In de afgelopen jaren zijn binnen de EU verschillende initiatieven ontwikkeld om de economische en financiële crisis te bestrijden. Zo zijn er programma’s ontwikkeld om EU-lidstaten die in de problemen zijn gekomen te ondersteunen met de financiering van hun staatsschuld. Niet altijd is het daarbij duidelijk welke risico’s met betrekking tot deze programma’s de nationale begrotingen kunnen raken.
Het tijdelijke intergouvernementele European Financial Stability Facility (EFSF) wordt halverwege 2012 vervangen door een permanent «noodfonds», het European Stability Mechanism (ESM), mits het ESM-verdrag tijdig door alle eurolanden is geratificeerd. Het «noodfonds» krijgt een effectieve leencapaciteit van € 500 miljard.32 Hiervoor staan de deelnemende eurolanden, via een vaste verdeelsleutel, garant. Voor andere initiatieven zoals het tijdelijke European Financial Stability Mechanism en het «Balance of Payment»-programma staat de EU-begroting garant (respectievelijk voor een maximum van € 60 en € 50 miljard).
Door de rekenkamers van de landen van de eurozone is in 2011 en 2012 samengewerkt om de mogelijkheden voor onafhankelijke publieke controle op het ESM zo sterk mogelijk te maken. Over de beperkte mogelijkheden op dit vlak en welke verbeteringen daarin nodig zijn hebben wij op 27 februari 2012 een brief naar het parlement gestuurd.
Wij merken op dat de governance van toekomstige landenprogramma’s complex is. De Europese Commissie, de Europese Centrale Bank en vermoedelijk ook het IMF stellen landenprogramma’s op waarbij het ESM de belangrijkste financier zal zijn. Het vaststellen van deze programma’s en het toekennen en verantwoorden van ESM-steun, noopt meer dan ooit tot een goede borging van een brede auditfunctie bij het ESM. Daarbij kan ook de doeltreffendheid van de programma’s in beeld komen. Het ware goed dit op korte termijn in de by-laws bij het ESM te regelen.
De werkzaamheden van de Algemene Rekenkamer op dit terrein worden uitgevoerd in het project EU economic governance. De eerste resultaten – waarin onder andere dieper wordt ingegaan op de hierboven genoemde punten – zijn opgenomen in een nieuw webdossier van de Algemene Rekenkamer.33