Toelichting

1. en 2. Uitgaven/ontvangsten 2019

De uitgaven over 2019 zijn uitgekomen op € 43.075.425.218,07 en de ontvangsten op € 1.397.627.118,44. In de departementale jaarrekening komen de uitgaven uit op € 43.075.430.000,00 en de ontvangsten op € 1.397.629.000,00. Het verschil tussen de werkelijke uitgaven en de realisatie volgens de departementale jaarrekening 2019 wordt veroorzaakt door de in deze rekening gehanteerde afrondingsregels.

3. Liquide middelen

De post Liquide middelen is opgebouwd uit het saldo bij de banken (gebaseerd op het laatste dagafschrift).

4. Rekening-courant RHB

Op de rekening-courant wordt de financiële verhouding met het Ministerie van Financiën geadministreerd. Tevens worden door middel van deze administratie de begrotingsuitgaven en ontvangsten met het Ministerie van Financiën afgewikkeld.

5. Rekening-Courant RHB Begrotingsreserve

Een begrotingsreserve is een geoormerkte meerjarige budgettaire voorziening die door een ministerie op een afzonderlijke rekening-courant bij het Ministerie van Financiën wordt aangehouden. Het gaat om een budgettaire voorziening of reserve binnen de Rijksbegroting. De reserve blijft meerjarig beschikbaar voor het doen van uitgaven in latere jaren. Voor de begrotingsreserve museaal aankoopfonds en de begrotingsreserve risicopremie garantstelling onderwijsinstellingen en rekening-courantlimieten die instellingen aanhouden bij het Ministerie van Financiën, wordt een rekening-courant aangehouden bij het Ministerie van Financiën.

Begrotingsreserve museaal aankoopfonds

In 1998 is het museaal aankoopfonds opgericht. Dit is een intracomptabel fonds met het karakter van een interne reserverekening. Op deze rekening wordt bijgehouden hoeveel geld er voor kunstaankopen voor latere jaren beschikbaar is.

In 2019 is er voor 1 aankoop een bijdrage geleverd:

de aankoop van het werk het Godenbanket van Joachim Anthonisz Wtewael. Naast de aankoop is het saldo van het fonds ook verlaagd doordat over 2019 sprake was van negatieve rente.

Reserve risicopremie garantstelling onderwijsinstellingen

In 2004 is de regeling Schatkistbankieren van kracht geworden. Instellingen kunnen bij het Ministerie van Financiën een schatkistlening aanvragen op basis van een strikte hypothecaire zekerheid of garantiestelling van de gemeenten. Het Ministerie van OCW staat garant voor deze leningen. Hiervoor ontvangt het Ministerie van OCW een risicopremie van 0,1 procentpunt per jaar gedurende de gehele looptijd van de schatkistlening. In verband met een herziening van de afspraken tussen de Ministeries van Financiën en OCW staat OCW vanaf 2012 tevens garant voor de rekening-courantlimieten die instellingen aanhouden bij het Ministerie van Financiën. Hiervoor ontvangt het Ministerie van OCW een risicopremie van 0,25 procentpunt van het uitstaande saldo. Beide risicopremies worden gestort op een begrotingsreserve.

Op deze rekening wordt bijgehouden hoeveel geld er voor eventuele tegenvallers voor latere jaren beschikbaar is. Dit is een intracomptabele rekening met het karakter van een interne reserverekening.

6. Vorderingen buiten begrotingsverband

7. Schulden buiten begrotingsverband

De post Codarts betreft een door het Waarborgfonds gestort bedrag als zekerheid voor de aan Codarts verstrekte lening. Bij de post overig gaat het om diverse posten als EU projecten (€ 0,35 miljoen), legaten (€ 0,05 miljoen), fondsen (€ 0,3 miljoen) en nog af te dragen BTW (€ 0,35 miljoen).

9. Openstaande rechten

Het betreft hier de lesgeldvorderingen DUO.

10. Vorderingen

De stand van de debiteuren per 31-12-2019 wordt als volgt gespecificeerd naar beleidsartikel en overige onderdelen:

De overige openstaande vorderingen (€ 95,0 miljoen) hebben onder meer betrekking op de afrekeningen van voorschotten. Deze vorderingen worden beschouwd als direct opeisbaar.

De openstaande vorderingen van beleidsartikel 11 kunnen als volgt worden gespecificeerd:

Prestatiebeursleningen zijn leningen die in een gift worden omgezet als de debiteur heeft voldaan aan de eerstejaars prestatienorm of een diploma heeft behaald.

Bij de leningen en de prestatiebeursleningen is alleen de hoofdsom niet-relevant. De rente wordt als relevant beschouwd.

De relevante kortlopende vorderingen bestaan voornamelijk uit ten onrechte betaalde studiefinanciering en vorderingen wegens het onterecht bezit van reisrecht.

De vorderingstand neemt toe doordat vorderingen worden uitbetaald of woren ingesteld.

