Maatregelen op het gebied van waterkwaliteit in het hoofdwatersysteem ten behoeve van de Europese Kaderrichtlijn Water worden verantwoord op artikelonderdeel 7.01.
Met uitvoering van de KRW-maatregelen komen de doelen van de richtlijn in beeld voor het hoofdwatersysteem. Voor het behalen van Natura 2000-doelen is meer nodig. Door klimaatverandering en toenemend maatschappelijk gebruik staan de natuur en ecologische waterkwaliteit en daarmee de biodiversiteit van de grote wateren onder druk. Er zijn daarom aanvullende systeemingrepen en een transitie naar duurzaam beheer nodig om een duurzame verbetering te realiseren. Het Rijk wil in 2050 toekomstbestendige grote wateren met hoogwaardige natuur die goed samengaat met een krachtige economie. Via de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW) wordt invulling gegeven aan deze ambitie. Dit is verantwoord op artikel 7.02.
Met de Delta-aanpak Waterkwaliteit wordt een extra impuls gegeven aan het realiseren van de doelen van de Kaderrichtlijn Water (KRW) en nieuwe uitdagingen om ons water chemisch schoon en ecologisch gezond te krijgen en te houden voor duurzaam gebruik. De prioriteiten daarbij zijn nutriënten, gewasbeschermingsmiddelen, opkomende stoffen en medicijnresten in water. Maatregelen voor de Delta-aanpak worden verantwoord op artikel 7.03.
Het artikel investeren in waterkwaliteit is gerelateerd aan beleidsartikel 11 (Integraal Waterbeleid) op de Begroting Hoofdstuk XII.
Realisatie | Vastgestelde begroting | Verschil | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | 2022 | 2022 | ||
Verplichtingen | 36.514 | 30.520 | 116.294 | 65.770 | 79.486 | 74.384 | 5.102 | 1 |
Uitgaven | 19.795 | 28.408 | 52.556 | 44.711 | 68.667 | 103.475 | ‒ 34.808 | |
7.01 Ontwikkeling Kaderrichtlijn Water | 16.161 | 19.877 | 19.778 | 29.061 | 49.628 | 73.258 | ‒ 23.630 | |
7.01.01 Real.progr.Kaderrichtlijn Water | 16.161 | 19.877 | 19.778 | 29.061 | 49.628 | 73.258 | ‒ 23.630 | 2 |
7.02 Ontwikkeling Waterkwaliteit | 1.172 | 3.049 | 25.674 | 7.832 | 9.734 | 21.767 | ‒ 12.033 | |
7.02.01 Aanleg waterkwaliteit | 787 | 805 | 22.291 | 189 | 2.784 | 16.042 | ‒ 13.258 | 3 |
- Waarvan bijdrage aan agentschap RWS | 787 | 805 | 22.291 | 0 | 0 | 0 | ||
7.02.02 Planning waterkwaliteit | 385 | 2.244 | 3.383 | 7.643 | 6.950 | 5.725 | 1.225 | |
- Waarvan bijdrage aan agentschap RWS | 385 | 2.244 | 3.383 | 7.643 | 6.950 | 2.385 | 4.565 | 4 |
7.03 Studiekosten waterkwaliteit | 2.462 | 5.482 | 7.104 | 7.818 | 9.305 | 8.450 | 855 | |
7.03.01 Studiekosten waterkwaliteit | 2.462 | 5.482 | 7.104 | 7.818 | 9.305 | 8.450 | 855 | |
- Waarvan bijdrage aan agentschap RWS | 4.140 | |||||||
7.09 Ontvangsten investeringen in waterkwaliteit | 89 | 452 | 389 | 729 | 630 | 602 | 28 | |
7.09.01 Ontvangsten investeringen in waterkwaliteit | 0 | 452 | 389 | 729 | 630 | 602 | 28 |
Onderstaand wordt op het niveau van artikelonderdeel en de verplichtingen een toelichting gegeven op de verschillen (de mutaties) tussen de begroting en de realisatie. Zie voor de gehanteerde norm de toelichting ‘normering jaarverslag’ zoals opgenomen in de leeswijzer.
