland heeft hierbij een initiërende en bemiddelende rol gespeeld.

Ad 4): In 2017 is binnen de Raad, mede dankzij Nederlandse inzet, overeenstemming bereikt over toetreding van de Raad tot een verplicht transparantieregister van de drie instellingen. In dit kader zal de Raad binnenkort met de andere instellingen in onderhandeling treden voor het afsluiten van een interinstitutioneel akkoord. Tevens is in december het register voor gedelegeerde handelingen gerealiseerd waarmee besluitvorming op dit vlak inzichtelijker wordt.

In 2017 was Nederland met aanwezigheid van drie bewindslieden hoog vertegenwoordigd bij de vijfde top tussen Afrikaanse landen en EU-lidstaten. Tijdens deze top is gesproken over gezamenlijke uitdagingen zoals migratie, veiligheid en stabiliteit, en over gezamenlijke kansen zoals het stimuleren van private en publieke investeringen in Afrika met het oog op het creëren van banen voor jeugd. De Minister benadrukte de Nederlandse pakketbenadering op migratie die zich richt op een geïntegreerde aanpak met aandacht voor grondoorzaken, terugkeerbeleid, irreguliere migratie en reguliere migratie. Tijdens de top vastgestelde prioriteiten voor het EU-Afrika partnerschap omvatten meer investeringen in Afrika, versterkte inzet op vrede en veiligheid, migratie en mobiliteit en goed en effectief bestuur.

Ten slotte vormde de vormgeving van de Britse uittreding uit de Unie een belangrijke uitdaging voor de Europese samenwerking in 2017. Na de kennisgeving in maart 2017 zijn de onderhandelingen over het Britse uittreden uit de EU formeel van start gegaan. Krachtens artikel 50 EU-verdrag is vervolgens onderhandeld over een terugtrekkingsakkoord, waarbij het zwaartepunt lag bij het nakomen van de aangegane financiële verplichtingen door het Verenigd Koninkrijk, de rechten van burgers en de grens tussen Ierland en Noord-Ierland. Na onderhandelingen tussen de EU27 en het Verenigd Koninkrijk hebben de Europese regeringsleiders in december 2017 vastgesteld dat op deze onderwerpen voldoende vooruitgang was geboekt om te starten met de tweede fase van de onderhandelingen, over een overgangsregeling en een kader voor de toekomstige relatie.

Nederland en de overige lidstaten hechten eraan dat de Brexit-onderhandelingen in opeenvolgende fases plaatsvinden. De Nederlandse belangen zullen daarbij steeds scherp in het oog worden gehouden en de periode van onzekerheid voor burgers en bedrijven zal zo kort mogelijk moeten zijn. Hoe de toekomstige betrekkingen met het Verenigd Koninkrijk eruit komen te zien is nog onduidelijk. Nederland vindt het wenselijk om ook in de toekomst een nauwe relatie met het Verenigd Koninkrijk te onderhouden, niet alleen op het gebied van handel, maar ook op het terrein van veiligheid, zowel binnen als buiten de Unie.

In het proces van hervestiging van de Europese agentschappen in het kader van de uittreding van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie hadden 19 lidstaten waaronder Nederland zich kandidaat gesteld voor de hervestiging van het Europees Medicijnagentschap (EMA). Na een intensieve campagne viel tijdens de Raad Algemene Zaken het besluit dat het EMA naar Amsterdam gaat.

... voor een wereld die veiliger is...

De gebeurtenissen in Rotterdam rondom het bezoek van een Turkse Minister in maart zorgden voor een bekoelde bilaterale relatie met Turkije, met verminderde diplomatieke en politieke contacten tot gevolg, alsmede de afwezigheid van de Nederlandse ambassadeur in Ankara.

Met het aantreden van de nieuwe Amerikaanse regering is de Amerikaanse houding ten aanzien van de trans-Atlantische samenwerking transactioneler van aard geworden. Tegelijkertijd blijft staan dat trans-Atlantische samenwerking afgelopen decennia cruciaal is geweest voor onze veiligheid en welvaart, aan beide zijden van de oceaan. De Verenigde Staten zijn een onmisbare partner voor Nederland. Buitenlandse Zaken laat zich leiden door de Nederlandse belangen die op een groot aantal dossiers gebaat zijn bij goede samenwerking met alle gelederen van de VS-autoriteiten. Daar waar Amerikaanse koerswijzigingen indruisen tegen de Nederlandse belangen of waarden spreken we ons uit. Zoals Nederland deed na het uittreden van de VS uit het Klimaatakkoord, of na de eerste afkondiging van het VS inreisverbod. Ook dat hoort bij goed partnerschap.

Multilaterale samenwerking, inclusief Nederlandse inspanningen in missies

Nederland heeft in 2017 diverse bijdragen geleverd aan missies in internationaal verband. Waar Nederland militair bijdraagt aan crisisbeheersing gebeurde dit ook in 2017 in het kader van een geïntegreerde benadering, met aandacht voor de onderlinge samenhang en integratie van interventies op het gebied van veiligheid, rechtsorde, het versterken van overheidsstructuren, sociaaleconomische ontwikkeling en bevordering van het politieke proces.

De trends op het gebied van internationale veiligheid vereisen dat Nederland verantwoordelijkheid neemt en actief bijdraagt aan internationale inspanningen om die instabiliteit het hoofd te bieden en de internationale rechtsorde te beschermen. Nederland heeft in 2017 dan ook een bijdrage geleverd aan de strijd tegen IS via de anti-IS coalitie, de VN-missie MINUSMA in Mali, en in NAVO-verband de Resolute Support missie in Afghanistan en Enhanced Forward Presence in Litouwen. Nederland gaf ook impulsen aan de EU-NAVO samenwerking, zoals door het initiëren van het Cross Border Military Mobility project. In 2017 werden ook forse stappen gezet op het vlak van het EU Gemeenschappelijke Veiligheids- en Defensiebeleid (GVDB), waarbij Nederland een actieve bijdrage leverde aan de ontwikkeling van de permanent gestructureerde samenwerking (PESCO), het peer-review systeem CARD en het Europees Defensie Fonds.

