Inhoudsopgave

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1 (begrotingsstaat ministerie)

De begrotingsstaten die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begrotingsstaat van het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (XI) voor het jaar 2007 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2007. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2007.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2007 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zogenaamde begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2 (begrotingsstaat agentschappen)

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en lasten en de kapitaaluitgaven en -ontvangsten van de agentschappen «Rijksgebouwendienst» en «Nederlandse Emissieautoriteit» voor het jaar 2007 vastgesteld. De in die begrotingen opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B (Begrotingstoelichting) van deze memorie van toelichting en wel in de paragraaf inzake de diensten die een baten-lasten stelsel voeren.

Wetsartikel 4

In maart 2005 is door de Minister van Financiën met de Tweede Kamer overleg gevoerd over de uitkomsten van het interdepartementale beleidsonderzoek (IBO) regeldruk en controletoren en de naar aanleiding daarvan door het Kabinet in december 2004 gedane voorstellen. Tijdens het algemeen overleg op 2 en 3 maart 2005 en in de brief van 9 maart 2005(kamerstukken II, 29 949 en 29 950, nr. 5) is toegezegd de getrouwbeeldverklaring van de departementale auditdiensten parallel aan de gewijzigde bedrijfsvoeringsparagraaf over het verslagjaar 2007 in te voeren. De departementen hebben sindsdien belangrijke voortgang geboekt met het treffen van de hiervoor noodzakelijke maatregelen. Om op het ingroeitraject naar met name de getrouwbeeldverklaring geen wettelijke obstakels te laten ontstaan, dienen enkele bepalingen in de Comptabiliteitswet 2001 (CW 2001) te worden aangepast. Dat zal regulier gebeuren via het moderniseringsproject van die wet dat thans gaande is. Om de getrouwbeeldverklaring al over het jaar 2007 te kunnen toepassen is echter een tijdelijke – op het jaar 2007 gerichte – afwijking van de wet nodig. Dat gebeurt via het onderhavige wetsartikel. Het betreft concreet de aanpassing van artikel 66, vijfde en zesde lid, van de CW 2001. De gewijzigde insteek voor de bedrijfsvoeringsparagraaf in het jaarverslag leidt niet tot een aanpassing van de CW 2001. De inhoud van die paragraaf wordt in de Rijksbegrotingsvoorschriften geregeld.

Samengevat komen de wijzigingen in de bedrijfsvoeringsparagraaf en in de accountantsverklaring op het volgende neer.

Over eventuele rechtmatigheidsfouten en -onzekerheden die de terzake gestelde artikelsgewijze tolerantiegrenzen te boven gaan, zal door de betrokken minister in de bedrijfsvoeringsparagraaf van zijn departementaal jaarverslag worden gerapporteerd. De departementale auditdienst verstrekt bij het aldus opgestelde jaarverslag (en saldibalans) een getrouwbeeldverklaring in plaats van een zogenaamde eisenverklaring. De getrouwbeeldverklaring heeft betrekking op de elementen die onder a tot en met d van het nieuwe zesde lid van artikel 66 in de CW 2001 zijn opgenomen. Daarbij beoordeelt de auditdienst op grond van onderdeel b of de rapportage over de rechtmatigheid van de begrotingsuitvoering klopt en op grond van onderdeel d of er in het jaarverslag eventueel sprake is van strijdigheid tussen de gepresenteerde financiële informatie en de opgenomen beleidsinformatie.

Om aan te sluiten bij de in artikel 58 gehanteerde terminologie wordt in lid 6 van artikel 66 gesproken van deugdelijke weergave in plaats van de in accountantskring gebruikelijke formulering van getrouwe weergave. Daarmee wordt echter hetzelfde bedoeld. Het is geen bezwaar dat de accountant in zijn verklaring het begrip getrouwe weergave gebruikt.

De oordeelsvorming van de Rekenkamer blijft ten opzichte van het verleden ongewijzigd.

In het oude vijfde lid van artikel 66 kan de reikwijdte van de accountantsverklaring (een verklaring omtrent de financiële informatie in het jaarverslag en de saldibalans) worden geschrapt. De reikwijdte staat thans geheel in het zesde lid.

De formulering van de aanhef van het onderhavige wetsartikel luidende: «....komt voor de accountantsdienst van het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (XI) voor het jaar 2007 als volgt te luiden» is zodanig gekozen, dat de accountantsdienst de gewijzigde reikwijdte van de verklaring zowel dient toe te passen met betrekking tot het departementale jaarverslag van het betrokken departement als met betrekking tot een eventueel niet-departementaal jaarverslag waarvoor de betrokken minister verantwoordelijk is (zoals bijvoorbeeld een jaarverslag van een begrotingsfonds of van een van de begrotingshoofdstukken I, II, IV of IXA).

Er wordt in de wettekst nog gesproken van accountantsdienst in plaats van auditdienst, omdat die terminologie in de Comptabiliteitswet 2001 nog wordt gehanteerd. Bij de voorziene modernisering van de Comptabiliteitswet zalaccountantsdienst worden vervangen door auditdienst.

B. BEGROTINGSTOELICHTING

1. LEESWIJZER

De memorie van toelichting is opgebouwd uit de volgende onderdelen en is terug te vinden in de hoofdstukken:

2.1. De beleidsagenda

2.2. De beleidsartikelen

2.3. De niet-beleidsartikelen

3. Verdiepingshoofdstuk

4. Begroting van de Rijksgebouwendienst

5. Begroting van de Nederlandse emissieautoriteit

6. Bijlage 1. ZBO’s en RWT’s

7. Bijlage 2. Overzichtsconstructie Milieu

8. Bijlage 3. Overzichtsconstructie Programma Zuidvleugel

9. Bijlage 4. Nalevingstrategie VROM-Inspectie

10. Bijlage 5. Moties en toezeggingen

11. Bijlage 6. Lijst van afkortingen

12. Bijlage 7. Trefwoordenregister

De beleidsagenda

In het verlengde van het Hoofdlijnenakkoord en het hieruit voortvloeiende beleidsprogramma 2004–2007 van het Kabinet is de beleidsagenda van VROM ingedeeld in de volgende thema’s:

• Ruimte voor ontwikkeling;

• Krachtige steden;

• Ruimte voor wonen;

• Ontkoppeling en een eco-efficiënte economie;

• Internationale VROM-agenda;

• Modernisering regelgeving;

• Betere naleving.

Na ieder thema wordt weergegeven wat de doelstelling is van het thema. Dit wordt gevolgd door de belangrijkste prestaties voor 2007. De beleidsagenda wordt afgesloten met een overzichtstabel met daarin de belangrijkste beleidsmatige mutaties en bijbehorende toelichting. Deze tabel geeft de aansluiting weer tussen de vorige begroting en de nu voorliggende ontwerpbegroting.

De (beleids)artikelen

De begroting bestaat uit 15 artikelen waarvan 3 artikelen op het terrein van Wonen, 2 artikelen op het terrein van Ruimte, 5 artikelen op het terrein van Milieu, 2 brede artikelen op de terreinen externe veiligheid en handhaving en 1 artikel op het terrein van rijkshuisvesting en architectuur. Daarnaast zijn er twee niet-beleidsartikelen te weten artikel 14 «Algemeen» en artikel 15 «Nominaal en onvoorzien». Op artikel 14 «Algemeen» worden ook de uitgaven van de Gemeenschappelijke Dienst inzichtelijk gemaakt. De Gemeenschappelijke Dienst werkt voor heel VROM. Tevens staan op dit artikel een aantal instrumenten die geen goede beleidsmatige plek meer in de nieuwe begrotingsstructuur konden vinden.

«Nominaal en onvoorzien» is louter een administratief artikel waarop zaken worden geparkeerd die nog niet direct uitgeboekt kunnen worden.

In de beleidsartikelen komt het beleid voor de komende jaren aan bod. Elk artikel start met een omschrijving van de algemene beleidsdoelstelling. Hierbij wordt in algemene vorm consequent ingegaan op: omschrijving, verantwoordelijkheid, succesfactoren en meetbare gegevens.

Daarna volgt de tabel «budgettaire gevolgen van beleid». Deze tabel geeft meer financieel inzicht op het gebied van begrotingsstanden. In de tabel is een cijfermatige uitsplitsing gemaakt van de uitgaven naar «apparaats-» en «programmagelden». Het artikelonderdeel «programma» wordt vervolgens weer opgedeeld naar de diverse operationele doelen welke weer zijn opgebouwd uit (financiële) beleidsinstrumenten.

Het cijfermatige gedeelte wordt afgesloten met een overzicht van de budgetflexibiliteit van het betreffende artikel. Dit geeft inzicht in het nog te beïnvloeden deel van de uitgavenraming.

De algemene beleidsdoelstelling van een artikel wordt geconcretiseerd en geoperationaliseerd bij de beschrijving van de operationele doelen. Elk operationeel doel wordt apart tekstueel toegelicht. Bij ieder operationeel doel wordt consequent ingegaan op: motivering, instrumenten, prestaties, doelgroepen, meetbare gegevens, planning en verwijzing naar beleidsstukken. Ieder artikel wordt afgesloten met een overzicht van geplande beleidsonderzoeken.

De Baten-lastendiensten

Tegelijkertijd met de VROM begroting wordt ook de begroting van de Rijksgebouwendienst en de begroting van de Nederlandse Emissieautoriteit (NEa) gepresenteerd.

Verdiepingshoofdstuk

In het verdiepingshoofdstuk zijn de mutaties in de volgorde van de begrotingsartikelen van de begrotingsstaat opgenomen. Technische mutaties dan wel beleidsmatig niet relevante mutaties worden slechts cijfermatig gepresenteerd. Alleen indien er sprake is van een grote omvang worden ook technische mutaties nader toegelicht. De beleidsmatig relevante mutaties worden nader omschreven in de toelichting waarbij het bijbehorende mutatiebedrag wordt genoemd. Een beleidsmatige mutatie is het gevolg van gevoerd beleid en is dus te beïnvloeden (b.v. beleidsintensivering- en extensivering, beleidswijzigingen met financiële gevolgen, afwijkingen uit hoofde van behoorlijk bestuur).

2. HET BELEID

2.1. De beleidsagenda

INLEIDING

Duurzame ruimtelijke ontwikkeling

De ambitie van dit Kabinet is om het sociaal-, ruimtelijk en economisch potentieel van Nederland te ontwikkelen en de internationale concurrentiekracht op een duurzame en innovatieve wijze te vergroten. De afgelopen drie jaar hebben we daarom koers gezet naar een meer ontwikkelingsgerichte aanpak van de ruimtelijke vragen in ons land. Een aanpak met een grotere verantwoordelijkheid van marktpartijen en overheden, dicht bij burgers. Een duidelijke koerswijziging, vastgelegd in de Nota Ruimte, die zich laat samenvatten met: «decentraal wat kan, centraal wat moet». We starten niet meer bij wat er niet kan, maar kijken wat er wél kan. Dat betekent géén afscheid van rijksregie. Die blijft nodig waar het gaat om krachtige steden, de economische kerngebieden in relatie tot de hoofdinfrastructuur, de gezondheid en veiligheid en de nationale landschappen. Zorgvuldigheid in onze omgang met de schaarse ruimte, de natuur, het milieu en de landschappen is van nationaal belang.

De omstandigheden waaronder het beleid tot stand komt, zijn in ontwikkeling. We kiezen voor een moderne benadering in de aanpak van problemen: zakelijk, niet dogmatisch, resultaatgericht en met een nuchtere afweging van kosten en baten. Een benadering waarin ruimte wordt gegeven aan de verantwoordelijkheid van bedrijfsleven en andere overheden. Een aanpak die aansluit bij de groeiende rol van de EU en die bovendien aansluit bij de wensen, opvattingen en mogelijkheden van burgers. Beleid met als doel dat mensen nu en in de toekomst gezond en veilig kunnen (samen)leven.

Naar «nieuwe evenwichten»

Door de schaarste aan ruimte moeten we in Nederland extra ons best doen om de leefomgeving die we wensen en de omstandigheden waarin we wonen goed te ontwikkelen. Om – zoals het kabinet wil – «nieuwe evenwichten» te realiseren in de duurzame ruimtelijke ontwikkeling van Nederland. In het komende jaar willen we de hoofdlijnen van het ingezette beleid geborgd en geïmplementeerd hebben. Dat doen we in 2007 onder andere met de verdere uitvoering van de Nota Ruimte, de uitvoering van de Toekomstagenda Milieu, de modernisering van het huurbeleid, de visie op de woningmarkt, de laatste stappen voor de invoering van de omgevingsvergunning en het gezamenlijk optreden van de rijksinspecties.

Daarbij realiseren we ons dat Nederland, dat kleine stukje aarde aan de Noordzee, niet op zichzelf staat. Onze milieuproblemen bijvoorbeeld vragen steeds meer om Europese en mondiale afspraken en het Europees beleid heeft steeds meer – en soms onbedoeld – impact op de Nederlandse ruimte en de gebouwde omgeving. Dat is de internationale context waarmee we rekening moeten houden, willen we hier in Nederland gezond en veilig blijven wonen en leven.

In deze beleidsagenda laten we zien wat onze politieke prioriteiten voor 2007 zijn. Dat doen we aan de hand van de volgende thema’s:

• Ruimte voor ontwikkeling;

• Krachtige steden;

• Ruimte voor wonen;

• Ontkoppeling en eco efficiënte economie;

• Internationale VROM agenda

• Modernisering regelgeving;

• Betere naleving.

RUIMTE VOOR ONTWIKKELING (artikelen 4, 5 en 11)

Met de Nota Ruimte waait er een nieuwe wind door ruimtelijk Nederland. Door «decentraal wat kan, centraal wat moet» is de blik gericht op het mogelijk maken van ruimtelijke ontwikkelingen, met een scherp oog voor de beschermde gebieden. De medeoverheden kunnen de door hen gewenste gebiedsontwikkeling zo optimaal vormgeven, en krijgen in 2007 daarbij nieuwe instrumenten ter beschikking, zoals de grondexploitatiewet en de nieuwe Wet ruimtelijke ordening. Deze instrumenten vergroten de effectiviteit van het ruimtelijke beleid door vereenvoudiging van de procedures en stroomlijning van de beleidsuitvoering van de verschillende bestuursniveaus. Uiteraard blijft er voor een belangrijk aantal onderwerpen nog een centrale rol van het rijk. De versterkte samenwerking tussen de departementen met de in de Nota Ruimte geïntroduceerde programma-aanpak heeft zijn vruchten afgeworpen. Het Kabinet neemt ontwikkelingsgericht en gecoördineerd belangrijke ruimtelijke beslissingen in bijvoorbeeld de Noord- en Zuidvleugel van de Randstad. Het gaat hierbij onder meer om de verdere ruimtelijke ontwikkeling van Almere, Schiphol en de Zuidplaspolder, en om een aantal grote infrastructurele projecten (zoals de A4 door Midden-Delfland). Hierbij is er oog voor de ruimtelijke kwaliteit, onder andere ook via het Actieprogramma Ruimte en Cultuur (2005–2008).

In 2007 en daarna komt het aan op de verdere uitvoering van de Nota Ruimte. Gemeenten en provincies worden uitgedaagd om hun activiteiten door te zetten en de nieuwe mogelijkheden en instrumenten daarbij ten volle te benutten. VROM ondersteunt met kennis, kunde en zo mogelijk geld. Zo worden diverse activiteiten om het gebiedsgericht werken te stimuleren gebundeld in een «agenda gebiedsontwikkeling» (o.a. instellen Forum gebiedsontwikkeling en opstellen van «reiswijzer gebiedsontwikkeling»). Het Kabinet heeft besloten voor de periode van 2007 tot 2010, € 250 miljoen beschikbaar te stellen voor integrale gebiedsontwikkeling. Het gaat hier om integrale projecten met een belang voor de nationale ruimtelijke hoofdstructuur . Met deze gelden wordt de uitvoering van de Nota Ruimte gestimuleerd en wordt integrale gebiedsontwikkeling steviger verankerd. Het Kabinet zet steviger in op integrale gebiedsontwikkelingsprojecten waar meerdere belangen vanuit beleid en vastgoed samenkomen. Het Gemeenschappelijk Ontwikkelingsbedrijf (GOB) is in 2006 van start gegaan en is – onder aansturing van 5 departementen (VROM, V&W, EZ, LNV, Fin) – ondergebracht bij VROM. Het GOB zal in 2007 actief zijn in de projecten Valkenburg, Bloemendaler Polder en Almere.

VROM werkt samen met andere departementen – mede naar aanleiding van de Motie Lemstra (kamerstukken I, 29 435) aan een strategische visie op de Randstad. Dit past geheel in de versterking van de stedelijke netwerken. In dat licht is relevant dat de «Holland Acht» met hun Manifest van het najaar 2005 de (bestuurlijke) randvoorwaarden voor een effectieve versterking van de internationale economische concurrentiekracht van de Randstad hebben geagendeerd. De Ministers van VROM, V&W en BZK bespreken in het kader van de middenbestuur discussie – samen met de Holland Acht de bijdrage van een andere bestuurlijke organisatie in de Randstad aan de concurrentiekracht voor de Randstad. Maar ook voor de kortere termijn werkt het Rijk aan de versterking van die concurrentiekracht door de uitvoering van de programma’s in de Noord- en Zuidvleugel.

In Europees verband wordt in 2007 de door Nederland geëntameerde «Rotterdam-agenda» voortgezet met een bespreking van een analyse van Europese ruimtelijke trends en processen. Doel van de Rotterdam-agenda is onder andere een bijdrage te leveren aan de versterking van de concurrentiepositie van de Europese economieën (Lissabon strategie) door het groeipotentieel van regio’s en steden te mobiliseren.

De nationale ruimtelijke beleidsopgaven hangen ook samen met de verwachte veranderingen van het klimaat. Het weer wordt grilliger, wereldwijd en ook in Nederland. Om de ruimtelijke inrichting van Nederland en de daarmee samenhangende investeringsbeslissingen hierop aan te passen, heeft het Kabinet in 2006 besloten een Nationaal Programma Adaptatie Ruimte en Klimaat te starten. De stijging van de zeespiegel en toenemende afvoeren van de grote rivieren leiden ook tot een grotere aandacht voor waterveiligheid. Het Kabinet zal in januari 2007 een besluit nemen over de toekenning van middelen (uit het FES) voor het voorstel «kennis voor klimaat».

Vanaf 2007 kunnen de eerste subsidieaanvragen voor projecten over de Waddenzee worden ingediend bij het Waddenfonds.

Belangrijkste prestaties in 2007

• Uitvoering van de Nota Ruimte en de tweede uitvoeringsagenda (2006–2008) daarbij, onder andere door de uitvoering van de «agenda gebiedsontwikkeling»;

• Toekenning aan projecten voor integrale gebiedsontwikkeling waarvoor in deze periode 2007–2010 € 250 mln beschikbaar is voor de uitvoering van de Nota Ruimte. Deze € 250 mln is versneld ingezet uit de met 100 mln opgehoogde, gereserveerde middelen in het FES voor de periode 2011–2014 (in totaal € 1 miljard).

• Nadere invulling van de strategische lange termijnvisie op de Randstad als geheel;

• Vaststelling nationale adaptatieagenda 2007–2014 voor het klimaatbestendig maken van Nederland voor de langere termijn en het opstellen van uitvoeringsprogramma daarvoor.

KRACHTIGE STEDEN (artikelen 2, 5 7, 8, 10 en 13)

Het Kabinet streeft mede in het kader van het Grotestedenbeleid naar steden waar het goed wonen, werken en recreëren is en waar deze functies ook goed bereikbaar zijn. Steden waar mensen, (internationale) bedrijven en culturele instellingen zich willen en kunnen vestigen. VROM is binnen het GSB verantwoordelijk voor het fysieke domein en stelt geld, kennis en kunde ter beschikking en helpt zo mee de voorwaarden te scheppen waarin steden problemen aan kunnen pakken en kansen kunnen grijpen. De inspanningen beginnen effect te sorteren. De gerichte inzet van middelen (zoals het investeringsbudget stedelijke vernieuwing (ISV) en Besluit Locatie gebonden Subsidies (BLS)), de harde prestatieafspraken, de ondersteuning in de vorm van impulsteams en wetgeving (Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek, de zogenaamde «Rotterdamwet») en de focus op 56 wijken zorgen voor een positieve ontwikkeling in de steden. Ten opzichte van de rest van het land wonen er in de steden nu meer hoger opgeleiden en is de inkomenspositie verbeterd. Het aandeel koopwoningen in de totale productie neemt in de steden sneller toe dan landelijk. Per saldo trekken minder mensen de stad uit. Door de ontwikkeling van de gebieden rond de stations van de hoge snelheidslijnen («NSP budget») en toekenning van budget voor investeringen in de ruimtelijke kwaliteit van stedelijke centra («BIRK budget») zijn deze gebieden duidelijk aantrekkelijker geworden. Ook vanuit de rijkshuisvesting wordt, waar passend binnen de huisvestingsbehoeften, bijgedragen, bijvoorbeeld door de ontwikkeling van nieuwe rijkshuisvestingsprojecten (al dan niet in PPS-verband) of door herbestemming van overtollige rijkskantoren.

VROM blijft zich in 2007 en daarna gericht inzetten op krachtige steden. Economisch gezien worden de Randstad en andere Nederlandse steden geconfronteerd met een toenemende concurrentie van buitenlandse grootstedelijke gebieden en steden. Investeringen in de leefbaarheid, de dynamiek en het vestigingsklimaat van de stad en de steden blijven daarom hard nodig. Zo maakt VROM afspraken over de rijksinzet in de stedelijke netwerken en besteedt het ministerie blijvend aandacht aan de (vroegtijdige) afstemming van rijksinvesteringen op die gemaakte afspraken.

De stedelijke vernieuwing blijft de komende jaren een urgent thema. De problematiek in de oude stadswijken blijft, ondanks de positieve resultaten, groot en divers. Hoe belangrijk ook, maar met alleen andere woningen is de burger die geconfronteerd wordt met een cumulatie van problemen niet geholpen. Daarom wil het Kabinet aan de slag met experimenten in een aantal wijken om met een gebiedsgerichte gebundelde inzet de problemen op de terreinen van wonen, leren, werken, veiligheid en welzijn te helpen oplossen. De bewindslieden van vrijwel alle departementen werken hiervoor samen met de gemeenten en andere belangrijke partners als vitale coalities in de wijk. De stedelijke vernieuwingsopgave wordt overigens nog vergroot door de te verwachten – regionaal gedifferentieerde – ontspanning op de woningmarkt en de krimpende bevolking in diverse delen van ons land. Minder gewilde wijken en buurten komen hierdoor nog verder onder druk te staan. In het najaar van 2006 brengt VROM een raming en onderbouwing uit van de behoefte aan stedelijke vernieuwing vanaf 2010.

Aantrekkelijke steden zijn steden met groen en water. Burgers vragen daar voortdurend naar. Hun welbevinden hangt hier nauw mee samen en het vestigingsklimaat van (internationaal opererende) bedrijven en instellingen wordt erdoor bevorderd. Een groene en waterrijke omgeving geeft de mogelijkheid om te spelen, te sporten, te recreëren en andere mensen te ontmoeten. Daarnaast dragen groen en water bij aan rijksdoelstellingen op het gebied van natuur en wateropgaven om Nederland klimaatbestendig te maken. In dat kader werkt VROM in samenwerking met de ministeries van LNV, BZK en V&W en een groot aantal andere instanties aan meer groen in en om de stad, inclusief de transformatie van rijksbufferzones tot grootschalige groen/blauwe gebieden.

Belangrijkste prestaties in 2007

• In de stedelijke netwerken, de stadscentra en oude stadswijken blijft geïnvesteerd worden met GSB/ISV-, BLS-, NSP- en BIRK-gelden om de woningvoorraad te herstructureren, de leefbaarheid in de woonomgeving te verbeteren, het vestigingsklimaat voor bedrijven te bevorderen en de steden aantrekkelijker te maken voor alle groepen in de samenleving, ook de midden- en hogere inkomens;

• Om het perspectief voor bewoners in oude wijken op een beter leven in de toekomst te bevorderen, gaat het Kabinet aan de slag met experimenten in een aantal wijken door een integrale aanpak op de terreinen van wonen, leren, werken, veiligheid en welzijn;

• Een interdepartementaal programma voor groen in en om de stad wordt uitgewerkt als invulling van de intentieverklaring «Groen Partnerschap». Ook wordt met diverse partners een interdepartementaal programma «Ruimte voor sport en bewegen» uitgewerkt.