1. Op artikel Investeren in waterkwaliteit is per saldo meer verplicht (€ 5,1 miljoen) als gevolg van:
• Middelen voor uitvoering van het programma Monitoring Onderzoek Natuurversterking Soortenbescherming (MONS) (€ 4,1 miljoen) Dit programma heeft als doel de centrale vraag te beantwoorden of en hoe het veranderende gebruik van de Noordzee past binnen de ecologische draagkracht van de Noordzee;
• Hogere realisatie op de bijdrageregeling Medicijnresten als gevolg van werkzaamheden die voor 2021 gepland stonden maar in 2022 zijn gerealiseerd ( € 3,9 miljoen);
• Hogere realisatie (€ 3,6 miljoen) op MIRT onderzoek Nutrienten en Gewasbeschermingsmiddelen;
• Lagere realisatie op het project Grote wateren als gevolg van vertraging in diverse aanbestedingen (€ -7,7 miljoen);
• Lagere realisatie (€ -1,5 miljoen) op het project Grevelingen doordat de uitkomst van de taskforce later uitkwam waardoor er geen aanvullende uitgaven in 2022 hebben plaatsvinden;
• Diverse kleinere mutaties per saldo een verhoging van (€ 2,7 miljoen).
8. De per saldo lagere realisatie op het realisatieprogramma Kaderrichtlijn Water (€ 23,6 miljoen) is met name het gevolg van:
• de stikfstof problematiek en COVID-19 (€ -30,6 miljoen) waardoor vertraging is opgetreden bij de projecten Elsterbuitenwaarden, Cortenoever en vertraging bij de aanbesteding van project Hoeckelingsdam omdat de samenwerkingsovereenkomst met de alliantie Markermeer nog niet is gesloten;
• een lagere realisatie KRW (€ -5,8 miljoen), omdat de financiële afhandeling van declaraties niet in 2022 plaats kon vinden. De declaraties van de projecten Vispassages, Zeegrasherstel, Ruimbaan voor vissen, Mondingen Geleenbeek, Campagnebeek, Tielbeek en Tochtsloot zijn niet of niet tijdig ontvangen’
• een hogere realisatie op investeren in waterkwaliteit (€ 9 miljoen), doordat grondaankopen en planuitwerkingen eerder dan verwacht zijn afgerond;
• toevoeging van de loon- en prijsbijstelling 2022 (€ 2,2 miljoen)
• Diverse kleinere mutaties per saldo (€ 1,6 miljoen).
14. De per salo lagere realisatie op Aanleg waterkwaliteit (€ -13,3 miljoen betreft:
• het project Grote wateren met name als gevolg van vertraging in diverse aanbestedingen (€ -10,4 miljoen)
• Bijdrageregeling medicijnresten, van de geplande 10 aanvullende zuiveringen zijn er 4 gerealiseerd waarvan er 1 in 2022 functioneel in bedrijf is gegaan. Vertraging is het gevolg van de coronacrisis, een tekort aan bouwmaterialen en capaciteitstekorten bij uitvoerders. In 2022 is minder gerealiseerd dan begroot (€ -4,7 miljoen).
• Diverse kleinere mutaties per saldo een verhoging van € 1,8 miljoen.
18. De hogere realisatie voor Planning waterkwaliteit (€ 4,6 miljoen) is het gevolg van:
• Middelen voor de inzet van de Taskforce Getij Grevelingen (€ 1,8 miljoen);
• Overheveling van budget grote wateren (€ 1,6 miljoen) betreffende Oostvaardersoevers, Wieringerhoek, Dijkverlegging Paddenpol, Slibsedimentatie, Lauwersmeer en Zandsuppletie Galgeplaat.
• Diverse kleinere mutaties per saldo (€ 1,2 miljoen).
7.01 Ontwikkeling Kaderrichtlijn water
Motivering
Het op orde krijgen en houden van een duurzaam watersysteem tegen maatschappelijk aanvaardbare kosten, waardoor Nederland schoon (drink)water heeft.