Veiligheidsraad

De campagne van het Koninkrijk der Nederlanden voor een zetel in de Veiligheidsraad resulteerde in de verkiezing van het Koninkrijk in de Veiligheidsraad voor het jaar 2018. Het Koninkrijk deelt daarmee de zetel 2017–2018 met Italië, die in 2017 zitting nam. Het afgelopen jaar stond voor het Koninkrijk dan ook enerzijds in het teken van samenwerking met Italië en anderzijds van de voorbereiding op het eigen lidmaatschap. De samenwerking met Italië kreeg gestalte in een Joint Statement, waarin gedeelde prioriteiten werden benoemd: conflictpreventie, verbetering vredesoperaties, burgerbescherming en rechtstaat en rekenschap. Migratie werd hier later aan toegevoegd als prioriteit. Gedurende het jaar slaagde het Koninkrijk erin om deze prioriteiten op hoog niveau onder de aandacht te brengen. Onder meer tijdens het Staatsbezoek aan Italië werd aandacht besteed aan migratie. Ook werkte het Koninkrijk in 2017 actief aan de voorbereiding van een initiatief om mensensmokkel en mensenhandel vanuit Libië tegen te gaan door middel van VN-sancties dat begin 2018 tot resultaat moet leiden.

Met het oog op de eigen zetel in 2018 stelden de vier landen van het Koninkrijk brede inzet en prioriteiten vast, te weten conflictpreventie en grondoorzaken van conflict, betere burgerbescherming en verhoogde impact van vredesoperaties, en rekenschap en rechtstaat. Tijdens het eerste debat met de nieuwe Secretaris-Generaal van de VN (SGVN) Guterres, sprak de Minister van Buitenlandse Zaken in de Veiligheidsraad over het belang van conflictpreventie. De Minister-President benadrukte diezelfde boodschap in september in de Algemene Vergadering van de VN, waar hij eveneens sprak over Nederlandse ervaringen met een geïntegreerde benadering van vredesoperaties. In december informeerde de Minister van Buitenlandse Zaken de Veiligheidsraad over de in Nederland georganiseerde Planetary Security Conference en wees op de niet langer te negeren link tussen klimaatverandering en veiligheid. Tijdens het ontvangst van de SGVN Guterres in Nederland in december kwamen de prioriteiten van het Koninkrijk uitgebreid aan bod in de gesprekken. De lobby van het Koninkrijk voor Voorzitterschappen van zogeheten «subsidiary organs» (werkgroepen en comités) leidde tot toewijzing aan het Koninkrijk van het Voorzitterschap van het Democratic People's Republic of Korea (DPRK) sanctie-comité en het mechanisme dat toeziet op de implementatie van het Joint Comprehensive Plan of Action (de «Iran-deal»).

Migratie

Ook in 2017 stond migratie hoog op de politieke agenda. Het kabinet heeft de integrale migratie-aanpak verder vormgegeven via samenwerking met partners en een inzet van maatregelen op alle punten van de route: in Nederland, Europa, transitlanden, herkomstlanden en opvanglanden. Gezamenlijk is gewerkt aan de aanpak van grondoorzaken, terugkeerbeleid, het verbeteren van bescherming en opvang in de regio van vluchtelingen en kwetsbare migranten en het tegengaan van irreguliere migratie. Het kabinet heeft voor Buitenlandse Zaken en Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking samen incidenteel in 2017 EUR 50 miljoen extra beschikbaar gesteld waarvan EUR 10 miljoen voor veiligheid en stabiliteit op de BZ-begroting en EUR 40 miljoen voor migratiesamenwerking en bescherming en opvang in de regio op de BHOS-begroting. Hiermee is ingezet op het beperken van irreguliere migratie, het terugdringen van grensoverschrijdende criminaliteit en terreurdreiging, en de opvang van vluchtelingen in de regio.

Binnen Europa heeft Nederland zich ingezet voor een effectief, toekomstbestendig en solidair Europees asielsysteem. Lidstaten konden in 2017 niet tot overeenstemming komen over de herziening van het Gemeenschappelijk Europees asielstelsel. In 2018 zullen de onderhandelingen worden vervolgd. Ter versterking van het Europese grens- en kustwachtagentschap Frontex heeft Nederland personeel en materieel beschikbaar gesteld aan de flexibele pools en tot eind 2017 additionele capaciteit in de vorm van een Border Security Team (BST). In VN-verband is het proces gestart om te komen tot een Global Compact for Migration en een Global Compact on Refugees in 2018. Onder de Europese afspraken over herplaatsing zijn 1.754 migranten overgebracht naar Nederland vanuit Griekenland en 891 migranten vanuit Italië. Terugkeer van afgewezen asielzoekers vanuit Griekenland naar Turkije blijft achter doordat het Griekse asielsysteem niet volgens verwachting functioneert.

De Centraal Mediterrane Route kreeg in 2017 in het externe migratiebeleid van Nederland en de EU steeds meer nadruk en de inspanningen zijn sterk geïntensiveerd. Met resultaat. Irreguliere aankomsten van migranten in Italië daalden van 181.436 in 2016 tot 119.369 in 2017. Het aantal (vermoedelijke) verdrinkingen op deze route daalde van 4.578 tot 2.856. De focus van het EU-beleid is steeds meer op Noord-Afrika (en Italië). De omstandigheden van migranten in Libië kregen in 2017 terecht veel aandacht. Het kabinet heeft zich met succes – samen met de EU, VN, Afrikaanse herkomstlanden, IOM en UNHCR ingezet om deze te verbeteren en migranten een uitweg te bieden door vrijwillige terugkeer te faciliteren. Het kabinet heeft hiervoor ook extra middelen vrijgemaakt. In totaal zijn met hulp van IOM in 2017 meer dan 19.000 migranten vanuit Libië teruggekeerd naar hun herkomstlanden. Nederland heeft in 2017 EUR 11,3 miljoen bijgedragen aan programma’s voor terugkeer en herintegratie, voor migranten die zijn gestrand in Libië andere Noord-Afrikaanse landen.

