Evaluaties en beleidsdoorlichtingen: Focus op beleidstoetsing

Evaluaties laten zien wat de effecten van het beleid zijn, in hoeverre de (beoogde) doelstellingen zijn bereikt en ze kunnen mogelijke effecten van toekomstig beleid in kaart brengen. Evaluaties op instrumentniveau worden middels een syntheseonderzoek samengebracht in een beleidsdoorlichting, om tot een oordeel te komen over de doeltreffendheid en doelmatigheid van het gevoerde beleid. Ministers zijn verantwoordelijk voor het periodiek evalueren van de doeltreffendheid en doelmatigheid van beleid met behulp van een beleidsdoorlichting. Ieder begrotingsartikel moet ten minste eens in de zeven jaar worden doorgelicht. De Minister van Financiën is stelselverantwoordelijk voor de beleidsdoorlichtingen.

De Tweede Kamer heeft «focus op de beleidstoetsing» als focusonderwerp voor de verantwoording van 2016 aangewezen en heeft het kabinet verzocht om bij de verantwoording in te gaan op zowel de inhoudelijke als procesmatige kwaliteit van beleidsdoorlichtingen.9 Het kabinet is verheugd met de aandacht voor beleidstoetsing. Evaluaties als beleidsdoorlichtingen en interdepartementale beleidsonderzoeken (IBO’s) vormen de ijkpunten in de beleidscylus van de rijksoverheid. Niet alleen verschaffen deze instrumenten meer inzicht in de doeltreffendheid en doelmatigheid van het beleid, maar zijn ook een belangrijk instrument voor de Kamer om haar budgetrecht vorm mee te geven.

De groeiende belangstelling van zowel Kamer als kabinet heeft geleid tot wijziging in de beleidstoetsing. Deze aanpassingen bestaan onder andere uit de 20%-besparingsvariant en het vooraf versturen van de opzet en vraagstelling per beleidsdoorlichting aan uw Kamer. Uit de in 2016 beloofde evaluatie van de brieven met onderzoeksopzet en vraagstelling was de belangrijkste conclusie dat de kwaliteit van de brieven ieder jaar is verbeterd. Vrijwel alle brieven uit de ronde 2016 geven een duidelijke afbakening van beleidsonderdelen, budget en periode. Ook gingen alle opzetten toen in op de 20%-besparingsvariant. De betrokkenheid van de Kamer bij de opzet en vraagstelling is groot en zij stelt regelmatig vragen over de opzet en vraagstelling. Wel zijn er nog verbeteringen mogelijk bij het beter uitwerken van beleidstheorie en kan er meer inzicht worden verschaft in de onderliggende evaluaties.10

In zijn brief van 23 december 2016 is de Minister van Financiën al ingegaan op de inhoudelijke kwaliteit van beleidsdoorlichtingen. Hij concludeerde toen dat meer dan de helft van de beleidsdoorlichtingen in staat is (in enige mate) uitspraken te doen over de doeltreffendheid van het gevoerde beleid. Voor doelmatigheid was iets minder dan de helft in staat om hier (in enige mate) uitspraken over te doen.11

In de departementale jaarverslagen wordt ingegaan op de procesmatige kwaliteit van beleidsdoorlichtingen (het tempo van uitvoeren, het opvolgen van zaken uit de beleidsdoorlichtingen en de informatievoorziening aan de Tweede Kamer).

Volgens voorschrift dient «al het beleid dat mede wordt gevoerd op grond van één of meer beleidsartikelen uit de Rijksbegroting wordt periodiek (bijvoorbeeld eens per vier jaar en ten minste eens in de zeven jaar) geëvalueerd in een beleidsdoorlichting».12 In de afgelopen vier jaar zijn er 56 van de 151 (sub)beleidsartikelen niet doorgelicht. In de afgelopen zeven jaar zijn 124 van de 151 (sub)beleidsartikelen conform de afgesproken standaard doorgelicht. Dit is meer dan 80% van alle (sub)beleidsartikelen.

Ten aanzien van de voortgang van de beleidsdoorlichtingen is de afgelopen vier jaar het beeld constant gebleven. De afgelopen vier jaar is in het Financieel Jaarverslag Rijk vermeld dat gemiddeld ongeveer de helft van het aantal geplande beleidsdoorlichtingen conform planning tijdig binnen de jaargrens aan de Tweede Kamer is aangeboden. Over de vertraging en de redenen hiervan is de Tweede Kamer in alle gevallen geïnformeerd.

Bijlage 12 geeft een nader overzicht van de voor 2016 aangekondigde beleidsdoorlichtingen en van de beleidsdoorlichtingen uit voorgaande jaren die in 2016 zijn afgerond. Daarnaast is op de website rijksbegroting.nl (zie http://www.rijksbegroting.nl/beleidsevaluaties/evaluaties-en-beleidsdoorlichtingen/2016) informatie te vinden over de geprogrammeerde en afgeronde evaluaties per departement. Alle afgeronde beleidsdoorlichtingen en interdepartementale beleidsdoorlichtingen, inclusief kabinetsreactie, zijn hier eveneens te vinden.

Interdepartementale beleidsonderzoeken

De interdepartementale beleidsonderzoeken (IBO’s) gaan over grotere, artikeloverstijgende, thema’s en geven concrete en doorgerekende beleidsopties. Hiermee onderscheiden de IBO’s zich van de beleidsdoorlichtingen, waar de nadruk ligt op het terugkijken naar het reeds gevoerde beleid. Het IBO-instrument gaat terug tot 1981 en er zijn sindsdien ruim 275 onderzoeken afgerond. In 2015 zijn er zeven IBO’s van start gegaan. Deze zijn inmiddels allemaal afgerond en aan de Tweede Kamer aangeboden (Sociale huur, Kostenefficiëntie CO₂ reductie maatregelen, Verkeershandhaving, Belastingdienst, Risicobeheer en risicobeheersing schatkistbankieren OCW, Gezonde leefstijl en Opgavegericht werken bij infrastructurele planning). Daarnaast zijn in 2016 de volgende vijf IBO’s van start gegaan, zie tabel.