Producten
Verbeterprogramma Kaderrichtlijn Water
Het Verbeterprogramma Kaderrichtlijn Water bestaat uit maatregelen in de Rijkswateren die zijn geclusterd tot projecten. De projecten richten zich op het herstel van natuurlijkere overgangen tussen land en water, zoet en zout en van verbindingen, waaronder die tussen het hoofd-en regionaal watersysteem. Het betreft vooral aanlegprojecten om een meer natuurlijke inrichting van de watersystemen te bewerkstelligen. Dit moet bijdragen aan het bereiken van een goede ecologische en chemische toestand van de watersystemen, zoals de Kaderrichtlijn Water vraagt. Tevens draagt dit bij aan de doelen voor Natura 2000 en de Kaderrichtlijn Mariene Strategie.
Meetbare gegevens
De uitvoering van het verbeterprogramma is in een drietal tranches verdeeld. De tranches zijn zoveel mogelijk gekoppeld aan de planperiodes van de Kaderrichtlijn Water. Eind 2021 is de tweede KRW planperiode afgesloten. 60 maatregelen uit de tweede tranche, die niet volledig zijn afgerond, zijn gefaseerd naar de derde tranche en worden uitgevoerd in de periode 2022-2027.
In maart 2022 zijn de geactualiseerde Stroomgebiedbeheerplannen (SGBP’s) vastgesteld. Het maatregelpakket voor de derde tranche bestaat uit de 60 gefaseerde maatregelen uit de tweede tranche en 74 maatregelen, waarin het volledige basispakket uit het voorkeursalternatief is opgenomen. Daarnaast is een aanvullend pakket samengesteld met 9 aanvullende maatregelen. Op 8 juni 2022 heeft de Minister besloten dat van het aanvullend pakket alleen de planuitwerking wordt gedaan. De realisatie van de maatregelen van het aanvullend pakket maakt geen onderdeel meer uit van de het Verbeterprogramma.
Over de uitvoering van alle maatregelen, ook die worden uitgevoerd door de waterschappen en andere partijen, gericht op de ecologische en chemische kwaliteit van de oppervlaktewateren in de stroomgebieden van de Rijn, Maas, Schelde, Eems en de uitvoering gericht op een goede chemische en kwantitatieve toestand van de grondwateren in de vier stroomgebieden wordt de Tweede Kamer jaarlijks geïnformeerd via De Staat van ons Water (laatste publicatie: Kamerstukken II, 2020–2021, 27 625 nr. 523). Omdat de Kaderrichtlijn Water werkt met planperiodes, is een volledige beschrijving van de toestand alleen om de 6 jaar mogelijk. Het volgende moment voor een volledige beschrijving van de toestand zijn de stroomgebiedbeheerplannen die in 2021 worden vastgesteld. Het Planbureau voor de Leefomgeving rapporteert jaarlijks op basis van de beschikbare gegevens over waterkwaliteit in het Compendium voor de Leefomgeving.
Kasbudget 2022 | Projectbudget | Openstelling | Toelichting | |||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Projectomschrijving | begroting2022 | realisatie | verschil | begroting2022 | huidig | begroting2022 | huidig | |
Projecten Nationaal | ||||||||
KRW 1e tranche | 0 | 30 | 30 | |||||
KRW 2e en 3e tranche | 73 | 50 | ‒ 24 | 639 | 666 | 2027 | 2027 | 1 |
Programma realisatie | 73 | 50 | ‒ 24 | 669 | 696 | |||
begroting (DF 7.01.01) | 73 | 50 | ‒ 24 |
Toelichting
1. De lagere realisatie (€ 23,6 miljoen) is met name het gevolg van:
– de stikstof problematiek en COVID-19 (-€ 30,6 miljoen) waardoor vertraging is opgetreden bij de projecten Elsterbuitenwaarden, Cortenoever en vertraging bij de aanbesteding van project Hoeckelingsdam omdat de samenwerkingsovereenkomst met de alliantie Markermeer nog niet is gesloten;
– lagere realisatie KRW (-€ 5,8 miljoen), omdat de financiële afhandeling van declaraties niet in 2022 plaats kon vinden. De declaraties van de projecten Vispassages, Zeegrasherstel, Ruimbaan voor vissen, Mondingen Geleenbeek, Campagnebeek, Tielbeek en Tochtsloot zijn niet of niet tijdig ontvangen;
– een hogere realisatie op investeren in waterkwaliteit (€ 9 miljoen), doordat grondaankopen en planuitwerkingen eerder dan verwacht zijn afgerond;
– toevoeging van de loon- en prijsbijstelling 2022 (€ 2,2 miljoen)
– Diverse kleinere mutaties per saldo (€ 1,6 miljoen).