RUIMTE VOOR WONEN (artikelen 1 en 3)

Het Kabinet zet met het oog op het doorbreken van de stagnatie van de woningmarkt het ingezette beleid door en legt met de visie «Ruimte geven, bescherming bieden; een visie op de woningmarkt» nieuwe accenten. De woningproductie moet weer op peil komen en het aanbod moet flexibeler kunnen worden aangepast aan de vraag en de bestaande woningvoorraad moet effectiever en efficiënter worden verdeeld. Daardoor kan de woningmarkt zich ontspannen en krijgen burgers – waaronder starters èn oudere bewoners – meer ruimte om te kiezen voor een betaalbare en kwalitatief passende woning.

VROM heeft zich in de afgelopen jaren gericht op heldere woningbouwafspraken, de gerichte inzet van subsidies (BLS budget), het faciliteren van bouwprocessen door de inzet van aanjaagteams en stimulansen voor verhuurders om te investeren in woningbouw door de modernisering van het huurbeleid. Daarnaast is meer ruimte gegeven aan woningcorporaties voor hun maatschappelijk ondernemerschap, maar heeft het Kabinet ook maatregelen aangekondigd die hen stimuleren om hun grote maatschappelijke vermogen meer te laten renderen. Ook is voor starters op de woningmarkt een tijdelijke ondersteunende maatregel getroffen met de startersleningen. De drempel voor starters op de koopwoningmarkt kan daarnaast worden verlaagd door de verruiming van de wet Bevordering eigen woningbezit (BEW+).

Deze maatregelen hebben grotere en gerichter prikkels gegeven aan marktpartijen om meer woningen te bouwen. Inmiddels lijkt de neerwaartse trend van de woningbouw gekeerd. Daar waar vorig jaar nog rond de 60 000 nieuwbouwwoningen werden opgeleverd, zijn het afgelopen jaar 71 000 woningen toegevoegd. Een bouwvolume van rond de 80 000 woningen is echter vereist om uiteindelijk het (landelijk) woningtekort terug te dringen tot 1,5% in 2010. Ook daarna is een dergelijke opgave nodig om ontspanning op de woningmarkt te behouden.

Het wettelijke traject rond de modernisering van het huurbeleid is het sluitstuk van alle in gang gezette maatregelen. Door de huurtoeslag blijft de betaalbaarheid voor mensen met een lager inkomen tot de woningmarkt geborgd. VROM monitort nauwlettend de uitvoering van de woningbouwafspraken. Gemeenten en woningcorporaties worden aangesproken als zij achterlopen en zo nodig worden zij ondersteund met aanjaagteams om een stagnerend bouwproces vlot te trekken.

Maar er kan meer om de woningmarkt beter te laten functioneren. Om goed voorbereid te zijn op onzekere trends in de toekomst, is flexibiliteit van het aanbod van woningen en woonmilieus van belang en de steeds grotere regionale verschillen qua demografische ontwikkeling (meer of minder ontspanning, hogere of lagere bevolkingsdruk) nopen tot maatwerk. Ook zijn er mogelijkheden om de woningvoorraad beter te verdelen. De Minister van VROM zal het komende jaar een nadere uitwerking geven aan de aanvullende maatregelen die zij in de kabinetsvisie op de woningmarkt heeft beschreven rond het blijvend bevorderen van voldoende beschikbare woningen, het beter afstemmen van de kwaliteit van woningen en woonomgeving op de woonwensen en het verbinden van de gescheiden huur- en koopmarkten.

Belangrijkste prestaties in 2007

• De uitvoering van de woningbouwafspraken wordt ook in 2007 nauwlettend gemonitord;

• Het wettelijke traject rond de modernisering van het huurbeleid wordt afgerond;

• Aanvullende maatregelen die zijn aangekondigd in de visie op de woningmarkt worden nader uitgewerkt, waarbij prioriteit wordt gegeven aan de volgende voorstellen:

– Passend wonen: flexibilisering huurcontracten, waarmee huurders worden verleid om een woning en huurprijs te kiezen die past bij hun financiële draagkracht;

– Onderzoek naar mogelijkheden om de gescheiden huur- en koopmarkten meer met elkaar te verbinden via bijvoorbeeld vouchers en verschillende eigendomsvormen.

ONTKOPPELING EN EEN ECO-EFFICIENTE ECONOMIE (artikelen 6, 7, 8, 9, 10 en 11)

Het Kabinet heeft in de afgelopen jaren een begin gemaakt met een moderner milieubeleid. Slim, zakelijk en doeltreffend is het karakter van de door het Kabinet uitgebrachte Toekomstagenda Milieu. Minder regels, een modern instrumentarium dat aansluit bij de beleving van burgers en bedrijven, en een kansgerichte, innovatiebevorderende benadering waarin beperking van de milieudruk de economische groei kan versterken (milieu als kans), vormen daarbij de rode draad. Op deze manier komt de realisatie van de doelen van het nationaal milieubeleidsplan (NMP 4) dichterbij. Ontwikkeling, maar op een duurzame manier is het credo. Ook bij economische groei moet de milieudruk afnemen. Het Kabinet levert zijn bijdrage. Zo zal het Kabinet uiterlijk tot 2010 bij 100% van de rijksaankopen en -investeringen duurzaamheid als zwaarwegend criterium meenemen. In 2007 wordt het actieprogramma duurzame ontwikkeling afgerond.

Dat neemt niet weg, dat Nederland geconfronteerd wordt met forse problemen rond luchtkwaliteit en de energievoorziening. Tegelijkertijd moeten wij oog houden voor problemen voor de lange termijn als het veranderende klimaat en de aantasting van biodiversiteit.

Ondanks dat Nederland ten opzichte van andere landen in Europa het meeste investeert in het milieu, blijkt het erg moeilijk om de Europese normen te halen. Dit bleek afgelopen jaar in het kader van de luchtkwaliteit. Ondanks dat onze lucht schoner is dan ooit, zijn de concentraties fijn stof en NO_x in delen van het land te hoog, veroorzaakt door het feit dat we nu eenmaal in een dichtbevolkt land wonen en werken. Luchtvervuiling tast dan al snel de volksgezondheid aan. Tegelijkertijd kan het niet zo zijn dat door de Europese normen de uiterst noodzakelijke investeringen in de bouw van woningen en infrastructuur geen doorgang kunnen vinden. Het Kabinet heeft de gesignaleerde problemen voortvarend aangepakt. Een wetsvoorstel luchtkwaliteit is in procedure gebracht waardoor de kaders worden geschapen die het mogelijk maken om èn de lucht schoner te krijgen èn ruimtelijke projecten door te kunnen laten gaan. Tegelijkertijd is met de beschikbaarstelling van de met 150 mln opgehoogde € 900 mln (in totaal 1 050 mln) voor de periode 2005–2015 een omvangrijk pakket maatregelen genomen om de luchtkwaliteit te verbeteren. Het Kabinet zal in januari 2007 een besluit nemen over de toekenning van extra additionele middelen (uit het FES) voor luchtkwaliteit. Ondanks alle nuttige maatregelen die op nationaal en lokaal niveau genomen worden, is het Kabinet ervan overtuigd dat uiteindelijk de aanpak van de vervuiling bij de bron het meest effectief zal blijken om de luchtverontreiniging terug te dringen. Door het bronbeleid op Europees niveau te regelen, wordt de (internationale) concurrentiepositie van Nederlandse bedrijven niet aangetast.

Het Kabinet beseft dat voor het in stand houden van onze welvaart en economie sterk ingezet moet worden op een meer duurzame energievoorziening. De stijgende energieprijzen, de uitstoot van schadelijke(broeikas)gassen, de daarmee verdere aantasting van het klimaat en de gebleken toenemende afhankelijkheid van ons land en Europa van olie- en gas-exporterende landen hebben dit nog eens onderstreept. In 2006 heeft het Kabinet in totaal € 250 mln extra beschikbaar gesteld voor de bevordering van een duurzame energiehuishouding; de energiesector heeft eveneens zo’n bedrag toegezegd. Deze middelen worden aangewend voor energiebesparing, CO₂-opslag en hernieuwbare energiebronnen. Maar met het toekomstperspectief van het toenemende energiegebruik in de wereld voor ogen, met alle gevolgen voor het klimaat en de geopolitiek van dien, kunnen wij in Nederland het ons niet permitteren om welke vorm van energieopwekking dan ook uit te sluiten. Bij het overwegen van investeringen in kernenergie moeten de nadelen hiervan (radioactief afval en veiligheid) uitdrukkelijk worden meegewogen.

De Europese milieuagenda zal in 2007 een sterk accent leggen op klimaat- en energiebeleid, zoals de EU-inzet in de internationale klimaatonderhandelingen, de verdere ontwikkeling van het emissiehandelssysteem en hernieuwbare energie (biomassa, thermische energie). Dit sluit goed aan op het ingezette kabinetsbeleid. In dat kader ijvert VROM voor een meer kansgerichte benadering van het EU-milieubeleid (eco-efficiënte innovaties: «clean, clever, competitive»).

Mondiaal groeit de zorg over de steeds sneller voortschrijdende aantasting van de biodiversiteit. De laatste vijftig jaar hebben de toenemende vraag naar water, voedsel, hout en vezels meer veranderingen in ecosystemen teweeggebracht dan ooit tevoren. Biodiversiteit is niet alleen belangrijk als voedsel- en grondstoffenbron, maar ook voor waterberging, kust- en bodembescherming, CO₂-binding, plaagregulatie, bestuiving en klimaatregulering. Internationale en regionale biodiversiteitsinitiatieven zullen door het ministerie van LNV en VROM worden ondersteund.

Tenslotte beperkt het Kabinet op een nuchtere manier de risico’s voor de gezondheid. Bedrijven worden aangespoord open en eerlijk te communiceren met omwonenden over de risico’s van hun bedrijven voor de omgeving. Nieuwe regelgeving wordt ontwikkeld voor het transport van gevaarlijke stoffen overeenkomstig de Nota vervoer gevaarlijke stoffen. Maatregelen zijn getroffen om asbest aan te pakken en met het nieuwe stoffenbeleid stelt het Kabinet grenzen aan gezondheidsrisico’s. Verder richt VROM in samenwerking met de ministeries van VWS en LNV een Expertisecentrum Gezondheid en Milieu op, zodat relevante informatie over gezondheid en milieu eenvoudig toegankelijk is voor overheden, handhavers, uitvoerders en burgers.

Belangrijkste prestaties in 2007

• Begin 2007 wordt een voortgangsrapportage Toekomstagenda Milieu uitgebracht waarin de voorstellen uit deze agenda concreet zijn uitgewerkt. Ook zal per beleidsdoel worden aangegeven met welke indicator de effectiviteit voortaan jaarlijks zal worden gemeten;

• Alle betrokken overheden zullen gezamenlijk het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit uitvoeren;

• In Europees verband zet VROM in op het zo spoedig mogelijk van kracht worden van de Euro-6 norm waarmee benzine- en dieselvoertuigen nagenoeg geen luchtverontreinigende stoffen meer uitstoten;

• In 2007 moeten alle maatregelen gericht op een duurzame energievoorziening hun eerste vruchten afwerpen, zoals het opvoeren van het aandeel biobrandstoffen in de op de Nederlandse markt gebrachte benzine en diesel (van 2% in 2007, 5,75% in 2010) en het programma innovatieve biobrandstoffen dat eind 2006 wordt opengesteld.

INTERNATIONALE VROM AGENDA (artikelen 5, 10 en 12)

Europese – maar ook bredere internationale – besluitvorming is voor de ontwikkeling van VROM beleid op vele werkterreinen van groot belang. Daarom zet VROM in Europa in toenemende mate in op het vroegtijdig signaleren van, en betrokken zijn bij, nieuwe Europese initiatieven. Op deze manier kunnen de consequenties van nieuwe Europese initiatieven tijdig worden doordacht en kan een effectieve inzet in de onderhandelingen worden bepaald. Ook de lange(re) termijn ontwikkelingen worden scherp in het oog gehouden, zodat reacties daarop kunnen worden ingepast in de beleidsontwikkeling op de kortere termijn. In het bredere internationale (met name VN-)verband draagt VROM bij aan het tot stand komen en aanscherpen van multilaterale afspraken in het kader van de bevordering van mondiale duurzame ontwikkeling.

Voorbeelden van de inzet in Europa en in VN-verband zijn genoemd elders in deze agenda, zoals de Rotterdam-agenda/territoriale cohesie (onder het thema Ruimte voor Ontwikkeling) en de inzet op onder andere klimaat, luchtkwaliteit en biodiversiteit (onder het thema ontkoppeling en een eco-efficiënte economie). Daarnaast zet VROM in op een verbetering van het Europees milieubeleid en op een versterking van de milieupijler binnen de Verenigde Naties. Ook wordt in in 2007 bijgedragen aan de conferentie «Environment for Europe», waarbij aandacht wordt gevraagd voor duurzame consumptiepatronen en educatie voor duurzame ontwikkeling.

Belangrijkste prestaties in 2007

• Bij de tussentijdse herziening van het zesde EU Europese Milieuactieprogramma 2002–2012 (6e MAP) in 2007 inzetten op een evaluatie van de in het 6e MAP geïnitieerde aanpak. Belangrijke elementen in de VROM-inzet zijn achtereenvolgens het onderscheid tussen kwaliteitsdoelstellingen en dwingende bronmaatregelen, het belang van integrale «impact assessments» om inzichtelijk te krijgen wat de impact is van in te zetten beleid, een heldere afweging van kosten en baten voor zowel de sociale, de economische als de ecologische dimensie, en een goede balans tussen optreden op EU-niveau en op dat van de lidstaten;

• Vooral binnen het kader van de EU ijvert VROM in 2007 en daarna voor een versterking van de milieupijler binnen de complexe organisatie van de Verenigde Naties. Door versterking van de positie van milieu-instituties zelf (zoals die van UNEP), door een verbeterde afstemming tussen milieuverdragen, en door betere integratie van milieu in het operationele werk van andere VN-instellingen. De rol van landenprogramma’s en aandacht daarin voor hulp bij «capacity building» zijn belangrijke elementen.

MODERNISERING REGELGEVING (artikelen 2, 4, 8, 10 en 14)

VROM maakt wetten en regels om de kwaliteit van de leefomgeving in Nederland op peil te houden. De inzet is daarbij gericht op regels die werken en die lasten beperken, zodat de regels burgers en bedrijven minder geld en tijd kosten dan in het verleden. Zo vermindert VROM in de periode 2003–2007 het aantal regelingen van 400 naar 200. De bestaande AMvB’s met algemene regels (8.40 AMvB’s) worden samengevoegd en de vergunningplicht vervalt voor nog eens 60 000 bedrijven (waarvan 40 000 landbouwbedrijven die onder een separaat besluit vallen). In 2007 worden met de publicatie en invoering van de activiteiten AMvB de effecten zichtbaar.

De (VROM-)omgevingsvergunning, die naar verwachting begin 2008 in werking zal treden, vormt een speerpunt in de vereenvoudiging en stroomlijning van regelgeving. Met één vergunningaanvraag, ingediend bij één loket voor alle omgevingsvergunningen en één procedure, één beschikking, één beroeps- en bezwaarprocedure en kortere doorlooptijden, wordt straks de dienstverlening aan burgers en bedrijven sterk verbeterd.

De dienstverlening wordt daarnaast verder verbeterd door de ontwikkeling van basisregistraties voor gebouwen, adressen, kadastrale percelen en geografie. Hiermee hoeven burgers en bedrijven minder vaak gegevens aan te leveren, want ze worden voor meervoudig gebruik beschikbaar gemaakt. Vanaf invoering van de nieuwe Wet ruimtelijke ordening in 2007 kunnen burgers, bedrijven en mede overheden 24 uur per dag vanaf de eigen werkplek de digitale ruimtelijke plannen raadplegen en eventueel combineren met eigen informatie (door het zogenaamde DURP traject). In Europees verband is een zelfde ontwikkeling gaande. Met de implementatie van de EU-richtlijn INSPIRE in 2007 worden de ruimtelijke, volkshuisvestings- en milieugegevens binnen en tussen lidstaten geharmoniseerd.

Belangrijkste prestaties in 2007

• Parlementaire behandeling wetsvoorstel Algemene bepalingen omgevingsrecht (Omgevingsvergunning) met bijbehorende uitvoeringsbesluiten en – indien goedgekeurd – publicatie waarna eerste stappen in implementatie kunnen worden gezet.

BETERE NALEVING (artikel 12)

VROM zet in op het verminderen van de regelgeving. De resterende regels dienen duidelijk te zijn. Om dit te bereiken toetst VROM nieuwe regelgeving op handhaafbaarheid, uitvoerbaarheid en fraudebestendigheid. Tevens betrekt VROM signalen uit de handhavingspraktijk bij het zicht krijgen op de effecten en de eventuele aanpassing van beleid en regelgeving. Voor de goede naleving en uitvoering van regels is toezicht een belangrijk instrument. Dit blijkt uit de inspectierapportages, maar ook uit signalen van burgers. VROM houdt toezicht op de naleving van wetten en regels door het bedrijfsleven (primair toezicht) en op de uitvoering van de VROM-regelgeving door andere overheden (interbestuurlijk toezicht). Voor de uitvoering van het toezicht, heeft het Kabinet in de nieuwe Kaderstellende Visie op Toezicht zes criteria geformuleerd waaraan al het rijkstoezicht moet voldoen: transparant, onafhankelijk, professioneel, selectief, slagvaardig en samenwerkend.

VROM werkt door implementatie van deze zes criteria aan de modernisering van het rijkstoezicht. Het belangrijkste doel daarbij is om door selectiviteit en samenwerking te komen tot een effectiever en efficiënter toezicht en tot een vermindering van toezichtslasten. Door het inrichten van het één-loketprincipe met een frontoffice en andere maatregelen (o.a. stroomlijning rapportages) wordt op termijn een vermindering van de toezichtslasten met 25% mogelijk geacht. VROM introduceert in 2007 ook een nieuwe op selectiviteit gebaseerde werkwijze in het interbestuurlijk toezicht. Het uniforme systeemtoezicht op gemeenten wordt afgebouwd. Gemeenten worden in beginsel niet meer volledig doorgelicht, maar er wordt ingezoomd op specifieke thema’s die op basis van een risicobenadering zijn gekozen, bijvoorbeeld illegale bewoning. Tevens is er specifieke aandacht voor zwak presterende gemeenten. Tenslotte bevordert VROM – afhankelijk van de bereidheid in een bedrijf of branche – streng of juist op een ondersteunende wijze de naleving (compliance assistance). In de professionalisering van het rijkstoezicht zijn al resultaten geboekt met onder andere het opzetten van een gezamenlijk risicomodel voor alle rijksinspecties, de samenwerking van de inspectieacademies en het borgen van de inspectiewerkwijze met de interventie- en sanctiestrategie.

Belangrijkste prestaties in 2007:

• Toezicht op de naleving en uitvoering van regelgeving met de grootste naleeftekorten en de grootste effecten op gezondheid, veiligheid en duurzaamheid. Met prioriteit wordt in het komende jaar de naleving bevorderd met betrekking tot de veiligheid van gebouwen, EVOA, risicovolle afvalstromen, bouw- en sloopafval en bodemsanering;

• Invoering van de nieuwe werkwijze in het interbestuurlijk toezicht;

• Inrichten van een frontoffice voor minimaal drie – mogelijk meer – domeinen (Afval, Chemie, Nucleair) met als doelstelling een forse vermindering van de toezichtlasten;

• Besluitvorming over het optimale schaalniveau van het toezicht door andere overheden op verschillende typen bedrijven, om deskundigheid, continuïteit en slagvaardigheid te kunnen borgen en om het uitvoeringsproces efficiënt te laten verlopen.

Toelichting mutaties:

De mutaties 1e suppletore begroting 2006 zijn toegelicht in de 1e suppletore wet 2006 (kamerstukken II, 2005–2006, 30 560 XI, nr. 2).

Nieuwe mutaties:

Ad 12) Het Kabinet heeft aangegeven dat de luchtkwaliteit in Nederland op veel plaatsen niet in overeenstemming is met de Europese normstelling. Voor de jaren 2006 en 2007 wordt vanuit het FES in totaal € 90 mln extra beschikbaar gesteld. In concreto betreft het o.a. de uitvoering van programma’s door decentrale overheden ter verbetering van de luchtkwaliteit.

Ad 13) VROM levert met ingang van 2007 structureel € 18 mln in door middel van een ramingsbijstelling en ombuigingsmaatregelen op verschillende instrumenten.

Ad 14) In de raming van de Huurtoeslag wordt de uitgavenraming 2007 met € 20 mln verhoogd ten laste van de uitgavenraming 2008. Deze intertemporele mutatie vindt zijn oorsprong in een nog resterend tekort uit de begrotingsvoorbereiding 2005. Aangezien de ontwikkeling van de inkomens op referentieniveau gelijk wordt verondersteld aan de stijging van de inkomens op minimumniveau is er thans geen instrument voorhanden om invulling te geven aan de in de begroting 2006 verwerkte verlaging van de raming 2007.

Ad 15) Om de modernisering van het milieubeleid een impuls te geven, is cumulatief € 60 mln. beschikbaar gesteld door het kabinet. Hiermee wordt de vernieuwing van het water- en bodembeleid mogelijk gemaakt. Ook worden activiteiten verwacht gericht op versterking van het draagvlak voor het milieubeleid (communicatie, educatie en steun aan lokale initiatieven) en op het biodiversiteits- en stoffenbeleid. De exacte verdeling daarvan is nog niet helemaal uitgekristalliseerd, reden waarom het totaalbedrag nu op het artikel met het grootste aandeel is bijgeboekt. In een suppletore begroting zal nog nadere precisering plaatsvinden.

Ad 16) Het zijn middelen bestemd voor de saneringen (NH3-koelinstallaties, BRZ0- en CPR15-bedrijven), het oplossen van knelpunten (transport van NH3, Propyleen) en specifieke knelpunten langs het spoor (incl. Nota Vervoer gevaarlijke stoffen). Uitbreiding van de hulpverleningscapaciteit Drechtsteden en knelpunten bij buisleidingen.

Ad 17) Voor het Programma Andere Overheid (PAO) is in het voorjaar 2006 door het Kabinet € 25 mln uit generale middelen beschikbaar gesteld. Het betreft hier de volgende projecten: Digitale Uitwisseling in ruimtelijke Processen (DURP portaal), Digitaal omgevingsloket en Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG).

Ad 18) Het Waddenfonds zal bestaan uit € 800 mln minus de geraamde kosten van de nadeelcompensatieregeling die wordt getroffen met de kokkelvissers (€ 122,4 mln). Wanneer hiermee rekening wordt gehouden is er in het Waddenfonds de komende 20 jaar jaarlijks € 33,878 mln aan subsidie beschikbaar. Als de vergunningen t.b.v. gaswinning definitief zijn, wordt een meerjarige reeks in de begroting opgenomen.

Deze € 33,878 mln wordt in het Waddenfonds, waarvoor een apart begrotingshoofdstuk is aangemaakt, gestort

Ad 22) Het betreft ontvangsten uit het FES waarvan de uitgaven bij ad 12 zijn toegelicht.

Ad 23) Op basis van ervaringsgegevens van het subsidiejaar 2004/2005 heeft een bijstelling in de AWIR-effecten plaatsgevonden. De ramingen zijn geïndexeerd met de volume- en gemiddelde bijdrage-ontwikkeling.

Ad 24) Een differentiatie is aangebracht in de interimwet betaalbaarheidsheffing huurwoningen tussentoegelaten instellingen en private verhuurders. Aangezien deze laatste groep zich minder richt op de gereguleerde woningmarkt en het verhuren aan huurtoeslagontvangers is het gerechtvaardigd deze groep minder bij te laten dragen.

Ad 25) Het wetsvoorstel kent een langere doorlooptijd dan geraamd. Hoewel in het jaar 2006 zal worden geheven, leidt dit naar verwachting niet tot een ontvangst in het betreffende jaar. De middelen zullen een jaar later worden ontvangen.

2.2. De beleidsartikelen

Artikel 1. Bevorderen van een goed werkende woningmarkt

1.1. Algemene beleidsdoelstelling

Omschrijving

Een woningmarkt die goed werkt is belangrijk voor mensen die willen toetreden en bewegen op de woningmarkt. Daarbij gaat het om:

• Het vergroten van het aanpassingsvermogen van de woningmarkt;

• Zorgen voor een heldere verdeling van rollen en verantwoordelijkheden van de partijen op de woningmarkt.

Verantwoordelijkheid

De Minister van VROM is verantwoordelijk voor:

• Het scheppen van randvoorwaarden voor een goed functionerende woningmarkt waaronder het toegankelijk maken van informatie en kennis voor de partijen die opereren op de woningmarkt;

• Het opstellen van kaders, wet- en regelgeving voor het bepalen van het werkdomein en voor het functioneren van en het toezicht op de woningcorporaties;

• Het formuleren van wetgeving inzake de positie van de woonconsumenten en ondersteunen van woonconsumentenorganisaties.

