Volkshuisvesting is terug van weggeweest als kerntaak van de overheid. In de Nationale Woon- en Bouwagenda en de zes afzonderlijke programma’s voor de volkshuisvesting hebben we dit jaar ambitieuze doelstellingen neergezet. BZK wil ervoor zorgen dat er meer betaalbare woningen komen, dat woonlasten beter te dragen zijn, dat woningen duurzamer worden en dat kwetsbare wijken meer perspectief krijgen. We willen de komende jaren niet alleen meer betaalbare woningen bouwen, maar ook zorgen voor voldoende woningen voor aandachtsgroepen en ouderen, en zorgen dat woningen op de gewenste plaatsen komen, duurzaam en toekomstbestendig zijn.
Woningbouw
Vanwege het grote woningtekort moeten er tot en met 2030 900.000 woningen worden gerealiseerd1, waarvan twee derde betaalbaar.2 Daarom zijn er in het Coalitieakkoord extra middelen vrijgemaakt voor woningbouw. In maart 2022 is het programma Woningbouw met vier actielijnen gepubliceerd. Via de eerste actielijn Regie zijn afspraken gemaakt met de medeoverheden over de woningbouwaantallen en de programmering. In de tweede actielijn Versnellen Woningbouw hebben we ons ingezet op het voorkomen van vertraging van de woningbouw door de kritische succesfactoren (zoals stikstof, water en bodem sturend) en het versnellen van processen en procedures. De derde actielijn Stimuleren Snelle Woningbouw beoogt dat goede woningbouwprojecten met voldoende betaalbare woningen toch van start gaan, terwijl deze vanwege financiële tekorten niet realiseerbaar zouden zijn. In 2022 is daarvoor de vierde tranche van de Woningbouwimpuls bestemd. Het betreft hier een bijdrage aan de bouw van 24.768 woningen. Ook zijn er middelen in het RVO (Rijksdienst voor Ondenemend Nerderland) expertteam en het expertteam ‘transformatie van vakantieparken’ geïnvesteerd om de woningbouwdoelen te realiseren. De vierde actielijn Grootschalige Woningbouw werkt aan de realisatie van 14 grootschalige woningbouwlocaties. Hierbij is het combineren van woningbouw en mobiliteit een complexe uitdaging. Vanuit het Coalitieakkoord zijn hiervoor specifieke middelen beschikbaar gesteld.
Een thuis voor iedereen
Steeds meer mensen zitten in een kwetsbare situatie. Deze mensen hebben niet alleen een betaalbare woning nodig, maar ook extra zorg of begeleiding. Daarnaast zijn arbeidsmigranten soms gehuisvest onder erbarmelijke omstandigheden en zitten studenten dringend verlegen om een studentenwoning. In 2022 hebben we het interbestuurlijke programma Een thuis voor iedereen gelanceerd. Doel van het programma is om te zorgen voor voldoende betaalbare woningen voor alle aandachtsgroepen met een evenredige verdeling over gemeenten en met de juiste zorg, ondersteuning en begeleiding.
De bouw van 250.000 sociale huurwoningen, waarbij we toewerken naar een aandeel van 30% per gemeente in de totale woonvoorraad, is onderdeel van de woningbouwafspraken (afspraken met provincies en de woondeals). We hebben verschillende regelingen opgezet om de uitbreiding van het woningaanbod snel vorm te geven. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de regeling Huisvesting aandachtsgroepen om het woningaanbod specifiek voor aandachtsgroepen te vergroten.
Daarnaast zijn zes regio’s in 2022 gestart met het maken van integrale woonzorgvisies waarmee voorzien wordt in de woon-, zorg-, en welzijnsbehoefte van alle aandachtsgroepen.
Naast algemene ingrepen voor aandachtsgroepen zijn er ook een aantal specifieke acties ondernomen, zoals bijvoorbeeld het Landelijke actieplan studentenhuisvesting waarin nieuwe afspraken zijn gemaakt om in acht jaar 60.000 studentenwoningen te realiseren. Daarnaast kondigde de minister voor VRO in 2022 aan dat Oekraïense ontheemden aanspraak kunnen maken op huurtoeslag. Tevens is geregeld dat gasthuishoudens, die Oekraïense ontheemden huisvesten, niet gekort worden op hun toeslagen. De minister voor VRO, Aedes, IVBN, vastgoedbelang, Kences en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten hebben eind december 2022 met elkaar afgesproken om huisuitzettingen als gevolg van betalingsachterstanden door stijgende prijzen en hoge energierekeningen zoveel mogelijk te voorkomen.
