Gerealiseerde ontvangsten 2004 (bedragen in miljoen €)totaal € 967,5 miljoen

Gerealiseerde uitgaven 2004 (bedragen in miljoen €)totaal € 5.366,5 miljoen

Inhoudsopgave

A ALGEMEEN

HOOFDSTUK 1 – VOORWOORD

Met dit departementaal jaarverslag over de Justitiebegroting 2004 geven wij inzicht in de resultaten die zijn bereikt bij de uitvoering van het beleid in het jaar 2004.

In dit departementaal jaarverslag maakt Justitie, volgens de regels van de beleidsverantwoording, inzichtelijk in hoeverre eerder aangekondigde doelen zijn bereikt en welke financiële gevolgen daaraan verbonden waren.

HOOFDSTUK 2 – VERZOEK TOT DÉCHARGEVERLENING

Verzoek tot dechargeverlening van de minister van Justitie en de minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie aan de Voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Onder verwijzing naar de artikelen 63 en 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verzoeken wij de beide Kamers van de Staten-Generaal de minister van Justitie en de minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie decharge te verlenen over het in het jaar 2004 gevoerde financiële beheer met betrekking tot de uitvoering van de begroting van het ministerie van Justitie.

Ten behoeve van de oordeelsvorming van de Staten-Generaal over dit verzoek tot dechargeverlening is door de Algemene Rekenkamer als externe controleur op grond van artikel 82 van de Comptabiliteitswet 2001 een rapport opgesteld van haar bevindingen en haar oordeel met betrekking tot:

a. het gevoerde financieel en materieelbeheer;

b. de ten behoeve van dat beheer bijgehouden administraties;

c. de financiële informatie in de jaarverslagen en jaarrekeningen;

d. de departementale saldibalansen;

e. de totstandkoming van de informatie over het gevoerde beleid en de bedrijfsvoering;

f. de in het jaarverslag opgenomen informatie over het gevoerde beleid en de bedrijfsvoering;

van het ministerie van Justitie. Dit rapport wordt separaat door de Algemene Rekenkamer aan de Staten-Generaal aangeboden.

Bij het besluit tot dechargeverlening dienen, naast het onderhavige jaarverslag en het hierboven genoemde rapport van de Algemene Rekenkamer, de volgende, wettelijk voorgeschreven, stukken te worden betrokken:

a. het Financieel Jaarverslag van het Rijk over 2004; dit jaarverslag wordt separaat aangeboden;

b. de slotwet van het ministerie van Justitie over het jaar 2004; de slotwet is als afzonderlijk kamerstuk gepubliceerd. Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen;

c. het rapport van de Algemene Rekenkamer over het jaar 2004 met betrekking tot de onderzoeken, bedoeld in artikel 83 van de Comptabiliteitswet 2001. Dit rapport, dat betrekking heeft op het onderzoek van de centrale administratie van 's Rijks schatkist en van het Financieel Jaarverslag van het Rijk, wordt separaat door de Algemene Rekenkamer aangeboden;

d. de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer met betrekking tot de in het Financieel Jaarverslag van het Rijk over 2004 opgenomen rekening van uitgaven en ontvangsten van het Rijk over 2004 alsmede met betrekking tot de Saldibalans van het Rijk over 2004 (de verklaring van goedkeuring, bedoeld in artikel 83, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001); het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

De minister van Justitie,

J. P. H. Donner

De minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie,

M. C. F. Verdonk

HOOFDSTUK 3 – LEESWIJZER

Algemeen

In dit jaarverslag legt het ministerie van Justitie verantwoording af over het gevoerde beleid, de bereikte resultaten van dit beleid en de kosten van het beleid in 2004. Het beleidsverslag bestaat uit twee gedeelten. In het algemene deel zijn opgenomen het voorwoord van de minister van Justitie en de minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie, alsmede het verzoek tot dechargeverlening aan de Voorzitters van de Eerste en Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

De beleidsinhoudelijke terugblik op de beleidsprioriteiten uit de begroting vindt plaats in hoofdstuk 4 Beleidsprioriteiten. Hoofdstuk 5 Beleidsartikelen schetst per beleidsartikel de resultaten van het in 2004 gevoerde beleid. In de beleidsartikelen is de vorig jaar nog apart gepresenteerde jaarrekening geïntegreerd. In de beleidsartikelen zijn de toelichtingen uit de jaarrekening terug te vinden onder de paragraaf Financiële toelichting.

Hoofdstuk 6 bevat de niet-beleidsartikelen. In het beleidsmatige deel is tevens opgenomen de Bedrijfsvoeringsparagraaf (hoofdstuk 7). Dit hoofdstuk gaat in op de Mededeling Bedrijfsvoering en de toezichtsrelaties.

De indeling van de beleidsartikelen volgt de indeling van de begroting 2004, te weten:

1. Strategie;

2. Regelgeving;

3. Preventie en Rechtshandhaving;

4. Rechtspleging en Rechtsbijstand;

5. Sanctietoepassing;

6. Asiel, Migratie en Integratie;

7. Niet-beleidsartikelen.

A) Baten-lastendienst DBz

In de begroting 2004 is de Directie Bestuurszaken (DBz) opgenomen als dienst die het baten-lastenstelsel voert. In het bij de begrotingsbehandeling 2004 aangenomen amendement (TK 29 200 VI, nr. 108)) heeft de Tweede Kamer de agentschapstatus van DBz herzien. Derhalve is in het jaarverslag de verantwoording over de middelen en prestaties van dit onderdeel terug te vinden in de beleidsartikelen 3.1, 3.3 en 5.1.

B) Afspraken t.a.v. begroting 2004

Zoals in de begroting 2004 is vermeld heeft het ministerie van Justitie met betrekking tot een aantal punten specifieke afspraken gemaakt met het ministerie van Financiën. De afspraken die ook doorwerken in deze verantwoording worden hieronder gememoreerd.

Opbouw budgetstructuur van beleidsartikelen

De Rijksbegrotingvoorschriften 2003 schrijven een structuur per beleidsartikel voor. In afwijking daarop wordt in de begroting en jaarverslag 2004 van het ministerie van Justitie een beleidsdoelstelling eerst uitgewerkt naar operationele doelstellingen en pas daarna vindt een uitsplitsing plaats naar apparaats- en programma-uitgaven.

Programma-uitgaven

Alle uitvoerende diensten inclusief baten-lastendiensten van het ministerie van Justitie worden wat betreft de begrotingsindeling aangemerkt als programma-uitgaven.

Hanteren van toerekeningssleutel

Daar waar geen betere informatie voorhanden is, zijn bij de verantwoording de toerekeningssleutels gehanteerd zoals gehanteerd bij de ontwerp-begroting 2004.

Onderscheid «prestatiegegevens»

Het ministerie van Financiën maakt bij prestatiegegevens een onderscheid tussen reguliere en niet-reguliere gegevens. Het ministerie van Justitie heeft dit onderscheid ook aangebracht, maar hanteert daarvoor andere begrippen; begrippen die reeds binnen de organisatie bekend zijn. Reguliere gegevens worden aangeduid als «prestatiegegevens» en met niet-reguliere gegevens zijn «evaluatieonderzoeken» bedoeld.

Interpretatie (financiële) instrumenten

Door het ministerie van Justitie wordt hieronder het volgende verstaan: «In het algemeen gaat het om middelen, die worden ingezet om de beleidsdoelstellingen te realiseren. Financiële beleidsinstrumenten zijn subsidies, leningen, garanties en deelnemingen».

C) Speciale positie Raad voor de rechtspraak

Met ingang van 1 januari 2002 is de Raad voor de rechtspraak opgericht. In verband met de instelling van de Raad voor de rechtspraak is tevens de Wet op de Rechtelijke Organisatie (wet RO) gewijzigd. Wezenlijk daarbij is dat in de wet RO de verantwoordelijkheid voor de bedrijfsvoering wordt geattribueerd aan de gerechten en de Raad voor de rechtspraak. Daarmee heeft de minister van Justitie geen directe verantwoordelijkheid meer voor de bedrijfsvoering van de rechtspraak. Wel heeft de minister nog een verantwoordelijkheid als toezichthouder. Een van de wijzigingen die bij het nieuwe systeem hoort is dat het Jaarverslag van de Raad voor de rechtspraak een verklaring omtrent getrouwheid en de rechtmatigheid bevat, die is afgegeven door een door de Raad voor de rechtspraak aangewezen accountant.

D) Relatie rijksbijdrage en baten-lastendiensten

Het ministerie van Justitie draagt aan de diverse baten-lastendiensten (DJI, IND, CJIB, SR, NFI) een jaarlijkse bijdrage af. Omdat deze diensten vaak beschikken over meerdere inkomstenbronnen en zij onder andere hun uitgaven ten laste kunnen brengen van meerdere jaren is het niveau van de gerealiseerde uitgaven ten laste van het ministerie (de rijksbijdrage) meestal niet gelijk aan de kosten van het agentschap in het betreffende kalenderjaar. In de Justitiebegroting en het jaarverslag zijn de (gerealiseerde) rijksbijdragen op de betreffende operationele doelstellingen vermeld. Voor een juist beeld van de kosten en het exploitatieresultaat van de baten-lastendiensten wordt verwezen naar de specifieke verantwoording van de baten-lastendiensten (zie hoofdstuk 11).

E) Beleidsverslag en jaarrekening ineen

In het jaarverslag 2004 is de in voorgaande jaren separaat opgenomen jaarrekening geïntegreerd in het beleidsverslag. Hiermee wordt beoogd het jaarverslag compacter en toegankelijker te maken. De samenvoeging van deze delen zorgt er voor dat veel dubbele informatie is verdwenen uit het jaarverslag. In de beleidsartikelen is het jaarrekening gedeelte te herkennen als budgettaire gevolgen van beleid en de paragrafen Financiële toelichting. In de toelichtende paragraaf zijn in de regel alle verschillen en mutaties toegelicht die groter zijn dan € 0,5 miljoen, danwel politiek of anderszins relevant. Mutaties die in eerdere begrotingsstukken (waaronder suppletore begrotingen) aan de Tweede Kamer zijn gemeld, zijn in de financiële toelichting op hoofdlijnen vermeld.

B BELEIDSVERSLAG

HOOFDSTUK 4 – BELEIDSPRIORITEITEN

A. Beleidsprogramma

Inleiding

Vanuit het Hoofdlijnenakkoord van het kabinet-Balkenende II ontstonden de belangrijkste doelstellingen voor de beleidsagenda van de begroting voor 2004: een veiliger samenleving, een bruikbare rechtsorde en een betere integratie van nieuwkomers en oudkomers.

Zo passen de modernisering van het ondernemingsrecht, het straf- en strafprocesrecht en het bestuursrecht en het creëren van alternatieve vormen van geschilbeslechting binnen het streven naar een bruikbare rechtsorde. De uitvoering van het veiligheidsprogramma moet leiden tot een veiliger samenleving en de eerste resultaten zijn inmiddels zichtbaar. De criminaliteitscijfers tonen een dalende lijn.

Goede inburgering ten slotte is het begin van een betere integratie van nieuwkomers en oudkomers. In 2004 zijn eerst de contouren en vervolgens de uitwerking van het nieuwe inburgeringsstelsel gepresenteerd. Het nieuwe stelsel wordt de komende periode ingevoerd.

Justitie staat vaak in het middelpunt van de belangstelling. Logisch, want veel maatschappelijke vraagstukken en ontwikkelingen raken aan de beleidsterreinen van het ministerie van Justitie. Het beleid van Justitie wordt daardoor beïnvloed. 2004 vormde daarop geen uitzondering. Een onderwerp dat in het centrum van de belangstelling stond, was de bestrijding van terrorisme. Al sinds de aanslagen van 11 september 2001 werkt de overheid aan een betere bescherming van de Nederlandse samenleving tegen terroristische aanslagen. De aanslag in Madrid op 11 maart 2004 maakte nogmaals duidelijk dat ook Europa doelwit is van terrorisme. De moord op Theo van Gogh heeft aangetoond dat ook Nederland niet gevrijwaard blijft van aanslagen. Voor het kabinet is dat aanleiding geweest het antiterrorismebeleid aan te scherpen en de voorgestelde maatregelen zijn uitgebreid met de Kamer besproken. Sinds mei 2004 is de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding actief (NCTb), ter verbetering van de samenwerking op het gehele terrein van terrorismebestrijding.

De weken na de moord op Theo van Gogh maakten duidelijk hoe groot de afstand tussen de verschillende bevolkingsgroepen in Nederland de laatste jaren is geworden. Het integratiebeleid van het kabinet wil dat veranderen en komen tot gedeeld burgerschap: de mogelijkheid voor iedereen in Nederland om op alle niveaus deel te nemen aan de samenleving. Direct na de aanslag op Theo van Gogh nam de minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie het initiatief om de afstand tussen de verschillende bevolkingsgroepen te verkleinen en de binding te versterken. Dit Breed Initiatief Maatschappelijke Binding is op 26 januari 2005 gestart met een bijeenkomst van het kabinet en maatschappelijke en religieuze organisaties in de Ridderzaal in Den Haag.

Een belangrijke prioriteit voor 2004 die niet direct voortkwam uit het Hoofdlijnenakkoord of uit maatschappelijke ontwikkelingen was het Nederlandse voorzitterschap van de Europese Unie in de tweede helft van het jaar. Ook voor Justitie was het EU-voorzitterschap van groot belang. De Nederlandse rechtsorde raakt steeds meer verweven met de Europese. Veel vraagstukken vragen een Europese benadering of een sterkere samenwerking tussen de EU-lidstaten. Het voorzitterschap bood Justitie de mogelijkheid op dit gebied nieuw beleid tot stand te brengen. Belangrijkste resultaat was het aannemen door de Europese raad van het«Haagse programma; versterking van de vrijheid, de veiligheid en het recht in de Europese Unie». Het was de eerste keer dat de EU in haar nieuwe samenstelling overeenstemming bereikte over een beleidsprogramma van zo'n grote omvang. Het Haags Programma beslaat het gehele terrein van vrijheid, veiligheid en recht: grondrechten, asiel -en migratiebeleid, grensbewaking, integratie, bestrijding van terrorisme en georganiseerde misdaad, justitie- en politiesamenwerking en civiel recht. Het is een praktisch programma dat duidelijke termijnen verbindt aan de diverse maatregelen. De Commissie presenteert in 2005 een actieplan dat de elementen van het Haags Programma verder uitwerkt.