Voor de Oostelijke Mediterrane route was in 2017 de voortgaande uitvoering van de EU-Turkije Verklaring van belang, die heeft gezorgd voor een drastische afname van het aantal aankomsten in Griekenland (2017: 29.718; 2016: 173.450). In het kader van de uitvoering van de afspraken is uit de Faciliteit voor Vluchtelingen in Turkije EUR 2,75 miljard gecontracteerd waarvan meer dan EUR 1,78 miljard is uitgekeerd ter financiering van projecten ten behoeve van vluchtelingen in Turkije.

In 2017 heeft de EU verdere invulling gegeven aan het EU-partnerschapsraamwerk met derde landen. Met de vijf prioriteitslanden in Afrika – Senegal, Mali, Niger, Nigeria en Ethiopië – is gewerkt aan brede partnerschappen. Vooral in Niger heeft dit geleid tot een effectievere aanpak van mensensmokkel. Nederland heeft via de steun aan de EUCAP Sahel-missies in Mali en Niger bijgedragen aan civiele capaciteitsversterking van nationale autoriteiten op het gebied van vrede, veiligheid, stabiliteit en de strijd tegen irreguliere migratie. De goedkeuring van programma’s gefinancierd uit het EU Emergency Trust Fund (EUTF) heeft in 2017 vaart gekregen en eind 2017 is voor een totaal bedrag van ca. EUR 2,4 miljard aan programma’s goedgekeurd. Nog onvoldoende resultaten zijn geboekt bij de terug- en overname van uitgeprocedeerde asielzoekers die illegaal in de EU verblijven door landen van herkomst. Nederland heeft hier blijvende aandacht voor gevraagd. De politieke dialoog over migratie tussen de EU en de Afrikaanse Unie kreeg een belangrijke impuls op de eerdergenoemde AU-EU top.

Terrorisme

Ook het afgelopen jaar werden veel landen, zowel binnen Europa als daarbuiten, geconfronteerd met terroristische aanslagen. Terrorismebestrijding bleef ook in 2017 een prioriteit. Diplomatie is gericht op preventie en vanwege de grensoverschrijdende dreiging is samenwerking met andere landen dan ook noodzakelijk. In voorgaande jaren lag de nadruk op het voorkomen van uitreis van strijders. Als gevolg van het verdrijven van IS uit Syrië en Irak is dit jaar ingezet op de aanpak van terugkerende strijders en hun families.

Dankzij de leidende rol van Nederland in verschillende multilaterale fora, zoals het Global Counterterorrism Forum (GCTF) en de Anti IS Coalitie, heeft Nederland kunnen bijdragen aan het versterken van de internationale aanpak van terugkeerders. Hierbij heeft Nederland zowel ingezet op het verbeteren van informatiedeling als op bewijsvergaring en vervolging en reïntegratie van buitenlandse strijders.

Een netwerk van diplomaten dat zich sinds 2016 specifiek bezighoudt met het bestrijden van gewelddadig extremisme, draagt bij aan een beter begrip van de situatie in risicolanden en identificatie van mogelijkheden voor capaciteitsopbouw. Mede dankzij hun inspanningen worden landen ondersteund in hun aanpak, bijvoorbeeld bij het opstellen van een nationale contra-terrorismestrategie. Dit geldt ook de uitvoering van het Prevention/Countering Violent Extremism strategie van de Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties.

Om terroristen in hun financiële bewegingsruimte te beperken, is in 2017 opnieuw een groot aantal bankrekeningen en bezittingen bevroren. Focus lag daarbij op uitreizigers in het buitenland en complementariteit met andere strafrechtelijke en bestuurlijke maatregelen. Het aantal namen van personen en organisaties op de nationale sanctielijst terrorisme kwam daarmee op 138; een vervijfvoudiging in 3 jaar.

Nucleaire wapenbeheersing

2017 was een bewogen jaar op het gebied van nucleaire ontwapening en non-proliferatie. Nederland nam deel aan de VN-onderhandelingen in New York over een internationaal verbod op kernwapens en heeft zich daar actief ingezet om een dergelijk verbod in overeenstemming te brengen met onze NAVO-verplichtingen. De uiteindelijke tekst voldeed niet aan de Nederlandse criteria, zodat Nederland het verdrag niet kon steunen. 2017 was ook het jaar waarin de crisis met Noord-Korea escaleerde. Tegelijkertijd kreeg Nederland voor 2018 het voorzitterschap van het sanctiecomité DPRK van de VNVR en het Iran/Joint Comprehensive Plan of Action facilitatiemechanisme toebedeeld, en heeft de daarvoor vereiste capaciteit en informatiepositie dit jaar opgebouwd. Positief was dat het door Nederland voorgezeten voorbereidend comité van de toetsingsconferentie van het non-proliferatieverdrag (NPV PrepCom) boven verwachting goed verliep. Het belang van deze PrepCom was groot vanwege de cruciale rol van het NPV op nucleair ontwapenings- en non-proliferatiegebied en het mislukken van de laatste toetsingsconferentie van dit verdrag in 2015. Hoewel door bestaande spanningen tussen lidstaten de verwachtingen laag waren, werd de bijeenkomst onder Nederlands leiderschap een succes. Ook op het gebied van nuclear security is veel gebeurd, zoals de succesvolle voltooiing van het Nederlandse coördinatorschap van Global Initiative to Combat Nuclear Terrorism en de daaropvolgende benoeming van Nederland als speciaal adviseur; ook is in 2017 de Nuclear Security Contact Group geïnstalleerd.

Syrië / Irak

Het voortdurende conflict in Syrië is één van de belangrijkste oorzaken van grensoverschrijdend terrorisme en aanhoudende migratie. In 2017 heeft het Syrische regime onder leiding van Assad – met steun van bondgenoten Rusland en Iran – een groot deel van het Syrische grondgebied in handen gekregen. Mede vanwege de sterke militaire positie was er het afgelopen jaar geen bereidheid van het regime om te onderhandelen over duurzame vrede.