De toename van het projectbudget (€ 27 miljoen) is het gevolg van de prijstbijstelling 2022.
7.02 Ontwikkeling Waterkwaliteit
Motivering
Naast het Verbeterprogramma Waterkwaliteit Rijkswateren ten behoeve van de KRW zijn hieronder de overige aanlegprojecten inzake waterkwaliteit opgenomen.
Producten
Aanleg waterkwaliteit
Kasbudget 2022 | Projectbudget | Openstelling | Toelichting | |||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Projectomschrijving | begroting2022 | realisatie | verschil | begroting2022 | huidig | begroting2022 | huidig | |
Projecten Nationaal | ||||||||
Bijdrageregeling medicijnresten | 6 | 1 | ‒ 5 | 61 | 65 | 1 | ||
Verruiming vaargeul Westerschelde | 26 | 26 | ||||||
DAW Projecten (subsidies aan o.a. Kadaster, LTO) | 2 | 2 | 28 | 2 | ||||
Grote Wateren | 10 | 0 | ‒ 10 | 194 | 198 | 2032 | 2032 | 3 |
afrondingen | 0 | |||||||
Programma realisatie | 16 | 3 | ‒ 13 | 281 | 317 | |||
begroting (DF 7.02.01) | 16 | 3 | ‒ 13 |
Toelichting
1. Van de geplande 10 aanvullende zuiveringen zijn er 4 gerealiseerd waarvan er 1 in 2022 functioneel in bedrijf is gegaan. Vertraging is het gevolg van de coronacrisis, een tekort aan bouwmaterialen en capaciteitstekorten bij uitvoerders. In 2022 is € 5 miljoen minder gerealiseerd dan begroot.
2. In 2022 is budget beschikbaar gesteld voor het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (€ 28 miljoen).
3. Als gevolg van vertraging met diverse aanbestedingen is de realisatie € -10 miljoen lager dan was begroot.
Grote wateren
In 2017 is een verkenning uitgevoerd naar de opgaven voor natuur en waterkwaliteit in de grote wateren. De verkenning grote wateren laat zien dat er goede mogelijkheden zijn om de waterkwaliteit te verbeteren en de natuur te versterken.
Op grond hiervan is de ambitie ontwikkeld om tot 2050 diverse maatregelen te treffen die gericht zijn op het voorkomen van achteruitgang van ecologische kwaliteit van de grote wateren, het bevorderen van een stabiel en samenhangend ecologisch netwerk en het creëren van ruimte voor ruimtelijk-economische ontwikkeling.
In 2020 hebben IenW en LNV, in de vorm van de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW) de resterende middelen voor de tweede tranche gereserveerd voor specifieke projecten, waarmee duidelijk is welke maatregelen tot en met 2032 worden uitgevoerd (Kamerstuk 27 625, nr. 523).
In 2022 is een MIRT-beslissing genomen voor het PAGW-projecten, een voorkeursbeslissing voor het project Oostvaardersoevers (zie Kamerstuk 36200 A, nr. 9). Ten algemene kan geconstateerd worden dat de voortgang in de planvorming van de PAGW-projecten uit de eerste en tweede tranche is vertraagd, waardoor uitputting van beschikbare middelen langzamer verloopt dan eerder verwacht. De projecten en het stadium waarin deze zich bevinden is beschreven in het MIRT-overzicht 2023 (Kamerstuk 36200 A, nr. 4). Over de voortgang van het project Getij Grevelingen is de Tweede Kamer laatstelijk per brief van 11 november 2022 geïnformeerd (Kamerstuk 27625 nr. 590).