Hieronder vindt u de realisatie van de beleidsprioriteiten in 2004 waarbij – waar mogelijk – de opbouw is gevolgd van de beleidsagenda uit de begroting 2004.

Wetgeving

Privaatrecht

Bij de parlementaire behandeling van de verschillende wetsvoorstellen rond het ondernemingsrecht is goede voortgang geboekt. Zo aanvaardde de Tweede Kamer de wetsvoorstellen over de personenvennootschappen, de Europese Vennootschap en over collectieve afwikkeling massaschade. Over de afhandeling van letselschade en de bijbehorende lopende projecten is met de Tweede Kamer overlegd. In 2004 is de Wet auteursrecht in de informatiemaatschappij in werking getreden. Tevens kwam een nieuwe structuurregeling voor grote vennootschappen tot stand.

Straf- en strafprocesrecht

Een effectiever antiterrorismebeleid vereist ook wettelijke aanpassing. Daarom trad in 2004 de Wet terroristische misdrijven in werking. De strafmaat voor misdrijven met een terroristisch oogmerk is verhoogd en samenspanning en het werven voor de jihad is strafbaar gesteld. Dit zijn de belangrijkste elementen voor een slagvaardige aanpak van terrorisme in Nederland. Verder is het wetsvoorstel afgeschermde getuigen naar de Tweede Kamer gestuurd dat het mogelijk maakt AIVD-informatie onder bepaalde omstandigheden in een strafproces te gebruiken. Eind 2004 was dit voorstel gereed voor mondelinge behandeling door de Tweede Kamer.

In 2004 traden twee wetten in werking die betrekking hebben op de modernisering van de sanctietoepassing. Het betreft de Wet inzake de verruiming van de mogelijkheden van meerpersoonscelgebruik en de Wet inzake de plaatsing in een inrichting voor stelselmatige daders. Met name deze laatste is een belangrijke ontwikkeling in de aanpak van veelplegers. Met de beschikbare detentiecapaciteit kunnen met name de grote steden uitvoering geven aan de lokale aanpak van veelplegers.

Vier wetten (zogeheten verbetervoorstellen Strafvordering) beogen de strafrechtelijke procedure effectiever en sneller af te handelen. Verder werd bij de Tweede Kamer ingediend het wetsvoorstel strafvorderlijk elektronisch verkeer (elektronische aangifte). De Raad van State is advies gevraagd over een wetsvoorstel dat de positie van het slachtoffer in het strafproces wil versterken. Tot stand kwam de (initiatief)wet inzake de toekenning van spreekrecht voor slachtoffers en nabestaanden. Op 1 januari 2005 trad de Wet op de uitgebreide identificatieplicht in werking.

Een uitgebreid overzicht van totstandgekomen en inwerkinggetreden wetgeving is te vinden bij de artikelsgewijze toelichting.

Geschilbeslechting en rechtsbijstand

Een bruikbare rechtsorde betekent onder meer dat het recht houvast biedt bij het oplossen van geschillen. Dat wil niet zeggen dat alles naar de rechter moet. In eerste instantie dient het recht het partijen mogelijk te maken onderling tot aanvaardbare oplossingen te komen. Komen ze er niet uit, dan dient het stelsel van rechtspleging zo efficiënt mogelijk de meest bevredigende oplossing dichterbij te brengen. Dat vereist verschillende vormen van alternatieve geschilbeslechting en een doelmatige rechtspraak. Daarbij dient de toegang tot het recht-ook voor minder draagkrachtigen – verzekerd te zijn.

Alternatieve geschilbeslechting

In 2004 is een uitgebreide beleidsnota over mediation aan de Tweede Kamer gestuurd met verschillende concrete initiatieven om de toepassing van dit instrument de komende jaren verder te bevorderen. Met de uitvoering van de aangekondigde voornemens is inmiddels een begin gemaakt. Zo zullen vanaf 1 april 2005 de gerechten en de juridische loketten kunnen doorverwijzen naar mediationinstellingen.

Een doelmatige rechtspraak

In 2004 is van alles gedaan om de algemene overbelasting van de rechtspraak tegen te gaan. Aan de stroomlijning van de strafrechtelijke procedures en vermindering van de werklast van de rechterlijke macht op het gebied van het strafrecht is als volgt gewerkt. In 2004 is in werking getreden de Wet uitbreiding bevoegdheid enkelvoudige kamers. Daarnaast zijn per 1 januari 2005 de vier eerder genoemde verbetervoorstellen, te weten inbeslagneming en doorzoeking door de rechter-commissaris (TK 29 252), wijziging regeling voorlopige hechtenis (TK 29 253), horen van getuigen (TK 29 254) en verkorte bewijsvoering bekennende verdachte (TK 29 255), inwerking getreden. Ook is het Wetsvoorstel OM-afdoening naar de Tweede Kamer gestuurd. Dat is bedoeld om de rechterlijke macht minder te belasten door het OM de minder zware zaken buitengerechtelijk te laten afdoen. Tenslotte is het wetsvoorstel «stroomlijning procedure in hoger beroep» voor advies naar de Raad van State gezonden.

Om de slagvaardigheid van de organisatie van de rechtspraak in het jaar 2004 verder te verbeteren zijn meerdere trajecten gestart dan wel afgerond. Eén ervan is het verruimen van de mogelijkheden voor de rechtspraak zelf om de zittingscapaciteit beter te benutten. Op 1 oktober 2004 is een wijziging van het besluit Nevenvestigings- en nevenzittingsplaatsen in werking getreden. Bij piekbelasting of bij het ontbreken van de specifiek benodigde expertise kan nu een ander gerecht – waar die capaciteit wel beschikbaar is – de zaak afhandelen. Dat betekent meer mogelijkheden voor de rechtspraak om de beschikbare capaciteit optimaal in te zetten.

Voorts is een onderzoek gestart naar de niet-judiciële taken van de rechterlijke macht, dat in de eerste helft van 2005 zal worden afgerond. Het onderzoek moet duidelijk maken wat de rechterlijk macht allemaal doet behalve geschilbeslechting of berechting van strafbare feiten. Naast deze inventarisatie wordt eveneens gekeken naar het tijdsbeslag van de rechterlijke macht.

In 2004 kreeg de rechtspraak te maken met een onverwacht fors hogere instroom van zaken in de sectoren kanton, civiel en bestuur. Hiervoor waren in 2004 slechts beperkt extra middelen beschikbaar, maar toch heeft de rechtspraak het merendeel van deze instroom kunnen afdoen waardoor de invloed op de voorraden en de doorlooptijden beperkt is gebleven.

Rechtsbijstand

In 2004 is de invoering gestart van de herziening van het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand. Onderdeel hiervan is de inrichting van 30 regionaal verspreide juridische loketten. In de eerste helft van 2004 is de (ICT) infrastructuur grotendeels ontwikkeld. In de tweede helft van 2004 zijn de eerste vijf juridische loketten geopend. De rest volgt in 2005. Om een actueel beeld te houden van de vraag naar en aanbod van gesubsidieerde rechtsbijstand is in 2004 de 2e monitorrapportage uitgekomen Deze is met beleidsreactie naar de Tweede Kamer gezonden.

Veiligheid, handhaving en sanctietoepassing

Belangrijke doelstellingen van het kabinet zijn het vergroten van de veiligheid en het versterken van de handhaving. Daarom is geïnvesteerd in de justitiële ketens door middel van programma's als het Veiligheidsprogramma, Modernisering sanctietoepassing, Rijk aan Handhaving, en Handhaven op Niveau.

Veiligheidsprogramma

In de twee jaar dat het Veiligheidsprogramma nu loopt is een brede en solide basis gelegd voor het bereiken van de belangrijkste doelstellingen. Inmiddels zijn de eerste effecten zichtbaar. De burger voelt zich veiliger. Het percentage burgers dat zich wel eens onveilig voelt – in 2002 nog 30,8% – is in 2004 gedaald tot 26,9%. Expertmeetings begin 2004 hebben laten zien dat verdere verbeteringen nodig en mogelijk zijn. Deze signalen, gevoegd bij die van de veiligheidsmonitoren en die uit het Nationaal Dreigingsbeeld zware of georganiseerde criminaliteit, zijn in de midterm review van het Veiligheidsprogramma geanalyseerd en hebben geleid tot aanvullende maatregelen. Daarbij gaat het om de aanpak van geweld, het tegenhouden van criminaliteit, de aanpak van zware of georganiseerde criminaliteit en de grensoverschrijdende samenwerking tussen overheidsdiensten. Daarnaast wil het kabinet de inbreng vanuit de samenleving verder activeren en mobiliseren.

Ook is in 2004 hard gewerkt om de handhaving op peil te brengen. Dit heeft onder meer geleid tot het vastleggen van te behalen politieprestaties in het Landelijk Kader Nederlandse Politie, dat per korps in een convenant is uitgewerkt. De politie heeft in 2004 de afgesproken prestaties geleverd. Het openbaar ministerie heeft in 2004 de extra aanwas van door de politie aangeleverde zaken goed verwerkt, zelfs sneller dan verwacht.

Een uitgebeid overzicht over de uitvoering van het Veiligheidsprogramma is te vinden in de vijfde voortgangsrapportage die separaat aan de Tweede Kamer wordt gezonden.

Handhaving

Onder de titel Rijk aan Handhaving werkt het ministerie van Justitie samen met andere ministeries aan een verdere professionalisering van de handhaving van ordeningswetgeving op rijksniveau. Bij beleid moeten vanaf het begin handhavingsaspecten een rol spelen. Programmatisch handhaven is een belangrijk middel om te komen tot professionalisering. Een eerste concept van programmatisch handhaven is inmiddels gereed en wordt nu uitgewerkt door middel van collegiale toetsing en evaluatie van (pilot)projecten bij de betrokken departementen. Twee proefprojecten lopen al; de mogelijkheid van een derde pilot wordt onderzocht.

Tevens wordt gewerkt aan een zelfanalyse-instrument om de beleidspraktijk binnen de eigen organisatie door te lichten op aspecten van programmatisch handhaven. TU Delft heeft voor de ontwikkeling van dit instrument een eerste verkenning verricht.

Voor de handhaving op decentraal niveau zijn als onderdeel van het actieprogramma Handhaven op Niveau in 2004 vrijwel alle best practices gereedgekomen. In de loop van 2005 worden die breed verspreid. Daarnaast beschikt, zo is gebleken uit onafhankelijk onderzoek, ruim 80% van alle gemeenten een over een handhavingsprogramma, veelal gemaakt met het door Handhaven op Niveau ontwikkelde instrumentarium.

DNA

De pilot Landelijke Sporendatabank heeft in 2004 opmerkelijke resultaten opgeleverd. Het stelselmatig verbanden leggen tussen aangetroffen DNA en vingersporen heeft tot nu toe geleid tot ruim 2 800 DNA-sporen. Deze vertegenwoordigen ongeveer 14 000 misdrijven. Behalve de extra identificaties van sporen van onbekende daders, zijn op nationaal niveau zogenaamde bovenregionale sporenclusters en -criminele samenwerkingsverbanden (CSV's) zichtbaar gemaakt en uitgewerkt voor nieuwe onderzoeken van de Bovenregionale Recherche. Eind december 2004 heeft dit geleid tot een eerste veroordeling, in 2005 zullen er velen volgen. Meer en meer wordt duidelijk dat investeren in het optimaal toepassen van forensisch rechercheren vruchten afwerpt.

Nationale Recherche

In 2004 is de Nationale Recherche van start gegaan. De opbouw van de Nationale Recherche is begeleid door een projectteam van Justitie, BZK en politie en het openbaar ministerie. Dat team heeft ook het eerste Nationaal Dreigingsbeeld zware of georganiseerde criminaliteit in 2004 opgesteld. Op grond van het Nationaal Dreigingsbeeld hebben de ministers van Justitie en van Binnenlandse Zaken een nieuwe koers bepaald bij de bestrijding van de georganiseerde criminaliteit: zes nieuwe speerpunten en de opzet van een intelligence-agenda. Ook de internationale samenwerking krijgt vorm. De Nationale Recherche is een herkenbaar aanspreekpunt voor buitenlandse opsporingsdiensten, dat ook kan deelnemen aan Joint Teams: onderzoeksteams met politiefunctionarissen uit verscheidene EU-landen. De Nationale Recherche heeft inmiddels tientallen onderzoeken afgerond en er lopen nog velen. Het gaat dan ondermeer om netwerken rondom de productie en handel in XTC, terrorisme, mensenhandel en financieel economische delicten. Ook de Bovenregionale Teams laten indrukwekkende cijfers zien met nogmaals tientallen afgeronde en lopende onderzoeken op de gebieden milieucriminaliteit en fraude.

Terrorismebestrijding

Zoals hierboven vermeld nam terrorismebestrijding in 2004 een prominente plaats in binnen het justitiebeleid. Deels betrof het de uitvoering van eerder aangekondigd of in gang gezet beleid. Na de aanslagen in Madrid in maart 2004 is het beleid aangescherpt. Zo is begonnen met het vergroten van de capaciteit van de betrokken diensten en uitbreiding van strafvorderlijke bevoegdheden. Ook is besloten tot invoering van een alerteringssysteem. Om de coördinatie bij voorbereiding en uitvoering van het antiterrorismebeleid te versterken is de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding (NCTb) aangesteld. De Staf van de NCTb is sinds 1 januari 2005 met een kernbezetting operationeel. Zoals gemeld in de brief van 24 januari 2005 zullen ook de mogelijkheden om via bestuursrechtelijke maatregelen op te treden worden vergroot. Het gaat dan bijvoorbeeld om een meldingsplicht voor personen tegen wie aanwijzingen bestaan die onvoldoende zijn voor strafrechtelijk optreden, maar wel maatregelen rechtvaardigen.

Terrorisme is een internationaal probleem. Daarom is de internationale samenwerking bij terrorismebestrijding geïntensiveerd. Binnen de Europese Unie gebeurt dat via de uitvoering van het EU-Actieplan voor de strijd tegen terrorisme. Ook de samenwerking met de Verenigde Staten is verder versterkt.

