Inhoudsopgave

ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING

Wetsartikelen 1 en 2 (uitgaven/verplichtingen en ontvangsten)

De begrotingen die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begroting van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport voor het jaar 2000 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2000. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2000.

Met de vaststelling van deze wetsartikelen wordt de in de begrotingsstaat opgenomen begroting van de uitgaven en de ontvangsten voor het jaar 2000 vastgesteld. De in die begroting opgenomen begrotingsartikelen worden door middel van een algemene toelichting en een toelichting per begrotingsartikel toegelicht in de onderdelen B en C van deze memorie van toelichting.

Wetsartikel 4

Met de vaststelling van dit wetsartikel wordt de in de begrotingsstaat opgenomen begroting van baten en lasten en van kapitaaluitgaven en -ontvangsten van zowel het agentschap College ter Beoordeling van Geneesmiddelen als het agentschap Inspectie Gezondheidsbescherming, Waren en Veterinaire zaken voor het jaar 2000 vastgesteld. De in die begroting opgenomen begrotingsartikelen worden door middel van een algemene toelichting en een toelichting per begrotingsartikel toegelicht in onderdeel D van deze memorie van toelichting.

Het advies van de Raad van State wordt niet openbaar gemaakt op grond van het bepaalde in artikel 25a, derde lid, onder b, van de Wet op de Raad van State.

B. MEMORIE VAN TOELICHTING

Uitgaven naar hoofdbeleidsterrein, totaal 11,10 miljard NLG

Uitgaven exclusief de Rijksbijdragen Ziektekosten naar Hoofdbeleidsterrein, totaal 4,53 miljard NLG

Ontvangsten naar hoofdbeleidsterrein, totaal 0,32 miljard NLG

Uitgaven naar budgetdisciplinesector, totaal 11,01 miljard NLG

Ontvangsten naar budgetdisciplinesector, totaal 0,32 miljard NLG

1 INLEIDING

1.a. Algemene inleiding

Zorg voor mensen in een gezonde samenleving

Het Regeerakkoord 1998 stelt het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) in staat om met succes verder te werken aan en te investeren in «zorg voor mensen in een gezonde samenleving». Het streven is alle generaties en culturen in de samenleving verantwoorde zorg en «gezond samen-leven» te bieden.

Allereerst gaat deze memorie in op de belangrijkste ontwikkelingen op de beleidsterreinen zorg, welzijn en sport. Vervolgens komen de beleidsprioriteiten aan de orde. Deze worden in de paragrafen erna verder uitgewerkt.

De laatste jaren is bij de investering in «zorg voor mensen in een gezonde samenleving» al veel bereikt: ons land heeft een in het algemeen uitstekende en breed toegankelijke gezondheidszorg, en de levensverwachting van burgers is hoog, tegen – ook in internationaal opzicht – betrekkelijk lage kosten. Per inwoner wordt ruim f 4 600,– per jaar aan zorg besteed1; daarmee neemt Nederland in Europa een middenpositie in. Ook zijn de condities voor sociale kwaliteit gunstig: Nederland is een welvarende, pluriforme en tolerante samenleving met een hoge mate van solidariteit. Zoals blijkt uit de recente Sociale en Culturele Verkenningen 1999 van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) is – mede dankzij de voortdurende economische groei – de «sociale staat» van ons land sedert 1994 duidelijk verbeterd.

Niettemin heeft dit kabinet zich in het Regeerakkoord belangrijke nieuwe doeleinden gesteld, niet in de laatste plaats op de terreinen van de gezondheidszorg, het welzijn en de sport. Deze doelen zijn niet alleen een reactie op maatschappelijke ontwikkelingen en de politieke waardering daarvan, maar komen ook voort uit ideële opvattingen over verantwoordelijkheden van burgers, overheid en andere maatschappelijke actoren. Op het gebied van volksgezondheid, welzijn en sport kan – in samenspel met de burgers – nog veel worden verbeterd. Zo zijn er in de zorg knelpunten aan te wijzen: sommige patiënten moeten lang wachten vóór zij behandeld of verzorgd kunnen worden; in sommige zorginstellingen is de werkdruk te hoog waardoor de zorg voor de patiënt in de knel kan komen.

Het Regeerakkoord brengt naast het individuele belang ook het toenemende maatschappelijke belang van gezondheid, welzijn en sport duidelijk tot uitdrukking. Op deze terreinen gaan de afspraken en voornemens in het Regeerakkoord dan ook gepaard met – soms aanzienlijke – verruiming van beschikbare financiële middelen. Voor de beleidsterreinen van VWS gaat het om een mogelijke groei van ruim f 5,6 miljard voor versterking van de zorg, waarbij de nadruk ligt op het terugdringen van de wachtlijsten en de werkdruk. Deze verruiming betekent een toename van de uitgaven van ongeveer 10% voor deze kabinetsperiode. De uitgaven aan sport nemen toe tot f 55 miljoen in 2002. Daarnaast worden op het welzijnsterrein de middelen vooral verruimd voor de jeugdzorg en de kinderopvang. De uitgaven voor jeugdzorg lopen op tot f 50 miljoen in 2002; daarnaast komt in verband met de afschaffing van omroepbijdragen nog een extra bedrag beschikbaar dat oploopt tot f 40 miljoen in 2002. Voor de kinderopvang lopen de uitgaven op tot f 250 miljoen in 2002. Werken aan de ontplooiing van de jonge generatie betekent investeren in de toekomst van onze samenleving.

De hiervoor geschetste voornemens dragen bij uitstek bij aan de sociale infrastructuur van de samenleving. Sociale infrastructuur is hierbij op te vatten als het geheel van organisaties, diensten en voorzieningen dat tot doel heeft individuele burgers in hun eigen omgeving de mogelijkheid van maatschappelijke participatie te geven. Het kabinet hecht zeer aan versterking van de sociale infrastructuur en heeft in de loop van 1999 nadrukkelijk aandacht besteed aan de nadere uitwerking van de vele voornemens uit het Regeerakkoord die daaraan bijdragen.

De heldere politieke en positieve financiële uitgangspunten verschaffen de noodzakelijke basis voor een VWS-beleid dat erop gericht is waarden en vitale belangen in de samenleving te realiseren, die burgers hoog waarderen. Dit geldt, blijkens de Sociale en Culturele Verkenningen, op het individuele niveau, maar ook voor de samenleving in haar geheel. De burger verwacht daarbij veel van de overheid.1

Het afgelopen parlementaire jaar is begonnen systematisch de politieke opdrachten uit te voeren en de nieuwe beleidsaccenten in de praktijk te brengen. De beleidsprioriteiten zijn opgenomen in de zogenoemde Planningsbrief van 12 november 1998 (VWS-kenmerk DBO-982260).

In veel opzichten is bij de uitvoering inmiddels goede voortgang geboekt. Er zijn belangrijke beleidsvoornemens en wettelijke maatregelen gerealiseerd of aan de Tweede Kamer voorgelegd, zowel op het terrein van volksgezondheid als van welzijn en sport. Zo is in mei 1999 het wetsvoorstel Wet zelfstandigen in het ziekenfonds bij de Tweede Kamer ingediend. Voorts zijn o.a. de Wet integratie medische specialisten en de Wet uitvoeringsorganen volksgezondheid gerealiseerd en is het waarborgfonds voor de zorgsector opgericht. Ook op het terrein van de medische ethiek is wetgeving aan het parlement voorgelegd (euthanasie) of aangekondigd (late afbreking van zwangerschap). Verder zijn nota's uitgebracht over onder andere de modernisering van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ), het welzijnsbeleid en sportbeleid. Hiermee zijn lijnen uitgezet en concrete voornemens aangekondigd voor de resterende kabinetsperiode.

Tegelijk zijn ook maatregelen getroffen en initiatieven genomen die de gezondheids- en leefsituatie van de burger direct beïnvloeden: er is veel geld beschikbaar gesteld om wachtlijsten terug te dringen en de werkdruk in de zorg te verlagen. In diverse sectoren zijn meerjarenafspraken gemaakt over de concrete resultaten die op genoemde punten met dat extra geld moeten worden behaald. In de verzorging en verpleging gaat het om ongeveer f 650 miljoen extra in het jaar 2000. In 2001 en 2002 komt daar per jaar f 500 miljoen bij.

Voorts is vanaf 1 januari 1999 een aantal eigenbijdrageregelingen afgeschaft (ziekenfonds, toegangsbijdrage thuiszorg) en vanaf 1 juli 1999 is een verzachting ingevoerd van de Bijdrageregeling partneropname bij AWBZ-instellingen of verzorgingshuizen.

Op welzijnsterrein zijn allerlei projecten gestart om de (lokale) infrastructuur te versterken; méér kinderen kunnen dankzij extra gelden adequaat worden opgevangen; er is gewerkt aan transparantie van zorginstellingen, aan een betere organisatie van indicaties in zorg en welzijn, en aan een sterkere vraaggerichtheid van de beschikbare zorg, onder andere door de mogelijkheden om te werken met persoonsgebonden budgetten (PGB) te verruimen.

Ook in het komende begrotingsjaar zal het Ministerie van VWS – conform de Planningsbrief – actief verder werken aan deze beleidsagenda; dat wordt ook in deze memorie van toelichting en de Zorgnota 2000 (het nieuwe Jaaroverzicht Zorg) geïllustreerd.

De verantwoordelijkheid van de overheid bij crises

Hierboven kwam aan de orde dat het VWS-beleid zich richt op vitale belangen in de samenleving. Deze vitale belangen maken dat het beleid voortdurend in de aandacht staat van burgers, instellingen, belangengroepen en media. Deze actieve belangstelling van en interactie met maatschappelijke partners is wezenlijk om ervoor te zorgen dat het beleid voldoende kwaliteit en ook draagvlak in de samenleving houdt. Dat draagvlak moet het beleid ontlenen aan het inzicht en de ervaring van burgers dat het beleid tegemoetkomt aan hun problemen en behoeften.

Die gerichtheid op de samenleving brengt ook met zich mee dat in het beleid met méér overwegingen rekening moet worden gehouden dan alleen rationele. Ook de beleving en verwachtingen die burgers hebben van dat beleidshandelen zijn relevant. Zo is dit voorjaar terecht veel aandacht uitgegaan naar belangrijke gebeurtenissen, zoals tijdens het onderzoek naar de Bijlmervliegramp, de legionella-epidemie en de dioxine-problematiek. Bij al deze gebeurtenissen ging het om voor de betrokkenen vaak diep ingrijpende, emotionele ervaringen die vereisen dat de overheid snel en adequaat handelt.

De genoemde gebeurtenissen hebben aan het licht gebracht dat er spanning kan bestaan tussen enerzijds de verwachtingen en eisen van de burgers en publieksgroepen ten aanzien van het overheidsingrijpen, en anderzijds het feitelijk vermogen dat de overheid heeft om in te grijpen. De burger kan rekenen op wat de overheid garandeert aan wettelijke aanspraken op basis van de sociale ziektekostenverzekeringen. De burger mag ook rekenen op betrokkenheid, medeleven en eventueel zelfs een regierol van de overheid bij overige schade en overig leed. Dat betekent echter niet dat de overheid altijd kan voldoen aan alle verwachtingen die bij de burger leven.

Er zijn zekere grenzen aan datgene waarop de overheid aanspreekbaar is. Overigens hebben die grenzen geen absoluut of statisch karakter, maar zijn ze in de loop van de tijd aan verschuivingen onderhevig. Zo worden soms medische, sociale of financiële gevolgen van zogenaamde «nieuwe risico's» voor individuen binnen bestaande regelingen op het gebied van de zorg en de sociale zekerheid gebracht.

Dynamische omgeving

Het departementale beleid komt tot stand in een zeer complexe en dynamische omgeving. Allerlei maatschappelijke trends dringen zich op en leiden veelal tot politieke en beleidsmatige agendering: algemene en specifieke ontwikkelingen, al dan niet tot de gezondheid en het welzijn beperkt, gestuurd of ongestuurd.

Zo is duidelijk dat de internationalisering van beleid, bijvoorbeeld Europese regelgeving en daarmee samenhangende jurisprudentie (Kohll/Decker), de handelingsvrijheid van de nationale overheid sterk beïnvloedt en daarmee beperkt. Daarbij is ook van invloed dat nationale regelgeving moet aansluiten bij relevante Europese regels, bijvoorbeeld over mededinging. Internationalisering speelt ook in ander opzicht een rol: het vrije verkeer van personen en diensten in Europa laat zich steeds sterker gelden. Landsgrenzen zullen voor de gezondheidszorg – ook ten gevolge van de toenemende mobiliteit – steeds meer hun betekenis verliezen.

Niet alleen de demografische veranderingen zijn cruciaal voor het beleid, maar ook maatschappelijke veranderingen. Een duidelijke uiting daarvan is de emancipatie van patiënten en andere doelgroepen van beleid, die vooral in de vorige kabinetsperiode ertoe heeft geleid dat de immateriële wetgeving en patiëntenwetgeving wezenlijk versterkt is. Ook met de voorgenomen modernisering van de AWBZ naar een meer vraaggeoriënteerd systeem wordt tegemoetgekomen aan deze emancipatiebeweging.

Belangrijke innovaties, onder andere medische en technologische, betekenen veelal doorbraken in de patiëntenzorg; maar ook op het gebied van organisatie en bedrijfsvoering binnen instellingen zijn innovatieve activiteiten geen uitzondering.

De verspreiding van technische- en communicatiemiddelen (bijvoorbeeld internet) onder brede lagen van het publiek zal steeds meer leiden tot een goed geïnformeerde en mondige patiënt, die een alerte partij zal vormen voor verzekeraars en zorgaanbieders.

In het algemeen is bij de ontwikkeling van de wetenschap, de techniek en de informatietechnologie sprake van een sterk internationale beïnvloeding en van een snelle penetratie in de samenleving. Deze ontwikkelingen hebben ook voor de zorg- en verzekeringsmarkten grote gevolgen.

De toenemende welvaart voor grote groepen in de samenleving leidt ertoe dat velen onder eigen verantwoordelijkheid allerlei nieuwe combinaties van zorg en wonen arrangeren. Zij laveren daarbij tussen overheid en markt. De overheid heeft de plicht onder gewijzigde omstandigheden niettemin de maatschappelijke solidariteit te organiseren en te financieren voor wie niet op eigen kracht in deze vitale behoeften kan voorzien.

Al deze ontwikkelingen laten het stelsel van ziektekostenverzekeringen en de daarin verankerde solidariteit niet onberoerd. Vóór 1 september 2000 zal de Sociaal Economische Raad (SER) advies aan het kabinet uitbrengen over de vraag of verdergaande aanpassingen in het verzekeringsstelsel op langere termijn nodig zijn.

De overheid stuurt niet alléén...

Er zijn niet alleen maatschappelijke veranderingen waarneembaar; ook veranderen de opvattingen over de rol, positie en de sturingsambitie van de overheid. Het ministerie kent een scala aan beleidsinstrumenten en interventie-momenten. Dat gebeurt veel sterker dan vroeger vanuit een interactief beleidsconcept: wij streven ernaar de politiek en maatschappelijk gestelde doeleinden te bereiken in een goed samenspel met de cliënten en met overheden, zorgaanbieders, financiers, welzijns- en sportorganisaties en andere veldpartijen.

Het gaat niet alleen om beleidsmatig gestelde doelen: óók de (maatschappelijke) partners dragen eigen doelstellingen en ambities aan, vanuit hun eigen beleving van hun maatschappelijke verantwoordelijkheid op het terrein van de gezondheidszorg, het welzijn en de sport.

Het interactieve en meer horizontale karakter van de beleidsvorming houdt in dat in het publieke domein partijen er gezamenlijk toe proberen te komen, doeleinden en prioriteiten te stellen en de bijbehorende instrumenten te kiezen. Bovendien streven de partijen naar een adequaat draagvlak voor de uitvoering van het beleid. Deze werkwijze ontleent haar effectiviteit en legitimiteit niet in de laatste plaats aan de actieve betrokkenheid van patiënten- en consumentenvertegenwoordigers daarbij.

Deze nieuwe wijze van beleidsvorming en sturing stelt de «klassieke» opvatting ter discussie, waarbij de centrale overheid het primaat had als voornaamste of zelfs enige motor van verandering. Het is niet primair de rijksoverheid die de noodzakelijke vernieuwing van zorg, welzijn en sport initieert. Veeleer zijn het lokale of regionale initiatieven, projecten en experimenten, die inspireren en impulsen geven voor nieuwe werkwijzen en oplossingen. Wij willen burgers, patiënten, zorgaanbieders, welzijns- en sportorganisaties, en gemeenten daarin ondersteunen, financieel en door belemmerende regelgeving in te trekken en «schotten» neer te halen.

Het stimuleren van dergelijke vernieuwende initiatieven is – zeker na verloop van tijd – een effectieve manier om daadwerkelijk verandering te bereiken, op den duur ook op landelijke schaal. Als instrumenten willen wij daarbij niet alleen de traditionele overheidsinstrumenten van wet- en regelgeving inzetten, maar veeleer ondersteuning, overreding, monitoring en eventueel procesregie. Deze instrumenten sluiten goed aan bij actuele opvattingen over interactief overheidsbeleid.

Consequentie van deze nieuwe werkwijze is een selectievere overheid en een zuiverder verdeling van rollen en verantwoordelijkheden tussen de overheid en andere (medesturende) partijen. Deze nieuwe bestuurlijke aanpak, dit actieve appel op de partners, zoals in het Regeerakkoord is voorzien, blijkt op verschillende terreinen inmiddels tot succes te leiden. Met deze nieuwe rolverdeling tussen overheid en veld worden transparantie en goede informatievoorziening nog belangrijker dan voorheen. Het zijn immers de instrumenten waarmee toetsing en verantwoording gestalte kunnen krijgen.

Bij de meerjarenafspraken in de zorg- en jeugdsector bijvoorbeeld beperken wij ons meer en meer tot sturing op hoofdlijnen, en geven wij de zorginhoudelijke en financiële randvoorwaarden aan waarbinnen de veldpartijen hun grotere verantwoordelijkheid voor de concrete invulling van het zorgaanbod waarmaken. Het Rijk houdt de eindverantwoordelijkheid voor een goed functioneren van het systeem, en voor de bewaking van de besteding van de (collectieve) middelen die daarvoor onder uitdrukkelijke parlementaire instemming beschikbaar gesteld zijn.

De Meerjarenfora waarin het bestuurlijk overleg over de zorg- en jeugdsector plaatsvindt, ontwikkelen zich meer en meer tot ontmoetingsplaats waar partijen met elkaar verkennen wat de inhoudelijk gewenste ontwikkeling van een sector is, en waar zij met elkaar tot afspraken komen. Daarbij behoudt elke partij de eigen verantwoordelijkheid, maar zij wisselt wel het eigen beleid en de eigen ambities met die van andere partijen uit, en maakt daarover zo mogelijk afspraken. Dit overleg is overigens allerminst vrijblijvend: het Ministerie van VWS stelt de extra middelen beschikbaar onder de uitdrukkelijke voorwaarde dat aan politiek en samenleving overtuigend duidelijk wordt gemaakt welke concrete extra diensten daarvoor beschikbaar komen, bijvoorbeeld door wachtlijsten te verkorten en werkdruk te verlichten. Wij zijn voornemens deze vruchtbaar gebleken werkwijze ook de komende jaren waar mogelijk te volgen respectievelijk te versterken.

Een ander voorbeeld van de nieuwe bestuurlijke aanpak vormen de beleidsvoornemens uit de Welzijnsnota 1999–2002(Kamerstukken II 1998–1999, 26 477, nr. 1). Om deze voornemens te laten slagen, is het nodig dat de diverse lokale en regionale partijen samenwerken. Met het Bestuursakkoord Nieuwe Stijl (BANS) is voor die werkwijze een algemeen bestuurlijk raamwerk beschikbaar gekomen.

Ook bij de vorming van regionale zorgvisies, waaraan overal in ons land wordt gewerkt, zien we een interactieve wijze van beleidsvorming op regionaal niveau ontstaan. Vaak heeft de provincie daarbij de rol van regisseur van het proces, maar nemen de partijen overigens gelijkwaardig deel aan het gezamenlijk definiëren van de wenselijke ontwikkeling van het regionale zorgaanbod. Niet de machtsvraag of het competentie-denken staan voorop, maar het argument, de deskundigheid en de bereidheid om verantwoordelijkheid te nemen voor de realisering van gemeenschappelijk onderschreven maatschappelijke doelstellingen.

Het laatste voorbeeld vormen de Convenanten arbeidsmarkt, waarbij sociale partners tezamen met het Ministerie van VWS werken aan een goede arbeidsmarktontwikkeling.

Deze voorbeelden laten zien dat op de verschillende genoemde terreinen het beleid daadwerkelijk gestalte krijgt en wordt uitgevoerd in een samenspel van overheden en maatschappelijke partners. We zullen deze wijze van beleidsvoering, die recht doet aan de verantwoordelijkheden en competenties van andere partijen, nadrukkelijk voortzetten.

Gevolgen voor het departement

Voor het ministerie zelf betekent de veranderende rol en taakuitvoering een sterker accent op de beleidsvoorbereiding en -evaluatie, op procesmanagement en informatieverwerking en minder op klassieke beleidsuitvoering. Ook zijn monitoring en toetsing van taakuitvoering door andere partijen van belang.

Zoals elders in deze memorie wordt toegelicht, is de ICT-ontwikkeling op deze vernieuwde taakuitvoering van grote invloed, ook voor het ministerie. Daarnaast leidt de veranderende overheidsrol tot een andere personeelsbehoefte. Deze verschuivingen zijn verdisconteerd bij de invulling van de reductie van het personeelsvolume op grond van het Regeerakkoord.

Intersectoraal beleid noodzakelijk

Maatschappelijke vraagstukken worden steeds sterker verweven; dat maakt intersectorale beleidsvorming samen met andere ministeries steeds belangrijker. Belangrijk is de samenwerking met het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW), waarbij het bijvoorbeeld gaat om het beroep dat sinds enige tijd op de gezondheidszorg gedaan wordt als gevolg van de toegenomen aandacht voor het terugdringen van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid. Op de markt van zorg in verband met arbeidsrelevante aandoeningen bewegen zich bekende en nieuwe aanbieders. Het kabinetsbeleid op dit gebied wordt neergelegd in een beleidsbrief over het grensvlak tussen arbo-dienstverlening en de reguliere gezondheidszorg. Meer in het algemeen is sprake van een toenemende verwevenheid van de stelsels van sociale zekerheid en de ziektekostenverzekering.

Andere voorbeelden van samenwerking zijn te geven op het terrein van zorg en milieu, wonen en zorg, het gezondheidsfacetbeleid, de sociale infrastructuur en de sociale activering, of op het gebied van de brede school, de sport, zorg, arbeid en verlof. Verder is er op het terrein van verslavingsbeleid en maatschappelijke opvang een nauwe relatie met het grotestedenbeleid. Op het beleidsterrein van ethiek en het asielzoekersbeleid werkt VWS samen met het Ministerie van Justitie, en op het terrein van het voedingsbeleid met het Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij (LNV).

In het algemeen komt er meer en meer nadruk te liggen op de versterking van de bijdrage die de gezondheidszorg, maar ook het welzijns- en sportbeleid, leveren aan maatschappelijke doelstellingen op andere beleidsterreinen. Zo wordt steeds breder erkend dat een goede gezondheidszorg en sociale kwaliteit in een samenleving belang hebben voor welvaart en economische groei.

Prioriteiten van beleid

Het komende begrotingsjaar wordt het beleidsprogramma uit het Regeerakkoord verder ter hand genomen. Dit algemene gedeelte van deze memorie gaat in op de belangrijkste beleidsvoornemens; daaraan voorafgaand wordt het beleid eerst kort gemotiveerd.

De hierboven gegeven beschouwingen maken duidelijk dat vraagstukken van bestuurlijke ordening en sturing in de zorg en het welzijnsbeleid een steeds belangrijker plaats innemen: hoe liggen verantwoordelijkheden en bevoegdheden, wie stuurt, wie financiert, wie ziet waarom toe op wat en wie? Dergelijke vragen zijn over het algemeen van belang, maar in omstandigheden van crises en omvangrijke incidenten komt de behoefte aan helderheid over deze vragen nog nadrukkelijker naar voren.

Nieuwe medisch technologische ontwikkelingen leiden tot nieuwe besluitvormingsvraagstukken in kwesties van leven en dood, die vragen om een normatief kader. In onze pluriforme samenleving wordt hierover verschillend gedacht. Het kabinet wil in een context van wederzijds respect op het medisch-ethisch terrein tot nadere regelgeving komen voor onder andere levensbeëindiging en late zwangerschapsafbreking in menselijke noodsituaties.

Veel aandacht gaat in het beleid ook uit naar de problematiek van schaarste in de zorg, of die nu reëel of verondersteld is. Verantwoord omgaan met deze schaarste impliceert dat er gestreefd moet worden naar volume- en kostenbeheersing, maar dat tegelijkertijd wel de kwaliteit gehandhaafd moet blijven.

In het gezondheidsbeleid staan de bevordering en bescherming centraal van de gezondheid en het welzijn van mensen, zowel voor de individuele burger als voor de bevolking als geheel. Aandacht hiervoor draagt niet alleen bij aan de kwaliteit van leven van burgers, maar heeft tegelijk ook een economisch belang. Preventieve maatregelen en activiteiten die appelleren aan de eigen verantwoordelijkheid van individuen, overheden, bedrijfsleven en anderen moeten ertoe bijdragen dat ziektes die vermijdbaar zijn, worden teruggedrongen. Verwacht wordt dat een verbeterde gezondheidstoestand onder meer leidt tot toename van het aantal gezonde levensjaren en vermindering van het arbeidsverzuim.

Een belangrijk onderdeel van het gezondheidsbeleid is het anti-tabaksbeleid, ook in EU- en WHO-verband.

Zowel in de curatieve sector als binnen de care-sector wordt het beleid dat op modernisering gericht is, het komende jaar krachtig en op een groot aantal fronten doorgezet. Gemeenschappelijke kenmerken van de beleidsinspanningen zijn onder andere het streven naar doelmatiger zorgverlening en betere aansluiting op de behoefte van de patiënt. Daarbij zijn instrumenten nodig als transmuralisering, de vorming van zorgketens, en flexibilisering van zorgaanspraken.

In beide sectoren, cure en care, krijgt de regio als ordeningskader steeds duidelijker betekenis. Daarnaast is een aantal sectorspecifieke maatregelen voorgenomen, onder andere voor de ziekenhuiszorg, de eerstelijnszorg, de ontwikkeling van het medisch-specialistische bedrijf en de curatieve geestelijke gezondheidszorg. Ook die maatregelen staan in het teken van kwaliteitsbevordering, doelmatigheid en zorgvernieuwing.

Het beleid met betrekking tot het tweede compartiment en de daarvoor gekozen nieuwe bestuurlijke aanpak is uiteengezet in onze beleidsbrief van april 1999 (Kamerstukken II 1998–1999, 26 517, nr. 1). Uitgangspunten als toegankelijkheid, betaalbaarheid, gelijke behandeling en solidariteit blijven gelden; tegelijkertijd doet het beleid een steeds sterker appel op het maatschappelijk ondernemerschap en de publieke verantwoording van zorgaanbieders en verzekeraars.

In de beide sectoren, cure en care, hebben vooral het meerjarenoverleg en de daaruit voortvloeiende, verplichtende afspraken met partijen wezenlijke impulsen gegeven aan de vernieuwing van het beleid. Dit geldt zowel voor de inhoud als voor de manier waarop het is tot stand gekomen. Hetzelfde kan worden gezegd over de arbeidsmarktconvenanten voor zorg, respectievelijk welzijn en jeugdhulpverlening.

In feite ontwikkelt het meerjarenoverleg zich tot het voornaamste instrument voor de strategische agendavorming van overheid, patiëntenvertegenwoordigers en andere veldpartijen over de wenselijke ontwikkeling van de diverse sectoren. Wanneer middelen worden toegekend voor intensivering van beleid, blijft die toekenning gekoppeld aan concrete afspraken over wachtlijsten en werkdruk, over transparantie en informatievoorziening en over doelmatigheid en andere met de kamer overeengekomen onderwerpen.

De modernisering van de care wordt vormgegeven aan de hand van de nota Zicht op zorg van juni 1999 (Kamerstukken II 1998–1999, 26 631, nr. 1). Centrale begrippen in dit beleid zijn «vermaatschappelijking» van de zorg, versterkte oriëntatie op de vraag van de gebruiker, extramuralisering, flexibilisering, deregulering en het slechten van schotten. Als basis voor beleidsvernieuwing en, zo nodig, wijziging of intrekking van regels, zullen regionale experimenten worden gebruikt. «De klant centraal» wil óók zeggen dat zorg naar de mensen thuis komt, in plaats van dat mensen de instellingen in gaan. Arrangementen zullen daarom zoveel mogelijk in het eigen leefmilieu worden aangeboden. In de hele care zal nadrukkelijk het begrip «community care» worden bevorderd. Deze principes zullen na verloop van tijd leiden tot een aanzienlijke wijziging van het systeem en de cultuur van de AWBZ-uitvoering.

In alle Europese landen vormen de sterk oplopende kosten van geneesmiddelen een punt van zorg voor de overheid. Centraal in het beleid staat het «zinnig en zuinig» voorschrijven, waardoor voldoende financiële ruimte overblijft om waardevolle nieuwe geneesmiddelen toe te laten. Handel en distributie dienen zó te worden ingericht dat eventuele inkoopvoordelen ten goede komen aan de patiënt.

De kostenbeheersing van geneesmiddelen is een belang van alle partijen, zorgbreed, en zeker niet een vraagstuk dat is beperkt tot de zogenaamde «farma-kolom» alleen. Het vraagt een grote inzet van vele partijen.

De Welzijnsnota 1999–2002, Werken aan sociale kwaliteit van april 1999 geeft de kaders tussen overheden, burgers en maatschappelijke organisaties aan die in deze kabinetsperiode gelden op het brede terrein van de sociale infrastructuur en welzijn. De speerpunten van beleid worden in de loop van dit parlementaire jaar nader uitgewerkt en gedeeltelijk ook uitgevoerd. Het gaat daarbij om programma's voor participatie-bevordering (bijvoorbeeld voor ouderen en gehandicapten), het voorkómen van sociale uitsluiting, de ondersteuning van het lokaal sociaal beleid, stimulering van de professionaliteit en kwaliteit van aanbieders van zorg en welzijn, en onderzoek, monitoring en informatievoorziening. Daarbij vormen het lokale en gemeentelijke niveau een belangrijk integratiekader voor welzijn en aspecten van zorg, zoals ook al werd aangegeven in het Regeerakkoord. Vaak gaat het bij deze programma's om kwetsbare maatschappelijke groepen of situaties, waar lokale overheden en het veld het voortouw hebben. De rol van het Ministerie van VWS is vooral, de andere partijen in hun verantwoordelijkheid voor deze doelgroepen en onderwerpen te ondersteunen. Daarmee worden belangrijke veranderingen in de welzijns-, leef- en gezondheidssituatie van burgers op lokaal niveau bewerkstelligd. De andere partijen dienen in sterkere mate zelf verantwoordelijkheid te kunnen nemen, doordat belemmeringen worden weggenomen die hun participatie nu nog verhinderen.

Een ander onderdeel van deze nieuwe programmering op het gebied van het sociale beleid is het verhogen van de activerende werking van de sociale zekerheid. Op dit gebied werkt het Ministerie van VWS samen met het Ministerie van SZW. Overigens wordt ook op het (bredere) armoedebeleid nauw samengewerkt met dit ministerie. Ook wordt de rol van vrijwilligers in het kader van het welzijnsbeleid versterkt.

Het kabinet heeft besloten flink te investeren in de jeugd, onder andere door extra middelen in te zetten. Het streven is de kwaliteit en samenhang te verbeteren in de totale jeugdzorg, -hulpverlening en uitbreiding van de kinderopvang. Om deze doelen te bereiken worden twee wetten voorbereid. De Wet op de jeugdzorg is gericht op een eenduidige aansturing en financiering van de gehele jeugdzorg. De Wet basisvoorzieningen kinderopvangmoet de voorwaarden scheppen om in de toekomst een dekkend aanbod voor de opvang van kinderen tot en met 12 jaar te kunnen creëren. In het Regeerakkoord heeft het kabinet hiervoor f 250 miljoen in 2002 vrijgemaakt (f 120 miljoen in 2000). Voorts wordt het preventief jeugdbeleid versterkt, evenals het beleid dat gericht is op de maatschappelijke participatie door jongeren.

De veelzijdige maatschappelijke betekenis van de sportkan, naast het individuele belang dat sportbeoefening heeft, nauwelijks worden overschat. Door sportbeoefening worden belangrijke waarden in een brede context bevorderd, zoals gezondheid, mentale en fysieke ontplooiing, participatie en integratie. Sport draagt daarmee in belangrijke mate bij aan de sociale kwaliteit van de samenleving.

Aan deze positieve ontwikkeling heeft het kabinet verdere impulsen willen geven door de budgetten aanzienlijk te verruimen, en door een samenstel van maatregelen die in de nota's Topsport en Breedtesport zijn uiteengezet. Accenten in het sportbeleid vormen verder het dopingbeleid en de voorbereiding van de Europese kampioenschappen 2000.

De zorg wordt in zekere mate bedreigd door tekorten aan beroepskrachten, onder wie verplegend en verzorgend personeel, maar ook huisartsen, tandartsen, verloskundigen, paramedici. Het aantrekken en het behouden van voldoende gekwalificeerd en gemotiveerd personeel in de zorg- en welzijnssectoren heeft dan ook een hoge prioriteit. Het gaat om circa 12% van de totale werkgelegenheid in ons land. Doelstellingen van het arbeidsmarkt- en arbeidskostenbeleid, voor zover deze VWS aangaan, zijn een goed functioneren van die markt, een beheerste kostenontwikkeling, implementatie van het algemene arbeidsmarkt- en werkgelegenheidsbeleid van het kabinet en een adequate informatievoorziening. De verantwoordelijkheid voor het arbeidsmarkt- en arbeidsvoorwaardenbeleid ligt in de eerste plaats bij de sociale partners; de overheidsrol is vooral ondersteunend.

Tussen VWS, Arbeidsvoorziening en de sociale partners zijn convenanten afgesloten op het gebied van arbeidsmarktbeleid voor de Zorgsector, respectievelijk voor Welzijn en Jeugdhulpverlening, die nu worden geïmplementeerd. Speerpunten daarin die thans worden uitgewerkt zijn bestrijding van het ziekteverzuim, het stimuleren van instroom in de opleidingen en kinderopvang. Ook maakt een campagne ter versterking van het imago van de sector daar deel van uit.

Nieuw beleid steunt op optimale informatie

De toedeling van verantwoordelijkheden aan diverse partijen brengt een dringende behoefte met zich mee aan continue en betrouwbare informatie teneinde de uitvoering van beleid te kunnen toetsen. Om optimaal gebruik te maken van de mogelijkheden die de informatie- en communicatietechnologie (ICT) biedt om de kwaliteit en doelmatigheid van de zorgverlening te verbeteren, is medio 1999 het Platform ICT in de zorg gestart. Het maakt deel uit van de meerjarenafspraken in de curatieve sector, maar het is de bedoeling om de activiteiten te verbreden naar de care-sector.

Nieuwe opzet algemeen deel memorie van toelichting

Ten slotte nog een opmerking over de nieuwe opzet van het algemeen deel van deze memorie van toelichting op de begroting. Dit algemeen deel is op een andere manier geordend dan voorgaande jaren. De «oude» presentatie (die grotendeels op de VWS-organisatie gebaseerd was) is verlaten; in plaats daarvan is er gekozen voor een onderwerpsgewijze toelichting op hoofdlijnen.

Een degelijke vernieuwde opzet past binnen het perspectief van de «begroting van de 21^e eeuw» waarmee wordt gedoeld op de zogenoemde beleidsbegroting. Daarbij zal het algemeen deel van de memorie van toelichting worden omgevormd tot een beleidsagenda (zie de regeringsnota Van beleidsbegroting tot beleidsverantwoording van 19 mei 1999: Kamerstukken II 1998–1999, 26 573, nrs. 1 en 2). Bij de vernieuwde presentatie is er ook op gelet dat onnodige doublures met de Zorgnota 2000 vermeden worden.

Ook wat de Zorgnota betreft wordt gewerkt aan een nieuwe opzet. Voor het jaar 2002 wordt een geheel vernieuwde opzet van zowel de begroting als van de Zorgnota gepresenteerd, met een duidelijker relatie tussen doelen, middelen en prestaties.

1.b. Financiële prioriteitenstelling

De uitgaven en ontvangsten waartoe de verantwoordelijkheid van de bewindslieden van VWS zich uitstrekt, vallen onder twee verschillende budgetdiscipline-sectoren: het budgettair kader zorg (BKZ) en het kader voor de rijksbegroting in enge zin (ook wel de niet-BKZ-uitgaven genoemd). Het BKZ bestaat voor het overgrote deel uit uitgaven die uit premieontvangsten worden gefinancierd. Een relatief klein deel van de uitgaven die onder dit kader vallen (circa f 1,7 miljard in 2000), loopt via de VWS-begroting. De overige uitgaven op de VWS-begroting vallen onder het kader rijksbegroting in enge zin (met uitzondering van de rijksbijdragen aan de sociale fondsen). Dit zijn de niet aan zorg gebonden uitgaven op het VWS-terrein. In paragraaf 1.4 van de artikelsgewijze toelichting wordt een overzicht gepresenteerd van de artikelen en artikelonderdelen binnen beide kaders.

De Zorgnota 2000 gaat uitvoerig in op de financiële prioriteitenstelling binnen het totale zorguitgaven. De VWS-begroting beperkt zich in financiële termen tot een toelichting op de uitgaven en ontvangsten die op de begroting worden verantwoord. Dit zijn zowel begrotingsuitgaven die onder tot het BKZ worden gerekend, als die onder de budgetdiscipline sector rijksbegroting in enge zin vallen. In deze paragraaf wordt inzicht gegeven in een aantal (nieuwe) majeure wijzigingen op de begroting, ten opzichte van de begrotingsstand in de eerste suppletore wet 1999.

In tabel 1 wordt ingegaan op intensiveringen uit het Regeerakkoord die in de voorliggende begroting worden verwerkt. Het gaat hier om nieuwe mutaties. Herschikkingen binnen de begroting of tussen de begroting en de reeds in het JOZ 1999 gereserveerde en toegelichte middelen voor intensiveringen, zijn hierin niet opgenomen. Ook wordt een overzicht gegeven van de budgettaire verdeling over de dienstonderdelen van het ministerie van de taakstelling uit het Regeerakkoord ter bevordering van een doelmatig en doeltreffend handelen van de rijksdienst. Deze was in de begroting 1999 – hangende de nadere besluitvorming – geparkeerd op het centrale prijsbijstellingsartikel. In de begroting 1999 is ook ingegaan op de extra middelen die in het Regeerakkoord beschikbaar zijn gesteld voor de versterking van de sociale infrastructuur. Voor een aantal terreinen was toen nog niet duidelijk hoe de verdeling van de intensiveringsmiddelen over de verschillende departementale begrotingen eruit zou zien. Over deze verdeling is de Tweede Kamer inmiddels geïnformeerd bij Nota van wijziging en in de eerste suppletore begroting van VWS. Resumerend komt het erop neer dat in 2000 voor de bureaus jeugdzorg f 25 miljoen beschikbaar is en voor de kinderopvang f 120 miljoen. De intensiveringsmiddelen voor sport – f 20 miljoen in 2000 – waren reeds in de ontwerpbegroting 1999 verwerkt.