Alleen een politieke oplossing kan leiden tot duurzame vrede in Syrië. Nederland heeft de afgelopen jaren bijgedragen aan het vredesproces door onder andere ondersteuning van deelname Syrische oppositie aan de vredesbesprekingen en ondersteuning van het kantoor van VN-gezant Staffan De Mistura. Tevens maakte Nederland actief deel uit van de anti-IS coalitie. In Syrië heeft Nederland eveneens een bijdrage geleverd aan de ondersteuning van de oppositie, onder andere door financiering van de White Helmets en de Free Syrian Police. Vanwege de grote vluchtelingenstroom naar de buurlanden van Syrië, werden extra middelen vrijgemaakt voor opvang in de regio.

In 2017 zijn er grote vorderingen gemaakt in de strijd tegen IS. Mosul en Raqqa zijn bevrijd, en op 9 december riep Irak de overwinning op IS uit. Hoewel IS niet meer in staat lijkt als reguliere strijdmacht op te treden, is de dreiging die IS vormt voor Irak niet verdwenen. Daarom heeft Nederland de bijdrage aan de anti-IS Coalitie verlengd tot eind 2018, inclusief de hernieuwde inzet van Nederlandse F-16’s. In 2017 heeft Nederland bijgedragen met trainers die zowel Iraakse special forces als Koerdische Peshmerga bijstonden. Daarnaast verzorgde Nederland de force protection van het Belgische F-16 detachement.

Na het heroveren van grondgebied dat in handen was van IS, besteedt Irak inmiddels meer aandacht aan het vervolgen van (voormalige) IS-strijders voor hun misdaden. Zo heeft de VN Veiligheidsraad, met steun van Nederland, een resolutie aangenomen waarmee een onderzoeksteam wordt opgericht dat Irak moet ondersteunen in het berechten van misdaden gepleegd door IS. Ook zijn er 2,8 miljoen Iraakse vluchtelingen weer naar huis teruggekeerd. Nederland heeft hieraan bijgedragen door gebieden weer bewoonbaar te maken onder meer door ontmijningsprogramma’s en door het Funding Facility for Stabilisation van de UNDP te steunen. Eind 2017 heeft Nederland EUR 12 miljoen extra bijgedragen aan dit fonds. Ook heeft Nederland EUR 11,9 miljoen aan humanitaire hulp bijgedragen via het VN Humanitarian Pooled Fund en de Dutch Relief Alliance.

Libië

Nederland heeft zich in 2017 ingezet om een politieke oplossing tussen verschillende Libische instituties en partijen dichterbij te brengen. In mei en juli heeft Nederland verkennende onderhandelingen en gesprekken tussen de fractieleiders en belangrijke leden van de House of Representatives en High Council of State georganiseerd in Den Haag. Deze gesprekken zijn ondersteunend geweest aan de formele onderhandelingen die van start zijn gegaan in het najaar onder leiding van de nieuwe VN-gezant. Om de Nederlandse inzet op Libië te kunnen vergroten, heeft Nederland sinds oktober een diplomatieke antenne geopend in Tripoli.

Jemen

Ook in 2017 heeft Nederland zich ingezet voor verbetering van de verder verslechterde situatie in Jemen. Door leiderschap van Nederland tijdens de zitting van de Mensenrechtenraad (MRR) in september is een resolutie aangenomen die besluit tot een onderzoek naar alle mensenrechtenschendingen en schendingen van internationaal humanitair recht door een Group of Eminent Experts. Ook in de EU heeft Nederland zich ingezet, bijvoorbeeld door agendering van Jemen tijdens de Raad Buitenlandse Zaken van april. Op Nederlands initiatief heeft de EU twee rondes van demarches uitgevoerd bij betrokken partijen waarbij humanitaire toegang en hervatting van het politieke proces zijn benadrukt. In EU-kader pleitte Nederland voor een zeer restrictief wapenexportbeleid voor landen die actief zijn in de oorlog in Jemen. Daarnaast blijft Nederland humanitaire hulp bieden, en wordt het OS-programma voor zover mogelijk voortgezet. Als onderdeel daarvan financiert Nederland ook verschillende track II initiatieven, en het kantoor van de VN-gezant voor Jemen.

MOVP

Het kabinet heeft zich in 2017 ingezet voor het behoud en de totstandkoming van de twee-statenoplossing. De situatie ter plekke verslechterde, met verdere uitbreiding van nederzettingen, waardoor ontwikkeling van de Palestijnse economie werd beperkt. Tevens was er sprake van aanhoudend geweld en opruiende uitspraken van leiders van beide partijen. Na het Amerikaanse besluit om Jeruzalem te erkennen als hoofdstad van Israël namen de spanningen ter plaatse toe. In Gaza was er sprake van een steeds zorgwekkendere humanitaire en economische situatie. Hamas ging door met herbewapening en aanleg van tunnels. De Palestijnse Autoriteit beperkte diens steun aan Gaza. Israël gaf aanzienlijk minder vergunningen aan Gazanen om Gaza te mogen verlaten. Lichtpuntje was de groeiende export van landbouwproducten uit Gaza, mede dankzij de door Nederland gedoneerde scanners en steun aan de landbouwsector en de eerste stappen op weg naar terugkeer van de Palestijnse Autoriteit naar Gaza, te beginnen met de overdracht van de grensovergangen.

Tegen deze achtergrond heeft Nederland zich ingezet om een klimaat te scheppen waarin onderhandelingen hervat zouden kunnen worden. Het door Nederland in 2016 opgezette overleg tussen Israëlische en Palestijnse experts in water, energie en grensovergangen is met succes voortgezet met enkele concrete resultaten. Ook zijn projecten ondersteund waarbij mensen uit de Israëlische en Palestijnse samenleving met elkaar in contact komen, om van onderaf draagvlak te creëren voor vrede.