Op 8 maart 2022 hebben de Ministers van Infrastructuur en Waterstaat en voor Natuur en Stikstof aangekondigd in 2022 een selectie te willen maken van projecten voor de 3e tranche PAGW (Kamerstuk 27625, nr. 565). Over de uitkomst hiervan is de Tweede Kamer in december 2022 geïnformeerd
Grondwater
Eind 2022 heeft de ambtelijke Studiegroep Grondwater haar advies ‘Grondwater: onzichtbaar en onmisbaar’, voor het duurzaam behoud van de grondwatervoorraden, overhandigt aan het Bestuurlijk Overleg (BO) Water. Uit de analyse van de Studiegroep Grondwater blijkt dat grondwater een onzichtbare bron is, die veelal als vanzelfsprekend wordt beschouwd. Hierdoor staat het in de lijst van opgaven vaak onderaan. In delen van het land wordt het grondwater echter zouter, wordt het grondwater elke dag een klein beetje viezer door verontreiniging met chemische stoffen en wordt op sommige plekken meer grondwater gebruikt dan er wordt aangevuld, waardoor de grondwaterstand daalt. Dat is een probleem, omdat grondwater belangrijk is, of eigenlijk zelfs onmisbaar. De Studiegroep benoemd in haar advies 10 punten om deze problematiek aan te pakken, die zich zowel richten op de grondwaterkwantiteit (o.a. ‘houdt grondwater vast’) als de grondwaterkwaliteit (o.a. ‘voorkom verdere achteruitgang grondwaterkwaliteit door bronaanpak’). In opdracht van het BO Water worden deze adviezen uitgewerkt tot een uitvoeringsstrategie, waarbij zo veel mogelijk synergie wordt gezocht met de uitvoeringsstrategie van Water en Bodem Sturend. Via deze uitvoeringsstrategie kan vervolgens de voortgang worden gemonitord.
Daarnaast is eind 2022 het eerste deel van het onderzoekstraject voor het bepalen van de Nationale Grondwater Reserves (NGR) afgerond. NGR zijn de diepe, schone, zoete grondwatervoorraden. Dit is natuurlijk kapitaal, dat we ook voor de toekomst schoon willen houden voor toekomstige generaties. Daarbij houden we er rekening mee dat (een deel van) deze voorraden ooit gebruikt worden. In de Structuurvisie Ondergrond is afgesproken dat het Rijk NGR’s aanwijst en beschermt.
In het eerste deel van het onderzoek is een gedetailleerde 3D kartering van de NGR’s gemaakt. Vervolgens wordt onderzocht welke reserves geschikt zijn als nationale reserve, rekening houdend met ander gebruik, winbaarheid, effecten van winning en lange termijn trends. Tenslotte wordt aan de hand van deze informatie een beleidsadvies opgesteld voor de begrenzing en bescherming van de NGR’s.
Bijdrageregeling Zuivering
Voorzien was dat er in 2022 vier rioolwaterzuiveringen zouden worden uitgerust met een verwijderingsinstallatie voor medicijnresten en deze ook functioneel in bedrijf zouden zijn. De vier verwijderingsinstallaties (Leiden Noord, Houten, Wervershoof en Ooijen) zijn allen gebouwd maar alleen Leiden-Noord is ook daadwerkelijk functioneel in bedrijf (en komt hierdoor in aanmerking komend voor een financiële bijdrage). De vertraging in het functioneel in bedrijf gaan van de overige verwijderingsinstallaties komt door opstartproblemen. De realisatie in 2022 is hierdoor lager en verschuift in de tijd.
Deltaplan Agrarisch Waterbeheer
In 2022 is in het kader van het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW) verder gewerkt aan het verminderen van de agrarische wateropgaven (verschil huidige situatie van het agrarisch waterbeheer en vereiste situatie). Hiermee wordt invulling gegeven aan het behalen van de doelen van de Kaderrichtlijn Water, de doelen voor nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen, het Deltaprogramma en het voorkomen van schade door droogte en wateroverlast. In dit kader zijn bijdragen verstrekt aan het Kadaster en LTO voor de bemensing van het DAW programma. Er is verder gewerkt aan het opstellen van een subsidieregeling die in 2023 in werking treedt. Met deze subsidieregeling worden waterschappen in staat gesteld om in samenwerking met agrariërs verder te werken aan het verminderen van de agrarische wateropgaven. Via verschillende communicatiekanalen is kennisverspreiding over proefprojecten en praktijkmaatregelen mogelijk gemaakt.De verplichtingen zijn maar ten dele gerealiseerd mede door capaciteitekorten.