Drugsbeleid

De uitvoering van de nota «Samenspannen tegen XTC» uit mei 2001 verloopt volgens planning. De betrokken handhavingsdiensten zijn fors uitgebreid. De opsporing van grondstoffen voor synthetische drugs (primair XTC en amfetamine) is succesvol en vertoonde in 2004 een stijgende lijn. Het aantal inbeslagnames en de hoeveelheid inbeslaggenomen pillen – aan Nederland gerelateerd – in het buitenland was in 2004 laag, evenals in 2003.

Na het overleg in juni 2004 met de Kamer over de (in april verstuurde) Cannabisbrief is begonnen met de uitvoering van de diverse maatregelen. Er worden handhavingsmodellen opgesteld om gemeenten te ondersteunen bij de aanscherping van het lokale coffeeshopbeleid. Om het coffeeshoptoerisme tegen te gaan zal in Maastricht een proef starten met de «hasjpas». Het openbaar ministerie ontwikkelt een effectieve, planmatige aanpak van hennepteelt, gericht op de aanpak van criminele organisaties.

In 2004 is het beleid om de drugssmokkel vanuit specifieke risicolanden via de luchthaven Schiphol tegen te gaan verder geïntensiveerd. Eind 2003 is begonnen met 100% controles van vluchten uit aangewezen risicogebieden. Daardoor is het gemiddeld aantal smokkelaars teruggelopen van 35 à 50 per vlucht naar gemiddeld 2 per vlucht en is de hoeveelheid gesmokkeld en inbeslaggenomen kilo's cocaïne gedaald. Gegevens van betrapte koeriers komen op een lijst. Met de luchtvaartmaatschappijen zijn convenanten gesloten om deze passagiers te weigeren op vluchten van en naar de risicolanden. Op verzoek krijgen andere landen , zoals inmiddels Frankrijk, Duitsland en de VS, deze lijst. Op Schiphol is een scan in gebruik genomen om snel duidelijk te maken of iemand bolletjes heeft geslikt. Sinds de ingebruikname hebben ruim 900 mensen op vrijwillige basis van de scan gebruik gemaakt.

Fraude- en corruptiebestrijding

Het kabinet streeft naar professionalisering van de bestrijding van fraude en financieel-economische criminaliteit. Deze professionalisering heeft een impuls gekregen door het OM te versterken met het Functioneel Parket, door de inrichting van Interregionale Fraude Teams bij politie en OM, en door de versterking en uitbreiding van het Bureau Ontnemingswetgeving OM. Per 1 januari 2004 zijn de Nationale en bovenregionale recherche ingericht en maken de Interregionale fraudeteams (IFT's) deel uit van de bovenregionale recherche. Gelet op de maatschappelijke schade door faillissementsfraude is in 2004 besloten om die fraude steviger te bestrijden en duidelijker onderscheid te maken tussen de behandeling van wel en niet bonafide faillieten. Daartoe is een plan van aanpak gemaakt dat op 13 september 2004 aan de Tweede Kamer is gestuurd. Deze aandacht zal naar verwachting op termijn doorwerken in de private sector zoals banken, verzekeraars en het bedrijfsleven in het algemeen.

Huiselijk geweld

In 2004 zijn ter verbetering van de aanpak van huiselijk geweld extra middelen ingezet. Ze zijn gebruikt om gemeenten te stimuleren hun regierol op te nemen, voor materiële ondersteuning van lokale en regionale publiekscampagnes, voor de opzet van een landelijk ondersteuningspunt huiselijk geweld en een expertisepunt jeugdprostitutie, voor de ontwikkeling van een aanbod aan specifieke risicogroepen, en voor een casusonderzoek over eerwraak. Ook is het wetgevingsproces gestart voor een tijdelijk huisverbod voor plegers van huiselijk geweld. Een uitgebreid overzicht van getroffen maatregelen is te vinden in het voortgangsbericht over de aanpak van huiselijk geweld dat in december 2004 naar de Kamer is gestuurd.

Geweld

Rond het thema «Weet wat je te doen staat als het om geweld gaat» is in de zomer van 2004 – net als in 2001 en 2002 – samen met het ministerie van BZK, een campagne gevoerd met onder meer televisie- en radiospots, buitenreclame, advertenties en een lespakket voor scholieren. De campagne riep getuigen van straatgeweld op om omstanders te mobiliseren. De intentie om dat te doen is zowel onder jongeren (van 49% naar 61%) als onder volwassenen (van 52% naar 63%) behoorlijk gestegen. Ook het percentage volwassenen en jongeren dat aangeeft veel te weten over «hoe te handelen als ik getuige ben van geweld op straat» is meer dan verdubbeld: van 14% tot 29% bij volwassenen en van 7% tot 26% (!) bij jongeren.

Criminaliteitspreventie

Op het gebied van criminaliteitspreventie is in 2004 veel aandacht besteed aan het voorkomen van criminaliteit in het bedrijfsleven. Zo is verder vorm gegeven aan het Actieplan Veilig Ondernemen dat met 10 projecten en 45 acties de bedrijfscriminaliteit wil terugdringen met minimaal 20% in 2008. Het actieplan formuleert acties voor de detailhandel, juweliers, transportbranche en horecabranche, omdat deze sectoren meer dan evenredig slachtoffer zijn van criminaliteit en inmiddels loopt een groot deel van deze acties. Daarnaast zijn 80 nieuwe projecten Keurmerk Veilig Ondernemen en 6 nieuwe projecten Kwaliteitsmeter Uitgaan begonnen. Op 2 juli 2004 is het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV) officieel van start gegaan.

Slachtofferbeleid

De brief van 10 maart 2004 aan de Tweede Kamer heeft de kaders voor het slachtofferbeleid opnieuw geschetst. De invoering van de schriftelijke slachtofferverklaring en het spreekrecht hebben de positie van het slachtoffer versterkt. Ook het wetsvoorstel versterking rechtspositie slachtoffer in het strafproces – inmiddels gereed voor aanbieding aan de Raad van State – zal daaraan bijdragen.

Verklaring omtrent het gedrag

Sinds 1 april 2004 verstrekken niet meer de gemeenten, maar het Centraal Orgaan Verklaring Omtrent het Gedrag (COVOG) de Verklaring omtrent het gedrag. Dat orgaan is ondergebracht bij het ministerie van Justitie. Sinds die datum kunnen niet alleen natuurlijke personen maar ook rechtspersonen zo'n verklaring krijgen. In 2004 zijn in totaal 120 000 verklaringen over natuurlijke personen en 500 verklaringen over rechtspersonen afgegeven. Het eerste getal is conform de verwachting, het tweede getal is lager dan verwacht. In 2005 wordt bezien hoe de verklaring omtrent het gedrag voor rechtspersonen meer bekendheid kan krijgen.

Modernisering sanctietoepassing

De behoefte aan sanctiecapaciteit blijft groeien, ook als gevolg van de voortvarende uitvoering van het Veiligheidsprogramma. Het tekort valt niet weg te werken door simpelweg nieuwe penitentiaire inrichtingen te bouwen. Dat kost niet alleen veel tijd maar er is ook te weinig geld. Door verschillende, ook onorthodoxe, maatregelen te nemen is de sanctiecapaciteit echter met succes verruimd. Bijvoorbeeld door de invoering van meerpersoonscelgebruik (2000 plaatsen), een succesvolle proef met toepassing van elektronische detentie voor kortere straffen (200 plaatsen) en de inzet van de eerste zogeheten detentieboot (250 plaatsen). Deze boot (voor uit te zetten illegalen) is een voorbeeld van snelle en relatief goedkope capaciteitsuitbreiding om de druk op het reguliere gevangeniswezen te verminderen. Al in 2004 werden voorbereidingen getroffen voor een tweede boot. Dankzij deze maatregelen konden noodingrepen om de capaciteitsdruk te verlichten, zoals incidenteel versneld ontslag (IVO) en ambtshalve strafonderbreking (SOB) in het laatste kwartaal van 2004 achterwege blijven. De door de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) gerealiseerde capaciteit (14 061 plaatsen) is in 2004 164 plaatsen hoger uitgevallen dan geraamd. Dat ondanks de taakstelling uit het Hoofdlijnenakkoord. Om aan de financiële taakstelling en aan de gestegen capaciteitsvraag te kunnen voldoen, heeft DJI in 2004 het transformatieproces «De Nieuwe Inrichting» doorgezet. Onderdelen hiervan zijn een gerichte en verantwoorde versobering van detentieregimes waar mogelijk en een optimale inzet van celcapaciteit en personeel.

In maart 2004 is een brief naar de Tweede Kamer gestuurd over het TBS-stelsel die maatregelen aankondigt om doelmatigheid en capaciteit van TBS te vergroten. Daarnaast is in 2004 het verlofkader aangescherpt. Hiermee worden er meer zekerheden ingebouwd om te voorkjomen dat TBS 'ers verlof krijgen zonder een scherpe analyse van het risico.

In 2004 heeft de reclassering meer toezichten uitgevoerd (16 137 tegenover 12 142 in 2003) en meer taakstraffen ten uitvoer gelegd (29 811 tegenover 27 687 in 2003). In 2004 is het diagnostisch instrumentarium van de reclassering verder geprofessionaliseerd door het beschikbaar komen van RISc. Met Risc kan de reclassering de rechterlijke macht en het gevangeniswezen gerichter adviseren bij interventies die mikken op gedragsverandering. De bestaande gedragsinterventies van de reclassering zijn in 2004 doorgelicht aan de hand van internationaal erkende kwaliteitscriteria. Op basis van deze toetsing zal het arsenaal aan gedragsinterventies worden aangepast.

Jeugd

Jeugd terecht

Om de aanpak van jeugdcriminaliteit te verbeteren is in 2003 gestart met de uitvoering van het actieprogramma Jeugd terecht. Het programma heeft een looptijd tot 2007. In 2004 zijn verschillende acties ondernomen zoals de kwantitatieve en kwalitatieve versterking van opvoedingsondersteuning, de capaciteitsuitbreiding van de jeugdinrichtingen (waaronder nachtdetentie en de uitbreiding gericht op jeugdige veelplegers), de capaciteitsuitbreiding van jeugdreclassering en de ingebruikneming van de helpdesk privacy. Deze helpdesk is belast met beantwoording van vragen over privacy problemen rond Jeugd terecht, huiselijk geweld, veelplegers en forensische diagnostiek. De eerste evaluatie in september 2004 laat zien dat de helpdesk duidelijk in een behoefte voorziet.

De samenwerking tussen de justitiepartners is in 2004 verbeterd en de doorlooptijden zijn opnieuw verkort, vooral als gevolg van het in 2003 landelijk ingevoerde justitieel casusoverleg. Ook is de instelling van een erkenningscommissie voorbereid die alle justitiële programma's gaat toetsen aan de hand van bepaalde criteria. De beschikbaarheid van ITB-Criem, een specifieke maatregel in de aanpak van allochtone jongeren, is in 2004 verruimd tot het hele land. Daarbij is een methodiekbeschrijving beschikbaar gekomen, die veel aandacht besteedt aan oriëntatie op de Nederlandse samenleving en aan het overbruggen van culturele afstanden.

Jeugdsancties

Het jeugdsanctiesysteem moet effectiever en efficiënter. In de nota Jeugdsancties nieuwe stijl zijn daartoe nieuwe beleidslijnen uitgezet met steun van de Tweede Kamer. Het gaat om een integrale aanpak: het versterken van de keten preventie-repressie-nazorg en een betere samenhang tussen jeugdstrafrecht en het kinderbeschermingsrecht. Mede ter invulling van de taakstelling van de Justitiële jeugdinrichtingen is besloten tot drie proefprojecten om te toetsen of meerpersoons kamergebruik geschikt is voor bepaalde jeugdigen.

Om de aanpak van jeugdige veelplegers te verbeteren is het aantal plaatsen in Den Engh specifiek voor deze doelgroep met 24 plaatsen uitgebreid. De bezettingsduur van deze plaatsen is nog te kort om iets over de resultaten te kunnen zeggen. Het aantal door Justitie ingekochte plaatsen in de Glen Mills School is wegens een lage bezettingsgraad teruggebracht naar 50 plaatsen op jaarbasis. Wat de nachtdetentie betreft hebben over een heel jaar bezien 300 voorlopig gehechte jongeren gemiddeld 25 plaatsen bezet.

In 2004 is in samenwerking met de Forensisch Psychiatrische Dienst in een groot aantal arrondissementen gewerkt met het nieuwe systeem van forensische diagnostiek. Daarnaast zijn in 2004 voorbereidingen getroffen om ook de resterende arrondissementen per 1 januari 2005 met het nieuwe systeem te laten werken.

In 2004 is onderzoek verricht naar de samenplaatsing van jongeren op strafrechtelijke en civielrechtelijke titel in Justitiële inrichtingen, en naar crisisplaatsingen in de opvanginrichtingen. Naar aanleiding daarvan hebben de bewindslieden van VWS en Justitie gezegd te willen stoppen met de plaatsing in een justitiële jeugdinrichting van jeugdigen die primair bescherming nodig hebben. Hierbij heeft ook de evaluatie van de Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen een rol gespeeld. Begin 2005 is een definitief standpunt en een uitgewerkt plan van aanpak aan de Tweede Kamer gestuurd.

Jeugdzorg

De Wet op de jeugdzorg is op 1 januari 2005 in werking getreden. In nauwe samenwerking met het ministerie van VWS is een jeugdzorgbrigade opgericht om de bureaucratie in de jeugdzorg aan te pakken en zijn samenwerkingsafspraken tussen de landelijk werkende instellingen voor voogdij en gezinsvoogdij en de Bureaus jeugdzorg gemaakt.

De evaluatie van de pilots van het project Deltaplan Gezinsvoogdij is eind 2004 afgerond. Uit een onderzoek in 2004 blijkt dat het mogelijk is een instrument te ontwikkelen om periodiek de effecten van de uitvoering van kinderbeschermingsmaatregelen te meten. In overleg met het ministerie van VWS komt hier een vervolg op.

Integratie

De integratie van etnische minderheden stond in 2004 hoog op de politieke agenda. Bij de presentatie van zijn eerste begroting heeft het kabinet in de brief «Integratiebeleid Nieuwe Stijl» een omslag in het integratiebeleid aangekondigd. Het kabinet stelt zich ten doel een resultaatgericht en waar nodig verplichtend integratiebeleid te voeren. Kernbegrippen van het vernieuwde integratiebeleid zijn: afstand tussen allochtonen en autochtonen verminderen, accent op wat ons bindt, acceptatie van kernwaarden, naleven van basale normen, gedeeld burgerschap.