Sahel

Ook in 2017 droeg Nederland bij aan het bevorderen van stabiliteit in de Sahel-regio. Deze regio kampt met uitdagingen die een directe impact hebben op Nederland: irreguliere migratie, terrorisme, grensoverschrijdende criminaliteit zoals mensen-, drugs- en wapensmokkel. Vanwege het toenemende belang van de Sahel-regio besloot Nederland in 2017 de presentie ter plekke uit te breiden door in januari 2018 een diplomatieke antenne in Niger te openen.

Sahel-landen nemen zelf in toenemende mate verantwoordelijkheid voor de regionale veiligheid en stabiliteit. Burkina Faso, Mali, Mauritanië, Niger en Tsjaad richtten gezamenlijk een regionale troepenmacht op om grensoverschrijdende dreigingen aan te pakken en de veiligheid in grensregio’s te waarborgen. Nederland zegde vijf miljoen euro steun toe voor de verdere operationalisering van de troepenmacht alsook de waarborging van mensenrechten en aansluiting bij de rechtsstaat. Nederland ondersteunde via diplomatieke kanalen de aanname van twee resoluties omtrent de G5-troepenmacht. Nederland steunt ook het regionale Sahel-programma van het United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC).

In Mali wist de VN-missie MINUSMA, mede dankzij de inzet van ongeveer 300 Nederlandse militairen, verdere destabilisatie te voorkomen in de delen van het Noorden. Het Malinese vredesproces maakte kleine stappen voorwaarts, maar vordert te traag, onder andere door gebrek aan welwillendheid van verschillende betrokken partijen. In het centrum van het land verslechterde de situatie door toenemende activiteit van terroristische groeperingen. In de VN-veiligheidsraad werd op 29 juni het vernieuwde MINUSMA-mandaat aangenomen waarin Nederland ook enkele aandachtspunten opgenomen wist te krijgen. Hierbij ging het vooral om het belang van voldoende capaciteiten voor de missie. Op 5 september nam de raad een sanctieregime aan om partijen en individuen die het Malinese vredesproces belemmeren aan te pakken.

Venezuela en Koninkrijk

Aandacht ging uit naar de voortdurende politieke en humanitaire crisis in Venezuela met speciale aandacht voor de gevolgen voor de Caribische delen van het Koninkrijk. De inzet daarbij was om de Venezolaanse regering en oppositie te bewegen om gezamenlijk tot een vreedzame oplossing te komen. Op 6 september raasde orkaan Irma over de bovenwindse eilanden van ons Koninkrijk Sint Maarten, Saba en Sint Eustatius. De schade was enorm, niet alleen aan huizen en infrastructuur maar ook werd de vooral op toerisme gebaseerde economie grotendeels platgelegd. Vanuit Nederland en ook de benedenwindse eilanden is ruimhartig noodhulp geboden en voor hulp bij de wederopbouw heeft Nederland een fonds bij de Wereldbank gecreëerd. Voor een efficiënte aanpak van het herstel van Sint Maarten zijn ook de relatie met Frankrijk en de Europese Unie van belang.

Oostflank Europa

De Oostflank van Europa kenmerkt zich sinds 2014 nadrukkelijk door instabiliteit. Ook in 2017 heeft het optreden van Rusland, in de regio ten oosten van de Europese Unie, en dan met name in Oekraïne, destabiliserend gewerkt. Het afgelopen jaar is nauwelijks voortgang geboekt in de implementatie van de Minsk-afspraken om een einde te maken aan de gevechten in het oosten van Oekraïne. Zo lang deze afspraken niet volledig geïmplementeerd zijn, kan er geen sprake zijn van het verlichten van de EU-sancties. De sancties gericht op het optreden van Rusland in zowel Oost-Oekraïne als op de Krim zijn in 2017 verlengd. In Internationale gremia heeft Nederland ook in 2017 haar zorg over de mensenrechtenschendingen op de Krim uitgesproken. Wat betreft Rusland heeft Nederland de lijn, gericht op «druk en dialoog», voortgezet.

In 2017 versterkte Nederland de diplomatieke capaciteit in de regio ten oosten van de Europese Unie met de opening van ambassadekantoren en plaatsing van Tijdelijk Zaakgelastigden in Minsk en Chisinau. De openingen stonden tevens in het teken van 25 jaar diplomatieke betrekkingen tussen Nederland en beide landen. Op 24 november 2017 vond in Brussel de Top Oostelijk Partnerschap plaats. Namens Nederland heeft de Minister van Buitenlandse Zaken gewezen op het belang van rechtsstaatontwikkeling, inclusief corruptiebestrijding en respect voor mensenrechten, wat eveneens zal bijdragen aan de economische ontwikkeling van de regio. In de Slotverklaring van de Top is, op initiatief van Nederland, verwezen naar het besluit bij het EU-Oekraïne Associatie Akkoord met de juridisch verbindende interpretatie van het Akkoord om de belangrijkste zorgen te adresseren zoals die in het Nederlandse referendumdebat naar voren zijn gekomen. Op 1 september 2017 is het Associatie Akkoord met Oekraïne volledig in werking getreden.

Voor de MH17 lag de nadruk in 2017 op de manier waarop vervolging en berechting van de daders vorm zullen krijgen. Op 5 juli kondigden de landen wiens opsporingsautoriteiten samenwerken in het Joint Investigation Team (JIT) gezamenlijk aan dat de vervolging en berechting van de verantwoordelijken voor het neerhalen van vlucht MH17 zal plaatsvinden in Nederland. Nederland tekende op 7 juli een bilateraal verdrag met Oekraïne, waarmee zeker wordt gesteld dat Nederland voor alle 298 slachtoffers zal kunnen vervolgen, ongeacht hun nationaliteit. Op 20 september tenslotte tekenden de JIT-landen een Memorandum of Understanding over politieke samenwerking, waarmee ze zich duurzaam aan de vervolging en berechting van verdachten verbinden en afspreken om zich gezamenlijk te blijven inzetten voor de uitvoering van resolutie 2166 van de VN-Veiligheidsraad.