In het Regeerakkoord is afgesproken dat de mogelijkheid van fiscalisering van de omroepbijdragen zou worden nagegaan waarbij de opbrengsten dan ten goede zouden komen aan de jeugdzorg. De opbrengsten voor VWS lopen op tot f 40 miljoen in 2002. Deze middelen worden ingezet voor bureaus jeugdzorg, advies- en meldpunten kindermishandeling (AMK's) en capaciteitsuitbreiding jeugdhulpverlening. Over de inzet van de middelen worden met de provincies landelijk nadere resultaat-/meerjarenafspraken gemaakt. Aanvullend heeft het kabinet besloten de intensivering jeugdzorg reeds vanaf 2000 op het structurele eindniveau te brengen. Dit betekent f 20 miljoen respectievelijk f 10 miljoen extra voor de jaren 2000 en 2001. Bij de aanwending van deze middelen zal het accent komen te liggen op het versneld realiseren van de bureaus jeugdzorg. In bovenstaande tabel zijn de aan de begroting van VWS toegevoegde middelen opgenomen. Daarnaast is uit deze opbrengsten aan de begroting van het Ministerie van Justitie eveneens structureel f 20 miljoen toegevoegd. Deze Justitie-middelen worden besteed aan bestrij- ding van jeugdcriminaliteit en schoolverlaten in het kader van een samenhangend lokaal curatief en preventief jeugdbeleid en tevens aan «Justitie in de buurt».

In het kabinet is eveneens geconstateerd dat er grote behoefte is aan uitbreiding van de laagdrempelige opvang van dak- en thuislozen met psychiatrische en/of verslavingsproblemen. In de afgelopen tijd is dit onder meer door de centrumgemeenten, de VNG en de Federatie Opvang regelmatig aan de orde gesteld. Ook diverse rapporten en adviezen geven dit duidelijk aan. Verder blijkt uit de ervaring met het drugsoverlastbeleid dat laagdrempelige opvang ook heel effectief kan zijn in het kader van het veiligheidsbeleid. Daarom is besloten om met ingang van 2000, in aanvulling op het Regeerakkoord, f 35 miljoen extra beschikbaar te stellen voor de opvang van dak- en thuislozen. Hiervan zal f 19,1 miljoen aan de begroting van VWS worden toegevoegd. Gezien de relatie met het grotestedenbeleid zal het resterende bedrag van f 15,9 miljoen via BZK beschikbaar komen voor het 24-uursopvangbeleid van de G-25. De verdeling van de VWS-middelen zal plaatsvinden op basis van het advies van de Raad voor de Financiële Verhoudingen. Hiermee wordt bereikt dat de middelen voor maatschappelijke opvang en verslavingsbeleid op een meer objectieve en evenwichtige wijze worden verdeeld.

De in het Regeerakkoord afgesproken volume- en doelmatigheidsdoelstelling voor de rijksoverheid is nader ingevuld voor het Ministerie van VWS. Daarbij is niet gekozen voor een kaasschaafmethode. De veranderende rol en taakuitvoering voor het Ministerie van VWS legt een sterkere nadruk op de beleidsvoorbereiding en -evaluatie, op procesmanagement en informatieverwerking en minder op klassieke beleidsuitvoering. De nadruk komt meer te liggen op het primaire beleidsproces en minder op de ondersteuning. Ook zijn monitoring en toetsing van taakuitvoering door andere partijen van belang. De veranderende overheidsrol leidt tevens tot een andere personeelsbehoefte. Deze verschuivingen zijn als leidraad gehanteerd voor de invulling van de hier aan de orde zijnde doelstelling. Anders dan eerder aan de Kamer – in antwoord op vragen bij de begrotingsbehandeling 1999 – is gemeld, draagt het RIVM wel bij aan deze inkooptaakstelling. Enerzijds bood het materiële budget een beperkte ruimte voor de taakstelling, anderzijds is binnen de integrale afweging rondom de taakstellingen gekozen voor een zo breed mogelijke invulling ervan.

Tabel 2 geeft een overzicht van de financiële bijdrage die door VWS is geleverd aan de overschrijding die zich ten tijde van de begrotingsvoorbereiding manifesteerde bij de uitgaven die vallen onder het kader rijksbegroting eng. De overschrijding was met name het gevolg van de hogere kosten in verband met de afwikkeling van de waterschade in 1998 en de opvang van asielzoekers. Binnen de totale rijksuitgaven moest voor ongeveer f 3 miljard aan compensatie worden geleverd. De bijdrage ten laste van de VWS-begroting bedroeg f 45 miljoen. De taakstelling is ingevuld door ramingsbijstellingen, door het inhouden van de prijsbijstellingstranches 1999 en 2000, en door de nog niet belegde budgetten te verlagen. De in het Regeerakkoord aangegeven prioriteiten zijn daarbij zoveel mogelijk ontzien. Voor een nadere toelichting op deze mutaties wordt verwezen naar de artikelsgewijze toelichting (AGT). In de AGT worden de budgetverlagingen in dit kader aangehaald met «invulling ombuigingen begrotingsvoorbereiding».

2 HOOFDLIJNEN VAN BELEID

2.a. Bestuurlijke ordening en sturing in de zorg

Nederland kent een zorgstelsel dat de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ) karakteriseert als «een vervlochten en hybride systeem»1 . In dit systeem spelen vele actoren een rol, ieder vanuit hun eigen positie en invalshoek. Vervlechting houdt in dat publieke en private actoren gezamenlijk opereren in organisatorische en bestuurlijke arrangementen. Met hybriditeit wordt bedoeld dat één organisatie zowel publieke als private doelen, middelen en belangen heeft. Daardoor heeft de organisatie te maken met uiteenlopende waardeoriëntaties, aansturingsmechanismen en verantwoordingsstructuren. Alle partijen in de sector, hoe verschillend hun positie of invalshoek ook is, hebben elkaar nodig om het gemeenschappelijke doel te bereiken van een toegankelijke, kwalitatieve, doelmatige en betaalbare zorg: zorg die gericht is op de vraag van de patiënt.

De overheid hoort haar ambitieniveau af te stemmen op de genoemde structuurkenmerken van de zorgsector. Zo'n sector, waarin zo'n 800 000 werkers zich dagelijks inzetten voor de zorg, kan niet succesvol centraal worden geleid vanuit «Den Haag»; het zou onrealistisch zijn aan de centrale overheid een «almachtige» rol toe te dichten. Wel kan (en moet) de overheid de voorwaarden scheppen voor de organisatiestructuur en inrichting van de sector, zodat de door de overheid uitgezette hoofdlijnen van beleid ook daadwerkelijk gerealiseerd kunnen worden.

Een nieuwe visie op zorg en sturing

De prestaties van het Nederlandse zorgstelsel mogen er zijn, ook in internationaal perspectief bezien. Toch zijn verbeteringen nodig en mogelijk. Vergrijzing leidt tot meer vraag naar zorg. Voorts maken technologische ontwikkelingen meer (en duurdere) zorg mogelijk met als doel een betere kwaliteit van leven. Daarnaast stellen patiënten zich steeds meer op als actieve en mondige gesprekspartners voor zorgverleners. Al deze ontwikkelingen leiden tot een situatie waarin steeds meer Nederlanders de ziekten van jeugd en volwassenheid ontlopen, of met succes doorstaan, waarna zij vervolgens een hoge leeftijd bereiken. Dit is een ontwikkeling die uiteraard gewenst is, maar die verenigd moet worden met de politieke wens tot kostenbeheersing.

Vanzelfsprekend hebben deze ontwikkelingen hun invloed bij het nadenken over sturing in de zorg. Dat betekent nadrukkelijk niet dat de algemeen aanvaarde uitgangspunten van het beleid veranderen. De veranderingen zitten met name in de wijze waarop deze doelen kunnen worden bereikt, in de benadering. Kernbegrippen in de nieuwe benadering zijn de wensen van patiënten en consumenten, regionale benadering, duidelijke toedeling van verantwoordelijkheden en transparantie.

Deze uitgangspunten zijn het afgelopen jaar onder meer vertaald naar een nieuwe bestuurlijke aanpak volgens het uitgangspunt dat het besturen van de sector niet een zaak van de overheid alleen is, maar de inzet van alle betrokkenen vereist (de zogenaamde «interactieve beleidsvorming», zie ook hoofdstuk 1). Het is de bedoeling dat de partijen een gezamenlijk gevoelde verantwoordelijkheid delen die ertoe leidt dat de zorg meer op de gebruiker gericht is, terwijl tegelijkertijd voor alle partijen de noodzaak duidelijk is van doelmatige en doeltreffende aanwending van schaarse middelen.

Vanzelfsprekend vraagt deze werkwijze wel transparantie van de sector. Voor de veldpartijen betekent dit dat zorgaanbieders en zorgverzekeraars zich dienen op te stellen als maatschappelijke ondernemers. Immers, zij krijgen meer vrijheid van handelen bij de besteding van publieke middelen op voorwaarde dat zij zich richten op hun maatschappelijke taak, openheid van zaken geven en hun beleid laten toetsen (verantwoording afleggen over de besteding van de middelen). Daartegenover staat dat de overheid in staat moet zijn deze signalen op te pakken.

In dat licht wordt verwezen naar de beleidseenheid Beleidsinformatie en onderzoek/informatie- en communicatietechnologie die dit jaar op mijn ministerie gestart is (zie de paragraaf Informatiebeleid in deze memorie).

De genoemde ontwikkelingen zijn van invloed op de bestuurlijke ordening in zowel het eerste als het tweede compartiment van de zorg, al verschilt de wijze waarop en de mate waarin veranderingen in deze compartimenten worden voorgestaan. Elders in deze memorie, bij de nadere uitwerking van het verzekeringsstelsel in de beide compartimenten, wordt nader op deze veranderingen ingegaan (zie de paragraaf Modernisering zorg- en verzekeringsstelsel).

De rol van toezichthoudende instanties

De hele besturingscyclus kan samengevat worden als sturen, beheersen, verantwoorden en toezicht houden. Toezicht heeft tot doel te waarborgen dat het zorgstelsel en de verschillende onderdelen daarvan functioneren zoals beoogd. Een van de voorwaarden voor een goed functionerend toezicht is transparantie. Dit wil zeggen: helderheid in de bestuurlijke verhoudingen en de toedeling van verantwoordelijkheden in het veld waarop toezicht wordt gehouden, duidelijkheid over de regels en eisen waaraan de onder toezicht gestelden moeten voldoen, en duidelijkheid over de beleidsdoelen en de rol die van de verschillende partijen wordt verwacht bij het bereiken daarvan. Transparantie op al deze gebieden is ook een uitgangspunt in het rapport van de commissie-Holtslag, De ministeriële verantwoordelijkheid ondersteund, en het regeringsstandpunt daarover van november 1998 (Kamerstukken II, 1998–1999, 26 200 VII, nr. 48).

Naast transparantie is een adequate invulling van taken en bevoegdheden van het toezichtsarrangement zelf een belangrijke voorwaarde voor goed functionerend toezicht. Hierbij valt te denken aan onafhankelijkheid, mogelijkheden voor de toezichthouder om alle relevante informatie te verkrijgen die voor zijn oordeelsvorming nodig is, en mogelijkheden om zo nodig te interveniëren bij een onder toezicht gestelde als de beoordeling daartoe aanleiding geeft.

De belangrijkste toezichthouders in de zorgsector zijn de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) en de Commissie Toezicht Uitvoeringsorganisatie (CTU) van het College voor Zorgverzekeringen. De activiteiten van de Inspectie voor de Gezondheidszorg komen nader aan de orde in hoofdstuk 4 van deze memorie; het CTU komt hieronder aan bod.

De CTU houdt toezicht op de uitvoerders van de Ziekenfondswet en de AWBZ. De CTU ziet toe op rechtmatige en doelmatige uitvoering van beide publieke zorgverzekeringen. Begin juni 1999 is aan de Raad van State voor advies een wetsvoorstel voorgelegd tot verzelfstandiging en modernisering van het toezicht op de publieke zorgverzekeringen. Dit wetsvoorstel is bedoeld om de rol van de CTU in de bewaking van de goede uitvoering van de ziekenfondsverzekering en de algemene verzekering bijzondere ziektekosten beter tot zijn recht te laten komen, en om het toezicht beter toe te snijden op de eisen van deze tijd. De beoogde invoeringsdatum voor de nieuwe wet is 1 januari 2001.

Bij de modernisering van het toezicht op de publieke zorgverzekeringen is als uitgangspunt gekozen voor de eigen verantwoordelijkheidvan de uitvoerders. Zij dienen zelf te waarborgen dat zij de publieke zorgverzekeringen recht- en doelmatig uitvoeren en moeten daarover verantwoording afleggen. Ditzelfde uitgangspunt geldt bij het toezicht dat de IGZ houdt op de naleving van de kwaliteitswetgeving door de zorgaanbieders. Door de eigen verantwoordelijkheid van zowel aanbieders als publieke zorgverzekeraars te benadrukken, wordt optimale helderheid bereikt bij de verdeling van verantwoordelijkheden. De toezichthouders (IGZ of de nieuwe, verzelfstandigde CTU) dienen in deze rolverdeling als waarborg voor een goede invulling van de eigen verantwoordelijkheid van de instanties die onder toezicht staan.

De uitvoeringsorganen

In de zorgsectoren opereert een aantal zelfstandige bestuurorganen (ZBO's) die de beleidslijnen van het ministerie vertalen naar de dagelijkse uitvoeringspraktijk. De belangrijkste hiervan zijn het College voor Zorgverzekeringen, het Centraal Orgaan Tarieven Gezondheidszorg en het College voor Ziekenhuisvoorzieningen.

Voor het College voor zorgverzekeringen trad de Wet uitvoeringsorganen volksgezondheid (Stb. 1999, 185) op 1 juli 1999 in werking. Voor het COTG is 1 januari 2000 als ingangsdatum van deze wet voorzien. Volgens planning wordt de wet op 1 januari 2000 ook van kracht voor het College voor Ziekenhuisvoorzieningen en de Commissie Sanering Ziekenhuisvoorzieningen.

De implementatie van de wet betekent dat de Minister van VWS deze ZBO's gestructureerder kan aansturen en effectiever toezicht kan houden, gericht op een doeltreffende taakuitvoering binnen geldende financiële kaders. Ook regelt de wet een duidelijke scheiding van de verantwoordelijkheden voor advies, beleid en uitvoering.

2.b. Modernisering zorg- en verzekeringsstelsel

Deze paragraaf gaat in op de modernisering van het stelsel, het instrumentarium en de bestuurlijke vormgeving van de zorgverzekeringen. In de volgende paragrafen komen de zorginhoudelijke aspecten aan de orde van de modernisering van de curatieve en de chronische zorg.

AWBZ/chronische zorg

Op 18 juni 1999 is aan de Tweede Kamer een plan van aanpak gezonden over de modernisering van de AWBZ, onder de titel Zicht op zorg (Kamerstukken II 1998–1999, 26 631, nr. 1). Dit plan van aanpak ontwikkelt op basis van de voornemens uit het Regeerakkoord een samenhangende strategie om de AWBZ aan te passen aan de eisen van nu. Het doel is een zodanige opzet en uitvoering van de AWBZ te bereiken, dat de cliënt met een zorgvraag centraal staat, de zorg op maat wordt geleverd, de vermaatschappelijking van de zorg wordt gestimuleerd en de doelmatigheid wordt bevorderd. Het vertrekpunt bij alle aanpassingen van de AWBZ blijven de fundamentele uitgangspunten van deze volksverzekering.

De kern van de modernisering ligt – zoals ook bij andere beleidsterreinen – in de vormgeving van de sturing. In de nieuwe voorstellen is een sturingsmodel ontwikkeld waarin de rollen van de diverse partijen in onderlinge samenhang opnieuw zijn getekend. Daarbij is rekening gehouden met de praktijkervaringen van cliënten, aanbieders, zorgkantoren en overheden. De rollen van de verschillende partijen moeten in de vernieuwde AWBZ worden uitgewerkt in duidelijke taken, welomschreven bevoegdheden en verantwoordelijkheden met een instrumentarium dat daarbij past. De nota Zicht op zorggeeft voor deze vernieuwing de richting aan; in de nota zijn de noodzakelijke aanpassingen in de wet- en regelgeving in een gefaseerde aanpak opgesomd.

De hoofdlijnen van het nieuwe sturingsmodel zijn als volgt. De burger wordt in de positie gebracht dat hij zijn zorgvraag los van de aanbieder kan formuleren. Daartoe worden de zorgaanspraken geflexibiliseerd en losgekoppeld van de instellingen. In het verlengde hiervan wordt de aanbieder in een positie gebracht dat hij «maatschappelijk kan ondernemen». Enerzijds krijgt hij meer vrijheid om de zorg integraal en op de maat van de klant leveren. Anderzijds neemt zijn van overheidswege gegeven budgetgarantie af. De zorgaanbieder kan zijn zorg zelfstandig aanbieden of als deel van een totaalaanbod samen met andere AWBZ- en niet-AWBZ-aanbieders op terreinen zoals wonen, welzijn, onderwijs, arbeid. Tot slot wordt ook het zorgkantoor in een positie van «maatschappelijk ondernemen» gebracht. Met het oog op de flexibele zorgvraag van de verzekerde wordt aan de ene kant zijn onderhandelingsruimte ten opzichte van de aanbieder vergroot. Gekoppeld hieraan neemt anderzijds zijn verantwoordelijkheid voor een doelmatige besteding van een te voren af te geven maximale regionale kader toe.

Het is dus de bedoeling een nieuwe verhouding tussen aanbieders en zorgkantoren te bereiken; ook wijzigingen in wetten die met de AWBZ verbonden zijn moeten dat streven ondersteunen. Zo zullen de Wet tarieven gezondheidszorg en de Wet Ziekenhuisvoorzieningenworden aangepast of anders worden toegepast. In de toekomst zullen beslissingen over de bouw van bepaalde voorzieningen meer worden overgelaten aan partijen die verantwoordelijk zijn voor de levering en bekostiging van de zorg.

Bij dit laatste is ook de regiovisie van belang: de verantwoordelijkheden komen meer bij de lokale overheden en de lokaal betrokken partijen te liggen. De provincies en de vier grote steden geven, gezamenlijk met patiënten- en consumentenorganisaties, gemeenten, zorgaanbieders en het zorgkantoor, richting aan het zorgbeleid en de afstemming met de aan de AWBZ verbonden terreinen van wonen, welzijn, arbeid en onderwijs.

Tweede compartiment/curatieve zorg

In juni 1999 heeft de Minister van VWS aan de Tweede Kamer een brief gezonden over de bestuurlijke vormgeving in het tweede compartiment (Kamerstukken II 1998–1999, 26 517, nr.1). Deze brief gaat uit van de kernbegrippen regionale benadering; samenhang en samenwerking in de zorgverlening; transparantie en verantwoording; versterking van de positie van de patiënt/consument.

In de regionale benadering treedt de zorgverzekeraar op als regisseur in de regio. Hij bevordert de afstemming van zorgprocessen in instellingen en de verdere ontwikkeling van zorgketens tussen de verschillende aanbieders van zorg. Daartoe sluit hij op lokaal niveau overeenkomsten met zorgaanbieders en -instellingen om zorgverlening te verkrijgen die doelmatig is, en op de vraag van zijn verzekerden is ingesteld.

Als sturingsconcept is hier gekozen voor budgettering van de zorgverzekeraars. Budgettering stimuleert de zorgverzekeraar immers in zijn rol van een doelmatige zorginkoper voor zijn verzekerden.

In algemene termen is dit model van bestuurlijke vormgeving te duiden als een systeem van «gereguleerde competitie». De overheid stuurt daarbij de wettelijke ziektekostenverzekeringen op zo'n manier aan dat de wettelijke aanspraken kunnen worden gerealiseerd en dat de kosten worden beheerst. De toegankelijkheid en beheersbaarheid van de gezondheidszorg worden gewaarborgd door verzekeringswetgeving op het gebied van de verzekerde doelgroepen, de aanspraken en de premies, prijswetgeving op het gebied van budgetten en tarieven voor instellingen en aanbieders van zorg, en planning- en bouwwetgeving.

De versterking van de positie van de patiënt/consument, een van de kernbegrippen uit de brief van de minister, krijgt hoofdzakelijk vorm door een betere informatievoorziening van het College voor Zorgverzekeringen, aanbieders en zorgverzekeraars. Er wordt een verzekerdenpanel ingesteld, dat inzicht moet bieden in de gang van zaken in de praktijk, en in de gevolgen die de vernieuwde praktijk heeft voor de keuzevrijheid van verzekerden. Zo nodig moet de informatie van dit panel ertoe leiden dat partijen worden aangesproken op hun verantwoordelijkheid. In het uiterste geval kan de praktijkinformatie aanleiding geven tot wijziging van bestaande wetgeving.

Voor een optimale werking van het vernieuwde bestuurlijke model is het nodig dat het bestaande instrumentarium een aantal verbeteringen ondergaat. Zo wordt het overeenkomstenstelsel aangepast om te bevorderen dat betekenisvolle lokale overeenkomsten totstandkomen.

Daarnaast wordt ook het bekostigingsmodel voor de ziekenhuiszorg aangepast. Een eerste doel bij deze aanpassing is producten te typeren, diagnose/behandel-combinaties vast te stellen, en daaraan kostprijzen te koppelen. Daarbij is het essentieel dat ziekenhuizen en verzekeraars inzicht hebben in de omvang van de kosten van de productie; dit inzicht is bovendien basisinformatie om te kunnen onderhandelen over volume, prijs, kwaliteit en doelmatigheid.

Door deze nieuwe aanpak kan de spanning worden doorbroken die nu nog bestaat tussen enerzijds de ziekenhuisbudgettering en anderzijds de verstrekkingenbudgettering. In dit verband doet een interdepartementale werkgroep onderzoek naar het vraagstuk van de vaste kosten van de instellingen en een eventuele centrale financiering daarvan.

Door bij de budgettering van verzekeraars rekening te houden met de ontwikkelingen van het bekostigingsstelsel van ziekenhuizen, is het verantwoord om het financieel risico op de verstrekkingenbudgettering te laten toenemen. Dit laatste zal gebeuren door nacalculatie en verevening te reduceren of af te schaffen.

In de nieuwe opzet wordt ruimte geboden voor ondernemend gedrag. Om een goed evenwicht te bewaren tussen die ruimte enerzijds en het publiek belang van de wettelijke verzekeringen anderzijds is een adequaat instrumentarium vereist waarin transparantie, verantwoording en toezicht centraal staan. Dat betekent dat van verzekeraars en zorgaanbieders wordt verwacht dat zij zich gedragen als maatschappelijk ondernemers; dat wil onder andere zeggen dat zij zich toetsbaar opstellen en verantwoording afleggen over het beleid dat ze voeren. Overigens is het ook nodig dat de toelatingsvoorwaarden waaraan ziekenfondsen moeten voldoen geactualiseerd worden, en moet een begrip als «goed verzekeraarschap» concreet gestalte krijgen in relaties met aanbieders en vragers van zorg. Tot slot is een adequaat toezicht op de uitvoering van de verzekering noodzakelijk waarop in paragraaf 2a van deze memorie wordt ingegaan.

Het voornemen van het kabinet om kleine zelfstandigen met winst uit onderneming onder de ziekenfondsverzekering te brengen, zal zo mogelijk per 1 januari 2000 worden gerealiseerd.

In het Regeerakkoord waren wijzigingen voorgenomen op het terrein van de Wet op de toegang tot ziektekostenverzekeringen 1998(Wtz) die erop gericht waren een risicodragende uitvoering van de Wtz 1998 in te voeren. Helaas blijken aan dit voornemen te grote bezwaren verbonden, die te maken hebben met juridische problemen en de gevolgen daarvan voor de verplichte vorming van reserves. Dit betekent echter niet dat de doelstellingen van het Regeerakkoord op dit onderdeel, het terugdringen van de kosten in de Wtz 1998, worden losgelaten. In de loop van het jaar 1999 zal nader worden bezien of deze doelstellingen in het begrotingsjaar 2000 op een andere manier kunnen worden gerealiseerd.

Studie naar het verzekeringsstelsel op de langere termijn

Ingevolge het Regeerakkoord zal worden bezien of het, in het licht van de vergrijzing en andere ontwikkelingen, wenselijk is om voor de langere termijn verdergaande aanpassingen van het verzekeringsstelsel voor te bereiden. Daarbij zal rekening worden gehouden met systemen en ontwikkelingen in andere EU-landen en met de gevolgen die de EU-regelgeving heeft voor de nationale speelruimte op dit gebied.

Aan de SER is gevraagd advies uit te brengen over de solidariteit in het ziektekostenstelsel, een van de thema's die een rol spelen bij de langetermijnvisie op het verzekeringsstelsel. Met dit onderzoeksonderwerp hangt ook de vraag samen, wat collectief en wat privaat verzekerd dient te worden.

Aan de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ) is een tweetal adviezen gevraagd. Het eerste gaat over de betekenis van internationale verdragen en internationale rechtspraak voor de organisatie van de zorg in Nederland en de organisatie van de zorgverzekering. De tweede adviesaanvraag heeft betrekking op de samenhang tussen de cure- en caresector in de gezondheidszorg.

2.c. Modernisering van de curatieve zorg

Bij de modernisering van de curatieve somatische zorg wordt beoogd de zorgverlening doelmatiger te maken en beter te laten aansluiten op de behoefte van de patiënt. De patiënt en het zorgproces dat hij doorloopt, staan centraal. Het bevorderen van zorgketens, zorgvernieuwing, flexibiliteit en transmuralisering van de zorg moeten ertoe leiden dat de zorg meer op de gebruiker wordt gericht. Daarbij zijn elementen van care en cure onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Dit patiëntgerichte zorgaanbod kan het best op regionaal niveau worden vormgegeven. Dat is het niveau waar op een overzichtelijke manier een integraal, dekkend en patiëntgericht zorgaanbod kan worden gerealiseerd. Ook het uitgangspunt dat veldpartijen meer ruimte moeten krijgen om zelf sturingsverantwoordelijkheden te dragen sluit daarbij aan: ook dat biedt de mogelijkheid de specifieke regionale omstandigheden meer in het zorgaanbod tot uitdrukking te brengen. De veldpartijen dienen als maatschappelijke ondernemers, er uiteraard wel voor te zorgen dat iedereen zijn recht op zorg kan effectueren.

Het Ministerie van VWS streeft ernaar wet- en regelgeving aan te passen om integrale zorg mogelijk te maken, en eventuele belemmeringen als gevolg van bestaande financieringsschotten zoveel mogelijk weg te nemen. Voorbeelden van maatregelen op dit gebied zijn de COTG-Beleidsregel zorgvernieuwing en de Regeling ziekenhuisverplaatste zorg die daar nauw op aansluit. De Regeling ziekenhuisverplaatste zorg biedt ziekenhuizen de mogelijkheid om activiteiten gericht op zorgvernieuwing binnen hun budgetten te financieren, en om verplegingszorg ook bij de verzekerden thuis te verlenen.

De steeds toenemende aandacht voor transmurale zorg leidt ertoe dat de onderverdeling in extra- en intramurale zorg steeds minder wordt gebruikt. Daarnaast leidt verandering in zorgvraag en -aanbod tot een verschuiving van intra- naar extramurale zorgverlening. De noodzaak tot samenwerken is groter geworden sinds het beleid ten opzichte van intramurale voorzieningen steeds meer is gericht op verkorte behandelmethoden, en behandelmethoden steeds meer poliklinisch of zelfs thuis plaatsvinden. In dit verband is een heroriëntatie op de eerstelijnszorg noodzakelijk, waarbij de huisarts de rol van «poortwachter» vervult.

Huisartsenzorg en extramurale verpleegkundige zorg spelen hierin een belangrijke rol.

Het is van belang dat de zorgvoorzieningen regionaal op elkaar afgestemd zijn, zodat het zorgaanbod goed aansluit op de behoefte aan zorg in de regio. Het uitgangspunt is dat de afbakening van de regio's niet door de overheid wordt opgelegd, maar aansluit bij bestaande zorgnetwerken. Afstemming in de regio en de uitvoering van de extramurale zorg in wijkzorgnetwerken sluiten op elkaar aan.

Veranderingen in de eerstelijnsgezondheidszorg en de afstemming die nagestreefd wordt tussen de intramurale en extramurale gezondheidszorg, moeten ook tot meer samenhang leiden op infrastructureel gebied. Zo zal bij de nieuwbouw van ziekenhuizen expliciet op de nieuwe ontwikkelingen moeten worden ingespeeld. Ziekenhuisgebouwen zullen meer rondom een geïntegreerde en procesmatige zorgverlening moeten worden opgezet, waarbij ook rekening wordt gehouden met de voortzetting van het zorgproces door andere zorgverleners. Ziekenhuisvoorzieningen kunnen bijvoorbeeld ook onder één dak worden ondergebracht met huisartsen of een thuiszorgorganisatie.

Door de snelle ontwikkeling van de medische technologie is het ook mogelijk dat steeds meer ziekenhuiszorg «niet-klinisch» en decentraal wordt aangeboden. Dat betekent dat geïntegreerde, multidisciplinaire voorzieningen ook kleinschalig in de wijk kunnen worden opgezet, uiteraard zonder daarbij de binding met het moedercentrum te verbreken. In zo'n situatie is op de centrale locatie de meer complexe technologie geconcentreerd, van daaruit wordt de noodzakelijke ondersteuning aan de satellieten gegeven.

ICT-aspecten zullen bij deze ontwikkelingen een steeds belangrijker rol gaan spelen: een goede informatie-uitwisseling tussen de betrokken zorgaanbieders, het gebruik van een elektronisch patiëntendossier en het gebruik van protocollen en richtlijnen zijn van wezenlijk belang om een efficiënte samenwerking tot stand te brengen van de verschillende bij het zorgaanbod betrokken partijen. (In dit verband is ook de invoering van de zorgpas relevant; zie daarover de paragraaf Informatiebeleid van deze memorie van toelichting).

De modernisering van de honoreringssystematiek van medisch-specialisten zal de komende tijd veel aandacht vragen. Diverse (maatschappelijke) ontwikkelingen, zoals parttime werken, een grotere arbeidsmobiliteit en de ontwikkeling van het geïntegreerd medisch specialistisch bedrijf vragen daarom. Kernbegrippen daarbij zijn inkomensharmonisatie, dienstverbandregelingen en afschaffing van de goodwill. Verkleining van de op dit moment bestaande inkomensverschillen in het vrije beroep is van belang voor de verdere ontwikkeling van het geïntegreerde medisch-specialistisch bedrijf. Onderlinge verschillen moeten verklaarbaar zijn.

Op enkele plekken in het land zijn lokaal op dit terrein al belangrijke stappen ondernomen. Voorts wordt landelijk door de betrokken partijen gewerkt aan een algemene regeling voor medisch-specialisten die in dienstverband werkzaam willen zijn.

Ook is landelijk met de betrokken partijen afgesproken om de problematiek omtrent de goodwill aan te pakken. Het streven is, te komen tot een algemeen toepasbare regeling, zowel voor specialisten die in het vrije beroep werkzaam willen blijven, als voor hen die in dienstverband willen gaan werken. Deze regeling moet nadrukkelijk in samenhang gezien worden met verdere mogelijkheden om vorm te geven aan inkomensharmonisatie.

Curatieve geestelijke gezondheidszorg

Wat de curatieve geestelijke gezondheidszorg (ggz) betreft is het volgende van belang.

Psychische problematiek is één van de belangrijkste oorzaken van arbeidsongeschiktheid. Tenminste 30% van de mensen die een arbeids- ongeschiktheidsuitkering ontvangen, lijdt aan psychische stoornissen. Dit percentage neemt nog toe. Psychische klachten worden vaak veroorzaakt door een mengeling van factoren als werkomstandigheden, persoonlijk- heidsstructuur en omgevingsfactoren.

Het tegengaan van deze problematiek is een van de uitdagingen waarvoor de ggz de komende jaren staat. Wil de ggz-sector daar adequaat op kunnen inspelen, dan zal de doeltreffendheid en doelmatigheid van het behandelaanbod moeten worden vergroot.

Hieronder volgen op hoofdlijnen de beleidsvoorstellen en maatregelen die daarop gericht zijn.

– Versterking van de eerstelijnszorg (huisarts, eerstelijnspsycholoog en het algemeen maatschappelijk werk) opdat in die lijn het merendeel van de psychische problematiek via kortdurende geprotocolleerde behandeling kan worden opgevangen.

– Strakke structurering en bewaking van de toegang tot de gespecialiseerde ggz.

– Vergroten van de doelmatigheid van de organisatie van de gespecialiseerde ggz, waaronder het omvormen van algemeen psychiatrische ziekenhuizen en RIAGG's tot regionale ggz-instellingen en de vorming van regionale ggz-centra samen met ondermeer de PAAZ.

– Terugdringen van de wachttijden in de gespecialiseerde ggz via ondermeer volumemaatregelen, samenwerkingseisen, doelmatig- heidsverbetering en invoering van de uniforme registratie.

– Stimulering van de ontwikkeling en toepassing van «evidence based» behandelprotocollen.

– Ontwikkelen van een logische en herkenbare ggz-beroepenstructuur.

– Vergroting van de transparantie van de ggz (onder meer via benchmarking).

Daarnaast wordt op het terrein van de psychische arbeidsongeschiktheid een aantal specifieke beleidsmaatregelen genomen.

2.d. Modernisering AWBZ

De modernisering van de AWBZ omvat de verpleging en verzorging (ouderenzorg en thuiszorg), de gehandicaptenzorg en de (langdurige) geestelijke gezondheidszorg.

De doelstellingen van de modernisering van de care vertonen duidelijke overeenkomst met die van de cure. Ook hier gaat het om het zo goed mogelijk aansluiten van het aanbod op de vraag en behoefte van de patiënt en om een grotere doelmatigheid in de zorgverlening. Zeker hier geldt: de patiënt centraal. Zorgvernieuwing en flexibilisering van aanspraken zijn daarvoor belangrijke instrumenten. Zo wordt onder andere in het in het kader van Marktwerking, Deregulering en Wetgevingskwaliteit gestarte project AWBZ bekeken hoe binnen de ten aanzien van de cliënt gestelde doelen van de modernisering invulling gegeven kan worden aan zowel het Persoonsvolgend Budget (PVB) als het Persoonsgebonden Budget (PGB).

In de caresector van de zorg doen zich sterk allerlei maatschappelijke invloeden gelden die ook in het beleid tot uiting dienen te komen.

In de eerdere paragraaf over de modernisering van het zorg- en verzekeringsstelsel is ingegaan op de modernisering van de AWBZ in het algemeen. Hieronder wordt nog op een aantal sectoren ingegaan.

Ontwikkeling verpleging en verzorging

Een belangrijk doel van de modernisering van de zorg is te komen tot een integrale aanspraak op verpleging en verzorging. Op dit moment zijn de aanspraken in de AWBZ geformuleerd in algemene, nog op de voorziening gerichte termen. Dit geldt met name voor de thuiszorg en voor de verpleeghuiszorg. Voor de verzorgingshuizen zijn de aanspraken nog niet geformuleerd. Het College voor Zorgverzekeringen legt op dit moment de laatste hand aan een advies over de formulering van de aanspraken voor de verzorgingshuiszorg. Dit is gericht op de onderbrenging van de verzorgingshuiszorg als aanspraak onder de AWBZ per 1 januari 2001. Het ligt nadrukkelijk in bedoeling te zijner tijd (na 2001) te komen tot aanspraken die niet voorzieninggericht maar functioneel zijn omschreven. Op deze wijze wordt de zorg flexibeler en meer integraal. Ook wordt de zorg zodoende in belangrijke mate ontschot.

De traditionele zorgvoorzieningen bestaan feitelijk niet meer. In het verleden was sprake van gescheiden bedrijfskolommen als thuiszorg, verpleeghuiszorg en verzorgingshuiszorg. Zowel de financiering, het beleid als de uitvoering van de zorg vonden veelal gescheiden, binnen de eigen kolom plaats. Op velerlei terrein kunnen nu processen worden waargenomen die erop zijn gericht deze grenzen te doorbreken. De hiervoor genoemde formulering van zorgaanspraken is hiervan een voorbeeld. Daarnaast zien we dat op regionaal niveau goede afspraken worden gemaakt over samenwerking op allerlei gebied. De verpleegunits, de activiteiten die verzorgingshuizen richten op vergroting van de reikwijdte en de vergaande organisatorische clustering zijn hier voorbeelden van. In de toekomst is het tevens mogelijk dat zorginstellingen functies gaan aanbieden die voorheen tot het monopolie van een andere deelsector binnen verpleging en verzorging behoorden. Op deze wijze is het mogelijk te komen tot een ketenbenadering in de zorg waarbij de cliënt de zorg ontvangt die hij nodig heeft zonder dat hij daarvoor telkens bij een ander loket moet aankloppen.

Tenslotte moeten hier worden vermeld de inspanningen van partijen om te komen tot een kosteneffectief voorschrijven en gebruik van geneesmiddelen in deze sector.

In dit kader wordt onderzocht hoe de geneesmiddelen en de hulpmiddelen onder de budgetten van verzorgingshuizen worden gebracht.

Een belangrijk aspect van de modernisering ook in de ggz is het vervangen van de huidige geflexibiliseerde aanspraken door integrale functionele aanspraken.

De positie van de zorgvrager

De positie van de zorgvrager krijgt meer en meer accent. Dit geldt niet alleen voor degenen die nu gebruik maken van het zorgaanbod op het terrein van verpleging en verzorging, maar ook voor mensen met een lichamelijke, zintuiglijke of verstandelijke beperking en personen met een psychische stoornis. Zo introduceert het Najaarsakkoord meerjarenafspraken voor de gehandicaptenzorg het begrip «volwaardig burgerschap». Dat begrip drukt het commitment van partijen uit om voor mensen met een functiebeperking een situatie te verwezenlijken waarin enerzijds sprake is van formeel gelijke rechten (waarbij principes van non-discriminatie en gelijke kansen wettelijk zijn vastgelegd en door de overheid worden gegarandeerd) en anderzijds van feitelijk gelijke kansen en mogelijkheden om in de samenleving op allerlei fronten te participeren en een bijdrage te leveren op basis van eigen voorkeuren en mogelijkheden. Uiteraard gelden deze uitgangspunten voor alle zorgvragers.

Meerjarenafspraken

Bij bovenstaande ontwikkelingen spelen de meerjarenafspraken tussen aanbieders, gebruikers en overheid een belangrijke rol. Voor verpleging en verzorging en voor de gehandicaptenzorg zijn in dit verband het afgelopen voorjaar nieuwe akkoorden afgesloten en zijn afspraken gemaakt over de speerpunten van beleid. Hieronder wordt ingegaan op de afspraken in deze sectoren. In de Zorgnota 2000 wordt in de diverse hoofdstukken uitgebreider ingegaan op de meerjarenafspraken.

Meerjarenafspraken V&V

De ontwikkeling in de zorg heeft met zich meegebracht dat de intramurale ouderenzorg en de thuiszorg steeds sterker op elkaar betrokken zijn geraakt. Ze worden tegenwoordig aangeduid als de sector Verpleging & Verzorging. Afstemming van beleid tussen deze deelsectoren zal de komende jaren nog verder vorm worden gegeven en zal versterkte aandacht krijgen.

In de Meerjarenafspraken voor de sector V&V ligt het accent op het terugdringen van de wachtlijsten en -tijden, het verlichten van de werkdruk, het zorgen voor een betere transparantie en verantwoording van de ingezette middelen, het versterken van de regionale ordening van het zorgaanbod en het versterken van de rol van de patiënten- en consumentenorganisaties.

Daarnaast is 10% van de totale groei van het budget voor de caresector in deze kabinetsperiode geoormerkt voor het persoonsgeboden budget, conform de motie Van Blerck (Kamerstukken II 1998–1999, 26 204, nr. 23). Voor de sector V&V gaat het hier om een bedrag van f 184,3 miljoen. Dit is overigens exclusief de volumemiddelen die door de regio's zelf besteed kunnen worden.