In 2004 zijn deze uitgangspunten uitgewerkt in wetsvoorstellen, maatregelen en beleidsacties. Er is vooral vooruitgang geboekt op de volgende onderwerpen: verdere concretisering van de beleidsuitgangspunten, de opzet van een nieuw inburgeringsstelsel, structureel overleg met organisaties van moslims, acties ter bevordering van de emancipatie van allochtone vrouwen, gemeenschappelijke basisbeginselen voor integratiebeleid in de EU.

Verdere concretisering beleidsuitgangspunten

Het jaar 2004 startte voor wat betreft het integratiebeleid met de aanbieding van het rapport van de Tijdelijke Commissie Onderzoek Integratiebeleid aan de Tweede Kamer, de Commissie Blok. De conclusies van het rapport, die de Kamer voor het overgrote deel heeft onderschreven, vormden voor het kabinet aanleiding om de uitgangspunten van het Integratiebeleid Nieuwe Stijl verder uit te werken in de kabinetsreactie op het rapport Blok. Die reactie specificeert niet alleen de algemene uitgangspunten van het integratiebeleid, maar geeft ook aan hoe het integratiebeleid op de verschillende maatschappelijke velden vorm krijgt.

Het nieuwe inburgeringsstelsel

De vernieuwing van het inburgeringsstelsel was in 2004 prioriteit nummer één. De afspraken die hierover zijn gemaakt in het regeerakkoord zijn uitgewerkt in een contourennota. Belangrijkste elementen van het nieuwe stelsel zijn: inburgering begint voor nieuwkomers in het herkomstland; voor nieuwkomers én oudkomers komt er een verplicht inburgeringsexamen, de verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd wordt afhankelijk van examenresultaat; inburgeraars bepalen zelf hoe ze zich voorbereiden op het examen (vrije winkelnering). De contourennota is in mei 2004 besproken in de Tweede Kamer. Op basis daarvan zijn de voorstellen verder uitgewerkt. De uitwerking is in december van dat jaar gepresenteerd. Intussen is verder gewerkt aan de inburgering in het herkomstland en aan de regeling van de vrije winkelnering.

Overleg met moslimorganisaties

Na jaren van overleg en voorbereiding is het in 2004 gelukt moslims van verschillende geloofsrichtingen en uit verschillende herkomstlanden te verenigen in een gemeenschappelijk overlegplatform, zodat geregeld overleg mogelijk is tussen de minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie en de Nederlandse moslimwereld. Dit overleg is nodig omdat de islam een factor is in de integratie van (delen van) de minderhedenbevolking. Na een gedegen onderzoek naar de representativiteit van de aangesloten organisaties heeft de minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie het Contactorgaan Moslims en Overheid erkend. Inmiddels heeft zich een tweede groep moslimorganisaties aangediend: de Contactgroep Islam. Ook deze groep is nu erkend als overkoepelende organisatie van moslims. De minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie wil dat deze twee koepelorganisaties op korte termijn een gemeenschappelijk platform gaan vormen.

Een van de eerste prioriteiten in het overleg met de moslimorganisaties is het tot stand brengen van een Nederlandse imamopleiding. In 2004 is hierin belangrijke vooruitgang geboekt. Er is een aanbestedingsprocedure op gang gebracht voor trajecten naar een dergelijke opleiding.

Emancipatie van allochtone vrouwen

De emancipatie van vrouwen uit specifieke minderheidsgroeperingen is een sleutelfactor in de integratie van de bevolkingsgroepen waarvan zij deel uitmaken. In samenwerking met het ministerie van SZW en de commissie Participatie van Vrouwen uit Etnische Minderheden is in 2004 een plan van aanpak opgesteld en in uitvoering genomen. Onderdeel van dit plan zijn bestuurlijke afspraken met gemeenten over projecten en maatregelen om de maatschappelijke participatie van deze vrouwen te vergroten. Binnen het plan van aanpak krijgen die vrouwen prioriteit die op zeer grote afstand van de Nederlandse samenleving staan.

Specifiek voor de bevordering van de emancipatie van vrouwen uit minderheden is het project Taaltotaal, in 2004 ontwikkeld. Het heeft tot doel de taalvaardigheid in het Nederlands van vrouwen uit minderheden substantieel te verhogen.

Integratiebeleid in de EU

De minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie heeft het voorzitterschap van de EU benut om de integratie van derdelanders in de gehele Unie op de agenda te krijgen. Ze was in november – in Groningen – gastvrouw van een geslaagde ministersconferentie over integratie. In de aanloop naar de conferentie hebben onder leiding van Nederland de EU-partners overeenstemming bereikt over een reeks Europese basisbeginselen voor het integratiebeleid ten aanzien van derdelanders. Een en ander heeft inmiddels ook geresulteerd in een Commissievoorstel tot het instellen van een Europees integratiefonds.

Vreemdelingenbeleid

Europees en internationaal asiel- en migratiebeleid

Het asiel- en migratiebeleid nam een prominente plaats in binnen de werkzaamheden van het Nederlandse EU-voorzitterschap. De vaststelling van het Haagse Programma betekent dat continuering van het Tampere-programma is verzekerd. Een succesvol Europees asiel- en migratiebeleid vereist goede samenwerking met landen buiten de Europese Unie. Daarom besteedt het Haagse Programma aandacht aan onderwerpen als bescherming in de regio, de onderliggende oorzaak van migratie en transitproblematiek (met name op de Middellandse Zee). Ook het Europees terug- en overnamebeleid neemt een belangrijke plaats in binnen het Haagse Programma dat onder meer voorziet in de aanstelling van een Speciale Afgezant voor Terugkeer.

Het Nederlandse voorzitterschap heeft zich sterk gemaakt voor een versterking van de operationele samenwerking bij de buitengrensbewaking. Dat moet een spoedige aanvang verzekeren van de werkzaamheden van het Agentschap voor het beheer van de buitengrenzen per 1 mei 2005.

Visa, verblijfsdocumenten alsmede paspoorten zullen in de toekomst biometrische kenmerken moeten hebben ter bestrijding van illegale immigratie en het terrorisme. De Europese Commissie heeft onder Iers voorzitterschap een voorstel ingediend voor de opname van biometrische kenmerken in paspoorten dat onder het Nederlandse voorzitterschap is aangenomen.

Bescherming van vluchtelingen in regio's van herkomst is een belangrijke doelstelling van het kabinet. De inspanningen in 2004 waren gericht op verbreding van het draagvlak binnen de Europese Unie voor een pilotproject voor bescherming in de regio. De samenwerking op dit terrein met UNHCR heeft zich met name afgespeeld binnen «Conventie Plus», een forum dat bedoeld is om betere afspraken te maken tussen landen van herkomst, landen van doorreis en landen van bestemming. In 2004 is gestart met de uitvoering van een aantal UNHCR-projecten, door de Europese Commissie gefinancierd, met cofinanciering van (onder andere) Nederland. Doel van deze projecten is te komen tot oplossingen voor langdurige vluchtelingensituaties en opbouw bescherming. De projecten worden uitgevoerd in verschillende regio's en landen in Afrika.

Zoals geschreven in een brief aan de Kamer in juli 2004 is het de bedoeling het hervestigingsbeleid een nieuwe impuls te geven. Nederland doet al langer mee aan het UNHCR Resettlement Program, maar tot nu toe is het niet gelukt om het quotum van 1 500 uitgenodigde vluchtelingen per drie jaar te vullen. In het kader van het nieuwe hervestigingsbeleid 2005–2007 is besloten (weer) selectiemissies te gaan uitvoeren. Zo heeft in november al een pilotmissie naar Oeganda plaatsgevonden. Daar zijn 150 vluchtelingen, vooral Congolezen, geselecteerd en uitgenodigd naar Nederland over te komen. Dat gaat gebeuren in het eerste kwartaal van 2005 in groepen van 50. Ze worden echter nog gerekend tot het quotum van 2004, dat daarmee in totaal op ongeveer 350 komt. Daarmee vertoont het aantal uitgenodigde vluchtelingen een stijgende lijn.

Toelatings- en terugkeerbeleid

Begin 2004 is de uitvoering van de eenmalige regeling voor langdurig in Nederland verblijvende asielzoekers grotendeels afgerond. Die regeling had betrekking op vreemdelingen die vóór of op 27 mei 1998 in Nederland een eerste asielaanvraag hadden ingediend en op 27 mei 2003 nog in afwachting waren van een definitieve beslissing hierop (waaronder een definitieve beslissing over een in het kader van deze asielaanvraag verleende voorwaardelijke vergunning tot verblijf). Uiteindelijk zijn 2 097 verblijfsvergunningen verleend in het kader van de eenmalige regeling, zeventien aan Bosnische asielzoekers van de zogenaamde Stari Mostlijst en 220 verblijfsvergunningen in het kader van de «14–1 brieven» . Deze laatste categorie betreft brieven waarin om toepassing van de inherente afwijkingsbevoegdheid werd verzocht in verband met schrijnende omstandigheden.

De asielinstroom is in 2004 verder gedaald: 9 800 asielaanvragen zijn er geregistreerd en dit was 27% lager dan in 2003. Daardoor daalde ook de bezetting in de opvang verder. Een effectief terugkeerbeleid is een essentieel onderdeel van een rechtvaardig asielbeleid. Om de effectiviteit te vergroten is het project Terugkeer gestart, waarbinnen een ketenbrede aanpak is ontwikkeld. Per 1 januari 2005 waren in totaal 7 477 vreemdelingen uitgestroomd die tot de doelgroep van het project behoren. Het project loopt hiermee voor op de planning. Ook de gemiddelde uitstroom per week is hoger dan gepland. Een uitgebreid overzicht over de ontwikkelingen in de vreemdelingenketen in 2004 is te vinden in de rapportage vreemdelingenketen die recentelijk naar de Tweede Kamer is gestuurd.

Alleenstaande minderjarige vreemdelingen

In de maanden mei tot en met augustus van 2004 is een eindevaluatie uitgevoerd naar de realisatie van de doelstellingen van de campus voor alleenstaande minderjarige vreemdelingen (AMV's). Op basis hiervan heeft het kabinet besloten de positieve elementen van de AMV-campus op de tussenvariantlocaties te continueren, zoals 24-uurs bewaking en begeleiding, het bieden van structuur door middel van het onderwijs- en dagprogramma en opvang in een centrale setting.

In april 2004 is een medisch-ethische commissie ingesteld met als taak toezicht te houden op het leeftijdsonderzoek bij alleenstaande minderjarige vreemdelingen. In december 2004 heeft de commissie haar eerste rapportage gepubliceerd. Voorlopige conclusie: het leeftijdsonderzoek is een bruikbaar en acceptabel instrument.

Regulier vreemdelingenbeleid

Met ingang van 1 november 2004 zijn de voorwaarden voor gezinsvorming aangescherpt. De leeftijd is zowel voor de aanvrager als de referent in Nederland gesteld op 21 jaar. Daarnaast moet de referent beschikken over een inkomen van 120% van het Wettelijk minimumloon. Hiermee is een belangrijk beleidsvoornemen uit het Hoofdlijnenakkoord gerealiseerd.

Het kabinet heeft in april 2004 besloten tot invoering van de Kennismigrantenregeling. Een kennismigrant is een migrant die naar Nederland komt om arbeid in loondienst te verrichten met een bruto-inkomen vanaf 45 000 euro (of 32 600 euro als hij jonger is dan 30 jaar). Het inkomenscriterium geldt niet voor een promovendus in dienst van een onderwijs- of onderzoeksinstelling en voor post-doctoralen en universitair docenten onder de 30 jaar. Op 1 oktober 2004 is de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) gestart met de invoering van de regeling.

Op 13 april 2004 zijn de reguliere toelatingstaken overgeheveld van de Vreemdelingenpolitie naar de IND en de gemeenten. Het project Reguliere toelating en intensivering toezicht is per 1 mei 2004 beëindigd.

Illegaliteit

In april 2004 heeft de minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie de Illegalennota gepresenteerd met een pakket aan maatregelen om illegaal verblijf maar ook het profiteren van illegalen tegen te gaan. Met de uitvoering is een begin gemaakt. De detentiecapaciteit voor vreemdelingenbewaring is in 2004 uitgebreid. De ingebruikname van de eerste detentieboot in Rotterdam heeft de capaciteit van de uitzetcentra in 2004 versneld uitgebreid tot 250 plaatsen. Eind 2004 waren in totaal 2 091 plaatsen beschikbaar voor vreemdelingenbewaring.

B. Beleidsmatige mutaties

– Achter elke maatregel is een verwijzing naar het beleidsartikel opgenomen voor een nadere toelichting.

– Negatieve reeks = lagere uitgaven/hogere ontvangsten

* Veiligheidsenveloppe Justitiedeel, na aftrek van middelen die ter beschikking worden gesteld aan het ministerie van BZK ten behoeve van de Commissie Van den Haak

Toelichting op beleidsmatige mutaties:

Veiligheidsenveloppe Justitie

Capaciteitstekort strafsectoren (4.1) 12,4

Intensivering in de strafrechtketen ZM (4.1) 6,6

Ontwikkeling afdoeningprofiel (4.1) 7,0

Vanuit de Veiligheidsenveloppe Justitie zijn aan de rechtspraak extra middelen toebedeeld voor drie specifieke trajecten; te weten het wegwerken bestaand capaciteitstekort strafsectoren, de ontwikkeling afdoeningsprofiel en de intensivering in de strafrechtketen. Met deze allocatie van extra middelen is met de Raad voor de rechtspraak extra productie afgesproken.

Geïntegreerd Proces Systeem OM (3.3) 10,0

De ontwikkeling van de GPS-managementinformatie-module is aanbesteed en nog in 2004 gerealiseerd; de implementatie zal in het eerste kwartaal 2005 worden voltooid.

Intensivering in de Strafrechtketen OM (3.3) 7,8

Zie de toelichting bij het beleidsartikel 3.3

Intensivering in de strafrechtketen Rechtsbijstand (4.2) 3,0

Zoals bij de begroting 2004 was aangekondigd heeft de groei van het aantal straftoevoegingen en inverzekeringstellingen als gevolg van intensiveringen in de strafrechtketen (veiligheidsprogramma) zich –evenals voorgaande jaren – ook in 2004 verder voortgezet.