Succesfactoren

• Beschikbaarheid van gegevens en bestanden van derden; bijvoorbeeld van het CFV (woningcorporaties), het CBS en de Belastingdienst (huurtoeslag);

• Bereidheid van verhuurders/gemeenten om tijdig en serieus in gesprek te gaan met huurders(-organisaties);

• Bereidheid en capaciteit/professionaliteit van huurders(-organisaties) om op te treden als volwaardige gesprekspartner voor verhuurders en gemeenten.

Meetbare gegevens

Voor de algemene beleidsdoelstelling zijn geen algemene indicatoren beschikbaar. Aspecten van het functioneren van de woningmarkt, zoals bijvoorbeeld woningtekort en doorstroming, komen aan de orde in artikel 2. Een heldere verdeling van rollen en verantwoordelijkheden van partijen wordt zichtbaar in de realisatie van de maatschappelijke prestaties van partijen en een transparante relatie met de burger. Het beschikbaar stellen van kennis krijgt zijn weerslag in lokale en regionale beleidsonderbouwing. Voor de relevante streefwaarden wordt verwezen naar:

Artikel 2: tabel 2.2.

Artikel 3: tabellen 3.3 en 3.4.

Grafiek 1.1. budgetflex in % per operationeel doel in het begrotingsjaar 2007

Operationeel doel:

1. Scheppen van randvoorwaarden voor een goed werkende woningmarkt

2. Bevorderen van maximale maatschappelijke prestaties van woningcorporaties

3. Versterken van de positie van de woonconsument

4. Overige programmabudgetten

Toelichting:

Bij de «Overige programmabudgetten» is een budget ad € 2,673 mln als «beleidsmatig gebonden» geoormerkt. Het basisonderzoek, dat in 2007 tot deze uitgaven ad € 2,673 mln zal leiden, is nodig om een aantal belangrijke beleidsevaluaties en toekomstverkenningen te onderbouwen en beleidseffecten te monitoren.

Voorbeelden hiervan zijn: de monitoring en toekomst van de stedelijke vernieuwing, de effecten en verdere ontwikkeling van het nieuwe huurbeleid, de woonlastenontwikkeling van huishoudens, de voortgang van de woningbouw, het functioneren van de woningmarkt en de monitoring van energiebesparing in woningen.

Belangrijke onderzoeksprojecten die hiervoor moeten worden uitbesteed zijn onder meer: een aantal modules van het Woningbehoefteonderzoek Nederland (WoON), de actualisering van de woningbehoefteraming (PRIMOS) en de (toekomstige) effecten van verdere aanpassing van het Woningwaarderingsstelsel.

1.2. Operationele doelstellingen

1.2.1. Scheppen van randvoorwaarden voor een goed functionerende woningmarkt

Motivering

• Om een goede afstemming van vraag en aanbod op de woningmarkt te bewerkstelligen;

• Om uitwisseling van kennis en informatie tussen VROM en partijen op de woningmarkt te bewerkstelligen.

Instrumenten

Visie op de woningmarkt

Uitvoeren van de acties die zijn opgenomen in de integrale visie op de woningmarkt (aan de Tweede Kamer verzonden in juni 2006). Concreet betekent dit voor 2007:

• Aanjagen van de nieuwbouwproductie (zie artikel 2);

• Implementeren van de acties uit de visie om passend wonen te bevorderen (zie artikel 3);

• Implementeren van de acties om het aanbod flexibeler te maken;

• Implementeren van acties om koopstarters beter aan bod te laten komen op de woningmarkt (zie artikel 3);

• Verkennen van mogelijkheden voor vouchers;

• Onderzoek naar de mogelijkheden om belemmeringen voor verhuismobiliteit in relatie tot arbeidsmobiliteit weg te nemen.

Krachtige Steden

VROM erkent dat de uitvoering van beleidsdoelen op het terrein van wonen, ruimte en milieu lokaal tot dilemma’s kan leiden. Maatwerk is dus geboden. Daarom is VROM in 2006 gestart met een proces onder de noemer Krachtige Steden om samen met de steden, de stedelijke regio’s, marktpartijen en andere stakeholders deze dilemma’s in kaart te brengen, en te zoeken naar nieuwe coalities om de problemen en de uitdagingen aan te pakken. Deze aanpak zal in 2007 worden voortgezet.

Over ongeveer 5 jaar moeten burgers, bedrijven en lokale bestuurders ervaren dat als gevolg van kabinetsbrede inspanningen mede in het kader van het Grotestedenbeleid:

• De economische positie van de steden is verbeterd (in termen van investeringen en groei van de werkgelegenheid);

• Zij een grotere kans hebben een voor hen betaalbare, goede woning in een aantrekkelijke buurt te vinden;

• De negatieve spiraal (verloedering) in aandachtswijken is gekeerd (geen nieuwe wijken die verloederen, positieve ontwikkeling in huidige aandachtswijken);

• De leefbaarheid in de steden is verbeterd (verbetering luchtkwaliteit, oplossing van ruimtelijke knelpunten, verbetering van de sociale veiligheid, meer groen in en om de stad).

VROM draagt op al deze terreinen bij aan krachtige steden. De concrete prestaties zijn opgenomen binnen de diverse begrotingsartikelen. Voor de coördinatie van deze prestaties worden in 2007 de volgende acties uitgevoerd:

• Het opstellen van een vernieuwingsagenda op basis van de dialoog die in 2006 met de omgeving is gevoerd;

• Vormen van nieuwe coalities en werkverbanden die bestaande dilemma’s kunnen aanpakken;

• In kaart brengen van inspirerende praktijkvoorbeelden die als «best practices» actief onder de aandacht worden gebracht;

• In samenwerking met betrokken partijen specifieke kennisvragen destilleren en in samenwerking met de planbureaus en kenniscentra hieraan uitwerking geven;

• Uitvoeren van een nulmeting naar de positie van de steden op de bovenbeschreven onderdelen zodat ontwikkelingen en de resultaten van beleidsinspanningen zijn te volgen.

Toekomst beleid voor de stad

• Beleidsvorming voor de stedelijke vernieuwing vanaf 2010 zodat op tijd duidelijkheid bestaat over (financiële) middelen en beleid en regelgeving gereed zijn;

• Verwerking inhoudelijke bespreking met de Tweede Kamer van de Beleidsbrief Stedelijke Vernieuwing en Evaluatie ISV1.

Kennis als interventie-instrument

• Kennisoverdracht aan en kennisuitwisseling met partners in het woonveld;

• Samenwerking met partners in het woonveld bij de ontwikkeling van kennis;

• Organisatie van een congres, publicaties in vakbladen, onderhoud van een internetsite en informatiedesk met informatie over wonen;

• Vergaren van kennis van beleid van buitenlandse collega-ministeries met name in de EU teneinde het Nederlands beleid internationaal te positioneren en illustreren;

• Vergaren en beschikbaar stellen van voornamelijk Engelstalige informatie over het Nederlands beleid voor buitenlandse professioneel geïnteresseerden.

Kennisinfrastructuur

• Permanente afstemming en uitwisseling van kennis met de planbureaus, andere departementen, wetenschappelijke wereld, adviesorganen en andere kennisinstituten;

• Opstellen meerjarige strategische kennisagenda afgestemd met de externe kennisinfrastructuur;

• Bijdragen aan de Stichting Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting (SEV): goedkeuring werkplan en begroting 2007; beoordelen prestaties 2006 aan de hand van prestatieverslag en jaarrekening. De SEV ontvangt voor haar activiteiten jaarlijks maximaal € 1,75 mln als basisbijdrage in de exploitatie. Dit wordt verantwoord in tabel 1.2. onder experimenten en kennisoverdracht;

• Deelname aan internationale, officiële netwerken in EU- en VN-verband en in enkele niet gouvernementele internationale instellingen.

Onderzoek, monitoring, prognoses

• Publicaties van het WoON 2006 (Woononderzoek Nederland), de «woningmarktmodule»; organiseren van een congres over het WoON 2006;

• Afronden van de WoON-module «leefomgeving» en publiceren van de resultaten;

• Afronden van de eerste meting van de WoON-module «energie»;

• Realiseren van de WoON-module «wonen van ouderen»;

• Realiseren van de WoON-module «consumentengedrag» in samenwerking met marktpartijen;

• Monitoring van woningbehoefte door het realiseren van de kwantitatieve (Primos) en kwalitatieve woningmarktprognoses (Socrates);

• Onderzoek naar actuele en toekomstige ontwikkelingen en processen op het terrein van wonen; in het bijzonder woonlastenontwikkeling, prijs- en waardeontwikkeling van woningen, woningmarktgedrag van aanbieders en consumenten en economische en sociale ontwikkelingen in de stad.

Doelgroepen

• Gemeenten, provincies, woningcorporaties, marktpartijen (waaronder de bouwwereld), universiteiten;

• Internationale volkshuisvestingsinstellingen.

Meetbare gegevens

• Tevredenheid van gebruikers van informatie en kennis. Dit zal worden gemeten in het «Tevredenheidsonderzoek» in 2007 en 2010 onder gebruikers van de informatie en de onderzoeksrapporten WoON. De ambitie is om minimaal gemiddeld een 7 (schoolcijfer) als beoordeling te krijgen op kwaliteit, bruikbaarheid en toegankelijkheid;

• Aantal bezoekers van de internetsite met informatie over wonen;

• Aantal kennisoverdrachtactiviteiten VROM (publicaties, presentaties e.d.).

1.2.2. Bevorderen maximale maatschappelijke prestaties van woningcorporaties

Motivering

Om een vernieuwing van de relatie tussen overheid en corporaties te bewerkstelligen waarin de maatschappelijke prestaties meer dan nu zeker worden gesteld, en waarbij er ruimte is voor corporaties om als maatschappelijke onderneming te functioneren. Daarmee moet een duidelijk kader vanuit het rijk worden aangegeven en dient een eigentijdse governancestructuur van toepassing te zijn.

Een en ander moet gepaard gaan met terugdringing van regelgeving, behoud van het hybride karakter binnen de kaders van een gelijk speelveld, en prestatietoezicht op behoud en inzet van het maatschappelijk gebonden vermogen.

Instrumenten

• Nadere uitwerking van de beleidsvoornemens ten aanzien van de relatie overheid-woningcorporaties, de sturing op prestaties, de inrichting van de woningcorporaties en de governance bij woningcorporaties, zoals aan de Kamer aangeboden met brief van 12 december 2005 (Kamerstukken II, 2005–2006, 29 453, nr. 30). Op basis van bespreking in 2006 met de Tweede Kamer volgt vertaling in regelgeving en het in procedure brengen van die voorstellen tot regelgeving;

• Nadere uitwerking van de inrichting en organisatie van het toezicht op woningcorporaties en het vervolgens, na bespreking met de Tweede Kamer, vertalen in regelgeving en in procedure brengen van die voorstellen tot regelgeving;

• Voorstellen tot regelgeving inzake de transparantie en mogelijk ook normering van (top)inkomens bij woningcorporaties ontwikkelen en in procedure brengen;

• De gerealiseerde prestaties van woningcorporaties volgen en hierover de Tweede Kamer rapporteren in de (jaarlijkse) prestatiebrief woningcorporaties;

• Uitbrengen van het individueel oordeel per corporatie over financiële situatie, rechtmatig handelen en de volkshuisvestelijke prestaties;

• Zonodig uitbrengen van circulaires ter nadere interpretatie van regelgeving of met verzoeken tot medewerking;

• Uitvoeren reguliere toezichttaken bij corporaties: bewaken grens van het werkdomein, ingrijpen bij (bestuurs)crises en onregelmatigheden, beoordelen van fusies, van uitbreiding van het werkgebied en van verkoopconstructies.

Doelgroepen

Woningcorporaties

Meetbare gegevens

De prestaties van woningcorporaties moeten primair worden afgezet tegen de lokale en regionale opgaven. De bijdrage van woningcorporaties aan de realisatie van doelstellingen ten aanzien van nieuwbouw en herstructurering komt aan de orde in artikel 2. De bijdrage van woningcorporaties aan het waarborgen van de betaalbaarheid van het wonen komt aan de orde in artikel 3.

In de brief van 12 december 2005(kamerstukken II, 2005–2006, 29 453, nr. 30) is het voornemen opgenomen om aan de hand van een normatieve investeringsdoelstelling te beoordelen of een corporatie voldoende maatschappelijke prestaties levert in relatie tot haar financiële armslag. Deze zal in regelgeving worden verankerd.

Streefwaarden: zie tabel 2.2 (Voldoende woningbouwproductie) van artikel 2 en tabel 3.3 (Passend toegewezen woningen) van artikel 3.

Planning

• Per 1 januari 2007 de systematiek van het sturen op prestaties van woningcorporaties, zoals voorgesteld in de brief van 12 december 2005(kamerstukken II, 2005–2006, 29 453, nr. 30) in werking te laten treden;

• Voorstellen tot aanpassing wet- en regelgeving inzake de inrichting van woningcorporaties, de governance bij woningcorporaties en het toezicht op woningcorporaties in de loop van 2007 aan de Tweede Kamer aan te bieden;

  Voorstellen tot regelgeving inzake de transparantie en mogelijk ook normering van (top)inkomens in de loop van 2007 aan de Tweede Kamer aan te bieden.

1.2.3. Versterken van de positie van de woonconsument

Motivering

Om de mondigheid en rechtspositie van de woonconsument te versterken.

Instrumenten

Positie huurders en huurdersorganisaties

• Gedurende het jaar 2006 zijn de voorstellen van de Commissie Leemhuis uitgewerkt en is de wetgevingsprocedure van start gegaan. In 2007 zal de aangepaste Wet overleg huurders verhuurder (WOHV) in werking treden. De rechten van de huurder op informatie, overleg en advies worden hiermee op een aantal punten uitgebreid en verduidelijkt. De verschillen tussen sociale en particuliere sector worden weggenomen zonder de verworvenheden die bereikt zijn voor de sociale verhuurder geweld aan te doen.

Doelgroepen

Huurders, huurdersorganisaties, woonconsumenten

1.3. Overzicht beleidsonderzoeken

Artikel 2. Stimuleren van voldoende woningen, een duurzame en gedifferentieerde woningvoorraad en leefbare woonmilieus.

2.1. Algemene beleidsdoelstelling

Omschrijving

Door verhoging van de woningproductie en versnelling van de herstructurering weer voldoende beweging, dan wel doorstroming op de woningmarkt verkrijgen en daarmee:

• Het evenwicht tussen vraag en aanbod op de woningmarkt verbeteren en de keuzemogelijkheden van burgers vergroten, met bijzondere aandacht voor senioren en gehandicapten;

• De sociale, economische en culturele vitaliteit van steden borgen en verbeteren, de sociale veiligheid doen toenemen en de woonwens van midden en hoge inkomens in de steden accommoderen;

• De kwaliteit van de openbare ruimte en de leefomgeving verbeteren en de stad aantrekkelijk maken om in te wonen, werken en recreëren.

De veiligheid, gezondheid en bruikbaarheid van woningen en gebouwen duurzaam borgen, energiebesparing realiseren en de milieubelasting van woningen en gebouwen duurzaam verminderen.

Verantwoordelijkheid

De Minister van VROM is verantwoordelijk voor de randvoorwaarden voor het optimaal functioneren van de woningmarkt (beleid ontwikkelen en uitdragen, uitvoerende partijen aanspreken op hun verantwoordelijkheid en het nakomen van bestuurlijke afspraken) alsmede de bouwregelgeving en het toezicht daarop.

Succesfactoren

Het behalen van de algemene doelstelling is afhankelijk van:

• De uitvoering van de daartoe met en door regionale en lokale partijen eind 2004/begin 2005 afgesloten, concrete en afrekenbare convenanten en afspraken inzake de woningproductie en de herstructurering van oude wijken (Verstedelijkingsbeleid tot 2010, brief over woningbouwafspraken 2005 tot 2010,kamerstukken II, 2004–2005, 27 562 XI, nr. 6; Grotestedenbeleid 2005–2009; brief over prestatieafspraken derde periode Grotestedenbeleid 2005–2009,kamerstukken II, 2004–2005, 30 128 XI, nr. 1; brief over voortgang actieprogramma herstructurering, 56 wijken,kamerstukken II, 2005–2006, 30 136 XI, nr. 5);

• De naleving van de bouwregelgeving en de tijdige implementatie en uitvoering van het klimaatbeleid in de gebouwde omgeving.

Meetbare gegevens

Het behalen van de algemene doelstelling heeft als effect dat:

• Per 1-1-2010 in elk van de 20 stedelijke regio’s de op regionaal niveau overeengekomen woningproductie 2005 t/m 2009 is gerealiseerd. Het woningtekort wordt daarmee, naar verwachting, teruggebracht tot gemiddeld 1,5% in 2010;

• Het aantal volledig geschikte woningen voor senioren en gehandicapten in 2010 is toegenomen met 255 000 woningen ten opzichte van 2002;

• De sociaal-fysieke situatie in oude stadswijken in 2010 is verbeterd wat betreft woningdifferentiatie, bevolkingssamenstelling, leefbaarheid en sociale veiligheid, met name in de 56 prioritaire herstructureringswijken in de G-31;

• Het aandeel middeldure en dure woningen in de steden, respectievelijk de bijdrage van randgemeenten aan de huisvesting van lage inkomensgroepen is toegenomen in 2010;

• Een CO₂-reductie tot 28 mgton in de gebouwde omgeving wordt gerealiseerd in 2010.

Grafiek 2.1. budgetflex in % per operationeel doel in het begrotingsjaar 2007

Operationeel doel:

1. Stimuleren van voldoende woningproductie

2. Verruimen van het aanbod van geschikte woningen voor ouderen en gehandicapten

3. Bevorderen van de leefbaarheid van de woonwijken

4. Garanderen minimale kwaliteit gebouwen en bevorderen hogere kwaliteit

5. Overige programmabudgetten

Toelichting:

Hierbij is een bedrag ad € 8,5 mln bij operationeel doel «Stimuleren van voldoende woningproductie» als «bestuurlijk verplicht» geoormerkt en een bedrag ad € 1,222 mln bij operationeel doel «Garanderen van een minimale bouwtechnische en gebruikstechnische kwaliteit van gebouwen, en bevorderen van een hogere kwaliteit daarvan» als «beleidsmatig gebonden».

Het «bestuurlijk verplichte» bedrag ad € 8,5 mln betreft het budget «eigenbouw» bij het Budget BLS. In het Besluit Locatie gebonden Subsidies (BLS) en de convenanten Woningbouwafspraken is vastgelegd dat de provincies en kaderwetgebieden een trekkingsrecht op VROM hebben van € 1 600 voor iedere in eigenbouw gerealiseerde woning boven een (regiospecifieke) drempel. VROM zal dus in 2007, indien de provincies en kaderwetgebieden daarop «recht» hebben, tot uitbetaling van deze € 1 600 per gerealiseerde woning moeten overgaan.

Het «beleidsmatig gebonden» bedrag ad € 1,222 mln betreft het voor het programma Kompas gereserveerde budget 2007 bij het «Programma energiebudgetten» en is bestemd voor het mede realiseren van beleidsdoelstellingen op het terrein van onder meer energiebesparing en CO₂-reductie. Het betreft een meerjarige programmering, waarbij de tranche voor 2007 een volgende bouwsteen is in de gedane investeringen.

2.2. Operationele doelstellingen

2.2.1. Stimuleren van voldoende woningproductie

Motivering

Om de woningmarkt te ontspannen moet de woningproductie, met name in de stedelijke regio’s, worden verhoogd in overeenstemming met de woningbehoefte. VROM faciliteert, stimuleert (in brede allianties) en monitort (lokaal en regionaal) de woningproductie.

Instrumenten

Verhogen woningproductie

• Stimuleren en monitoren van de uitvoering van de convenanten woningbouwafspraken 2005 t/m 2009 (inclusief eigenbouw);

• Stimuleren en monitoren van de investeringen van corporaties in nieuwbouw;

• Stimuleren en monitoren van de streek- en bestemmingsplancapaciteit;

• De inzet van VROM-aanjaagteams om belemmeringen op locaties weg te nemen;

• Onderzoek naar stimuleringsmogelijkheden collectief opdrachtgeverschap, met inbreng van burgers i.s.m de Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting (SEV);

• Uitvoering experiment zelfwerkzaamheid bewoners bij ombouw voormalig rijkskantoor i.s.m de SEV;

• Bijdragen aan de totstandkoming van een VROM-vergunning;

• Afronding parlementaire behandeling (zie artikel 10);

• Ontwikkeling handreiking kosten-batenanalyse als hulpmiddel ten behoeve van de afweging van woningbouwplannen, in samenwerking met gemeenten, provincies en andere departementen.

Grondbeleid

(Brief over grondbeleid van de decentrale overheden en vierde voortgangsbrief grondbeleidkamerstukken II, 2004–2005, 27 581 XI, nr. 20)

• Implementatie Grondexploitatiewet (beoogde inwerkingtreding 1-1-2008): invoeringsbegeleiding gemeenten en provincies;

• Uitwerking Nota Grondbeleid en uitvoeringsagenda Nota Ruimte;

• Nadere uitwerking kabinetsstandpunt inzake concurrentiebevordering(kamerstukken II, 2004–2005, 27 581 XI, nr. 19 (herdruk)): nulmeting, verantwoordingsplicht en reiswijzer marktselectie en gebiedsontwikkeling (gestart in 2006, doorloop 2007);

• Modernisering en vereenvoudiging Wet voorkeursrecht gemeenten (start 2005, afronding 2007);

• Kabinetsstandpunt stedelijke herverkaveling en berichtgeving aan de Tweede Kamer;

• Stimuleren gebruik handreiking grondprijsbeleid;

• Ontwikkelen transparant grondbeleid woningcorporaties (start 2007);

• Anticiperen op en beïnvloeden van EU-grondbeleid: met name staatssteun, aanbesteding en PPS;

• Voorbereiden kabinetsstandpunt inzake regionaal kostenverhaal en verevening;

• Herziening onteigeningswet (afhankelijk van de voortgang bij het ministerie van Justitie).

Doelgroepen

• Alle woningzoekenden;

• Andere overheden, corporaties, marktpartijen en particuliere bouwers.

Meetbare gegevens

• Per 1-1-2010 is in elk van de 20 stedelijke regio’s de op regionaal niveau overeengekomen woningproductie 2005 t/m 2009 gerealiseerd. Het woningtekort wordt daarmee, naar verwachting, teruggebracht tot gemiddeld 1,5% in 2010;

• Per 1-1-2008 is in elk van de 20 stedelijke regio’s de op regionaal niveau overeengekomen woningproductie 2005 t/m 2007 gerealiseerd. Het woningtekort wordt daarmee, naar verwachting teruggebracht tot gemiddeld 2,2% in 2008. De gerealiseerde aantallen per regio tot 2008 dan wel 2010 zijn bepalend voor de vraag of het overgangsgebied in de betreffende regio per 2008 dan wel 2010 kan worden beeindigd (zie brief over modernisering huurbeleidkamerstukken II, 2004–2005, 27 926, nr. 52);

• Woningproductie in 2007 moet substantieel hoger zijn dan afgelopen jaren;

• Nieuwbouw door corporaties moet in de periode 2005–2009 minimaal 111 000 woningen (huur en koop) bedragen;

• Het aandeel in de jaarlijkse woningproductie van middels eigenbouw gerealiseerde woningen in de stedelijke regio’s in 2010 is verdubbeld ten opzichte van 2000;

• Toename doorstroming, met name ten behoeve van lagere inkomensgroepen, starters en senioren.

Opmerkingen bij tabel:

– Bron basiswaarden: WBO 2002; CBS

– Bron realisatiewaarden: Primos 2005; CBS

– Bron streefwaarden woningproductie: woningbouwafspraken 2005–2010

– Woningproductie corporaties: afspraken in het kader van het huurbeleid

De ontwikkeling van de doorstroming ten opzichte van de situatie WBO 2002 wordt gemonitord met het 3 jaarlijkse WoON vanaf 2006. Door middel van de algemene onderzoekspublicatie daarover wordt de Tweede Kamer nader geïnformeerd over die ontwikkeling (eind 2006 en 2009).

2.2.2. Verruiming van aanbod van geschikte woningen voor senioren en gehandicapten

Motivering

Om senioren en gehandicapten zo lang mogelijk zelfstandig te laten wonen dient het aantal geschikte, zelfstandige woningen voor senioren en gehandicapten structureel toe te nemen.