Tevens zal er in 2000 verder worden gewerkt aan een verfijning van de verantwoordingssystematiek en effectmeting om te bezien in hoeverre met de inzet van middelen ook het gewenste resultaat wordt bereikt. Tot de beleidsinitiatieven behoren het invoeren van benchmarking in de verpleeg- en verzorgingshuissector en het ontwikkelen van een eenduidig en uniform meet- en verantwoordingsinstrument (bijvoorbeeld op het terrein van zorgzwaarte en werkdruk) voor de verschillende deelsectoren. In juli 1999 is een plan van aanpak van de wachtlijsten aan de Tweede Kamer (TK, 26 200 XVI, nr. 80) gezonden.

Meerjarenafspraken gehandicaptenzorg

De meerjarenafspraken gehandicaptenzorg hebben betrekking op de inzet van extra middelen in de komende jaren, gegeven een aantal door VWS en de partners gemeenschappelijk onderschreven doelstellingen. Leidraad voor de afspraken is het principe van volwaardig burgerschap.

Het najaarsakkoord uit 1998 heeft reeds middelen vastgelegd ten behoeve van productieafspraken. Deze middelen zijn inmiddels opgenomen in de subsidieregelingen van de het College voor Zorgverzekeringen en de beleidsregels van het COTG. Belangrijke accenten bij de besteding van de middelen 1999 zijn de bestrijding van de wachtlijsten, onder meer door een uitbreiding van de ruimte voor het PGB (oplopend tot f 47,8 miljoen in 2002), en een op basis van de motie Van de Vlies ingezette verdere verhoging van de sinds 1998 beschikbare extra middelen voor dagbesteding voor ernstig verstandelijk gehandicapten.

Voor de tranche 2000 zal, naast de invulling van de beschikbare ruimte met een aantal kleinere posten, langs dezelfde lijn worden verder gewerkt. Afspraken daartoe zijn vastgelegd in het in 1999 met de gehandicaptensector afgesloten zogenoemde Voorjaarsakkoord.

Conclusies van overleg geestelijke gezondheidszorg

In de ggz-sector zijn geen integrale meerjarenafspraken gemaakt, maar wel conclusies van overleg opgesteld. Het veld acht de beschikbare (vrij onderhandelbare) ruimte onvoldoende om tot integrale afspraken te komen. De beschikbare ruimte is nagenoeg geheel bestemd voor capaciteitsuitbreiding. Ook zijn en worden op onderdelen belangrijke afspraken gemaakt. Onderwerpen die in dit verband aan de orde zijn betreffen:

– de aanpak van de wachtlijsten in de ambulante ggz

– psychische arbeidsongeschiktheid

– beleidsvisie landelijke kenniscentra

– zorgvernieuwing

– consultatiefunctie

– geneesmiddelen

– kwaliteitsbeleid

– informatievoorziening (benchmarking)

– werkdruk 1999.

2.e. Informatiebeleid

Het thema «informatietechnologie en de zorg» is erg actueel. Op dit gebied wordt een aantal initiatieven genomen, die hieronder worden opgesomd.

Medio 1999 is het Platform «ICT in de zorg » van start gegaan onder voorzitterschap van mr. drs. L.C. Brinkman. Oprichting van het platform maakte deel uit van de meerjarenafspraken in de curesector die de Minister van VWS en de veldpartijen in het najaar van 1998 maakten. Bedoeling van het platform is op bestuurlijk niveau tot afstemming en samenwerking te komen, zodat optimaal gebruik gemaakt kan worden van de mogelijkheden die ICT biedt ter verbetering van de kwaliteit en doelmatigheid van de zorgverlening. Op pragmatische gronden werd besloten om vooralsnog het werkterrein van het platform te beperken tot de curatief somatische zorg. In een volgende fase zal het werkterrein worden verbreed tot de gehele zorg. Hetzelfde geldt voor de samenstelling van het platform. In de beginfase maken ZN, LHV, Orde, KNMP, NPCF, NVZ, VAZ, KNMG en VWS deel uit van het platform. Het Ministerie van Economische Zaken (EZ) is waarnemer.

Ook binnen VWS krijgt de informatietechnologie de nodige aandacht. Zo is in maart 1999 de departementale Stuurgroep Beleidsinformatie, Onderzoek en Informatie- en Communicatietechnologie (BIO/ICT) gestart. De stuurgroep wil bereiken dat duidelijker wordt wat er binnen en buiten VWS gebeurt aan onderzoek, beleidsinformatie en ICT-activiteiten. Vervolgens streeft de stuurgroep een betere coördinatie van die activiteiten na.

Acties op het gebied van onderzoek en beleidsinformatie worden elders beschreven, zowel bij de diverse onderdelen in deze memorie als in de Zorgnota 2000.

In dit verband is nog van belang dat in de benchmarkingstrajecten in de verschillende VWS-sectoren volop aandacht is voor het informatievraagstuk. In deze sectoren wordt in het kader van transparantievergroting gewerkt aan een eenduidige produkttypering en aan het traject «Eenheid van taal».

Een belangrijk onderwerp op het terrein van de ICT is de unieke patiëntidentificatie. Dit thema wordt mede door de ontwikkelingen rond het elektronisch patiëntendossier en de zorgpas steeds belangrijker. Het gaat dan onder meer om de vraag of een uniek persoonsnummer voor de zorg ingevoerd moet worden. Keuzes die in dit verband gemaakt worden, kunnen grote gevolgen hebben voor de informatievoorziening in de zorg. Binnen een jaar zal VWS hierover een standpunt formuleren, in samenspraak met het veld. Bescherming van de privacy van de patiënt zal daarbij een belangrijk uitgangspunt zijn.

Met het Coördinatiepunt Standaardisatie Informatievoorziening in de Zorgsector (CSIZ) en de beleidscommissie Informatievoorziening in de Gezondheidszorg van het Nederlands Normalisatie-instituut (NNI) ontwikkelt VWS standaardisatiebeleid, met als doelstelling dat de Nederlandse normen aansluiten op internationale standaardisatie. VWS subsidieert normcommissies voor standaardisatie van elektronisch berichtenverkeer en voor informatiebeveiliging in de zorg. In totaal is voor standaardisatieactiviteiten in 2000 f 1,5 miljoen beschikbaar.

In opdracht van VWS heeft ZorgOnderzoek Nederland het programma Informatie- en Communicatietechnologie in de Zorg uitgevoerd, met het elektronisch patiëntendossier als hoofdthema. Inmiddels zijn projectvoorstellen geselecteerd: vijf samenwerkingsverbanden krijgen subsidie voor het inrichten van proefsites. Daarnaast zijn voor het funderend onderzoek vier onderzoeksvoorstellen geselecteerd voor subsidie.

Het Ministerie van VWS heeft een bijdrage van f 8,7 miljoen toegezegd voor een proef met de Zorgpas. Dat is 50% van de totale kosten van deze proef. De rest van het geld komt van zorgverzekeraars en zorgaanbieders. Met de Zorgpas, een chipcard, kunnen artsen op termijn sneller toegang krijgen tot gegevens van patiënten. De administratie wordt hierdoor eenvoudiger. De plannen voor de Zorgpas zijn ontwikkeld door de Zorgpas Groep, waarin verzekeraars, zorgaanbieders en patiënten en consumenten samenwerken. De proef, die wordt uitgevoerd in de regio Eemland, is een eerste stap op weg naar een landelijk systeem. In de eerste fase is de functionaliteit beperkt tot het vaststellen van verzeke- ringsgerechtigdheid en het opnemen van SOS-waarschuwingsadressen. Daarna volgen andere functies zoals zorgplanning, afhandeling van declaraties en toegang tot het elektronisch patiëntendossier. De bijdrage van het Ministerie van VWS komt voor een deel uit het Actieprogramma Elektronische Overheid.

In de tweede fase van het Nationaal Actieprogramma Elektronische Snelwegen (waaronder het Actieprogramma Elektronische Overheid) wordt nadrukkelijk ICT in de zorg als onderwerp naar voren geschoven. Tevens is sociale informatie aan burgers een belangrijk speerpunt van dit actieprogramma. Het Ministerie vanVWS neemt deel aan het programma Overheidsloket 2000 met het project Loket Zorg & Welzijn. Het doel hiervan is om op zoveel mogelijk plaatsen toegang tot publieksinformatie op het terrein van zorg en welzijn te realiseren via onder meer elektronische loketten.

2.f. Arbeidsvoorwaarden- en arbeidsmarktbeleid

Zorgverlening is mensenwerk. Het is daarom voor de VWS-sectoren van belang om voldoende gekwalificeerd en gemotiveerd personeel aan te kunnen trekken en te behouden. Dit hoofdstuk gaat nader in op relevante ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in de VWS-sectoren en beschrijft hoe het arbeidsmarkt- en arbeidsvoorwaardenbeleid daarop inspeelt.

In de zorg- en welzijnssector werken in 1998 circa 860 000 werknemers (inclusief werknemers met banen van minder dan 12 uur per week). Daarnaast werken er ruim 70 000 zelfstandigen. In totaal beslaat deze sector circa 12% van de totale Nederlandse werkgelegenheid in personen.

Het arbeidsmarkt- en arbeidskostenbeleid van VWS kent een aantal algemene doelstellingen: implementatie van het algemene arbeidsmarkt- en werkgelegenheidsbeleid van het kabinet (waarvoor het Ministerie van SZW het coördinerende ministerie is), een beheerste ontwikkeling van de arbeidskosten, een adequaat functionerende arbeidsmarkt in de sectoren zorg en welzijn en een heldere informatievoorziening. Daarbij geldt dat de verantwoordelijkheid voor het arbeidsmarkt- en arbeidsvoorwaardenbeleid in de eerste plaats bij sociale partners ligt. De rol van de overheid is met name faciliterend.

Arbeidsmarktbeleid

In de zorgsector dreigen op middellange termijn serieuze personeelstekorten te ontstaan, met name in de verplegende en verzorgende beroe- pen. De grootste knelpunten dreigen in de gehandicaptenzorg, verzor- gingshuizen en met name de thuiszorg. Verwachte knelpunten in personeelsvoorziening doen zich vooral voor in de Randstad, Flevoland en delen van Brabant.

Nadere uitwerking van de algemene beleidsdoelstellingen naar actuele aandachtspunten vindt plaats in een landelijk overlegkader. Hiertoe zijn twee arbeidsmarktconvenanten afgesloten. Op 16 december 1998 is door sociale partners, Arbeidsvoorziening en VWS het Convenant Arbeidsmarkt Zorgsector ondertekend voor de sectoren ziekenhuizen (inmiddels inclusief de academische ziekenhuizen), verzorgingshuizen, verpleeghuizen, geestelijke gezondheidszorg, gehandicaptenzorg en thuiszorg.

Het tweede convenant, het Convenant Arbeidsmarkt Welzijn en Jeugdhulpverlening, is op 10 maart 1999 door sociale partners, Arbeidsvoorziening en VWS afgesloten. Doelstellingen, oplossingsrichtingen en ambities zijn in een meerjarig beleidskader 2000–2004 opgenomen; jaarlijkse prioriteiten krijgen hun uitwerking in jaarplannen.

Bijzondere aandachtspunten voor VWS zijn reductie van ziekteverzuim, beperking van de instroom in de WAO, vermindering van de werkdruk, stimulering van de instroom in de opleidingen voor verplegende en verzorgende beroepen en behoud van zittend personeel. Verbetering van de beeldvorming van het beroep speelt bij dit laatste een grote rol. Een deel van dit beleid is gericht op specifieke doelgroepen. In het kader van verlichting van de werkdruk is in 2000 een bedrag van ongeveer f 375 miljoen voor de zorgsector beschikbaar gesteld.

Centrale doelstelling in het Convenant Arbeidsmarkt Zorgsector is, in vier jaar de verwachte personeelstekorten in verplegende en verzorgende beroepen (ongeveer 34 000 in 2003) terug te brengen tot het niveau van de gebruikelijke frictie op de arbeidsmarkt. Hiervoor is nodig dat partijen op regionaal niveau hun verantwoordelijkheid voortvarend oppakken. Om deze centrale doelstelling te bereiken zullen partijen zich de komende vier jaar inspannen op onder andere de volgende gebieden: halvering van het verschil tussen ziekteverzuim en WAO-instroom landelijk en in de zorgsector, reïntegratie van 3 000 arbeidsgehandicapten en een verhoging van de instroom in de reguliere opleidingen met 20%. De resultaten van de inspanningen worden gemonitord en waar nodig zal worden bijgestuurd om de hoofddoelstelling te realiseren.

Arbeidskosten

In 1999 is de werkingssfeer van arbeidsvoorwaardenregelingen in de VWS-sectoren gewijzigd. De CAO-ziekenhuiswezen bestaat bijvoorbeeld niet meer. Zo is er nu een aparte CAO voor de ziekenhuizen en is een gecombineerde CAO voor verpleeghuizen en verzorgingshuizen afgesloten. Ook de gehandicaptenzorg en de geestelijke gezondheidszorg sluiten ieder een eigen CAO af.

De overheid stelt jaarlijks een bedrag beschikbaar voor loonkostenindexering waarmee werkgeversorganisaties in het VWS-veld CAO-onderhandelingen voeren: de Overheidsbijdrage in de arbeidskostenontwikkeling (OVA). Het systeem van vaststelling van de hoogte van de OVA is in 1999 gewijzigd.

Van 1995 tot en met 1998 kwam de OVA via het zogenaamde post WAGGS-model tot stand. Werkgevers en overheid ervoeren dit model als onbevredigend, zodat besloten is te onderzoeken welke onderdelen van het model voor verbetering vatbaar zijn. Dit resulteerde in een nieuwe aanpak voor bepaling van de OVA, die is vastgelegd in een convenant, dat in september 1999 wordt afgesloten. De belangrijkste verandering is het schrappen van de beleidsmatige fase, waarmee het (vaak stroef lopende) overleg met werkgevers overbodig is geworden. Wat overblijft is de objectiveerbare fase, waarin de OVA wordt vastgesteld op basis van een referentiebegrip. Het gaat hier om door het Centraal Planbureau (CPB) gemaakte ramingen van de marktgemiddelde loonkostenontwikkeling. Een andere belangrijke wijziging ten opzichte van het verleden is het schrappen van de aftrekpost voor trendmatige productiviteitsontwikkeling uit het referentiebegrip. Ook een belangrijke wijziging is dat met werkgevers voor de periode 1999–2002 een nieuwe vierjarige reeks is overeengekomen voor de wijze van verdisconteren van de hoogte van de loonkostenpost incidenteel.

Wanneer sectorale loonkostenontwikkelingen onverhoopt in negatieve zin afwijken van het marktgemiddelde waarop de OVA is gebaseerd, kunnen knelpunten ontstaan. Werkgevers en overheid hebben afgesproken dat analyses over sectorale loonkostenontwikkeling in het overleg over meerjarenafspraken aan de orde kunnen komen. Deze analyses kunnen dan worden bezien in het licht van de integrale discussie over volume, kostenreductie en werkdrukvermindering.

2.g. Schaarste en volume in de zorg

Een belangrijk uitgangspunt bij het beleid voor de zorgsector is dat goede kwaliteit van zorg, gelijke behandeling, solidariteit en algemene toegankelijkheid aan elkaar worden gekoppeld. Bovendien moet zorg betaalbaar zijn en blijven. Spanning tussen de beschikbare financiële middelen en de toenemende vraag naar zorg is onvermijdelijk.

De groei die de zorgsector kan doormaken volgens het Regeerakkoord zal een belangrijke bijdrage moeten leveren aan het verminderen van die spanning. Daarnaast dient vergroting van de doelmatigheid plaats te vinden (geïnstrumenteerd door bijvoorbeeld benchmarking). Vervolgens moeten prioriteiten worden gesteld. Het realiseren van deze doelstellingen vindt plaats via de nieuwe bestuurlijke aanpak (meerjarenafspraken). Over deze meerjarenafspraken is uitgebreide informatie opgenomen in de Zorgnota en ook in de paragraaf modernisering van de AWBZ van deze memorie.

Een duidelijk waarneembare maatschappelijke trend rond schaarste in de beschikbare zorg is deze: burgers die schaarste ervaren in de collectief gefinancierde zorg (bijvoorbeeld de thuiszorg en verpleging en verzorging) lijken die meer en meer te compenseren door zorgarrangementen voor zichzelf te organiseren vanuit eigen betalingen.

Een belangrijk oogmerk bij het omgaan met schaarste in de zorg is het terugdringen van de wachttijden in de care en de cure. In de meerjarenafspraken gehandicaptenzorg zijn, in vervolg op de structurele aanpak van de wachtlijsten 1997 en 1998, nadere afspraken gemaakt om te komen tot een vermindering van de wachttijden en wachtlijsten. Ook in de meerjarenafspraken verpleging en verzorging neemt de problematiek van de wachtlijsten een belangrijke plaats in. In het kader van deze afspraken worden in 1999, maar ook in de komende jaren, aanzienlijke bedragen voor de bestrijding van de wachtlijstproblematiek bestemd. Deze zijn bestemd voor vergroting van het aanbod in de zorgsector, maar ook voor meer inzicht in de wachtlijsten en wachttijden. Op middellange termijn wordt de bestuurlijke benadering van de wachtlijstregistratie in de gehandicaptenzorg integraal in de AWBZ doorgevoerd. In de gehandicap- tenzorg is per 1 juli 1999 de verantwoordelijkheid voor het Zorgregistratiesysteem overgedragen aan het College voor Zorgverzekeringen, met het doel voor het einde van het jaar de regionale wachtlijstregistratie onder verantwoordelijkheid van het zorgkantoor te brengen.

Naast het verbeteren van de wachtlijstregistratie wordt er in het algemeen gewerkt aan de verbetering van de logistiek. Bij dit laatste gaat het om het herinrichten van het zorgproces. Zo wordt in de curatieve zorg al enige tijd aan gewerkt aan de zogenoemde «kanteling van het zorgproces». Tot voor kort was ziekenhuiszorg gewoonlijk vooral georganiseerd rondom de medisch specialist; de patiënt had bij doorverwijzing van de ene arts naar de andere vaak last van volle agenda's en dus van aanzienlijke wachttijden. Tegenwoordig wordt steeds vaker getracht het zorgproces in het ziekenhuis juist af te stemmen op en te organiseren rondom categorieën patiënten met dezelfde aandoeningen. Daartoe worden op vooraf afge- sproken tijden alle benodigde faciliteiten zoveel mogelijk vrij en beschikbaar gehouden. Aldus is een snelle diagnostiek en behandeling mogelijk.

Belangrijk bij het vraagstuk van de wachtlijsten is ook het streven om zo snel mogelijk te komen tot een uniforme wachtlijstregistratie. Tenslotte is de aantoonbaarheid van zichtbare resultaten een voorwaarde voor het beschikbaar stellen van gelden.

In juli 1999 is aan de Tweede Kamer een plan gestuurd dat erop is gericht voornoemde problematiek aan te pakken.

Om de wachtlijsten binnen de curatieve somatische zorg en de ambulante geestelijke gezondheidszorg tot aanvaardbare lengte terug te dringen, zijn in het Regeerakkoord extra middelen beschikbaar gesteld. Dit maakt het mogelijk het plan «Structurele aanpak van Wachttijden in de Zorgsector» uit te voeren. Eind januari 1999 is het Platform Aanpak Wachttijden in de Zorg ingesteld. In dit platform zijn, naast de veldpartijen die het Plan van Aanpak hebben opgesteld, ook de Ministeries van VWS en SZW vertegenwoordigd. Het Platform zal een stimulerende en bewakende rol vervullen bij de implementatie van het Plan van Aanpak.

De aanbevelingen in het Plan van Aanpak zijn gebaseerd op een aanpak van het wachtlijstprobleem op alle fronten. Tot de actiepunten behoren verbetering van transparantie, deskundigheidsbevordering en versterking van aandoeningsgerichte, gespecialiseerde zorg. Bij dit laatste is van belang dat in maart 1999 de Beleidsvisie kenniscentra voor arbeidsrelevante aandoeningen aan de Eerste en Tweede Kamer is aangeboden. Deze visie dient als beoordelingskader op grond waarvan instellingen een verzoek kunnen indienen om te worden aangewezen als kenniscentrum voor arbeidsrelevante aandoeningen. Doel van het aanwijzen van dergelijke kenniscentra en de financiële ondersteuning ervan is het op een hoger peil brengen van de kennis en deskundigheid ten aanzien van arbeidsrelevante aandoeningen. Dit verbetert de kwaliteit van de zorg. Nog in1999 kunnen enkele centra starten.

Al gedurende een aantal jaren leidt een aantal ontwikkelingen op de terreinen gezondheidszorg (doelmatigheid, kostenbeheersing) en sociale zekerheid (decollectivisering van risico's, decentralisering van verantwoordelijkheden) tot een groeiende verwevenheid tussen de beide stelsels. Met name de aanpak van de wachttijden in de zorgsector en van de hoge instroom in de WAO vereisen een goede afstemming tussen beleid en uitvoering van sociale zekerheid en gezondheidszorg. Een dergelijke afstemming vereist niet alleen een goede onderlinge samenwerking tussen de betrokken departementen, maar ook tussen de betrokken beroepsgroepen en organisaties in het veld. Over de wijze van samenwerking en afstemming rond het thema «preventie van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid» zijn en worden op de diverse niveaus afspraken gemaakt, waarbij een van de doelstellingen is een snelle terugkeer van zieken en arbeidsongeschikten in de maatschappij.

De samenwerking tussen de Ministeries van SZW en VWS komt onder meer tot uitdrukking in de gezamenlijke reactie op het SER-advies «Sociale Zekerheid en Gezondheidszorg» (Kamerstukken II 1998–1999, 25 253 nr. 2). Ook stellen de Ministeries van VWS en SZW een notitie op over het grensvlak tussen Arbo-dienstverlening en reguliere gezondheidszorg.

2.h. Geneesmiddelen, medische hulpmiddelen en lichaamsmaterialen

Geneesmiddelenbeleid

Gepast gebruik van geneesmiddelen kan belangrijke winst opleveren in termen van gezondheid, kwaliteit van leven en besparingen elders in de zorg. Voor de gezondheidszorg zijn geneesmiddelen derhalve een zegen, mits «zuinig en zinnig» toegepast. Doelmatig voorschrijven en afleveren zijn dan ook kernpunten van het beleid. Weliswaar is er sprake van een duidelijke matiging van de kostenontwikkeling als gevolg van het ingezette beleid, maar het gebruik van geneesmiddelen blijft stijgen. Als geen ombuigingsmaatregelen worden genomen, dreigt deze toename in het gebruik de beschikbare groeiruimte voor andere onderdelen van de zorg weg te nemen.

Tot nu toe werd vooral gestuurd op de prijs- en vergoedingscomponenten van het geneesmiddelenbudget. De grenzen van deze sturingsmogelijkheden komen echter in zicht. De overgang naar een beleid dat deze sector inherent beter beheersbaar maakt, en de kwaliteit van de farmaceutische zorg verbetert, vergt tijd. Het jaar 1999 is daarom in een aantal opzichten een overgangsjaar: in 1999 wordt de basis gelegd voor gedrags- en structuurverandering om tot een meer effectieve beheersing van het macrobudget te komen. Het Ministerie van VWS zal zich inzetten om alle partijen intensief te betrekken bij het formuleren van ideeën en beleidsinitiatieven en bij de implementatie van de voornemens. De invoering vergt de nodige tijd. Onderscheid wordt gemaakt tussen maatregelen voor de korte en die voor de lange termijn. Hierop wordt in de Zorgnota 2000 nader ingegaan.

Voorts is het de bedoeling om een monitoringsysteem op te zetten waarmee kwaliteits- en kostenontwikkelingen van geneesmiddelen in de vorm van kwartaalrapportages voor de betrokken actoren beschikbaar komen. Bij de berichtgeving hierover wordt zoveel mogelijk aangesloten bij de Voortgangsrapportages zorg.

Medische hulpmiddelen

Behoud van een goed voorzieningenniveau in samenhang met beheersing van kosten blijft een belangrijk aandachtsgebied. In lijn met de budgettering van verzekeraars per 1 januari 1999, is het huidige beleid met name gericht op het rationaliseren van gebruik en het bevorderen van doelmatig inkopen door verzekeraars. Activiteiten op het terrein van informatievoorziening, prijzen, distributie, maar ook van de protocollering van de zorg zullen worden voortgezet. Inkoopexperimenten, beslisondersteuning en samenwerking bij voorschrijvers zoals bij de aanpak van geneesmiddelen liggen in het verlengde hiervan.

Zoals in de op 3 juni 1999 aan de Tweede Kamer gezonden brief over hulpmiddelen is aangegeven (Kamerstukken II, 1998–1999, 24 124, nr. 90), dwingt het groeitempo van de uitgaven van de hulpmiddelen (gevoegd bij de restproblematiek vanaf 2000 die voortvloeit uit het plan van aanpak dat op 24 november 1998 naar de Tweede Kamer is gezonden (Kamerstukken II, 1998–1999, 24 124, nr. 69)) echter tot een principiële heroverweging van dit beleid. Aan de hand van een aantal scenario's wordt een nieuwe visie ontwikkeld op de medische hulpmiddelen. Vóór de behandeling van de Zorgnota 2000 in de Tweede Kamer wordt hiervan verslag gedaan, zoals vermeld in de brief van juni 1999. Een van de scenario's bevat een uitwerking van de toepasbare elementen uit de aanpak van de geneesmiddelensector. Daarnaast zal, onder andere op basis van het advies van de RVZ worden bezien of een onderscheid kan worden gemaakt tussen medische en niet medische hulpmiddelen en welke consequenties dit kan hebben voor de financiering.

Het College voor Zorgverzekeringen is een Experiment monitoring hulpmiddelen gestart waarmee het op termijn mogelijk moet zijn systematisch te rapporteren over de ontwikkelingen in de uitgaven.

Wetgeving

De huidige Wet op de Geneesmiddelenvoorziening (WOG) die de uitoefening van de artsenijbereidkunst en de kwaliteit van farmaceutische producten regelt, dateert uit 1958 en moet worden gemoderniseerd. Eind 1998 heeft de Tweede Kamer een beleidsnota ontvangen met daarin de hoofdlijnen van de voornemens tot wijziging. Inmiddels is een project opgestart om de modernisering van de WOG te effectueren.

De Opiumwet behoeft momenteel een aantal wijzigingen. Deze betreffen een aantal onderwerpen, onder meer de modernisering van het vergunningstelsel, de verbetering van de mogelijkheden om bepaalde vergunningaanvragers te weren en de regeling van de teelt van medicinale hennep. Implementatie door middel van een of meer wijzigingswetten van de Opiumwet blijkt zeer moeilijk. Het verdient daarom de voorkeur een geheel nieuwe wet te maken. De wijzigingen zullen ongeveer medio 2000 worden ingediend.

Het gebruik van lichaamsmateriaal voor medische behandeling brengt risico's met zich mee op het gebied van overdracht van ziekten. Om deze risico's te minimaliseren is in 1999 aangevangen met het schrijven van wet- en regelgeving met betrekking tot de kwaliteit en veiligheid van lichaamsmateriaal gebruikt in de gezondheidszorg. De nieuwe wet, die regels zal stellen ten aanzien van (product)registratie, validatie van technieken, en erkenning van laboratoria, wordt in overleg met betrokken instellingen vormgegeven. De logistieke problemen ten aanzien van de voorziening worden ook bekeken. Eind 1999 zal in de vorm van een beleidsnotitie een concept-wetsvoorstel naar de Ministerraad worden gezonden.

2.i. Gezondheidsbevordering

Het gezondheidsbeleid kent in 2000 een aantal speerpunten, die hieronder afzonderlijk worden beschreven.

Infectieziektebestrijding

Door verschillende maatschappelijke en demografische ontwikkelingen kunnen «oude» infectieziekten opnieuw een bedreiging gaan vormen en kunnen relatief onbekende ziekten ineens op grote schaal optreden. Factoren die hierbij een rol spelen zijn onder meer de veroudering van de bevolking, de toenemende migratie en mobiliteit, veranderingen in leefstijl, milieuveranderingen, schaalvergroting in de voedselproductie, medische ontwikkelingen en de resistentieontwikkeling tegen antibiotica.

Een voorbeeld van een betrekkelijk nieuwe infectieziekte is de Legionella-epidemie, die is opgetreden tijdens de Flora in Bovenkarspel. Deze epidemie van de veteranenziekte heeft ons wederom hard geconfronteerd met het feit dat infectieziekten nooit uit de wereld zullen zijn.

Het verbeteren van de infectiepreventie blijft dan ook veel inspanning vragen. Hierbij gaat de aandacht uit naar zowel preventie van nieuwe en bestaande ziekten, als de snelle opsporing en bestrijding ervan. Van belang hierbij is dat preventie- en bestrijdingsactiviteiten zoveel mogelijk worden geïntegreerd in de bestaande zorgstructuren, zoals bij huisartsen en in ziekenhuizen. Daarnaast zal aandacht blijven uitgaan naar de optimalisering van de landelijke coördinatie bij het bestrijden van infectieziekten. De evaluatie van de bestrijding van Legionella-epidemie zal hierbij een leidraad zijn.

Omdat migratie een belangrijke rol speelt bij het verspreiden van ziekten, wordt op dit terrein bijzonder veel aandacht besteed aan internationale samenwerking en afstemming, zowel inhoudelijk als politiek. Het Europese besluit tot de oprichting van een Europees Netwerk voor de bestrijding en surveillance van besmettelijke ziekten is hierbij een belangrijk instrument. Ook de samenwerking met de WHO is hierbij van belang. Zo zal Nederland in 2000 in samenwerking met de WHO een ministeriële conferentie organiseren over de mondiale tuberculosebestrijding, aangezien deze bestrijding in veel landen nog faalt.

Het Rijksvaccinatieprogramma (RVP) is op termijn toe aan een herziening en een opfrissing. Omdat infectieziekten waartegen gevaccineerd wordt nauwelijks meer vóórkomen, twijfelen steeds meer burgers namelijk aan nut en noodzaak van het RVP. Deelname kan daardoor minder vanzelfsprekend worden. Hoewel er nog geen sprake is van een daling van de vaccinatiegraad, zal alles in het werk moeten worden gesteld om een eventuele daling te voorkómen. Zo'n daling kan immers leiden tot de terugkeer van (kinder)ziekten zoals mazelen. Daarnaast neemt de druk om het programma uit te breiden met nieuwe vaccins toe.

Een ander speerpunt is het voorkómen van resistentie tegen anti-micro- biële middelen. De voornaamste oorzaken hiervoor zijn een verkeerd voorschrijfgedrag door artsen en/of onjuist gebruik door de patiënt. Ook het, overigens al grotendeels verboden, gebruik van anti-microbiële groeibevorderaars in onderdelen van onze voedselketen vormt een grote bedreiging voor de volksgezondheid. In 2000 zal de Raad voor Gezond- heidsonderzoek (RGO) advies uitbrengen over de vraag, op welke terreinen en op welke wijze het onderzoek naar antibiotica-resistentie het beste kan worden gestimuleerd.

Tenslotte moet alles in het werk worden gesteld om import van resistente bacteriestammen uit het buitenland te voorkomen. Mede daarom is het van groot belang om dit probleem internationaal aan te pakken. Nederland dringt bij de Europese Commissie en de WHO aan op het bevorderen van strenge internationale maatregelen. Zo moet bijvoorbeeld de verkoop van antibiotica zonder recept overal ter wereld verboden worden.

Openbare gezondheidszorg

Openbare gezondheidszorg richt zich op gezondheidsbevordering, gezondheidsbescherming, ziektepreventie en acute hulpverlening. Openbare gezondheidszorg komt tot stand onder verantwoordelijkheid van de overheid; er ligt veelal geen individuele hulpvraag aan ten grondslag.

Verschillende actoren zijn betrokken bij de openbare gezondheidszorg. Eerstverantwoordelijke op lokaal niveau is de gemeente met de gemeentelijke gezondheidsdienst. De Wet collectieve preventie volksgezondheid (WCPV) regelt het bestaan van een landelijk dekkend netwerk van GGD's en een aantal taken die gemeenten en GGD's moeten uitvoeren.

Aan de versterking van de openbare gezondheidszorg wordt gewerkt via het «Actieprogramma versterking gemeentelijk gezondheidsbeleid» (Kamerstukken II 1998–1999, 26 598, nr. 1), dat is opgesteld naar aanleiding van de aanbevelingen van de Commissie versterking collectieve preventie (commissie-Lemstra). Met dit programma wordt zowel beoogd het functioneren van GGD's te verbeteren als ook de betrokkenheid van gemeenten bij de openbare gezondheidszorg te versterken.

Gemeenten ontwerpen in toenemende mate gemeentelijke nota's gezondheidsbeleid. Voorgesteld zal worden om deze door het Ministerie van VWS gestimuleerde praktijk wettelijk te verankeren in de WCPV. Voorts worden voorstellen ontwikkeld om deze wet en de bijbehorende AMvB te wijzigen, zodanig dat de aan gemeenten opgedragen basistaken helderder worden bepaald.

Jeugdgezondheidszorg

Het streven naar één ongedeelde jeugdgezondheidszorg (JGZ) voor nul- tot negentienjarigen, met een verbinding naar het gemeentelijk gezondheidsbeleid, zal worden vastgelegd in een voorstel van wet tot aanpassing van de WCPV en wijziging van de daar bijbehorende AMvB. In samenhang daarmee zal de discussie over de vaststelling van het (basis-)pakket-JGZ worden afgerond, hetgeen conform het Regeerakkoord eveneens zal leiden tot een wettelijke verankering van dat basispakket in of op basis van de WCPV. De aan het eerdergenoemde Platform Openbare Gezondheidszorg verbonden Sectie Jeugdgezondheidszorg geeft hierover eind 1999 haar advies.

Een in het najaar van 1999 aan de Tweede Kamer te verzenden beleidsnotitie inzake de positionering van de JGZ voor nul- tot vierjarigen vormt verder de basis voor de implementatie van een ongedeelde JGZ voor nul- tot negentienjarigen. Die implementatie zal worden ingevuld in goed overleg met betrokken partijen, zoals de LVT, VNG en LVGGD. Daarbij zal de Inspectie voor de Gezondheidszorg extra aandacht besteden aan de bewaking van de kwaliteit van de jeugdgezondheidszorg.

Voorts zal voor april 2000 de Sectie Jeugdgezondheidszorg haar visie-document presenteren over de inhoud en positie van de JGZ en het stimuleren van beleidsmatige afstemming met aanpalende gebieden.

Door afstemming van JGZ-activiteiten, lokaal (preventief) jeugdbeleid en jeugdzorg wordt de continuïteit en de samenhang in de zorg van met name risico-kinderen bevorderd.

Gezondheidszorg en etnische minderheden

Etnische minderheden in Nederland hebben een achterstand op het terrein van gezondheid, preventie en zorg. Deze constateringen en het feit dat het aantal zorgvragers van etnische herkomst, met name in de grote steden, stijgt, maakt het noodzakelijk om aandacht te blijven schenken aan de vraag hoe de Nederlandse gezondheidszorg hierop beter kan inspelen. Begin 2000 breng de raad voor de Volksgezondheid en Zorg hierover een advies uit.

Gezondheidsbevordering

Op het gebied van ziektepreventie en gezondheidsbevordering bestaat een spanning tussen individuele en collectieve verantwoordelijkheden. De overheid streeft ernaar, gezond gedrag gedurende alle levensfasen te bevorderen door invloed uit te oefenen op de leefstijlfactoren uit het cluster BRAVO (meer bewegen, minder roken, minder alcohol, gezondere voeding, veilig vrijen, veiligheid en voldoende ontspanning). Het geven van voorlichting alleen heeft niet altijd het gewenste gedrag tot gevolg: er is een verschil tussen weten en doen. Bovendien ontwikkelen bepaalde leefstijlfactoren zich ongunstig, vooral bij jongeren (het roken neemt onder jongeren toe). Gezocht wordt naar nieuwe methodieken en nieuwe interventies waarbij gezondheidsvoorlichting ingebed wordt in een bredere, integrale aanpak met als doel de kwaliteit van leven door de verbetering van gezondheid en welzijn te versterken. Die integrale aanpak is aangewezen nu blijkt dat ook determinanten in de sfeer van de infrastructuur en het sociaal-economisch beleid aanzienlijke impact hebben op de gezondheid van de Nederlandse bevolking. Verdere gezondheidswinst wordt met name buiten het zorgsysteem geboekt. Het facetbeleid en het daarbij behorend instrument gezondheidseffectscreening (GES) zullen een belangrijke rol blijven spelen bij het systematisch in kaart brengen van bedoelde determinanten en de effecten daarvan voor de gezondheid.

Een intersectorale benadering van voorgenomen beleid waarbij eveneens de effecten van het beleid voor de gezondheid worden meegewogen, heeft de voorkeur. Een intensieve samenwerking tussen ministeries, vanzelfsprekend vanuit ieders eigen verantwoordelijkheid, is hiervoor een voorwaarde.

Verder zullen de mogelijkheden worden verkend om te komen tot een nog betere afstemming van werkzaamheden tussen (vak-)instituten op het terrein van de gedragsgerichte gezondheidsbevordering1 . Samenwerking zal worden gestimuleerd.

Ontmoediging tabaksgebruik

Tabak is een giftig product en werkt zeer verslavend. Roken doodt. Het is met afstand doodsoorzaak nummer één: elk jaar komen in ons land bijna 30 000 mensen vroegtijdig te overlijden aan ziekten door het gebruik van tabak. Met tabakspreventie valt op termijn dan ook nog veel gezondheidswinst te boeken. Daarom blijft het streven ten volle gericht op het ontmoedigen van roken. Het beleid zet voornamelijk in op twee punten:

• voorkomen dat jongeren gaan roken (niet beginnen is het allerbeste);

• bevorderen dat rokers met deze verslaving stoppen aangezien het op latere leeftijd stoppen met roken wel degelijk een positief effect heeft op de gezondheid.

Dit beleid loopt synchroon met diverse internationale beleidsontwikkelingen. Zo is de Wereldgezondheidsorganisatie het 'Tobacco Free Initiative' gestart. Ook een organisatie als de Wereldbank stelt tegenwoordig dat het gezondheidsbelang moet prevaleren als het om tabak gaat. Bij de Tweede Kamer is een wijzigingsvoorstel ter aanscherping van de Tabakswet ingediend. Dit is een belangrijk instrument van het samenhangende tabaksontmoedigingsbeleid. Het kabinet vertrouwt erop dat de nieuwe Tabakswet voortvarend tot stand zal kunnen komen.

Verder wordt ernaar gestreefd het in voorbereiding zijnde wetsvoorstel ter implementatie van de EU-richtlijn inzake beperking van de tabaksreclame nog dit najaar in te dienen en snel in werking te laten treden. Vanuit een oogpunt van jeugdbescherming en conform de afspraak in het Regeerakkoord is het namelijk zaak de tabaksreclame zo spoedig mogelijk na afloop van de zelfreguleringscode (mei 1999) vergaand te beperken.

Bestrijding alcoholmisbruik

Alcoholgerelateerde gezondheidsrisico's en maatschappelijke problemen veroorzaken grote schade, zoals rijden onder invloed, uitgaansgeweld, agressie in het gezin, ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid. De Nederlandse samenleving mag deze problemen op basis van overmatig alcoholgebruik niet meer tolereren. Het matigen van het drinkgedrag ter voorkoming van dergelijke alcoholproblemen blijft daarom belangrijk. Daarbij gaat het vooral, maar zeker niet alleen, om preventie bij jongeren. Daartoe is bij de Tweede Kamer een wijzigingsvoorstel ter aanscherping van de Drank- en Horecawetingediend. Dit is een wezenlijk onderdeel van de uitvoering van het alcoholmatigingsbeleid, dat verder bestaat uit voorlichting en preventie, hulpverlening, zelfregulering, accijnsheffing en internationale initiatieven.

Het kabinet tracht de nieuwe Drank- en Horecawet spoedig tot stand te laten komen.

