Door afrondingen kan het totaal afwijken van de som van de onderdelen.

In 2019 worden alle balansposten tegen de koers van 31 december 2019 verantwoord. Uitgezonderd zijn de posten die met valutatermijncontracten zijn afgedekt, deze zijn opgenomen tegen de betreffende valutatermijnkoers.

Intra-comptabele posten

ad 1 en 2 Uitgaven ten laste en – ontvangsten ten gunste van de begroting.

Onder de posten uitgaven en ontvangsten zijn de per saldo gerealiseerde uitgaven en – ontvangsten opgenomen. De bedragen komen overeen met de bedragen uit de verantwoordingsstaat. Door een andere afrondingssystematiek is er een verschil met de verantwoordingsstaat waar per artikel naar boven wordt afgerond.

ad 3. Liquide middelen

Het saldo op de saldibalans bedraagt € 48.751 en bestaat uit de volgende saldi:

ad 4 en 4a) Rekening-courant Rijkshoofdboekhouding

Deze post geeft per saldo de financiële verhouding met de Rijkshoofdboekhouding weer. Het bedrag is per 31 december 2019 in overeenstemming met de opgave van de Rijkshoofdboekhouding.

ad 6. Vorderingen buiten begrotingsverband

Het saldo op de saldibalans bedraagt € 57.103.

Als criterium voor de toelichting van vorderingen geldt een grensbedrag van € 10.000.

Een vordering van € 16.864 betreft een voorschot op een derdenrekening voor het onderhoud van de Portugese M-fregatten dat door Defensie wordt uitgevoerd. Deze voorschotten zijn gebaseerd op een te verwachtte cashflow die Defensie Materieel en Organisatie (DMO) voor het project verwacht te gaan maken. De cashflow wordt door DMO gemaakt en gecommuniceerd met de Portugese controller. Hierin neemt DMO alle contracten en kosten mee. Facturen van de uitgevoerde werkzaamheden bij DMO en DMI gaan van de derdenrekening af. De vordering is ingesteld op 28 november 2019 en het bedrag is ontvangen op 2 januari 2020.

ad 7. Schulden buiten begrotingsverband

Het saldo op de saldibalans bedraagt € 230.325. Dit bedrag bestaat grotendeels uit af te dragen loonheffing en sociale lasten voor € 105.272 en daarnaast voor € 93.802 uit vooruit ontvangen gelden van derden voor nog te maken uitgaven. Het restant van € 31.251 betreft gelden die door Defensie worden aangehouden voor derden.

Extra-comptabele posten

ad 9. Openstaande rechten

Het saldo op de saldibalans is nihil. Voor zover aanwezig zijn deze posten opgenomen onder het bedrag van extra-comptabele vorderingen. Er wordt hiervoor geen aparte administratie gevoerd.

ad 10. Vorderingen

Het saldo op de saldibalans bedraagt € 207.983.

Als criterium voor de toelichting van vorderingen geldt een grensbedrag van € 10.000.

In verband met gesloten contracten met betrekking tot de verkoop van strategische goederen aan buitenlandse overheden heeft Defensie in de periode 2019 tot en met 2026 via Domeinen Roerende Zaken (directie van het Ministerie van Financiën) nog een bedrag van € 86.535 tegoed.

De vordering, ingesteld in 2004, op de Koninklijke Schelde Groep B.V. (KSG) van nominaal € 20.420, betreft een aan de KSG verstrekt krediet ter gedeeltelijke financiering van de investeringen voor herinrichting en verhuizing in verband met een nieuwe bouwplaats voor marine activiteiten op de locatie Sloegebied te Vlissingen. Begin 2018 is met de KSG een herzien aflossingsschema afgesproken met de laatste termijnbetaling in 2024. Het openstaande vorderingenbedrag op 31 december 2019 bedroeg € 4.418.

Een vordering van € 22.000 betreft een toegezegde bijdrage van de Provincie Noord-Brabant voor de bouw en inrichting van een onderhoudsfaciliteit voor F-35 motoren. Met de provincie is afgesproken dat deze bijdrage in vijf tranches wordt betaald, waarbij de eerste betaling van € 5.000 in 2018 plaats heeft gevonden. In 2019 heeft een betaling van € 10.000 plaatsgevonden, waarmee het openstaande vorderingsbedrag op 31 december 2019 € 7.000 bedroeg. Per 1 december 2020 wordt de laatste tranche voldaan. De toegezegde bijdrage kan via de exploitatie van de onderhoudsfaciliteit in latere jaren naar de provincie terugvloeien, waarbij rendement en risico zullen worden gedeeld tussen de investeringspartijen.