Instrumenten

Uitvoeren van het VROM/VWS actieplan (Modernisering AWBZ: brief minister en staatssecretaris met het actieplan «Investeren in de toekomst» (kamerstukken II, 2003–2004, 26 631 XI, nr. 99) waarbij in 2007 de nadruk ligt op:

• Afronding communicatie gericht op oudere eigenaar bewoners;

• Stimuleren sterkere inzet van private partijen;

• Stimuleren van de realisatie van verzorgd wonen;

• Stimuleren dat gemeenten de openbare ruimte toegankelijk inrichten;

• Mogelijkheden seniorenstad inventariseren;

• Ondersteuning seniorenorganisaties bij beïnvloeding lokaal woonbeleid;

• Resultaten 1e woonzorgmonitor.

Zorg en dienstenstelsel in relatie tot wonen; vergrijzingsproblematiek zoals weergegeven in de kabinetsnota Ouderenbeleid in het perspectief van de vergrijzing (kabinetsnota; kamerstukken II, 2004–2005, 29 389 XI, nr. 5):

• Uitvoering stappenplan scheiden wonen en zorg.

Doelgroepen

• Senioren en gehandicapten;

• Andere overheden, corporaties en marktpartijen.

Meetbare gegevens

• Beter evenwicht tussen vraag en aanbod van geschikte woningen;

• Het aantal volledig geschikte woningen voor senioren en gehandicapten in 2010 is toegenomen met 255 000 woningen ten opzichte van 2002;

Opmerkingen bij tabel:

Bron basiswaarden: WBO 2002; CBS

Bron realisaties: WoON 2006; CBS

De ontwikkeling van het evenwicht tussen vraag en aanbod van geschikte woningen (slaagkans senioren) ten opzichte van de situatie WBO 2002 wordt gemonitord met het 3 jaarlijkse WoON vanaf 2006. Door middel van de algemene onderzoekspublicatie daarover wordt de Kamer nader geïnformeerd over die ontwikkeling.

2.2.3. Bevorderen van de leefbaarheid van wijken

Motivering

Om de concentratie van lage inkomensgroepen te verminderen, de negatieve effecten van de concentratie van allochtonen op hun integratie tegen te gaan en de gevoelens van verloedering en onveiligheid te verminderen is het noodzakelijk dat oude woonwijken met een grootschalige en eenzijdig samengestelde woningvoorraad worden geherstructureerd en de openbare ruimte wordt aangepast. Die fysieke herstructurering moet ook bijdragen aan de verbetering van de leefbaarheid, ofwel de kwaliteit van het samen leven in wijken en buurten (sociaal-fysieke wijkaanpak). Bewoners moeten in een vroeg stadium worden betrokken bij de wijkaanpak.

VROM faciliteert, stimuleert (in brede allianties) en monitort de herstructurering van buurten en wijken.

Instrumenten

ISV

• Herijking van de overeengekomen prestaties middels stadsgesprekken met de G31-gemeenten in het kader van de in het GSB beleid afgesproken mid-term review;

• Stimuleren en monitoren (inhoudelijk en procesmatig) van de uitvoering van de meerjarenontwikkelingsprogramma’s GSB III/ISVII, 2005 t/m 2009. Inbreng resultaten in mid-term review GSB;

• Kennis en informatie overdracht onder meer in samenwerking met het Kennis, Expertise en Innovatiecentrum Stedelijke Vernieuwing (KEI);

• Uitvoering geven aan het Actieprogramma Ruimte en Cultuur door middel van de actie naoorlogse wijken.

Actieprogramma Herstructurering/56 wijken

• Monitoring van voortgang in de uitvoering. De Tweede Kamer wordt de 1e helft 2007 geïnformeerd over resultaten;

• Stimuleren van lokale partijen en interventie bij knelpunten (o.a. middels de inzet van VROM-impulsteams);

• Stimuleren en agenderen van knelpunten bij de Rijksoverheid;

• Kennisuitwisseling succesfactoren.

Sociaal-fysieke wijkaanpak

• Ontwikkelen gezamenlijke aanpak in samenwerking met gemeenten en onder meer corporaties om (gevoelens van) onveiligheid weg te nemen, en de leef- en woonkwaliteit van buurten en wijken te vergroten, naar het voorbeeld van de aanpak in Rotterdam;

• Uitvoering van het programma Wijken voor nieuwe vitale coalities, in samenwerking met betrokken departementen (in 2006 gestart in 13 pilotwijken);

• Burgers worden betrokken bij de sociaal-fysieke aanpak door actieve participatie in pilots en onderzoekstrajecten.

Bijzondere aandachtsgroepen

• Monitoren van de uitvoering van het Plan van aanpak maatschappelijke opvang dak- en thuislozen, van Kabinet en G4 (kamerstukken II, 2005–2006, 29 325, nr. 8);

• Verdere stimulering van corporaties om activiteiten te ontplooien op de onderste sporten van de woonladder, onder meer de 2e uitreiking van de Zilveren Woonladder;

• Monitoren van de huisvesting van studenten;

• Bijdragen aan Breed Initiatief Maatschappelijke Binding;

• Uitvoering VROM-deel Actieplan Operatie Jong.

Doelgroepen

• Alle burgers in oude stadswijken;

• Andere overheden, corporaties en marktpartijen.

Meetbare gegevens

• Toename middeldure en dure woningen (ten behoeve van midden en hoge inkomens) in bestaand stedelijk gebied in de G-31;

• Toename van de bijdrage van randgemeenten aan de huisvesting van lage inkomensgroepen;

• Verbeteren van de kwaliteit van de woning, de directe woonomgeving en de openbare ruimte, met name in oude stadswijken;

• Duurzaam en evenwichtig verbeteren van de leefkwaliteit, met name in oude stadswijken.

De ontwikkeling van bovenstaande indicatoren t.o.v. de situatie WBO 2002 wordt gemonitord met het 3 jaarlijkse WoON vanaf 2006. Door middel van de algemene onderzoekspublicatie daarover wordt de Tweede Kamer nader geïnformeerd over die ontwikkeling.

• adequate huisvesting van bijzondere aandachtsgroepen (in 2007 in G4 25% minder dak- en thuislozen dan de 10 250 in 2005);

• terugdringen aantal uithuiszettingen (in 2008 30% minder dan in 2004).

– De gegevens voor de 56 wijken zijn gebaseerd op 55 afgeronde prestatieafspraken van lokale partijen per 16 februari 2006. De afspraken kennen verschillende looptijden en zijn herleid tot gemiddelde jaarschijven.

2.2.4. Garanderen van de minimale bouwtechnische en gebruikstechnische kwaliteit van gebouwen en bevorderen van een hogere kwaliteit daarvan

Motivering

Om alle gebouwen aan minimale bouwtechnische eisen te laten voldoen, stelt VROM kaders en formuleert minimale prestaties (bouwregelgeving). Dit heeft tot doel bij bestaande gebouwen en bij nieuwbouw en verbetering van gebouwen de veiligheid, gezondheid en bruikbaarheid te waarborgen. Om aansluiting te houden bij technologische, maatschappelijk, bestuurlijke en politieke ontwikkelingen, stimuleert VROM bovenminimale kwaliteit en innovaties. Om CO₂-reductie te bewerkstelligen heeft VROM doelstellingen voor onder andere energiebesparing in de gebouwde omgeving.

Instrumenten

Garanderen van de minimale bouwtechnische en gebruikstechnische kwaliteit van gebouwen

1. Verbetering en vereenvoudiging bouwvergunningprocedures voor burgers en bedrijven door:

• Invoering en voorlichting wijziging Woningwet (handhavingsbeleidsplan);

• Voorbereiding indiening wetsvoorstel wijziging Woningwet bij de Tweede en Eerste Kamer in 2008: wettelijke basis voor het Gebruiksbesluit en verdere deregulering (Brieven Modernisering van de Bouwregelgeving,kamerstukken II, 2004–2005, 28 325 XI, nr. 17 en nr. 19; Meibrief: Voortgangsbrief stand van zaken bouwregelgeving: zomer 2006);

• Voorbereiding van de Certificering Preventieve toets Bouwbesluit-voorschriften per 2008;

• Uitvoering plan van aanpak «Transparantie kwaliteit van Woningen»;

• Helpdesk bouwregelgeving;

• Standpuntbepaling n.a.v. evaluatie Woningwet (evaluatie van o.a. het welstandstoezicht en verruiming van het vergunningsvrij bouwen);

2. Vaststellen minimale kwaliteit van woningen en overige gebouwen door:

• Voorbereiding wijziging Bouwbesluit 2003 in verband met deregulering en vereenvoudiging: eerste helft 2007 voor advies naar Raad van State en voorbereiden voorlichting inwerkingtreding per 2008. Deze wijziging beoogt een verdere deregulering van voorschriften woonwagens en celgebouwen, afstemming voorschriften brandveiligheid, arbeidsomstandigheden en aanscherping EPC-U;

• Aanscherping Energie Prestatie Coëfficiënt voor nieuwe utiliteitsgebouwen (EPC-U);

• Voorlichting en inwerkingtreding landelijke uniformering voorschriften brandveilig gebruik bouwwerken uit de bouwverordening in het Gebruiksbesluit. Hiermee wordt het aantal gebruiksvergunning-plichtige bouwwerken met 80% gereduceerd (vanaf 1-05-2007);

• NEN-normen afstemmen op regelgeving, en vereenvoudigen;

3. Implementatie Europese regelgeving:

• Uitvoering implementatie Europese Normen in Nederlandse regelgeving en implementatie Richtlijn Bouwproducten (CE-markering);

• Publicatie van het Besluit en de Regeling ter implementatie van de EPBD per 1–1-2007 (Kamerstukken II, brief 28 325, nr. 38 d.d. 20 april 2006). Om energiebesparing in gebouwde omgeving te stimuleren zal het ministerie van EZ in samenwerking met VROM medio 2008 «Witte Certificaten» introduceren waarmee energieleveranciers worden verplicht om energiebesparing bij hun klanten te bewerkstelligen. Dit instrument wordt gekoppeld aan het VROM-beleid (Energieprestatiecertificaat);

4. Bijdragen aan totstandkoming Omgevingsvergunning (zie artikel 10).

Verbeteren van de bouwtechnische kwaliteit van gebouwen en stimuleren van innovatie:

5. Verbetering (brand-)veiligheidsniveau van gebouwen door:

• Bijdrage update brandveiligheidsconcept cellen en celgebouwen;

• Standpuntbepaling naar aanleiding van resultaten Monitoring veiligheid gas en elektra;

6. Beperking CO₂-emissie in de sector gebouwde omgeving door:

• Uitvoering activiteiten ten behoeve van het programma Energiebewust Wonen en Werken (Kompas-programma 2007) (Evaluatie Klimaatbeleid, brief over het klimaatbeleid voor de gebouwde omgeving,kamerstukken II, 2004–2005, 28 240 XI, nr. 17);

• Uitvoering projecten Tijdelijke Regeling CO₂-reductie gebouwde omgeving; (Evaluatie klimaatbeleid, brief Tijdelijke regeling energiebesparing in de gebouwde omgeving (kamerstukken II, 2004–2005, 28 240 XI, nr. 33);

• Uitvoering 4e tender Energiebesparing Lagere Inkomens (TELI) (mede naar aanleiding van amendement Samsom);

• Uitvoering motie Spies: uitwerking en implementatie van de voorstellen die worden gedaan in de Tweede Kamer brief over energiebesparing in de gebouwde omgeving (2e helft 2006);

• Energietransitie: de activiteiten van het energietransitie-platform voor de gebouwde omgeving worden gevolgd en ondersteund.

7. Verhoging gezondheidsniveau in gebouwen:

• Uitvoering beleidsvoornemens naar aanleiding van resultaten onderzoek gezondheidskwaliteit van bepaalde delen van de woningvoorraad;

• Voorbereiding monitoring gezondheid woningen met een aangescherpte EPC (naar aanleiding van motie Vietsch);

8. Vermindering negatieve milieueffecten bij het bouwen en beheren van gebouwen:

• Uitvoeren resultaten praktijkproef bouwen en milieu;

• Uitvoering advies van Project Bewoners en (Duurzaam) Bouwen;

• Uitvoeren projecten VACpunt Wonen conform de meerjarenafspraak.

Doelgroepen

Het beleid richt zich op burgers, gemeenten en bedrijven. Gemeenten en bouwbedrijven moeten de regelgeving kunnen toepassen in de praktijk. Daarbij moeten gemeenten het tevens kunnen uitleggen aan de gebruikers (burger en professionele bouwers).

Meetbare gegevens

# Omdat er met emissieplafonds wordt gerekend en niet met reductiedoelstellingen is er niet een basiswaarde voorradig (is in de loop van de jaren nl. aangepast).

2.3. Overzicht beleidsonderzoeken

Artikel 3. Garanderen van keuzemogelijkheden en betaalbaarheid op de woningmarkt

3.1. Algemene beleidsdoelstelling

Omschrijving

Om te garanderen dat alle inkomensgroepen in goede en betaalbare woningen kunnen worden gehuisvest en voldoende keuzevrijheid hebben in de eigen woonsituatie beïnvloedt VROM de vraag en het aanbod op de woningmarkt.

Verantwoordelijkheid

De Minister van VROM is verantwoordelijk voor:

• Regelgeving ter bevordering van een evenwichtige verdeling van de woningvoorraad;

• Zorg voor voldoende betaalbare woningen;

• Betaalbaarheid van het wonen voor de lagere inkomensgroepen;

• Beleidsmatige vormgeving van het instrument huurtoeslag;

• De Staatssecretaris van Financiën is verantwoordelijk voor de uitvoering van de wet op de huurtoeslag, waaronder de bestrijding van misbruik en oneigenlijk gebruik.

Succesfactoren

Behalen van deze doelstelling hangt af van:

• Investeringen in de nieuwbouw (waaronder huurwoningen);

• Kwalitatief goede uitvoering van de Wet op de huurtoeslag;

• Implementatie van de modernisering van het huurbeleid in wet- en regelgeving per 1 januari 2007.

Meetbare gegevens

Behalen van deze doelstelling heeft als effecten dat:

• Gematigde huurontwikkeling voor zittende huurders, zie tabel 3.2;

• Het percentage woningtoewijzingen door sociale verhuurders aan huishoudens behorend tot de «aandachtsgroep» toeneemt, streefwaarde 2007: 90%, zie tabel 3.3;

• Meer lagere inkomens en starters de stap naar een koopwoning kunnen maken, zie tabel 3.5;

• Lagere inkomensgroepen zo veel mogelijk in betaalbare woningen wonen, zie tabel 3.6 en 3.7.

Grafiek 3.1. budgetflex in % per operationeel doel in het begrotingsjaar 2007

Operationeel doel:

1. Garanderen betaalbaarheid voldoende huurwoningen en evenwichtige verdeling hiervan (aanbodgericht)

2. Garanderen betaalbaarheid wonen voor lage inkomensgroepen (vraaggericht)

3. Overige programmabudgetten

Toelichting:

In 2007 zijn bij het operationeel doel «Garanderen van betaalbaarheid van het wonen voor lage inkomensgroepen (vraaggericht)» en «Overige programmabudgetten» bedragen van € 0,897 mln respectievelijk € 0,414 mln als «beleidsmatig gebonden» geoormerkt.

Bij operationeel doel 3.2 betreft het een voor de regeling «bevorderen eigen woningbezit (BEW)» gereserveerd subsidiebudget. In samenhang met BEW-plus wordt hiermee de beleidsdoelstelling «vergroten van de mogelijkheden van de huishoudens met een beperkt budget om een eigen huis te kopen» gerealiseerd. Daarnaast wordt met dit instrument voor de lagere inkomensgroepen de keuzevrijheid tussen huren en kopen vergroot.

Het bedrag ad € 0,414 mln betreft het gereserveerde budget voor onderzoek en kennisoverdracht op het terrein van modernisering huurbeleid, wet betaalbaarheidsheffing, huurtoeslag en BEW. Naast het monitoren van afgesproken beleidsprestaties en het uitdragen van beleidsvoornemens vindt er ook een nadere analyse plaats van de gevolgen van de modernisering van het huurbeleid op de huurtoeslag.

3.2. Operationele doelstellingen

3.2.1. Garanderen van de betaalbaarheid van voldoende huurwoningen en een evenwichtige verdeling hiervan (aanbodgericht)

Motivering

Om de betaalbaarheid van huurwoningen te garanderen voor alle huishoudens die door hun inkomenssituatie daar niet of onvoldoende zelf in kunnen voorzien en om een evenwichtige en rechtvaardige verdeling van schaarse huurwoningen te bewerkstelligen.

Instrumenten

Modernisering huurbeleid

De uitwerking van de modernisering van het huurbeleid heeft in 2005 en 2006 plaatsgevonden. De contouren, de nadere uitwerking en de implementatie zijn in 2004, 2005, 2006 in brieven aan de Tweede Kamer aangegeven. Deze zijn samengevat inkamerstukken II, 2005–2006, 27 926, nr. 91. Op 1 januari 2007 zullen de voorstellen in werking treden.

• Met ingang van januari 2007 wordt de marktwerking op de huurwoningmarkt geleidelijk vergroot en wordt de WOZ-waarde bepalend voor een nadere indeling van de huurwoningmarkt in drie segmenten: gereguleerd segment (ca. 75%), overgangssegment (ca. 20%) en geliberaliseerd segment (ca. 5%). Bij het vaststellen van de grenzen is rekening gehouden met de regionale verschillen. Het overgangssegment zal op termijn, na voldoende nieuwbouw productie, vervallen. Zittende huurders per 31/12/2006 blijven ook na 2010 beschermd;

• Het woningwaarderingsstelsel (WWS) wordt met ingang van 1 januari 2007 aangepast. Woonvorm, woonomgeving en eventuele hinderlijke situaties komen te vervallen. In plaats daarvan wordt de WOZ waarde voor ca. 20% bepalend voor de maximale huurprijs. De resterende 80% van de maximale huurprijs blijft gebaseerd op de overige punten uit het huidige stelsel;

• De differentiatiemogelijkheden binnen de huurverhogingspercentages zullen geleidelijk worden verruimd. Ook dit is weer gekoppeld aan het niveau van de nieuwbouwproductie.

Herziene Huisvestingswet

• In 2007 wordt de herziene Huisvestingswet opgesteld. Deze treedt in 2008 in werking. Hier zal de aanpassing van de Huisvestingswet per 1 mei 2005 onderdeel van gaan uitmaken (kamerstukken II, 2004–2005, 29 624 XI, nr. 1).

Passend wonen

• In de in 2006 uitgebrachte visie op de woningmarkt is het bevorderen van passend wonen een belangrijk thema. Passend wonen betekent dat mensen die zich dat kunnen veroorloven de markthuur van een woning betalen. In 2007 worden de voorstellen uit de visie op dit terrein verder onderzocht en samen met de partners op de woningmarkt uitgewerkt;

• Dit geldt tevens voor het bevorderen van transparantie op de woningmarkt. Mogelijkheden voor een huurmakelaar, een wooncoach voor ouderen en landelijk transparante aanbodinformatie zullen worden onderzocht;

• Nader onderzoek naar de invloed van de overdrachtsbelasting op de doorstroming.

Huurgeschillenbeslechting

• Afhandelen van huurgeschillen met behandeltermijnen als genoemd in de tabel 3.4;

• Verdere uitvoering geven aan de wijziging van de organisatie van de huurgeschillenbeslechting om te komen tot een ZBO, onder andere door het opstellen van wetgeving hiervoor. In het voorjaar van 2007 zal de Kamer hierover worden geïnformeerd.

Doelgroepen

• Huishoudens behorend tot de aandachtsgroep (inkomens tot € 33 000);

• Zittende huurders in het overgangs- en het te liberaliseren segment;

• Vergunninghouders die van woonruimte dienen te worden voorzien;

• Huurders en verhuurders die het met elkaar oneens zijn over de prijs/kwaliteitsverhouding van woonruimte.

Meetbare gegevens

• Gemiddelde jaarlijkse huurstijging, onderscheiden naar sociale en overige verhuurders en de verschillende huurregimes die gelden voor de voorraad;

• Aantallen nieuwbouwwoningen, gekoppeld aan het tempo van de modernisering van het huurbeleid (zie artikel 2, tabel 2.2).

¹ afhankelijk van de nieuwbouwproductie van corporaties

² indeling in gereguleerd-, overgangs- en geliberaliseerd segment gaat in per 1 januari 2007

³ geldt ook voor zittende huurders die in geliberaliseerd segment terechtkomen

⁴ de additionele huurstijging per 1-1-2007 is nominaal

Bron: Toezichtsverslagen VROM-inspectie

De daling van het aantal huurverhogingsuitspraken wordt veroorzaakt door een wijziging in de rappelprocedure. De zaken die hierdoor wegvallen waren vrijwel altijd af te handelen in een verkorte procedure. Dit verklaart het hoge realisatiepercentage in 2005, en verklaart tevens de raming van 80% voor 2007.

De voorgenomen wijzigingen in het huurbeleid kunnen een bijstelling van het aantal uitspraken en van de behandeltermijnen tot gevolg hebben.

Planning

• De beleidsvoorstellen van de modernisering van het huurbeleid (huurwetgeving) met betrekking tot het gebruik van de WOZ-waarde ten behoeve van overgangs- en geliberaliseerd segment, alsmede de implementatie van de WOZ-waarde in het woningwaarderingsstelsel (WWS) zullen per 1/1/2007 in werking treden. De gefaseerde ruimte in de huurverhoging wordt gecontinueerd;

• In 2008 en 2010 zal worden bezien of is voldaan aan de woningproductie conform de woningbouwafspraken (zie artikel 2.2.1), waaraan beëindiging van het overgangssegment voor nieuwe huurders is gekoppeld. De hoogte van de huurstijgingen van het huurprijsplafond zijn daarvan afhankelijk gesteld.

3.2.2. Garanderen van de betaalbaarheid van het wonen voor lage inkomensgroepen (vraaggericht)

Motivering

• Om de betaalbaarheid van het zelfstandig wonen voor alle bevolkingsgroepen te garanderen en het effect van stijgende woonlasten voor specifieke groepen te beperken;

• Om het voor huishoudens met een beperkt budget toch mogelijk te maken een eigen woning te kopen.

Instrumenten

Aanpassingen Wet op de huurtoeslag

• In 2007 wordt een begin gemaakt met maatregelen om over te gaan van de basis-/normhuurtabellen naar een traploze formule voor de berekening van de eigen bijdrage (basishuur). Dit levert een bijdrage aan het voorkomen van «pieken» in de marginale druk als men door een (soms zelfs geringe) stijging van het inkomen een klasse in de tabel opschuift. De marginale druk blijft hierdoor voor het overgrote deel van de huishoudens onder de 45%;

• Met ingang van 2007 wordt de Wet op de huurtoeslag aangepast om zo ook toeslagen te kunnen verstrekken aan bewoners van waterwoningen;

• Eveneens zullen met ingang van 2007 de voorwaarden voor het toestaan van huurgrensoverschrijding voor gehandicapte jongeren worden versoepeld;

• In verband met de veranderingen door de modernisering huurbeleid zal het begrip «verwachte gemiddelde huurprijswijziging» in de Wet op de huurtoeslag per 1 juli 2007 worden ingeperkt tot de huurprijsontwikkeling die geldt voor het gereguleerde segment. Het percentage van de huurprijsontwikkeling speelt een rol bij de indexering van de huurtoeslagparameters.

Wet betaalbaarheidsheffing huurwoningen

• Verhuurders leveren een bijdrage aan de betaalbaarheid van het wonen voor de lagere inkomens. De wet treedt in 2006 in werking.

Huurprijstoetsingen op verzoek van de belastingdienst

• Onderdeel van het M&O-beleid is dat de voorzitters van de Huurcommissie op verzoek van de Belastingdienst de redelijkheid van de huurprijs toetsen. In 2007 wordt uitgegaan van een instroom van 14 000 van dergelijke verzoeken en van een gelijk aantal uit te voeren toetsen. De voorgenomen wijzigingen in het huurbeleid kunnen een bijstelling van het aantal toetsingen tot gevolg hebben.

Nationale hypotheekgarantie (NHG)

• Actualiseren en stroomlijnen van normen en voorwaarden;

• Verhogen van de kostengrens per 1 januari 2007 naar € 260 000.

Beperken onderhoudsrisico’s

• Een verdiepend onderzoek verrichten naar de condities waaronder Verenigingen van Eigenaren (VvE’s) goed en minder goed functioneren in bepaalde gemeenten en/of segmenten van de appartementenmarkt.

Bevordering eigen woningbezit

• Verruiming van de inkomens- en koopsomgrenzen van de Wet bevordering eigen woningbezit (BEW) per 1 januari 2007;

• Verstrekken van bijdragen voor startersleningen uit het fonds dat is ondergebracht bij het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse gemeenten (SVn) ter ondersteuning van locaal maatwerk door gemeenten;

• Het uitdragen van «good-practices» van verkoopvormen en een of meer model-verkoopcontracten ontwikkelen voor de verkoop onder redelijke voorwaarden.