De vorderingstand neemt af doordat er wordt afgelost, doordat prestatieleningen worden omgezet in gift en doordat vorderingen onder voorwaarden mogen of moeten worden afgeboekt.

12. Voorschotten

De stand van de voorschotten per 31-12-2019 wordt als volgt naar beleidsartikel gespecificeerd:

Het bedrag aan openstaande voorschotten bij artikel 11 (Studiefinanciering) betreft de voorlopige vergoeding van contractkosten aan de OV-bedrijven. In 2019 heeft de betaling voor zowel 2019 als 2020, voor de optimalisatie van het kasritme van de Staat, plaatsgevonden. De toename van het openstaande voorschot komt voor rekening van artikel 1 (Primair onderwijs) en artikel 14 (Cultuur).

Niet in de voorschotten opgenomen zijn de uitstaande voorschotten voor subsidieregelingen voor instandhouding van monumenten. Deze regelingen worden uitgevoerd door het Nationaal Restauratiefonds (NRF). Het uitstaande voorschot hiervoor bedraagt ultimo 2019 € 231,6 miljoen.

De stand van de voorschotten per 31-12-2019 wordt als volgt gespecificeerd naar vergoedingsjaar:

13. Garantieverplichtingen

In het verleden zijn instellingen zelfstandig op de kapitaalmarkt leningen aangegaan ter financiering van bouwinvesteringen. Het Rijk staat garant voor de rente en aflossingsverplichtingen richting de geldverschaffers. De destijds vigerende garantieregelingen zijn inmiddels niet meer van kracht. Vanaf 2014 kunnen onderwijsinstellingen leningen afsluiten bij het Ministerie van Financiën in het kader van schatkistbankieren voor her- en nieuwbouw. Het bedrag van de garantieverplichtingen (nog openstaande rente en aflossingsverplichtingen op lopende leningen) is het theoretisch maximale risico dat het Ministerie van OCW ultimo 2019 loopt in verband met garantiestellingen op bouwleningen en overige garantieleningen. In onderstaand overzicht zijn de ultimo 2019 openstaande garanties gespecificeerd opgenomen:

Voor de academische ziekenhuizen is sinds 1991 de garantieregeling niet meer van kracht, met uitzondering van enkele op dat moment in gang gezette bouwprojecten. Sinds 1996 zijn geen garanties meer verstrekt. Deze leningen hebben gemiddeld een looptijd van 40 jaar. Expiratie van deze leningen zal omstreeks het jaar 2035 volledig hebben plaatsgevonden.

De uitstaande garanties bij Cultuur bedragen € 761,5 miljoen. Hiervan is € 507,6 miljoen verstrekt door het Nationaal Restauratiefonds en € 250,4 miljoen betreft een garantie onder de indemniteitsregeling. Voorts is er garantie verleend ad € 3,5 miljoen betrekking hebbende op de door het Ministerie van Financiën verstrekte geldleningen aan Cultuurinstellingen.

De uitstaande garanties participatie- en vervangingsfonds zijn het gevolg van het bestuurlijk akkoord dat in 2003 met de fondsen is gesloten en houden verband met garantstelling in verband met het schatkistbankieren.

De uitstaande garantie bij Onderzoek en Wetenschapsbeleid bedraagt € 22,3 miljoen. Dit betreft de garantie voor een lening van Stichting Biomedical Primate Research Center (BPRC) bij de Bank Nederlandse Gemeenten.

De uitstaande garanties bij Wetenschappelijk onderwijs (€ 244,2 miljoen), het Hoger beroepsonderwijs (€ 777,0 miljoen), het Beroepsonderwijs en (€ 636,3 miljoen), het Voortgezet onderwijs (€ 479,3 miljoen) en het Primair onderwijs (€ 125,0 miljoen) hebben betrekking op de door het Ministerie van Financiën verstrekte geldleningen en rekening-courantkredieten aan onderwijsinstellingen. De geldleningen in het wo, hbo en mbo worden verstrekt onder hypothecaire zekerheid, de geldleningen in het po en vo onder gemeentegarantie. Het risico voor het Ministerie van OCW is hierdoor beperkt. Voor de rekening-courantkredieten wordt geen zekerheid gevraagd. De garantstelling betreft het maximaal mogelijke krediet. In de praktijk wordt dit zelden volledig benut. In onderstaande tabel is een overzicht opgenomen per onderwijssector voor het maximaal mogelijke krediet en voor de daadwerkelijk uitstaande leningen.

De opbouw van de stand van de garantieverplichtingen is als volgt:

14. Andere verplichtingen

De opbouw van de stand van de aangegane verplichtingen is als volgt:

De specificatie van de openstaande verplichtingen per beleidsartikel ultimo 2019 is hieronder opgenomen.