In de vorderingen is een bedrag van € 58.339 opgenomen voor de totale vordering (leningen) van Defensie aan het ABP. Als gevolg van de vereenvoudiging en vernieuwing van het militaire pensioenstelsel is sinds 2001 het militair pensioen bij het ABP ondergebracht (Kamerstuk 26 686, nr. 5 d.d. 13 juli 2000). Omdat het bedrag dat wordt opgebouwd uit de pensioenpremies nog niet toereikend is om te voldoen aan de militaire pensioenverplichting, bestaat er een schuld (premietekort) van Defensie aan het ABP. Met instemming van het Ministerie van Financiën verstrekt Defensie daarom leningen aan het ABP; het ABP lost deze leningen inclusief rente na 10 jaar af aan Defensie. Deze constructie wordt toegepast totdat het voordeel vanuit de lagere pensioenuitkeringen voldoende is om de schuld plus rente aan het ABP af te lossen. De huidige prognose is dat in 2018 de laatste lening nodig is ontvangen en dat de laatste aflossing in 2022 plaatsvindt. In 2019 zijn geen leningen afgelost of verstrekt.

Verdeling vorderingen naar opeisbaarheid

De verdeling van de vorderingen naar opeisbaarheid is hieronder in een tabel weergegeven.

Vorderingen groter dan € 2.000 die in 2019 buiten invordering zijn gesteld

Er zijn geen vorderingen groter dan € 2.000 buiten invordering gesteld.

ad 11. Schulden

ABP-overgang kapitaaldekkingsstelsel militaire pensioenen

Voortaan zijn de schulden van Defensie bij het ABP voor de overgang op een kapitaaldekkingsstelsel voor militaire pensioenen opgenomen in de saldibalans. Zie hiervoor de toelichting bij de vorderingen. De totale schuld is gelijk aan de vordering en bedraagt € 58.339.

ad 12. Voorschotten

Het saldo op de saldibalans bedraagt € 3.138.853.

Alle voorschotten van voor 2008 staan tegen de maandkoers van december 2007 gewaardeerd en de voorschotten vanaf 2008 zijn gewaardeerd tegen de op het moment van verstrekking geldende maandkoers. Uitgezonderd zijn de posten die met valutatermijncontracten zijn afgedekt, deze zijn opgenomen tegen de betreffende valutatermijnkoers.

De verdeling van de voorschotten naar ouderdom is vermeld in onderstaande tabel.

Als criterium voor de toelichting van voorschotten geldt een grensbedrag van € 100.000.

Voor de declaraties van het ABP met betrekking tot de post-actieven is in 2019 een bedrag van € 1.323.160 betaald. De bedragen zijn in de financiële verantwoording 2019 als extra-comptabele voorschotten opgenomen.

Voor het project Verwerving F-35 staan er voorschotten open van in totaal € 120.582. Hiervan valt € 85.313 onder de noemer van voortgezette verwervingsvoorbereiding F-35. Dit bedrag is opgebouwd uit drie delen, namelijk een voorschot betreffende het Production, Sustainment & Follow-on Development Memorandum of Understanding (PSFD MoU), de aanschaf van het eerste en tweede Nederlandse F-35A toestel en voor overige zaken. Met het PSFD MoU uit 2006 streven Nederland, de Verenigde Staten en de zeven andere partnerlanden naar een doeltreffende en doelmatige samenwerking op het gebied van de productie, instandhouding en doorontwikkeling van de F-35. Dit MoU heeft een geldigheidsduur van 45 jaar en bevat afspraken over het management van het F-35 programma en over de financiële, contractuele en industriële aspecten.

Beide F-35 toestellen zijn in 2013 afgeleverd door de leverancier en door Nederland in gebruik genomen. Volledige verrekening van deze voorschotten zal pas plaatsvinden, nadat de financiële nacalculatie van de contracten is voltooid. Dit is aan de Kamer gemeld (Kamerstuk 26 488, nrs. 320 en 335).