Wet betaalbaarheidsheffing

• Het tarief voor 2007 zal in januari 2007 worden vastgesteld en gepubliceerd.

Doelgroepen

• Huishoudens met lagere inkomens;

• Starters op de woningmarkt.

Meetbare gegevens

Betaalbaarheid voor de doelgroep garanderen (huurtoeslag)

• Netto-huurquote en NINKI («netto inkomen na kale huurlastenindex») ter bepaling van het effect van de huurtoeslag op de betaalbaarheid van het huren (zie onder kengetallen);

• Huurtoeslagdruk: indicator voor de marginale druk;

• NHG-garanties;

• Aandeel eigen woningbezit;

• BEW-toekenningen en startersbijdragen.

Bron: Syswov; waarborgfonds Eigen woningen, jaarverslag werking wet op de Huurtoeslag en de wet BEW

Planning

Wet op de huurtoeslag

• Wetswijzigingen aangaande de huurtoeslag voor bewoners van waterwoningen, versoepeling voorwaarden voor huurgrensoverschrijding gehandicapte jongeren en enkele andere technische wijzigingen zullen volgens planning per 1 januari 2007 ingaan;

• De aanpassing van het in deze wet gehanteerde begrip «verwachte gemiddelde huurprijswijziging» dient per 1 juli 2007 in te gaan;

• De vervanging van de huidige huurtoeslagtabellen door een formule zal naar verwachting per 1 januari 2008 zijn beslag krijgen. Het wetsvoorstel terzake wordt uiterlijk begin 2007 ingediend.

Toelichting en kengetallen operationele doelstelling 2

Met behulp van de ontwikkeling van de waarden van de prestatie-indicatoren netto-huurquote en NINKI («netto inkomen na kale woonlasten»-index) wordt het effect van de huurtoeslag op de betaalbaarheid van het huren voor de huishoudens met lage inkomens zichtbaar gemaakt. De netto-huurquote geeft aan welk deel van het netto inkomen wordt besteed aan netto huurlasten (huur minus huurtoeslag). De NINKI geeft de ontwikkeling weer van het aantal euro’s in de portemonnee na aftrek van de netto huurlasten.

Bron: Huursubsidiewet, Microtax verschillende versies (CPB), Ministerie SZW

Bron: Huursubsidiewet, Microtax verschillende versies (CPB), Ministerie SZW

De netto huurquote laat in 2007 bij alle in de tabel opgenomen cases een geringe stijging zien. De netto huurlasten als aandeel in het netto inkomen zullen iets toenemen. De toename van de netto huurlasten is naar verwachting, vergeleken met andere jaren (behalve 2006 waar sprake is van een beleidswijziging in het kader van de overgang naar de AWIR), niet uitzonderlijk (gemiddeld ca. € 90).

De NINKI laat voor alle cases een verbetering zien. De verwachte stijging van het netto inkomen in 2007 (gemiddeld + ca. € 275) is groter dan de verwachte stijging van de huurlasten (gemiddeld + ca. € 135).

Armoedeval

De huurtoeslag is een inkomensafhankelijke subsidie. Als het inkomen stijgt, neemt de subsidie af. De huurtoeslagdruk laat zien welk deel van de netto-inkomensverbetering teniet wordt gedaan door verlies aan huurtoeslag als gevolg van de netto-inkomensverbetering. Voor een aantal standaardcases wordt in tabel 3.8 de huursubsidiedruk gepresenteerd.

Bron: Huursubsidiewet, Microtax verschillende versies (CPB), Ministerie SZW

Voor de overgang van een alleenstaande zonder kind van bijstand naar werken tegen een inkomen van 130% van het wettelijk minimumloon (130% WML, de tweede case in de tabel) wordt voor 2007 een daling van de huurtoeslagdruk van 0,8% verwacht (49,4% in 2006 tegen 48,6% in 2007). Dit is met name toe te schrijven aan een relatieve sterke stijging van het netto inkomen voor 130% WML.

Bij deze case en de andere twee cases, waarbij sprake is van daling van de huurtoeslagdruk, speelt bij de verwachte daling ook de wijze waarop invulling is gegeven aan de taakstelling voor de huurtoeslag uit het Hoofdlijnenakkoord een rol.

Voor de overgang van een meerpersoons huishouden met kinderen van bijstand naar 100% WML geldt een huurtoeslagdruk van 0%. De toename van het inkomen is niet van invloed op de hoogte van de toeslag. Het huishouden behoudt bij verbetering van de inkomenspositie de maximale huurtoeslag.

3.3. Overzicht beleidsonderzoeken

Bij de evaluaties wordt naast de inzet van de gebruikelijke evaluatie instrumenten ook zoveel mogelijk gebruik gemaakt van burgerparticipatie.

Artikel 4. Optimaliseren van de ruimtelijke afweging

4.1. Algemene beleidsdoelstelling

4.1.1. De ruimtelijke afweging organiseren door het beheren en ontwikkelen van het ruimtelijk instrumentarium

Omschrijving

De ruimtelijke afwegingsprocessen worden zo ingericht en onderhouden dat in Nederland de economische, ecologische en sociaal-culturele waarden van de ruimte worden versterkt en duurzaam ontwikkeld.

Zie ook de Nota Ruimte deel 4 Tekst na parlementaire behandeling, kamerstukken II, 2004–2005, 29 435 XI, nr. 153, De uitvoeringsagenda Nota Ruimte,kamerstukken II, 2003–2004, 29 435 XI, nr. 3 en de tegelijk met de begroting uit te komen Uitvoeringsagenda 2006.

Verantwoordelijkheid

De Minister van VROM is verantwoordelijk voor:

• Het stellen van nationale kaders en regels en het doorvertalen van relevante Europese beleidskaders;

• Beïnvloeden van de ruimtelijke impact van de Europese regelgeving;

• De coördinatie van de uitvoering van het ruimtelijk beleid;

• Doorwerking van het rijksbeleid in decentraal beleid;

• Afstemming van het Nederlandse ruimtelijk beleid op dat van de buurlanden.

Succesfactoren

Het behalen van deze doelstelling hangt af van de mate waarin andere overheden in staat zijn hun ruimtelijke afweging op een ordentelijke manier te maken. Het nationaal ruimtelijk beleid en de Europese relevante kaders zijn hierbij afgestemd.

Meetbare gegevens

Het behalen van deze doelstelling heeft als effect dat ruimtelijke afwegingen integraal en gecoördineerd plaatsvinden, zowel verticaal (tussen bestuurslagen) als horizontaal (tussen departementen).

De sturingsfilosofie wordt regelmatig geëvalueerd, waarbij ook gekeken wordt of gemeenten en provincies voldoende geïnstrumenteerd zijn om uitvoering te geven aan de Nota Ruimte.

Grafiek 4.1. budgetflex in % per operationeel doel in het begrotingsjaar 2007

Toelichting:

De juridische verplichting bestaat in hoofdzaak uit een aangegane verplichting voor het FES project Habiforum van 90,3 mln in 2003. Daarnaast worden dit jaar alle verplichtingen aangegaan voor de WKPB (Wet Kenbaarheid Publiekrechterlijke Beperkingen). Een deel daarvan komt in 2006 tot betaling.

4.2. Operationele doelstelling

4.2.1. Ruimtelijk instrumentarium ontwikkelen en beheren

Motivering

• Om ruimtelijk relevante wet- en regelgeving te onderhouden;

• Om ruimtelijke afwegingsprocessen te coördineren en optimaliseren;

• Om decentrale overheden in staat te stellen hun ruimtelijke beleid uit te voeren;

• Om het Nederlandse belang in te brengen in Europese kaders die van invloed zijn op de ruimtelijke afweging.

Instrumenten

De belangrijkste zijn:

Wet -en regelgeving

a. Herziening Wet op de Ruimtelijke Ordening (WRO)

b. Wet grondexploitatie

c. Wet voorkeursrecht gemeenten

Kaderstelling

d. Streekplannen

Financieel

e. Subsidie Interdepartementale Commissie Economische Structuurversterking/Kennisinfrastructuur (ICES/KIS);

Bestuurlijk

f. Programma-aanpak (zie ook Programma-aanpak Nota Ruimte, kamerstukken II, 2004–2005, 29 435 XI, nr. 16.)

g. Gemeenschappelijk ontwikkelingsbedrijf

Communicatie

h. Digitale Uitwisseling in Ruimtelijke Processen (DURP)

i. Agenda gebiedsontwikkeling

De doelstelling en instrumenten zijn gericht op het proces. VROM heeft hier een systeemverantwoordelijkheid. Het gaat daarbij om het bereiken van een goed ruimtelijk systeem door middel van samenhangende besluitvorming.

ad a. Het invoeren van de WRO.

Het verrichten van begeleiding t.b.v. de WRO.

Invoeringswet WRO: het in werking laten treden van het besluit op de ruimtelijke ordening.

ad b. Het opstellen van wetgeving voor kostenverhaal en kwaliteitseisen bij locatieontwikkeling.

ad c. Het vereenvoudigen van de wetgeving grondverwerving door gemeenten en het toekennen van bevoegdheden aan provincie en Rijk.

ad d. Het beoordelen van streekplannen.

ad e. Het verkrijgen van voldoende wetenschappelijke output in het kader van vernieuwend ruimtegebruik. Het opzetten van uitvoeringsgerichte proeftuinen.

ad f. Het coördineren van de programma-aanpak «over-all», d.w.z. zorgdragen dat het tot uitvoering komt van complexe projecten in de Ruimtelijke Hoofdstructuur die zijn opgenomen in de programma’s Nota Ruimte.

Het doen van een voorzet voor de nieuwe kabinetsperiode m.b.t. het instrument programma-aanpak.

ad g. Het sneller, beter of goedkoper realiseren van rijksdoelen in concreet benoemde gebiedsontwikkelingsprojecten. Een professioneel en ontwikkelingsgericht optreden van het Rijk en inbreng van rijksbelangen in gebiedsontwikkelingen.

ad h. Het bouwen van een DURP portaal waarin digitale ruimtelijke plannen beschikbaar worden gesteld.

ad i. Het verankeren van het gedachtegoed gebiedsontwikkeling op lange termijn.

Doelgroepen

Gemeenten, provincies, andere departementen, marktpartijen, maatschappelijke organisaties.

Meetbare gegevens

4.3 Overzicht beleidsonderzoeken

* Dit betreft een tweejaarlijkse rapportage over de mate van doelbereiking Nota Ruimte

Artikel 5. Gebiedsontwikkeling en realisatie Nationale Ruimtelijke Hoofdstructuur

5.1. Algemene beleidsdoelstelling

5.1.1. Gebiedsontwikkeling stimuleren en de Nationale Ruimtelijke Hoofdstructuur realiseren

Omschrijving

Om de internationale concurrentiepositie te versterken, om krachtige steden en vitaal platteland te bevorderen en om (inter)nationale ruimtelijke waarden te borgen en ontwikkelen.

Zie ook de Nota Ruimte deel 4 Tekst na parlementaire behandeling, kamerstukken II, 2004–2005, 29 435 XI, nr. 153, de Uitvoeringsagenda Nota Ruimte, kamerstukken II, 2003–2004, 29 435 XI, nr. 3 en de tegelijk met de begroting uit te komen Uitvoeringsagenda 2006.

Verantwoordelijkheid

De Minister van VROM is verantwoordelijk voor de ruimtelijke aspecten van de uitvoering van het rijksbeleid m.b.t.:

• Verstedelijking, stedelijke netwerken en centrumvorming (Nieuwe Sleutel Projecten);

• Landschappelijke ontwikkeling (o.a. nationale landschappen en rijksbufferzones);

• Rivieren, grote wateren en kust;

• Rijksinfrastructuur.

Succesfactoren

Het behalen van deze doelstelling hangt af van de mate waarin de lagere overheden in staat zijn te komen tot gedragen uitvoeringsplannen.

Meetbare gegevens

Het behalen van de Ruimtelijke Hoofdstructuur Nationale doelstelling heeft als effect dat de nationale stedelijke netwerken, rijksbufferzones, en nationale landschappen als onderdelen van de nationale Ruimtelijke Hoofdstructuur worden gerealiseerd.

Het behalen van de doelstelling gebiedsontwikkeling heeft als effect dat voorgenomen gebiedsontwikkelingsprojecten tot concrete uitvoering komen.

Grafiek 5.1. budgetflex in % per operationeel doel in het begrotingsjaar 2007

Operationeel doel:

1. Stedelijke gebieden van nationaal belang verder ontwikkelen

2. Landelijke gebieden van nationaal belang verder ontwikkelen

Toelichting:

Bij «Stedelijke gebieden van nationaal belang verder ontwikkelen» bestaat de juridische verplichting in hoofdzaak uit € 32 mln voor FES projecten BIRK (Budget Investeringen Ruimtlijke Kwaliteit) en 180 mln voor de FES Nieuwe sleutelprojecten. Daarnaast zijn de kasreserveringen voor «Overige instrumenten stedelijk gebied» en Interreg volledig verplicht. Bij «Landelijke gebieden van nationaal belang verder ontwikkelen» is € 15 mln bestuurlijk verplicht. Het betreft € 11 mln voor bufferzones dat is toegezegd aan de provincies in het kader van ILG en € 2,5 mln Belvedere dat in het kader van bestuurlijke afspraken jaarlijks wordt overgeboekt naar het ministerie van OCW.

5.2. Operationele doelstelling

5.2.1. Stedelijke gebieden van nationaal belang verder ontwikkelen

Motivering

• Om de leefbaarheid in de steden en de sociaal economische positie van steden te verbeteren;

• Om de kracht en diversiteit van de belangrijkste economische kerngebieden te versterken;

• Om bereikbare en toegankelijke recreatievoorzieningen in en rond steden te realiseren;

• Om nationale stedelijke netwerken te versterken.

Instrumenten

Financieel

a. Subsidies Nieuwe Sleutelprojecten (NSP)

Het ontwikkelen en versterken van 6 centra in nationale stedelijke netwerken.

b. Subsidie Budget Investeringen Ruimtelijke Kwaliteit (BIRK)

Het ontwikkelen en versterken van 6 centra in nationale stedelijke netwerken met accent op kwaliteitsaspecten.

Bestuurlijk

c. Programma Zuidvleugel

Versterking van het ruimtelijk-economisch profiel van de Zuidvleugel.

d. Strategische agenda Randstad

Het opstellen van een redenering/visie op de lange termijn ontwikkelingen (2040) van de Randstad (people, planet, profit) en de bijbehorende investeringen.

e. Nationale stedelijke netwerken

Het gericht ondersteunen door het Rijk van de nationale stedelijke netwerken en stedelijke centra.

f. Kabinetsstandpunt Schiphol

Het uitvoeren van het actieprogramma uit het kabinetsstandpunt.

Doelgroepen

Andere departementen, provincies, gemeenten en bedrijfsleven.

Meetbare gegevens

5.2.2. Landelijke gebieden van nationaal belang verder ontwikkelen

Motivering

• Om bijzondere landschappelijke en cultuurhistorische waarden te borgen en ontwikkelen;

• Om natuurwaarden te borgen en ontwikkelen;

• Om bereikbare en toegankelijke recreatievoorzieningen in en rond te steden te versterken;

• Om variatie tussen stad en land te versterken.

Instrumenten

Wet- en regelgeving

a. Wet grondexploitatie;

Financieel:

b. Budget Investeringen Ruimtelijke Kwaliteit (BIRK);

c. Belvedere;

d. Bufferzones;

Kaderstelling

e. Permanente bewoning recreatiewoningen.

ad a. Het behouden en versterken van de balans tussen rood en groen/blauw.

ad b. Het laten aansluiten van samenhangende oplossingen voor functiecombinaties met water.

Het versterken van ecologische waarden.

Het laten toenemen van recreatiemogelijkheden voor stedelingen bij de structuurdragers in het gebied, zodanig dat gebiedseigen kenmerken worden behouden en deze meer identiteit worden gegeven.

ad c. Het versterken van bijzondere landschappelijke kwaliteit.

ad d. Het versterken van de recreatieve functie van bufferzones door het aankopen van gronden.

ad e. Het tegengaan van oneigenlijk gebruik van recreatiewoningen.

Doelgroepen

Andere departementen, provincies, gemeenten en bedrijfsleven

Meetbare gegevens

5.3. Overzicht beleidsonderzoeken

* Dit betreft een tweejaarlijkse rapportage over de mate van doelbereiking Nota Ruimte

Artikel 6. Beperken van klimaatverandering en grootschalige luchtverontreiniging

6.1. Algemene beleidsdoelstelling

6.1.1. Klimaatverandering door menselijke beïnvloeding tegengaan net als verzuring van het milieu en de aantasting van de gezondheid door luchtverontreiniging, door emissies door de industrie, de landbouw, het verkeer, de binnenvaart, de gebouwde omgeving en de consumenten te beperken

Omschrijving

Om een duurzame samenleving te bereiken, waarin mens en natuur minder nadelige (gezondheids)effecten ondervinden van temperatuurstijging en van de uitstoot van schadelijke stoffen.

De overheid geeft het noodzakelijke wettelijke stelsel vorm, voert onderhandelingen over internationale verplichtingen in EU of andere internationale kaders en faciliteert, ook in financiële zin, de uitvoering van het beleid. VROM zet hierbij in op samenwerking in mondiaal en Europees kader en stimuleert dat milieubelangen meegenomen worden in de besluitvorming door overheden, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties.

Verantwoordelijkheid

De Minister van VROM is direct verantwoordelijk voor het vormgeven van wettelijke kaders en het voldoen aan internationale verplichtingen. De Minister van VROM is indirect verantwoordelijk voor de uitvoering van het beleid als het gaat om aan de overheid gelieerde uitvoeringsinstanties.

Succesfactoren

Het behalen van deze doelstelling hangt af van:

• Voldoende medestanders in de internationale onderhandelingen over (middel)lange termijndoelen;

• Technische haalbaarheid van internationaal vastgestelde emissiereducties en plafonds;

• De mate waarin Nederland in staat is om met de andere lidstaten afstemming van Europese richtlijnen te bewerkstelligen.

Meetbare gegevens

Het algemene effect van dit doel is dat klimaatverandering door menselijke beïnvloeding en aantasting van mens en milieu door luchtverontreiniging wordt tegengegaan en dat er minder schadelijke stoffen worden uitgestoten. Concrete effectgegevens zijn opgenomen bij de operationele doelen.

Grafiek 6.1. budgetflex in % per operationeel doel in het begrotingsjaar 2007

Operationeel doel:

1. Realisatie Kyoto klimaatverplichtingen

2. Beperken klimaatverandering door post-Kyoto afspraken

3. Beperken aantasting van de ozonlaag

4. Beperken van verzuring en grootschalige luchtverontreiniging

Toelichting

Bij het operationeel doel «Beperken klimaatverandering door post-Kyoto afspraken» zitten de bestuurlijk gebonden bedragen met name in de uitvoeringssfeer, bijvoorbeeld in het kader van het project intensivering ondersteuning bevoegd gezag in zijn streven naar vermindering van de uitstoot van broeikasgassen. Bij het operationeel doel «Beperken van verzuring en grootschalige luchtverontreiniging» zitten de bestuurlijk gebonden uitgaven deels in de uitvoeringssfeer, bijvoorbeeld kosten die gepaard gaan met het uitvoeren van regelingen, deels in contributies ten behoeve van internationale organisaties.

6.2. Operationele doelstellingen

6.2.1. Realisatie Kyoto-klimaatverplichtingen

Motivering

Om klimaatverandering door menselijke beïnvloeding tegen te gaan.

Instrumenten

• Maken van een jaarlijkse tussentijdse afweging waarmee de voortgang van het klimaatbeleid wordt bewaakt. De Tweede Kamer zal via een brief over de resultaten van deze afweging worden geïnformeerd;

• Opstellen van een beleidsbrief van VROM en EZ aan de Tweede Kamer over instrumentering en aanverwante zaken rond schoon fossiel en CO₂-opslag;

• Reparatie van nationale wet- en regelgeving inzake emissiehandel;

• Nationale evaluatie van emissiehandel en opstellen van een beleidsbrief. Start met implementatie van verbeteringen en met de voorbereiding van het ZBO-schap van de Nederlandse Emissieautoriteit (NEa), als daartoe besloten wordt naar aanleiding van de evaluatie;

• Nu de totale reductiedoelstelling bij het Clean Development Mechanism (CDM) is afgedekt met raamcontracten en Memoranda of Understanding (MoU) met China en Indonesië, worden in 2007 m.n. de laatste koopcontracten getekend en gaan de daadwerkelijke leveringen plaatsvinden van de voor 2007 gecontracteerde emissiereducties.

NB: bepaalde maatregelen die genomen worden ter uitvoering van de Beleidsnota Verkeersemissies en die genoemd worden bij operationeel doel 8.2.4 – Bevorderen van duurzame mobiliteit (zie aldaar), dragen tevens bij aan het realiseren van de Kyoto-klimaatverplichtingen.

Meetbare gegevens

In de periode 2008–2012 moet de emissie van de broeikasgassen CO₂, CH₄, N₂O, HFK’s, PFK’s en SF6 met 6% worden gereduceerd ten opzichte van het basisjaar 1990 (voor HFK’s, PFK’s en SF6 is dat 1995). Dit betekent een maximaal toegestaan emissieniveau van 202 Mton CO₂-equivalenten per jaar in de periode 2008–2012. Om dit niveau te bereiken heeft Nederland ervoor gekozen de nationale emissies te beperken tot gemiddeld 222 Mton, en daarnaast gemiddeld 20 Mton per jaar buiten Nederland te reduceren door middel van Joint Implementation (JI) en het Clean Development Mechanism (CDM).

Begin 2004 is de binnenlandse taakstelling «vertaald» naar streefwaarden voor de departementen. Hiermee is transparant geworden welke inspanning per sector/doelgroep wordt gevraagd. In de Evaluatienota Klimaatbeleid 2005 en in de brief aan de Tweede Kamer over de nadere integrale afweging klimaatbeleid van 21 april 2006, kamerstukken II,2005–2006, 28 240, nr. 43, zijn deze streefwaarden op grond van rekenkundige aanpassingen in het kader van het National Inventory Report 2005 bijgesteld.

De nieuwe streefwaarden zijn nu als volgt:

* Bij toename van het areaal glastuinbouw tot 11 500 hectare of meer, wordt de CO₂-streefwaarde voor de landbouw verhoogd van 7,6 Mton tot maximaal 8,2 Mton.

6.2.2. Beperken klimaatverandering door post-Kyoto afspraken

Motivering

Om klimaatverandering door menselijke beïnvloeding tegen te gaan.

Instrumenten

• Verschijnen van het kabinetsstandpunt naar aanleiding van een interdepartementaal beleidsonderzoek ten behoeve van post-Kyoto klimaatbeleid. De opvattingen van burgers zullen hierbij worden gepeild;

• Inzetten in internationale fora op het in samenhang realiseren van de ambities voor klimaat, energievoorzieningszekerheid, luchtkwaliteit en concurrentie.

Meetbare gegevens

Vertrekpunt voor het «post-Kyoto beleid» zijn de maximale emissieniveaus die gerealiseerd moeten zijn in de Kyoto-periode 2008–2012. Het nagestreefde doel is de klimaatverandering te beperken tot een maximale temperatuurstijging van 2°C ten opzichte van de periode voor de industriële revolutie (1870). Dat betekent dat wordt gestreefd naar beleid van ontwikkelde landen gericht op emissiereducties in ordegrootte van 15–30% in 2020 en 60–80% in 2050 ten opzichte van 1990/1995. Behalen van de doelstelling is mede afhankelijk van het meedoen van belangrijke emitterende landen als India, China en Brazilië en het op gang komen van wereldwijde emissiehandel.

6.2.3. Beperken aantasting van de ozonlaag

Motivering

Om gezondheidsproblemen, met name huidkanker en oogproblemen, te voorkomen. Er is een nauwe relatie tussen aantasting van de ozonlaag en klimaatverandering door menselijke beïnvloeding.

Instrumenten

Jaarlijkse voortgangsrapportage aan de Europese Commissie.

Meetbare gegevens

Uitgangspunt van het beleid is het streven naar de terugkeer van de concentraties van ozonlaagafbrekende stoffen op het niveau van vóór het «gat in de ozonlaag» (1980–1990, de basiswaarde). Onder het Montreal Protocol zijn derhalve afspraken gemaakt over de afbouw van de productie en de consumptie van deze stoffen, waarbij voor iedere stof afzonderlijke tijdpaden voor de uiteindelijke uitfasering zijn uitgezet. Via aanpassingen van het protocol zijn deze afspraken steeds strenger gemaakt. De reductieschema’s voor ontwikkelde landen zijn strenger dan voor ontwikkelingslanden.