Consulaire diplomatie

Met 19,1 miljoen buitenlandse reizen door Nederlandse toeristen groeit het belang van goede consulaire dienstverlening, een kerntaak van het Ministerie, ook verwoord in het nieuwe regeerakkoord. Mede door het amendement-Sjoerdsma wordt concreet ingezet op verdere modernisering van de consulaire dienstverlening aan Nederlanders in het buitenland. De nadruk ligt vanaf 2017 op het digitaliseren van verouderde IT-systemen. Zo is in 2017 de nieuwe informatieservice voor Nederlanders in het buitenland geïntroduceerd. Mede door de vernieuwde website en de 24/7-Reisapp waren er in 2017 meer dan 700.000 directe Nederlandse en buitenlandse contacten met reizigers. Ook werden de BZ-reisadviezen meer dan 2,4 miljoen keer geraadpleegd en werden 2.300 nieuwe consulaire gevallen behandeld. Er is nog ruimte voor verbetering van de dienstverlening. Zo blijkt 70% van de Nederlandse reizigers zich niet of nauwelijks voor te bereiden op vertrek naar het buitenland. Het Ministerie zet zich samen met partners in dit te verbeteren. De dienstverlening door het BZ 24/7 contactcenter wordt door de Nederlandse burger goed beoordeeld met een 8,6. Ook in nood- en crisissituaties konden Nederlanders blijven rekenen op hulp van het Ministerie. Bij calamiteiten en crises zoals de aanslagen in onder andere Barcelona, Londen en Manchester, maar ook de tropische storm Irma in het Caraïbisch gebied, stond het Ministerie paraat om Nederlanders consulair bij te staan. Conform het amendement-Ten Broeke heeft het Ministerie in de zomer een Eenheid Huwelijksdwang opgericht, die expertise binnen het Ministerie bundelt en de capaciteit voor de aanpak van huwelijksdwang vergroot.

Nederland blijft een aantrekkelijke (zaken)reisbestemming. Aan buitenlandse toeristen, studenten en zakenreizigers werden in 2017 bijna 700.000 visa verstrekt, een stijging van ruim 11% ten opzichte van 2016. Onverminderde aandacht blijft uitgaan naar de modernisering en de verbetering van deze dienstverlening. Sinds 2017 zijn er pilots in Kampala en Santo Domingo, waarbij visumaanvraagformulieren digital aan de klant worden aangeboden. Naast de uitbreiding van het aantal aanvraagkantoren zet het Ministerie van Buitenlandse Zaken ook in op de uitbesteding van paspoortaanvragen in het buitenland. De pilot in Edinburgh is naast vervolgaanvragen voor Nederlandse paspoorten uitgebreid met de mogelijkheid tot inname van eerste paspoortaanvragen, waarbij ook de kostprijs wordt onderzocht.

... die rechtvaardiger is...

Mensenrechten

Nederland heeft in 2017 ingezet op versterking van mensenrechten. De focus lag op de volgende prioritaire thema’s: mensenrechtenverdedigers, gelijke rechten voor lesbiennes, homo’s, biseksuelen, transgenders en intersekse personen (LHBTI), gelijke rechten voor vrouwen, vrijheid en meningsuiting (off- en online), de vrijheid van godsdienst en levensovertuiging, ernstigste schendingen (waaronder doodstraf en marteling), mensenrechten en ontwikkeling, en mensenrechten en bedrijfsleven.

Nederland heeft op LHBTI-vlak in juni 2017 het voorzitterschap van de Equal Rights Coalition (ERC) overgedragen van Nederland en Uruguay aan Canada en Chili en hierdoor is de continuïteit van de coalitie bestendigd. Nederland heeft met 22 andere leden van de Equal Rights Coalition in een publieke verklaring Rusland aangesproken om onafhankelijk onderzoek te verrichten naar de vervolging van LHBTI’s in Tsjetsjenië. Dit was het eerste publieke statement van de ERC.

In 2017 is het Nederlandse Shelter City-initiatief uitgebreid met opvangmogelijkheden in Costa Rica, Georgië en Tanzania. Hierdoor is ook tijdelijke opvang in de regio mogelijk voor mensenrechtenverdedigers.

De aanpak van straffeloosheid van geweld tegen journalisten was een prioriteit binnen het mensenrechtenbeleid. Mede dankzij Nederlandse inzet is het aantal landen dat rapporteert aan UNESCO over de juridische voortgang van omgekomen journalisten gestegen naar 74% in 2017. Via het Mensenrechtenfonds zijn wereldwijd projecten ondersteund met als doel het beschermen en bevorderen van mensenrechten wereldwijd. RNW Media is in 2017 conform planning begonnen met de uitvoer van het nieuwe transitieprogramma dat wordt gefinancierd uit het Mensenrechtenfonds.

Internationale Rechtsorde

In 2017 zijn de (verplichte) financiële bijdragen aan de instellingen gerealiseerd, evenals de bijdragen op het gebied van draagvlakversterking van het Internationaal Strafhof, Responsibility to Protect (RToP), het Trustfund for Victims van het ICC en andere kleinschalige initiatieven ter bevordering van de ontwikkeling van de internationale rechtsorde. Nederland heeft, als verdragspartij en gastland, het Internationaal Strafhof actief gesteund. Een belangrijk resultaat is dat de rechtsmacht van het Strafhof in 2017 is uitgebreid met het «misdrijf van agressie». Hierdoor kan het Hof in de toekomst (voor de eerste keer na Neurenberg en Tokyo) agressie door staten die het amendement hebben geratificeerd, vervolgen. Met steun van Nederland kon het IIIM (Bewijzenbank Syrië) zijn werkzaamheden in 2017 beginnen.

Het Joegoslavië Tribunaal sloot in 2017 na 24 jaar zijn deuren. Mede door de jarenlange (financiële) steun van Nederland kon het Tribunaal een belangrijke bijdrage leveren aan de ontwikkeling van de Internationale Rechtsorde en heeft het een groot aantal oorlogsmisdadigers kunnen berechten.