Naast bovengenoemde voorschotten met betrekking tot de voortgezette verwervingsvoorbereiding staan nog voorschotten open met betrekking tot de Nederlandse projecten als onderdeel van de ontwikkelingsfase van het F-35 programma (€ 14.641) en voor de toekomstige doorontwikkeling van de F-35 (€ 20.629).

Voor het project Chinook Vervanging & Modernisering staat een voorschot open van € 317.119. Dit voorschot bestaat uit meerdere voorschotbetalingen aan de Amerikaanse overheid op de Foreign Military Sales cases (FMS). Deze voorschotbetalingen zijn onderdeel van de Special Billing Arrangement die voor alle Nederlandse FMS contracten gelden en waarvoor maandelijks een betaalverzoek (Special Bill) aan Defensie wordt gericht. De uiteindelijke verrekening vindt plaats aan de hand van zowel Billing Statements als Delivery Listings met daarin de werkelijke kosten. Met de geplande levering van de nieuwe Chinooks in 2020 en 2021 zal dit voorschotbedrag steeds verder afnemen.

Het voorschot van € 101.900 betreft vooruitbetalingen conform de special billing arrangement op de FMS case voor de vervanging van de MK 48 torpedo door een nieuw type. De bedragen zijn betaald aan de Amerikaanse overheid voor de aanschaf van nieuwe systemen. De productie van deze systemen is vertraagd gestart, waar de voorschotbetalingen toch hebben plaats gevonden. Dit voorschot wordt in 2021 afgebouwd.

ad 13. Garantieverplichtingen

Het saldo op de saldibalans is € 4.000.

Per 31 december 2019 bestaan er twee openstaande garanties. De eerste betreft een overeenkomst met de Vereniging Verbond van Verzekeraars over de verzekerbaarheid van personeel. De looptijd is onbepaald en er is geen gegarandeerd bedrag vastgesteld. De overeenkomst regelt de verhouding tussen Defensie en de Vereniging met als doel de belemmeringen die defensieambtenaren in het maatschappelijk verkeer ondervinden als gevolg van uitsluitingsclausules bij levensverzekeringen, gekoppeld aan de financiering van een woning, weg te nemen. In 2019 heeft geen uitkering plaatsgevonden.

De tweede betreft een garantstelling aan de stichting Power Of Freedom. Deze stichting organiseert de Invictus Games 2020. Met de garantstelling ondersteunt Defensie de Stichting financieel met een bijdrage van maximaal € 4.000, waar de Stichting in de jaren 2019 en 2020 een beroep op kan doen in geval van een dreigend cashflow probleem doordat betaling van de door de Stichting aangegane verplichtingen ten behoeve van de organisatie niet synchroon loopt met de via sponsoring verkregen of te verkrijgen middelen. In 2019 heeft geen uitkering plaatsgevonden.

ad 14. Andere verplichtingen

Het saldo op de saldibalans bedraagt € 11.570.592. Met uitzondering van de termijncontracten staan alle verplichtingen in de administratie tegen de maandkoers. Reeds ingevoerde bestellingen en verplichtingen worden maandelijks geherwaardeerd tegen de dan geldende koers. De met termijncontracten afgedekte verplichtingen zijn opgenomen tegen de betreffende termijnkoers.

Bij de nieuw aangegane verplichtingen is uitgegaan van de methode van het opnemen in de rekening van zowel de positieve als negatieve bijstellingen van oude verplichtingen.

Als criterium voor de toelichting van openstaande verplichtingen geldt een grensbedrag van € 100.000

De openstaande verplichting van € 603.456 betreft de Chinook Vervanging en Modernisering (Chinook V&M). Deze bestaat uit twee grote verplichtingen en een ondersteuningscontract met het NLR. De eerste grote verplichting betreft een FMS-verplichting voor de aankoop van veertien nieuwe Chinooks. Deze verplichting is aangegaan in 2015 met de US Government. De nieuwe helikopters zullen in 2020 worden geleverd. Na het aangaan van de verplichting is er voorafgaand aan levering al sprake van voorbereidende werkzaamheden en bijvoorbeeld transport. De tweede grote verplichting betreft een DCS (commercieel) contract met Boeing voor de modernisering van zes Chinooks. De verplichting is in 2017 aangegaan. De Chinooks zullen in 2021 worden gemoderniseerd. Daarnaast is er een langlopend ondersteuningscontract met NLR afgesloten. Deze verplichting behelst ondersteunende werkzaamheden voor de certificering van de Chinooks. Dit contract is in 2015 aangegaan. Het NLR zal gedurende de gehele looptijd van het project werkzaamheden voor het project Chinook V&M verrichten. Alle verplichtingen zijn inclusief btw.