Ieder jaar wordt aan de Europese Commissie gerapporteerd over de productie- en consumptiecijfers van ozonlaagafbrekende stoffen (in volume en aantastingseffect). De Commissie dient deze gegevens namens de gehele EU in bij UNEP. Deze cijfers worden jaarlijks door het Ozon Secretariaat verwerkt in de «ODS Production and Consumption Figures» en geven weer of partijen voldoen aan de afgesproken reductiemaatregelen onder het Montreal Protocol. De cijfers zijn openbaar en dienen ook als input voor de controle door het nalevingscomité.

Daarnaast geeft Nederland in andere rapportages aan de Europese Commissie weer hoe zij de Verordening uitvoert (onder andere het gebruik, beperking van emissies, inspecties op de uitvoering door bedrijven en de ontwikkeling van alternatieven). Onvoldoende uitvoering leidt tot ingebrekestelling met de gebruikelijke sancties.

De effecten van het beleid zijn met name af te leiden uit de concentraties ozonlaag-aantastende stoffen in de stratosfeer en de diameter van het gat (gemeten over enkele jaren). Eind 2006 wordt de analyse van het Scientific Assessment Panel onder het Montreal Protocol verwacht. Het vorige Assessment Report is in 2003 uitgebracht. Conclusies destijds waren dat de concentraties chloor in de stratosfeer afnamen en dat het Montreal Protocol derhalve effectief leek. Enig herstel werd rond het midden van deze eeuw verwacht, alhoewel klimaatverandering en broeikasgassen dit herstel kunnen vertragen. Daarnaast geven de door partijen gerapporteerde productie en consumptiecijfers inzicht in de uitfasering van deze stoffen. Meest recente uitgave is «Production and Consumption of ODS under the Montreal Protocol, 1986–2004».

6.2.4. Beperking verzuring en grootschalige luchtverontreiniging

Motivering

Om verzuring en andere aantasting van mens en milieu door luchtverontreiniging te beperken en door emissies door de industrie, de landbouw, het verkeer, de gebouwde omgeving en de consumenten te reduceren. Uit het in 2005 verschenen Nationaal Luchtkwaliteitsplan blijkt dat Nederland voor met name fijn stof en NO₂ de gestelde normen niet zal kunnen realiseren. Het is daarom noodzakelijk enerzijds een aanvullend luchtkwaliteitspakket te formuleren en anderzijds met de EC overleg te plegen over mogelijkheden tot aanpassing of uitstel van de EU-regelgeving. In een voorstel tot een samenvoegingsrichtlijn voor de drie dochterrichtlijnen zal de Commissie hierop terugkomen. Naar verwachting kan Nederland met de EU-herziening Dochterrichtlijn Lucht de normen voor fijn stof (2005) en NO₂ (2010), op lokale overschrijdingen na, wel realiseren. Hiervoor is wel het aanvullend beleid van het Prinsjesdag-pakket nodig en meer ruimte binnen het EU-beleid. Over dit laatste wordt in oktober 2006 besluitvorming verwacht.

Bij de onderdelen 8.2.2. en 8.2.4 is de aanpak opgenomen met betrekking tot de verbetering van lokale luchtkwaliteit respectievelijk het bevorderen van duurzame mobiliteit.

Instrumenten

• Een goede Nederlandse inzet in de onderhandelingen over de nieuwe NEC-richtlijn (in 2007/2008) met emissieplafonds voor 2020, als vervolg op de EU-evaluatie in 2006. De onderhandelingsinzet komt interdepartementaal tot stand;

• Afspraken maken met betrokken sectoren over de realisatie van de NEC-plafonds;

• Aanbieden (begin 2007) van het Luchtkwaliteitsplan 2006 (het bestrijdingsplan zoals voorgeschreven door de EU) aan de Tweede Kamer. Dit plan geeft aan hoe de overschrijdingen in 2006 van de luchtkwaliteit aangepakt worden.

Meetbare gegevens

• Algemeen: indicatoren zijn de emissieniveaus voor de diverse verzurende en luchtverontreinigende stoffen. Voor de (middel)lange termijn (2005 en 2010) zijn tussendoelen vastgesteld voor luchtkwaliteit en emissies. Over de emissiedoelen is in 2003 gerapporteerd in de notitie «Erop of eronder» (de Uitvoeringsnotitie emissieplafonds verzuring en grootschalige luchtverontreiniging 2003), zie onderstaande tabel.

• Voor wat betreft SO₂ en NO_x wordt volgens de referentieraming met het huidige vastgestelde beleid het plafond vooralsnog niet gehaald. Bij de NEC-evaluatie in 2006 wordt bekeken in hoeverre met intensivering van het beleid de plafonds naar verwachting wel gerealiseerd kunnen worden. Hierover zal in het najaar van 2006 (rond of na Prinsjesdag, afhankelijk van afronding van het overleg met de doelgroepen) aan de Tweede Kamer worden gerapporteerd.

• Voor de prestatie-indicatoren met betrekking tot lokale luchtkwaliteit wordt verwezen naar tabel 8.2 bij onderdeel 8.2.2.

Bron: Milieubalans MNP 2006

Bron: «Erop of eronder», uitvoeringsnotitie emissieplafonds verzuring en grootschalige luchtverontreiniging 2003 (bijlage bij kamerstukken II, 2003–2004, 28 663 XI, nr. 12).

* HDO = Handel, Diensten en Overheid emissietaakstelling 2010 (Kton/jaar) volgens de NEC-richtlijn.

6.3. Overzicht beleidsonderzoeken

Artikel 7. Verbeteren van de milieukwaliteit van water en bodem

7.1. Algemene beleidsdoelstelling

7.1.1. De verbetering van de milieukwaliteit van water en bodem bevorderen

Omschrijving

Om een duurzame milieukwaliteit van het bodem- en watersysteem te realiseren. En om in samenhang daarmee:

• Gebiedsspecifieke rijksmilieudoelen te realiseren;

• Een ecologisch duurzame landbouw te realiseren;

• Een optimale waterketen veilig te stellen;

• Een verantwoord gebruik van de bodem te garanderen;

• Een duurzaam gebruik van de biodiversiteit te bevorderen en ecosystemen in te zetten voor het realiseren van milieukwaliteitsdoelen in bijvoorbeeld de landbouw.

Verantwoordelijkheid

De Minister van VROM is verantwoordelijk voor het ontwikkelen van generiek en gebiedsspecifiek rijksbeleid en het faciliteren van de uitvoering daarvan door andere overheden, burgers en bedrijven. Voor water betreft dit vooral de normstelling voor grond- en oppervlaktewater; de beheersverantwoordelijkheid ligt bij de Minister van V&W.

De Minister van VROM is verantwoordelijk voor de milieukwaliteit van de EHS en VHR. Voor wat betreft de landbouw gaat het vooral om de milieukaders die voortvloeien uit de normstelling voor bodem en grond- en oppervlaktewater, alsmede om duurzaam gebruik van biodiversiteit.

De Minister van LNV is verantwoordelijk voor de realisatie van de EHS en voor het sectorale beleid Duurzame Landbouw (implementatie van het mestbeleid en beleid voor gewasbeschermingsmiddelen).

De Minister van VROM is medeverantwoordelijk voor beleidsvoorstellen van andere ministers, waar deze consequenties hebben voor de milieukwaliteit van het bodem- en watersysteem.

De Minister van VROM coördineert de kabinetsbijdrage aan het Europees milieubeleid en aan beleid ten dienste van duurzame ontwikkeling op mondiaal niveau (bijvoorbeeld duurzaam gebruik bodem en water als natuurlijke hulpbronnen).

Meetbare gegevens

Meetbare effectgegevens zijn opgenomen bij de operationele doelen.

Grafiek 7.1. budgetflex in % per operationeel doel in het begrotingsjaar 2007

Operationeel doel:

1. Verbeteren van de milieukwaliteit van de bodem

2. Saneren van verontreinigde bodems

3. Verbeteren van de milieukwaliteit van water

4. Bevorderen van gebiedsspecifieke milieumaatregelen in het landelijke gebied

5. Bevorderen van duurzame landbouw

Toelichting

Bij het operationeel doel «Verbeteren van de milieukwaliteit van water» zitten de bestuurlijk gebonden bedragen met name in de uitvoeringssfeer, bijvoorbeeld de uitvoering van de wettelijke taak van de Commissie van Deskundigen ex artikel 17 van het Waterleidingbesluit. Bij het operationeel doel «Bevorderen van gebiedsspecifieke milieumaatregelen in het landelijke gebied» zijn de bestuurlijk gebonden bedragen de gelden die beschikbaar zijn voor de herstructurering van de melkveehouderij.

7.2. Operationele doelstellingen

7.2.1 Verbeteren milieukwaliteit bodem

Motivering

• Om de chemische, fysische en biologische bodemkwaliteit te realiseren, die vereist is voor een optimale benutting van de kansen van het bodemsysteem. Dat wil zeggen geen nadelige effecten meer van handelingen op de bodem en «de juiste functie op de juiste plek» om onnodige beheerskosten en functieverlies van de bodem te voorkómen;

• Om nieuwe verontreinigingen en aantastingen van het bodemsysteem «zoveel als redelijkerwijs mogelijk» te voorkómen;

• Om de gebruiksmogelijkheden van de al verontreinigde(water)bodems te optimaliseren. Daarbij is essentieel dat de gewenste bodemkwaliteit bestuurlijk wordt vastgesteld.

Instrumenten

• Actualisatie Nederlandse Richtlijn Bodembescherming bedrijfsmatige activiteiten;

• Oplevering van een handreiking met referenties voor een goede bodembiologische kwaliteit van landbouwgronden en natuurgebieden en maatregelen om die te bereiken;

• Vaststellen contouren digitaal bodemfunctie- en bodemkwaliteitskaartsysteem.

Meetbare gegevens

7.2.2. Saneren van verontreinigde bodems

Motivering

Om gezondheidsrisico’s weg te nemen of te beheersen en om beperkingen voor grondgebonden en economische ontwikkelingen weg te nemen (zie ook brief Voortgang bodemsanering,kamerstukken II, 2004–2005, 28 199 XI, nr. 11).

Uiterlijk in 2015 zullen in alle gevallen waarbij op basis van het huidige gebruik onaanvaardbare risico’s zijn geconstateerd, maatregelen zijn genomen om die risico’s weg te nemen of te beheersen.

Het rijk zal vanuit het bodemsaneringsbeleid tot uiterlijk 2030 het wegnemen van beperkingen bij grondgebonden ruimtelijke en economische ontwikkelingen faciliteren. Criterium daarbij is dat door de aanwezigheid van bodemverontreiniging geen stagnatie mag optreden in gewenste ontwikkelingen.

Vanuit het FES is voor 2006 € 12,5 mln en voor 2007 t/m 2009 wordt € 37,5 mln extra beschikbaar gesteld voor de sanering van spoedeisende gevallen van bodemverontreiniging. Het gaat in al deze gevallen om het versneld wegnemen van ernstige verontreinigingen die economische ontwikkelingen in de weg staan. In concreto gaat het onder andere om projecten gerelateerd aan de ontwikkeling van de Stormpolder in Krimpen a/d IJssel (EMK-terrein), de herinrichting van delen van de Brabantse en Limburgse Kempen en de uitbreiding van een bedrijfsterrein in Olst.

Instrumenten

• Uitvoeren, onderhouden en ontwikkelen van de Wet bodembescherming en daarop gebaseerde besluiten. In 2007 zullen in wet- en regelgeving instrumenten worden opgenomen voor een gevalsoverstijgende aanpak en voor beheer van de ondergrond met name het grondwater (Toekomstagenda);

• Verlenen van subsidies in het kader van het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing en Investeringsbudget Landelijk Gebied. Verlenen van subsidies aan provincies en gemeenten op grond van de Wet bodembescherming, subsidieregeling voor de sanering van in gebruik zijnde en blijvende bedrijfsterreinen, convenant met de textielbranche;

• Kennisontwikkeling en kennisoverdracht door de Stichting Kennisontwikkeling en -overdracht Bodembeheer (SKB) en kennisoverdracht en ondersteuning aan het midden- en kleinbedrijf door het Bodemcentrum;

• Ondersteuning van het Bevoegd Gezag door Bodem+ bij de uitvoering van het bodemsaneringsbeleid;

• Ondersteunen en faciliteren van lokale overheden bij het invullen van hun (decentrale) bodembeleid door het subsidiëren van de ontwikkeling van een handreiking voor het invullen van lokale bodemambities en de instrumenten voor de implementatie hiervan. Betreft zogeheten risicobeoordelingsmethodieken.

Meetbare gegevens

7.2.3. Verbeteren milieukwaliteit water

Motivering

Om de milieukwaliteit van het water te verbeteren, benaderd vanuit de facetten watersysteem en watergebruik.

Watersysteem:

Om de milieukwaliteit van water voor nu en in de toekomst te kunnen waarborgen, is het noodzakelijk dat de gewenste kwaliteit (algemeen of passend bij de functie) van het water wettelijk en/of bestuurlijk wordt vastgelegd. De vast te stellen doelen vloeien voort uit Europese waterrichtlijnen (Kaderrichtlijn Water, Grondwater-richtlijn, Richtlijn Prioritaire Stoffen, Zwemwaterrichtlijn). De doelstellingen bestaan uit biologische, fysische, chemische en bacteriologische componenten. Tevens moet verontreiniging van het water en ontstaan van afvalwater «zo veel als redelijkerwijs mogelijk is» worden voorkomen.

Watergebruik:

Om voor het watergebruik een duurzame veiligstelling van een optimale waterketen (de drink- en industriewatervoorziening, riolering en afvalwaterzuivering) op een transparante wijze te waarborgen tegen maatschappelijk aanvaardbare kosten. Daarbij dienen de publieke belangen (gezondheid, milieu en bescherming gebonden klanten) eveneens goed te zijn gewaarborgd.

Instrumenten

• Rapportage uitbrengen over mogelijke impulsen voor anders omgaan met regenwater;

• Uitvoeren informatiecampagne ter versterking van het handelingsperspectief van de consument over watergebruik;

• Integraal uitvoeringsprogramma voor de aanpak van diffuse waterverontreiniging;

• Inwerkingtreding van het Besluit lozingen niet-inrichtingen;

• Opstellen rapportage drinkwaterkwaliteit 2006;

• Van kracht worden Drinkwaterwet en bijbehorend besluit (ter vervanging van Waterleidingwet en -besluit);

• Juridische implementatie Zwemwaterrichtlijn (Besluit hygiëne en veiligheid baden en zwemgelegenheden (Bhvbz) en Besluit waterkwaliteit).

Meetbare gegevens

7.2.4. Bevorderen gebiedsspecifieke milieumaatregelen in het landelijk gebied

Motivering

• Om de vereiste milieucondities voor de Ecologische Hoofdstructuur (EHS), de Vogel Habitat Richtlijn-gebieden (VHR) en de waterwingebieden te realiseren;

• Om het gewenste gebruik van biodiversiteit buiten de EHS te behouden of te verkrijgen;

• Om het gewenste duurzame gebruik van de bodem te bevorderen;

• Om een duurzame productie in de landbouw en andere sectoren te bevorderen.

Instrumenten

• Programma voor een versterking van de onderbouwing en uitvoering van het regionale milieu- en waterbeleid (inclusief verdrogingsbestrijding) voor de EHS- en VHR-gebieden;

• Vormgeving van een kennis en leertraject rondom ILG-pilots duurzaam bodemgebruik en duurzame productie in de landbouw, in samenwerking met LNV en LTO;

• Opstarten onderzoeks- en communicatieprogramma voor de ecobalans;

• Opstarten programma «Biodiversity & Business».

Meetbare gegevens

Prestatie-indicatoren:

• Prestatie-indicatoren, basiswaarde en streefwaarde worden tot nu toe veelal op landelijk schaalniveau geformuleerd en zijn terug te vinden in onder andere de jaarlijkse Milieubalans van het MNP en de website Milieu- en Natuurcompendium;

• In het kader van ILG brengen de provincies de milieukwaliteit van de EHS en VHR-gebieden in beeld voor de vochttoestand (verdroging), zuurgraad (verzuring) en voedselrijkdom (vermesting). De Kaderrichtlijn Water bepaalt dat de waterbeheerders de (chemische) waterkwaliteit in de EHS en VHR-gebieden in beeld brengen.

Basiswaarden:

• De provincies hebben in 2006 een nulmeting uitgevoerd van de milieukwaliteit in de EHS en VHR-gebieden. Voor de milieuthema’s verdroging, verzuring en vermesting geven ze aan hoe groot het milieukwaliteitstekort is uitgedrukt in klassen: zeer ernstig, ernstig, matig, geen. Het milieukwaliteitstekort is het verschil tussen de actuele milieukwaliteit en de streefwaarde.

Streefwaarden:

• De streefwaarde is de milieukwaliteit die noodzakelijk is om de instandhoudings-doelstellingen van de VHR te realiseren of de natuurdoeltypen van de EHS. Elke instandhoudingsdoelstelling en elk natuurdoeltype heeft zijn eigen streefwaarden voor vochttoestand, zuurgraad en voedingstoestand.

Planning:

7.2.5. Bevorderen van duurzame landbouw

Motivering

Om een ecologisch duurzaam gebruik en beheer van bodem, water, lucht en overige natuurlijke hulpbronnen door de agrarische sector te bevorderen, met een «juiste» ruimtelijke inpassing in het landelijk gebied en een goede kwaliteit van de leefomgeving.

Instrumenten

Ammoniak en geur:

• Verkleining van het areaal natuur waarop de zoneringsmaatregelen van toepassing zijn overeenkomstig het Regeerakkoord 2003;

• Modernisering algemene regels voor landbouwbedrijven (in het kader van de modernisering/herijking VROM-regelgeving);

• Samenvoegen bestaande AMvB’s en uitbreiden werkingssfeer met belangrijk deel van de intensieve veehouderij (opheffen vergunningplicht voor circa 11 000 (intensieve) veehouderijen).

Gewasbescherming:

• Vaststellen van beleidsconclusies die voortvloeien uit de tussenevaluatie van de Nota duurzame gewasbescherming die heeft plaatsgevonden in 2006 en de brief terzake aan de Tweede Kamer.

Mest/Nitraat:

• Evaluatie van de Meststoffenwet en uitbrengen van beleidsconclusies (waaronder concreet: vaststellen van de stikstof-gebruiksnormen voor akkerbouwgewassen voor het zandgebied voor 2008 en 2009);

• In het kader van het Derde Nederlandse Actieprogramma inzake de Nitraatrichtlijn (91/676/EEG) dient Nederland de Europese Commissie uiterlijk 15 juni 2008 te rapporteren over de resultaten van het beleid in de periode december 2003 tot en met december 2007. Voorbereidingen voor deze rapportage starten in 2007;

• Aan het eind van 2007 zal een bijgewerkte, en zo nodig aangepaste, versie van het Derde Actieprogramma worden uitgebracht.

Meetbare gegevens

• Ammoniak: Afname ammoniakemissie en zonering rondom natuurgebieden;

• Gewasbeschermingsmiddelen: Vermindering milieubelasting;

• Meststoffen: daling van nitraatgehalte in grondwater en vermindering eutrofiëring;

• Voor de basis- en streefwaarden per jaar wordt verwezen naar tabel 7.7.

Planning

De transitie naar een duurzame landbouw is in 2030 gerealiseerd.

7.3. Overzicht beleidsonderzoeken

Artikel 8. Verbeteren van de milieukwaliteit in de bebouwde leefomgeving

8.1. Algemene beleidsdoelstelling

8.1.1. De lokale luchtkwaliteit verbeteren en de overlast door geluid verminderen en voorkomen, met bijzondere aandacht voor het verkeer

Omschrijving

Om de schadelijke effecten van luchtverontreiniging en geluidhinder op de gezondheid en het welzijn van mensen te beperken en voorkomen.

Om de juiste condities te scheppen voor een goede milieukwaliteit in de bebouwde omgeving.

VROM realiseert dit door:

• Kaders (regelgeving) te stellen en financiële middelen beschikbaar te stellen;

• Gemeenten en provincies te faciliteren bij de uitvoering van een integraal milieubeleid;

• Bij te dragen aan de transitie naar duurzame mobiliteit.

Verantwoordelijkheid

De Minister van VROM is verantwoordelijk voor:

• De implementatie van de EU-richtlijnen ten aanzien van geluid en luchtkwaliteit;

• De regelgeving en facilitering op genoemde beleidsvelden;

• De financiering van de andere overheden voor geluidssanering als bedoeld in de Wet geluidhinder;

• Het samen met andere overheden opstellen en uitvoeren van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL);

• Ontwikkeling of aanpassing van instrumenten ten behoeve van een integrale aanpak van het milieubeleid.

De Minister van VROM is mede-verantwoordelijk voor:

• Het beheer en onderhoud van de regelgeving op de beleidsvelden mobiliteit en luchtvaart.

Succesfactoren

Het behalen van de doelstellingen is sterk afhankelijk van de wijze waarop de provincies, gemeenten, samenwerkingsverbanden, infrabeheerders en uitvoeringsorganisaties hun taken en verantwoordelijkheden waarmaken. Een tweede factor is adequate normstelling voor (onderdelen van) voertuigen in EU- of UN/ECE-verband.

Meetbare gegevens

Concrete effectgegevens zijn waar mogelijk opgenomen bij de operationele doelen.

Spontane naleving

Via Infomil wordt op de milieuterreinen van lucht, bodem en geluid voorlichting gegeven over wet- en regelgeving.

De uitvoeringsorganisaties op het terrein van bodem en op het terrein van geluid organiseren regionale voorlichtingsbijeenkomsten waarin onder andere uitleg en toelichting op wet- en regelgeving wordt gegeven.

Onderdeel van de accountfunctie bij het «geïntegreerd milieubeleid voor andere overheden» (8.2.1) is gerichte advisering en ondersteuning van gemeenten en provincies. Belangrijk onderdeel daarvan is het adviseren en toelichten van wet- en regelgeving, zoals bijvoorbeeld met de handreiking «Beheer en herstel bodemkwaliteit».

Grafiek 8.1. budgetflex in % per operationeel doel in het begrotingsjaar 2007

Operationeel doel:

1. Geïntegreerd milieubeleid voor andere overheden

2. Verbeteren van de lokale luchtkwaliteit

3. Verminderen van geluidhinder

4. Bevorderen van duurzame mobiliteit

Toelichting

Bij het operationeel doel «Verbeteren van de lokale luchtkwaliteit» zitten de bestuurlijk gebonden uitgaven deels in de uitvoeringssfeer, bijvoorbeeld kosten die gepaard gaan met het uitvoeren van regelingen. Bij het operationeel doel «Bevorderen van duurzame mobiliteit» zijn de bestuurlijk gebonden bedragen de gelden die beschikbaar zijn voor maatregelen in het kader van verbetering van de luchtkwaliteit.

8.2. Operationele doelstellingen

8.2.1. Geïntegreerd milieubeleid voor andere overheden

Motivering

Om door het aanreiken van instrumenten andere overheden in staat te stellen om het milieubeleid integraal en gecoördineerd aan te pakken en een goede (zo mogelijk beter dan het minimumniveau) milieukwaliteit in de bebouwde omgeving gebiedsgericht te realiseren, in stand te houden en te verbeteren.

Instrumenten

• Wet- en regelgeving opstellen gericht op uitvoering en handhaving van het gebiedsgerichte milieubeleid, bijv. het stroomlijnen van toetsen bij ruimtelijke planvorming;

• Kennisoverdracht en kennisontwikkeling verzorgen in de vorm van handreikingen om te komen tot samenhangend gebiedsgericht milieubeleid zoals de actualisatie van de «milieukwaliteit in de leefomgeving» (MILO);

• Implementeren van de EU-richtlijn Inspire;

• Leveren van een bijdrage aan een aantal leefbaarheidsprojecten als onderdeel van het Project Mainport Rotterdam ter verbetering van de milieukwaliteit, de ruimtelijke kwaliteit en het aanbod van natuur- en recreatiegebied in de regio Rotterdam;

• Vanuit de in 2006 beschikbaar gestelde FES-middelen wordt in 2007 een bijdrage ad € 51,4 mln beschikbaar gesteld aan lokale overheden, waarmee zij in staat gesteld worden lokale maatregelen op te stellen en uit te voeren, ter verbetering van de luchtkwaliteit. Deze bijdrage is een onderdeel van de uitvoering van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL).