Intensivering in de strafrechtketen Sanctietoepassing (5.1) 41,0

In het kader van de intensivering in strafrechtsketen is de bijdrage aan de Dienst Justitiële Inrichtingen in 2004 met € 34,7 miljoen verhoogd (toedeling Veiligheidsenveloppe II, tranche 2004). Het aandeel van de sector Gevangeniswezen bedroeg daarin € 27,1 miljoen ten behoeve van de uitbreiding van intramurale sanctiecapaciteit met 645 plaatsen. Deze plaatsen zijn in 2004 gerealiseerd, te weten voor 195 plaatsen extra inzet politiecellen, 150 plaatsen HvB, 180 plaatsen meerpersoonscelgebruik en 120 plaatsen voor vreemdelingen. Het aandeel TBS bedroeg € 7,6 miljoen ten behoeve van het terugdringen van het aantal passanten in het Gevangeniswezen. Met deze middelen zijn 3 acties in gang gezet:

• Creëren van goedkopere plaatsen (ultimo 2004 betreft dit 93 plaatsen);

• verbeteren van forensisch psychiatrisch toezicht ter bevordering van de door -en uitstroom;

• creëren van behandelvoorzieningen in het Gevangeniswezen.

Jeugd/Preventie-enveloppe

Preventie Huiselijk Geweld (3.1) 1,0

Autonome groei jeugdreclassering (3.4) 2,0

Autonome groei maatregelen Jeugd Terecht (3.4) 2,0

Jeugdreclassering nazorg (3.4) 1,0

Jeugdbescherming Deltaplan (3.4) 0,5

Opvoedingsondersteuning (3.4) 1,0

Maatschappelijke opvang/reclassering (5.1) 1,5

Internaatachtige voorzieningen (5.1) 1,5

De middelen zijn in 2004 gericht op de volgende doelen: stimulering van gemeenten om hun regierol op te nemen, materiële ondersteuning van lokale en regionale publiekscampagnes, opzet van een landelijk ondersteuningspunt huiselijk geweld en een expertisepunt jeugdprostitutie, ontwikkeling van een aanbod ten behoeve van specifieke risicogroepen, en een casusonderzoek met betrekking tot eerwraak. De aanpak van huiselijk geweld vormt inmiddels een element in het veiligheidsbeleid en in het grote steden beleid.

In verband met het sterke beroep op de jeugdreclassering zijn extra middelen aan de Bureaus jeugdzorg ter beschikking gesteld om de capaciteit van de jeugdreclassering uit te breiden. De in dit kader gereserveerde middelen zijn aangewend voor intensiveringen c.q. het oplossen van de knelpunten bij de Raad voor de Kinderbescherming, namelijk het invoeren en het vaker toepassen van een herziene Baro, het kwaliteitstraject leerstraffen, forensische diagnostiek en een aandeel in de kosten van een nieuw geautomatiseerd systeem.

In plaats van de oorspronkelijke bedoeling van vijf centra is thans in elk arrondissement de Forensisch Psychiatrische Dienst beschikbaar voor de borging voor de kwaliteit van jeugdforensische diagnostiek. In 2004 is in een groot aantal arrondissementen met het nieuwe systeem van forensische diagnostiek gewerkt. Daarnaast zijn in 2004 voorbereidingen getroffen om de resterende arrondissementen per 1 januari 2005 met het nieuwe systeem te laten werken.

De totale instroom jeugdreclassering, die ook is belast met nazorg voor jongeren die met het strafrecht in aanmerking zijn gekomen is in 2004 gestegen met ruim 10%. De inspanningen zijn er op gericht om de capaciteit van de jeugdreclassering af te stemmen op het aantal zaken.

De maatregelen van het Deltaplan Gezinsvoogdij zijn opgenomen in het algemeen deel van dit beleidsverslag.

In lijn met het hoofdlijnenakkoord hebben VWS en Justitie ervoor gekozen gezamenlijk de extra middelen beschikbaar te stellen voor de uitvoering van opvoedingsondersteuning voor ouders van kinderen met (een verhoogd risico op) politiecontact door de (grotere) gemeenten. De financiering en subsidiëring van de hier bedoelde activiteiten berust na overheveling van de gereserveerde middelen bij VWS.

Taakstellingen Hoofdlijnenakkoord specifiek

Differentiatie justitële en penintentiaire aanpak en reclassering (5.1) – 40,0

De taakstelling heeft voor € 22,9 miljoen betrekking op DJI. DJI vult deze taakstelling in door middel van het versoberen van de programma's en het bekorten van de bedrijfstijden van penitentiaire inrichtingen. Als gevolg van vertraging bij de invoering van de maatregelen kwam de realisatie 2004 uit op circa € 10 miljoen. De vertaging is een gevolg van de noodzaak om bij de invoering van dergelijke maatregelen de nodige zorgvuldigheid te betrachten, dit mede in relatie tot het overleg met de medezeggenschapsraden.

Ten aanzien van de realisatie resterende taakstelling (Reclasserring) wordt verwezen naar de operationele doelstelling 5.1.5.

Aanpak Illegaliteit (5.2) – 10,0

Deze taakstelling is geraamd uit hogere opbrengsten van boeten en transacties

Asiel/inburgering/immigratie (6.1/6.2/6.3/6.4) – 58,0

De taakstelling inburgering is verdeeld over de gemeenten. Door rekening te houden met nog aanwezige WIN-reserves bij gemeenten is het netto effect op het inburgeringsbudget van de gemeenten zoveel mogelijk beperkt. Gemeenten die niet beschikten over WIN-reserves zijn gecompenseerd.

Ten aanzien van de taakstelling Asiel wordt verwezen naar de toelichting bij de operationele doelstelling 6.2.5

Beëindiging remigratieregeling (6.4) – 12,4

Zie de toelichting bij het beleidsartikel 6.4

Taakstellingen Hoofdlijnenakkoord Algemeen

Efficiency/volumetaakstelling – 5,2

Deze taakstelling is naar rato van het personeelsvolume aan de diverse onderdelen van het ministerie, met uitzondering van het OM, het ZM en DJI, opgelegd.

Vermindering inhuur externen – 43,0

Op basis van de gemiddelde uitgaven voor inhuur externen over de jaren 2000, 2001 en 2002 en het relatieve aandeel daarin van ieder onderdeel, is deze taakstelling aan de diverse onderdelen van het ministerie opgelegd.

Subsidietaakstelling – 5,8

Deze taakstelling is naar rato over de daarvoor in aanmerking komende begrotingsartikelen verdeeld.

Specifieke additionele maatregelen

Autonome groei Schadefonds Geweldsmisdrijven (3.2) 2,5

De autonome groei van het aantal aanvragen bij het Schadefonds blijft binnen de ingeschatte stijging. Door het wegwerken van achterstanden in 2004 is het totaal van uitkeringen aan slachtoffers hoger dan in 2003.

Gerechtskosten (3.3) 15,0

Zie de toelichting bij operationele doelstelling 3.3.1

Intensivering Opsporing OM (3.3) 12,1

Zie de toelichting ij het beleidsartikel 3.3

Ouderbijdrage Jeugdbescherming en – sancties (3.4) – 4,0

De intentie om ouders een vergoeding te vragen voor de maatregel die hun kind krijgt opgelegd in niet gerealiseerd in 2004. In 2004 heeft Justitie bepaald welke modaliteiten in aanmerking komen voor een ouderbijdrage en welke financiële vergoeding daar tegenover kan staan. Het LBIO, als beoogd uitvoerder van de regeling, is gevraagd de uitvoeringsconsequenties in beeld te brengen. Een wetsvoorstel dat de ouderbijdragen regelt is in concept gereed en zal in 2005 aan de Tweede Kamer worden aangeboden.

Groei civiel- en Bestuursrecht (4.1) 21,0

Om de bij de begrotingsvoorbereiding 2004 verwachte hogere instroom bij zowel de sector civiel- als bestuur het hoofd te kunnen bieden zijn aanvullende middelen ter beschikking gesteld en zijn hiervoor aanvullende productieafspraken met de Raad voor de Rechtspraak gemaakt. De instroom in beide sectoren blijkt fors hoger te zijn dan deze eerdere verwachtingen. Als gevolg van de inspanningen van de gerechten is echter toch vrijwel de gehele instroom afgedaan waardoor de invloed op de voorraden en de doorlooptijden beperkt is gebleven. .

Intensivering Veiligheidsprogramma ZM (4.1) 4,0

Zie de toelichting bij het beleidsartikel 4.1

Belastingrechtspraak in twee instanties (4.1) 12,0

Ten behoeve van de instelling van belastingrechtspraak in twee instanties is in 2004 bij alle rechtbanken een sector belasting ingesteld.

Intensivering Veiligheidsprogramma Rechtsbijstand (4.2) 8,0

Zoals bij de begroting 2004 was aangekondigd heeft de groei van het aantal straftoevoegingen en inverzekeringstellingen als gevolg van de intensiveringen in de strafrechtketen (veiligheidsprogramma) zich – evenals voorgaande jaren – ook in 2004 verder voortgezet.

Groei Ambtshalve toevoegingen in strafzaken en Inverzekeringstelling (4.2) 7,3

Zoals bij de begroting 2004 was aangekondigd heeft de groei van het aantal straftoevoegingen en inverzekeringstellingen als gevolg van de intensiveringen in de strafrechtketen (veiligheidsprogramma) zich – evenals voorgaande jaren – ook in 2004 verder voortgezet.

Groei inkomensafhankelijke toevoegingen rechtsbijstand (4.2) 11,8

Bij begroting 2004 werd aangegeven dat het aantal inkomensafhankelijke toevoegingen toenam. De stijging bleek naderhand veel groter dan ten tijde van de begroting 2004 werd verwacht.

Kosten medische verzorging justitiabelen (5.1) 5,2

Het beschikbare budget is meerjarig circa € 18 miljoen. De realisatie in 2004 is circa € 16 miljoen. Het toegevoegde budget is ingezet voor de compensatie van de toename van de ziektekosten.

CJIB-detentieplaatsen (5.1) – 8,0

In 2004 zijn 1 200 bestaande plaatsen detentiecapaciteit ten behoeve van het CJIB aangewezen als detentiecapaciteit met een sober regime. De in dat kader aan de DJI opgelegde korting bedroeg voor 2004 € 8 miljoen. Op jaarbasis komt het aantal plaatsen lager uit. Hoewel DJI ultimo 2004 aan de productietaakstelling heeft voldaan blijven de besparingen achter. Dat komt omdat zorgvuldig moet worden omgegaan met de personele aspecten. Als gevolg van deze vertraging komt de gerealiseerde besparing in 2004 uit op circa € 2 miljoen.

Naturalisatietoets (6.1) 2,7

Taakstelling inburgering (6.4) – 9,0

De taakstelling is verdeeld over de gemeenten. Door rekening te houden met nog aanwezige WIN-reserves bij gemeenten is het netto effect op het inburgeringsbudget van de gemeenten zoveel mogelijk beperkt. Gemeenten die niet beschikten over WIN-reserves zijn gecompenseerd.

Shared service centre HRM (7.2) 4,0

De voorbereiding van de ontwikkeling van het SSC HRM is bij Justitie in volle gang. Er is een programma-organisatie opgericht. Justitie ligt op schema als het gaat om de planning die rijksbreed is overeengekomen in en vastgesteld door de ministerraad.

HOOFDSTUK 5 – BELEIDSARTIKELEN

1 Strategie

Beleidsartikel 1.1 Strategie

Beleidsdoelstelling 1.1

Bieden van een toekomstgericht kader voor en een op wetenschappelijke kennis gebaseerde onderbouwing van een rationeel justitiebeleid.

Toelichting

Ook in het jaar 2004 is onder andere door het (doen) verrichten van wetenschappelijk onderzoek en het ontwikkelen van strategie gewerkt aan het optimaliseren van de bijdrage van Justitie aan een veilige en rechtvaardige samenleving. De resultaten hiervan hebben hun weerslag gevonden in diverse beleidsdocumenten van het ministerie. De resultaten van wetenschappelijk onderzoek zijn, als gebruikelijk, als zodanig gepubliceerd.

Operationele doelstelling 1.1.1

Het tot stand brengen, toepassen en publiek maken van geldige (omgevings)kennis en een daarop gebaseerde strategie.

Strategieontwikkeling is een vooral intern gerichte activiteit, die voor een deel zichtbaar wordt in de keuze van beleidsonderwerpen waaraan prioriteit gegeven wordt en in de onderbouwing van concrete beleidsvoornemens. In 2004 is een groot aantal thema's nader verkend. Onder deze strategische onderwerpen waren:

• De afnemende acceptatie van individuele risico's, in het bijzonder de mogelijke gevolgen op het gebied van het civiel recht;

• ontwikkelingen op het terrein van ICT;

• ontwikkelingen op het gebied van nieuwe technologieën (in het bijzonder nanotechnologie, biotechnologie, informatietechnologie en cognitieve sciences);

• identiteitsfraude;

• de toenemende samenhang van interne en externe veiligheid, in het bijzonder de daaruit voortkomende nieuwe dreigingen en de wijze waarop daarop gereageerd kan worden;

• vreedzaam samenleven in 2015, in het bijzonder in relatie tot integratie en bruikbare rechtsorde.

Over de eerste twee onderwerpen zijn in 2004 publicaties verschenen. Bevindingen met betrekking tot overige terreinen worden direct in de beleidsontwikkelingen ingebracht doch zullen mogelijk op een later tijdstip nog tot publicaties leiden. In 2004 is begonnen met een actualisering van de in 2002 verschenen strategische verkenning «Justitie over morgen».

De ontwikkeling van geldige omgevingskennis vindt voor ongeveer een derde van het onderzoek door eigen onderzoekers plaats. De resterende tweederde deel wordt aan externe partijen uitbesteed, ongeveer gelijk verdeeld tussen universitaire onderzoekgroepen en -instellingen enerzijds en particuliere onderzoekbureaus anderzijds.

Toelichting:

Strategische documenten

Het betreft 8 afleveringen van het tijdschrift Justitiële Verkenningen (JV). De volledige inhoud van JV is met ingang van 2003 vanaf de dag van verschijning op de website van het WODC te lezen en te downloaden.

De overige 4 strategische documenten betreffen door het departement uitgebrachte stukken waarin strategische aspecten voorkomen.