Voeding en levensmiddelen

De Nederlandse consument staat een groot en gevarieerd pakket voeding- en levensmiddelen ter beschikking. Ons voedselpakket is al lang niet meer uitsluitend van Nederlandse bodem. Producten zijn afkomstig uit alle windstreken. Moderne transportmiddelen en een daarbij passende infrastructuur maken dagelijks verse aanvoer mogelijk. Vanaf het boerenland tot aan de eettafel van de consument zijn deze producten met zorg omgeven. Behalve gevarieerd is het levensmiddelenpakket ook veilig. Binnen een uitgebreid kader van wettelijke regels en normen neemt de levensmiddelenproducent zijn verantwoordelijkheid om een veilig en kwalitatief hoogwaardig product af te leveren.

De recente crises met dioxine in veevoer tonen echter eens te meer aan hoe kwetsbaar de keten van de voedselproductie is, ondanks het uitgebreide stelsel van veelal communautaire wetgeving en het toezicht van overheidswege daarop. Met de BSE-crisis nog vers in het geheugen kan de consument het vertrouwen verliezen in zijn voedselpakket. De dioxinecrisis noopt eens te meer tot – aanscherping van – maatregelen die zich uitstrekken tot alle schakels van de productieketen en zeker ook tot de veevoedergrondstoffen.

Deze problemen vragen niet alleen om maatregelen om herhaling te voorkomen, maar ze nodigen ook uit tot een herbezinning op de rol van de overheid in het waarborgen van de veiligheid en de kwaliteit van levensmiddelen. De overheid kan daarbij niet voorbijgaan aan de verschuiving in het verwachtingspatroon dat zich in dit opzicht in onze samenleving voltrekt. Samen met het Ministerie van LNV zal VWS in de komende periode intensief aan het voedselveiligheidsbeleid werken. Belangrijk hierbij is ook de voorlichting van de consument over de veiligheid van ons voedsel. In deze context past ook het organiseren van een maatschappelijk debat rond genetisch gemodificeerde levensmiddelen.

Het voorgaande laat echter onverlet dat ook de individuele consument een verantwoordelijkheid heeft en invloed kan uitoefenen op zijn gezondheid via een bewuste keuze van zijn levensmiddelen. In de nota «Nederland: Goed gevoed?» (Kamerstukken II 1998–1999, 26 229, nrs. 1 en 2) is aangegeven op welke wijze het voedingsbeleid in deze kabinetsperiode wordt versterkt. Voeding is een belangrijke determinant van gezondheid. Uit de gegevens van de derde voedselconsumptiepeiling blijkt dat hoewel er al veel is bereikt, zich ook enkele ongunstige ontwikkelingen aftekenen (zoals een daling in de consumptie van groente en fruit). De ultieme conclusie is dat een veilig levensmiddelenpakket alleen niet voldoende is: voor een gezond leven moet de consument een bewuste keuze maken voor een gezonde levensstijl, inclusief een gezond voedingspatroon.

Patiëntenbeleid en chronisch zieken

In de Nederlandse zorgverlening speelt de vraag van de patiënt een steeds grotere rol. Steeds vaker is de behoefte van patiënten bepalend voor de zorg die zij ontvangen. Een dergelijke ontwikkeling betekent dat de patiënt ook in de gelegenheid gesteld moet worden zijn behoefte kenbaar te maken. Dat geldt voor individuele patiënten, maar ook voor georganiseerde verbanden van patiënten op nationaal of regionaal niveau. De overheid ziet het als haar taak ervoor te zorgen dat patiënten in de gelegenheid worden gesteld deze rol op een goede wijze te vervullen.

In de afgelopen jaren is met patiëntenorganisaties hard gewerkt aan het versterken van de positie van de patiënt. Dat neemt niet weg dat er nog veel te verbeteren valt, met name op het regionaal niveau. Het Patiëntenfonds heeft een aantal terreinen geïnventariseerd waarop in de komende periode fors geïnvesteerd zal moeten worden. Daarbij gaat het onder meer om «empowerment» en organisatie-ontwikkeling, informatievoorziening, onderzoek, belangenbehartiging en geneesmiddelenvoorlichting. Het Ministerie van VWS zal in overleg met de patiëntenorganisaties in de komende periode de externe kwaliteitstoetsing vanuit het patiëntenperspectief verder gestalte geven. Daarnaast zal ook in de infrastructuur van de patiëntenbeweging in de regio worden geïnvesteerd. In de meerjarenafspraken voor de sectoren Verpleging en Verzorging zijn de nodige afspraken in dit verband gemaakt.

Ook zullen in het komende jaar activiteiten worden ontplooid specifiek voor chronisch zieken. Aan ZorgOnderzoek Nederland is eind vorig jaar gevraagd een meerjarig programma tot stand te brengen, in relatie met het werk dat op dit terrein reeds door de Nationale Commissie Chronisch Zieken is gedaan. In dit licht is vermeldenswaard dat de maatregelen om de inkomenspositie van gehandicapten en chronisch zieken te verbeteren via onder meer de belastingen, in 2000 verder uitwerking zullen vinden.

2.j. Medisch-ethische vraagstukken

In de samenleving bestaat een nog steeds toenemende aandacht voor medisch-ethische kwesties. Wetenschappelijke ontwikkelingen, vertaald in nieuwe vormen van zorgverlening, kunnen leiden tot medisch-ethische vragen, die stimuleren tot herbezinning op ethische opvattingen. Ethische reflecties worden ondersteund door wetenschappelijk onderzoek. Om het onderzoek te stimuleren is het onderzoeksprogramma van de NWO «Ethiek en beleid» ten behoeve van het aandachtsgebied «Ethiek en gezondheid» aanzienlijk uitgebreid. Voor wetenschappelijk onderzoek naar ethische vragen over het al dan niet toepassen van nieuwe medische technologieën en naar ethische vragen gerelateerd aan de praktische zorgverlening is het onderzoeksprogramma van de NWO met in totaal f 5,5 miljoen opgehoogd voor de periode 2000 tot en met 2004.

Ook dit begrotingsjaar gaat veel aandacht uit naar de organisatie van maatschappelijke debatten over medisch-ethische onderwerpen. Na het debat over kloneren staan nu de xenotransplantatie en genetische modificatie op het programma. Beoogd wordt dergelijke debatten over ontwikkelingen op het gebied van de biomedische technologie vaker te organiseren. Te denken valt aan bijvoorbeeld kiembaangentherapie en onderzoek met embryo's.

De komende tijd zal een herbezinning plaatsvinden op de gewenste opzet en doelstellingen van het maatschappelijk debat als beleidsinstrument. De ervaringen met het kloneringsbedat worden daarbij betrokken. Uitgangspunt blijft het bereiken van een breed publiek.

In het voorjaar van 1999 is de Centrale commissie mensgebonden onderzoek (CCMO) geïnstalleerd. Deze commissie verleent erkenningen aan decentrale medisch-ethische toetsingscommissies op basis van de Wet medisch wetenschappelijk onderzoek met mensen. De wet zal eind 1999 volledig in werking treden.

Het gebruik van humaan materiaal in de gezondheidszorg vindt op steeds grotere schaal plaats. Het gaat om materiaal van diverse herkomst. De zeggenschap over materiaal dat ter beschikking komt bij diagnostiek of de behandeling van patiënten, en daarvoor niet meer wordt gebruikt, wordt geregeld in het wetsvoorstel Zeggenschap lichaamsmateriaal dat de Tweede Kamer begin 2000 zal bereiken. Er is voor gekozen de zeggenschap over en het gebruik van foetaal weefsel in een afzonderlijk wetsvoorstel te regelen, gezien de bijzondere herkomst. Dit wetsvoorstel is onlangs aan de Tweede Kamer aangeboden.

Eisen voor kwaliteit en veiligheid van humaan lichaamsmateriaal dat in de gezondheidszorg wordt toegepast, worden opgenomen in het wetsvoorstel Kwaliteit en veiligheid lichaamsmateriaal eind 2000 zal worden ingediend bij de Tweede Kamer.

Het wetsvoorstel inzake Handelingen met geslachtscellen en embryo's (WGE) verkeert in een stadium van afronding. De ontwikkelingen op dit terrein gaan zo snel dat het van groot belang is ervoor te zorgen dat de regeling actueel blijft. Naar verwachting zal het wetsvoorstel in het eerste kwartaal van 2000 bij de Tweede Kamer kunnen worden ingediend.

Ook de voorbereidingen voor het wetsvoorstel ter Ratificatie van het Verdrag inzake de rechten van de mens en de biogeneeskunde (VRMB) van de Raad van Europa zijn vergevorderd. Naar verwachting zal dit Wetsvoorstel, in relatie met de zojuist genoemde WGE, begin 2000 aan de Kamer kunnen worden aangeboden.

Onlangs is subsidie verleend aan de Vereniging Samenwerkende Ouder- en Patiëntenorganisaties betrokken bij erfelijke en/of aangeboren aandoeningen (VSOP) voor de oprichting van een ERFO-centrum. Het gaat hier om een instelling die met name bedoeld is voor het verstrekken van informatie, documentatie en voorlichting aan het brede publiek. Het ERFO-centrum zal nauw samenwerken met instellingen die werkzaam zijn op het gebied van genetisch onderzoek en erfelijkheidsadvisering en met professionals in de eerste, tweede en derde lijn van de gezondheidszorg.

Op het gebied van de genetische technologie zijn snelle ontwikkelingen gaande. De toepassing hiervan zal naar verwachting ingrijpende gevolgen hebben voor onze samenleving. In dit begrotingsjaar zal in een beleidsnotitie worden aangegeven hoe met deze ontwikkelingen zal worden omgegaan. Daarin zal op de eerste plaats aandacht worden besteed aan publieksvoorlichting, opleiding, verzekering en werk, internationale aspecten en de eventuele noodzaak tot aanpassing van wet- en regelgeving. Daarnaast wordt voorzien in de oprichting van een breed forum om een goede informatie-uitwisseling en communicatie tussen overheid en betrokkenen in het veld te garanderen. Op dit moment beraden wij ons in overleg met de meest betrokkenen op de beste vorm hiervoor. De notitie zal op de derde plaats een standpunt inhouden op een aantal recente of komende adviezen en rapporten van de Gezondheidsraad, RVZ en het Rathenau Instituut.

De regionale toetsingscommissies euthanasie en hulp bij zelfdoding zullen dit begrotingsjaar hun eerste jaarverslag publiceren. Hierin zal onder meer aandacht worden besteed aan de werkwijze van de commissies en aan het aantal en de aard van de meldingen waarover de commissies een oordeel hebben moeten uitspreken. Ter verdere verbetering van de kwaliteit van het handelen door artsen die met een vraag om euthanasie worden geconfronteerd, is een landelijk project Steun en Consultatie Euthanasie Nederland (SCEN) opgezet. Het is de bedoeling om de komende vier jaar de consultatiefunctie, in eerste instantie primair ten behoeve van huisartsen, verder te ontwikkelen.

Inmiddels is het wetsvoorstel Toetsing levensbeëindigend handelen op verzoek en hulp bij zelfdoding bij de Tweede Kamer ingediend. Het beoogt een wijziging van het Wetboek van Strafrecht en van de Wet op de lijkbezorging en komt inhoudelijk overeen met het initiatiefvoorstel uit 1998 van D66, PvdA en VVD, met inachtneming van aspecten uit het advies van de Raad van State.

Ook ten aanzien van levensbeëindigend handelen bij bijzondere categorieën van patiënten heeft de Raad van State advies uitgebracht over de aan hem voorgelegde algemene maatregel van bestuur. Het kabinet zal deze AMvB bij het parlement voorhangen.

Ten tijde van het uitbrengen van deze begroting is het standpunt over late zwangerschapsafbreking, dat wil zeggen na 24 weken zwangerschap, naar de Tweede Kamer gestuurd.

Door de toename en het gebruik van diagnostische mogelijkheden, bijvoorbeeld de echoscopie, kunnen tijdens de zwangerschap steeds beter foetale aandoeningen worden vastgesteld. Soms is er pas in een gevor- derd stadium van de zwangerschap aanleiding voor een dergelijk onder- zoek. Het komt voor dat dan zeer ernstige foetale afwijkingen worden gevonden waardoor de ongeborene niet levensvatbaar is of een veelal kort leven gepaard met ernstig en onbehandelbaar lijden tegemoet gaat. Het uitdragen van een zwangerschap met zo een vooruitzicht kan voor de vrouw een dermate ernstige belasting vormen dat zij de arts verzoekt om de zwangerschap af te breken. Het kabinet is van mening dat afbreking van de zwangerschap in deze context en onder strikte voorwaarden geoorloofd kan zijn. Thans worden gevallen van late zwangerschapsafbreking zelden door de arts gemeld. Het kabinet is van mening – evenals de beroepsgroep – dat melding en toetsing van deze vorm van zwangerschapsafbreking wenselijk zijn en dat daartoe een regeling moet worden opgesteld. Het kabinet heeft zijn standpunt, dat is gebaseerd op het advies van een ministeriële Commissie van deskundigen, in een nota nader uiteengezet.

Het kabinet is voornemens om nog dit jaar een regeling voor de meldings- en toetsingsprocedure uit te werken en heeft de beroepsgroep inmiddels verzocht een protocol op te stellen.

2.k. Beleid en communicatie bij crises en incidenten

Economische, biologische en technologische ontwikkelingen in de samenleving doen de kansen op incidenten, crises en grootschalige ongevallen toenemen. Sterker nog dan in het verleden wordt de overheid aangesproken op de afhandeling van de gevolgen van die gebeurtenissen. De verwachtingen die de burger heeft ten aanzien van de mogelijkheden van overheidsingrijpen zijn daarbij doorgaans hoog: hij verwacht bij leed en schade grote betrokkenheid van de overheid, niet alleen in de directe hulpverlening, maar ook in de nazorg ervan. Dat de verantwoordelijkheid van de overheid formeel soms beperkt is (hoe belangrijk ook), speelt dan in de beleving slechts een geringe rol. Gebeurtenissen zoals de Bijlmervliegramp, de legionella-epidemie en de dioxinecrisis geven daarvan een indringend beeld. In hoeverre kan aan verwachtingen worden voldaan en hoever reikt de verantwoordelijkheid van de overheid, in casu de Minister van VWS?

Allereerst dient te worden zorg gedragen voor een zodanige structuur en zodanige maatregelen, dat de kans op en de gevolgen van incidenten en crises zo gering mogelijk zijn. Onder algehele verantwoordelijkheid van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksaangelegenheden (BZK) voor de organisatie van crisesbeheersing en rampenbestrijding in ons land, is VWS verantwoordelijk voor de kwaliteit van de medische hulpverlening en voor de organisatie daarvan bij crises en rampen. Doen die zich op nationaal niveau voor op het VWS-beleidsterrein, dan is een beslis- en uitvoeringsstructuur voorhanden, zoals die in het Nationaal handboek crisisbesluitvorming is vastgesteld. Ook staat daarin beschreven hoe de interdepartementale samenwerking gestalte krijgt. Binnen de VWS-organisatie is voor de instandhouding en verbetering van die samenwerking een eenheid Crisisbeheersing opgenomen. Daarnaast zijn er een departementaal crisiscentrum (voor externe contacten) en is er een telefoonteam dat bestaat uit vrijwilligers.

Naast de interdepartementale is ook de interbestuurlijke afstemming van belang. De verdeling van verantwoordelijkheden tussen nationaal en lokaal bestuur moet steeds helder zijn, ook bij verschuivingen daarin, en daarover moet helder worden gecommuniceerd. Verschuivingen dienen bewuste keuzen te zijn en niet sluipenderwijs plaats te vinden.

Er wordt gewerkt aan een verdere optimalisering van de beslis- en uitvoeringsstructuur. Zo worden stappen ondernomen om te komen tot een snelle, gerichte berichtgeving aan beroepsbeoefenaren en instellingen in het veld om bijvoorbeeld bepaalde virale of bacteriologische besmettingen te melden. Met andere ministeries zal worden samengewerkt om de informatie-uitwisseling zowel interdepartementaal als met het veld te verbeteren. Voorts is de voorziening Verwanteninformatie als faciliteit aan gemeenten en provincies aangeboden. Reden hiervoor is o.a. het streven om de berichtgeving aan verwanten van slachtoffers van crises of rampen zorgvuldig te laten verlopen.

Voor het komende jaar wordt voorzien in verdere samenwerking met de Ministeries van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu (VROM), Landbouw, Natuurbeheer en Visserij (LNV) en Verkeer en Waterstaat (V&W) ten behoeve van de informatievoorziening van de departementale crisiscentra en alarmeringssystemen, zowel voor de eigen organisatie als aan het veld. Met andere overheden worden overeenkomsten gesloten voor het verstrekken van verwanteninformatie.

Voorlichting kan niet uitgebreid genoeg zijn, omdat gebrek aan informatie voeding geeft aan onzekerheid. Gedetailleerde groepsgewijze en persoon- lijke voorlichting blijft langdurig van belang, bijvoorbeeld over nader onderzoek, beschikbare hulpverlening enzovoort. De overheid houdt daar- mee tegelijk een kanaal open waarlangs eventuele gezondheidsklachten op langere termijn kunnen worden gesignaleerd. Daarnaast is het samen- brengen en -houden van de groep slachtoffers en andere betrokkenen belangrijk gebleken voor de geestelijke verwerking van de traumatische gebeurtenis.

De afweging om het publiek snel te informeren over mogelijke gezond- heidsschade moet steeds sneller gemaakt worden, onder meer vanwege de brede verspreiding van mogelijke risico's. Het principe dat de burger recht heeft op informatie over mogelijke bedreiging van de gezondheid wordt algemeen aanvaard. Het heeft als consequentie dat ook reeds waarschuwingen naar buiten gaan, zelfs als men nog niet beschikt over volledig betrouwbare feiten. Reacties van het publiek en de vrije nieuwsgaring van de media vragen om constante en alerte nieuwsverstrekking door de landelijke maar ook lokale overheid. Afstemming met belanghebbenden en met consumenten- en patiëntenorganisaties is mede van belang voor het verstrekken en controleren van de gegevens.

Verder zullen nog twee acties worden ondernomen naar aanleiding van de recente gebeurtenissen:

– Voorlichting aan huisartsen en hulpverleners over mogelijke gevolgen van een ramp. Daarbij gaat het om twee sporen: enerzijds het integreren van (geestelijke) gezondheidseffecten in instructies en richtlijnen met betrekking tot rampenbestrijding, en anderzijds het vragen van aandacht in de opleiding van huisartsen en specialisten voor het verwerken van traumatische gebeurtenissen en het aanreiken van behandelmethoden voor verwerkingsproblemen.

– Er komt een voorstel voor een epidemiologisch centrum, waarbij de Ministeries van BZK en VROM zullen worden betrokken, en er zullen criteria worden geformuleerd om te kunnen beslissen wanneer epidemiologisch onderzoek na een ramp noodzakelijk wordt geacht. In ieder geval dienen na een ramp gegevens over het beroep op de reguliere gezondheidszorg waartoe betrokkenen zich na de ramp wenden, te worden verzameld.

Wij hopen dat dit samenstel van maatregelen de samenleving voldoende vertrouwen geeft in een adequate aanpak.

Wat de afwikkeling van de Bijlmervliegramp betreft wordt in 1999 gestart met een medisch onderzoek voor betrokkenen bij de Bijlmervliegramp met gezondheidsklachten. Dit onderzoek heeft in de eerste plaats tot doel te voorzien in de individuele behoefte van een groot aantal Bijlmergetroffenen. Nu duidelijkheid is gekomen inzake de gevaarlijke lading en «complottheorieën» is er thans ruimte ontstaan om door middel van zo'n onderzoek te komen tot geruststelling dan wel een gericht behandeladvies waarmee men terecht kan bij de behandelend huisarts of specialist. Het Ministerie van VWS draagt hierbij de kosten van de voorbereiding en uitvoering van dit onderzoek voor omwonenden en vrijwillige hulpverleners bij de ramp. De gemeente Amsterdam financiert het onderzoek bij de beroepshulpverleners.

Het kabinet heeft in 1999 ter uitvoering van de motie Van Gijzel (Kamerstukken II, 1998–1999, 26 241) een voorstel voor een noodfonds voor de slachtoffers van de Bijlmerramp aan de Tweede Kamer voorgelegd. Het voorstel houdt in dat de overheid de oprichting van een stichting bevordert, die de claims beoordeelt, tot uitkering overgaat en bezwaar- en beroepschriften afdoet. Met deze stichting worden vooraf afspraken gemaakt worden over de wijze van (financiële) verantwoording. Het kabinet stelt aan de op te richten stichting een bijdrage beschikbaar die volledig de kosten dekt van door de stichting toegekende tegemoetkomingen alsmede van de uitvoeringskosten van de stichting. Een schatting van de benodigde omvang van de bijdrage is thans nog niet te geven.

2.l. Sociale infrastructuur en welzijnsbeleid

Sociale infrastructuur

De kracht van een samenleving wordt bepaald door de mate waarin burgers en bevolkingsgroepen bereid en in staat zijn te participeren in economische en sociale verbanden. Met deze constatering wordt in het Regeerakkoord erkend dat de sociale conditie waarin een land verkeert, mede de basis legt voor maatschappelijke dynamiek en welvaart. Maatschappelijke samenhang is geen natuurlijk gegeven maar de resultante van tal van sociale processen en groepsinteracties. Deze kunnen de stabiliteit en cohesie versterken, maar zij kunnen ook tot fragmentering leiden. Het is aan de overheid om die processen te volgen en een beleid te voeren dat gericht is op en bijdraagt aan de sociale kwaliteit van de samenleving.

Mede naar aanleiding van de adviezen van de commissie-Etty en de commissie-Peper is in het Regeerakkoord opgemerkt dat de sociale infrastructuur nog onvoldoende is toegerust voor de eisen die daar in de volgende eeuw aan zullen worden gesteld. Het is nodig daarin meer te investeren, evenals in de duurzaamheid ervan. Het gaat om de toekomst en de ontplooiingsmogelijkheden van mensen en daarmee om die van de samenleving zelf.

Sociale infrastructuur is hierbij op te vatten als het geheel van organisaties, diensten en voorzieningen dat tot doel heeft individuele burgers in hun eigen omgeving de mogelijkheid van maatschappelijke participatie te geven. Het omvat het beleid gericht op zorg, onderwijs, arbeids- en inkomensondersteuning, welzijn, sport, integratie van minderheden, veiligheid en leefbaarheid.

In het Regeerakkoord zijn op deze terreinen tal van vernieuwingen en intensiveringen aangekondigd. In verschillende onderdelen van deze memorie wordt daarop expliciet ingegaan.

Het versterken van de sociale infrastructuur kan niet volstaan met impulsen gericht op voorzieningen per afzonderlijke sector. In de afgelopen jaren zijn in analyses «risicogroepen» benoemd die extra aandacht en vooral ook een intersectorale, integrale aanpak vragen. Het versterken van de sociale infrastructuur vraagt daarom ook om investeringen in samenwerking, op bestuurlijk en op voorzieningenniveau. In het kader van het Bestuursakkoord Nieuwe Stijl (BANS) tussen rijk, gemeenten en provincies respectievelijk het grotestedenbeleid zijn hiertoe tal van interbestuurlijke afspraken gemaakt. Daarin is ook een uitgebreide paragraaf opgenomen over de sociale infrastructuur. Besloten is dat de uitvoering van deze afspraken gespreid over de lopende kabinetsperiode plaatsvindt. Bij een aantal trajecten heeft het Ministerie van VWS het voortouw:

• een plan van aanpak voor de evaluatie van de decentralisatie van het welzijnswerk;

• een gezamenlijke visie op het jeugdbeleid.

Ook de modernisering van de AWBZ in combinatie met middelen voor de aanpak van de wachtlijsten en de uitbreiding van de kinderopvang, de nieuwe Wet op de jeugdzorg en versterking van de bureaus jeugdzorg zullen een impact hebben op de versterking van de sociale infrastructuur.

Daarnaast is er een aantal trajecten waarbij andere ministeries het voortouw hebben en waarbij dit ministerie nadrukkelijk is betrokken:

• de stimuleringsregel dagindeling (voortouw Ministerie van SZW)

• armoede en sociale activering (voortouw Ministerie van SZW)

• gebiedsgerichte integratie vitalisering platteland (voortouw Ministerie van LNV).

De Minister van Grote Steden- en Integratiebeleid heeft op 3 juni 1999 namens het kabinet de Tweede Kamer geïnformeerd over de laatste stand van zaken inzake het grotestedenbeleid. Een onderdeel van deze brief is gewijd aan de sociale infrastructuur. Daarbij is afgesproken om de gemeenschappelijke inzet in eerste instantie toe te spitsen op het domein «perspectieven bieden aan de jeugd in de stad».

De vormgeving van de breedtesport-impuls geeft alle ruimte aan de steden om tot een integrale aanpak te komen.

De 25 grotere steden (G-25) zullen op basis van een op te stellen lokaal sociaal structuurplan de gewenste versterking van de stedelijke regie inhoud -en daarmee de gewenste samenhang in het voorzieningen- aanbod- geven.

Samen met anderen (zoals steden en bedrijven) ondersteunt VWS de ontwikkeling van verschillende kenniscentra die onderdeel uitmaken van het beleid dat is gericht op het vergroten van de kwaliteit van steden en wijken en participatie van burgers (sociale integratie). De samenhang tussen de economische, de fysieke en de sociale dimensie binnen een gebiedsgerichte aanpak staat daarbij centraal. Het is van belang te komen tot een goede afstemming tussen ministeries, gemeenten en marktpartijen. De centra hebben een netwerkfunctie en zorgen voor uitwisseling en analyse van kennis en ervaring om de doeltreffendheid van het beleid te vergroten.

Welzijnsbeleid

In ons welzijnsbeleid voor de komende jaren willen wij nadrukkelijk aan- sluiten bij de inzet van het kabinet tot het vergroten van de maatschappelijke cohesie en het versterken van de sociale infrastructuur. Hierbij is van belang de mate waarin burgers en bevolkingsgroepen bereid en in staat zijn te participeren in economische en sociale verbanden. Het bevorderen van actief burgerschap enerzijds en sociale activering en maatschappelijke integratie van kwetsbare groepen anderzijds vormen daarom wezenlijke bestanddelen van het kabinetsbeleid. Door de activerende, aanvullende en verbindende functies van het welzijnsbeleid mag daarvan een belangrijke bijdrage worden verwacht. In de welzijnsnota Werken aan sociale kwaliteit van april 1999 hebben wij de inhoudelijke beleidsdoelstellingen daarom toegespitst op enkele thema's of programmalijnen: de bevordering van participatie en toegankelijkheid, het voorkomen van sociale uitsluiting en de ondersteuning van het lokaal sociaal beleid. In dit verband willen wij naast versterkingen op terreinen als kinderopvang, jeugdparticipatie, breedtesport en maatschappelijke participatie van ouderen invulling geven aan een aantal intersectorale ontwikkelingen zoals netwerken rond jeugd (waaronder de brede school), community care voor mensen met (ernstige) beperkingen, en maatschappelijk herstel van een aantal groepen die in de marge van de samenleving verkeren (zoals thuis- en daklozen, drugsverslaafden, ex-psychiatrische patiënten).

De kansen op maatschappelijke participatie en integratie van bovengenoemde groepen worden mede beïnvloed door het functioneren van organisaties, diensten en voorzieningen. De indruk bestaat dat de werkelijke kern van het sociale vraagstuk veelal ligt op het snijvlak van verschillende beleidsterreinen. Daarom willen wij de sociale infrastructuur ook versterken door de ontwikkeling van een vraaggerichte en ondernemende welzijnssector, door het verbeteren van samenhang en samenwerking met andere publieke én private partners, en door het versterken van lokale/ regionale coördinatie.

Zo zullen gebruikers en doelgroepen veel meer bij de vormgeving en de uitvoering van het aanbod betrokken moeten worden. De toenemende verscheidenheid in etnische en culturele achtergronden van patiënten, cliënten en bewoners vraagt om meer diversiteit in de zorgverlening, de bejegening en de personeelssamenstelling. De verantwoordelijkheid van voorzieningen en instanties moet zich niet alleen uitstrekken tot de «eigen schakel», maar ook tot de samenhang in de keten.

Deze inzet zullen wij uitwerken in twee andere, voorwaardenscheppende programmalijnen: ten eerste professionaliteit en kwaliteit van aanbieders van zorg en welzijn en ten tweede onderzoek, monitoring en informatiebeleid.

Het begrip «sociale kwaliteit» in de titel van de welzijnsnota verwijst naar onze doelstelling de inspanningen van beleid en praktijk sterker te richten op de maatschappelijke uitkomst. Het begrip «sociale kwaliteit» drukt ook uit dat die maatschappelijke uitkomst het resultaat vormt van de inspanningen van velen. Niet alleen in het sociale domein; het is mede een maatstaf voor het beleid op economisch en ruimtelijk terrein. Wij willen ons daarom inspannen voor een gezamenlijke sociale agenda waarin de prioriteiten worden gesteld en de te behalen resultaten worden aangegeven met de daarvoor benodigde afgestemde en geconcentreerde inzet.

Momenteel vindt allereerst bestuurlijk overleg plaats met de andere overheden om binnen de aangegeven programmalijnen van het welzijnsbeleid gezamenlijk operationele thema's voor de komende jaren te bepalen en daarop de beoogde doelen of resultaten af te stemmen.

De uitkomst van dit bestuurlijk overleg vormt voor gemeenten mede het vertrekpunt voor de ontwikkeling van hun lokaal welzijnsbeleid en voor hun regierol in het kader van lokaal sociaal beleid. Voor provincies en rijk is de uitkomst van het bestuurlijk overleg basis voor de beleidsvoering met betrekking tot de provinciale respectievelijk landelijke infrastructurele voorzieningen. De bestuurlijke keuzes moeten een doorvertaling krijgen in de programma's waarmee deze voorzieningen ondersteuning geven aan gemeenten en aan instellingen.

Maatschappelijke opvang en verslavingsbeleid

Er is grote behoefte aan uitbreiding van de laagdrempelige opvang van dak- en thuislozen met psychiatrische en/of verslavingsproblemen. In de afgelopen tijd is dit onder meer door de centrumgemeenten, de VNG en de Federatie Opvang regelmatig aan de orde gesteld. Ook diverse rapporten en adviezen geven dit duidelijk aan. Verder blijkt uit de ervaringen met het drugsoverlastbeleid dat laagdrempelige opvang ook heel effectief kan zijn in het kader van het veiligheidsbeleid. Daarom is besloten om met ingang van 2000 f 35 miljoen extra beschikbaar te stellen voor de opvang van dak- en thuislozen. f 19,1 Miljoen zal aan de begroting van VWS worden toegevoegd. Gezien de relatie met het grotestedenbeleid zal het resterende bedrag van f 15,9 miljoen via BZK beschikbaar komen voor het 24-uurs-opvangbeleid van de G-25. De verdeling van de VWS-middelen zal plaatsvinden op basis van het advies van de Raad voor de Financiële Verhoudingen. Hiermee wordt bereikt dat de middelen voor maatschappelijke opvang en verslavingsbeleid op een meer objectieve en evenwichtige wijze worden verdeeld.

Ouderen, gehandicapten

De versterking van de sociale infrastructuur en het welzijnsbeleid zijn evenzeer noodzakelijk om de doelstellingen van het ouderen- en gehandicaptenbeleid te kunnen realiseren.

Versterking van de maatschappelijke positie en participatie van ouderen en gehandicapten veronderstelt onder andere een goede gezondheidszorg, een adequaat inkomen, geschikte huisvesting, sociale veiligheid en werkgelegenheid die op hun wensen en vermogens zijn afgestemd. Ze verdraagt zich principieel niet met welke vorm van discriminatie dan ook. Integendeel: de inrichting en de cultuur van maatschappelijke instituties dient ook ontvankelijk te zijn voor de bijdrage van ouderen en gehandicapten aan de sociale ontwikkeling. Van hun ervaring en inzicht, hun «menselijk kapitaal», dienen ook anderen te kunnen profiteren.

Met de «vermaatschappelijking» en extramuralisering van de zorg komt een steeds zwaarder accent te liggen op de opvang van zorgvragende ouderen en gehandicapten in reguliere en aangepaste woningen en daarmee op ondersteuning in de lokale samenleving.

Het op integratie en participatie gerichte beleid voor ouderen en gehandicapten, ook bij een toenemende behoefte aan hulp, ondersteuning, dienstverlening en zorg, is vooral lokaal beleid, dat plaatselijk concrete inhoud moet krijgen. In de beleidsbrief over Community Care in de gehandicaptensector (Kamerstukken 1998–1999, 24 170, nr. 42) is dit onder andere geïllustreerd.

De uitdaging bij het realiseren van Community Care is om de ondersteuning binnen de domeinen gezin, onderwijs, arbeid, wonen, verkeer en vervoer, vrienden, recreatie, vrije tijd en gezondheid, zo te organiseren dat de gehandicapte volwaardig kan deelnemen in de maatschappij. Om dit te bereiken zal enerzijds de categoriale gehandicaptenzorg een proces van vermaatschappelijking en extramuralisering inzetten. Anderzijds dienen juist de andere algemene voorzieningen en instellingen maatschappelijke medeverantwoordelijkheid te tonen en zich te richten op de belangen van mensen met een handicap. Hiermee komt een zwaarder accent te liggen op de opvang van zorgvragende ouderen en gehandicapten in reguliere en aangepaste woningen en op ondersteuning in de lokale samenleving. Het gaat om een transformatieproces naar «ondersteund wonen» en «ondersteund werken» vanuit het perspectief van de cliënt.

Dit beleid stelt hoge eisen aan het coördinerend vermogen van het lokaal bestuur, zowel ten aanzien van de eigen gemeentelijke diensten en voorzieningen, als ten aanzien van particuliere organisaties op verschillende terreinen als bijvoorbeeld onderwijs, arbeid en zorg. Om een gerichte impuls te geven aan Community Care zullen lokale of regionale voorbeeldprojecten (pilots) starten.

In zowel de Nota Welzijnsbeleid als de Nota Zicht op Zorg is ook het grote belang van samenwerking en afstemming tussen gemeenten en AWBZ-partners benadrukt.

De gewenste maatschappelijke positie van ouderen en gehandicapten vereist in dit licht zowel interbestuurlijk als ook intersectoraal nauwe coördinatie. Tegelijk mag worden verwacht dat ook maatschappelijke partners hierin hun verantwoordelijkheid zullen nemen. Ongetwijfeld zullen ook zij daarop door de zich «emanciperende» bewegingen van ouderen respectievelijk gehandicapten worden aangesproken.

Vrijwilligerswerk

Cijfers tonen aan dat heel veel mensen in Nederland actief zijn als vrijwilliger. Zij doen dit niet uit financiële overwegingen, maar omdat ze het nodig vinden en er voldoening uit putten iets te doen voor anderen of de samenleving. De komende jaren wordt gewerkt aan een betere afstemming van het overheidsbeleid op lokaal, provinciaal en landelijk niveau in overleg met het IPO en de VNG. Een van de opties is te komen tot een lokaal beleidskader voor het vrijwilligerswerk.

Een van de uitdagingen van het vrijwilligerswerk voor de komende jaren is, naast het behouden van de nu actieve vrijwilligers, het vinden en binden van nieuwe groepen vrijwilligers. Daartoe zullen methodieken moeten worden ontwikkeld. Momenteel wordt al gewerkt aan het project Schaakmakers, dat erop is gericht jongeren actief bij vrijwilligerswerk te betrekken. In het najaar zal het plan van aanpak voor dit project aan de Tweede Kamer worden aangeboden.

Vrijwilligerswerk is een van de middelen voor sociale activering. Voor mensen met een uitkering is het niet altijd even helder wat de mogelijkheden voor het doen van vrijwilligerswerk zijn. In overleg met het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid wordt gewerkt aan een informatiebrochure, die zowel gericht is op uitkeringsgerechtigden als op de uitkeringsorganisaties.

Het jaar 2001 is uitgeroepen tot het internationale jaar voor vrijwilligers. De voorbereidingen voor de viering van dit jaar worden ondersteund. In het najaar zal een stichting in het leven worden geroepen die de activiteiten zal coördineren.

2.m. Jeugdbeleid

Wat zijn, in het kort, de speerpunten van het jeugdbeleid? Een belangrijk streven is de kwaliteit van de jeugdhulpverlening te verhogen, en grotere samenhang te bereiken in de totale jeugdzorg. Daarnaast is het de bedoeling het lokale preventieve jeugdbeleid te versterken, en de kinderopvang uit te breiden. Bovenal is het essentieel om jeugdigen serieus te nemen, en ze actief te betrekken bij de samenleving. Hieronder komen deze speerpunten nader aan de orde.

Preventief jeugdbeleid

In het Regeerakkoord wordt groot belang gehecht aan een intensivering van het preventief jeugdbeleid. In de komende periode zal het eindadvies van de projectgroep OLPJ (Ontwikkeling Lokaal Preventief Jeugdbeleid) concreet worden ingevuld. Daartoe voert de VNG een ondersteuningsproject uit in het kader van het programma «ondersteuning van het lokaal sociaal beleid; netwerken rond jeugd en gezin» dat is aangekondigd in de Welzijnsnota Werken aan sociale kwaliteit. Doel is dat in 2002 alle gemeenten een actief en samenhangend jeugdbeleid voeren.

Daarnaast onderneemt het Ministerie van VWS samen met OCenW initiatieven om de ontwikkeling te ondersteunen van de zogenoemde «brede school». Ook ontwikkelen beide ministeries een plan van aanpak voor de implementatie van programma's en methodieken voor voor- en vroegschoolse educatie. Samen met het Ministerie van Justitie is een programma voor gemeenten opgezet om te komen tot een samenhangend aanbod van opvoedingsondersteuning en ontwikkelingsstimulering gericht op het voorkomen van maatschappelijke uitval van jeugdigen.

Om een pro-actief jeugdbeleid te voeren, is het noodzakelijk de relevante ontwikkelingen rond het jeugdbeleid te kunnen monitoren. Hiervoor heeft het Ministerie van VWS een bestuurlijk instrumentarium ontwikkeld. Dit instrumentarium, de «jeugdmonitor», bestaat uit verschillende middelen: een jeugdbarometer, jeugdrapport, toekomstverkenningen en beleidsmonitor.

Kinderopvang

Bij de veranderende arbeidspatronen en opvoedingspatronen in Nederland vervult de kinderopvang een belangrijke rol. Steeds meer kinderen maken gebruik van kinderopvang. Vanuit het perspectief van de kinderen heeft de kinderopvang een belangrijke pedagogische functie. De opvang vormt voor kinderen een belangrijk opvoedingsmilieu naast school en gezin.

Vergroting van de mogelijkheden voor kinderopvangdraagt bij aan een grotere arbeidsdeelname van ouders van (jonge) kinderen en daarmee aan een verbetering van de verhouding tussen de aantallen werkenden en niet-werkenden in Nederland. In 1997 is een nieuwe stimuleringsmaatregel getroffen, specifiek gericht op de buitenschoolse opvang voor vier- tot twaalfjarigen. Het beoogde resultaat van deze maatregel is de capaciteit van kinderopvang in Nederland uit te breiden met 26 000 plaatsen en het aanbod te vernieuwen. Vrijwel alle Nederlandse gemeenten hebben op deze stimuleringsmaatregel ingetekend.

In het Regeerakkoord heeft het kabinet een aantal voorstellen gedaan om de kinderopvang in Nederland naar een hoger niveau te brengen. In een Beleidsnota Kinderopvang (Kamerstukken II 1998–1999, 26 587 nrs. 1 en 2) heeft het kabinet deze voorstellen verder uitgewerkt en geconcretiseerd. Het kabinet beschouwt kinderopvang als een gezamenlijke verantwoordelijkheid van ouders, overheid en werkgevers. Daarom gaat het stimuleringsbeleid dat de rijksoverheid voert, nadrukkelijk uit van inbreng van deze drie partijen.

Het pakket aan maatregelen voor uitbreiding van de kinderopvang in de periode 1999–2002 laat zich als volgt samenvatten:

• De kinderopvangcapaciteit wordt uitgebreid met circa 71 000 plaatsen in de periode 1999–2002 met een accent op opvang voor vier tot twaalfjarigen.