Meetbare gegevens

Bij de activiteiten die op deze doelstelling worden gedaan, gaat het vooral om stimuleren en faciliteren om te komen tot een samenhangend lokaal/regionaal milieubeleid. Gegeven de aard van de werkzaamheden is het niet zinvol hier prestatie-indicatoren aan te verbinden. De realisatie van het beleid valt af te lezen aan de uitvoering van de prestaties en de instrumenten.

8.2.2. Verbeteren van de lokale luchtkwaliteit

Motivering

Om de luchtkwaliteit te verbeteren om zodoende een bijdrage te leveren aan de verbetering van de gezondheidssituatie en voor het doorgang laten vinden van ruimtelijke en infrastructuur plannen. Bij dit doel gaat het om het verbeteren van de lokale luchtkwaliteit in algemene zin. Bij het doel 8.2.4 (bevorderen van duurzame mobiliteit) gaat het om specifieke maatregelen gericht op het terugdringen van de uitstoot door het verkeer.

Instrumenten

• Het uitvoeren en onderhouden van wet- en regelgeving zoals de Wet luchtkwaliteit en de daaraan gerelateerde onderliggende regelgeving, de Wet ruimtelijke ordening, Tracéwet, Wet luchtvaart, Luchtvaartwet en Europese emissienormstelling;

• Uitvoeren en faciliteren van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit;

• Wijzigen van de Wet luchtkwaliteit ter implementatie van de nieuwe EU-richtlijn;

• Periodiek rapporteren over de luchtkwaliteit aan de EU.

(Deze opsomming van prestaties gaat ervan uit dat in najaar/winter van 2006 de parlementaire behandeling van de Wet luchtkwaliteit wordt afgerond en het NSL wordt vastgesteld.)

Meetbare gegevens

Prestatie-indicator is de mate waarin binnen de normstelling gebleven kan worden. Voor NO₂ moet de normstelling uiterlijk met ingang van 2010 gerealiseerd worden. Voor PM10 is de EU-grenswaarde op basis van EU-normstelling vanaf 2005 van kracht.

8.2.3. Verminderen van geluidhinder

Motivering

Om te zorgen voor een goede akoestische kwaliteit en in elk geval het voorkomen en verminderen van kansen op gezondheidsschade als gevolg van overmatige geluidsniveaus. Dit wordt bij voorkeur gerealiseerd via bronbeleid.

Instrumenten

• Uitvoeren en ontwikkelen van Wet geluidhinder en Wet milieubeheer met onderliggende regelgeving;

• Subsidie verlenen voor de sanering verkeerslawaai en voor de toepassing van stille technieken bij laden en lossen;

• Begeleiden van de andere overheden bij het maken van geluidkaarten ter uitvoering van de EU-richtlijn geluid en bij het opstellen van actieplannen, en op basis hiervan rapporteren aan de EU.

Meetbare gegevens

M.b.t. verkeerslawaai worden de volgende prestatie-indicatoren gehanteerd:

(1) Voor het urgente deel van de sanering is de uitvoering gericht op afronding in 2023.

Bron: Bureau Sanering Verkeerslawaai

¹ een school is als 1 woning geteld

Uitgangspunt prognose: Verplichtingen 2006: € 18,621 mln, verplichtingen 2007: € 24,771 mln.

(2) Alle knelpuntsituaties in de rijksinfrastructuur met een geluidbelasting hoger dan 65 dB Lden (weg) en 70 dB Lden (spoor) zijn vóór 2020 met vooral bronmaatregelen opgelost.

(3) De oppervlakte EHS met geluidsniveaus kleiner dan of gelijk aan 38 dB Lden vanwege de rijksinfrastructuur moet in 2010 minimaal gelijk zijn aan die van 2000, vooral door het treffen van maatregelen aan de bron.

8.2.4 Bevorderen van duurzame mobiliteit

Motivering

Om schadelijke gezondheidseffecten weg te nemen en om te voorkomen dat toekomstige generaties met de milieugevolgen van mobiliteit worden opgezadeld. Dat impliceert dat de emissies door verkeer teruggebracht worden tot op het «no-effect level», oftewel het schoon, stil en zuinig maken van het verkeer.

Instrumenten

• Uitvoeren beleid en invoering wetgeving m.b.t. biobrandstoffen (bezien van de mogelijkheden en waar mogelijk implementatie van een certificeringsysteem, regeling betere biobrandstoffen en kansen voor Nederland). Dit beleid moet er toe leiden dat in 2007 2% en in 2010 5,75% van de brandstoffen bestaat uit biobrandstof. In september 2006 is V&W in het kader van het CO₂-reductieplan Verkeer en Vervoer gestart met het stimuleringsprogramma Innovatieve Ontwikkelingen Biobrandstoffen;

• Uitvoeren maatregelen Nota Verkeersemissies en aanvullend pakket maatregelen (€ 400 mln uit FES voor 2006–2010). Het gaat om subsidies en fiscale maatregelen voor onder meer vervroegde marktintroductie van Euro-5 vrachtauto’s, roetfilters op bestaande voertuigen (o.a. vrachtauto’s, personenauto’s, bestel-auto’s, vuilnisauto’s, binnenvaartschepen), roetfilters op nieuwe bestelauto’s en taxi’s;

• In Europees verband zet VROM in op het z.s.m. van kracht worden van de Euro-6 norm waarmee benzine- en dieselvoertuigen nagenoeg geen luchtverontreinigende stoffen meer uitstoten;

• Faciliteren van gemeenten bij flankerend beleid voor stimuleringsmaatregelen schone en stille voertuigen (bijvoorbeeld milieuzones);

• Onderhandelen in EU over CO₂-emissies personenauto’s na 2008, emissie-grenswaarden voor voer- en vaartuigen en klimaatmaatregelen voor luchtvaart;

• Uitvoeren nationale maatregelen CO₂-reductie (o.a. CO₂-differentiatie BPM, Het Nieuwe Rijden, snelhedenbeleid);

• Vaststellen met V&W van kabinetsbesluiten, Trajectnota/MER’s in het kader van de Tracéwet;

• Vormgeven met V&W van prijsbeleid wegverkeer;

• Uitvoeren met V&W van het kabinetsstandpunt over evaluatie Schiphol.

Meetbare gegevens

• Algemeen: indicator zijn de emissieniveaus voor broeikasgassen en voor de diverse verzurende en luchtverontreinigende stoffen; zie ook artikel 6. Voor de middellange termijn tot 2010 zijn tussendoelen vastgesteld voor luchtkwaliteit en emissies;

• Voor de sector verkeer gelden voor het jaar 2010 de volgende plafonds (tevens grenswaarden, die niet overschreden mogen worden):

• Wanneer de verkeersemissies tot het «no-effect level» zijn teruggebracht is er sprake van duurzame mobiliteit. Op weg daar naar toe:

1. Worden de gemiddelde geluidemissies van wegverkeervoertuigen, personen- en goederentreinen en vliegtuigen verlaagd. Voor wegverkeer wordt gestreefd naar een reductie met 2 dB(A) in 2010, voor spoorgoederenvervoer naar een reductie van 7 dB(A) in 2010 bij een meerderheid van de wagons, ten opzichte van goederentreinen met gietijzeren remblokken;

2. Worden de milieukosten in de prijs van mobiliteit verdisconteerd (2010 en verdere jaren);

3. Wordt vanaf 2010 een absolute ontkoppeling ingezet tussen de groei van het verkeer en de emissie van broeikasgassen, in de transitie naar duurzame mobiliteit;

4. Zijn de milieuaspecten in de uitvoering van mobiliteitsbeleid verwerkt;

5. Functioneert vanaf 2006 Schiphol binnen de in de wet- en regelgeving vastgelegde milieugrenzen.

8.3. Overzicht beleidsonderzoeken

Artikel 9. Verminderen van risico’s van stoffen, afval, straling en GGO’s

9.1. Algemene beleidsdoelstelling

9.1.1. De beheersing van risico’s voor mens en milieu bij het omgaan met stoffen, afvalstoffen, radioactieve stoffen, straling en genetisch gemodificeerde organismen (GGO ’s), rekening houdend met sociale en economische factoren

Omschrijving

Om mens en milieu te beschermen tegen maatschappelijk onaanvaardbaar geachte, beheersbare gezondheidsrisico’s.

• VROM formuleert beleid, beheer en onderhoud van de normstelling en andere beleidsinstrumenten op het gebied van chemische stoffen, afvalstoffen, straling en genetisch gemodificeerde organismen;

• VROM coördineert het thema Verspreiding en de daaraan gerelateerde doel- en taakstellingen;

• VROM levert expertise op de beleidsvelden stoffen, afvalstoffen, straling en bioveiligheid.

Verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor de implementatie en uitvoering van EU-regelgeving en de uitvoering van wettelijke taken op het gebied van stoffen, voor de acties die voortkomen uit de nota Nuchter Omgaan met Risico’s en het actieprogramma «Gezondheid en Milieu», voor de sturing van het afvalstoffenbeleid, voor de bescherming van de burgers tegen de gevaren van ioniserende en niet-ioniserende straling en voor de veiligheid van mens en milieu bij handelingen met genetisch gemodificeerde organismen.

Succesfactoren

Het behalen van deze doelstelling hangt af van een groot aantal factoren (zoals internationale ontwikkelingen, stand van de techniek). Essentieel is de betrokkenheid van een groot aantal organisaties, het bedrijfsleven, andere overheden en alle burgers.

Meetbare gegevens

Er is niet één indicator te creëren om de mate van bereik van dit algemene doel te formuleren en te meten. Voor de risico’s van stoffen, afvalstoffen, straling en GGO’s zijn allerlei specifieke doelen en normen bepaald. Deze zijn bij de operationele doelen opgenomen. De feitelijke risico’s worden bepaald en afgewogen tegen de doelen en normen.

Grafiek 9.1. budgetflex in % per operationeel doel in het begrotingsjaar 2007

Operationeel doel:

1. Veilig gebruik van chemische stoffen

2. Reductie van milieubelasting door afvalstoffen

3. Bescherming tegen straling

4. Verantwoorde toepassing van ggo’s

Toelichting:

Bij het operationeel doel «Veilig gebruik van chemische stoffen» zitten de bestuurlijk gebonden uitgaven deels in de uitvoeringssfeer, bijvoorbeeld kosten die gepaard gaan met het uitvoeren van regelingen.

9.2. Operationele doelstellingen

9.2.1. Veilig gebruik van chemische stoffen

Motivering

Om een situatie te realiseren waarin mens en milieu hooguit verwaarloosbare risico’s lopen als gevolg van de schadelijke effecten van stoffen en andere milieuagentia.

Instrumenten

• Invoering Nieuw EU-stoffenbeleid (2006–2010): voorbereiden en implementeren van de EU-verordening REACH;

• Uitvoering stoffenbeleid Mondiaal: uitvoeren van de verplichtingen die samenhangen met de internationale strategie chemie en diverse verdrags-verplichtingen (Verdrag van Stockholm, Verdrag van Rotterdam, etc.);

• Uitvoering huidig EU-regelgeving stoffenbeleid m.b.t. regelgeving over nieuwe en bestaande stoffen, EU-verbodsrichtlijnen en de Wet milieugevaarlijke stoffen;

• Uitvoering stoffenbeleid NL: o.a. monitoren emissiereductie, uitvoeren convenant stoffen, herzien van het asbestverwijderingsbesluit en sanering asbestwegen 2e fase;

• Vormgeven en uitvoeren beleid Nuchter Omgaan met Risico’s;

• Uitvoering programma Gezondheid en Milieu 2006–2010;

• Inrichting Expertisecentrum Gezondheid en Milieu (binnenmilieu, stoffen en straling);

• Ontwikkelen van beleid m.b.t. risico’s van nanotechnologie.

Meetbare gegevens

• Tijdige implementatie van nieuwe regelgeving inzake EU-Verordening REACH (hoofdstuk 9 Wm; tijdig: d.w.z. twee weken na publicatie van de regelgeving);

• Het halen van het aantal geregistreerde stoffen, zoals dat per uitvoeringstermijn in REACH is afgesproken (in de jaren 2008, 2010, 2013 en 2018). Welke stoffen er op welke termijn moeten zijn geregistreerd, is nog onderwerp van onderhandeling in Brussel, medio 2007 zal dit afgerond zijn;

• Beleidsindicator emissies prioritaire stoffen en beleidsindicator milieukwaliteit prioritaire stoffen. De indicatoren geven voor het ensemble van prioritaire stoffen aan in hoeverre de streefwaarde nog wordt overschreden (doel is de streefwaarde voor 2010 halen voor elke prioritaire stof).

Basiswaarde voor REACH is het jaar 2005 waarin geen stof is geregistreerd (zie NMP4, bijlage Prioritaire Stoffen).

Streefwaarden:

• Met alle stoffen wordt uiterlijk 2020 verstandig, voorzichtig en met voorzorg omgegaan door alle gebruikers, producenten en importeurs, doordat kennis over risico’s van stoffen bekend is en op basis daarvan adequate maatregelen zijn genomen, zodat mens en milieu geen of verwaarloosbaar risico’s lopen;

• Emissies van alle stoffen veroorzaken in 2020 geen of verwaarloosbare risico’s voor mens en milieu en de milieukwaliteit wordt in 2020 niet door stoffen aangetast.

Planning:

• Implementatie EU-Verordening, (hoofdstuk 9 Wm) in 2007;

• Registratie (gebruik) van de in potentie meest gevaarlijke stoffen uiterlijk per 2010;

• Registratie (gebruik) van de in potentie gevaarlijke stoffen uiterlijk per 2013;

• Registratie (gebruik) van de overige stoffen uiterlijk per 2018.

9.2.2. Reductie van milieubelasting door afvalstoffen

Motivering

Om de afvalstoffen zodanig te beheren dat de gevolgen voor het milieu aanvaardbaar zijn, is het streven erop gericht om de stroom afvalstoffen te verkleinen en lekvrij te beheren.

Instrumenten

• Vernieuwen landelijk afvalbeleid: o.a. opstellen van het LAP-II (2008–2018);

• Ontwikkelen en vastleggen beleid t.a.v. preventie en nuttige toepassing afval, o.a. vormgeven van het instrument producentenverantwoordelijkheid, ketenbeleid, beleid t.a.v. energie uit afval en biomassa;

• Vormgeven van beleid t.a.v. afvalverwijdering, wat betreft storten en verbranden;

• Wijzigen en uitvoeren regelgeving afvalbeleid en handhaving daarvan, o.a. implementeren EU-richtlijnen en opstellen algemene regels voor afvalverwerking;

• Vormgeven internationaal beleid (inclusief gelijkwaardig speelveld in Europa), o.a. voorbereiden EU-afvalstrategie en EU-richtlijnen;

• Uitwerken Toekomstagenda Milieu m.b.t. afvalbeleid, o.a. door het ontwikkelen van een actieplan innovatie afvalbeheer i.s.m. de afvalsector;

• Aansturen uitvoeringsorganisaties op het gebied van afvalbeheer.

Meetbare gegevens

Bron: LAP-1

9.2.3. Bescherming tegen straling

Motivering

Om de situatie waarbij mensen en milieu zoveel als redelijkerwijs mogelijk is beschermd worden tegen de risico’s van ioniserende en niet-ioniserende straling te handhaven.

Instrumenten

• Regelgeving straling en kernenergie aanpassen, implementeren en uitvoeren, incl. afhandelen vergunningaanvragen Kernenergiewet en aanpassing besluit stralingsbescherming;

• Randvoorwaarden kerncentrales uitwerken en wettelijk vastleggen, en verder ontwikkelen (mogelijk herziening Kernenergiewet);

• Vernieuwen en uitvoeren beveiligingsbeleid m.b.t. nucleaire inrichtingen en radioactieve bronnen, incl. transport en opslag;

• Vernieuwen en uitvoeren beleid opslag, opwerking radioactief afval, o.a. directe of uitgestelde ontmanteling nucleaire inrichtingen, wel/niet partitioning, wel/niet opwerken en onderzoek naar eindberging;

• Uitvoeren en aanpassen van regelgeving m.b.t. radioactieve stoffen (incl. transport, natuurlijke bronnen, sludges, radioactief schroot);

• Ontwikkelen en implementeren van beleid straling, elektromagnetische velden en niet-ioniserende straling (in en om woningen, gebruiksartikelen, hoogspanningslijnen), incl. voorlichting en onderzoeksprogramma;

• Voorbereiden van en deelname aan internationaal beleid: EU, IAEA, en OSPAR.

Meetbare gegevens

Vijfjaarlijks worden emissies en immissies van ioniserende straling door het RIVM bepaald en gerapporteerd aan de Tweede Kamer.

Basiswaarde:

De gemiddelde stralingsdosis bedroeg in Nederland in 1988 en 2000 resp. 2,4 en 2,5 mSv/jr. (millisievert per jaar). De toename wordt vooral toegeschreven aan de medische diagnostiek.

Streefwaarde:

De beleidsdoelstelling van het Nederlandse stralingsbeleid wordt bepaald door het «redelijkerwijs»criterium. De stralingsbelasting vanwege inrichtingen ligt doorgaans ver beneden de wettelijke grenswaarden.

Voor het onderdeel hoogspanningslijnen wordt aan gemeenten, provincies en branche (ENERGIENet) geadviseerd om te vermijden dat nieuwe situaties met blootstellingen van meer dan 0,4 microtesla ontstaan.

Planning:

De eerste integrale Beleidsmonitoring Straling van het RIVM zal voorjaar 2007 naar de Tweede Kamer worden gezonden.

9.2.4. Verantwoorde toepassing van genetisch gemodificeerde organismen (GGO’s)

Motivering

Om mens en milieu tegen de risico’s van GGO’s te beschermen en de burger waarborgen te geven voor veiligheid, transparantie van de besluitvorming en keuzevrijheid bij de toepassing van GGO’s en om de kansen van biotechnologie verantwoord en zorgvuldig te benutten.

Instrumenten

• Verkennen en ontwikkelen GGO beleid, o.a. biotechnologie als mogelijke oplossing voor milieuproblemen en evaluatie technologische mogelijkheden;

• Uitvoeren GGO beleid en nationale regelgeving, o.a. afhandelen van vergunningen- en marktaanvragen;

• Uitvoeren EU regelgeving t.a.v. GGO’s;

• Uitvoeren plan van aanpak benutten kansen biotechnologie;

• Voorbereiden kabinetsstandpunt over de trendanalyse biotechnologie in samenwerking met het ministerie van LNV.

Meetbare gegevens

Prestatie-indicatoren:

De milieueffecten van GGO’s die in het milieu worden geïntroduceerd, worden vergeleken met de milieueffecten die de gangbare landbouw heeft op het milieu;

De milieueffecten van GGO’s die in laboratoria worden gebruikt, worden vergeleken met de milieueffecten die werkzaamheden met wildtype organismen hebben op het milieu.

Streefwaarden:

Geen schade aan de biodiversiteit door de doelbewuste introductie van GGO’s in het milieu, in vergelijking met de gangbare landbouw;

De milieusituatie als gevolg van werkzaamheden met GGO’s in laboratoria wordt niet slechter in vergelijking met werkzaamheden met wildtype organismen in laboratoria.

Planning

Planning:

Er is in dit operationeel doel geen sprake van een planhorizon, omdat de bescherming van de biodiversiteit en het milieu een doorgaand item van zorg is. De huidige situatie is stabiel.

9.3. Overzicht beleidsonderzoeken

Artikel 10. Versterken van het (inter)nationale milieubeleid

10.1. Algemene beleidsdoelstelling

Omschrijving

Om de herkenbaarheid, de effectiviteit en de efficiency van en het draagvlak voor het nationale en internationale milieubeleid te vergroten, opdat de diverse maatschappelijke actoren zich (meer) inzetten voor het bereiken van de gewenste milieudoelen. In aanvulling op de doelen van de artikelen 6 t/m 9 richt dit algemene milieudoel zich op de kaderstellende en aanvullende coördinatie van de beleidsontwikkeling en het ontwikkelen en toepassen van milieubreed instrumentarium.

Een brede, integrale aanpak verhoogt de effectiviteit en efficiency van milieubeleid. VROM heeft ook een aanjagende rol, bijvoorbeeld door als grootschalige consument met een totaal inkoopvolume van 30 miljard euro per jaar de markt voor duurzame producten te beïnvloeden.

Verantwoordelijkheid

De Staatssecretaris van VROM is ingevolge de portefeuilleverdeling in het kabinet Balkenende II in het bijzonder belast met:

• Milieu, duurzaamheid en coördinatie van het beleid gericht op het bevorderen en bewaken van duurzaamheid in de fysieke leefomgeving;

• De internationale aspecten van het milieubeleid, inclusief het politieke optreden en de vertegenwoordiging in de betreffende internationale gremia. Daartoe horen onder andere de Milieuraad en relevante VN bijeenkomsten.

De coördinatie van het internationaal milieubeleid ten behoeve van het politieke optreden en vertegenwoordiging van de Staatssecretaris van VROM in de desbetreffende internationale gremia ligt bij de Minister van Buitenlandse Zaken.

Meetbare gegevens

Waar mogelijk en zinvol zijn deze opgenomen bij de operationele doelen.

Grafiek 10.1. budgetflex in % per operationeel doel in het begrotingsjaar 2007

Operationeel doel:

1. Strategieontwikkeling en adequaat generiek instrumentarium

2. Internationaal milieubeleid

3. Gecoördineerd milieubeleid voor industrie en MKB

4. Overheidsbeleid voor duurzame ontwikkeling

Toelichting

Bij het operationeel doel «Gecoördineerd milieubeleid voor industrie en MKB» zitten de bestuurlijk gebonden uitgaven deels in de uitvoeringssfeer, bijvoorbeeld kosten die gepaard gaan met het uitvoeren van regelingen.

10.2.1. Strategieontwikkeling en adequaat generiek instrumentarium

Motivering

Om de effectiviteit van het milieubeleid ook in de toekomst te vergroten moet het beleid zo goed mogelijk aansluiten bij ontwikkelingen in de samenleving. Daartoe worden verkenningen uitgevoerd en algemene strategieën voor milieubeleid ontwikkeld. Hierbij wordt de internationale dimensie uitdrukkelijk betrokken.

Instrumenten

• Over de implementatie van de Toekomstagenda Milieu (kamerstukken II, 2005–2006, 30 535, nr. 2) brengt het Kabinet begin 2007 een voortgangsrapportage uit, waarin de voorstellen uit deze agenda concreet zijn uitgewerkt. In deze voortgangsrapportage zal per beleidsdoel ook worden aangegeven met welke indicator de effectiviteit jaarlijks zal worden gemeten. De voortgang zal in 2007 worden geëvalueerd met relevante stakeholders zodat er tijdig bijsturing kan plaatsvinden. Op dat moment kunnen door de maatschappelijke partners nieuwe agendapunten voor het toekomstig milieubeleid worden aangedragen;

• VROM zal de met advies van de RMNO opgestelde strategische onderzoeksagenda in 2007 uitvoeren, o.a. in de vraagsturing richting TNO en in het werkprogramma van MNP en RIVM;

• Verder uitvoeren van het meerjarenprogramma Herijking en Modernisering van de VROM-regelgeving. Dit leidt in 2007 tot de volgende beoogde beleidsresultaten:

– Publicatie (begin 2007) en invoering van de Activiteiten AMvB waarmee bestaande AMvB’s met algemene regels (8.40 AMvB’s) worden samengevoegd en waarmee voor nog zo’n 60 000 bedrijven de vergunningplicht vervalt (waarvan 40 000 landbouwbedrijven die onder een separaat besluit vallen);

– Publicatie van het wetsvoorstel Algemene Bepalingen Omgevingsrecht (Omgevingsvergunning) met bijbehorende uitvoeringsbesluiten waarmee een groot aantal vergunningstelsels op het gebied van omgevingsrecht wordt geïntegreerd. Het wetsvoorstel is in 2006 aan de Raad van State en de Tweede Kamer aangeboden. Publicatie in het Staatsblad is voorzien eerste helft 2007. Op basis van ervaringen uit pilots worden de acties uit het gezamenlijke implementatieplan (met IPO, VNG, UvW en bedrijfsleven) uitgevoerd. Bij een voorspoedige parlementaire behandeling en pilotfase kan het wetsvoorstel op 1 januari 2008 in werking treden;

– ICT-aspecten Omgevingsvergunning: met het Digitaal Omgevingsloket wordt de elektronische dienstverlening rondom de omgevingsvergunning (en watervergunning) landelijk geïmplementeerd. Dienstverlening wordt vanuit het perspectief van de aanvrager (burger en ondernemer) vormgegeven;

– Publicatie van het Wetsvoorstel ter implementatie van de EU richtlijn Milieuaansprakelijkheid;

– Publicatie van het Besluit tot wijziging van het Besluit m.e.r. 1994.