Verspreiding resultaten wetenschappelijk onderzoek

Alle in 2004 uitgekomen WODC-rapporten en voor zover mogelijk ook de door het WODC gesubsidieerde onderzoeksrapportages zijn met volledige tekst en leesvervangende samenvatting via de WODC-site toegankelijk gemaakt.

In 2003 is de ontwikkeling van het «Prognosemodel Justitiële Ketens» (PMJ) gestart. Dit model omvat momenteel de hele veiligheidsketen. In 2004 is het model extern geëvalueerd en verder ontwikkeld. Ook is gestart met de ontwikkeling van een module voor civiel- en bestuursrecht.

De onderzoeksdatabase van het WODC, waarin gegevens zijn opgeslagen over alle door het ministerie van Justitie in gang gezette onderzoeken, is het afgelopen jaar geheel vernieuwd. Veel aandacht is ten slotte besteed aan het beschikbaar maken van voor de gebruikers van de WODC-documentatie relevante en interessante elektronische informatiebronnen.

Antwoorden op informatievragen

Dit aantal is lager uitgevallen dan begroot omdat besloten is de communicatie vooral via de websites van het WODC (intra- en internet) te laten verlopen. Het aantal bezoeken van de internetwebsite is zeer gestegen: van 150 000 in 2002 naar 381 865 in 2004.

Financiële toelichting

Uitgaven

Bij suppletore wet zijn de begrote programma-uitgaven overgeheveld naar de apparaatsuitgaven.

Ontvangsten

De meerdere ontvangsten op operationele doelstelling 1.1.1 worden voor een groot deel veroorzaakt door detacheringen en interim functievervullingen.

2 – Regelgeving

Beleidsartikel 2.1 Wetgeving

Beleidsdoelstelling 2.1

Het in stand houden van een goed functionerend rechtssysteem.

Operationele doelstellingen 2.1.1

Het tot stand brengen van regelgeving ter uitvoering van de grondwettelijke opdracht het burgerlijk recht, het strafrecht en het burgerlijk- en strafprocesrecht in algemene wetboeken en algemene regels van bestuursrecht bij wet vast te leggen en het tot stand brengen van regelgeving ter realisering van beleidsdoelen van Justitie.

Privaatrecht

De prioritaire aandachtsgebieden in 2004 zijn geweest: tijdige invoering van Europese richtlijnen en verordeningenmodernisering van het ondernemingsrecht en lastenverlichting.

Burgerlijk procesrecht

• Inwerkingtreding uitvoeringswet EU-bewijsverordening: in werking getreden;

• inwerkingtreding uitvoeringswet EU-faillissementverordening: in werking getreden;

• parlementaire behandeling wetsvoorstel herroeping civiele zaken na uitspraak Europees Hof voor de rechten van de Mens (EHRM): behandeling beëindigd;

• inwerkingtreding aanpassing onderdelen burgerlijk procesrecht: het wetsvoorstel is bij Eerste Kamer in behandeling.

Aansprakelijkheidsrecht en verzekeringsrecht

• Inwerkingtreding nieuwe regeling verzekeringsovereenkomsten (titel 7.17 BW); het wetsvoorstel is bij de Eerste Kamer in behandeling;

• parlementaire behandeling wetsvoorstel affectieschade: het wetsvoorstel is bij Tweede Kamer in behandeling.

Aanpassing van de wet aan technologische ontwikkelingen

• Parlementaire behandeling collectieve afwikkeling grote schades: het wetsvoorstel is bij Eerste Kamer in behandeling;

• inwerkingtreding wetsvoorstel elektronische handel: in werking getreden;

• inwerkingtreding wetsvoorstel auteursrecht in de informatiemaatschappij: in werking getreden;

• inwerkingtreding wetsvoorstel aanpassing aan de WIPO-verdragen auteursrecht in de informatiemaatschappij: in werking getreden;

• parlementaire behandeling elektronisch rechtsverkeer in het vennootschapsrecht: het nader rapport is in voorbereiding.

Vennootschapsrecht

• Inwerkingtreding wetsvoorstel structuurregeling: in werking getreden;

• inwerkingtreding versterking rol aandeelhouders top inkomens; in werking getreden;

• inwerkingtreding toepassing IAS-normen: het wetsvoorstel is bij de Tweede Kamer in behandeling;

• inwerkingtreding wijziging faillissementswet: in werking getreden per 15–1-2005;

• parlementaire behandeling aanpassing Wet schuldsanering natuurlijke personen: het wetsvoorstel is in behandeling bij de Tweede Kamer;

• parlementaire behandeling wetsvoorstel personenvennootschap (titel 7.13 BW): het wetsvoorstel is in behandeling bij de Tweede Kamer;

• parlementaire behandeling wetsvoorstel uitvoering verordening Europese Vennootschap: het wetsvoorstel is thans in behandeling bij de Eerste Kamer;

• parlementaire behandeling wetsvoorstel modernisering jaarrekening recht (uitvoering EU-richtlijnen en verordening): het wetsvoorstel is in behandeling bij de Tweede Kamer;

• parlementaire behandeling wetsvoorstel toezicht op jaarrekeningen: het wetsvoorstel is in behandeling bij de Tweede Kamer;

• inwerkingtreding wetsvoorstel jaarrekening verzekeraars: het wetsvoorstel is in behandeling bij de Tweede Kamer;

• parlementaire behandeling wetsvoorstel vereenvoudiging bv-recht: het wetsvoorstel is in voorbereiding.

• indiening wetsvoorstel vergroting transparantie bezoldiging bestuurders en toezichthouders in de semi-publieke sector: het wetsvoorstel is in voorbereiding;

• wettelijke regeling vaststelling bezoldigingsbeleid en goedkeuring optieregelingen door aandeelhouders: in werking getreden;

• wettelijke regeling ter ondersteuning van de naleving van o.m. een corporate governance code: in werking getreden;

• indiening wetsvoorstel toezicht accountants: het wetsvoorstel is in behandeling bij de Tweede Kamer;

• indiening wetsvoorstel flexibilisering ondernemingsrecht: de notitie modernisering vennootschapsrecht is bij de Tweede Kamer in behandeling;

• indiening wetsvoorstel stemmen op afstand: wordt op Europees voorstel gewacht;

• indiening wetsvoorstel elektronische communicatiemiddelen: het nader rapport is in voorbereiding.

Wetgeving over de positie van natuurlijke personen

• Inwerkingtreding Wet op Jeugdzorg: in werking getreden;

• parlementaire behandeling wetsvoorstel aanpassing huwelijksgoederenrecht: het wetsvoorstel is aanhangig in de Tweede Kamer;

• inwerkingtreding wetsvoorstel herziening stelsel kinderalimentatie: het wetsvoorstel is aanhangig bij de Tweede Kamer;

• parlementaire behandeling wetsvoorstel aanpassing mentorschap, curatele en bewind: in werking getreden.

Gevolgen van internationale ontwikkelingen op het privaatrecht

• Inwerkingtreding uitvoering vierde WAM-richtlijn: in werking getreden;

• inwerkingtreding wetsvoorstel conflictenrecht adoptie: in werking getreden;

• inwerkingtreding wetsvoorstel conflictenrecht geregistreerd partnerschap: in werking getreden;

• inwerkingtreding wetsvoorstel goedkeuring NGO-verdrag: het wetsvoorstel is in behandeling bij de Tweede Kamer;

• parlementaire behandeling uitvoeringswet binnenvaartverdrag: het wetsvoorstel is in behandeling bij de Tweede Kamer;

• parlementaire behandeling wetsvoorstel luchtvervoer: het wetsvoorstel is in behandeling bij de Tweede Kamer;

• goedkeuring van het Verdrag van Montreal: in werking getreden.

Staats- en bestuursrecht

Algemeen

Op het terrein van het staats- en bestuursrecht is het afgelopen jaar de nadruk gelegd op verdere modernisering en uniformering van het bestuursrecht, op de nog steeds groeiende behoefte aan regels voor het vreemdelingen- en integratierecht, op de veiligheid en organisatie van politie en op het onderhoud van de wetgeving inzake de rechterlijke organisatie.

Veiligheid/criminaliteitsbestrijding/organisatie politie

De bevordering van de veiligheid in de samenleving vergt aanpassing van verschillende wetgeving op dit terrein. Het gaat dan om wetgeving die zich richt op de organisatie, slagvaardigheid en bevoegdheden van de politie en op bestrijding van terrorisme.

• Parlementaire behandeling wijziging Wet Wapens en Munitie in verband met regeling internationale onderzoeksteams: de voorbereiding van het wetsvoorstel is gestaakt;

• parlementaire behandeling wijziging Wet Wapens en Munitie in verband met uitbreiding bevoegdheden preventief fouilleren: het wetsvoorstel is in voorbereiding;

• parlementaire behandeling van wetsvoorstel op de bijzondere opsporingsdiensten (inclusief instelling functioneel Openbaar Ministerie): het wetsvoorstel is voor advies voorgelegd aan de Raad van State;

• parlementaire behandeling wijziging Politiewet in verband met versterken bevoegdheden op rijksniveau: is in behandeling bij de 2e kamer;

• parlementaire behandeling wijziging Politiewet in verband met bewaken en beveiligen: het wetsvoorstel is in voorbereiding;

• parlementaire behandeling wijziging Politiewet in verband met samenwerkingsvoorzieningen: verantwoordelijkheid bij de minister van BZK het wetsvoorstel is in behandeling bij de Tweede Kamer.

Immigratie en integratie

Voorop staat een volwaardige deelname aan de samenleving en reële kansen op ontplooiing voor iedereen, ongeacht zijn of haar afkomst. Dat brengt mee een gericht integratiebeleid en in samenhang daarmee een restrictief vreemdelingenbeleid. De wetgeving faciliteert daarbij. Gewezen wordt op de volgende regelgeving.

Wijzigingen van de Vreemdelingenwet 2000 en het Vreemdelingenbesluit 2000 met betrekking tot

• Het halen van een inburgeringsexamen als voorwaarde voor het verkrijgen van een definitieve verblijfsstatus: het wetsvoorstel is in voorbereiding (zie ook hieronder);

• aanscherping van de mogelijkheden tot gezinsvorming en gezinshereniging, alsmede het stellen van een inkomenseis: in werking getreden;

• effectieve (biometrische) registratie: verbonden met Europese besluitvorming;

• afschaffing van het driejarenbeleid: in werking getreden;

• aanpassing van rechterlijke toetsing in bewaringszaken: in werking getreden.

Daarnaast worden genoemd:

• Parlementaire behandeling van verschillende terugen overnameovereenkomsten: lopend proces;

• totstandkoming wijziging Vreemdelingenbesluit in verband met overheveling toelatingstaken: in werking getreden;

• inwerkingtreding wijziging Vreemdelingenwet in verband met implementatie richtlijn minimumnormen tijdelijk bescherming: in werking getreden;

• inwerkingtreding wijziging Vreemdelingenwet in verband met implementatie richtlijn verplichtingen vervoerders: in werking getreden;

• parlementaire behandeling wetsvoorstellen tot wijziging Vreemdelingenwet in verband met implementatie van komende richtlijnen op de volgende terreinen:

– gemeenschappelijke minimumnormen opvang asielzoekers: in werking getreden;

– minimumnormen asielprocedures: richtlijn nog niet vastgesteld;

– onderlinge erkenning verwijderingsbesluiten: in werking getreden;

– langdurig verblijf derdelanders: voor advies voorgelegd aan ACVZ;

– gezinshereniging: in werking getreden;

– definitie vluchteling en subsidiaire vormen van bescherming: een implementatieplan is opgesteld;

– voorwaarden voor onderdanen derde landen om drie maanden te reizen in lidstaten: besprekingen in Brussel lopen nog;

– verlenging tijdelijke verblijfsvergunning aan slachtoffers van mensensmokkel: een implementatieplan is opgesteld.

• parlementaire behandeling van het nieuwe wetsvoorstel inburgering: voorbereiding van wetsvoorstel gestart.

Bestuursrecht

Bij het bestuursrecht wordt gestreefd naar vergroting van de effectiviteit van de wetgeving en vereenvoudiging van procedures. Andere voorstellen staan in het teken van dejuridisering.

• Parlementaire behandeling wijziging Awb vierde tranche (bestuurlijke boete en geldschulden): het wetsvoorstel is bij de Tweede Kamer in behandeling.;

• inwerkingtreding aanpassingswet uniforme voorbereidingsprocedure: het wetsvoorstel is bij de Eerste Kamer in behandeling;

• inwerkingtreding rechtstreeks beroep bij de bestuursrechter: in werking getreden;

• parlementaire behandeling wetsvoorstel samenhangende besluiten: het wetsvoorstel is in voorbereiding.

• inwerkingtreding wet elektronisch bestuurlijk verkeer: in werking getreden;

• parlementaire behandeling wet beroep tegen niet-tijdig beslissen: het wetsvoorstel is in voorbereiding;

• parlementaire behandeling wet aanpassing bestuursprocesrecht: het wetsvoorstel is in voorbereiding;

• parlementaire behandeling algemene herziening Onteigeningswet: het wetsvoorstel is in voorbereiding;

• parlementaire behandeling herziening rechterlijke uitspraken na uitspraak EHRM: de voorbereiding is gestaakt;

• parlementaire behandeling wetsvoorstel wijziging Awb (schadevergoeding en nadeelcompensatie): instelling studiegroep die in 2005 advies uitbrengt aan De minister van Justitie.

Rechtspleging

Na de ingrijpende herziening van de rechterlijke organisatie per 1 januari 2002 dienen nog verschillende onderwerpen te worden afgerond en is sprake van onderhoud van de regelgeving.