• Er worden aanvullende fiscale faciliteiten getroffen voor ouders (verhoging plafond in de buitengewone lastenaftrek vanaf 2000) en werkgevers (verdere verhoging WVA-percentage vanaf 2001).

• Op basis van onderzoek naar het huidige functioneren van de VWS-adviestabel voor ouderbijdragen wordt een nieuw wettelijk systeem voor de ouderbijdragen ontwikkeld.

• Uitbreiding van kinderopvang wordt ondersteund via een bouwimpuls en via een aantal andere flankerende maatregelen.

• De Wet basisvoorziening kinderopvang zal een adequaat wettelijk kader bieden voor de sector kinderopvang na deze nieuwe fase van uitbreiding.

Voor de intensivering voor de kinderopvang, waartoe in het Regeerakkoord besloten is, zijn vooralsnog aan de begroting van het Ministerie van VWS de volgende extra middelen toegevoegd voor de periode 1999–2002:

In de komende periode wordt het beleid en de inzet van de middelen voor de langere termijn onderzocht.

Jeugdzorg

Op het terrein van de jeugdzorg zijn het afgelopen jaar op grond van het Plan van aanpak uitwerking Regeerakkoord diverse ontwikkelingen gestart.

Zo is een commissie ingesteld onder voorzitterschap van mevrouw Günther om te adviseren over het toekomstig bestuurlijk kader van de Wet op de jeugdzorg. In het advies dient de reikwijdte van het bestuurlijk kader aan de orde te komen, naast de bestuurlijke verantwoordelijkheidsverdeling en de financieringssystematiek. In 1999 wordt een standpunt ingenomen op dat advies.

De Projectgroep Toegang heeft advies gegeven over het gewenste landelijk kader voor de bureaus jeugdzorg, in het bijzonder over de organisatie van de bureaus, de bekostiging en de integratie van de jeugdbescherming in de bureaus. In nauw overleg met de sectoren wordt over dit advies een standpunt opgesteld. Dit standpunt moet het kader vormen voor de meerjarenafspraken voor de verdere implementatie van de bureaus toegang in 2000–2002.

In het kader van het Regeerakkoord zijn voor de jeugdzorg aan de begroting van VWS extra middelen toegevoegd:

Ook zijn aan de begroting van Justitie extra middelen toegevoegd voor de Algemene Meldpunten Kindermishandeling (AMK) en wachtlijsten.

Over de inzet van de gelden voor de bureaus en AMK's in 1999 heeft het Ministerie van VWS afspraken gemaakt met het Interprovinciaal Overleg, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), de Vereniging van ondernemers in de gepremieerde en ongepremieerde sector (VOG) en GGZ-Nederland. Met deze partijen is afgesproken dat de middelen ingezet zullen worden om de aanmelding, screening en onafhankelijke zorgtoewijziging conform de systeemeisen landelijk te implementeren. Met de afzonderlijke provincies is overlegd over de concretisering van deze landelijke afspraken.

Ook over de gelden voor de wachtlijsten zijn met dezelfde partijen afspraken gemaakt met het doel de wachttijden te bekorten tot maximaal 2 maanden (conform de systeemeisen toegang). Begin 2000 vindt met de afzonderlijke provincies overleg plaats over de concretisering van deze afspraken in provinciaal beleid.

In juli 1999 heeft het kabinet een besluit genomen over de fiscalisering van de omroepbijdrage. Zoals afgesproken in het Regeerakkoord zal de efficiencywinst die deze fiscalisering oplevert, ten goede komen aan de jeugdzorg. Deze middelen zullen toegevoegd worden aan de doeluitkering Jeugdhulpverlening, op basis van resultaatafspraken die nog gemaakt zullen worden met de provincies en de gemeenten.

De verdeling van de extra middelen (in miljoenen) is als volgt:

De beschikbaar komende middelen als gevolg van de fiscalisering van de omroepbijdrage ad f 40 miljoen voor «Toegang jeugdzorg en capaciteitsuitbreiding jeugdhulpverlening» worden ingezet voor Bureaus Jeugdzorg, AMK's en capaciteitsuitbreiding jeugdhulpverlening. Het accent zal komen te liggen op het versneld realiseren van de bureaus jeugdzorg. Ten behoeve van de inzet van de middelen worden met de provincies landelijk nadere resultaat-/meerjarenafspraken gemaakt.

Het restant ad structureel f 20 miljoen van de opbrengst van de fiscalisering van de omroepbijdrage wordt via de begroting van Justitie ingezet voor onder andere Justitie in de Buurt, preventie en repressie jeugdcriminaliteit en het verbeteren van de samenhang lokaal preventief en curatief jeugdbeleid. Deze uitgaven lopen niet via de doeluitkering «jeugdhulpverlening».

In het Gestructureerd Overleg Jeugdbeleid zijn afspraken gemaakt over de vormgeving van het landelijk programmamanagement jeugdzorg. Op basis van dit programmamanagement zal het programma jeugdzorg worden bestuurd. De belangrijkste taken zijn:

– monitoren van de voortgang en signaleren van eventuele knelpunten bij de meerjarenafspraken;

– afstemmen van de activiteiten op samenhang, afhankelijkheid en volgtijdelijkheid functioneren als aanspreekpunt-, informatie- en adviespunt;

– het geven van impulsen voor de beleidsontwikkeling.

Tegelijkertijd met deze begroting wordt de Voortgangsrapportage beleidskader 2000–2003 aan de Tweede Kamer gezonden. In deze voortgangsrapportage worden de ontwikkelingen en voornemens geschetst op het gebied van de jeugdzorg.

Maatschappelijke participatie

Een van de speerpunten van het jeugdbeleid is het bevorderen van de maatschappelijke participatie en betrokkenheid van jeugd, en de jeugdigen betrekken bij activiteiten in hun directe leefomgeving en bij het beleid. Daarom worden landelijke jeugdorganisaties gesubsidieerd die tot taak hebben de maatschappelijke participatie van kinderen en jongeren te bevorderen. Ook worden verschillende landelijke activiteiten gesubsidieerd die tot doel hebben de inbreng van kinderen en jongeren in het beleid te vergroten. Aan de Tweede Kamer wordt eind 1999 een Programma ter bevordering van jeugdparticipatie op lokaal, provinciaal en landelijk niveau aangeboden. Dit Programma komt tot stand in samenspraak met kinderen en jongeren, VNG, IPO, diverse departementen en een vertegenwoordiging van de organisaties en instellingen waarvan kinderen en jongeren gebruikmaken.

Visie op jeugdbeleid

Beleid gericht op jeugdigen krijgt vorm vanuit verschillende invalshoeken, bijvoorbeeld zorg en welzijn (VWS), onderwijs (OCW) en werkgelegenheid (SZW). Er zijn ook meerdere bestuurlijke niveaus bij betrokken. Daarom hebben kabinet, IPO en VNG in het kader van het bestuursakkoord-nieuwe-stijl (BANS) afgesproken om per kabinetsperiode een gezamenlijke visie op het jeugdbeleid vast te stellen om de samenhang in het beleid te bevorderen. Het plan van aanpak voor de eerste gezamenlijke visie is in voorbereiding en zal in december 1999 in het Overhedenoverleg worden vastgesteld. Een onderdeel van het plan van aanpak vormen de bestuurlijke aspecten van het jeugdbeleid. Onderzocht zal worden voor welke beleidsthema's fricties tussen de diverse schakels in de jeugdketen bestaan en op welke wijze de drie bestuurslagen deze kunnen weg nemen.

2.n. Sportbeleid

Topsport

De rijksoverheid is betrokken bij topsport vanwege de maatschappelijke betekenis die sport heeft. Die betekenis is gelegen in de wisselwerking tussen topsport en breedtesport, het belang van topsport voor het individu en de sociaal-culturele en economische betekenis van topsport. De rijksoverheid wil deze positieve aspecten van topsport voor de samenleving bevorderen en de negatieve verschijnselen (onder meer vandalisme en dopinggebruik) tegengaan. Bij de realisering van dit stre- ven werkt de overheid samen met de landelijke sportbonden, NOC*NSF, het bedrijfsleven i.c. de sponsors, de media en andere overheden. De rijksoverheid ziet voor zichzelf een voornamelijk ondersteunende en aan- vullende rol weggelegd. Enerzijds worden daartoe maatregelen genomen die erop gericht zijn de maatschappelijke positie van de topsporter te verbeteren (stimulering van «talentherkenning», ontwikkelen van een inkomensregeling voor topsporters). Anderzijds worden maatregelen genomen die gericht zijn op de topsportinfrastructuur, zoals ondersteuning van topsportbonden, de inrichting en ondersteuning van een Topsport-Expertise-centrum en ondersteuning van het sportmedisch beleid en het dopingbeleid.

In 2000 zal begonnen worden met de uitvoering van de beleidsvoorne- mens, zoals vermeld in de nota Kansen voor topsport die in 1999 met de Tweede Kamer besproken is (Kamerstukken II 1998–1999, 26 429, nrs. 1 en 2). Daarbij zal onder andere aandacht worden geschonken aan de talent- herkenning en -ontwikkeling, de LOOT-scholen, de studievoorzieningen, de fiscale aspecten, de Olympische steunpunten, de afbouw van de topsportcarrière, enzovoort. Bovendien zal een actief evenementenbeleid worden gevoerd.

Breedtesport

Sport heeft betekenis voor zowel de fysieke als mentale ontwikkeling en ontplooiing van individuen. Daarnaast heeft sport een waarde voor de maatschappij als geheel. Mensen, ook degenen die in geïsoleerde of kwetsbare positie verkeren, kunnen elkaar bij sportbeoefening ontmoeten; bovendien biedt deelname aan sport hun de gelegenheid sociale en organisatorische vaardigheden op te doen.

In het Regeerakkoord is aangegeven dat de intensivering van het sportbudget voor 75% zal worden ingezet om de breedtesport te stimuleren. Door een impuls te geven aan de breedtesport wordt beoogd:

– de lokale sportinfrastructuur inhoudelijk te versterken;

– vanuit een integrale benadering sport in te zetten als middel om bij te dragen aan oplossingen voor maatschappelijke problemen;

– samenwerking te bevorderen tussen aanbieders van sport en andere aan sport gerelateerde sectoren.

Om een goede samenwerking tussen de overheden te bewerkstelligen, wordt aangesloten bij het Bestuurlijk Akkoord Nieuwe Stijl. Niet alleen samenwerking tussen de beleidspartners in de sportsector zal gestimuleerd worden, maar bovendien wordt bevorderd dat het lokaal sportbeleid wordt uitgevoerd in nauwe samenhang met beleid voor bijvoorbeeld tieneropvang, gezondheid, milieu, onderwijs, werk en openbare buitenruimte.

Enerzijds moeten kansen die sport biedt bij de realisering van maatschappelijke doeleinden worden vergroot. Dat kan door sport meer divers, vraaggericht, laagdrempelig en intersectoraal aan te bieden. Anderzijds moeten bedreigingen voor de brede sportbeoefening worden verkleind. Dat laatste gebeurt door oplossingen te zoeken voor financiële en organisatorische knelpunten van sportverenigingen, en waarborgen te vinden voor kwaliteit van het aanbod.

Gemeenten die ook zelf bereid zijn extra in breedtesport te investeren, kunnen aanvragen indienen voor meerjarenprogramma's om hun beleid voor breedtesport te vernieuwen. Verder streeft het ministerie naar een inzichtelijke en adequate ondersteuningsstructuur voor de lagere overheden. Overigens zal bij de monitoring en uitvoering van het beleid zoveel mogelijk gebruikgemaakt worden van bestaande beleidsinstrumenten en -producten.

Europese voetbalkampioenschappen 2000

Nederland en België organiseren in de maand juni van het jaar 2000 gezamenlijk de Europese kampioenschappen voetbal voor landenteams (het EK 2000). Dit sportevenement is na de Olympische Spelen en het WK-voetbal het derde in grootte ter wereld. Het kabinet wil de EK 2000 zoveel mogelijk een zowel feestelijk als veilig karakter geven.

Het kabinet financiert in dit kader een groot deel van de kosten die geraamd zijn voor de extra inzet van politie ten behoeve van dit evenement.

VWS draagt binnen de interdepartementale samenwerking verantwoordelijkheid om flankerend beleid te ontwikkelen op het gebied van gastheerschap, evenementen, supportersbeleid en verblijfsaccommodaties. Samen met de steden waar gespeeld wordt, draagt VWS bij aan het ontwikkelen van plannen van aanpak, het faciliteren van activiteiten in speelsteden, het leggen van verbindingen tussen de betrokken partijen en het helpen oplossen van knelpunten.

Dopingbeleid

De rijksoverheid voert een actief beleid tegen het gebruik van doping in de sport, omdat dopinggebruik niet alleen ongezond is, maar ook in strijd met de fair play gedachte. Doping kan daardoor leiden tot aantasting van de positieve identiteit en uitstraling van de sport. Een dergelijk beleid heeft alleen kans van slagen als er meerdere sporen gevolgd worden, gekoppeld aan de verantwoordelijkheden van betrokken partijen.

Het controleren van sporters en zonodig bestraffen van degenen die de dopingregels overtreden hebben, is en blijft een verantwoordelijkheid van de sportorganisaties.

Dit geldt ook voor het geven van voorlichting aan sporters over de gevaren van dopinggebruik en voor het geven van informatie over de uitvoering van controles. Op deze verantwoordelijkheid spreekt de rijksoverheid de sportorganisaties meer en meer aan, onder meer vanuit de verplichting die Nederland op zich genomen heeft in het kader van de internationale Overeenkomst ter bestrijding van doping (Straatsburg 1989).

Als instrument daarvoor is in de subsidievoorwaarden voor de landelijke sportorganisaties een bepaling opgenomen dat deze dienen te beschikken over een geldend anti-dopingreglement. Daarnaast is in 1999 een aanvang gemaakt met het ondersteunen van de sportorganisaties bij het uitvoeren van de controles. Inmiddels is op 22 juni 1999 de onafhankelijke stichting Doping Controle Nederland (DoCoNed) opgericht, die in beginsel alle dopingcontroles in Nederland gaat verzorgen op basis van een ISO-gecertificeerde werkwijze. De stichting DoCoNed zal, zoals reeds is aangekondigd in de nota «Kansen voor Topsport», daartoe subsidie ontvangen.

De rijksoverheid rekent daarnaast het ondersteunen van voorlichting tot haar verantwoordelijkheid, met name ook aan – potentiële – dopinggebruikers onder ongeorganiseerde sportbeoefenaren. Deze ondersteuning krijgt voor een groot deel gestalte door subsidiëring van het in 1989 opgerichte Nederlands Centrum voor Dopingvraagstukken (NeCeDo). De subsidiëring van het NeCeDo zal geïntensiveerd worden.

Het tegengaan van de beschikbaarheid van dopingmiddelen wordt in belangrijke mate een verantwoordelijkheid van de overheid geacht. Vooral het tegengaan van illegale productie van en handel in dergelijke middelen acht het kabinet een overheidstaak. Gezien het recente rapport «Opsporing overtredingen wet op de Geneesmiddelenvoorziening» van OM, IGZ, AID, ECD en douane is aanpassing van de strafbaarheid noodzakelijk. Mede met het oog op internationale samenwerking bij het tegengaan van de illegale productie en handel wordt een wetsvoorstel voorbereid dat voorziet in ruimere mogelijkheden voor opsporing en vervolging.

De internationale samenwerking in het kader van de genoemde overeenkomst zal worden voortgezet, evenals die met de landen van de EU en van het International Anti-Doping Arrangement (IADA).

2.o. Verzetsdeelnemers, vervolgden en burger-oorlogsgetroffenen

Materiële en immateriële hulpverlening en jeugdvoorlichtingsbeleid

Voor duizenden getraumatiseerde oorlogsslachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog in Europa en Azië worden materiële voorzieningen in stand gehouden zoals pensioenen, uitkeringen en bijzondere voorzieningen, maar ook immateriële voorzieningen zoals geestelijke en sociale hulpverlening en de ondersteuning ervan. In de behoefte aan deze voorzieningen tekent zich een neerwaartse trend af doordat de omvang van de doelgroep door de demografische ontwikkeling afneemt.

Het tijdvak van de Tweede Wereldoorlog bevat een educatieve les die aan jongeren moet worden doorgegeven. Deze les dient geprojecteerd te worden op hedendaagse verschijnselen als racisme, discriminatie en politiek extremisme om overeenkomstige gevaren in de actualiteit bloot te leggen en daarvoor te waarschuwen.

Ook voor de door de demografische ontwikkeling afnemende doelgroep dient het voorzieningenniveau te worden gehandhaafd. Het regeringsstandpunt over het advies van de commissie-Van Galen, dat op 22 juni 1999 naar de Tweede Kamer is gezonden (Kamerstukken II 1998–1999, 20 545, nr. 51), is daarvoor een belangrijk richtsnoer en leidt tot wetgeving en tot het nemen van diverse maatregelen in de uitvoeringstechnische sfeer. Doel hiervan is procedurele vereenvoudiging en het daarmee zoveel mogelijk voorkomen van overlast voor de pensioen- en uitkeringsgerechtigden.

In goed overleg met de Pensioen- en Uitkeringsraad (PUR), belast met de beoordeling van aanvragen om pensioen en uitkering, alsmede met de uitvoering van beslissingen dienaangaande, wordt in het kader van de daling van werkzaamheden tot een geleidelijke vermindering van de personeelsformatie gekomen.

Verder zijn ter bevordering van samenwerking afspraken gemaakt tussen de PUR en de zogenaamde begeleidende instellingen over een grotere flexibiliteit bij de uitvoering van de socialerapportagetaak.

Ook op het vlak van de immateriële hulpverlening is het continueren van het voorzieningenniveau voor de afnemende doelgroep van belang. Er is inmiddels een proces van herbezinning gaande dat zal leiden tot een nieuwe plaatsbepaling van functies, taken en werkwijze van betrokken organisaties in de hulpverlening. In deze plaatsbepaling is voorzien dat ter wille van de continuïteit van de hulpverlening de voorhanden kennis en capaciteit enerzijds gericht blijven op het verlenen van specifieke hulpverlening aan oorlogsslachtoffers, maar anderzijds langzamerhand deel zullen gaan uitmaken van de algemene kaders van hulpverlening.

Ook de Stichting Informatie- en Coördinatie-Orgaan Dienstverlening Oorlogsgetroffenen (ICODO) staat voor een heroriëntatie van haar activiteiten voor oorlogsgetroffenen uit de Tweede Wereldoorlog als gevolg van de demografische ontwikkeling. In dit perspectief onderzoekt de stichting mogelijkheden om haar inspanningen uit te breiden tot het gebied van hedendaagse getraumatiseerde slachtoffers van georganiseerd geweld en daarbij samenwerking aan te gaan met andere organisaties op dit gebied. Dit heeft inmiddels geleid tot een bezinning bij de stichtingen ICODO, Centrum '45 en Pharos om de bestaande samenwer- kingsvormen te verstevigen door oprichting van een landelijk top-referent-kenniscentrum. Dit is een positieve ontwikkeling, die ook blijvende aandacht voor de oorlogsgetroffenen van de Tweede Wereldoorlog veiligstelt.

Tegoeden Tweede Wereldoorlog

Het onderwerp Tegoeden Tweede Wereldoorlog staat regelmatig in het middelpunt van de belangstelling. Uit deze publieke en politieke aandacht vloeit een aantal activiteiten voort, zoals het laten verrichten van historisch onderzoek, de uitvoering van kabinetsbesluiten rond de financiering van projecten voor slachtoffers van de nazi-vervolging, het geven van voorlichting en tijdelijke intensivering van de sociale dienstverlening. Sedert 1 mei 1998 worden deze activiteiten in projectverband uitgevoerd dan wel gecoördineerd.

In 2000 zal een regeringsstandpunt ingenomen worden over het eindrapport van de Begeleidingscommissie Onderzoek Indische Tegoeden dat eind 1999 zal verschijnen. In februari 1998 is deze commissie geïnstalleerd om een onderzoek te begeleiden naar de particuliere Nederlandse bank- en verzekeringstegoeden die in beslag genomen zijn door de Japanse bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog in het voormalig Nederlands-Indië. Na afronding van een eerste inventariserend onderzoek medio 1998 is een vervolginventarisatie gepleegd van beschikbaar bronnenmateriaal in Nederland. In 1999 vindt archiefonderzoek plaats in Japan en Indonesië.

In 2000 zal een aantal projecten gerealiseerd worden, die bekostigd worden uit de opbrengst van de zogenoemde monetaire goudpool. Uit deze goudpool is eind 1997 ter waarde van f 22,5 miljoen aan goud naar Nederland teruggekomen. De regering heeft besloten deze vierde en laatste tranche niet langer een monetaire bestemming te geven, maar deze te bestemmen om projecten te financieren ten behoeve van in Nederland woonachtige slachtoffers die door de nazi's werden vervolgd met het oog op vernietiging. Organisaties hebben tot 1 maart 1999 de gelegenheid gekregen een projectvoorstel in te dienen. Ter ondersteuning bij de beoordeling van de projectvoorstellen is een onafhankelijk adviescollege geïnstalleerd. Besluitvorming vindt uiterlijk 1 september 1999 plaats.

Uiterlijk in mei 2000 dient de toewijzingsinstructie voor het Nazi Persecutee Relief Fund te zijn afgerond over de besteding van de gelden die beschikbaar gesteld zijn. Eind 1997 hebben de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk het Nazi Persecutee Relief Fund opgericht. Dit fonds heeft als belangrijkste doelstelling het geven van steun aan behoeftige slachtoffers van de nazi-vervolging die tot op heden weinig of geen compensatie hebben ontvangen voor hun vervolging. De Nederlandse regering heeft in mei 1999 een bedrag van f 20 miljoen beschikbaar gesteld. Wat de uitvoeringsprocedure betreft wordt in beginsel aangesloten bij de methode zoals die gehanteerd wordt bij de verdeling van de nationale bestemming van de vierde tranche van de goudpool.

Daarnaast participeert VWS, namens de Nederlandse regering, in de op Zweeds initiatief gevormde internationale Task Force voor samenwerking op het terrein van Holocaust Education, Remembrance and Research. Het voorzitterschap van de Task Force rouleert iedere vier tot zes maanden. Nederland zal eind 2000, begin 2001 het voorzitterschap van Duitsland overnemen.

2.p. Millenniumvraagstuk

De aanpak van het millenniumvraagstuk vanuit VWS richt zich op het millenniumprobleem bij het ministerie zelf, de daaronder ressorterende zelfstandige bestuursorganen (ZBO's) en het VWS-veld. Het uitgangspunt bij het beleid is de eigen verantwoordelijkheid van iedere organisatie.

De meest essentiële verantwoordelijk is dat de continuïteit van de vitale bedrijfsprocessen zoveel mogelijk verzekerd is.

VWS rapporteert iedere drie maanden over de stand van zaken aan de coördinerend Minister van Grote Steden- en Integratiebeleid (GSI), die deze rapportage verwerkt in integrale rapportages aan de Tweede Kamer. In de VWS-rapportage is gedetailleerde informatie te vinden, met name over de stand van zaken in de zorgsector.

De apparatuur en software van het Ministerie van VWS zelf was per 1 mei 1999 voor 96,3% millenniumbestendig. In de tweede helft van 1999 ligt het accent bij het millenniumbeleid op de uitvoering van de continuïteitsplannen, inclusief de crisisbeheersing. Van alle ZBO's zijn 1 mei 1999 verklaringen ontvangen dat de continuïteit verzekerd is. Op die datum was 91% van de vitale objecten van de ZBO's daadwerkelijk gereed.

Binnen het VWS-veld heeft het Millennium Platform Zorg, het MPZ, de taak de instellingen en beroepsbeoefenaars in de risicosectoren te informeren en ondersteunen, en de aanpak van het millenniumvraagstuk te coördineren. Het MPZ heeft bovendien een monitorfunctie. Iedere drie maanden wordt over de voortgang gerapporteerd aan het Ministerie van VWS.

De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) houdt in alle risicosectoren steekproefsgewijs toezicht en heeft alle instellingen die niet meewerkten aan de MPZ-enquête aangeschreven.

De IGZ heeft in de periode mei-september 1999 alle ziekenhuizen, ambulancevervoerders, Centrale Posten Ambulancevervoer en GGD'en bezocht.

Aan de hand van het rapport van een onafhankelijk bureau inzake het Millennium Plan Vitale Zorg zijn diverse extra maatregelen getroffen, zoals aangegeven in de brief van 13 april 1999 aan de Tweede Kamer. Zo is een brief geschreven aan de desbetreffende instellingen, de IGZ heeft het toezicht aanmerkelijk verscherpt en er is zeer veel aandacht besteed aan de continuïteit op regionaal niveau, waarbij de GGD('s) op GHOR-niveau een sleutelrol spelen. Ook bij deze activiteiten werken kerndepartement, IGZ, MPZ en koepelorganisaties nauw samen. Afstemming van deze activiteiten met die in het kader van de crisisbeheersing is ook hier van groot belang. Met het oog hierop vindt veelvuldig afstemmingsoverleg plaats met het Ministerie van BZK.

De aanpak van het millenniumvraagstuk binnen organisaties heeft niet alleen een inhoudelijke kant, maar ook een meer beleidsmatige. Een voorbeeld hiervan is de communicatie met patiënten en het grote publiek. Een specifiek aandachtspunt vormt het risico dat patiënten medicijnen gaan hamsteren uit vrees voor problemen met de medicijnverstrekking na 1 januari 2000. Een ander voorbeeld zijn de risico's van het invoeren van wet- en regelgeving met ingang van 1 januari 2000.

De VWS-aanpak, uitgaande van ieders verantwoordelijkheden in de aanpak van het millenniumvraagstuk, is bij herhaling door onafhankelijke onderzoekers bestudeerd en positief beoordeeld.

2.q. Marktwerking, deregulering en wetgevingskwaliteit

Een van de uitgangspunten van het VWS-beleid is het vereenvoudigen van regelgeving en het introduceren van marktconforme prikkels waar dat nuttig en nodig kan zijn. Dat vertaalt zich op een aantal manieren in (aan- passing van) concrete wet- en regelgeving; zie bijvoorbeeld de brief aan de Tweede Kamer over marktprikkels in de gezondheidszorg (Kamerstukken II 1997–1998, 25 962, nr. 1). Aan de verbetering van VWS-regelgeving draagt ook de uitvoering bij van eerdere voorstellen in het kabinetsbrede project Marktwerking, deregulering en wetgevingskwaliteit (MDW I) en het formuleren van beleidsvoorstellen in nieuwe MDW II-projecten.

Implementatie van voorstellen uit MDW I

Tijdens de eerste vier jaar van het MDW-project zijn op vijf VWS-terreinen MDW-projecten afgerond:

– concurrentie en prijsvorming in de gezondheidszorg;

– kinderopvang;

– levensmiddelenwetgeving;

– Wet op de toegang tot ziektekostenverzekeringen;

– het ziekenhuiswezen.

De Kamer is bij verschillende gelegenheden geïnformeerd over de voortgang van de implementatie. Zo is in de beleidsbrief kinderopvang bijvoorbeeld gemeld dat marktwerkingsaspecten een plaats zullen krijgen bij de verdere uitwerking van een Wet basisvoorziening kinderopvang.

MDW II

Het MDW-instrument heeft in de vorige kabinetsperiode zijn waarde bewezen. Dit kabinet heeft daarom het MDW-traject voortgezet, met een aantal aanpassingen op het terrein van onder andere de onderwerpkeuze en de betrokkenheid van belanghebbenden. In de eerste tranche van MDW II komen onderdelen van het geneesmiddelenbeleid en de AWBZ aan de orde. Behalve bij deze twee onderwerpen die liggen in de kern van het VWS-beleidsveld, is het departement ook betrokken bij andere MDW-projecten die duidelijke raakvlakken met VWS-beleid hebben. Het gaat hierbij onder andere om de projecten Wet op de kansspelen en Openbare inrichtingen.

MDW-Geneesmiddelen

De MDW-projectgroep Geneesmiddelen heeft de opdracht na te gaan welke opties zorgverzekeraars hebben om hun verantwoordelijkheid voor de inkoop van geneesmiddelen – bij een scheiding van de zorg- en inkoopfunctie van apothekers gestalte te geven en daarbij de gevolgen voor de betrokkenen in kaart te brengen. Daarnaast gaat de werkgroep na welke randvoorwaarden er zijn om toetreding van nieuwe marktpartijen effectief mogelijk te maken, en welke belemmeringen in wetgeving die deze toetreding bemoeilijken.

In een latere fase beziet de werkgroep welke oplossingsrichtingen er zijn voor de aan het licht gekomen knelpunten in de regelgeving. Voorts beziet de werkgroep op welke wijze de prikkels, zoals die voortvloeien uit het geneesmiddelenbeleid van dit kabinet, zo kunnen worden vormgegeven dat zij op effectieve wijze bijdragen aan een grotere doelmatigheid en transparantie van de geneesmiddelendistributie.

AWBZ

Het MDW-project AWBZ richt zich op concrete knelpunten die zich op dit moment voordoen bij het streven naar een meer vraaggerichte zorg. Deze knelpunten zijn niet als zodanig aan de orde in het AWBZ-modernise- ringsproject. De uitkomsten van het MDW-traject in de AWBZ worden benut bij de uitwerking van het plan van aanpak van het moderniseringstraject AWBZ.

Dit MDW-project spitst zich toe op drie elementen. Ten eerste onderzoek naar een aantal aspecten nieuwe ontwikkelingen op het terrein van nieuwe, vaak AWBZ-overschrijdende, initiatieven. Ten tweede de mogelijkheden van het gebruik van persoonsgebonden of persoonsvolgende budgetten en «vouchers». Ten derde zal – binnen het in het moderniseringsproject uitgezette kader – de MDW-werkgroep ook aandacht besteden aan de rol van zorgkantoren bij het bevorderen van meer vraaggerichte zorg.

Administratieve lasten bij bedrijfsleven en zorgsector

In de tussenrapportage van de commissie-Slechte is aangegeven waar VWS een bijdrage levert aan het terugdringen van de administratieve lasten voor het bedrijfsleven.

Voor zover het Ministerie van VWS administratieve lasten veroorzaakt, slaan deze echter vooral neer in de (semi-)publieke zorgsector. Dit terrein heeft de commissie-Slechte niet onder de loep genomen. Omdat het van belang is dat ook in deze sector wordt bezien of de administratieve lasten kunnen worden verminderd, heeft het Ministerie van VWS zelf een traject gestart. Een werkgroep binnen het ministerie is bezig concrete voorstellen te formuleren die ertoe moeten leiden dat de administratieve lasten in de zorgsector verlaagd worden. Het beoogde beleidsdoel van de regels moet daarbij behouden blijven. Een uitgebreide consultering van de zorgsector maakt deel uit van dit traject.

2.r. Internationaal beleid

Ook in 2000 zal internationale samenwerking plaatsvinden op beleidsterreinen van het Ministerie van VWS, zowel in bilateraal als in multilateraal verband.

Bilaterale samenwerking

Vorig jaar is een herziening van de internationale bilaterale samenwerking ingezet; deze herziening wordt ook dit jaar voortgezet. Dat betekent dat de aandacht vooral zal worden gericht op een beperkt aantal landen en thema's die prioriteit verdienen. Wel zullen verplichtingen die aangegaan zijn en nog lopen, worden nagekomen. Dat geldt ook voor alle structurele formele overeenkomsten van samenwerking.

Het doel van internationale bilaterale samenwerking is de verbetering van de kwaliteit van de beleidsvorming en -uitvoering. Enerzijds is de samenwerking gericht op het nationale niveau (VWS en het verwante veld van particulier initiatief), anderzijds op het internationale niveau (het leveren van bijdragen aan de verbetering van de kwaliteit van beleid van samenwerkingspartners in het buitenland).

Bij de verwezenlijking van dat doel worden twee hoofdcategorieën van landen onderscheiden:

– Landen waarbij de nadruk zal liggen op uitwisseling van ervaring, kennis en expertise op basis van gelijkwaardigheid (buurlanden en overige voorhoedelanden, waaronder met name: België, Bondsrepubliek Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Canada, Frankrijk en de Verenigde Staten).

– Landen waarbij de nadruk vooral valt op het ter beschikking stellen van expertise en ervaring.

Bij dit laatste kan een onderscheid gemaakt worden tussen twee subcategorieën, te weten de potentiële toetreders tot de EU en voorts zich ontwikkelende landen. De rol die VWS kan spelen in de uitbreiding van de EU, binnen het raamwerk van de door het kabinet gekozen beleidslijnen, is hierbij een prioriteit. In het jaar 2000 wordt – op intradepartementale projectbasis (multilaterale en bilaterale samenwerking en de relevante beleidsdirecties) – begonnen met de uitvoering van het plan van aanpak voor de samenwerking op de VWS beleidsterreinen met de geselecteerde kandidaat-lidstaten Hongarije en Tsjechië. Dit betekent dat heel gericht, op basis van overeengekomen prioriteiten, menskracht en financiële middelen zullen worden ingezet ter stimulering van uitwisseling van ambtenaren en deskundigen uit het veld om deze landen te ondersteunen bij de toetreding tot de EU.

Binnen de categorie zich ontwikkelende landen worden de samenwerkingsactiviteiten met de Republiek Indonesië (Joint Committee-activiteiten met betrekking tot de repatriëring van oudere Molukkers en activiteiten op het terrein van de volksgezondheid) gecontinueerd. In het kader van reeds eerder overeengekomen afspraken worden de activiteiten met betrekking tot het ter beschikking stellen van specifieke expertise aan de Volksrepubliek China en de Republiek Zuid Afrika in het komend jaar voortgezet. Daarnaast wordt een bijdrage geleverd aan het herziene kabinetsbeleid ten aanzien van de Nederlandse Antillen en Aruba. Met Ontwikkelingssamenwerking zal worden nagegaan welke bijdrage VWS kan leveren aan het herziene beleid inzake de ontwikkelingssamenwerking.

Multilaterale samenwerking

De samenwerking in multilateraal kader zal intensief worden voortgezet. In het bijzonder gaat het daarbij om de Europese Unie, de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), de Raad van Europa, de OESO, de UNESCO en de Wereldbank.

Europese Unie

Op 1 mei 1999 is het Verdrag van Amsterdam in werking getreden. In EU-verband wordt ernaar gestreefd de voor VWS relevante artikelen uit het verdrag naar beleid en praktijk te vertalen, op zowel communautair als nationaal niveau. Daarbij wordt met name gedacht aan de gewijzigde verdragsartikelen over volksgezondheid, sociale uitsluiting en non-discriminatie. Tevens wordt bij de bepaling en uitvoering van andere EU-beleidsterreinen ingezet op een hoog niveau van de bescherming van de volksgezondheid. Daartoe zal een overkoepelend actieprogramma inzake volksgezondheid worden ontwikkeld. Voorts zullen er EU-maatregelen aan de orde komen waarbij onder meer hoge kwaliteits- en veilig- heidseisen worden gesteld aan organen en weefsels van menselijke oorsprong, bloed en bloedderivaten en aan veterinaire voorschriften. Tevens vormt de verklaring in het verdrag over de maatschappelijke betekenis van sport een aansporing om sport meer betekenis in EU-verband te geven.

De uitbreiding van de Europese Unie zal het komend jaar in toenemende mate inspanningen van VWS vergen. De ondersteuning op VWS-terreinen bij de toetreding tot de EU van de kandidaat lidstaten Hongarije en Tsjechië wordt in 2000 actief opgepakt. Niet alleen via bilaterale samenwerking, maar ook in multilateraal verband, onder andere via het EU-programma PHARE. Daarbij zullen de uitkomsten van het op 16 juni 1999 gehouden symposium «VWS en de uitbreiding van de EU» worden betrokken.

In 2000 zal in het kader van de Euro-Mediterrane samenwerking specifieke aandacht worden besteed aan de regionale samenwerking op het gebied van basisgezondheidszorg en early childhood development.

WHO

Het WHO-programma Euro Health biedt goede aanknopingspunten voor samenwerking van de EU met de WHO in het perspectief van de steun aan de toetredingslanden. Verder zal in het kader van de internationale benchmarking de samenwerking met de WHO te Genève en te Kopenhagen, evenals in het afgelopen jaar, versterkt worden teneinde meer gebruik te maken van bij WHO aanwezige kennis en informatie ten behoeve van de kwaliteit van de beleidsvorming. In goede samenwerking met het Ministerie van Buitenlandse Zaken zal de organisatie van een Ministeriële Conferentie over TBC die van 21 tot 23 maart 2000 in Nederland wordt gehouden worden voorbereid.

Raad van Europa

De ontwikkelingen rond organisatie en functie (stroomlijningsoperaties) van de Raad van Europa en hun eventuele implicaties voor de VWS terreinen zullen nauwlettend gevolgd worden.

VN – Sociale Top

De follow-up van de Sociale Top zal plaats vinden in een Speciale Zitting van de Algemene vergadering, waarin VWS, vanwege het belang dat wordt gehecht aan de problematiek van sociale integratie (een van de drie speerpunten van de Kopenhagen Verklaring), zal deelnemen.

OESO

De activiteiten van VWS in het kader van de OESO zijn in 1999 nader in kaart gebracht. Voor 2000 is hierdoor in een scherpere prioritering en meer actieve betrokkenheid voorzien.

UNESCO

Op de terreinen bio-ethiek, doping en early childhood zullen de ontwikkelingen nauwlettend worden gevolgd in UNESCO-verband en zal de totstandkoming van gecoördineerde standpunten van Nederland in deze worden gestimuleerd.

Wereldbank

De vormgeving van een gecoördineerd VWS-beleid voor de Wereldbank zal het komend jaar nadrukkelijker inzet zijn. Daar waar mogelijk zal de Wereldbank worden betrokken bij projecten in het kader van de toetreding van Midden Europese landen tot de Europese Unie.

World Trade Organisation (WTO)

VWS krijgt in toenemende mate te maken met de onderhandelingen in WTO kader over de liberalisering van de handel in diensten, waaronder gezondheidszorg. Deze ontwikkeling zal het komend jaar zeer nadrukkelijk gevolgd worden, zowel in interdepartementaal als internationaal verband. Het mogelijke belang van deze WTO-onderhandelingen voor de Nederlandse gezondheidszorg zal tijdig in kaart worden gebracht.

3 RIJKSINSTITUUT VOOR VOLKSGEZONDHEID EN MILIEU

Ontwikkelingen in de positionering van het instituut

In 1996 is de wet op het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) van kracht geworden. Daarmee is de positie van het instituut vastgelegd. Desondanks wordt met wisselende intensiteit een discussie gevoerd omtrent de positionering en sturing van het RIVM. Het gaat daarbij met name om vragen omtrent de afstand van het instituut ten opzichte van de minister(s) en de gewenste beheersmatige zelfstandigheid van het instituut.

Ten behoeve van een verheldering van deze discussie is in 1999 een interdepartementale ambtelijke werkgroep ingesteld die een tussenrapportage heeft uitgebracht. De daarin aangegeven mogelijke oplossingsrichtingen zullen met behulp van een extern bureau nader worden uitgewerkt. Naar verwachting zullen de beleidsvoornemens over de toekomstige positionering van het RIVM in het najaar gereed zijn.

Volksgezondheid

De start van de ToekomstVerkenningen die het RIVM uitvoert, vindt later plaats dan gepland. De komende jaren zal in aanloop naar het integratiedocument een aantal themarapporten verschijnen, die betrekking zullen hebben op onderwerpen op het gebied van volksgezondheid en zorg. In dit kader wordt versterkt aandacht besteed aan integratie en analyse van gegevens, zowel uit eigen onderzoek als uit onderzoek van derden, en wordt de expertise verbreed naar het zorgsysteem, om de belangrijkste aandachtgebieden van VWS optimaal te kunnen behandelen.

Op het gebied van infectieziektenbestrijding heeft de legionella-epidemie in het voorjaar 1999 nog eens duidelijk gemaakt dat de infectieziektebestrijding op nationaal niveau alle aandacht behoeft. In 1999 heeft het RIVM in overleg met het Staatstoezicht zijn visie ontvouwd op zijn taken waar het infectieziekten betreft.