Een arbitraal tribunaal onder auspiciën van het Permanent Hof van Arbitrage stelde op 10 juli 2017 in de einduitspraak in de Arctic Sunrise-zaak een schadevergoeding met rente vast die Nederland inmiddels heeft gevorderd op Rusland.

Dankzij een intensieve lobby van onder meer Nederland is het aantal landen toegenomen dat een multilateraal verdrag voor rechtshulpverlening en uitlevering bij internationale misdrijven (MVRUIM) steunt. Tijdens de voorbereidende conferentie in Nederland is de basis gelegd voor het starten van de onderhandelingen in 2018.

Mensenrechtenraad

In 2017 was Nederland voor het laatste jaar lid van de VN-Mensenrechtenraad. In dit jaar zijn mede door Nederlandse inspanning de onderzoeksmandaten voor o.a. Myanmar, Syrië, Zuid-Soedan, Burundi, en Libië versterkt. Het eerder genoemde resultaat op Jemen heeft de verwachting overtroffen In een bijzondere zitting van de Mensenrechtenraad veroordeelden Nederland en de EU de grootschalige mensenrechtenschendingen tegen de Rohingya waarvan inmiddels meer dan 650.000 in Bangladesh hun toevlucht hebben gezocht sinds augustus 2017. In AVVN werd met actieve Nederlandse inzet overeenstemming gevonden over de nieuwe Speciale Gezant voor Myanmar, mede in nauwe samenwerking met niet-Westerse landen.

... en die toekomstbestendiger is.

Cyber- en internetbeleid

De stabiliteit in het digitale domein werd in 2017 steeds vaker ondermijnd door statelijke actoren en criminelen die kwetsbaarheden die digitalisering met zich mee brengt uitbuiten. Gezien het grote Nederlandse belang bij een stabiel cyberspace heeft het Ministerie in 2017 de internationale inspanningen in het digitale domein vervat in een strategisch kader, de Internationale Cyberstrategie «Digitaal bruggen slaan». Nederland was voor het eerst vertegenwoordigd door een expert in de VN Governmental Group of Experts (UNGGE). De groep heeft in 2017 geen consensus rapport kunnen presenteren vanwege verschillen in opvatting over de toepassing van internationaal recht in het digitale domein. Nederlandse inspanningen om de visie van een vrij, open en veilig internet geagendeerd te krijgen op de Global Conference on Cyberspace (GCCS) die in november in New Delhi plaatsvond waren succesvol.

De Minister van Buitenlandse Zaken heeft tijdens de Munich Security Conference de Global Commission on the Stability of Cyberspace (GCSC) gelanceerd. De GCSC is nu de discussie in VN-verband tijdelijk is opgeschort, het belangrijkste forum waarin gedragsnormen in het digitale domein worden besproken door zowel gelijkgezinden, autoritaire staten, alsmede de private sector en de technische gemeenschap. Vermeldenswaardig is tevens de totstandkoming van het zogeheten Delhi Communiqué. Deze internationaal onderschreven agenda voor capaciteitsopbouw in het cyberdomein werd in november 2017 in Delhi middels het door Nederland in 2015 opgerichte Global Forum on Cyber Expertise (GFCE) gepresenteerd.

De 30 landen van de Freedom Online Coalition (FOC), die in 2011 door Nederland en de Verenigde Staten is opgericht, hebben hun gezamenlijke verklaring/joint statement over state-sponsored network disruptions gepubliceerd. Het FOC-statement is in twee gevallen succesvol ingezet: in Kenia hebben maatschappelijke organisaties en bedrijven de Keniaanse overheid gevraagd dit statement na te leven waarna de president voor de verkiezingen heeft gesteld dat Kenia het internet niet zou afsluiten en dit is ook niet gebeurd. Tijdens de onderhandelingen over de VN-resolutie over veiligheid voor journalisten bij de Algemene Vergadering van de VN is op initiatief van Nederland een nieuwe paragraaf opgenomen over de impact van network shutdowns voor het werk van journalisten. Dit werd gesteund door 30 landen uit alle VN-groepen.

Energie en klimaat

Het ministerie van Buitenlandse Zaken ondersteunt de voor klimaat verantwoordelijke minister (in Rutte II de minister van I&M, in Rutte III de minister van EZK) in de internationale klimaatonderhandelingen onder auspiciën van UNFCCC, met als hoogtepunt de jaarlijkse Conference of the Parties die dit jaar plaatsvond in Bonn in november (COP23). De Kamer is schriftelijk over de resultaten geïnformeerd.

Zoals onder kopje «Veiligheidsraad» al gememoreerd, was Nederland ook in 2017 gastheer van de Planetary Security conferentie, over de veiligheidseffecten van klimaatverandering. De conferentie werd uitgenodigd om in navolging van Nederland de The Hague Declaration on Planetary Security te onderschrijven, om zo actie te bevorderen op een aantal prioritaire thema’s en in bepaalde regio’s, in het bijzonder Mali, het Tsjaad-meer en Irak.

Diversificatie van energiebronnen heeft meer aandacht gekregen in ons beleid door een grotere inzet op hernieuwbare energie en op energiebesparing. Deze inzet is vooral geleverd bij de onderhandelingen over de Europese Energie Unie. Nederland heeft in september 2017 een Energie Transitie Faciliteit opgericht die een impuls wil geven aan de bilaterale samenwerking met een aantal landen in de MENA-regio op het gebied van de energietransitie en klimaatmitigatie.

Toekomstbestendige diplomatieke dienst

Nederlandse bedrijven en burgers zijn overal in de wereld actief en onze economie profiteert daarvan. De Nederlandse diplomatie helpt om wat we voor ons land willen, in het buitenland tot stand te brengen. Dat vraagt zowel om kennis van en binding met Nederland als een uitgebreid netwerk in de landen waar Nederland actief is. Voor het diplomatieke netwerk is in het regeerakkoord Rutte III extra geld beschikbaar gesteld, oplopend tot EUR 40 miljoen structureel.