• Vaststelling wijziging besluit nevenvestigings- en nevenzittingsplaatsen in verband met de betere benutting zittingscapaciteit: in werking getreden;

• parlementaire behandeling wetsvoorstel extern klachtrecht rechterlijke organisatie: het wetsvoorstel is in voorbereiding;

• parlementaire behandeling wetsvoorstel rechtsbescherming en tuchtrecht zittende magistratuur: wordt meegenomen in de algehele herziening van de Wet rechtspositie rechterlijke ambtenaren (dit laatste is in voorbereiding);

• parlementaire behandeling wetsvoorstel herziening rechterlijke functie en bezoldiging: voorbereiding gestaakt;

• parlementaire behandeling wetsvoorstel flexibilisering van rechtspositionele wet- en regelgeving: wordt meegenomen in de algehele herziening van de Wet rechtspositie rechterlijke ambtenaren (dit laatste is in voorbereiding);

• parlementaire behandeling wetsvoorstel veiligheidsonderzoeken zittende magistratuur: het wetsvoorstel is in voorbereiding;

• parlementaire behandeling wet belastingrechtspraak in twee instanties: in werking getreden;

• parlementaire behandeling wetsvoorstel wijziging Wet RO in verband met uiterlijke kentekenen: in werking getreden;

• parlementaire behandeling wetsvoorstel wijziging Wet RO in verband met regeling gemeenschappelijk beheer: wordt meegenomen in het wetsvoorstel samenwerking gerechten en parketten (in voorbereiding);

• parlementaire behandeling wetsvoorstel instelling rechtseenheidskamer (afdeling bestuursrechtspraak RvSt/CBvB/CRvB): het wetsvoorstel is in voorbereiding;

• parlementaire behandeling wetsvoorstel herverkaveling bestuursrechtspraak: het wetsvoorstel is in voorbereiding;

• parlementaire behandeling wetsvoorstel wijziging Wet RO in verband met regeling nevenfuncties: het wetsvoorstel is ingediend bij de Tweede Kamer;

• parlementaire behandeling wetsvoorstel wijziging Wet RO in verband met concentratie rechtsmacht: de voorbereiding is gestaakt;

• parlementaire behandeling wetsvoorstel wijziging Wet rechtspositie rechterlijke ambtenaren (Wrra) in verband met toepasselijkheid Wet arbeid en zorg: in werking getreden;

• vaststelling Besluit wijziging Besluit rechtspositie rechterlijke ambtenaren in verband met de toepasselijkheid Wet arbeid en zorg, Wet SUWI en Wet poortwachter: in werking getreden.

Toegang rechtsbestel

Wetgevingsvoornemens op dit terrein betreffen wijzigingen van de Notariswet en de Wet op de rechtsbijstand, die met name in het teken staan van evaluatie van deze wetten, alsmede voortvloeien uit beleidsvoornemens met betrekking tot herijking van laatstgenoemde wet.

• parlementaire behandeling wetsvoorstel tot wijziging van de Notariswet in verband met de evaluatie van de wet (onder andere herziening benoemingsvereisten): onderwerp van adviesaanvrage aan adviescommissie Hammerstein;

• parlementaire behandeling wetsvoorstel tot wijziging van de Notariswet in verband met de notaris in loondienst: het wetsvoorstel is in voorbereiding;

• inwerkingtreding wet wijziging Wet op de rechtsbijstand (evaluatiewet): het wetsvoorstel is in behandeling bij de Eerste Kamer;

• parlementaire afronding aanpassing van de Wet op de rechtsbijstand aan het fiscaal inkomensbegrip: het wetsvoorstel is in voorbereiding;

• parlementaire behandeling wijziging Wet op de rechtsbijstand t.z.v. vergoeding verdachte (art. 591a Sv): het wetsvoorstel is in behandeling bij de Tweede Kamer;

• parlementaire behandeling algehele herziening van de Wet op de rechtsbijstand: het wetsvoorstel is in behandeling bij de Tweede Kamer;

• parlementaire afronding wijziging wet op de Rechtsbijstand in verband met implementatie richtlijn grensoverschrijdende geschillen: het wetsvoorstel is in behandeling bij de Eerste Kamer;

• parlementaire behandeling wetsvoorstel gerechtstolken en vertalers: het wetsvoorstel is ingediend bij de Tweede Kamer.

Overige

Op het terrein van de privacy en de kansspelen zijn verschillende vervolgstappen genomen.

• Parlementaire behandeling integrale herziening van de Wet op de kansspelen: het wetsvoorstel is in voorbereiding;

• afronding wijziging Kansspelbesluit: het wetsvoorstel is in voorbereiding;

• parlementaire behandeling wetsvoorstel in verband met implementatie wijziging richtlijn bescherming persoonsgegevens: het wetsvoorstel is in voorbereiding.

Straf- en sanctierecht

In 2004 zijn verschillende belangrijke wetsvoorstellen wet geworden en inmiddels in werking getreden. Het betreft:

• Wet van 18 maart 2004, Stb. 105 (vorderen gegevens telecommunicatie);

• Rijkswet van 18 maart 2004, Stb.106, tot goedkeuring van het EU – Verdrag wederzijdse rechtshulp in strafzaken;

• Wet van 18 maart 2004, Stb.107, tot uitvoering van het EU-Verdrag wederzijdse rechtshulp in strafzaken;

• Rijkswet van 18 maart 2004, Stb.108, tot goedkeuring van het protocol bij het EU-Verdrag wederzijdse rechtshulp in strafzaken;

• Wet van 18 maart 2004, Stb.109 (vorderen gegevens financiële sector);

• Wet van 21 april 2004, Stb. 180 (fraude niet-chartaal geldverkeer);

• Wet van 24 juni 2004, Stb.290 (Wet terroristische misdrijven);

• Wet van 24 juni 2004, Stb.300 (Wet op de uitgebreide identificatieplicht);

• Wet van 9 juli 2004, Stb. 350 (meerpersoonscelgebruik);

• Wet van 9 juli 2004, Stb. 351 (plaatsing inrichting stelselmatige daders);

• Wet van 21 juli 2004, Stb. 382 (spreekrecht slachtoffers en nabestaanden);

• Wet van 16 september 2004, Stb. 465 (DNA-onderzoek veroordeelden);

• Wetten van 10 november 2004, Stb.'n 577-580 (verbetervoorstellen Sv.);

• Wet van 9 december 2004, Stb.645(uitvoering internationale regelgeving bestrijding mensensmokkel en mensenhandel);

Op de Wet DNA-onderzoek bij veroordeelden na, zijn al deze wetten inmiddels in 2004 in werking getreden.

Strafvorderlijke gegevensvergaring en -verstrekking

• Wetsvoorstel strafvorderlijke gegevensvergaring in de informatiemaatschappij (uitvoering kabinetsstandpunt commissie Mevis (TK 28 366, nr.1): dit wetsvoorstel is in november 2004 door de Tweede Kamer aanvaard en sindsdien aanhangig bij de Eerste Kamer;

• wetsvoorstel computercriminaliteit II (TK 26 671) en wetsvoorstellen tot goedkeuring en uitvoering van het Raad van Europa-verdrag «Crime in cyberspace»: laatstgenoemde wetsvoorstellen zijn in november 2004 om advies bij de Raad van State aanhangig gemaakt;

• wetsvoorstel strafvorderlijk elektronisch verkeer (elektronische aangifte): over dit wetsvoorstel heeft de Tweede Kamer in december 2004 een verslag uitgebracht;

• wetsvoorstel politiegegevens: dit wetsvoorstel was eind 2004 om advies aanhangig bij de Raad van State.

Positie van het slachtoffer

• Wetsvoorstel inzake positie in het strafproces: dit wetsvoorstel is in november 2004 om advies bij de Raad van State aanhangig gemaakt;

• wetsvoorstel verplichte aidstest: de stand van de wetenschap heeft aanleiding gegeven het oorspronkelijke wetsvoorstel, waarover de Raad van State reeds advies had uitgebracht, grondig aan te passen. Het is in 2004 gereed gemaakt voor (hernieuwde) voorlegging aan de Raad van State.

Strafmaxima

• Wetsvoorstel tot verhoging van strafmaxima voor bepaalde delicten (TK 28 484): dit wetsvoorstel is in juli 2004 door de Tweede Kamer mondeling behandeld. Door de vele nota's van wijziging en aangenomen amendementen is het (gewijzigde) wetsvoorstel vóór de eindstemming voor advies aan de Raad van State voorgelegd. Het was eind 2004 gereed voor eindstemming door de Tweede Kamer.

• wetsvoorstel strafbaarstelling discriminatie wegens handicap: dit wetsvoorstel is in 2004 door de Tweede Kamer aanvaard en was eind 2004 gereed voor mondelinge behandeling door de Eerste Kamer.

Wijzigingen die voortvloeien uit evaluatie van regelgeving

• Wetsvoorstel tot wijziging van onder andere de Penitentiaire beginselenwet: dit wetsvoorstel is in oktober 2004 door de Tweede kamer als hamerstuk aangenomen en sindsdien aanhangig bij de Eerste Kamer;

• wijzigingen van de Wet Bijzonder Opneming Psychiatrische Ziekenhuizen (Wet BOPZ): het wetsvoorstel over de klachtenregeling (TK 28 999) was eind 2004 gereed voor plenaire behandeling door de Tweede Kamer; over het wetsvoorstel over zelfbindingscontracten (TK 28 283) had de tweede Kamer een nader verslag uitgebracht. Het derde wetsvoorstel, te weten dat over de observatiemachtiging (TK 29 363) is in oktober 2004 door de Tweede Kamer aangenomen.

Efficiencymaatregelen

• Wetsvoorstel herziening betekeningsvoorschriften: over dit wetsvoorstel bracht de Tweede Kamer eind 2004 een verslag uit;

• wetsvoorstel stroomlijning hoger beroep en verzet: dit wetsvoorstel is in 2004 in consultatie gezonden. Eind 2004 waren de binnengekomen adviezen verwerkt en was het wetsvoorstel gereed om naar het ambtelijk voorportaal van de onderraad te worden gezonden;

• wetsvoorstel videoconferentie in het strafrecht (TK 29 828): de Tweede Kamer bracht eind 2004 een verslag uit over dit wetsvoorstel.

Anti-terrorismewetgeving

• Wetsvoorstel afgeschermde getuigen: dit wetsvoorstel is in 2004 bij de Tweede Kamer ingediend. Eind 2004 was het verslag van de Tweede Kamer verschenen en de nota naar aanleiding van het verslag in concept gereed. De mondelinge behandeling van dit wetsvoorstel wordt verwacht in maart 2005;

• wetsvoorstel verruiming mogelijkheden opsporing en vervolging terroristische misdrijven: eind 2004 was de consultatie over dit wetsvoorstel voltooid. De indiening bij de Tweede Kamer wordt voorzien april 2005.

Uitvoering van internationale regelgeving

• Uitvoering van het EU-kaderbesluit beslissingen tot bevriezing van vermogensbestanddelen of bewijsstukken: dit implementatiewetsvoorstel is in 2004 bij de Tweede Kamer ingediend. Eind 2004 was het verslag van de Tweede Kamer uitgebracht. De mondelinge behandeling in de Tweede Kamer wordt voorzien maart 2005;

• goedkeuring van het Protocol bij het verdrag van de Raad van Europa over terrorismebestrijding: dit wetsvoorstel was eind 2004 om advies bij de Raad van State aanhangig;

• uitvoering van het EU – kaderbesluit milieu en strafrecht: dit wetsvoorstel was eind 2004 om advies aanhangig bij de Raad van State;

• goedkeuring van het VN-verdrag transnationale georganiseerde criminaliteit: begin 2004 werd de stilzwijgende goedkeuring verleend.

Beleidsevaluatieonderzoek

In 2004 zijn de volgende evaluatieonderzoeken afgerond:

• Evaluatie wet herziening gerechtelijk vooronderzoek: Het evaluatierapport is in december 2004 aan de Tweede Kamer aangeboden, vergezeld van een beleidsstandpunt;

• onderzoek strafminima in EU-verband: Het evaluatierapport is medio 2004 aan de Tweede Kamer aangeboden, vergezeld van een beleidsstandpunt, dat is betrokken bij het wetsvoorstel herijking maxima;

• evaluatie wet bijzondere politieregisters: Het evaluatierapport is in januari 2005 aan de Tweede Kamer aangeboden,vergezeld van een beleidsstandpunt;

• evaluatie wet BOB fase 2: Het evaluatierapport is in december 2004 aan de Tweede Kamer aangeboden, vergezeld van een beleidsstandpunt;

• evaluatie Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen: Het evaluatierapport is in 2004 aan de Tweede Kamer aangeboden, vergezeld van een beleidsstandpunt;

• evaluatie van de aanpassingen van artikel 141 Sr en de artikelen 540 e.v. Sv bij gelegenheid van het EK 2000: Het evaluatierapport is in het najaar 2004 aan de Tweede Kamer aangeboden vergezeld van een beleidsstandpunt.

Beleidsartikel 2.2 Wetgevingskwaliteitsbeleid

Beleidsdoelstelling 2.2

Het bevorderen van de kwaliteit van de wetgeving.

Verbetering van de kwaliteit van wetgeving te kunnen bereiken wordt ontwerpregelgeving – wetten en algemene maatregelen van bestuur – getoetst aan kwaliteitscriteria. Daarnaast worden in het kader van het programma Bruikbare Rechtsorde wetgevingscomplexen bepaald die op actuele functionaliteit worden onderzocht. Verder wordt de kwaliteit bevorderd door te zorgen dat het proces van voorbereiding zo goed mogelijk is ingericht, dat de nodige hulpmiddelen ter beschikking staan, en dat relevant wetenschappelijk onderzoek wordt gestimuleerd. De instandhouding van interdepartementale overlegstructuren waarborgt de continuïteit van de zorg voor kwaliteitsaspecten.

Operationele doelstelling 2.2.1

Het bevorderen van de rechtsstatelijke kwaliteit van de regelgeving door toetsing van alle voorstellen van wet en ontwerpen van algemene maatregelen van bestuur voorafgaande aan de behandeling in de ministerraad, alsmede voor nota's van wijziging met inhoudelijke betekenis, voorafgaande aan indiening bij de Tweede Kamer.

In 2004 zijn 537 dossiers ter toetsing aan Justitie voorgelegd. Voor het grootste deel betrof dit wetsvoorstellen en ontwerp-amvb's; er zijn 18 nota's van wijziging ter toetsing aangeboden. In vrijwel alle gevallen leidde de toetsing tot aanpassing van de voorgelegde stukken, soms alleen in technische, maar meestal ook in inhoudelijke zin. In het merendeel van de gevallen werd overeenstemming bereikt over de voorgelegde stukken. In een enkel geval is het in 2003 ingevoerde instrument van het wetgevingsrapport ingezet. Soms bleek de dreiging van een wetgevingsrapport voldoende om alsnog tot overeenstemming te komen. Voor het overige werden beslispunten rechtstreeks aan de bewindslieden meegegeven bij behandeling van stukken in de ministerraad.