Daarbij gaat het om taken op het gebied van gezondheidsbescherming, preventie en bestrijding van infectieziekten en zoönosen. Op deze terreinen dient monitoring en surveillance plaats te vinden, en dienen diagnostiek, preventie en bestrijdingsmethoden ontwikkeld te worden.

Het RIVM heeft ook nog andere taken op dit gebied. Zo ondersteunt het RIVM preventie- en bestrijdingsprogramma's of voert deze zelf uit (het Rijksvaccinatieprogramma). Het instituut draagt ook bij aan de evaluatie van dergelijke programma's. De bijzondere diagnostiek van het RIVM dient op een aantal terreinen versterkt te worden.

In voorbereiding is een visie op de gewenste samenstelling van het Rijksvaccinatie-programma op middellange termijn. Naar verwachting zal deze visie – na advies van de Gezondheidsraad – kunnen leiden tot vaststelling van het te voeren beleid. Op basis van deze besluitvorming zal het RIVM zijn vaccinontwikkelingstaak voor de komende jaren invullen.

De voorbereiding van de introductie van het door het RIVM ontwikkelde vaccin tegen meningococcen-B vergt ook de komende jaren een grote inspanning. Voorwaarde voor de voortzetting van dit traject is een geëigende vorm van additionele (voor)financiering.

Het Regenboog-project is bedoeld om een beeld te krijgen van de gezondheidssituatie van de Nederlandse bevolking op het gebied van chronische ziekten en infectieziekten. De informatie die uit het project wordt verkregen zal bijdragen aan de beleidsontwikkeling op het gebied van collectieve preventie-programma's vanuit de overheid. Het gaat hier om een langlopend onderzoek, waarin het CBS, en de landelijke verenigingen van GGD-en en het RIVM samenwerken.

De aandacht voor de relatie tussen milieu en gezondheid zal verder versterkt worden; daarbij gaat het met name om de relatie tussen verstoring en gezondheid en lokale gezondheidsproblematiek, waarvoor vaak geen duidelijke oorzaak aan te wijzen is.

Milieu en natuur

In het milieuonderzoek worden momenteel drie categorieën onderzoek onderscheiden, namelijk onderzoek in het kader van de Milieuplanbureaufunctie, doorlopend onderzoek en eenmalig onderzoek.

Op basis van de in de Wet op het RIVM vastgelegde professionele autonomie van het RIVM wordt de planbureaufunctie verder ingevuld. Hierbij is de missie gedefinieerd als: «het milieubeleid tijdig voorzien van een wetenschappelijke informatiebasis voor het nemen van strategische beslissingen, zodanig dat daarbij alle relevante aspecten en belangen voldoende in de politiek-maatschappelijke afweging worden betrokken».

Het milieuplanbureau wordt verondersteld:

– via verkenningen het anticiperende karakter van het milieubeleid te versterken;

– via beleidsevaluaties en verkenningen eventuele (her-)afwegingen tussen milieubeleidsinstrumenten mogelijk te maken en via samenwerking met andere planbureaus de inpassing van het milieubeleid in een breder beleidskader mogelijk te maken;

– via het verstrekken van onafhankelijke kwantitatieve informatie te bevorderen dat milieubelangen in de politieke besluitvorming evenwichtig kunnen worden meegewogen.

Bij de uitvoering van het milieuplanbureauonderzoek is en blijft de wetenschappelijke onafhankelijkheid van het RIVM gewaarborgd. De Commissie van toezicht van het RIVM heeft hierbij tot taak het wetenschappelijk niveau van het RIVM te bewaken. Het RIVM streeft naar zoveel mogelijk wetenschappelijke consensusvorming.

Over eventuele blijvende wetenschappelijke verschillen van inzicht wordt expliciet gerapporteerd.

Het doorlopend onderzoek heeft als doel de beleidsdirecties en de inspectie te ondersteunen bij specifiek beleid dat zij voorbereiden, bij uitvoering of handhaving van het beleid en bij het uitvoeren van taken in het kader van wetgeving. Bij dit onderzoek betreft het in het algemeen concreet afgesproken producten, waarvoor meerjarenafspraken worden gemaakt met betrekking tot het in stand houden van noodzakelijke expertise.

Eenmalige onderzoeksactiviteiten bestaan uit onderzoek dat wordt uitgevoerd ter beantwoording van door de beleidsdirecties geformuleerde eenduidige kennisvragen. Er wordt naar gestreefd hierbij zoveel mogelijk aan te sluiten op de expertise en het instrumentarium van het planbureauonderzoek.

Naar analogie van de milieuplanbureaufunctie wordt door het RIVM samen met de DLO-instituten de natuurplanbureaufunctie ingevuld. Het natuurplanbureau zorgt ervoor dat het (natuur)beleid kan beschikken over alle beschikbare relevante wetenschappelijke informatie. Daarmee kunnen het beleid en de politiek strategische beslissingen nemen, waarbij relevante aspecten van natuur en landschap in de afweging kunnen worden betrokken. Daarbij wordt gebruikgemaakt van de meest actuele inzichten en gegevens uit een omvangrijk netwerk van onderzoeksinstellingen.

4 INSPECTIE VOOR DE GEZONDHEIDSZORG

In het afgelopen jaar is een aantal belangwekkende rapporten verschenen over de toezichtsfunctie in het rijksoverheidsbestel: de rapporten van de commissie-Holtslag, commissie-Michiels, en de commissie-Visser. De maatschappelijke en politieke oordeelsvorming over de vraag wat de taken van toezicht zijn, is niet voorbijgegaan aan de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ). De samenleving heeft duidelijke opvattingen en wensen ten aanzien van de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de Inspectie voor de Gezondheidszorg; deze conclusie komt zowel naar voren uit het rapport van de Algemene Rekenkamer over het functioneren van de IGZ, als uit het parlementair debat over de Bijlmerramp.

Toezicht is geen statisch begrip, maar een dynamisch geheel van activiteiten gericht op – in het geval van de IGZ – de bescherming van de volksgezondheid en van de burger. Tegen de achtergrond van de belangrijke functie die de inspectie vervult, moet datgene wat de samenleving verwacht van een inspectie naadloos aansluiten bij wat de inspectie – overigens op grond van de wet – aan taken uitvoert. Op dit punt moet op korte termijn duidelijkheid komen.

Daartoe zijn al verschillende initiatieven ontwikkeld. Er is een strategie- nota in ontwikkeling. Gevoegd bij de diverse (verbeter)projecten waarmee de IGZ al een begin gemaakt had, moet de strategienota leiden tot een inspectie die voldoet aan de eisen die aan een adequaat functionerend toezichthoudend apparaat worden gesteld.

In het Bijlmerdebat met uw Kamer heb ik het aldus verwoord: de IGZ zal dienen te voldoen aan de volgende eisen: deskundig, alert, doortastend, communicatief, administratief adequaat en transparant.

De medaille heeft echter ook een andere zijde. Met 330 medewerkers (waarvan iets meer dan de helft inspecteurs) en een budget van f 52 miljoen, vergeleken met het veld waarop toezicht wordt gehouden met ongeveer 800 000 beroepsbeoefenaren en een budget van f 60 miljard, is het uiteraard noodzakelijk voor de inspectie om tot een onderbouwde prioriteitstelling te komen die is gebaseerd op een risicoanalyse. De Regeling VWS/IGZ die ik op 24 maart 1999 heb ondertekend en die de verhouding regelt tussen de inspectie en mijzelf, voorziet in een dergelijke prioriteitstelling op basis van het door mij goed te keuren meerjarenactiviteitenplan en jaarwerkplan. De hiervoor genoemde risicoanalyse is in ontwikkeling en zal een goede basis kunnen leggen onder het inspectiewerk, met name ten aanzien van de vraag: waar is optreden nodig en waar (nog) niet?

Naast de reeds in gang gezette maatregelen naar aanleiding van het rapport van de Algemene Rekenkamer, heeft de inspectie medio 1999 tal van activiteiten op de rails gezet om te kunnen voldoen aan de hiervoor genoemde kwaliteitseisen. Enkele voorbeelden:

– ontwikkeling van een inspectiestrategie die als liniaal moet dienen voor een beleidsplan 2000–2003

– op basis van de meer dan veertig wetten die moeten worden gehandhaafd, duidelijk maken waarvoor de inspectie zich present stelt, anders gezegd: wat doen en wat laten?

– verbetering externe communicatie

– ontwikkeling van een rampendraaiboek

– afronding van interne kwaliteitsprojecten

– het verder uitbouwen van het kwaliteitssysteem op basis van NEN/ISO-normen.

Nog vóór 1 januari 2000 zal de Kamer worden geïnformeerd over de voortgang van een en ander, conform de toezegging die aan de Tweede Kamer is gedaan in de beantwoording van de vragen van de vaste commissie voor de Rijksuitgaven over het rapport van de Algemene Rekenkamer over het functioneren van de IGZ (Kamerstukken II, 1998–1999, 26 395, nr. 4).

5 INSPECTIE JEUGDHULPVERLENING EN JEUGDBESCHERMING

Eind december 1999 zal aan mij en de Minister van Justitie ter goedkeuring worden voorgelegd het Jaarwerkplan 2000 van de Inspectie Jeugdhulpverlening en Jeugdbescherming, met daarin een meerjaren- perspectief en activiteitenplan voor de komende vier jaar. De hoofdin- specteur biedt de stukken aan na een inventarisatie van wensen en consultatie bij de bestuurders van provinciale en grootstedelijke overheden en de departementen van Justitie en VWS. Voordat de goedkeuring gegeven wordt, zal het jaarwerkplan in het Gestructureerd Overleg besproken worden.

In toenemende mate komt het voor dat de Inspectie Jeugdhulpverlening en Jeugdbescherming toezichtstrajecten onderneemt die over de jaargrens heen gepland moeten worden. Een meerjarenbenadering biedt de gelegenheid om voor de langere termijn een vooruitblik te geven, waarbij keuzen verantwoord worden over het uit te voeren toezicht op naleving van de wet en regelgeving, het bevorderen van kwaliteitsbeleid en het leveren van beleidsinformatie.

Bij de naleving van de wet en regelgeving blijft de inspectie de nadruk leggen op de naleving van de kwaliteitsvereisten ten aanzien van het proces van hulpverlening en jeugdbescherming, de organisatie van dat proces en de positie van de cliënt. In dit verband is in het overleg met de inspectie reeds naar voren gebracht dat de naleving van de kwaliteits- vereisten in de pleegzorg een belangrijk thema is voor 2000, evenals het leveren van beleidsinformatie over de toegang tot de jeugdzorg.

Er is een regeling getroffen tussen de bewindslieden van VWS en Justitie en de inspectie die de taakuitvoering en het beheer van de inspectie betreft. Deze regeling gaat in op de uitvoering van taken, het zelfbeheer van de inspectie, het overleg en de informatievoorziening tussen bewindslieden, departement en inspectie, en op de openbaarmaking van adviezen en rapporten.

De inspectie zelf is gestart met een proef voor een systeem van planning en voortgangsbewaking gekoppeld aan de jaarcyclus van de inspectie. Medio 2000 wordt de proef geëvalueerd.

Het toezicht op de vergunningenhouders in het kader van de Wet opneming buitenlandse pleegkinderen zal het komend jaar van start gaan.

6 FINANCIEEL BELEID EN BEHEER

Van beleidsbegroting tot beleidsverantwoording

De aanbieding van de regeringsnota Van beleidsbegroting tot beleidsverantwoording aan de Tweede Kamer was ook binnen VWS het startsein voor de omvorming van een middelengeoriënteerde tot een beleidsgeoriënteerde begroting en verantwoording. Duidelijk is dat de expliciete koppeling van beleid, prestaties en geld en de daarvoor noodzakelijke herinrichting van de begrotingsprocessen een forse inspanning zullen vergen.

Beleidsbegroting

Volgens de interdepartementale planning worden uiterlijk 1 mei 2000 voorstellen aan de Staten-Generaal gedaan over de gevolgen van de nieuwe begrotingsindeling voor de afzonderlijke departementale begrotingen. Daartoe heeft het Ministerie van VWS al een plan van aanpak opgesteld en een projectorganisatie ingericht. Bovendien heeft het ministerie eerste verkenningen uitgevoerd door enkele centrale thema's uit te diepen en door het gedachtegoed van de beleidsbegroting te testen op twee beleidsvelden.

Verdere inspanningen moeten ertoe leiden dat in het vroege voorjaar van 2000 een voorstel voor herindeling van de begroting beschikbaar is in de vorm van een dummy-begroting.

Beleidsverantwoording

De interdepartementale planning voorziet erin dat de verantwoording over 2002 op de nieuwe wijze wordt ingericht. VWS heeft over 1998 bij wijze van pilot reeds een jaarverslag uitgebracht. Dit jaarverslag is opgesteld naast de traditionele financiële verantwoording. De positieve ontvangst van dit jaarverslag bij de leden van de vaste kamercommissie van VWS, zoals geuit in het algemeen overleg van 8 september jl., voedt de behoefte om dit bereikte resultaat ook de komende jaren vast te houden. In overleg met de minister van Financiën zal ik bezien hoe dat gerealiseerd kan worden. Mijn streven is vanaf nu over te stappen op verslaglegging conform het jaarverslag 1998, waarmee de financiële verantwoording als zelfstandig document met ingang van 1999 kan komen te vervallen.

Kengetallen

In afwachting van de verdere gedachtevorming over de beleidsbegroting en -verantwoording is in de voorbereiding van de begroting 2000 voortgebouwd op de bestaande lijn. Daar waar in de afgelopen periode resultaten geboekt zijn bij de ontwikkeling en het gebruik van kengetallen hebben deze ook in de huidige begroting weer hun plaats gekregen. Daarnaast is op onderdelen waarop beleidsveranderingen hun invloed hebben gehad (bijvoorbeeld ten aanzien van huisvesting) gewerkt aan nieuwe kengetallen. In het gedachtegoed van de beleidsbegroting en -verantwoording ligt besloten, dat het verder ontwikkelen en het daadwerkelijk gebruik van kengetallen in het beleidsproces op een meer vanzelfsprekende wijze zal plaatsvinden.

Beleidsevaluatie

Evaluatieonderzoek – vooraf (ex ante) dan wel achteraf (ex post) – vormt het logische beginpunt of sluitstuk van beleidscycli en levert daarmee een bijdrage aan de onderbouwing en transparantie van beleidsbeslissingen en -resultaten. VWS streeft ernaar dat evaluatieonderzoek steeds meer en steeds vanzelfsprekender onderdeel wordt van beleidsprocessen. Net als kengetallen is voor beleidsevaluatie de verwachting gerechtvaardigd dat het traject van de beleidsbegroting en -verantwoording ertoe leidt dat evaluatieonderzoek een «natuurlijke» plaats in de beleidsbegroting en -verantwoording zal krijgen. Daarop anticiperend is in de huidige begroting een aanvang gemaakt door (waar zinvol) resultaten en gebruik van evaluatieonderzoek te vermelden in de artikelsgewijze toelichting en het algemeen deel van de memorie van toelichting. Daarnaast is ook dit jaar een evaluatiebijlage aan de ontwerpbegroting toegevoegd met een compleet overzicht van voorgenomen, lopende en afgeronde evaluatieonderzoeken.

De Algemene Rekenkamer heeft in 1998 een onderzoek uitgevoerd naar «Evaluaties vooraf bij rijksbeleid», omdat ex-ante-evaluaties een belangrijke rol kunnen vervullen bij de beleidsvoorbereiding. Het onderzoek geeft een impuls om verder te werken aan de zogenaamde E(ffectiviteits)-proef: een handzaam instrument waarmee vooraf de uitvoerbaarheid van beleid kan worden beoordeeld.

Introductie van de euro

In 2000 zal de aanpassing van de geautomatiseerde informatiesystemen aan de euro nader worden uitgewerkt. Verder zal de voorbereiding van het VWS-deel van de Euro-verzamelwet en verzamel-AMvB ter hand worden genomen. Basis voor de werkzaamheden vormt het plan van aanpak voor de invoering van de euro, dat in juli 1999 is vastgesteld. In dit plan is de impact van de euro op VWS en zijn takenpakket gedetailleerd in kaart gebracht. Daarnaast zijn de uiteenlopende conversietrajecten (geautomatiseerde informatiesystemen, wet- en regelgeving, bedrijfsvoering en dergelijke) beschreven.

In 1999 zijn de verwachte kosten van de invoering van de euro binnen VWS en bij de begrotingsgefinancierde ZBO's geïnventariseerd. De VWS-begroting is in dit verband voor de jaren 1999–2002 met in totaal f 8,3 miljoen verhoogd. Dit bedrag zal in hoofdzaak worden besteed aan de aanpassing van geautomatiseerde informatiesystemen, voorlichting en de personele kosten van onder meer de projectorganisatie en de aanpassing van wet- en regelgeving.

Financiële en personele informatiesystemen

Bij de introductie van de euro, maar ook bij de aanpak van het millenniumvraagstuk hanteert het ministerie een departementsbrede aanpak. De aanpassing van de financiële en personele informatiesystemen maakt hiervan onderdeel uit. De activiteiten om de gewenste mate van zekerheid te verkrijgen over de millenniumbestendigheid van de applicaties zijn afgerond. Als waarborg voor de continuïteit in de bedrijfsvoering, bijvoorbeeld in geval van calamiteiten, zijn noodscenario's opgesteld. Zoals hierboven onder Introductie van de euro is gemeld, werkt het ministerie in 2000 de voorbereiding van de invoering van de euro in de geautomatiseerde systemen nader uit.

Vooralsnog zal de implementatie van de beleidsbegroting haar beslag krijgen in de begroting 2002. Het is dan ook noodzakelijk de daarvoor noodzakelijke aanpassingen van financiële en personele systemen op hetzelfde moment te realiseren als de aanpassingen voor de introductie van de euro. Binnen de departementale projectmatige aanpak voor de implementatie van VBTB worden in de periode tot begin 2000 de gevolgen van de voorstellen op de systeemopzet van en de informatievoorziening uit de financiële en personele informatiesystemen in kaart gebracht.

Organisatie financiële functie

Als verkenning voor een rijksbreed onderzoek heeft de Algemene Rekenkamer in de periode 1997–1999 onderzoek gedaan naar de financiële functie bij VWS. De Rekenkamer heeft daarbij opzet en werking van de financiële functie bezien, mede gelet op de implicaties van wijzigingen in het VWS-sturingsconcept. In zijn rapport (mei 1999) concludeert de Rekenkamer, met inachtneming van enkele kanttekeningen, dat de financiële functie van VWS in grote mate voldoet aan de door de Rekenkamer gestelde eisen.

Administratieve organisatie

VWS beschouwt de beschrijving van de administratieve organisatie als een belangrijke pijler van het financieel beheer. Uit doelmatigheidsoverwegingen is al enkele jaren geleden gekozen voor een driedeling in bovensectorale regelgeving, departementsbrede processen en directiespecifieke beschrijvingen. Zodra de beschrijving van het directiespecifieke deel van de administratieve organisatie in 1999 wordt afgerond, zal het ministerie in 2000 de aanpassingen in verband met de euro in de beschrijvingen doorvoeren.

Europese aanbestedingsregels

De herziening van de departementale volmachtregeling in de loop van 1999 vormt het sluitstuk van de maatregelen die VWS heeft getroffen om de Europese aanbestedingsregels adequaat te kunnen waarborgen. Tegelijkertijd is met de herziening een ontwikkelingstraject afgerond dat enige tijd heeft gevergd en dat de spanning moet wegnemen tussen de aanbestedingsregels en de organisatie van de inkoopfunctie binnen VWS. De aanbestedingsregels nopen immers tot centrale monitoring en toetsing, terwijl binnen VWS sprake is van integraal management, waarin de bevoegd- en verantwoordelijkheden voor beleid, beheer en financiën in één hand zijn gebracht. De volmachtregeling bevat onder meer bepalingen voor de inkoop van goederen en diensten. Die bepalingen doen geen afbreuk aan de verworvenheden van integraal management, maar garanderen wel een correcte naleving van de aanbestedingsregels.

Subsidiebeheer

In de toelichting bij de ontwerpbegroting 1999 is aangegeven dat met de Kaderwet volksgezondheidssubsidies voldaan is aan de vereisten van de derde tranche Algemene wet bestuursrecht. Per 1 augustus 1998 traden het daarbij behorende Besluit Volksgezondheidssubsidies en de Subsidieregeling volksgezondheid in werking. Daarbij is in de toelichting aangegeven dat het Bekostigingsbesluit welzijnsbeleid op dit moment wordt geëvalueerd, en dat de resultaten zullen uitmonden in voorstellen tot aanpassing van zowel het Bekostigingsbesluit welzijnsbeleid als het Besluit volksgezondheidssubsidies. Het ministerie streeft ernaar eind dit jaar een voorstel tot wijziging van de beide besluiten aan de Ministerraad voor te leggen.

Misbruik en oneigenlijk gebruik (M&O)

De Algemene Rekenkamer signaleert in zijn rapport Voorkoming en bestrijding van misbruik en oneigenlijk gebruik (juni 1999) een positieve ontwikkeling van het M&O-beleid bij de rijksoverheid. De Rekenkamer gaat ervan uit dat deze ontwikkeling ten aanzien van bestaande regelingen wordt voortgezet en dat er bij nieuwe regelingen bewust naar gestreefd wordt , M&O-risico's te voorkomen. Deze opvatting sluit goed aan op het beleid van VWS dat erop is gericht zo min mogelijk regelingen te creëren die zijn gebaseerd op gegevens die door belanghebbenden zelf zijn verstrekt en daardoor moeilijk te controleren zijn. Bij regelingen die noodgedwongen wel zijn gebaseerd op dergelijke gegevens, besteedt het ministerie permanent aandacht aan eventuele maatregelen om op een juiste en eenduidige manier voldoende zekerheid over de betrouwbaarheid van gegevens te verkrijgen. Met de subsidiebijlage bij deze ontwerpbegroting en de artikelsgewijze toelichting in de financiële verantwoording krijgt de Staten-Generaal inzicht in regelingen waarbij zich M&O-risico's kunnen voordoen en in de maatregelen die worden getroffen om deze risico's het hoofd te bieden.

Werken voor derden

De Aanwijzingen voor het verrichten van marktactiviteiten door de rijksdienst zijn direct nadat ze van kracht werden, in juli 1998, onder de aandacht gebracht van de verantwoordelijke directies en diensten. Een verkenning van de mogelijke consequenties van de Aanwijzingen voor de activiteiten die onder de directe verantwoordelijkheid van VWS vallen, bevindt zich op dit moment in de afrondende fase. Voorts zijn ook acties genomen om de Aanwijzingen in de «going-concern»-situatie te implementeren. Zo is in de departementale AO het onderwerp opgenomen in het handboek Bovensectorale financiële onderwerpen.

Administratieve lasten

In paragraaf 2q wordt ingegaan op de VWS-inspanningen om de administratieve lasten te verminderen, in aansluiting op het door het Ministerie van Economische Zaken ingezette traject. Daarbij moet worden opgemerkt dat er een zekere spanning kan ontstaan tussen het streven naar vermindering van administratieve lasten enerzijds en de (beleids)matige wens om inzicht te krijgen in de ontwikkelingen in het beleidsveld van VWS (bijvoorbeeld door middel van benchmarking) anderzijds. Per geval zal moeten worden afgewogen, welke van de beide elementen het zwaarst weegt.

Over reeds lopende specifieke inspanningen om de administratieve lasten te verlichten, kan het volgende worden opgemerkt. In de ontwerpbegroting 1999 werd al melding gemaakt van het voornemen om de financiële verantwoording doeluitkering jeugdhulpverlening te verduidelijken in relatie tot de lokale rechtmatigheidstoets in de Wet op de jeugdhulpverlening. De Tweede Kamer heeft daartoe op 18 december 1998 een voorstel tot wetswijziging ontvangen, dat hij inmiddels in behandeling heeft genomen. Daarnaast werd in de ontwerpbegroting 1999 aangegeven dat een integrale modernisering van de Wet op de Geneesmiddelenvoorziening en wijziging van het Besluit bereiding en aflevering van farmaceutische producten zowel voor de overheid als voor het betrokken bedrijfsleven de administratieve lasten zal verlagen. In 1999 is een project van start gegaan om de WOG te moderniseren. In de loop van 2000 wordt begonnen met de aanpassing van de vergunningenstelsels.

Accountantscontrole

De departementale accountantsdienst voert een volkomen controle uit die uitmondt in een verklaring bij de financiële verantwoording van het ministerie. Het departementale controleberaad (Audit Committee) bewaakt de voortgang van de genomen maatregelen die de door de accountantsdienst geconstateerde tekortkomingen moeten opheffen.

7 ZELFSTANDIGE BESTUURSORGANEN

In 1997 kwam bij de doorlichting van de zelfstandige bestuursorganen (ZBO's) op het VWS-terrein naar voren dat de ZBO's sterk verschillen in aard en in werkzaamheden. Daardoor is er tevens sprake van grote verschillen in de inrichting en vormgeving. Bij brief van 29 oktober 1998 heeft het Ministerie van VWS inzicht gegeven in de stand van zaken met betrekking tot de verbeteringen die moeten worden aangebracht om de vormgeving en werkwijze van de ZBO's in overeenstemming te brengen met de Aanwijzingen voor ZBO's (Kamerstukken II, 1998–1999, 25 268, nr. 10).

Naar aanleiding hiervan heeft de vaste commissie voor VWS een aantal vragen voorgelegd die bij brief van 7 mei 1999 zijn beantwoord. Omdat de Tweede Kamer de wens heeft uitgesproken tot een meer gecoördineerde wetgeving op het gebied van de noodzakelijke verbeteringen, is toegezegd dat rondom de begroting een actueel overzicht gegeven zal worden van alle ZBO's op het VWS-beleidsterrein, de noodzakelijke aanpassingen aan de Aanwijzingen en de wijze en termijn waarop dat zal gebeuren. Dit overzicht vindt u in bijlage 2D van deze memorie.

Uit het overzicht blijkt dat met de aanvaarding van de Wet uitvoerings- organen volksgezondheid een belangrijk deel van de noodzakelijke aanpassingen aan de Aanwijzingen tot stand is gekomen.

Het gebruik, de vormgeving en het toezicht op ZBO's blijft een punt van aandacht, mede op grond van de genoemde interne richtlijn voor intermediaire organisaties, en op grond van ontwikkelingen in de jurisprudentie over ZBO's. Zoals toegezegd in de brief van 7 mei 1999, zal nog dit jaar een overzicht worden gegeven van de wijze waarop de scheiding van sturing en toezicht op ZBO's binnen het departement is geregeld.

8 DEPARTEMENTALE ORGANISATIE

8.a. Ontwikkelingen

Na het voltooien van het verbeteringsproject Op Koers heeft de ambtelijke leiding van VWS zich voorgenomen blijvend te investeren in de vitaliteits- en kwaliteitsontwikkeling van de organisatie en de medewerkers.

Begin 1999 is Op Koers verankerd in de departementale organisatie. De onderdelen van het project (bedrijfsvoering, versterking strategische oriëntatie en personeel&organisatie) hebben een structurele plek gekregen binnen het ministerie. Intussen zijn de Strategische Eenheid en de directie Personeel & Organisatie volop actief; zij geven elk een impuls aan het ontwikkelingsproces van VWS. De introductie van een planning- & control-cyclus in het kerndepartement is een belangrijke stap in het verbeteren van de kwaliteit en de transparantie van de bedrijfsvoering. Vanaf 1999 zijn de directies gaan werken met een directieplan en kwartaalrapportages.

Om de samenhang tussen de beleidsthema's te bevorderen wordt projectmatig werken in het ministerie versterkt. Er is een eenheid Projecten opgericht die de kwaliteit van het projectmatig werken binnen VWS gaat bewaken en ondersteuning levert aan werkzaamheden die projectmatig worden uitgevoerd.

In een dynamische omgeving is voortdurende aandacht voor de departementale werkwijzen en structuur noodzakelijk. Maatschappelijke trends kunnen gevolgen hebben voor de structuur van het departementale werk. Zo is toenemende maatschappelijke en politieke aandacht te zien voor de AWBZ/care; de aandacht voor strategie en beleidsontwikkeling op dit gebied wordt permanent versterkt in de ambtelijke top van het departement doordat een afzonderlijke portefeuille is ingesteld op het niveau van directeur-generaal. De aandacht voor de jeugd zal bij één van de Directeuren-Generaal worden geconcentreerd.

De aandacht voor de organisatie en de medewerkers zal ook sterk tot uitdrukking komen in de voorgenomen uitvoering van de taakstelling personeel, die in het jaar 2002 moet leiden tot een personeelsafslanking van 5%. VWS zal daarbij niet de «kaasschaafmethode» hanteren, en de 5%-norm dus niet gelijkmatig verdelen over het ministerie. Nadrukkelijk is de invulling van deze (in het Regeerakkoord vastgelegde) taakstelling verbonden aan de beoogde strategische ontwikkeling van de VWS-organisatie. De benadering die VWS daarom heeft gekozen is «met minder mensen ander werk doen» (van regelaar naar regisseur). Centraal staat hierbij de versterking van het primaire beleidsproces en er wordt naar gestreefd beleidsuitvoerende taken zoveel mogelijk af te stoten naar partijen in het veld. Efficiencymaatregelen, samenwerking met andere ministeries en uitbesteding van taken zullen op het niveau van de facilitaire diensten moeten leiden tot de beoogde inkrimping.

Om deze voornemens te kunnen realiseren zal VWS investeren in de vitaliteit en kwaliteit van zowel de organisatie als de medewerkers. Management en medewerkers krijgen in 1999 (en in de jaren tot 2002) tijd en ruimte om na te denken over de ontwikkeling van de organisatie en de individuele loopbaan. De voorgenomen veranderingen zullen gebaseerd moeten zijn op een visie op de beoogde richting, taken en positie van het betrokken VWS-onderdeel, terwijl de desbetreffende medewerkers de gelegenheid krijgen om met behulp van diverse personeelsinstrumenten te investeren in de eigen loopbaan. Het flankerend personeelsbeleid rondom veranderingsprocessen zal daarbij vooral gericht zijn op preventieve maatregelen en versterking van de weerbaarheid van management en medewerkers.

8.b. Personeelsbeleid

Het personeelsbeleid van VWS staat in het teken van de «matching» tussen de eisen die de (nieuwe) organisatie stelt (de zogenoemde kritieke kernkwaliteiten), en de kernkwaliteiten van de medewerkers. Evenals in 1999 is daarom het leidend beginsel van het personeelsbeleid «de juiste mens op de juiste plek (op het juiste moment)». De directeuren en hoofdinspecteurs geven in de praktijk vorm aan dit beleid binnen de kaders van het centraal vastgelegde personeelsbeleid.

Het personeelsbeleid wordt voorts gevoed door kabinetsbesluiten en de nieuwe CAO die in het voorjaar van 1999 is afgesloten tussen de Minister van BZK en de vakcentrales. Een van de belangrijke onderdelen van dit akkoord is Individuele Keuzemogelijkheden Arbeidsvoorwaarden Personeel (IKAP), een onderdeel dat een verdere impuls zal geven aan de flexibilisering van de arbeidsvoorwaarden (het zogenaamde à-la-carte-menu). VWS zal in 2000 gebruik maken van de mogelijkheden om een pilot te starten.

Met het oog op de professionalisering, flexibilisering en verhoging van de mobiliteit van het personeel zijn de speerpunten van het personeelsbeleid in 2000: een «management development-programma», faciliteiten op het gebied van diverse vormen van leren (de VWS-academie) en instroom van jonge academici en trainees.

Daarnaast besteedt VWS extra aandacht aan medewerkers van 45 jaar en ouder. In de nabije toekomst zal deze groep ruim vertegenwoordigd zijn binnen het ministerie. VWS wil hier vroegtijdig op anticiperen.

Tenslotte blijft de aandacht in het jaar 2000 uitgaan naar het terugdringen van het ziekteverzuim (in 1998: 6,2%) en het vergroten van de kans op reïntegratie.

8.c. Voorlichting

Interne Communicatie

Het delen van informatie is een belangrijke basis voor samenwerking en kennisvermeerdering. Vanuit het oogpunt van interne communicatie ligt het accent momenteel bij het in goede banen leiden van de interne informatievoorziening, met name via intranet. Om informatieoverlast te voorkomen is gerichte sturing, bijvoorbeeld op basis van interesseprofielen, noodzakelijk.

Publieksvoorlichting

Maatschapppelijke ontwikkelingen, met name individualisering, nopen tot een nadere bezinning op de inzet en inhoud van communicatiemiddelen. Nader onderzocht moet worden of massamediale campagnes voldoende effectief zijn om gedragsveranderingen te bevorderen. Vooral in de communicatie met jongeren zal gekeken worden op welke wijze beter kan worden aangesloten bij hun leefpatroon.

Externe communicatie

Bij voorlichting over nieuwe wetgeving of verandering in de wetgeving geschiedt de publieksvoorlichting vaak door uitvoeringsorganen of door de partners in de zorg. Om de tijdige informatie van het publiek te kunnen waarborgen maakt het ministerie afspraken hierover met de uitvoeringsorganen en met de partners in de zorg.

C. TOELICHTING PER BEGROTINGSARTIKEL

1. Inleiding

1.1 Leeswijzer bij de Artikelsgewijze Toelichting (AGT) 2000

De opzet van de AGT 2000 verschilt op hoofdlijnen niet van de AGT 1999.

Bij de toelichting per artikel is aan het begin een tabel opgenomen met daarin opgenomen de meerjarencijfers per onderdeel. Daaronder treft u vervolgens de toelichting bij die onderdelen aan. De economische en functionele coderingen zijn per onderdeel terug te vinden in de bijlagen 11 en 12.

In de toelichting per artikel en/of artikelonderdeel wordt consequent onderscheid gemaakt tussen a)-, b)-en c)-teksten. Onderstaand wordt kort aangegeven welke inhoud of strekking de desbetreffende teksten hebben:

a)-tekst: In deze tekst wordt aangegeven welk beleid er wordt gevoerd respectievelijk gaat worden met de beschikbare middelen (beleidsuitgaven).

b)-tekst: In deze tekst wordt aangegeven welke (juridische) basis ten grondslag ligt aan de uitgaven en de ontvangsten (bijvoorbeeld de Welzijnswet 1994 of de Begrotingswet).

c)-tekst: In deze tekst worden eventuele begrotingsmutaties ten opzichte van de Begrotingswet 1999, inclusief 1e Suppletore wet 1999, nader toegelicht.

Aan het begin van de c)-teksten is, als er mutaties zijn, een tabel opgenomen met daarin aangegeven welke kasmutaties worden toegelicht. De som van de subtotalen per artikelonderdeel vormt de regel «Nieuwe wijzigingen» in het model «Opbouw uitgaven (of ontvangsten) vanaf de vorige ontwerp-begroting».

De in deze modellen genoemde «Nieuwe nominale wijzigingen» worden niet toegelicht. Deze mutaties hebben betrekking op de toedeling van de nominale bijstellingen.

1.2 De geïntegreerde verplichtingen-kas-administratie

Het Ministerie van VWS kent geen grote meerjarige projecten. Dit impliceert dat financiële sturing bij VWS plaatsvindt via de uitgaven en dat de verplichtingenraming slechts een technisch karakter heeft. Deze AGT bevat daarom, overeenkomstig de Rijksbegrotingsvoorschriften, geen verplichtingen-kasmatrices.

Uiteraard worden in de begrotingsadministratie van VWS ook verplichtingen vastgelegd, die leiden tot kasuitgaven in een later jaar. Het betreft enerzijds incidentele verplichtingen met meerjarige kaseffecten en anderzijds zogenaamde «structurele verplichtingen».

Voor subsidies of bijdragen die in principe jaarlijks voor een periode van één jaar (structureel) worden toegekend zal, mede gelet op uitspraken van de rechter, reeds in het jaar voorafgaande aan het subsidiejaar een – uit het oogpunt van behoorlijk bestuur – juridisch onontkoombare verplichting ontstaan. Daarbij speelt geen rol of het ministerie een beschikking heeft afgegeven. In de ontwerp-begroting en de begrotingsadministratie wordt met dit gegeven rekening gehouden. Administratief-technisch houdt dit in dat bij structurele subsidies op een vaste datum (15 september) een verplichting voor het volgende jaar wordt vastgelegd.

Bovenstaande kan er toe leiden dat de verplichtingenraming afwijkt van de kasraming. Vandaar dat op veel uitgavenartikelen naast een cijfermatige tabel met betrekking tot de «Opbouw uitgaven vanaf de vorige begroting» tevens een cijfermatige tabel met betrekking tot de «Opbouw verplichtingen vanaf de vorige begroting» is opgenomen.

In onderstaande Tabel 1.1 is een overzicht opgenomen van die artikelen waarbij de verplichtingenraming in beginsel gelijk is aan de kasraming. Dit laat onverlet dat ten tijde van het opstellen van de Slotwet/Financiële verantwoording kan blijken dat op onderdelen, met name bij materiële uitgaven, de normale verplichtingen-kasbenadering had moeten gelden.

Hiervoor wordt alsdan gecorrigeerd.

In onderstaande tabel wordt onderscheid gemaakt naar een tweetal categorieën. Per categorie wordt aangegeven wat voor soort artikelen het betreft en op welke regel of regeling het betrekking heeft.

Categorie 1: Artikelen met personeelsgebonden uitgaven en materiële uitgaven.

Hiervoor geldt de uitzonderingsbepaling in artikel 4, lid 6, onder a van de Comptabiliteitswet en de «Aanwijzingsregeling verplichtingen=kas 1991» (zie Categorie 5 van deze regeling).

Categorie 2: Speciale artikelen zoals «Loonbijstelling», «Prijsbijstelling» en «Onvoorzien». Hiervoor geldt de «Aanwijzingsregeling verplichtingen=kas 1991» (zie Artikel 1, Categorie 2a. en 2c. van deze regeling).

In de ontwerp-begroting zijn realisatiecijfers 1998 opgenomen, zoals ook gepresenteerd in de Financiële verantwoording. Deze realisatiecijfers zijn zowel op artikelonderdeelniveau als op artikelniveau apart naar boven afgerond voor de uitgaven en normaal afgerond voor de ontvangsten. Hierdoor sluit de som van de componenten niet in alle gevallen aan op de totalen van de Financiële verantwoording 1998. Het betreft hier dus slechts afrondingsverschillen.

1.3 Toelichting kengetallen

Niet alle begrotingsuitgaven zijn zinvol toe te lichten met kengetallen. Zo is met het Ministerie van Financiën ten aanzien van de volgende uitgavenartikelen vastgesteld dat deze niet zinvol zijn toe te lichten: Loonbijstelling (artikel 22.03); Prijsbijstelling (artikel 22.04) en Rijksbijdragen ziektekosten (artikel 25.03, onderdeel 01, 04 en 05).

In verband met de oprichting van het agentschap IW&V is hoofdbeleidsterrein 26 omgevormd tot een bijdrageartikel aan het agentschap. Om overlap met de agentschapsbegroting (wetsvoorstel 4) te voorkomen zijn de kengetallen alleen in de agentschapsbegroting opgenomen.

Voorts geldt ten aanzien van de uitgaven op de hoofdbeleidsterreinen 24 en 25 dat de uitgaven gemoeid met de subsidiëring van het uitvoerend werk zinvol zijn toe te lichten; maar dat de subsidiëring van instellingen die van belang zijn voor het behoud van de (kennis-)infrastructuur over het algemeen niet zinvol met kengetallen zijn toe te lichten. Het betreft namelijk activiteiten die niet of nauwelijks in homogene en vergelijkbare grootheden/producten zijn uit te drukken. Dit geldt ook voor subsidies ten behoeve van projecten en experimenten.

Eén en ander impliceert dat ook op artikelonderdelen veelal niet een volledige toelichting met kengetallen kan plaatsvinden.