De openstaande verplichtingen ter hoogte van € 924.160 betreffen verplichtingen binnen het project Apache Remanufacture (AH-64). Deze verplichtingen omvatten de levering van 28 helikopters van het type AH-64E plus een vluchtsimulator, reservedelen, speciaal gereedschap, opleidingen, documentatie en technische ondersteuning. De huidige vloot bestaat uit 28 AH-64D toestellen plus een vluchtsimulator. De toestellen worden ontmanteld en de daarvoor geschikte componenten van de AH-64D worden overgezet op de AH-64E. De vluchtsimulator voor het type AH-64D blijft in stand totdat de laatste AH-64D toestellen zijn vervangen door AH-64E. Het FMS contract is in het tweede kwartaal van 2018 gesloten met de Amerikaanse overheid (US-Army). De leveringen worden verwacht in de periode 2022–2025, tot die tijd is er sprake van voorbereidende werkzaamheden en transport. Er kunnen nog nabetalingen komen zodra de leveringen zijn afgerond.

Het project Verwerving F-35 omvat, naast de verwerving van nieuwe jachtvliegtuigen, tevens de verwerving van bijbehorende simulatoren, initiële reservedelen, infrastructuur, speciale gereedschappen, meet- en testapparatuur, documentatie, initiële opleidingen en transport, evenals de betaling van btw. In het projectbudget van € 4.766.500 (prijspeil 2019) zijn daartoe meerdere verplichtingen vastgelegd. Per eind 2019 zijn de contracten voor 34 van de 37 F-35 toestellen daadwerkelijk vastgelegd. Op dit moment zijn er twee individuele verplichtingen die de waarde van € 100.000 overschrijden, t.w. de contracten met Lockheed Martin en Pratt & Whitney voor het Block Buy contract (24 vliegtuigen). Het totaal van alle openstaande verplichtingen bedraagt € 1.905.085. Een nadere specificatie en toelichting op deze verplichtingen wordt in mei 2020 door middel van een financiële verantwoording in een aparte brief aan de Kamer gemeld.

Een openstaande verplichting van € 487.397 betreft het investeringsdeel van de Design Build Finance Maintain en Operate (DBFMO) constructie voor de Kromhout Kazerne (KHK). Als gevolg van de beleidslijn vastgoed is de DBFMO verplichting KHK in 2016 meerjarig vastgelegd op de investeringsbegroting voor de jaren tot en met 2035. De leverancier is Komfort door tussenkomst van het Rijksvastgoedbedrijf (RVB). Het contractmanagement en beheer van het Komfortcontract is belegd bij het RVB. De betaling aan het RVB vindt plaats in maandelijkse termijnen.

Een soortgelijke verplichting betreft het investeringsdeel van de DBFMO constructie Nationaal Militair Museum (NMM) voor een bedrag van € 115.769. Deze verplichting is in 2016 meerjarig vastgelegd op de investeringsbegroting voor de jaren tot en met 2037. De leverancier is Heijmans. Het contractmanagement en beheer is eveneens belegd bij het RVB. De betaling aan het RVB vindt plaats in maandelijkse termijnen.

Voor het project Defensiebrede Vervanging Operationele Wielvoertuigen (DVOW) staan verplichtingen open van € 1.132.502 Hieronder valt een contract met PON voor de levering van 10 voertuigen in het 2020 en met Scania voor de levering van 2.758 voortuigen in de jaren 2020 tot en met 2024. Een contract met Mercedes voor de levering van 515 voertuigen in de jaren 2021 tot en met 2023 en een contract met Iveco voor de levering van 918 voertuigen in de jaren 2022 tot en met 2026. Daarnaast betreft het nog contracten met Marshall en A.M.A. Spa voor de levering van 1.524 containers in 2020 tot en met 2025. Tot slot behoort hiertoe een contract met Fa. Van Santen voor de levering van hefmiddelen voor containers in 2020 en 2021.

