De afgelopen jaren hebben aangetoond dat geld alleen niet altijd voldoende is om beleidsdoelstellingen te realiseren. Het is niet altijd mogelijk gebleken om alle begrote middelen daadwerkelijk uit te geven; dit noemen we onderuitputting. Het is gebruikelijk dat een deel van de uitgaven niet tot besteding komt in het jaar waarin deze zijn begroot. Uit een analyse van de afgelopen vijftien jaar blijkt dat er onderuitputting optreedt in circa 1% van de totale begroting.49 Dit hoeft niet per definitie iets slechts te zijn; als een ministerie een beleidsdoel goedkoper realiseert, resulteert dit in een meevaller. Deze meevaller kan worden ingezet om de overheidsschuld af te lossen of een tegenvaller elders op de begroting te dekken.

De mate waarin de onderuitputting momenteel optreedt, is echter uitzonderlijk en is een teken dat het niet altijd mogelijk is om beleidsdoelen te realiseren. In 2022 en 2023 was de onderuitputting als percentage van de netto-ontwerpbegroting respectievelijk 3,7% en 3,8%.50 Dit is een teken dat de uitvoeringskracht van de overheid aan haar grenzen zit, en dat geld niet langer het enige schaarse middel is dat goed verdeeld moet worden. Daardoor is het mogelijk dat resultaten achterblijven bij ambities. Het is belangrijk om het effect van schaarste op de overheidsuitgaven in samenhang te bezien, met als doel een efficiënter gebruik van de beschikbare middelen door een realistischere raming.

Om gehoor te geven aan de oproep van de Kamer tot het verminderen van onderuitputting vindt het kabinet het belangrijk om oog te houden voor het realisme in de begroting. In deze Miljoenennota zijn opnieuw stappen gezet naar een meer realistische begroting, door middel van kasschuiven budgetten in een meer realistisch bestedingsritme te plaatsen. Daarnaast heeft het kabinet gewogen of er meer aanvullende onderuitputting ingeboekt moet worden. Aangezien de onderuitputting in de komende jaren naar verwachting hoger blijft, is er aanvullende onderuitputting ingeboekt voor 2026 van dezelfde omvang als reeds voor 2025 in de begroting is verwerkt.

In onderstaande tabel 4 zijn de kasschuiven, bijstellingen op het hoofdlijnenakkoord en aanvullende onderuitputting weergegeven. De inhoudelijke toelichting bij deze posten is te vinden in de departementale begrotingen en bijlage 16 Verticale toelichting.