1.4 Budgettaire kaders

Zoals reeds in paragraaf 1b van het Algemeen deel is gememoreerd, maakt de begroting van VWS onderdeel uit van twee budgettaire kaders: het budgettair kader zorg (BKZ) en het kader voor de Rijksbegroting in enge zin (niet-BKZ). De rijksbijdragen (uitgavenartikel 25.03, onderdelen 01, 04 en 05) worden in dit kader als niet-relevant beschouwd, omdat het een financieringsbron betreft. Bij de start van de regeerperiode van dit kabinet is nog eens in overleg met het Ministerie van Financiën kritisch naar de tot nu toe gehanteerde verdeling tussen BKZ en niet-BKZ gekeken.

Onderstaand is op hoofdlijnen de thans gehanteerde verdeling tussen het BKZ-deel en het niet-BKZ deel weergegeven:

En alle bijbehorende (delen van) ontvangstenartikelen

en alle bijbehorende (delen van) ontvangstenartikelen

1.5 Grote stedenbeleid (GSB)

Algemene toelichting

De onderstaande bedragen betreffen gedeelten van budgetten van VWS die, conform het Doorstart-convenant, vallen binnen het GSB-kader. De VWS-begroting kent geen specifieke GSB-artikelen. Om de GSB-relevante uitgaven te achterhalen is binnen de bestaande begrotingsartikelen geïnventariseerd, welk deel van de middelen van artikelen uitgekeerd wordt aan de 25 grote steden (G-25), die de doelgroep vormen van het GSB. Uit deze inventarisatie volgt dat er 9 GSB-relevante geldstromen zijn te onderscheiden binnen de VWS-begroting. De bedragen zijn ook opgenomen in de Extra-Comptabele-Staat die bij Voorjaarsnota 1999 naar het parlement is gestuurd.

De bedragen per regeling zijn meerjarig opgenomen. Deze meerjarige reeksen zijn de momenteel best mogelijke schatting van de GSB-relevante uitgaven in de toekomst.

Hieronder zal per geldstroom worden ingegaan op de totstandkoming van de meerjarenramingen.

Specifieke toelichting

Ad. 1 Raming voor G-25 van deze middelen is naar analogie van de middelen voor de Tijdelijke regeling Buitenschoolse opvang die reeds sinds 1997 van kracht is. Vanaf 2003 worden deze middelen via het Gemeentefonds aan de steden verstrekt.

Ad. 2 Raming van het aandeel G-25 van deze Regeerakkoordmiddelen voor de breedtesport is niet beschikbaar. Op basis van beleidslijn neergelegd in de Beleidsbrief Breedtesport (die onlangs naar het parlement is gestuurd) kunnen alle gemeenten in Nederland, w.o. steden uit de G-25, subsidieaanvragen. De uiteindelijke subsidiëring aan de G-25 bepaalt de omvang van het G-25-aandeel binnen het totale breedtesportbudget.

Ad. 3 In 1998 zijn 8 vierjarige projecten «Heel de Buurt» gestart. Zes projecten hiervan worden uitgevoerd door de steden behorende bij de G25.

Ad. 4 Het G-25-aandeel van de Wet Inburgering Nieuwkomers is vanaf 2000 in bovenstaande opstelling gelijk gehouden aan de omvang van 1999, vanwege de nieuwe bekostigingssystematiek onder de WIN. Vanaf 2000 is namelijk de realisatie 1998 van gemeenten de basis van de verdeling van het Macro-budget Inburgering.

Ad. 5, 6, 7 De raming van deze reeksen is gebaseerd op historische verdeling van het totaal budget over de G25 en over andere steden. Voor de cijfers van 2001 en verder geldt dat het standpunt op het advies van de Raad voor de Financiële verhoudingen nog niet is verwerkt. In het budget voor maatschappelijke opvang (5) is f 14,5 miljoen bestemd voor dak- en thuislozen. In de loop van 1999 zal een nadere verdeling over dit budget en het budget voor verslavingsbeleid (6) plaatsvinden.

Ad. 8 Het bedrag in 1999 betreft een eenmalige projectsubsidie aan de GGD te Arnhem voor een informatievoorziening over epidemiologie. Vanwege vergelijkbaarheid met de oorspronkelijke opname in het Doorstart-Convenant wordt deze post ook hier weer opgenomen.

Ad. 9 Met 6 steden binnen de G-25 zijn afspraken gemaakt over de uitvoering van de heroïne-experimenten.

1.6 Aansluiting met de Begrotingswet 1999

Voor de ontwerp-begroting als geheel ziet de aansluiting tussen de Begrotingswet 1999 en de daarbij behorende meerjarencijfers en de ontwerp-begroting 2000 er als volgt uit.

Wetsartikel 1 (uitgaven/verplichtingen)

HOOFDBELEIDSTERREIN 22 ALGEMEEN

Algemeen

Op dit hoofdbeleidsterrein treft men de personele en materiële uitgaven van het ministerie aan. Het betreft in hoofdzaak uitgaven ten behoeve van het kernministerie te 's-Gravenhage.

Artikel 22.01 Personeel en materieel algemeen

22.01 Onderdeel 01 Regulier personeel

a) De op dit onderdeel geraamde uitgaven betreffen salarissen (inclusief sociale lasten) van personeel zoals vermeld in Bijlage 1A van deze begroting. Daarnaast worden de uitgaven voor ouderschapsverlof, overwerk en dergelijke, ten laste van dit onderdeel gebracht.

b) De Ambtenarenwet, de Begrotingswet, alsmede de sociale werknemersverzekeringen, de Wet op de loonbelasting 1964 en de Wet brutering overhevelingstoeslag lonen dienen als basis voor de uitgaven. De Wet Privatisering ABP en het daarop gebaseerde pensioenreglement dienen als basis voor de uitgaven met betrekking tot het werkgeversaandeel in de pensioenpremies.

c)

Dit artikelonderdeel wordt verlaagd door de invulling van een deel van de doelmatigheidsen volumetaakstellingen uit het Regeerakkoord 1998.

Voorts wordt dit artikelonderdeel structureel met f 1 miljoen verlaagd in het kader van het met de Inspectie Gezondheidsbeleid afgesloten convenant.

Daarnaast wordt dit artikelonderdeel structureel verhoogd met f 0,9 miljoen in verband met de overheveling van gebouwgebonden facilitaire zaken van de IGZ naar de facilitaire dienst van het kerndepartement. Het artikel 23.01, onderdeel 01 wordt met hetzelfde bedrag verlaagd.

Daarnaast wordt dit artikelonderdeel voor de jaren 2000, 2001 en 2002 met f 0,32 miljoen verhoogd vanuit de aanvullende post van de Miljoenennota 1999 ten behoeve van de te maken kosten in verband met de invoering van de Euro.

Tevens wordt dit onderdeel verhoogd in verband met takenoverdracht van het ministerie van VROM.

Ramingskengetallen

De in tabel I opgenomen kengetallen dienen ter onderbouwing van de raming, alsmede ter illustratie van de gemiddelde kosten per fte. Het betreft de personele en materiële uitgaven ten behoeve van het kerndepartement (incl. Bureau Nederlandse Filmkeuring). De totale begrotingssterkte is gebaseerd op de bezetting van het kerndepartement exclusief tijdelijke, c.q. projectplaatsen. De buitendiensten zijn eveneens niet in dit overzicht opgenomen.

Voor de overige personeelskosten en de personeelsgebonden materiële kosten zijn normbedragen vastgesteld. De norm ten behoeve van de overige personeelskosten bedraagt f 3 250,–. Voor de personeelsgebonden materiële kosten wordt voor de beleidsdirecties f 7 500,– per fte gehanteerd. Voor de stafdirecties en de facilitaire diensten wordt uitgegaan van een normbedrag van f 5 000,– per fte.

22.01 Onderdeel 02 Overige personele uitgaven

a) De op dit onderdeel geraamde uitgaven betreffen: vergoedingen aan personeel van de kosten woon-werkverkeer, differentiatie in beloning, verhuiskosten, vorming en opleiding, werving en selectie, kinderopvang en dergelijke.

b) De Ambtenarenwet en de Begrotingswet dienen als juridische basis voor de uitgaven.

c)

Ten laste van dit artikelonderdeel is een deel van de VWS-bijdrage aan de generale problematiek ten tijde van de begrotingsvoorbereiding 2000 neergeslagen. De besparing wordt gevonden door verlaging van de uitgaven aan inhuur externen (bovenop de Regeerakkoordtaakstelling).

22.01 Onderdeel 03 Post-actieven

a) Op dit onderdeel worden de uitgaven geraamd bestemd voor de betaling van wachtgeld aan post-actieven (bijvoorbeeld Rijkswachtgeldregeling, korte en lange uitkering 1966).

b) De Ambtenarenwet dient als basis voor de uitgaven.

22.01 Onderdeel 04 Personeel ten laste van derden

a) De op dit onderdeel geraamde uitgaven betreffen betalingen van salarissen (inclusief sociale lasten) van ambtenaren die werkzaamheden verrichten voor derden. Tegenover deze uitgaven staan ontvangsten die verantwoord worden op ontvangstenartikel 22.01, onderdeel 05.

b) De Ambtenarenwet dient als juridische basis voor de uitgaven.

22.01 Onderdeel 05 Materieel

a) Op dit onderdeel worden materiële uitgaven geraamd ten behoeve van het (kern)ministerie en het Bureau Nederlandse Filmkeuring. Het betreft enerzijds personeelsgebonden uitgaven zoals reis- en verblijfkosten en werkplekautomatisering. Anderzijds betreft het materiële uitgaven ten behoeve van: de bedrijfsvoering zoals gebouwgebonden uitgaven, informatiesystemen en informatie-infrastructuur en uitbesteding.

b) De Begrotingswet dient als basis voor de uitgaven. De uitgaven ten behoeve van de bedrijfshulpverlening (facilitaire uitgaven) zijn gebaseerd op het Besluit bedrijfshulpverlening Arbeidsomstandighedenwet (Stb. 783, 1993).

c)

Dit artikelonderdeel wordt verlaagd door de invulling van een deel van de doelmatigheids- en volumetaakstellingen uit het Regeerakkoord 1998.

Ten laste van het materiële budget wordt f 0,7 miljoen van de ombuigingstaakstelling uit de begrotingsvoorbereiding 2000 ingevuld.

Tussen Zorgverzekeraars Nederland (ZN), de KontaktKommissie Publiekrechtelijke Ziektekostenregelingen voor Ambtenaren (KPZ) en VWS is een convenant gesloten ter vergroting van de betrouwbaarheid, de frequentie en de tijdigheid van financieringscijfers door particuliere en publiekrechtelijke ziektekostenverzekeraars. Op basis van dit convenant zullen ZN en KPZ zich inspannen haar leden te stimuleren om een overeenkomst met VWS af te sluiten, waarin bepalingen zijn opgenomen over het tijdstip, de frequentie en de wijze van aanlevering van financieringscijfers aan Vektis (het informatiecentrum van de zorgverzekeraars). VWS draagt bij in de kosten die verzekeraars hiervoor moeten maken. Hiertoe wordt in 2000 tot en met 2003 f 1,3 miljoen aan dit artikelonderdeel toegevoegd. Dekking voor de uitgaven is gevonden in de TVK-faciliteringsmiddelen (Zorgnota 2000).

Daarnaast wordt dit artikelonderdeel structureel verhoogd met f 0,3 miljoen in verband met de overheveling van gebouwgebonden facilitaire zaken van het SCP naar de facilitaire dienst van het kerndepartement. Het artikel 22.06 wordt met hetzelfde bedrag verlaagd.

Tevens wordt dit artikelonderdeel structureel met f 2 miljoen verlaagd, doordat de kosten voor huisvesting van het kerndepartement dalen als gevolg van de verhuizing van het agentschap CBG naar een locatie buiten de Resident. Het ontvangstenartikel 25.06 wordt eveneens verlaagd.

Voorts wordt dit onderdeel structureel verhoogd met f 0,5 miljoen ter versterking van de departementale voorlichtingsactiviteiten. Dekking hiervoor wordt gevonden bij de apparaatsuitgaven van de Pensioen en Uitkeringsraad (uitgavenartikel 24.05, onderdeel 02).

Voorts wordt dit artikelonderdeel structureel verlaagd met f 0,06 miljoen in verband met een herschikking van bedrijfsvoeringskosten ten bate van de uitgavenartikelen 23.01, onderdeel 05 en 26.01, onderdeel 04.

Tenslotte wordt dit artikelonderdeel voor de jaren 2000, 2001 en 2002 verhoogd vanuit de aanvullende post van de Miljoenennota 1999 ten behoeve van de te maken kosten in verband met de invoering van de Euro.

22.01 Onderdeel 06 Huisvesting; verrekening met de Rijksgebouwendienst

a) De op dit onderdeel geraamde uitgaven zijn bestemd voor de verrekening van de huisvestingsuitgaven van het Ministerie van VWS (en eventuele «inwonende» diensten) met de Rijksgebouwendienst (RGD), voor zover deze direct of indirect samenhangen met de huurcontracten, zoals die met de RGD zijn gesloten.

b) De Begrotingswet dient als basis voor de uitgaven.

In verband met enkele nagekomen correcties samenhangend met de stelselwijziging rijkshuisvesting wordt dit artikel verlaagd met f 0,8 miljoen.

Tevens wordt dit artikelonderdeel verhoogd met f 0,8 miljoen in verband met de door de RGD geraamde huurkosten samenhangend met onderhanden werk.

Voorts wordt dit onderdeel structureel verhoogd met f 1,5 miljoen, inzake een technische correctie in verband met de agentschapsstatus van de IW&V per 1 januari 2000. De huisvestingskosten van de IW&V voorzover gehuisvest in de Resident worden doorberekend aan het agentschap. Het ontvangstenartikel 26.02 wordt eveneens verhoogd.

Kengetallen

In onderstaande tabel zijn kengetallen opgenomen ten aanzien van het vorig jaar van de RGD overgehevelde budget met betrekking tot huisvestingskosten.

(Bedragen x f 1 000)

* In de hier gepresenteerde cijfers zijn ook de in Den Haag gehuisveste FTE's van de Inspectie Gezondheidszorg opgenomen. De in Den Haag gehuisveste FTE's van IW&V maken hier geen onderdeel van uit. Deze worden met kengetallen toegelicht in de agentschapsbegroting van de IW&V.

Artikel 22.02 VUT-uitkeringen en suppletiewachtgelden trendvolgers

a) De op dit artikel geraamde uitgaven zijn bestemd voor VUT-uitkeringen en wachtgeldsuppletievergoedingen aan werknemers in de gesubsidieerde sector.

b) De Begrotingswet dient als basis voor de uitgaven. De hoogte van de uitkeringen is in de diverse CAO's vastgelegd.

c)

Op dit artikelonderdeel is een deel van de taakstelling uit het Regeerakkoord 1998 neergelegd.

Artikel 22.03 Loonbijstelling

a) Op dit artikel wordt de van het Ministerie van Financiën te ontvangen loonbijstelling ondergebracht. Vervolgens vindt tijdens de uitvoering van de begroting bij Suppletore wet de toedeling plaats naar de daarvoor bestemde artikelen.

b) De Begrotingswet dient als basis voor de uitgaven.

c)

Het uitgedeelde OVA percentage 1999 lag conform de toegezegde overheidsbijdrage 0,25% hoger dan was voorzien in de kabinetsbijdrage. Het verschil is door VWS gecompenseerd door enerzijds een deel van de (verwachte) prijsbijstelling 2000 (uitgavenartikel 22.04) hiervoor aan te wenden en anderzijds de raming op het ontvangstenartikel 24.01, onderdeel 01 te verhogen op basis van de te verwachten extra ontvangsten.

Artikel 22.04 Prijsbijstelling

a) Op dit artikel wordt de van het Ministerie van Financiën te ontvangen prijsbijstelling ondergebracht. Vervolgens vindt tijdens de uitvoering van de begroting bij Suppletore wet de toedeling plaats naar de daarvoor bestemde artikelen.

b) De Begrotingswet dient als basis voor de uitgaven.

c)

Naar aanleiding van het in 1998 afgesproken Regeerakkoord heeft VWS een aantal taakstellingen opgelegd gekregen. Teneinde hiervoor passende maatregelen te kunnen nemen waren deze in de begroting 1999 vooralsnog op dit artikel geparkeerd. Thans worden diverse begrotingsartikelen hiermee belast.

Voorts wordt dit artikel structureel verhoogd met f 11 miljoen via een overboeking vanuit de aanvullende post Prijsbijstelling in de Miljoenennota 1999. De uitdeling van deze prijsbijstelling naar de diverse prijsgevoelige budgetten blijft achterwege, maar wordt aangewend voor de bijdrage ten laste van de VWS-begroting voor de generale problematiek ten tijde van de begrotingsvoorbereiding 2000. Ook de (verwachte) prijsbijstellingstranche 2000 wordt hiervoor ingezet. Omdat deze middelen pas in 2000 (1^e suppletore wet) aan de begroting van VWS worden toegevoegd, staat op dit artikel thans een negatief bedrag vermeld.

Daarnaast wordt een deel van de (verwachte) prijsbijstelling 2000 aangewend voor het hoger uitgedeelde OVA-percentage 1999. Het uitgavenartikel 22.03 wordt hierdoor verhoogd.

Artikel 22.05 Onvoorzien

a) Op dit artikel is een budget geraamd voor uitgaven die naar hun aard vooraf niet expliciet aanwijsbaar zijn. Indien nodig vindt tijdens de uitvoering van de begroting bij Suppletore wet de overboeking plaats naar het betreffende uitgavenartikel.

b) De Begrotingswet dient als basis voor de uitgaven. Dit artikel vindt zijn grondslag in artikel 5, lid 6 van de Comptabiliteitswet.

Artikel 22.06 Sociaal en cultureel planbureau

Algemeen

Het Sociaal en cultureel planbureau (SCP) heeft tot taak de sociale en culturele ontwikkelingen in de samenleving te beschrijven en bij te dragen aan de beleidsvorming en beleidsevaluatie.

a) De op dit onderdeel geraamde uitgaven hebben betrekking op de personele en materiële uitgaven van het SCP.

De personele uitgaven betreffen voornamelijk salarissen (inclusief sociale lasten) van personeel zoals vermeld in Bijlage 1A van deze begroting evenals ambtenaren die werkzaamheden verrichten voor derden (collectieve sector).

Daarnaast betreft het overige personele uitgaven zoals bijdrage in de kosten van woon-werkverkeer, differentiatie in beloning, werving, opleiding en dergelijke. Tegenover de uitgaven voor ambtenaren die werkzaamheden verrichten voor derden uit de collectieve sector worden ontvangsten geraamd die verantwoord worden op ontvangstenartikel 22.01, onderdeel 05.

De materiële uitgaven betreffen enerzijds personeelsgebonden uitgaven zoals reis-en verblijfkosten en werkplekautomatisering. Anderzijds betreft het materiële uitgaven ten behoeve van: de bedrijfsvoering zoals informatiesystemen en informatie-infrastructuur en uitgaven voor onderzoeken (zoals facilitering eigen onderzoek, uitbesteden deelonderzoek en productie van onderzoeksrapporten).

b) De Ambtenarenwet, de Begrotingswet, alsmede de sociale werknemersverzekeringen, de Wet op de loonbelasting 1964 en de Wet brutering overhevelingstoeslag lonen dienen als basis voor de uitgaven. De Wet Privatisering ABP en het daarop gebaseerde pensioenreglement dienen als basis voor de uitgaven met betrekking tot het werkgeversaandeel in de pensioenpremies.

Voor de materiële uitgaven dient de Begrotingswet als basis.

De uitgaven ten behoeve van de bedrijfshulpverlening (facilitaire uitgaven) zijn gebaseerd op het Besluit bedrijfshulpverlening Arbeidsomstandighedenwet (Stb. 783, 1993).

c)

De op dit artikel opgelegde taakstellingen uit het Regeerakkoord 1998 worden ingevuld door:

– een bezuiniging op P-budget via het afstoten van taken, extra inkomsten genereren uit extern gefinancierd onderzoek;

– minder uitbesteding van onderzoek c.q. uitbesteding te doen plaatsvinden ten laste van opdrachtgevende departementen;

– bezuinigen op materiële onderzoekskosten door minder databestanden aan te schaffen;

– doelmatiger inkoopbeleid van kantoorbenodigdheden en efficiëntere productie van onderzoeksrapporten.

Daarnaast wordt dit artikel verhoogd met f 0,1 miljoen in de jaren 2000, 2001 en 2002 in verband met de uitvoering en verbetering van de tweejaarlijkse jeugdmonitor. Het uitgavenartikel Jeugdbeleid 24.04, onderdeel 03 wordt met dezelfde bedragen verlaagd.

Tevens wordt dit artikelonderdeel structureel verlaagd met f 0,3 miljoen in verband met de overheveling van gebouwgebonden facilitaire zaken naar de facilitaire dienst van het kerndepartement. Artikel 22.01, onderdeel 05 wordt met hetzelfde bedrag verhoogd.

Voorts wordt dit artikel structureel verhoogd met f 0,2 miljoen ter dekking van het structurele tekort in de personeelsuitgaven. Dekking hiervoor wordt gevonden op uitgavenartikel 24.05, onderdeel 02.

Daarnaast wordt dit artikel structureel met f 0,25 verhoogd enerzijds in verband met het verrichten van meer onderzoek en anderzijds in verband met het aanpassen van de tarieven voor diensten voor derden. Het ontvangstenartikel 22.01, onderdeel 04 en 05 worden in totaal met dezelfde bedragen verhoogd.

Kengetallen

Ramingskengetallen

Ten behoeve van inzicht in de raming is vermeld het aantal fte's en de gemiddelde personele en materiële uitgaven per fte en de ontwikkeling ervan in tijd. Voor de raming van 2000 is uitgegaan van 63.03 fte's, bestaande uit zowel wetenschappelijk als ondersteunend personeel.

Doelmatigheidskengetallen

Onderstaande tabel II geeft inzicht in de kostprijs per uur wetenschappelijk onderzoek. Deze kostprijs is gebaseerd op de directe kosten (wetenschappelijk personeels- en onderzoekskosten) en de indirecte kosten (ondersteunend personeel en bureaukosten).

In deze kosten zijn tevens de integrale kosten van het SCP opgenomen. Hiervan maken ook kosten voor data deel uit. Jaarlijks geeft het SCP hieraan ongeveer f 1,5 miljoen uit. De databestanden worden na gemiddeld 2 jaar beschikbaar gesteld aan het Steinmetz archief en toegankelijk gemaakt voor verder wetenschappelijk onderzoek.

In tabel III wordt op basis van de geplande capaciteit en de integrale kostprijs (zoals bepaald in tabel II) een indicatie gegeven van de totale kosten per hoofdproductgroep. De geplande capaciteit (45 fte's) is gebaseerd op het aantal wetenschappelijk onderzoekers inclusief 5 fte projectmedewerkers die door derden (collectieve sector) worden gefinancierd. De ontvangsten hiervoor worden (tegen kostendekkende tarieven) geraamd op het ontvangstenartikel 22.01, de onderdelen 05.

Artikel 22.07 Inspectie jeugdhulpverlening en jeugdbescherming

Algemeen

De Inspectie jeugdhulpverlening en jeugdbescherming (IJHV/JB) houdt toezicht op de kwaliteit van de jeugdhulpverlening en jeugdbescherming op basis van de Wet op de jeugdhulpverlening. De inspectie doet, op basis van haar bevindingen, voorstellen tot verbetering van de kwaliteit. Deze voorstellen richten zich in de eerste plaats op de instellingen voor jeugdhulpverlening en jeugdbescherming. De inspectie rapporteert en adviseert de ministers van VWS en Justitie en de bestuurders van de provinciale en grootstedelijke overheden in verband met hun beleidsbepalende en handhavingstaken. Voorts houdt de inspectie toezicht op vergunningenhouders in het kader van de Wet opneming buitenlandse pleegkinderen. Door toezicht te houden draagt de inspectie bij aan het bevorderen en beschermen van het fundamentele recht van het kind en de jeugdige op een gezonde en evenwichtige ontwikkeling zoals aangegeven in het Verdrag van de rechten voor het kind.

De inspectie hanteert een jaarcyclus voor planning & control. Het meerjarenperspectief en jaarwerkplan worden ter goedkeuring voorgelegd aan de bewindslieden van VWS en Justitie nadat ook de bestuurders van provinciale en grootstedelijke overheden zijn geraadpleegd, allereerst door de inspectie zelf en vervolgens in het Gestructureerd Overleg Jeugdbeleid. Er is een systeem van planning en voortgangsbewaking als proef ingevoerd. Er wordt jaarlijks gerapporteerd over de werkzaamheden en voorstellen die in het belang van de jeugdhulpverlening en jeugdbescherming worden geacht.

a) De op dit onderdeel geraamde uitgaven hebben betrekking op personele en materiële uitgaven van de IJHV/JB.

De personele uitgaven betreffen voornamelijk salarissen (inclusief sociale lasten) van personeel zoals vermeld in Bijlage 1A van deze begroting. Daarnaast betreft het overige personele uitgaven zoals bijdrage in de kosten woon-werkverkeer, differentiatie in beloning, vorming en opleiding en dergelijke.

De materiële uitgaven betreffen enerzijds personeelsgebonden uitgaven zoals reis- en verblijfkosten en werkplekautomatisering. Anderzijds betreft het materiële uitgaven ten behoeve van de bedrijfsvoering, toezicht, onderzoeken en rapportages.

b) De Ambtenarenwet, de Begrotingswet, alsmede de sociale werknemersverzekeringen, de Wet op de loonbelasting 1964 en de Wet brutering overhevelingstoeslag lonen dienen als basis voor de uitgaven. De Wet Privatisering ABP en het daarop gebaseerde pensioenreglement dienen als basis voor de uitgaven met betrekking tot het werkgeversaandeel in de pensioenpremies.

De Begrotingswet dient als basis voor de materiële uitgaven. De uitgaven ten behoeve van de bedrijfshulpverlening (facilitaire uitgaven) zijn gebaseerd op het Besluit bedrijfshulpverlening Arbeidsomstandighedenwet (Stb. 783, 1993).

c)

De taakstelling uit het regeerakkoord 1998 ten aanzien van de arbeidsproductiviteit, inkoop en minder inhuur externen drukt ook op het budget van deze dienst.

Kengetallen

In onderstaande tabel zijn voor 1998 weergegeven de gemiddelde gerealiseerde bezetting en de gerealiseerde gemiddelde prijs per fte. Voor 1999 betreft het de geraamde gemiddelde bezetting en de geraamde gemiddelde prijs per fte.

Voor de jaren vanaf 2000 is op basis van het beschikbare begrotingsbedrag en de geraamde begrotingssterkte de gemiddelde prijs per fte vermeld.

Ramingskengetallen

* Inclusief inhuur externen

# Bestaande uit P-regulier en P-overig

In de jaren 1998 en 1999 is een deel van het personele budget aangewend voor overige personele uitgaven en toegenomen automatiseringskosten. Dit verklaart de stijging in de raming van de gemiddelde prijs per fte voor de jaren na 1999.

Tabel II geeft een onderbouwing van de materiële uitgaven van de IJHV/JB.

Doelmatigheidskengetallen

De inspectiewerkzaamheden van de IJHV/JB zijn heterogeen van aard en kennen geen homogene eindproducten. De inzet van inspectiecapaciteit is als indicator op te vatten.

In de begroting 1999 is voor het eerst een overzicht van capaciteitsinzet opgenomen, onderverdeeld naar toezichtsactiviteiten, werkzaamheden meerjarenperspectief, jaarverslag, jaarwerkplan, bedrijfsvoeringsplan en voorwaardenscheppende activiteiten.

De werkzaamheden in de tabel zijn netto opgenomen dus exclusief langdurige en kortdurend ziekteverzuim, verlof en openstaande vacatures.

Op basis van het inmiddels gestarte p&c-traject zijn de werkzaamheden van 1999 gebaseerd op de netto capaciteit waarin ook de uren voor secretariële en management-ondersteuning zijn gerekend, hetgeen de verhoging van de kengetallen verklaart. Afhankelijk van de voortgang zullen in toekomstige begrotingen ook realisatiecijfers worden opgenomen.

Voor de concrete output van de inspectie-activiteiten wordt verwezen naar het jaarwerkplan en het jaarverslag van de inspectie.

Artikel 22.08 Internationale samenwerking en infrastructuur

a) De uitgaven op dit artikel zijn bestemd voor:

– culturele verdragen, memoranda of understanding en overige internationale akkoorden;

– projecten als gevolg van contracten met de ministeries van Buitenlandse Zaken en van Economische Zaken;

– multilaterale samenwerking;

– internationale samenwerking en infrastructuur;

– internationale congresverplichtingen;

– ondersteuning attachés/ambassademedewerkers bij de permanente vertegenwoordiging van de Europese Unie in Brussel en de ambassade in Washington in de VS. Het betreft met name departementsbrede onderwerpen, afstemming en regie van het departementale internationale beleid.

b) De Begrotingswet dient als basis voor de uitgaven.

Artikel 22.09 Adviesraden

Algemeen

Met ingang van 1997 is de kaderwet Adviescolleges van kracht geworden. In het verlengde hiervan worden de uitgaven voor de adviesraden van VWS op een apart begrotingsartikel geraamd.

De Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO) ontleent haar taak aan de Wet op de Raad voor maatschappelijke ontwikkeling. De RMO heeft tot taak de regering en de beide kamers der Staten-Generaal te adviseren over de hoofdlijnen van beleid inzake de gevolgen van maatschappelijke ontwikkelingen, voor zover deze van invloed zijn op de participatie van burgers in en de stabiliteit van de samenleving.

De Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ) ontleent haar taak aan de Wet op de Raad voor de volksgezondheid en zorg. De RVZ heeft tot taak de regering en de beide kamers der Staten-Generaal te adviseren over de hoofdlijnen van het te voeren beleid op het gebied van de volksgezondheid en de zorggerelateerde dienstverlening alsmede op andere gebieden voor zover deze raakvlakken hebben met de volksgezondheid en de zorggerelateerde dienstverlening.

De Gezondheidsraad (GR) ontleent haar taken aan de Gezondheidswet. De GR heeft tot taak de regering en de beide kamers der Staten-Generaal voor te lichten over de stand der wetenschap ten aanzien van vraagstukken op het gebied van de volksgezondheid door middel van het uitbrengen van rapporten.

De taken van de Raad voor Gezondheidsonderzoek (RGO) staan omschreven in het Besluit Raad voor gezondheidsonderzoek. Het aandachtsgebied van de RGO betreft:

– het medisch-wetenschappelijk onderzoek naar vóórkomen, ontstaan, herkennen en preventie van ziekten, behandeling van zieken of verlichting van ziektelast alsmede de hiermee verband houdende ontwikkelingen op het gebied van de technologie;

– het gezondheidsonderzoek omvattende het wetenschappelijk onderzoek naar alle aspecten van het systeem van de gezondheidszorg.

22.09 Onderdeel 01 Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling

a) De op dit onderdeel geraamde uitgaven hebben betrekking op personele en materiële uitgaven van de Raad voor Maatschappelijke ontwikkeling.

De personele uitgaven betreffen voornamelijk salarissen (inclusief sociale lasten) van personeel zoals vermeld in Bijlage 1A van deze begroting. Daarnaast betreft het overige personele uitgaven zoals bijdrage in de kosten woon-werkverkeer, differentiatie in beloning, vorming en opleiding en dergelijke.

De materiële uitgaven betreffen enerzijds personeelsgebonden uitgaven zoals reis- en verblijfkosten en werkplekautomatisering. Anderzijds betreft het materiële uitgaven ten behoeve van de bedrijfsvoering en onderzoeken.

b) De Ambtenarenwet, de Begrotingswet en de kaderwet Adviescolleges, alsmede de sociale werknemersverzekeringen, de Wet op de loonbelasting 1964 en de Wet brutering overhevelingstoeslag lonen dienen als basis voor de personele uitgaven. De Wet Privatisering ABP en het daarop gebaseerde pensioenreglement dienen als basis voor de uitgaven met betrekking tot het werkgeversaandeel in de pensioenpremies. Voor de materiële uitgaven dient de Begrotingswet als basis.

c)

Dit artikelonderdeel wordt verlaagd door de invulling van een deel van de doelmatigheids- en volumetaakstellingen uit het Regeerakkoord 1998.

Kengetallen

Ramingskengetallen

In bovenstaande tabel zijn de kosten van raadslieden (f 0,4 miljoen, inclusief materiële uitgaven), buiten beschouwing gelaten. Daarnaast is ook het beschikbare budget voor flexibele formatie (f 0,5 miljoen) niet opgenomen. Deze flexibele formatie wordt vormgegeven door tijdelijke dienstverbanden.

Doelmatigheidskengetallen

Het adviesprogramma van de RMO voor 2000 wordt op de 3e dinsdag van september aangeboden aan de Eerste en de Tweede Kamer der Staten-Generaal. Gemiddeld bedraagt het programma 4 adviesaanvragen per jaar.

De RMO bestaat uit 9 onafhankelijke kroonleden. De voorzitter is 4 dagdelen per week werkzaam voor de RMO en de vice-voorzitter en de raadslieden voor 1,5 dagdelen per week. De raad wordt ondersteund door een secretariaat van 10 formatieplaatsen.

Bij de samenstelling van het secretariaat is er nadrukkelijk voor gekozen de omvang beperkt te houden en generalistische medewerkers van hoge kwaliteit aan te stellen.

De RMO heeft ruimte in zijn budget om per advies externe specialisten in te huren. Van het vermelden van de gemiddelde kosten per advies is afgezien omdat het geen homogene prestaties betreft.

22.09 Onderdeel 02 Raad voor de Volksgezondheid en Zorg

a) De op dit onderdeel geraamde uitgaven hebben betrekking op personele en materiële uitgaven van de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ).

De personele uitgaven betreffen voornamelijk salarissen (inclusief sociale lasten) van personeel zoals vermeld in Bijlage 1A van deze begroting. Daarnaast betreft het overige personele uitgaven zoals bijdrage in de kosten woon-werkverkeer, differentiatie in beloning, vorming en opleiding en dergelijke.

De materiële uitgaven betreffen enerzijds personeelsgebonden uitgaven zoals reis- en verblijfskosten en werkplekautomatisering. Anderzijds betreft het materiële uitgaven ten behoeve van de bedrijfsvoering en onderzoeken.

b) De Ambtenarenwet, de Begrotingswet en de kaderwet Adviescolleges, alsmede de sociale werknemersverzekeringen, de Wet op de loonbelasting 1964 en de Wet brutering overhevelingstoeslag lonen dienen als basis voor de personele uitgaven. De Wet Privatisering ABP en het daarop gebaseerde pensioenreglement dienen als basis voor de uitgaven met betrekking tot het werkgeversaandeel in de pensioenpremies. Voor de materiële uitgaven dient de Begrotingswet als basis.

c)

Dit artikelonderdeel wordt verlaagd door de invulling van een deel van de doelmatigheids- en volumetaakstellingen uit het Regeerakkoord 1998.

Kengetallen

Ramingskengetallen

In bovenstaande tabel wordt uitgegaan van bruto-bedragen. In de tabel zijn de kosten raadsleden, geraamd op f 0,495 miljoen, buiten beschouwing gelaten.

Doelmatigheidskengetallen

22.09 Onderdeel 03 Gezondheidsraad

a) De op dit onderdeel geraamde uitgaven hebben betrekking op personele en materiële uitgaven van de Gezondheidsraad (GR).

De personele uitgaven betreffen voornamelijk salarissen (inclusief sociale lasten) van personeel zoals vermeld in bijlage 1A van deze begroting. Daarnaast betreft het overige personele uitgaven zoals bijdrage in de kosten woon-werkverkeer, differentiatie in beloning, vorming en opleiding en dergelijke.

De materiële uitgaven betreffen enerzijds personeelsgebonden uitgaven zoals reis- en verblijfkosten en werkplekautomatisering. Anderzijds betreft het materiële uitgaven ten behoeve van de bedrijfsvoering en onderzoeken.

b) De Ambtenarenwet, de Begrotingswet en de kaderwet Adviescolleges, alsmede de sociale werknemersverzekeringen, de Wet op de loonbelasting 1964 en de Wet brutering overhevelingstoeslag lonen dienen als basis voor de personele uitgaven. De Wet Privatisering ABP en het daarop gebaseerde pensioenreglement dienen als basis voor de uitgaven met betrekking tot het werkgeversaandeel in de pensioenpremies. Voor de materiële uitgaven dient de Begrotingswet als basis.

c)

Dit artikelonderdeel wordt verlaagd door de invulling van een deel van de doelmatigheids- en volumetaakstellingen uit het Regeerakkoord 1998.

Kengetallen

Ramingskengetallen

In onderstaande tabel zijn voor 1998 en latere jaren de geraamde gemiddelde bezetting en de gemiddelde prijs per fte weergegeven. De vermelde begrotingssterkte is exclusief plaatsen betaald door derden.

Doelmatigheidskengetallen

22.09 Onderdeel 04 Raad voor Gezondheidsonderzoek

a) De op dit onderdeel geraamde uitgaven hebben betrekking op personele en materiële uitgaven van de Raad voor gezondheidsonderzoek (RGO).

De personele uitgaven betreffen voornamelijk salarissen (inclusief sociale lasten) van personeel zoals vermeld in Bijlage 1A van deze begroting. Daarnaast betreft het overige personele uitgaven zoals bijdrage in de kosten woon-werkverkeer, differentiatie in beloning, vorming en opleiding en dergelijke.

De materiële uitgaven betreffen enerzijds personeelsgebonden uitgaven zoals reis- en verblijfkosten en werkplekautomatisering. Anderzijds betreft het materiële uitgaven ten behoeve van de bedrijfsvoering en onderzoeken.

b) De Ambtenarenwet, de Begrotingswet en de kaderwet Adviescolleges, alsmede de sociale werknemersverzekeringen, de Wet op de loonbelasting 1964 en de Wet brutering overhevelingstoeslag lonen dienen als basis voor de personele uitgaven. De Wet Privatisering ABP en het daarop gebaseerde pensioenreglement dienen als basis voor de uitgaven met betrekking tot het werkgeversaandeel in de pensioenpremies. Voor de materiële uitgaven dient de Begrotingswet als basis.

c)

Dit artikelonderdeel wordt verlaagd door de invulling van een deel van de doelmatigheids- en volumetaakstellingen uit het Regeerakkoord 1998.

Kengetallen

Ramingskengetallen

Doelmatigheidskengetallen

HOOFDBELEIDSTERREIN 23 INSPECTIE VOOR DE GEZONDHEIDSZORG

Algemeen

De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) heeft tot taak het handhaven van de wet- en regelgeving, het bewaken en bevorderen (primair proces) van de kwaliteit van de gezondheidszorg. Op grond hiervan heeft en geeft de inspectie inzicht in de staat van de gezondheidszorg.

Het bovenstaande is verwoord in onderstaande missie:

«Het op basis van de onderscheiden wetten toezien op de volksgezondheid, op zorgsystemen, de geleverde zorg en producten en de veiligheid en toepassing daarvan, op collectief en individueel niveau en daarover (aan overheden en betrokkenen) te rapporteren en adviseren, teneinde de volksgezondheid en de gezondheid van de burger te bevorderen en te beschermen.»

De inspectie, als overheidsinstelling onder verantwoordelijkheid van de Minister, functioneert ten behoeve van de burger, in diens hoedanigheid van consument van zorg en producten. Reden voor deze opdracht is, dat de consument in de zorg in een zekere afhankelijkheidsrelatie verkeert, waardoor zijn keuze vrijheid toch beperkt is. Gezien het belang van de volksgezondheid voor de samenleving en gezondheid als kernwaarde in de samenleving wil de overheid deze bevorderen en beschermen. In dit kader heeft de missie een algemene strekking, waaraan door specifieke wetten meer expliciet inhoud en richting wordt gegeven.