De kerntaken van Buitenlandse Zaken, zoals verwoord in de missie van het ministerie, zijn een constante: bevorderen van veiligheid, rechtvaardigheid en welvaart. Wat wél verandert is de globale context zoals: democratisering, mensen/politiek richten zich naar binnen, digitalisering en globalisering. Om toonaangevend en maatschappelijk relevant te kunnen zijn in een wereld in beweging moet Buitenlandse Zaken zich voortdurend en snel kunnen aanpassen aan die veranderende en steeds complexer wordende omgeving. Dit gebeurt door te blijven leren en door de manier van (samen)werken continue verder te ontwikkelen.

In toenemende mate ondersteunt Buitenlandse Zaken alle internationaal werkende rijksambtenaren, bijvoorbeeld via de Academie voor Internationale Betrekkingen (AIB) voor opleidingen, en door het expertisecentrum Wereldwijd Werken | 3W bij uitzendingen naar het buitenland. Ook is er al een aantal jaren sprake van substantiele uitwisseling (om en nabij 5% van de personele bezetting) van medewerkers tussen Buitenlandse Zaken en andere departementen, ook op het niveau van het topmanagement, zo blijkt uit het sociaal jaarverslag HR-in-beeld. Moderne diplomatie vereist wereldwijd snel inspelen op de laatste ontwikkelingen en 24/7 samenwerken met belangrijke partners in binnen- en buitenland. Buitenlandse Zaken past het concept van «Het Nieuwe Werken» (HNW) toe, waarbij de kernwaarden samenwerken, verantwoordelijkheid geven en nemen, en resultaten behalen centraal staan. Het gebouw vraagt van de medewerkers de nodige gewenning. Tegelijk kent het gebouw nog problemen. Ook bestaat er twijfel of de 0,5-norm toereikend is voor de functionele behoefte van BZ.

Focusonderwerp: toetsbare beleidsplannen

De Tweede Kamer heeft «Toetsbare beleidsplannen» als focusonderwerp aangemerkt voor Jaarverslaglegging 2017. Onderdeel daarvan is de verbetering van doelmatigheid van uitgaven en het inzichtelijk maken van de resultaten die daarmee zijn beoogd en bereikt. Het evalueren van beleid is daarbij een belangrijk instrument. Het evalueren wordt gemakkelijker als daarmee al rekening wordt gehouden bij het maken van nieuwe beleidsplannen: door het duidelijk formuleren van de doelen van het beleid, de financiële gevolgen en, waar mogelijk, de verwachte doelmatigheid.

Najaar 2017, na het aantreden van het kabinet Rutte III, werd een begin gemaakt met nieuwe beleidsnota’s op het terrein van Buitenlandse Zaken. In het kader van geïntegreerd buitenlands beleid zullen deze nota’s nauw worden afgestemd met de nota Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, Defensienota, de kabinetsbrede Migratienota. Deze nota’s zullen naar verwachting in het voorjaar 2018 aan de Tweede Kamer kunnen worden aangeboden. Zij zullen de basis vormen voor verdere ontwikkeling en specificering van beleidsplannen en bestedingsvoorstellen op de diverse artikelen van de begroting voor Buitenlandse Zaken. Bij de totstandkoming van de nota en daaruit voortvloeiende beleids- en bestedingsplannen worden de afspraken in het Regeerakkoord om meer aandacht te besteden aan doelmatigheid en doeltreffendheid van het beleid meegenomen, waarbij ook aandacht zal zijn voor de toetsbaarheid van beleidsplannen. Ook zullen de lessen en conclusies van relevant evaluatief onderzoek worden meegenomen.

Resultaten en beleidsvoornemens op basis van eerdere beleidsdoorlichtingen worden bij de ontwikkeling van nieuw beleid en het verbeteren van de toetsbaarheid daarvan meegenomen. In 2017 werd onder de begroting van Buitenlandse Zaken de beleidsdoorlichtingen voor publieksdiplomatie opgeleverd. Onder de begroting voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking werd de beleidsdoorlichting voor het Budget Internationale Veiligheid afgerond, waarvan de conclusies deels ook inbreng zijn voor de ontwikkeling van hiervoor genoemde nota’s. De resultaten en beleidsvoornemens zullen worden meegenomen bij de ontwikkeling van relevante nieuwe nota’s.

In 2017 werden voor de Begroting van Buitenlandse Zaken geen nieuwe beleidsplannen en bestedingsvoorstellen ingediend.

Binnen het Ministerie van Buitenlandse Zaken werd in 2017 ook in meer algemene zin verder gewerkt aan het verbeteren van de kwaliteit van het proces van beleidsvorming en beleidsverantwoording. Zo werd een systeem van centrale advisering voor beleid opgezet, gericht op resultaatgerichte plannen, beleidsuitvoering en over het meewegen van financieel-economische factoren in beleid. In het kader van het programma Resultaatgericht Werken vond een doorlichting van de activiteitscyclus plaats en werden initiatieven genomen gericht op gedrags- en cultuuraspecten. Het doel hierbij is het stimuleren van de «lerende organisatie». In samenwerking met de Academie voor Internationale Betrekkingen (AIB) werd een leertraject «Beleid & Uitvoering voor startende beleidsmedewerkers» opgezet en werd een masterclass over dat onderwerp voor leidinggevenden verzorgd. Ook werd gewerkt aan online ondersteuning door het opzetten van een website en het verder uitbouwen van een toolbox voor de beleidscyclus. Voor de subsidieprogramma’s werd gewerkt aan verdere professionalisering van interne werkprocessen en standaardsetting. Een visie op de verbetering van de kwaliteit van de beleidscyclus en inrichten van toezichtmodellen daarop werd uitgewerkt, met daarin onder meer afspraken over rollen, taken en verantwoordelijkheden ter verbetering van het beleidsproces. Ter voorbereiding op de nieuwe cyclus van beleidsnota’s werd IOB (Internationaal Onderzoek en Beleidsevaluatie) verzocht een notitie op te stellen over de lessen uit eerdere evaluaties voor de ontwikkeling van nieuw beleid.