Niet uit de saldibalans blijkende bestuurlijke verplichtingen

Op 1 november 2019 is het ‘convenant extra geld voor werkdrukverlichting en tekorten onderwijspersoneel in het funderend onderwijs 2020-2021’ afgesloten met de onderwijsbonden en de sectorraden. In dit convenant stelt het kabinet in totaal € 459,5 miljoen beschikbaar voor het primair en voortgezet onderwijs. Hiervan is inmiddels € 314,2 miljoen betaald dan wel verplicht. Het restant, zijnde € 145,3 miljoen, is nog niet als juridische verplichting vastgelegd en betreft derhalve een niet in de saldibalans opgenomen bestuurlijke verplichting. Dit gaat om € 16,5 miljoen voor hoger salaris leraren vso welke in 2020 verplicht en betaald zal worden. Daarnaast is er afgesproken dat er € 10,6 miljoen beschikbaar komt voor Samen Opleiden. In 2020 gaat dit om € 2,0 miljoen en het overige deel voor Toekomstige jaren. Ook wordt er € 21,2 miljoen vrijgemaakt voor individuele scholingsrechten leraren po. Dit heeft voor de helft betrekking op 2020 en voor de andere helft op 2021. Het laatste deel gaat over € 97,0 miljoen welke eerder beschikbaar komt voor de aanpak van werkdruk in het po. Bij Voorjaarsnota 2020 wordt deze kasschuif verwerkt.

Op 26 november 2014 is het bestuursakkoord PO 2014-2020 met de PO-Raad afgesloten. Met dit akkoord is voor 2020 en verder een additioneel bedrag van € 444,0 miljoen beschikbaar. Ultimo 2019 zijn de daarin afgesproken toevoegingen aan prestatiebox (€ 263,0 miljoen) en aan lumpsum (€ 142,0 miljoen) volledig als juridische verplichting vastgelegd. Van de voor 2019 afgesproken € 39,0 miljoen aan overige bestemmingen is ultimo 2019 € 7,3 miljoen vastgelegd als juridische verplichting. De overige € 31,7 miljoen voor 2020 betreft derhalve een niet in de saldibalans opgenomen bestuurlijke verplichting.

Op 31 mei 2018 is het sectorakkoord VO 2018–2020 met de VO-Raad afgesloten. Met dit akkoord komt er voor 2019 en 2020 een additioneel bedrag van € 12,0 miljoen per jaar beschikbaar. Voor 2020 is daarvan circa € 3,9 miljoen niet juridisch verplicht en derhalve niet in de saldibalans opgenomen.

Op 7 februari 2018 is het «Bestuursakkoord MBO 2018–2022: Trots, vertrouwen en lef» met de MBO Raad afgesloten. Onderdeel van het Bestuursakkoord MBO is de tweede tranche van de regeling kwaliteitsafspraken mbo. Hiermee is een bedrag van in totaal € 1.670,8 miljoen bestuurlijk verplicht over de periode 2018 tot en met 2023. Van dit bedrag is ultimo 2019 een bedrag van € 821,3 miljoen juridisch verplicht. Het resterende bedrag van € 849,5 miljoen is ultimo 2019 als bestuurlijk verplicht aan te merken.

Vanuit het convenant onderwijshuisvesting CN is er in totaal $ 64,7 miljoen (US dollars) beschikbaar. Voor de jaren 2020 geldt dat er hiervoor bestuurlijke verplichtingen zijn aangegaan die nog niet juridisch verplicht zijn en derhalve niet in de saldibalans zijn opgenomen. Het gaat in totaal om een bedrag van $ 58,8 miljoen (US Dollars).

Op 9 april 2018 zijn de sectorakkoorden hoger beroepsonderwijs 2018 en wetenschappelijk onderwijs 2018 afgesloten met de Vereniging Hogescholen en de VSNU. Onderdeel van deze akkoorden zijn de kwaliteitsafspraken 2019-2024 ‘Investeren in Onderwijskwaliteit’. Hiermee is naar prijspeil 2019 een bedrag van in totaal € 2.366,0 miljoen (€ 1.470,0 miljoen voor het hbo en € 896,0 miljoen voor het wo) bestuurlijk verplicht voor de periode 2019-2024. Van dit bedrag is ultimo 2019 voor de jaren 2019 en 2020 al een bedrag van € 419,0 miljoen (€ 261,0 miljoen hbo en € 158,0 miljoen wo) juridisch verplicht. Het resterende bedrag voor 2021 t/m 2024 van € 1.947,0 miljoen (€ 1.210 miljoen voor het hbo en € 737,0 miljoen voor het wo) is ultimo 2019 als bestuurlijk verplicht aan te merken.

Op 21 februari 2019 is de Erfgoed Deal ondertekend. In de Erfgoed Deal maken verschillende overheden en maatschappelijke organisaties afspraken over het behoud en het gebruik van erfgoed bij de grote ruimtelijke opgaven van dit moment, zoals energietransitie en verduurzaming, klimaatadaptatie en stedelijke groei en krimp. Het Ministerie van OCW heeft zich met ondertekening bestuurlijk verplicht tot een bijdrage van € 20,0 miljoen. Daarvan was ultimo 2019 € 18,0 miljoen nog niet juridisch verplicht.