Op 24 februari 2024 was het twee jaar geleden dat Rusland de grootschalige invasie van Oekraïne startte. De oorlog is een ongekende daad van agressie tegen een democratisch Europees land met vreselijke gevolgen voor alle Oekraïners. Ook in 2023 heeft het kabinet Oekraïne ondersteund, zowel binnen de grenzen van Oekraïne als in Nederland. Dit heeft het kabinet onder andere gedaan met een combinatie van militaire en niet-militaire ondersteuning (zoals herstel- en wederopbouwbijstand en begrotingssteun) in Oekraïne. In 2023 is hiervoor ruim 1,5 miljard euro beschikbaar gesteld. Ook zijn meerjarig middelen toegezegd, die in latere jaren tot uitgaven leiden. Daarnaast is in Nederland in 2023 aan 105.000 Oekraïense ontheemden een veilige haven geboden. Ze worden opgevangen, ondersteund en krijgen de mogelijkheid om te werken en naar school te gaan.

Internationale steun

In internationaal verband heeft het kabinet Oekraïne ondersteund op militair gebied, draagt het kabinet bij aan humanitaire ondersteuning en biedt het hulp bij de acute wederopbouw en herstelwerkzaamheden. Ook heeft Nederland op verschillende manieren financiële ondersteuning geboden.

Militaire ondersteuning

Het ministerie van Defensie verleent steun aan Oekraïne door het leveren van militaire goederen. Sinds het uitbreken van de oorlog in 2022 is voor circa 6 miljard euro beschikbaar gesteld. In 2023 is 965 miljoen euro uitgegeven. Dit betreft met name betalingen voor munitieleveringen en wapensystemen als tanks en Patriots. Voor zover de leveringen uit eigen (operationele) voorraad hebben plaatsgevonden, is de vervangingswaarde geraamd en is er een inschatting gemaakt van het moment waarop vervanging kan plaatsvinden.

Humanitaire ondersteuning en wederopbouw

In 2023 hebben de ministers van Buitenlandse Zaken (BZ) en Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (BHOS) met drie pakketten steun verleend aan Oekraïne.6 Nederland heeft onder andere steun geboden op het gebied van ontmijning, landbouw, waarheidsvinding en gerechtigheid (accountability) en gezondheidszorg. Ook heeft Nederland bijdrages verleend aan steunprogramma’s van verschillende  internationale financiële instellingen, zoals de Wereldbank en de European Bank for Reconstruction and Development (EBRD).

Financiële ondersteuning

Nederland heeft 25 miljoen euro bijgedragen aan de EBRD. Deze bijdrage gebruikt de EBRD voor het garanderen van operaties op het gebied van voedselzekerheid in Oekraïne. Hierbij kan worden gedacht aan investeringen in of leningen aan bedrijven die actief zijn in de productie, de opslag, het transport en de export van voedsel en landbouwproducten. Hiermee draagt Nederland via de EBRD bij aan de bedrijvigheid in de voedselsector van Oekraïne en aan mondiale voedselzekerheid.

Binnenlandse regelingen

Opvang ontheemden

In 2023 is voor opvang van Oekraïense ontheemden in totaal 3,35 miljard euro uitgegeven. Mede dankzij de inzet van ketenpartners is het gelukt om in 2023 in de opvang van ruim 105.000 Oekraïense ontheemden te voorzien. Hiervan zijn circa 87.000 opgevangen in gemeentelijke opvanglocaties. Om afstemming met medeoverheden beter te laten aansluiten bij de gebruikelijke structuren is een bestuurlijk afsprakenkader ontwikkeld. Bovendien zijn een aantal regels voor de opvang gewijzigd. Zo is het mogelijk om de uitkering van leefgeld te beperken wanneer er sprake is van inkomen uit arbeid en zijn er stappen gezet om overlast in de gemeentelijke opvang tegen te gaan. Ook heeft in 2023 opnieuw een kostenonderzoek plaatsgevonden om de bekostiging van gemeenten en veiligheidsregio’s beter aan te laten sluiten bij de werkelijke kosten. Dit leidde tot een aangepaste Bekostigingsregeling opvang ontheemden Oekraïne die per 1 januari 2024 is ingegaan. Daarnaast is in 2023 de Tijdelijke wet opvang ontheemden Oekraïne ingediend en is er een start gemaakt met een verkenning van verblijfsrecht en terugkeer van ontheemden na een mogelijke afloop van de Richtlijn Tijdelijk Bescherming (RTB) op 4 maart 2025.

Onderwijs

Om Oekraïense vluchtelingen onderwijs te kunnen bieden, is onder meer de reguliere nieuwkomersbekostiging uitgebreid, zodat ook Oekraïense leerlingen hiervan gebruik kunnen maken. Via LOWAN (de ondersteuningsorganisatie voor het nieuwkomersonderwijs, gesubsidieerd door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW)) worden scholen ondersteund, zodat zij kinderen uit Oekraïne zo snel mogelijk les kunnen geven. Ook is er budget beschikbaar gesteld aan gemeenten voor voorschoolse educatie, leerlingenvervoer en tijdelijke onderwijshuisvesting

Zorg

De Europese Richtlijn Tijdelijke Bescherming (2001/55 EG) geeft ontheemden uit Oekraïne onder andere recht op medische zorg. De Regeling Medische zorg Ontheemden uit Oekraïne (RMO) voorziet hierin. In 2023 zijn de totale kosten voor deze regeling 135 miljoen euro. Daarnaast is in 2023 ruim 20 miljoen aan gemeenten beschikbaar gesteld, ter compensatie voor de meerkosten die zij maken bij de uitvoering van de gemeentelijke zorgtaken voor Oekraïense ontheemden. Tot slot is met de Regeling medisch noodzakelijke zorg voor onverzekerden (SOV) 15 miljoen euro uitgegeven aan zorg voor Oekraïense ontheemden.

Sociale zekerheid en werkgelegenheid

De post Sociale zekerheid en werkgelegenheid bestaat uit taalonderwijs (15 miljoen euro) en kindregelingen (10 miljoen euro). In 2023 zijn middelen beschikbaar gesteld aan gemeenten om taalonderwijs aan te bieden aan Oekraïense ontheemden. Daarnaast liepen de uitgaven aan de kinderbijslag en kinderopvangtoeslag in de eerste helft van 2023 mee op de begroting van SZW om aansluitend onderdeel te worden van de regulieren uitgaven kindregelingen. 

Leveringszekerheid

Om de leveringszekerheid van gas te borgen, is een vulgraadverplichting afgesproken. Omdat in de huidige marktomstandigheden marktprikkels voor het vullen van de berging in Bergermeer kunnen ontbreken, is Energie Beheer Nederland (EBN) aangewezen om voor rekening  van de overheid gas op te slaan in de gasberging in Bergermeer. Hiervoor heeft de overheid in 2023 67,9 miljoen euro betaald aan EBN.