Tot slot is in 2022 veel aandacht uitgegaan naar de huisvesting van vergunninghouders in het licht van de asielcrisis en een spoedige integratie en participatie in onze samenleving. Gemeenten hebben circa 29.000 vergunninghouders gehuisvest, waarmee een achterstand op de taakstelling is omgebogen in een voorsprong. Daarvoor is ingezet op het versterken en verscherpen van het interbestuurlijk toezicht door gemeenten, een nauwere samenwerking tussen gemeenten en corporaties en het verbeteren van huisvestingsprocessen. Voor de (middel)lange termijn ligt de oplossing met name in de eerder aangehaalde uitbreiding van de sociale woningvoorraad.
Om deze uitbreiding in gang te zetten is de Taskforce Versnelling Tijdelijke Huisvesting in mei 2022 opgericht. Deze Taskforce ondersteunt gemeenten op verschillende vlakken om plannen voor tijdelijke huisvesting te versnellen. Ook is er € 88 mln. uitgekeerd aan gemeenten via de stimuleringsregeling flex- en transformatiewoningen voor het versnellen van de bouw van flex- en transformatiewoningen. Dit is goed voor ruim 7.363 flex- en transformatiewoningen. In dit kader heeft het Rijksvastgoedbedrijf in 2022 een aanbesteding gedaan voor de aanschaf van 2.000 flexwoningen, waarmee de bouwcapaciteit van flexwoningen door de markt wordt versneld en verhoogd.
Wonen en ouderen
Het aantal ouderen binnen de totale bevolking neemt de komende drie decennia verhoudingsgewijs sterk toe. We willen ervoor zorgen dat ook in de toekomst ouderen in een voor hen geschikte woning kunnen wonen en kunnen verhuizen als ze dat willen.
Vanuit dit oogpunt is aan het einde van 2022 het programma «Wonen en zorg voor ouderen» in samenwerking met het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport gelanceerd. De kern van dit programma is dat van de 900.000 woningen die tot en met 2030 worden gebouwd, minstens 290.000 woningen (170.000 nultredenwoningen, 80.000 geclusterde woonvormen en 40.000 verpleegzorgplekken) voor ouderen worden gebouwd.
Nieuw aanbod zorgt ervoor dat ouderen in een voor hen geschikte woning kunnen wonen en voor een toename van het aantal verhuisbewegingen van ouderen. Hierdoor realiseren we doorstroming in de algehele woningvoorraad. Om dit nieuwe aanbod woningen geschikt voor ouderen te maken is de Stimuleringsregeling Ontmoetingsruimte in Ouderenhuisvesting in 2022 opengesteld.
Betaalbaar wonen
De betaalbaarheid van de volkshuisvesting is door de schaarste verder onder druk komen te staan. Daarom nemen we weer regie op de betaalbaarheid van zowel huur- als koopwoningen.
In 2022 zijn voor huurders met een middeninkomen de contouren voor regulering van de middenhuur uitgewerkt. Voor huurders met een laag inkomen zijn er met de woningcorporaties prestatieafspraken gemaakt en is de verhuurderheffing afschaft. Dit geeft de corporatiesector meer ruimte om nieuwe betaalbare woningen te bouwen. Daarnaast is in 2022 gewerkt aan een wetsvoorstel voor hervorming van de huurtoeslag, dat begin 2023 aan de Kamer zal worden aangeboden en is de eigen bijdrage van de huurtoeslag verlaagd.
Voor de koopwoningmarkt is het sinds 2022 mogelijk voor gemeenten om een opkoopbescherming in te voeren zodat koopwoningen in bepaalde gebieden beschikbaar blijven. Daarnaast is de Huisvestingswet 2014 aangepast, waardoor gemeenten woningzoekenden met een lokale binding en in een vitale beroepsgroep voorrang kunnen geven. In een krappe woningmarkt is er veel concurrentie tussen woningzoekenden. Om dit speelveld gelijker te maken is vanaf 1 januari 2023 de schenkingsvrijstelling eigen woning verlaagd. Ook is er een biedlogboek ingevoerd, waardoor (ver)kopers meer transparantie hebben over het biedingsproces.
Voor Caribisch Nederland geldt dat er subsidies beschikbaar zijn gesteld om wonen betaalbaarder te maken.
Verduurzaming gebouwde omgeving
In 2030 moeten we veel minder energie in de gebouwde omgeving gebruiken om aan de klimaatdoelstellingen te voldoen. Hiermee verlagen we onze energierekening en verminderen we onze energieafhankelijkheid. In 2022 is daar invulling aan gegeven met de presentatie van het Programma Versnelling Verduurzaming Gebouwde Omgeving (PVGO) (Kamerstukken II 2021/22, 32847, nr. 911). De beleidsinzet is daarbij gericht op isolatie, hernieuwbare energie en duurzame verwarming. Voorwaarde voor deze versnelling is dat er voldoende arbeidskrachten en materialen beschikbaar zijn. Daarvoor hebben we in 2022 meerjarige innovatietrajecten ontwikkeld op het gebied van industrialisatie, robotisering en digitalisering.