Een openstaande verplichting van € 385.400 betreft het deel waarvoor Nederland participeert in een multinationaal samenwerkingsverband van twaalf landen, het Strategic Airlift Capability programma van de NAVO. Hierbij wordt gevlogen met drie Boeing C-17 Globemasters van de NATO Airlift Management Agency (NAMA) naar diverse missies. In 2019 is vooral gevlogen naar Afghanistan, Mali, Verenigde Arabische Emiraten en Jordanië voor het vervoer van mens en materieel. De betalingen en leveringen staan gepland tot en met 2033.

Een verplichting van € 172.050 vertegenwoordigt de totale bruto beschikbaarheidsvergoeding (BBV) voor het Defensie bewaking- en beveiligingssysteem (DBBS). Met het consortium Thales/Unica is hiervoor een contract afgesloten van vijftien jaar, dat afloopt in 2034. In 2020 wordt begonnen met het betalen van de BBV. Naarmate de transitiefase van het project DBBS vordert, zal de leverancier steeds meer defensielocaties in beheer hebben, en zal de BBV toenemen, totdat de transitiefase afgerond is. Vanaf dat moment zal de volledige BBV per kwartaal worden betaald.

Het project Defensie bewaking- en beveiligingssysteem (DBBS) heeft een openstaande verplichting van € 153.603. Het grootste deel hiervan betreft het investeringsdeel van het DBBS-contract met Thales Unica. Hiervoor worden de defensielocaties op het nieuwe DBBS ontsloten. Dit geschiedt in mijlpalen, waarvan de laatste, volgens de huidige planning, in 2023 betaalbaar zal worden gesteld.

Een openstaande verplichting van € 151.577 betreft het Nederlandse aandeel in de aanschaf van acht vliegtuigen inzake het multi-role tanken transportvliegtuigen (MRTT) project. Deze verplichting is inclusief toebehoren zoals de Directed InfraRed Counter Measure systeem (DIRCM) en Intensive Care Units (ICU), documentatie voor training, initiële reservedelen en het onderhoud voor de duur van twee jaar na aflevering van het eerste vliegtuig. De verplichting bestaat uit het contract met vliegtuigfabrikant Airbus Defence and Space (ADS) en Elbit Systems Elector-Optics Elop Ltd, door tussenkomst van NSPA, die eigenaar van de toestellen wordt. Alle rechten en plichten berusten echter bij de deelnemende landen die zich in een Support Partnership hebben verenigd. In het contract is een vaste prijs opgenomen. De vaste contractprijs is € 8.245 lager in de verantwoording opgenomen om aansluiting te houden met de gevolgde begrotingssystematiek waarin budget en verplichtingen in hetzelfde prijspeil luiden. Jaarlijks zal de verplichting worden bijgesteld tot de volledige contractprijs is bereikt.

Voor het project Verbeterd Operationeel Soldaat Systeem (VOSS) staat een verplichting open van in totaal € 102.960. Binnen de openstaande verplichtingen van het project VOSS vormt het contract Smart Vest ad € 82.632 (Nederland € 82.368, België en Luxemburg € 264) het belangrijkste deel. De verwerving van het Smart Vest bestaat uit een pre-serie waarin naast Nederland ook België en Luxemburg participeren, een serie productie, documentatie, training en reservedelen waartoe uitsluitend Nederland heeft besloten. De serie levering van het Smart Vest loopt nog tot en met 2022. De te betalen btw over het Nederlandse deel van het contract (€ 17.376) completeert het grootste deel van de lopende verplichtingen. De overige verplichtingen betreffen voornamelijk de inhuur van kennisinstituten en inhuur van specifieke kennis ter begeleiding van het project.

Een openstaande verplichting van € 134.829 betreft aangegane verplichtingen en FMS cases voor munitieleveringen in de periode 2020 tot en met 2030 bij diverse leveranciers. De leveringen vinden plaats conform de met de leverancier afgesproken en vastgelegde levermomenten.

De openstaande verplichting van € 101.234 betreffen een verplichtingen voor het verlengen van Patriot levensduur. US Government is de leverancier voor deze FMS cases. In totaal worden aan vier Fire units levensduur verlengend onderhoud verricht en aan twintig Lauching Stations. Eén Fire unit heeft reeds het volledige programma ondergaan. Het tweede Fire unit komt medio juni 2020 terug naar Nederland. De derde Fire unit vertrekt medio maart 2020 richting de Verenigde Staten. De Launching Stations staan op de planning vanaf 2022. Er zijn onderdelen van de Patriot die intact blijven, onderdelen die gereviseerd worden en onderdelen die vervangen worden door nieuwe onderdelen en in de Verenigde Staten worden ingebouwd. De NE-B-WHJ is de grootste case € 96.963, daarnaast is er een case NE-B-WKO voor de upgrade van acht Launching Stations en een FMS case NE-B-WHK voor de aankoop van PEA BOX.