Binnen haar missie houdt de IGZ toezicht op de zorg en op de volksgezondheid, waarbij is inbegrepen het toezicht op de openbare en preventieve gezondheidszorg. De IGZ rapporteert hierover in de Jaarrapportage en in de Staat van de Gezondheidszorg (SGZ), een om de vier jaar uit te brengen document mede op basis van die Jaarrapportages.

De IGZ is een professionele en functioneel onafhankelijke toezichtorganisatie van de overheid.

Binnen de IGZ is de kwaliteit van het eigen functioneren een belangrijk aandachtspunt. Hiervoor loopt een onderzoek voor het ontwikkelen van een kwaliteitsplan. De ontwikkeling van een kwaliteitssysteem binnen de IGZ is ingegeven door de eisen die de omgeving van de IGZ stelt aan de inrichting en werking van de IGZ. Onderdelen van de IGZ zijn gecertificeerd (farmaceutische bedrijven van FMT, bedrijfsvoering). Het BIG register was reeds ISO 9002 gecertificeerd. Door werkgroepen zijn diverse producten ontwikkeld die van belang zijn voor de (interne) organisatie. De implementatie van die producten wordt in de bestaande organisatie ondergebracht.

Artikel 23.01 Personeel en materieel Inspectie gezondheidszorg

23.01 Onderdeel 1 Regulier personeel

a) De op dit onderdeel geraamde uitgaven betreffen salarissen (inclusief sociale lasten) van personeel zoals vermeld in Bijlage 1A van deze begroting. Daarnaast worden de uitgaven voor ouderschapsverlof, overwerk en dergelijke ten laste van dit onderdeel gebracht.

b) De Ambtenarenwet, de Begrotingswet, alsmede de sociale werknemersverzekeringen, de Wet op de loonbelasting 1964 en de Wet brutering overhevelingstoeslag lonen dienen als basis voor de uitgaven. De Wet Privatisering ABP en het daarop gebaseerde pensioenreglement dienen als basis voor de uitgaven met betrekking tot het werkgeversaandeel in de pensioenpremies.

c)

Dit artikelonderdeel wordt verlaagd door de invulling van een deel van de doelmatigheids- en volumetaakstellingen uit het Regeerakkoord 1998.

Daarnaast wordt dit artikelonderdeel structureel verlaagd met f 0,9 miljoen in verband met de overheveling van gebouwgebonden facilitaire zaken naar de facilitaire dienst van het kerndepartement. Het artikel 22.01, onderdeel 01 wordt met hetzelfde bedrag verlaagd.

Voorts wordt naar aanleiding van het afgesloten convenant, waarin formeel de professionele onafhankelijkheid van de inspectie nader is vastgelegd, vanaf 2000 structureel f 1 miljoen aan dit artikelonderdeel toegevoegd. Het artikel 22.01, onderdeel 01 wordt met hetzelfde bedrag verlaagd.

Kengetallen

In onderstaande tabel zijn voor 1998 de gemiddelde gerealiseerde bezetting en de gerealiseerde gemiddelde prijs per fte weergegeven. Voor 1999 en latere jaren betreft het een raming.

De vermelde begrotingssterkte is exclusief plaatsen betaald door derden.

Ramingskengetallen

(Bedragen per fte in guldens, overige bedragen x f 1 000)

* Het in 1999 naar verhouding hogere toegelichte begrotingsbedrag is te verklaren door een additioneel toegevoegd budget voor het oplossen van millenniumknelpunten. Dit bedrag wordt in de 2e helft van 1999 over de overige relevante artikelonderdelen verdeeld.

Doelmatigheidskengetallen

In bovenstaande tabel is voor 1999 de geplande capaciteitsinzet in fte's van het Werkplan 1999 gegeven (exclusief BIG en LCI). De kosten (de laatste kolom) zijn berekend door het aantal fte's te vermenigvuldigen met de gemiddelde verwachte prijs over 1999.

De inzet van inspecteurscapaciteit kan worden opgevat als een indicator voor de output van de IGZ. Via tijdschrijven en het vastleggen van de productie zal in de komende jaren een nauwkeuriger beeld van de output van de IGZ kunnen worden verkregen. Daarnaast zal de IGZ in september 1999 aan de minister een meerjaren activiteitenplan 2000–2003 aanbieden, waarin de activiteiten op het terrein van algemeen en thematisch toezicht voor een periode van weer vier jaar zijn opgenomen. Op basis van de voor 2000 beschikbare capaciteit zal een deel van deze activiteiten in het werkplan 2000 worden ingeboekt.

23.01 Onderdeel 02 Overige personele uitgaven

a) De op dit onderdeel geraamde uitgaven betreffen: vergoedingen aan personeel van de kosten woon-werkverkeer, differentiatie in beloning, vorming en opleiding, werving en selectie, kinderopvang en dergelijke.

b) De Ambtenarenwet en de Begrotingswet dienen als juridische basis voor de uitgaven.

23.01 Onderdeel 03 Post-actieven

a) Op dit onderdeel worden de uitgaven geraamd bestemd voor de betaling van wachtgeld aan post-actieven (bijvoorbeeld Rijkswachtgeldregeling, korte en lange uitkering 1966).

b) De Ambtenarenwet dient als basis voor de uitgaven.

23.01 Onderdeel 04 Personeel ten laste van derden

a) De op dit onderdeel geraamde uitgaven betreffen betalingen van salarissen (inclusief sociale lasten) van ambtenaren die werkzaamheden verrichten voor derden. Tegenover deze uitgaven staan ontvangsten die verantwoord worden op de ontvangstenartikelen 23.01, onderdeel 03, en 25.01, onderdeel 06.

b) De Ambtenarenwet dient als juridische basis voor de uitgaven.

Kengetallen

De raming is gebaseerd op de thans beschikbare fte's en de daarvoor geraamde bedragen. De in te zetten fte's zijn gerelateerd aan de inkomsten.

In onderstaande tabel zijn voor 1998 gemiddelde gerealiseerde bezetting en de gerealiseerde gemiddelde prijs per fte weergegeven. Voor 1999 en 2000 betreft het de geraamde gemiddelde bezetting en geraamde gemiddelde prijs per fte. De voor 2000 substantiële hogere gemiddelde bezetting en de lagere gemiddelde prijs is te verklaren doordat werkzaamheden voor derden alsnog ten laste van dit artikel zijn gebracht en in de loop van 1999 – administratief – alsnog worden gefinancierd.

De hieronder genoemde formatieplaatsen zijn exclusief de plaatsen ten behoeve van de registratie in het kader van de Wet Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg (BIG).

Voorts zijn in tabel I de gerelateerde ontvangstenartikelen opgenomen.

Ramingskengetallen

(Bedragen x f 1 000)

23.01 Onderdeel 05 Materieel

a) Op dit onderdeel zijn de materiële uitgaven geraamd ten behoeve van de Inspectie voor de gezondheidszorg.

Het betreft enerzijds personeelsgebonden uitgaven zoals reis- en verblijfkosten en werkplekautomatisering. Anderzijds betreft het materiële uitgaven ten behoeve van: de bedrijfsvoering zoals gebouwgebonden uitgaven, informatiesystemen en informatie-infrastructuur en uitbesteding. Op dit onderdeel worden tevens uitgaven geraamd ten behoeve van juridische bijstand. In de uitgaven voor onderzoek zijn ook de bijdragen voor onderzoeken door onderzoeksinstellingen begrepen. Het betreft beleidsvoorbereidende onderzoeken in het kader van de signalerings- en adviestaken van de IGZ.

b) De Begrotingswet dient als basis voor de uitgaven. De uitgaven ten behoeve van de bedrijfshulpverlening (facilitaire uitgaven) zijn gebaseerd op het Besluit bedrijfshulpverlening Arbeidsomstandighedenwet (Stb. 783, 1993).

c)

Dit artikelonderdeel wordt verlaagd door de invulling van een deel van de doelmatigheids- en volumetaakstellingen uit het Regeerakkoord 1998.

Voorts wordt dit artikelonderdeel structureel verhoogd met ca. f 0,1 miljoen ten laste van artikel 22.01, onderdeel 05, in verband met een marginale herschikking van bedrijfsvoeringskosten.

Opbouw materieel budget

Onderstaande tabel bevat een overzicht van de opbouw van het materieel budget naar «hoofdcomponenten».

23.01 Onderdeel 06 Registratie Wet BIG

a) Op dit onderdeel zijn de personele en materiële uitgaven geraamd ten behoeve van de werkzaamheden voortvloeiend uit de wet op de Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg (wet BIG). In het kader van de wet BIG is aan de Minister van VWS de taak opgelegd om voor de beroepsbeoefenaren een register in te stellen. Het gaat daarbij om de beroepen die in artikel 3 van de wet worden genoemd: arts, tandarts, apotheker, gezondheidspsycholoog, psychotherapeut, verloskundige, fysiotherapeut en verpleegkundige. De uitgaven voor de BIG-registraties zijn een kostendekkende activiteit (zie het ontvangstenartikel 23.01, onderdeel 05).

b) De Begrotingswet dient als basis voor de uitgaven.

c)

Dit artikelonderdeel wordt in de jaren 2000, 2001 en 2002 met f 0,01 miljoen verhoogd vanuit de aanvullende post van de Miljoenennota 1999 ten behoeve van de te maken kosten in verband met de invoering van de Euro.

Kengetallen

Voor kengetallen met betrekking tot het aantal registraties wordt verwezen naar de toelichting bij het ontvangstenartikel 23.01, onderdeel 05. Voor de financiering wordt een kostendekkend tarief gehanteerd. Dit tarief bedraagt thans f 130,– per registratie. Gezien de spreiding van het aantal registraties gedurende de eerste periode van tien jaar, lopen de uitgaven en ontvangsten niet parallel. Over de gehele periode heen zijn de ontvangsten en uitgaven gelijk.

23.01 Onderdeel 07 Huisvesting

a) De op dit onderdeel geraamde uitgaven zijn bestemd voor de verrekening van de huisvestingsuitgaven van de regionaal gehuisveste inspecties van de IGZ (en eventuele «inwonende» diensten) met de Rijksgebouwendienst (RGD), voor zover deze direct of indirect samenhangen met de huurcontracten, zoals die met de RGD zijn gesloten.

b) De Begrotingswet dient als basis voor de uitgaven.

c)

In verband met enkele nagekomen correcties samenhangend met de stelselwijziging rijkshuisvesting wordt dit artikel verlaagd met f 0,03 miljoen.

Voorts wordt dit artikelonderdeel verhoogd met ca. f 0,15 miljoen in verband met de door de RGD geraamde huurkosten samenhangend met onderhanden werk.

Kengetallen

In onderstaande tabel zijn kengetallen opgenomen ten aanzien van het vorig jaar van de RGD overgehevelde budget met betrekking tot huisvestingskosten.

(Bedragen x f 1000)

* In de hier gepresenteerde cijfers zijn de in Den Haag gehuisveste FTE's niet opgenomen. Dat aantal wordt op artikel 22.01, onderdeel 06 verantwoord.

Mutaties op dit artikelonderdeel (bedragen x f 1 000)

23.01 Onderdeel 08 Additionele taken BIG-register

– De op dit onderdeel geraamde uitgaven zijn bestemd voor de additionele taken die door het BIG-register worden uitgevoerd. Het betreft met name de volgende activiteiten: de registratie van paramedici, jeugdzorg (CIJ/SRJ) en behandeling van verzoeken om vakbekwaamheid van buitenlandse gediplomeerden.

– De Begrotingswet dient als basis voor de uitgaven.

HOOFDBELEIDSTERREIN 24 WELZIJN

Algemeen

Het welzijnsbeleid heeft als doel het op individueel niveau bevorderen van zelfstandigheid, onafhankelijkheid en sociale participatie en het op het niveau van de samenleving bevorderen van een evenwichtige ontwikkeling, sociale cohesie en solidariteit, oftewel het voorkomen en oplossen van maatschappelijke problemen.

Artikel 24.02 Ouderenbeleid

Algemeen

Het ouderenbeleid heeft betrekking op voorzieningen en activiteiten ten behoeve van ouderen. Doelstelling van beleid is de integratie en participatie van ouderen in de samenleving. In de per 1 januari 1997 in werking getreden Overgangswet verzorgingshuizen is bepaald dat in 1999 (met een uitloop in 2000) tot eindafrekening zal worden gekomen van de aan de provincies en grote steden verleende subsidies op basis van de Wet op de bejaardenoorden ingetrokken. Dit betekent dat ook nog in 2000 de betreffende artikelonderdelen 01, 02 en 03 als onderdeel van de begroting worden gehandhaafd.

Daarnaast worden op dit artikel de uitgaven geraamd voor ondersteunende activiteiten op het terrein van het ouderenbeleid in de vorm van projecten en onderzoeken.

In samenhang met een intern transformatieproces naar een sector Verpleging, Verzorging & Ouderen is dit beleid, vanaf de 2e helft 1999, inclusief samenhangende aspecten van thuiszorg. Beleidsmatig wordt op deze ontwikkeling nader ingegaan bij het algemeen deel van de memorie van toelichting, onder meerjarenafspraken V & V. Verder worden op dit artikel uitgaven voor de raming van kosten voor het project indicatiestelling en de modernisering AWBZ verantwoord.

24.02 Onderdeel 01 Doeluitkering Wet op de bejaardenoorden

a) Op dit onderdeel wordt een p.m. bedrag geraamd. Er zal sprake zijn van de afhandeling van declaraties van de specifieke uitkering aan de provincies en de vier grote steden van de jaren vóór 1997.

b) De Overgangswet verzorgingshuizen, alsmede de Begrotingswet, dient als basis voor de afhandeling.

24.02 Onderdeel 02 Verzorgingshuizen met een bijzondere functie

a) Op dit onderdeel wordt een p.m. bedrag geraamd. Er zal sprake zijn van de afhandeling van nabetalingen en afrekeningen betreffende de subsidiëring van de verzorgingshuizen met een bijzondere functie (de zogenaamde landelijke verzorgingshuizen) als bijdrage in de kosten van de jaren vóór 1997.

b) De op de Overgangswet verzorgingshuizen gebaseerde Regeling Ziekenfondsraad subsidiëring verzorgingshuizen, alsmede de Begrotingswet, dient als basis voor de afhandeling.

24.02 Onderdeel 03 Overige uitgaven bejaardenoorden

a) Op dit onderdeel wordt een p.m. bedrag geraamd. Er zal sprake zijn van de eindafrekening van de compensatiemiddelen aan de provincies Zeeland, Noord-Brabant en Limburg, ten behoeve van respectievelijk de projecten ADL-huis Goes, 1-oktober bedden en Perspectievennota Limburg (PNL).

b) De Overgangswet verzorgingshuizen, alsmede de Begrotingswet, dient als basis van de afhandeling.

24.02 Onderdeel 04 Algemeen ouderenbeleid

a) De op dit onderdeel geraamde uitgaven betreffen subsidies op basis van genormeerde bedragen ten behoeve van de verzorging van in bejaardenpensions woonachtige ouderen, innovatief ouderenbeleid – inclusief samenhangende aspecten van thuiszorg – door middel van projecten, experimenten en onderzoek, en structurele subsidies ten behoeve van landelijke organisaties en overige uitgaven als gevolg van opdrachten c.q. privaatrechtelijke overeenkomsten. Inhoudelijk richtinggevend zijn hierbij de programmalijnen uit de Welzijnsnota «Werken aan Sociale Kwaliteit». Met name op het gebied van onderzoek worden deze gelden zoveel mogelijk besteed door middel van langer lopende onderzoeksprogramma's. In dit verband moeten genoemd worden de tienjarige longitudinale studie LASA, het NWO-programma Succesvol Ouder Worden, en verschillende door Zorgonderzoek Nederland (ZON) uitgevoerde programma's. Ook de doorlopende ondersteuning van de Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting voor verschillende innovatieve vormen van wonen met zorg van ouderen past in dit kader. Met het nader concretiseren van de programmalijnen van de Welzijnsnota zal programma-gewijs besteden van gelden meer en meer het leidend principe zijn.

Versterking van de welzijnscomponent in de ouderenzorg (waarvoor meer aandacht mede noodzakelijk wordt naarmate het langer zelfstandig wonen van zorgbehoevende ouderen een grotere plaats inneemt), intensivering van ondersteuning van gemeenten bij het voeren van een integraal ouderenbeleid, en meer aandacht voor de bijdrage die vitale ouderen aan de samenleving kunnen leveren («human capital») zijn voor 2000 belangrijke aspecten van het innovatiebeleid. In lijn hiermee zal in vergelijking met het algemene ouderenbeleid het beleid gericht op specifieke risicogroepen (bijvoorbeeld alleenstaande oudere vrouwen, allochtone ouderen) meer aandacht krijgen.

Het overgrote deel van de onderwerpen die passen in het Intersectoraal Ouderenbeleid hebben een plaats gevonden in de programmalijnen van de Welzijnsnota. Een uitzondering hierop vormt nader onderzoek naar de mogelijkheden van gemengde privaat-publieke financieringsvormen op een aantal voor ouderen relevante terreinen. Hieraan zal in 2000 apart aandacht worden besteed.

In verband met de verdere implementatie van de in 1997 ingezette indicatiestelling nieuwe stijl in de sector verpleging en verzorging, en de gefaseerde verbreding met sectoren gehandicaptenzorg en geestelijke gezondheidszorg loopt het project indicatiestelling door in 2000. Inmiddels is bij het project indicatiestelling een koppeling gelegd met modernisering van de AWBZ.

b) De Welzijnswet 1994 dient als basis voor de uitgaven. De wijze van bekostiging vindt voor het merendeel van de aangelegenheden plaats op grond van het Bekostigingsbesluit welzijnsbeleid en de subsidieregeling welzijnsbeleid. Bij enkele gevallen kan het voorkomen dat de Kaderwet volksgezondheidssubsidies zal dienen als basis. In die gevallen vindt de wijze van bekostiging plaats op grond van het Besluit Volksgezondheidssubsidies en de Subsidieregeling volksgezondheid. Daarnaast dient de Begrotingswet als basis voor de overige uitgaven, die niet gebaseerd zijn op de Welzijnswet 1994.

c)

Ten behoeve van invulling van de volumetaakstelling uit het Regeerakkoord worden de uitgaven aan de onderzoeksinfrastructuur naar beneden bijgesteld. Hiertoe wordt dit artikelonderdeel in 2000 met f 0,7 miljoen en vanaf 2001 structureel met f 0,5 miljoen verlaagd.

Voorts wordt dit onderdeel structureel verlaagd met f 4,3 miljoen Dit budget is in het verleden toegevoegd voor het doen van nabetalingen op het terrein van Algemeen Ouderenbeleid. Op dit terrein worden thans zowel minder nabetalingen als minder ontvangsten verwacht als gevolg van het afrekenen van de in het verleden verstrekte subsidievoorschotten. Het ontvangstenartikel 24.01 wordt derhalve eveneens verlaagd.

Artikel 24.03 Gehandicaptenbeleid

Algemeen

Het gehandicaptenbeleid heeft als algemene doelstelling het ontwikkelen, het (doen) uitvoeren en evalueren van beleid gericht op het bevorderen van een kwalitatieve, doelmatige en vraaggestuurde ondersteuning en begeleiding aan gehandicapten en op het bevorderen van een samenhangend overheidsbeleid voor de doelgroep door het realiseren van afstemming tussen betrokken overheidsinstanties. Op grond hiervan zijn de volgende operationele doelstellingen te onderscheiden:

1) modernisering AWBZ;

2) het openbreken van het huidige gesloten karakter van categoriale voorzieningen;

3) het bevorderen van transparantie en een stelsel van bestuurlijke verantwoordingsinformatie;

4) aanpassen van WZV ten behoeve van scheiden van wonen en zorg;

5) ondersteunen van zorgdoelstellingen door flankerend welzijnsbeleid;

6) coördinatie van overheidsbeleid;

7) overleg en samenwerking binnen de sector.

In de evaluatiebijlage is voor diverse beleidsevaluatieonderzoeken inzake het gehandicaptenbeleid aangegeven, dat het afgeronde onderzoeken betreft, te weten:

– ontwikkeling van het Gehandicapten Informatie Doordenk Systeem (GIDS);

– kleinschaligheid en deconcentratie;

– onderzoek naar onderuitputting/onderbesteding PGB;

– ontwikkeling van een inventarisatie- en urgentiemethodiek voor huisvesting van gehandicapten.

Geen van deze onderzoeken hebben in het kader van de begroting tot maatregelen geleid.

a) De op dit artikel geraamde uitgaven zijn bestemd voor subsidies aan diverse instellingen op het terrein van verstandelijk, lichamelijk en/of zintuiglijk gehandicapten, wachtgeldverplichtingen, alsmede uitgaven in de vorm van facturen in het kader van onderstaande beleidsonderwerpen. De uitgaven op grond van de Welzijnswet, Begrotingswet dan wel de Kaderwet Volksgezondheidssubsidies zijn:

– subsidies aan 13 verenigingen van ouders van gehandicapten dan wel van gehandicapte kinderen (f 3,6 miljoen);

– subsidies aan overige organisaties voor gehandicaptenwerk. Het betreft 26 instellingen in het kader van de belangenbehartiging, de pleitbezorging en het uitvoerend werk (f 13,4 miljoen);

– subsidies voor diverse projecten inzake gehandicaptenbeleid (zoals voor het landelijk bureau toegankelijkheid, beeldvorming van gehandicapten, etc.) op grond van de programmalijn bevordering van participatie en toegankelijkheid uit de Welzijnsnota. Met het participatiebeleid worden voorwaarden geschapen om alle burgers actief in alle mogelijke opzichten deel te laten nemen aan het maatschappelijke verkeer. Daarnaast moeten voorzieningen toegankelijk en toereikend zijn voor de mensen die er een beroep op doen (f 1,5 miljoen);

– subsidies voor diverse projecten inzake gehandicaptenbeleid (te weten voor arbeidsintegratie verstandelijk gehandicapten) op grond van de programmalijn voorkomen van sociale uitsluiting uit de Welzijnsnota. Voor groepen in de samenleving die door het algemene aanbod niet of onvoldoende bereikt worden of daar niet voldoende aan hebben, zijn bijzondere inspanningen nodig (f 0,5 miljoen);

– subsidies voor diverse projecten inzake gehandicaptenbeleid (zoals voor niet aangeboren hersenletsel, alternatieve communicatie ernstig verstandelijk gehandicapten en autisten, etc.) op grond van de programmalijn ondersteuning van het lokaal beleid uit de Welzijnsnota. Het ligt in de bedoeling de lokale beleidsvoering te versterken. De uitdaging voor de gemeenten hierbij is er vooral in gelegen om samenhang te brengen in de aanpak van de vaak problematische situaties (f 2,0 miljoen);

– subsidies voor diverse projecten inzake gehandicaptenbeleid op grond van de programmalijn onderzoek, monitoring en informatievoorziening uit de Welzijnsnota. Nieuwe ijkpunten moeten worden ontwikkeld waarmee de effecten van het welzijnsbeleid kunnen worden gemeten en vastgesteld, (f 0,6 miljoen);

– subsidies voor diverse projecten inzake gehandicaptenzorg (zoals voor Families First, hersenletsel teams etc.) op grond van de Kaderwet volksgezondheidssubsidies (f 5,2 miljoen);

– overige uitgaven en subsidies onder andere voor wachtgeldverplichtingen en nabetalingen voor in voorgaande jaren verstrekte subsidies (f 0,6 miljoen).

b) De Welzijnswet 1994 en de Kaderwet Volksgezondheidssubsidies dienen als basis voor de uitgaven. De wijze van bekostiging vindt plaats op grond van het Bekostigingsbesluit welzijnsbeleid, het Besluit Volksgezondheidssubsidies, de Subsidieregeling welzijnsbeleid en de Subsidieregeling volksgezondheid. Daarnaast dient de Begrotingswet als basis voor de overige uitgaven, zoals de uitgaven in het kader van de Regeling tegemoetkoming onderhoudskosten thuiswonende meervoudig en ernstig lichamelijk gehandicapte kinderen (TOG-regeling), die niet gebaseerd zijn op de Welzijnswet 1994 en de Kaderwet Volksgezondheidssubsidies.

c)

Ten behoeve van invulling van de volumetaakstelling uit het Regeerakkoord 1998 worden de uitgaven aan de onderzoeksinfrastructuur met f 0,04 miljoen naar beneden bijgesteld.

Voorts wordt dit artikelonderdeel verhoogd met f 8,2 miljoen in 2000 en f 12,35 miljoen vanaf 2001, als gevolg van meerjarenafspraken. Deze gelden worden gebruikt voor de bekostiging van het Centraal Indicatieorgaan Gehandicaptenzorg, de kwaliteitstoetsing vanuit cliëntenperspectief, organisatiekosten consulenten voor lichamelijk gehandicapten, uitbreiding van intensieve pleegzorg, het bevorderen van de ontschotting tussen gehandicapten- en thuiszorg, het ontsluiten van onderzoek. Deze middelen worden beschikbaar gesteld vanuit de premiegefinancierde uitgaven (Zorgnota 2000, hoofstuk 6); zie ook de mutatie in de Rijksbijdrage AFBZ (uitgavenartikel 25.03, onderdeel 01).

Kengetallen/Volume- en prestatiegegevens

De volgende kengetallen zijn van instellingen in het kader van het uitvoerend werk ten behoeve van gehandicapten, die subsidie ontvangen.

Maatschappelijk werk voor doven

De doelstelling en de omschrijving van de werkzaamheden van de organisaties voor maatschappelijk werk voor doven zijn het leveren van maatschappelijk werk aan dove kinderen en volwassenen. Het maatschappelijk werk voor doven is een eerste lijns-hulpverlening. Onder cliëntsysteem wordt één of meer personen verstaan, die met een bepaalde hulpvraag contact opneemt/opnemen met een hulpverlenende instelling en die vervolgens als eenheid hulp ontvangt/ontvangen van een maatschappelijk werker van deze instelling. Onder cliëntcontacten worden alle persoonlijke (op het spreekuur, bij de cliënt thuis of elders), schriftelijk en telefonische (ook visicom en teksttelefoon) contacten met en over cliëntsystemen verstaan. Het maatschappelijk werk voor doven wordt structureel gesubsidieerd met f 2,4 miljoen per jaar.

Intensieve pleegzorg

Intensieve pleegzorg heeft als doelstelling verstandelijk gehandicapte kinderen met psychische en/of gedragsproblemen de mogelijkheid te bieden in een pleeggezin te wonen als alternatief voor langdurige internaatsopvoeding. De pleegouders worden gedurende de eerste twee jaren van de plaatsing intensief begeleid door een gespecialiseerde pleeggezinbegeleider die werkt vanuit een multidisciplinair samengesteld begeleidingsteam. De begeleiding is er op gericht pleegouders te ondersteunen bij het ontwikkelen van een passende houding (bejegening) en aanpak in de opvoeding van hun verstandelijk gehandicapte pleegkind met gedragsproblematiek. De verhoging van het aantal behandelingen in 2000 is het gevolg van de uitbreiding van de intensieve pleegzorg in het kader van de meerjarenafspraken. De intensieve pleegzorg wordt jaarlijks gesubsidieerd met f 0,4 miljoen.

Begeleiding inzake maatschappelijk werk voor doven

Tussen de beleidsvelden onderwijs en zorg ligt er een taakveld dat te omschrijven valt als ouder- en kinderondersteuning. Op grond hiervan wordt het gezinsmilieu en het dove kind zelf ondersteunings- en begeleidingsactiviteiten aangeboden, die niet direct aan de onderwijs- of zorgdoelstelling gerelateerd behoeven te zijn. Hierbij wordt uitgegaan van de volgende activiteiten:

– begeleiding/ondersteuning van gezinnen met slechthorend of doof kind;

– begeleiding/ondersteuning van leerlingen op speciale scholen;

– begeleiding/ondersteuning van oud-leerlingen op speciale scholen;

– begeleiding/ondersteuning van ouders van auditief/communicatief gehandicapte leerlingen aan wie (semi)residentiële hulp of pleegzorg wordt verleend;

– begeleiding van auditief gehandicapten die niet onder een andere hulpsoort/subsidieregeling vallen.

De begeleiding inzake maatschappelijk werk voor doven wordt jaarlijks gesubsidieerd met f 0,5 miljoen.

Welfarewerk

Met dit werk wordt beoogd vanuit een landelijke situatie ondersteuning te geven aan het plaatselijk welfarewerk. Deze ondersteuning betreft met name de opleiding, bijscholing en de ondersteuning van de vele vrijwilligers, die in de plaatselijke afdelingen werkzaam zijn. Veel vrijwilligers belasten zich met het bezoekwerk aan langdurig lichamelijk zieken, lichamelijk gehandicapten en lichamelijk hulpbehoevende ouderen, met name diegenen onder hen die dreigen te vereenzamen, als ook die dementerende zijn. Daarnaast bezoeken vrijwilligers veelal alleenstaande mensen en om een zekere entree bij hen te hebben worden creatieve activiteiten ontplooid. De subsidie wordt mede verstrekt om een permanente inhoudelijke en organisatorische begeleiding van de vele vrijwilligers te bewerkstelligen. Het welfarewerk wordt jaarlijks gesubsidieerd met f 1,2 miljoen.

Zorgregistratiesysteem

Het Zorgregistratiesysteem (ZRS) is de wachtlijstregistratie voor de verstandelijke gehandicaptensector. De subsidiëring van ZRS via de Begrotingswet is komen te vervallen. ZRS wordt vanaf 1 juli 1999 gefinancierd via de Ziekenfondsraad. Het van toepassing zijnde bedrag bedraagt f 2.6 miljoen.

Voor overige volume- en prestatiegegevens wordt verwezen naar hoofdstuk 6, met bijbehorende bijlage B 6, van het Zorgnota 2000, waarin gedetailleerd wordt ingegaan op gebruik en capaciteit op dit beleidsterrein.

Artikel 24.04 Jeugdbeleid

Het jeugdbeleid heeft als algemene doelstelling de kansen van jeugdigen te bevorderen en uitval tegen te gaan. Het versterken van de maatschappelijke positie van jeugdigen en het bevorderen van participatie in de samenleving zijn belangrijke elementen in dit beleidsperspectief. De kerntaken van het jeugdbeleid zijn:

– Het signaleren, analyseren en politiek bespreekbaar maken van ontwikkelingen in de maatschappij in hun effecten voor het jeugdbeleid en van de effecten van het jeugdbeleid op ontwikkelingen in de maatschappij;

– Zorg dragen voor de instandhouding en innovatie van het jeugdstelsel en de bijbehorende structuren, instanties en functies;

– Afstemming van het jeugdbeleid door het creëren en in stand houden van netwerken met andere overheden, maatschappelijke organisaties en internationale circuits.

Deze kerntaken zijn gericht op:

– Versterking van de maatschappelijke positie en participatie van jeugdigen;

– Verbetering van de structuur en de kwaliteit van het jeugdstelsel in het bijzonder kinderopvang en de preventieve en curatieve jeugdzorg;

– Versterking van de positie van gebruikers van het jeugdstelsel;

– Versteviging van de bestuurlijke samenhang in het jeugdstelsel.

De Kamer wordt jaarlijks geïnformeerd door middel van een voortgangsrapportage beleidskader jeugdzorg. Voor gedetailleerde informatie wordt verwezen naar de meest recente rapportage, de voortgangsrapportage beleidskader jeugdzorg 2000–2003.

24.04 Onderdeel 01 Doeluitkering Wet op de jeugdhulpverlening

a) De op dit onderdeel geraamde uitgaven betreffen de aan de provincies en de als provincie aangemerkte grootstedelijke regio's verstrekte doeluitkeringen ter bestrijding van de kosten van de regionale jeugdhulpverleningsvoorzieningen en samenwerkingsverbanden. Tegenover de uitgaven in het kader van de doeluitkering staan ontvangsten inzake ouderbijdragen die zijn gebaseerd op de Wet op de jeugdhulpverlening (ontvangstenartikel 24.03, onderdeel 02), desinvesteringen (ontvangstenartikel 24.03, onderdeel 03) en bijdragen van het Ministerie van Justitie aan de samenwerkingsverbanden jeugdhulpverlening (ontvangstenartikel 24.02, onderdeel 02). Tegenover de uitgaven staan tevens ontvangsten voortvloeiend uit het afrekenen van in voorgaande jaren verstrekte subsidievoorschotten (ontvangstenartikel 24.01, onderdeel 01).

b) De basis voor de doeluitkering wordt gevormd door de Wet op de jeugdhulpverlening.

Ramingskengetallen

Algemeen

In aansluiting op de uitgangspunten in de Wet op de jeugdhulpverlening hechten provincies en grootstedelijke regio's aan een versterking van de ambulante hulpverlening (en de toegang). Dit gaat veelal ten koste van de (semi-)residentiële capaciteit.

Het totale budget voor preventieve en ambulante voorzieningen (inclusief de bureaus jeugdzorg) neemt ieder jaar verder toe. Terwijl landelijk gezien de capaciteit in de pleegzorg, de dagbehandeling en de residentiële hulpverlening geleidelijk afneemt (mede door de invoering van de normharmonisatie).

De bezetting is in 1998 afgenomen ten opzichte van de bezetting in 1997. Een reden hiervoor is het nog niet optimaal (kunnen) functioneren van en onvoldoende capaciteit in de bureaus jeugdzorg waardoor er in het plaatsingsproces enige frictie optreedt. Met de extra middelen die ook vanaf 2000 beschikbaar zullen komen, zal dit probleem naar verwachting opgelost worden.

In het kader van de meerjarenafspraken tussen de rijksoverheid en provincies en grootstedelijke regio's, gemeenten en de zorgaanbieders zal aandacht worden besteed aan het streven om de beschikbare regionale en landelijke capaciteit, gelet op de bezettingspercentages beter te benutten. Zie tabel IV (onderdeel 01) en tabel III (onderdeel 02).

Normharmonisatie

Voor de basisvariant van de pleegzorg is in de loop van 1998 een streefbedrag per capaciteitsplaats afgesproken dat hoger ligt dan het historisch door provincies en grootstedelijke regio's vastgesteld bedrag. Dit houdt verband met de kwaliteitsverbetering die in de pleegzorg wordt nagestreefd. In de dagbehandeling en de residentiële hulpverlening is een onderscheid gemaakt in lichte en zwaardere varianten. Ongeveer drievijfde deel van de capaciteit in de dagbehandeling en de residentiële hulpverlening is aangemerkt als zwaardere variant waarvan het (tussen werkgevers en IPO) overeengekomen normbedrag ook vaak hoger ligt dan het historisch door provincies en grootstedelijke regio's vastgesteld bedrag. Fasegewijs wordt toe gegroeid naar subsidiëring op basis van normbedragen, veelal gepaard gaande van een (geringe) vermindering van de capaciteit. Een ander aspect van de invoering van de normharmonisatie en de bijbehorende bekostigingssystematiek is dat accommodatiekosten niet meer worden toebedeeld naar een voorzieningensoort. Dit heeft in meer technische zin gevolgen voor de budgetten voor dagbehandeling en residentiële hulpverlening. Het beschikbare budget voor dagbehandeling en residentiële hulpverlening gezamenlijk bedraagt in 1998 ca. f 40 miljoen, in 1999 ca. f 37 miljoen en in 2000 ca. f 55 miljoen.

Vooralsnog zijn de extra ATW-middelen (in 1998 ca. f 40 miljoen, in 1999 ca. f 38,2 miljoen en in 2000 ca. f 36,4 miljoen) nog buiten de normharmonisatie gehouden. In realisatiecijfers zijn deze middelen wel verdisconteerd.

Ambulante hulpverlening

In de afgelopen periode is er veel veranderd op het vlak van ambulante hulpverlening. Er is actief beleid gevoerd gericht op de totstandkoming van bureaus jeugdzorg. De invoering van de systeemeisen van de Projectgroep Toegang ten aanzien van de functies aanmelding, screening, diagnose en indicatiestelling heeft consequenties voor het functioneren van de ambulante voorzieningen als plaatsende instantie. De ambulante hulpverlening is onderscheiden in vrij toegankelijke ambulante hulp (veelal gesitueerd binnen de bureaus jeugdzorg) en de geïndiceerde (intensieve) ambulante hulpverlening. Deze ontwikkelingen hebben geleid tot (grote) verschuivingen in budgetten. De normharmonisatie in de ambulante hulpverlening is gelet op deze ontwikkelingen nog niet van de grond gekomen.

Tabellen

In de onderstaande tabellen worden volume- en financiële ontwikkelingen bij de verstrekte doeluitkeringen aan de provincies en de als provincie aangemerkte grootstedelijke regio's weergegeven. Het gaat om de doeluitkering voor de regionale hulpverlening van VWS en Justitie tezamen (verhouding ca. 93% VWS en 7% Justitie).

De capaciteit heeft betrekking op het aantal plaatsen of bedden. Gelet op de aangeboden voorzieningen is dit bij ambulant niet van toepassing en wordt alleen de ontwikkeling in budget geschetst.

De onderstaande gegevens zijn afkomstig van provincies en grootstedelijke regio's zelf, aangeleverd op verschillende momenten. (Peildata: realisatie 1997–juli 1998; raming 1999–december 1998; realisatie 1998/raming 2000–juli 1999).

De genoemde bedragen in 1999 en 2000 zijn exclusief OVA-bijstelling 1999, deze zijn nog niet in de aangeleverde gegevens verwerkt.

Met name ten aanzien van het jaar1997 zijn de cijfers indicatief omdat niet in alle gevallen een eenduidige definitie is gehanteerd. Aangenomen mag worden dat met de invoering van de normharmonisatie en de Planning en Controlcyclus binnen de jeugdhulpverlening de beschikbaarheid en de betrouwbaarheid van de capaciteits- en budgetgegevens over de jaren toeneemt.

De terugloop in capaciteit bij een aantal provincies en grootstedelijke regio's is veelal het gevolg van respectievelijk de invoering van de normharmonisatie (hoger normbedrag per plaats) en de ombouw ten behoeve van de toegang en de ambulante hulpverlening. Het budget ten behoeve van de pleegzorg neemt af, terwijl het budget ten behoeve van preventieve en ambulante voorzieningen (w.o. bureaus jeugdzorg) toeneemt.

De terugloop in capaciteit in 1999 bij diverse provincies en grootstedelijke regio's is veelal het gevolg van respectievelijk de invoering van de normharmonisatie (hoger normbedrag) en de ombouw ten behoeve van de toegang en de ambulante hulpverlening. Met ingang van 2000 is ook het aanbod educatie meegeteld (in totaal 165 plaatsen en een budget van f 4,8 miljoen).

De budgetontwikkeling wordt beïnvloed door de normharmonisatie (accommodatiekosten worden niet langer toebedeeld naar voorzieningensoort) en de extra middelen op grond van de arbeidstijdenwet.

De terugloop in capaciteit bij diverse provincies en grootstedelijke regio's is veelal het gevolg van respectievelijk de invoering van de normharmonisatie (hoger normbedrag) en de ombouw ten behoeve van de toegang en de ambulante hulpverlening.

De budgetontwikkeling wordt beïnvloed door de normharmonisatie (accommodatiekosten worden niet langer toebedeeld naar voorzieningensoort) en de extra middelen op grond van de Arbeidstijdenwet.

De (aanzienlijke) toename in budget is het gevolg van het streven van provincies en grootstedelijke regio's naar versterking van de toegang (bureaus jeugdzorg) en de ambulante hulpverlening.

Voor een deel van het bedrag van f 185 miljoen in 2000 wordt door een aantal provincies en grootstedelijke regio's een meer specifieke bestemming genoemd. Het gaat om de volgende bedragen: f 38 miljoen toegang, f 12 miljoen advies-en meldpunten kindermishandeling, f 8 miljoen preventieve voorzieningen en f 36 miljoen vrij toegankelijke ambulante hulp.

In tabel II wordt voor de voorzieningensoorten residentieel, dagbehandeling en pleegzorg een bedrag per eenheid (capaciteitsplaats) aangegeven. Het in totaliteit besteed, c.q. geraamd bedrag wordt gedeeld door het aantal gerealiseerde, c.q. geplande capaciteitsplaatsen.

Doelmatigheidskengetallen