• Begin 2007 stelt het Kabinet in overleg met het bedrijfsleven en de planbureaus drie toekomstscenario’s op waarmee inzicht wordt verkregen in de marktontwikkeling, technologieontwikkeling en toekomstig nationaal en internationaal beleid en de effecten daarvan. De keuze voor sectoren zal afhangen van de omvang van de milieuopgave, het in te zetten instrumentarium, de mate van onzekerheid van het beleid en de interesse van de sector.

• Ontwikkelen van private vergroening. Dit is een aanpak waarbij bedrijven zelf de mogelijkheid krijgen om milieukosten onderling te verrekenen en eventuele opbrengsten ten behoeve van milieuverbetering in te zetten. Na afronding in 2006 van een quick scan naar nieuwe toepassingsgebieden wordt in 2007 in overleg met branches besloten waar private vergroening nader wordt uitgewerkt.

• In 2007 zal de tevredenheid van participanten en burgers inzake het milieubeleid opnieuw worden gemonitord, na de nulmeting in 2006;

• In 2007 zullen naar verwachting voor de SMOM-regeling 10 programmasubsidies en ca 75 projectsubsidies worden toegekend. Er wordt gestreefd naar inzet van 15% van het SMOM-budget voor projecten en programma’s met een vernieuwend karakter (bijvoorbeeld naar thema, aanpak, doelgroep, samenwerkingspartners). Voor de subsidiëring in het kader van de SMOM is in 2007 € 7,8 mln beschikbaar.

Meetbare gegevens

In de «comply or explain»-brief 2006 is uitgelegd waarom het voor dit operationele doel moeilijk is om zinvolle meetbare gegevens op te nemen. Voor 2 deelterreinen zijn onderstaande prestatie-indicatoren beschikbaar:

• Voor het meerjarenprogramma Herijking en Modernisering Regelgeving worden t/m 2009 in totaal 94 projecten uitgevoerd. Daarvan zijn er inmiddels 20 afgerond en zullen er in 2007 25 afgerond worden.

• Voor de prestatiegegevens m.b.t. reductie van de administratieve lasten wordt verwezen naar de tabel in de beleidsagenda.

10.2.2. Internationaal milieubeleid (IZ)

Motivering

Om grensoverschrijdende milieuproblemen en nationale beleidstekorten effectief aan te pakken vindt internationale samenwerking plaats. Milieuverbetering is een belangrijke voorwaarde om gezondheid, welzijn, veiligheid en duurzame ontwikkeling (hier en elders) te bereiken.

Instrumenten

Subsidies en bijdragen

• Subsidieregeling «Internationale milieusamenwerking» (publicatie in de Staatscourant eind 2006);

• Subsidies op basis van de begroting;

• Bijdragen aan secretariaten van diverse milieuverdragen;

• Bijdrage aan de Stichting International Reference Centre (IRC);

• Bijdragen in het Nederlands aandeel van de UNEP-contributie;

• Bijdragen aan het Internationaal Polair Programma en Internationaal Polair Jaar;

• Financiële participatie in enkele partnerschappen, aansluitend bij afspraken gemaakt tijdens de World Summit on Sustainable Development in Johannesburg 2002;

De inzet van bovenstaande financiële instrumenten is onderwerp van de jaarlijkse interdepartementale programmering in HGIS-kader.

• Internationale kennisoverdracht en -uitwisseling;

• Actieve diplomatie:

Nederland voert een actieve diplomatie, zowel binnen de EU, Pan Europees binnen het raamwerk van de VN-ECE als ook mondiaal;

• Bestuurlijk overleg:

Afstemming van het (inter)nationale beleid van de diverse overheden.

Uitvoeren en actualiseren van de Internationale VROM-agenda (die in het najaar van 2006 aan de Tweede Kamer gezonden zal worden);

• Verduurzamen van internationale geldstromen aansluitend bij de thematiek van CSD14/CSD15 (industriële ontwikkeling, energie, klimaat en luchtkwaliteit);

• Versterken van het mondiale milieubestuur door het benutten van de erkenning dat milieubehoud cruciaal is voor de realisatie van alle Millennium Development Goals en door zowel binnen de VN als op landenniveau meer aandacht te krijgen voor de formulering en implementatie van tijdsgebonden doelstellingen;

• Bij onderhandelingen inzetten op het versterken van het internationaal milieubestuur in VN-kader (m.n. UNEP);

• Follow up organiseren van de conferentie Energy for Development (EfD), die eind 2004 door OS en VROM georganiseerd werd. EfD bracht het belang in beeld van het vergroten van toegang tot energie, rekening houdend met duurzaamheidaspecten. De follow-up zal worden gestimuleerd door gebruik te maken van de tweejarencyclus van de CSD, die in 2006–2007 in het teken staat van energie, klimaat, luchtverontreiniging en industriële ontwikkeling;

• Vertalen van politieke steun aan Environment for Europe en Regional Environmental Reconstruction Programme (rerep) aan concrete steun voor activiteiten en projecten gericht op capaciteitsopbouw in Oost-Europa en Belgrado;

• Vergroten van draagvlak bij publiek en beleidsmakers voor ambitieuze klimaatdoelstellingen en verkennen van instrumenten daartoe.

10.2.3. Gecoördineerd milieubeleid voor industrie en MKB

Motivering

Om ervoor te zorgen dat elf specifieke industrietakken voldoen aan de voor 2010 afgesproken milieutaakstellingen, waarbij tevens milieuwinst in de productie- en consumptieketens wordt gerealiseerd.

Instrumenten

• Actualisatie van bestaande regelgeving en het hierdoor verkrijgen van zekerheden dat de industrie in 2010 aan de Europese NEC-verplichtingen zal voldoen. Dit betreft de uitstoot van verzurende stoffen (NO_x, SO₂, VOS en NH₃) naar de lucht;

• In 2007 wordt duurzaam inkopen door de rijksoverheid en de andere overheden geïmplementeerd en de monitoring opgezet. Omdat de overheid een grote inkopende partij is, wordt hiermee direct en door de voorbeeldfunctie een duurzame productie bevorderd. Ook kunnen bedrijven gebruik maken van het ondersteunend materiaal dat voor de overheden is/wordt ontwikkeld;

• De Tweede Kamer wordt geïnformeerd over de stand van zaken van realisatie van de ambities op het gebied van duurzaam inkopen en duurzame bedrijfsvoering;

• Een op te richten commissie zal landensystemen toetsen aan de beoordelingsrichtlijn hout en ander relevant bewijsmateriaal.

Meetbare gegevens

• Voor een aantal relevante bedrijfstakken zijn integrale milieutaakstellingen (IMT) voor 2010 vastgelegd. Als streefwaarde is voor de meeste stoffen in de IMT vastgelegd dat de emissie in 2010 met 80 tot 90% moet zijn gereduceerd ten opzichte van 1990. Er zijn geen tussendoelen geformuleerd. Voor de verzurende stoffen zijn de resultaatsverplichtingen vastgelegd in de nota «Erop of eronder», uitvoeringsnotitie emissieplafonds verzuring en grootschalige luchtverontreini-ging 2003 (bijlage bij kamerstukken II, 2003–2004, 28 663 XI, nr. 12). Indicatoren voor het behalen van de resultaten zijn:

– De jaarlijkse emissieontwikkeling voor een groot aantal stoffen die in de IMT zijn opgenomen (bedrijven rapporteren, gesommeerd geeft dit een landelijk beeld) met bijzondere aandacht voor de NEC-stoffen;

– De mate waarin bedrijven procesafspraken nakomen (opstellen bedrijfsmilieu-plannen, jaarlijks rapporteren over voortgang);

• Door duurzaam in te kopen kan de overheid als belangrijke consument een impuls geven aan de marktpositie van duurzame producten, diensten en werken. Op die manier zal wat nu nog vooruitstrevend en soms iets duurder is, straks gewoon en betaalbaar worden voor de afnemer. De rijksoverheid heeft als ambitie om in 2010 voor 100% duurzaam in te kopen. De andere overheden streven een ambitie van 50% na. Er zijn geen tussendoelstellingen geformuleerd. Voor duurzame inkoop door het bedrijfsleven zijn er geen concrete doelstellingen.

10.2.4. Overheidsbeleid voor duurzame ontwikkeling

Motivering

Om structurele maatschappelijke veranderingen te stimuleren die leiden tot duurzame ontwikkeling. Tijdens de Wereldtop in Johannesburg (2002) zijn hierover afspraken gemaakt. Voor Nederland zijn deze voor de periode t/m 2007 uitgewerkt in het actieprogramma Duurzame Daadkracht (VROM-03-480 d.d. 16 juli 2003). Transities vormen een belangrijk instrument, het werken daaraan is door de ministeries van EZ, LNV, V&W en VROM ondergebracht bij de Interdepartementale Programmadirectie Energietransitie (IPE). Over de voortgang bij de verschillende transities wordt door IPE, dat bij het ministerie van EZ is ondergebracht, aan de Tweede Kamer gerapporteerd.

Voor de sturing op duurzame ontwikkeling heeft het kabinet in 2006 de onderraad voor Ruimtelijke Ordening, Duurzaamheid en Milieu (RRODM) ingericht.

Instrumenten

• Aan de Tweede Kamer wordt gerapporteerd over de afronding van het actieprogramma Duurzame Daadkracht. In 2007 zal m.n. gewerkt worden aan stimulering van duurzame bedrijfsvoering bij de overheid, leefbaarheid in de wijken, het programma Leren voor Duurzaamheid, innovaties in de glastuinbouw en uitwerking van de thema’s die in de specials van de RRODM worden geagendeerd;

• Op basis van de in 2006 herziene Europese duurzaamheidsstrategie en de tweede duurzaamheidsverkenning (begin 2007) van de gezamenlijke planbureaus, zal het kabinet in 2007 een herziene Nationale Duurzaamheidsstrategie uitbrengen (als vervolg op Duurzame Daadkracht).

Meetbare gegevens

In de eerste Duurzaamheidsverkenning uit 2004 zijn effect-indicatoren opgenomen. In de tweede Verkenning, uit te brengen begin 2007, wordt op basis van deze indicatoren een monitoring uitgevoerd. Bovendien zullen de gezamenlijke planbureaus en betrokken wetenschappers de set van indicatoren in de tweede Verkenning kritisch bezien. De uitkomsten worden gebruikt bij het opstellen van de Nationale Duurzaamheidsstrategie.

10.3. Overzicht beleidsonderzoeken

Artikel 11. Vergroten van de externe veiligheid

11.1. Algemene beleidsdoelstelling

Omschrijving

Om een samenleving te bereiken waarin risico’s van zware ongevallen met gevaarlijke stoffen en met betrekking tot het gebruik van luchthavens bekend zijn, zoveel mogelijk beperkt zijn en maatschappelijk en bestuurlijk geaccepteerd zijn, en waarbij een bepaald basisveiligheidsniveau niet overschreden wordt.

VROM zorgt voor eenduidige toedeling van verantwoordelijkheden en bevoegdheden aan partijen die bepalend zijn voor de veiligheid in (productie)ketens, (transport-)netwerken en op locaties, en voor het aanbieden van een kader waarbinnen overheden lokale afwegingen kunnen maken.

Verantwoordelijkheid

De Minister van VROM is verantwoordelijk voor:

• Het ontwikkelen van beleid met betrekking tot gevaarlijke stoffen in inrichtingen;

• Het uitvoeren van het kabinetsstandpunt Ketenstudies;

• De coördinatie van het rijksbeleid met betrekking tot externe veiligheid bij gevaarlijke stoffen;

• De vergunningverlening aan defensie-inrichtingen;

• Buisleidingen.

Succesfactoren

Behalen van deze doelstelling hangt af van een adequaat niveau van de uitvoering, goede ondersteuning van de uitvoering, en helderheid over verantwoordelijkheden.

Meetbare gegevens

Behalen van deze doelstelling heeft als effecten dat:

• Het aantal knelpunten (overschrijding van de wettelijke grenswaarde voor het plaatsgebonden risico PR 10^–6) afneemt en in 2010 alle zijn weggenomen, behoudens een bewust geaccepteerde restcategorie (de uitzonderingen);

• Het bevoegd gezag een goede verantwoording aflegt over veranderingen in het groepsrisico.

Grafiek 11.1. budgetflex in % per operationeel doel in het begrotingsjaar 2007

Operationeel doel:

1. Bepalen van de aanvaardbaarheid van risicovolle situaties:

2. Oplossen van niet-aanvaardbare risicovolle situaties

3. Preventie tegen nieuwe risicovolle situaties

4. Milieu en veiligheidsaspecten in ruimtelijke planvorming betrekken

11.2. Operationele doelstellingen

11.2.1. Bepalen van de aanvaardbaarheid van risicovolle situaties

Motivering

Om uiterlijk in 2008 de risico’s van zware ongevallen met gevaarlijke stoffen en van luchthavens alsmede de mogelijkheden deze te verminderen, inzichtelijk te maken en duidelijk te krijgen of zij maatschappelijk en bestuurlijk aanvaardbaar zijn of niet

Instrumenten

• Vullen, actualiseren en beheren van het Register van risicogegevens.

Meetbare gegevens

Prestatie-indicatoren:

• De mate van vulling van het Register van risicogegevens;

• Beschikbaarheid van onderzoeksgegevens inzake de categorale inrichtingen en buisleidingen.

Basiswaarde:

Momenteel is er geen volledig overzicht van risicovolle situaties.

Streefwaarde:

Voor het Register van risicogegevens wordt gestreefd naar een vulling van tenminste 90% in 2008. Over categorale inrichtingen en buisleidingen dient alle relevante risico-informatie in 2008 beschikbaar te zijn. Op grond van deze gegevens kan dan een politieke beoordeling van het nut en de noodzaak tot vermindering van risico’s plaatsvinden.

11.2.2. Oplossen van niet-aanvaardbare risicovolle situaties

Motivering

Om uiterlijk in 2010 alle in 2008 bepaalde niet-aanvaardbare risicovolle situaties op te lossen.

Instrumenten

• Verstrekken van subsidies voor saneringsprogramma’s voor categorale inrichtingen, urgente gevallen van LPG-stations, ammoniak-koelinstallaties, CPR15-inrichtingen en BRZO-bedrijven;

• Uitvoeren van maatregelenpakketten uit kabinetsstandpunt ketenstudies;

• Opstellen regelgeving (vergunningen door bevoegd gezag).

Meetbare gegevens

Prestatie-indicatoren:

Aantal opgeloste knelpunten m.b.t. externe veiligheid. Voor de sanering van LPG-stations: zie onderstaand.

Basiswaarde:

Het aantal knelpunten (m.u.v. LPG-stations) wordt in 2006 gekwantificeerd.

Streefwaarde:

Alle knelpunten opgelost die niet voldoen aan het basis-veiligheidsniveau voor inrichtingen die onder het Besluit Externe Veiligheid Inrichtingen (BEVI) vallen of gaan vallen van PR 10^–6 en/of bestuurlijk niet acceptabel zijn. Voor het Plaatsgebonden Risico Schiphol geldt, dat het aantal woningen binnen de 10^–6 contour niet mag stijgen boven het aantal van 776.

Planning:

2008: alle knelpunten bepaald;

2010: alle niet-acceptabele knelpunten opgelost.

11.2.3. Preventie tegen nieuwe risicovolle situaties

Motivering

Om de opbouw van het apparaat van andere overheden te bevorderen en de professionaliteit en kwaliteit van de uitvoering en handhaving op het gebied van gevaarlijke stoffen en het risicobeleid bij andere overheden te borgen. De kennis van en ervaring met het vernieuwde EV-beleid is nu nog onvoldoende doorgewerkt in de uitvoering

Instrumenten

• Verstrekken van subsidies (programmafinanciering) aan provincies, gemeenten en rijkspartijen voor zover belast met eerste lijnstaken t.b.v. opbouw van apparaat in de periode tot 2010 om EV-beleid uit te voeren en te handhaven en de kwaliteit van deze activiteiten te verhogen;

• In beeld brengen van de minimale omvang van een organisatie en de minimaal te stellen eisen aan een organisatie (PAO).

Meetbare gegevens

Prestatie-indicator:

De (structurele) capaciteit voor EV bij gemeenten en provincies

Basiswaarde:

De beschikbare capaciteit is ontoereikend voor het vervullen van de uitvoeringstaken. Voor sommige overheden is het niet mogelijk om zelf voldoende expertise op te bouwen.

Streefwaarden:

• Door gerichte opleiding, training, uitwisseling van ervaring en andere organisatie van de capaciteit en kwaliteit van de uitvoering in de periode tot 2010 borgen dat geen nieuwe knelpunten ontstaan;

• In het beschikbare budget is rekening gehouden met een toename van ca. 200 fte bij provincies en gemeenten t.o.v. 2004, te bereiken in 2010.

Planning:

In 2007 is er een concreet beeld van de minimale omvang van een organisatievorm en de daaraan te stellen eisen. In 2010 zijn de randvoorwaarden vervuld voor een adequate uitvoering en handhaving van het EV-beleid.

11.2.4. Milieu en veiligheidsaspecten vroegtijdig, gebiedsgericht en geïntegreerd in de ruimtelijke planvorming betrekken

Motivering

• Om de veiligheid tegen overstromingen te borgen;

• Om de veiligheid van de kust te borgen met behoud van (inter-)nationale ruimtelijke waarden;

• Om de veiligheid tegen overstromingen te versterken, de toegankelijkheid voor de scheepvaart en natuurlijke kwaliteit in de Zuidwestelijke Delta;

• Om de veiligheid van het IJsselmeergebied te borgen met behoud van (inter)nationale ruimtelijke waarden.

(Zie ook de Nota Ruimte deel 4 Tekst na parlementaire behandeling, kamerstukken II, 2004–2005, 29 435 XI, nr. 153, de uitvoeringsagenda Nota Ruimte,kamerstukken II, 2003–2004, 29 435 XI, nr. 3 en de tegelijk met de begroting uit te komen uitvoeringsagenda 2006).

Instrumenten

Interreg

Meetbare gegevens

Het versterken van de ruimtelijke en sociaal-economische samenhang binnen de INTERREG zones.

11.3. Overzicht beleidsonderzoeken

Artikel 12. Handhaving en toezicht

12.1. Algemene beleidsdoelstelling

12.1.1. Een betere uitvoering en naleving van de VROM wet- en regelgeving bevorderen

Omschrijving

Om een succesvolle uitvoering en naleving van wet- en regelgeving voor wonen, ruimte, milieu en veiligheid te bereiken.

Bijdrage

De VROM-Inspectie houdt toezicht op en handhaaft de naleving van VROM wet- en regelgeving. De VROM-Inspectie maakt burgers, brancheorganisaties, bedrijven en andere overheden bewust van hun verantwoordelijkheid en ziet toe op het naleven van de VROM regels.

Verantwoordelijkheid

De Minister van VROM is verantwoordelijk voor:

• Rechtstreeks toezicht op de naleving van VROM wet- en regelgeving waarvoor het Rijk het bevoegd gezag is;

• Toezicht op de andere overheden die primair verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van nationale en internationale wet- en regelgeving op het VROM-terrein.

Succesfactoren

Het behalen van deze doelstelling hangt af van:

• Afdoende handhaafbaarheid, uitvoerbaarheid en fraudebestendigheid van regels;

• Goede betrokkenheid en adequate taakuitoefening door de andere overheden.

Meetbare gegevens

• Beperking van risico’s van geprioriteerde wettelijke taken;

• Gedragsverandering en toename van kennis van de VROM regels, waardoor de uitvoering en de naleving wordt bevorderd.

Grafiek 12.1. budgetflex in % per operationeel doel in het begrotingsjaar 2007

Operationeel doel:

1. Naleving van nationale en internationale regelgeving bevorderen (Primair toezicht)

2. Rijkstoezicht handhaven en interbestuurlijk toezicht uitvoeren (Interbestuurlijk toezicht)

3. Wettelijke taken prioriteren en relevante maatschappelijke signalen selecteren (Strategie/maatschappelijke signalen)

4. Crisismanagement organiseren

5. Opsporen en bestrijden van fraude

12.2. Operationele doelstellingen

12.2.1. Bevorderen van de naleving van nationale en internationale regelgeving vallend onder VROM-toezicht (eerstelijns).

Motivering

• Om een veilige, duurzame en gezonde leefomgeving te waarborgen en te bevorderen;

• Om de invoering, naleving en handhaving van (internationale) regelgeving en -beleid op het VROM-terrein (mede via samenwerkingsverbanden) te bevorderen;

• Om internationaal een gelijk speelveld te realiseren (level playing field) door naleving van de VROM-regelgeving.

Instrumenten

• Toezien op de naleving door defensie-inrichtingen van VROM wet- en regelgeving. De toezichtacties bij defensie-inrichtingen vinden plaats onder meer door de uitvoering van thematische controles;

• Uitvoering van gerichte handhavingsacties voor risicovolle afvalstromen en deelname aan internationale handhavingsacties in het kader van Transfrontier Shipment (Europese Verordening voor de Overbrenging van Afvalstoffen (EVOA)-regels);

• Uitvoering van toezichtacties bij afvalverwerkende inrichtingen ten aanzien van radioactief besmet schroot, bij (chemische) industrie ten aanzien van veiligheidsinformatiebladen en bij inrichtingen met eigen winningen leidingwater;

• Afhandeling van meldingen van legionellabesmettingen bij prioritaire branches, zoals verblijfsaccommodaties, zorginstellingen en verpleeghuizen (Legionellapreventie in gevangenissen,kamerstukken II, 2005–2006, 30 300 XI, nr. 94);

• Uitvoeren van kwaliteitsaudits bij drinkwaterbedrijven;

• Toezicht op de naleving van de KeW en haar besluiten inclusief de vergunningen. Dit betreft het uitvoeren van aangekondigde en onaangekondigde inspecties en het beoordelen ex ante van wijzigingen in techniek/operatie/organisatie van nucleaire installaties en het desgevraagd leveren van technische adviezen aan de beleidsafdeling;

• Beoordeling van de bedrijfsdocumenten van de twee-, vijf-, en tienjaarlijkse (her)evaluaties en de verbeterplannen, de beveiligingsorganisatie van de nucleaire installaties en de beveiligings- en noodplannen;

• Controle op de veiligheid en beveiliging van transporten van nucleair materiaal;

• Toezicht op de naleving van door Nederland ondertekende verdragen op nucleair gebied zoals het non-proliferatieverdrag met betrekking tot safeguards van nucleair materiaal en non-proliferatie van nucleaire technologie;

• Uitvoeren van ketenhandhavingsprojecten ten aanzien van vuurwerk, asbest, sleutelbedrijven, bouw- en sloopafval, dierlijk vet en bodemsanering (in het kader van BLOM/ALOM) op basis van het «Visiedocument Ketenhandhaving, begeleiden en verleiden» (kamerstukken II, 2003–2004, 22 343 XI, nr. 93) en «De VROM-Inspectie handhaaft de asbestregelgeving» (april 2005);

• Uitvoeren van toezichtacties in het kader van de Wet Explosieven voor Civiel Gebruik.

Doelgroepen

Bedrijven, defensie-inrichtingen

12.2.2. Rijksbeleid handhaven en interbestuurlijk toezicht uitvoeren op gemeenten en provincies

Motivering

• Om een veilige, duurzame en gezonde leefomgeving te waarborgen en te bevorderen;

• Om de uitvoering en naleving te bewerkstelligen van VROM beleid en- regelgeving waarvoor andere overheden in het kader van medebewind verantwoordelijk zijn, selectief gericht op het nationale en internationale belang.

Instrumenten

• Verrichten van nazorg ten aanzien van gemeenten ter toetsing van de afgesproken verbetering naar aanleiding van eerdere onderzoeken. («Gemeentelijke inrichtingen met B&W als bevoegd gezag» (kamerstukken II, 2004–2005, 22 343, nr. 102) en Jaarrapportage gemeenteonderzoeken 2005);

• Uitvoeren van vier provincieonderzoeken;

• Toetsen van gemeentelijke en provinciale besluitvorming en uitvoering ten aanzien van VROM beleid en -regelgeving;

• Uitvoeren van themaonderzoeken op het gebied van veiligheid utiliteitsbouw, externe veiligheid (o.a. Besluit Externe Veiligheid Inrichting (BEVI) en Besluit risico’s zware ongevallen (BRZO)), TOP-bedrijven, luchtkwaliteit, Landelijk Afval Beheerplan (LAP) en op thema’s die voortkomen uit signalen van burgers. («Veiligheid en gezondheid bij discotheken» (kamerstukken II, 2005–2006, 22 343, nr. 128);

• Monitoren van de regierol die provincies hebben bij de professionalisering van de milieuhandhaving, en waar nodig interveniëren.

Doelgroepen

Gemeenten, provincies, bedrijven.