Waterkwaliteit in glastuinbouwgebieden
Om de waterkwaliteit in glastuinbouwgebieden te verbeteren is in 2022 gewerkt aan verbetering van de kwaliteit van de lozingsgegevens in de database van de uitvoeringsorganisatie glastuinbouw. Ook is een ambitieplan opgesteld om toezicht en handhaving vanuit waterschappen en omgevingsdiensten een kwaliteitsimpuls te geven. Verder is onderzoek in gang gezet om resterende emissieroutes vanuit kassen naar grond- en oppervlaktewater beter te kunnen kwantificeren en op te kunnen sporen.
Planning waterkwaliteit
Dit artikelonderdeel geeft inzicht in de stand van zaken van diverse projecten en programma’s op het gebied van zoetwatervoorziening die zich in de fasen van voorbereiding tot realisatie bevinden.
Projectbudget | Oplevering | Toelichting | |||
---|---|---|---|---|---|
Projectomschrijving | begroting 2022 | huidig | begroting 2022 | huidig | |
Projecten Nationaal | |||||
EPK Planuitwerking en verkenningen Waterkwaliteit | 13 | 14 | |||
Projecten Zuid-Nederland | |||||
Getij Grevelingen | 102 | 105 | 2028-2029 | 2028-2029 | |
Totaal programma planuitwerking en verkenning | 115 | 119 | |||
budget DF 7.02.02 | 115 | 119 |
7.03 Studiekosten
Motivering
Dit betreft de studie- en onderzoekskosten voor het Deltaprogramma (MIRT-onderzoeken) en de overige studiekosten op het gebied van waterkwaliteit.
Producten
KRW
In maart jl. zijn de Stroomgebiedbeheerplannen 2022-2027 (SGBP’s) voor de Kaderrichtlijn Water (KRW) vastgesteld en aan de Europese Commissie gerapporteerd. Er is een start gemaakt met werkzaamheden voor de komende planperiode, waaronder monitoren van de voortgang van de uitvoering van maatregelen en de Evaluatie 2024. Deze zomer zijn de resultaten van de Kennisimpuls Waterkwaliteit opgeleverd. In 10 projecten is onderzocht welke factoren de waterkwaliteit beïnvloeden
Microplastics
De voorbereidingen zijn getroffen voor een onderzoek naar het effect van microplastic op gezondheid van de mens (inclusief voorstel voor organisatie en coördinatie) van het onderzoek. Na budgetgoedkeuring van de 1e kamer wordt het onderzoek gestart. Als gevolg van corona is er vertraging opgetreden in de validering van de microplastic monitoring.
Met de gebiedersbeheerders, zoals gemeenten en waterschappen, is een gebiedsanalyse uitgevoerd naar de bronnen van plastic zwerfafval in de rivier. Vervolgstap is het opstellen van maatregelen. Tevens is een ketenonderzoek uitgevoerd naar waar plastic pellets in de keten van productie – transport ¬ gebruik vrijkomen en is er met de branchevereniging van cruiseboten gesproken over maatregelen voor het voorkomen van plastic zwerfafval afkomstig van passagiers.
Bij de ontwikkeling van monitoring van macroplastic is onderzoek naar de meetmethoden voor oever en wateroppervlakte afgerond. De meetmethode voor oevers is gebaseerd op de OSPAR-methode voor stranden. Het oppervlakte water kan vanaf bruggen worden gemonitord. De meetmethoden vullen elkaar aan.
Gestart is met een verkenning voor een onderzoek naar macroplastic in de waterkolom.
Het onderzoek naar methode van bemonstering en analyse van microplastic in de Rijn en Maas is uitgevoerd. De eerste indicatieve resultaten worden nog bekend gemaakt.