Project Mine Counter Measure Capability betreft een samenwerkingsproject met België, waarvoor een Memorandum of Understanding (MoU) getekend is, voor de gezamenlijke aankoop van zes Nederlandse en zes Belgische mijnenbestrijdingsschepen, tools en een gezamenlijke simulator. België is hierbij de lead nation en heeft het contract getekend. Leverancier van deze schepen is Fa. NAVAL waarbij de Nederlandse betalingen aan NAVAL via België lopen. Het openstaande bedrag is € 849.531. Volgens de huidige planning ontvangt Nederland in 2025 haar 1^e schip.

Een openstaande verplichting van € 134.291 betreft drie FMS cases waarbij de voorlopige focus op de levering van één MQ-9 Reaper systeem en de pilotentraining ligt. De huidige verwachting is dat twee van de vier grondstations en twee van de vier onbemande MQ-9 Reapers begin 2021 geleverd zullen gaan worden. Medio 2021 zullen de overige twee grondstations en twee onbemande MQ-9 Reapers geleverd worden. De diensten en reserveonderdelen die ook zijn opgenomen op de SMQ case zullen gelijkmatig met de vliegtuigen en grondstations meegeleverd worden. Voor de pilotentraining geldt dat deze in december 2018 zijn gestart.

Een openstaande verplichting van € 169.744 betreft diverse vlieger gerelateerde opleidingscases waaronder een FMS verplichting voor het vorige FT Hood programma. US Government is de leverancier voor deze FMS case.

De openstaande verplichting van € 107.758 betreft veelal meerjarige onderhoudscontracten voor simulatoren. Dit zijn allerlei soorten simulatoren waarvan JIVC de instandhouding verricht voor de Defensieonderdelen. Voor de NH90 Full Mission Flight Trainer is in 2019 een nieuwe verplichting aangegaan voor een bedrag van € 31.300. Dit betreft ook maandelijks onderhoud. Daarnaast is een bestelling gedaan voor de aanschaf van software en hardware voor het TTP F-16 dat we Nederland heeft verkocht via Portugal een Roemenië. Er is afgesproken dat deze voorzien is van de juiste Software en Hardware. Deze wordt door Nederland aangeschaft bij de leverancier Leonardo en deze worden verstrekt aan Roemenië.

Een openstaande verplichting van in totaal € 133.969 betreft de F-16. Voor de F-16 heeft Defensie een contract met de US Government afgesloten. Een openstaande verplichting van in totaal € 99.953 betreft de levering van goederen en diensten op deze FMS contracten. De US Government heeft diverse subleveranciers. Deze leveranciers leveren goederen zoals onderdelen en boekwerken en verrichten diensten zoals reparatie van artikelen en technische ondersteuning. Een verplichting van € 3.000 betreft de bijkomende kosten van F-16 FMS cases in beheer van DMO. De verwachting is dat deze in de periode van 2020 tot en met 2033 zal worden doorbelast (tot 10 jaar na contractdatum kunnen subleveranciers factureren conform Amerikaanse regelgeving). Bij de commerciële bedrijven staat voor € 34.253 aan bestellingen, blanket orders en deelfacturatie orders open. Al deze verplichtingen worden naar verwachting in de periode van 2020 tot en met 2023 geleverd en betaald.

Een openstaande verplichting van in totaal € 175.457 betreft de Apache. Voor de Apache heeft Defensie een contract afgesloten met de US Government. De US Government heet subleveranciers zoals Lockheed Martin en Boeing. Deze leveranciers leveren goederen zoals onderdelen en boekwerken en verrichten diensten zoals reparatie van artikelen en technical support. Deze FMS contracten hebben een openstaande verplichting van € 131.461. Daarnaast staat er bij diverse commerciële bedrijven openstaande verplichtingen uit van in totaal € 43.996 voor uitbestedingen en de aanschaf van reserveonderdelen en diensten. De betalingen en leveringen staan gepland tot en met 2024.

ad 15. Deelnemingen

Het saldo op de saldibalans bedraagt nihil.