In april 2022 (Kamerstukken II 2021/2022, 30196, nr. 787) is het Nationaal Isolatieprogramma gepresenteerd. Inzet daarbij is het sneller, slimmer en socialer isoleren van slecht geïsoleerde huur- en koopwoningen, waarbij een deel van deze aanpak verloopt via gemeenten. Met deze lokale aanpak kunnen gemeenten extra ondersteuning bieden aan kwetsbare groepen in woningen met slechte energielabels. Naast de verruiming van de subsidiemogelijkheden zijn de mogelijkheden voor financiering via het Warmtefonds verruimd. Om te kunnen doorvoeren dat per 2026 bij vervanging van gasketels efficiëntere verwarmingsinstallaties terugkomen, is het van belang dat er tijdig voldoende apparaten en vakbekwame installateurs beschikbaar zijn. Daartoe is in 2022 het actieplan hybride warmtepompen gepresenteerd met de inzet voor verdere opschaling.
Om energiebesparing op korte termijn te realiseren is ingezet op gedragsverandering van inwoners via de campagne «Zet de knop om». Deze is gericht op bewustwording en concrete tips over hoe energie te besparen. Onder meer de energiebespaarcoalitie om alle groepen te bereiken en de aan gemeenten verstrekte middelen om energiearmoede te bestrijden dragen hieraan bij. Ook het kabinet zelf nam maatregelen om energie te besparen. In meer dan 80% van de Rijkskantoren is de verwarming gemiddeld 2 graden omlaag gegaan in de winter en werd er twee graden minder gekoeld in de zomer.
Gemeenten spelen een belangrijke rol in de energietransitie als het gaat om de uitfasering van aardgas voor verwarming van woningen en gebouwen. Daartoe is het noodzakelijk dat gemeenten over de bevoegdheden beschikken om de levering van aardgas te beëindigen. Daarom is in 2022 het wetsvoorstel Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie (Wgiw) ontwikkeld dat naar verwachting in 2023 in de Tweede Kamer wordt behandeld.
Per 1 januari 2023 wordt de verhuurderheffing afgeschaft. Hierdoor hebben corporaties een grote impuls in hun investeringsvermogen gekregen. Daarover hebben de minister voor VRO, de corporaties, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en de Woonbond in juni 2022 Nationale Prestatieafspraken gesloten. Corporaties hebben zich onder andere gecommitteerd om tot en met 2030 450.000 woningen aardgasvrij te maken en 675.000 bestaande woningen toekomstklaar te isoleren tot en met 2030 (waarbij de Standaard als referentie geldt). Daarnaast is afgesproken dat corporaties hun woningen met E-, F- en G-labels na 2028 uitfaseren. Dat zijn op dit moment ca. 250.000 woningen.
Leefbaarheid en veiligheid
Agenda Stad en het Nationale Programma Leefbaarheid en Veiligheid (NPLV) hebben in 2022 nauw opgetrokken in de City Deal Energieke Wijken op onder andere duurzaam en sociaal gebied.
Samen met de partnersteden, de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland en BZK is onderzocht hoe particuliere eigenaren in kwetsbare gebieden (zoals de 20 stedelijke focusgebieden van het NPLV) beter gebruik kunnen maken van de ISDE subsidie (Investeringssubsidie duurzame energie en energiebesparing). Hier is ook specifieke verbinding gelegd met het Nationaal Isolatieprogramma.
Ook is in het verband van de City Deal ervaring opgedaan op het gebied van ondersteuning van kleine Verenigingen van Eigenaars (VvE's) in kwetsbare wijken. Ook hier is een directe koppeling met het NPLV gemaakt, en de input is terecht gekomen in de kamerbrief Versnelling verduurzaming gebouwen in beheer van VvE’s. (Kamerstukken II 2022/23, 30196, nr. 806)
Verschillende gebieden in Nederland waar de leefbaarheid onder druk staat, kenmerken zich door een eenzijdige woonvoorraad waar relatief veel sprake is van slechte woningen (onderhoudsgebreken en mindere duurzaamheid). Voor de renovatie en verduurzaming van deze voorraad is het Volkshuisvestingsfonds (VHF) bedoeld. Het VHF is een belangrijke financiële regeling (€ 600 mln. vanaf 2023) voor de uitwerking van het NPLV. Vanwege de leefbaarheidsvraagstukken en de kwetsbaarheid van de stedelijke focusgebieden van het NPLV krijgen deze prioriteit. In 2022 hebben hiervoor gesprekken plaatsgevonden met stakeholders (met name gemeenten) ter voorbereiding van de nieuwe (meerjarige) regeling. Daarbij zijn ook lessen getrokken uit de eenmalige VHF-regeling die in 2021 tot uitkeringen heeft geleid.