Het is enkele keren voorgekomen dat een voorstel zonder (voltooide) wetgevingstoets aan de ministerraad is voorgelegd. Dat betrof meestal nadere rapporten bij een kritisch advies van de Raad van State. Tijdsdruk of onduidelijkheid met de geldende procedure waren hiervan de oorzaak. De toetsingsprocedure ten aanzien van deze stukken is inmiddels in de zesde wijziging van de Aanwijzingen voor de regelgeving verduidelijkt.

De tendens dat de voorbereiding in voorportalen en onderraden de toetsingstermijn onder druk zet, heeft zich in 2004 voortgezet. Toetsing en behandeling in het voorportaal worden in toenemende mate parallel geschakeld. Onder meer via de vertegenwoordiging in de voorportalen wordt afronding van de toetsing vóór doorgeleiding naar onderraad of ministerraad afgedwongen.

De vernieuwde toetsingsdatabank waarin dossiers worden geregistreerd en gedocumenteerd is in 2004 inhoudelijk afgerond. Voor daadwerkelijke implementatie waren nog enkele aanpassingen in de technische infrastructuur van Justitie nodig. Begin 2005 zal de databank in gebruik worden genomen.

In 2004 zijn in samenwerking met het Meldpunt voorgenomen regelgeving (een samenwerkingsverband van de ministeries van Justitie, EZ en VROM) 29 quick scans van regelgevingsvoornemens1 beoordeeld. Op grond van deze quick scans zijn met het desbetreffende ministerie afspraken gemaakt omtrent bij de uitwerking van de voorstellen uit te voeren effectentoetsen (bedrijfseffectentoets (BET), milieueffectentoets (MET) en uitvoerbaarheids- en handhaafbaarheidstoets (U&H-toets)). Er zijn geen voornemens geselecteerd voor een kosten-batenanalyse.

Beleidsevaluatieonderzoek

Gestructureerde verslaglegging van de ervaringen uit de wetgevingstoetsing over 2004 heeft niet plaatsgevonden als gevolg van vertraging bij de realisering van de nieuwe toetsingsdatabank. In het voorjaar van 2005 zal wel de jaarlijkse ronde gesprekken met de ministeries worden gevoerd over de gang van zaken rond de toetsing. Ervaringen van de toetsers enerzijds en de betrokken wetgevingsdirecties anderzijds zullen het uitgangspunt vormen voor deze gesprekken.

Sinds januari 2005 worden op de site van het Kenniscentrum Wetgeving aandachtspunten en goede praktijken gepubliceerd die in de wetgevingstoetsing naar voren zijn gekomen. Op deze wijze wordt het delen van in de toetsing opgedane kennis gestimuleerd. Indien onderwerpen uitgekristalliseerd zijn, kunnen zij worden opgenomen in de Aanwijzingen voor de regelgeving of worden betrokken in projecten in het kader van het programma Bruikbare rechtsorde.

Operationele doelstelling 2.2.2

Het doorlichten van wetgevingscomplexen op belasting door regels voor burgers en bedrijfsleven en het beperken van administratieve lasten in regelgeving en de uitvoering daarvan.

Reductie administratieve lasten

In 2004 is gewerkt aan de uitvoering van het reductieprogramma voor administratieve lasten voor het bedrijfsleven dat in april 2004 aan de Tweede Kamer is gezonden (TK II 29 515, nr. 8). De uitvoering van de aangekondigde maatregelen ligt op schema. Daarnaast is verder gezocht naar mogelijke maatregelen om de 25% reductiedoelstelling vol te maken. Over de voortgang van de eerste tranche maatregelen en over voorgenomen aanvullende maatregelen wordt de Tweede Kamer in het voorjaar van 2005 geïnformeerd.

Voorts is een aanvullend onderzoek verricht met het oog op mogelijke vermindering van administratieve lasten als gevolg van de Algemene wet bestuursrecht, het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering en de Faillissementswet. Een overzicht met maatregelen op dat terrein is op 17 februari 2005 (TK II 2004/05, 29 515, nr. 54) aan de Tweede Kamer gezonden.

In 2004 is tevens een aanvang gemaakt met het programma voor vermindering van administratieve lasten voor de burger. Eerste stap is een nulmeting van de lasten voor de burger die uit Justitiewetgeving voortvloeien en inventarisatie van reductiemaatregelen.

Bruikbare rechtsorde

In 2004 is het programma Bruikbare rechtsorde van start gegaan, dat deels voortbouwt op de operatie Beter bestuur voor burger en bedrijf. Doel is nieuwe wetgevingsconcepten te ontwikkelen en met behulp daarvan wetgevingscomplexen te verbeteren en te vereenvoudigen, zodat burgers en overheid meer ruimte wordt gegeven om in het publieke domein te doen wat nodig is. De regeldruk wordt daardoor verminderd en het overheidsoptreden kan aan effectiviteit winnen. Het programma wil ook het inzicht vergroten in de oorzaken van regeldruk en de mogelijkheden om deze te verminderen. Tevens beoogt het programma door middel van kennisoverdracht het gebruik van alternatieve reguleringsmodellen gangbaar maken.

In 2004 is onder andere het volgende tot stand gebracht.

• De nota Bruikbare rechtsorde, waarin een visie op wetgeving is gegeven en waarin 9 alternatieve reguleringsmodellen zijn opgenomen, is vastgesteld en naar de Tweede Kamer gezonden (TK 29 279, nr. 9);

• het concept van de «zorgplichten» als ruimte scheppend alternatief voor gedetailleerde regelgeving is nader ontwikkeld en vormt de grondslag voor dossiergerichte projecten. Een rapport daarover is aan de Tweede Kamer gezonden (TK 29 279, nr. 13);

• het concept van alternatieve toezichtsarrangementen, een afwegingskader voor het gebruik daarvan is ontwikkeld en aan de Tweede Kamer gezonden en vormt de grondslag voor dossiergerichte projecten (TK 29 279, nr. 13);

• de ministeriële regelingen van alle departementen zijn doorgelicht. Honderden regelingen zijn ingetrokken of anderszins uit de bestanden verwijderd. Voor de kwaliteitszorg van de ministeriële regelingen zijn criteria ontwikkeld (TK 29 279, nr. 19):

• 8 dossiergerichte projecten zijn ter hand genomen door interdepartementale werkgroepen die in het kader van het programma zijn ingesteld, met als opdracht voorstellen te ontwikkelen om tot verbetering en vereenvoudiging van die regelcomplexen te komen in het licht van bovenstaande uitgangspunten (startnotities toegezonden bij brief TK 29 279, nr. 15);

• overleg is ingericht met de inspectiediensten om problematische regelgeving te kunnen identificeren en alternatieve toezichtarrangementen te kunnen bespreken;

• de omvang van de regelgeving is in beeld gebracht door middel van een onderzoek dat is uitgevoerd door de universiteit van Groningen (toegezonden met voortgangsbrief TK 29 279, nr. 17). Op deze basis is een regelgevingsmonitor ingericht.

Gelet op de doelstelling kan, resumerend, worden vastgesteld dat:

• Inderdaad nieuwe wetgevingsconcepten zijn ontwikkeld;

• projecten ter hand zijn genomen die in 2005 tot besluitvorming zullen leiden;

• door middel van overdrachtsactiviteiten het nodige is gedaan om alternatieve wetgevingsbenaderingen gangbaar te maken;

• door middel van overdrachtsactiviteiten het nodige is gedaan om alternatieve wetgevingsbenaderingen gangbaar te maken.

Operationele doelstelling 2.2.3

Het vergemakkelijken en verbeteren van de voorbereiding van regelgeving.

Kenniscentrum Wetgeving

Beoogd doel: de voorbereiding van regelgeving vergemakkelijken door het instandhouden van netwerken van wetgevingsjuristen, het ontwikkelen van instrumenten en het uitwisselen van kennis.

Een belangrijke mijlpaal was de lancering van een nieuwe site van het kenniscentrum in december. Deze site is overzichtelijker, grotendeels toegankelijk voor niet alleen de wetgevingsjuristen maar ook de beleidsmedewerkers van de departementen (dat laatste was wenselijk omdat de diverse instrumenten zoals de Aanwijzingen voor de regelgeving en checklists ook voor hen gelden), meer uitgebreid (bijvoorbeeld op het punt van links naar buitenlandse bronnen) en tenslotte voorzien van meer interactieve mogelijkheden. Op de nieuwe site wordt eveneens een kanaal geboden voor de ervaringen met de Aanwijzingen voor de regelgeving en kunnen bevindingen uit de toetsing aan de wetgevingsjuristen worden doorgegeven.

Het gebruik van de site nam in 2004 toe: de site werd ongeveer 23 000 maal bezocht door ruim 600 personen (ongeveer 80% van de doelgroep); gemiddeld bezoeken wetgevingsjuristen de site meer dan 30 maal per jaar. De Sdu-databanken, de Wie Weet Wat en de diverse toetsen worden nog steeds het meest bezocht. Er zijn voorts enkele kenniskringen gehouden, onder andere over de implementatie van EU-recht.

Omdat het klanttevredenheidsonderzoek steeds opleverde dat de klanten tamelijk tevreden zijn, is dit onderzoek dit jaar anders opgezet en toegespitst op de werksituatie van de wetgevingsjuristen. De resultaten worden in 2005 verwacht.

Het project «operationalisering van kwaliteitseisen» leidde tot een nader uitgewerkt instrument. Een ander project behelsde de competentieprofielen die op de diverse departementen gebruikt worden voor wetgevingsjuristen, mede in verband met de uitwisseling van hen. Het resultaat wordt besproken in de Interdepartementale Commissie voor Constitutionele aangelegenheden en Wetgevingsbeleid (ICCW). Het project certificatie, dat moet leiden tot een instrument terzake, is gestart.

Academie voor Wetgeving

De beoogde doelen:

• Het streven om door gezamenlijke werving, selectie en opleiding van startende wetgevingsjuristen bij te dragen aan de vermindering van het arbeidsmarkttekort aan wetgevingsjuristen. In september 2004 is de vierde lichting startende wetgevingsjuristen aangenomen. Het ging om 13 deelnemers. De 19 deelnemers van de tweede lichting beëindigden hun opleiding in augustus 2004. Verder werd aan de 8 deelnemers aan de derde lichting gedurende het gehele jaar 2004 de opleiding aangeboden;

• De kwaliteit van wetgeving te verbeteren en het vak van wetgevingsjurist aantrekkelijk te maken door te voorzien in extra opleidingsmogelijkheden voor reeds zittende wetgevingsjuristen. Naast de reeds eerder opgestarte opleidingen voor wetgevingsjuristen en senior-wetgevingsjuristen, is het aanbod in 2004 verbreed met twee nieuwe opleidingen: voor wetgevingsspecialist en voor wetgevingsmanager.

Justitie heeft in 2004 een subsidie aan de Academie verstrekt van € 2 195 000. Deze subsidieverlening heeft plaatsgevonden op basis van de door de Academie ingediende en door de minister van Justitie goedgekeurde begroting.

Overeenkomstig de afspraak met de Universiteit van Maastricht zijn twee deeltijdleerstoelen aan die universiteit gevestigd. De leerstoelen zijn voor onderwijs en onderzoek in respectievelijk Europees bestuursrecht en openbaar bestuur en Wetgevingskwaliteit.

Het instandhouden van de Interdepartementale Commissie voor Constitutionele aangelegenheden en Wetgevingsbeleid (ICCW) en het Interdepartementaal wetgevingsberaad (IWB) strekt tot bevordering van het overleg over horizontale wetgevingsvraagstukken en de zorg voor de waarborging van kwaliteitsaspecten. Beide commissies kwamen in 2004 overeenkomstig hun vergaderschema bijeen (ICCW 10 maal; IWB 4 maal). In het IWB waren (onder meer) de 6e wijziging van Aanwijzingen voor de regelgeving, de 2e evaluatie van de Awb en de aanpassingswetgeving 4e tranche Awb aan de orde. De ICCW deed als voorportaal voor de Raad voor de rechtspraak enkele tientallen wetsvoorstellen en ontwerp-amvb's af en behandelde voorts nota's betreffende bij voorbeeld de modernisering van het ondernemingsrecht, een slagvaardiger bestuursrecht, de mogelijke uitbreiding van artikel 1 van de Grondwet, de uitvoering van het programma Bruikbare Rechtsorde en toezicht.

Financiële toelichting

Ontvangsten

De ontvangsten op operationele doelstelling 2.2.3 betreffen het terugvloeien van het teveel uitgekeerde subsidievoorschot: bij het definitief vaststellen van de subsidie aan de Academie voor Wetgeving over het jaar 2003 is gebleken dat er sprake was van een te ruime bevoorschotting ter grootte van ruim € 783 000. Overeenkomstig de subsidievoorwaarden is dit bedrag verrekend met de subsidie over het jaar 2004.

Operationele doelstelling 2.2.4

Het bijdragen aan de inzet van Nederland als lidstaat aan de verbetering van de kwaliteit van Europese regelgeving en aan een juridisch juiste doorwerking van het Europese recht in de Nederlandse rechtsorde.

Activiteiten van de ICER (Interdepartementale Commissie Europees Recht)

Beoogd doel: bijdragen leveren aan de kwaliteitsverbetering van Europese regelgeving en juiste doorwerking van Europees recht in Nederland.

De bijdrage aan de kwaliteit van Europese regelgeving is op een aantal manieren geleverd.

In de eerste plaats in de vorm van commentaren op ontwerpteksten in het kader van de Conventie/IGC met betrekking tot vereenvoudiging van de EU-regelgevingssystematiek. In de tweede plaats is, in aansluiting op het ICER-advies terzake, een actieve bijdrage geleverd aan de EU Voorzitterschapsinspanningen ter verbetering van de kwaliteit van EU-regelgeving («Better Regulation»). Dit resulteerde onder meer in het door de ministeries van Economische Zaken, het ministerie van Financiën en het ministerie van Justitie in oktober 2004 gehouden congres «Simple is Better», dat tot een vervolgsymposium heeft geleid in januari 2005. Voorts is de Leidraad onderhandelen in Brussel uitgebracht: een praktische handleiding met (juridische) richtsnoeren voor degenen die betrokken zijn bij de totstandkoming van nieuwe EU-regelgeving. Tenslotte zijn uitgangspunten ontwikkeld voor (EU-regelgeving terzake van) de oprichting van agentschappen.

In verband met een (inhoudelijk en procesmatig) juiste doorwerking van het Europese recht is gewerkt aan de verdere verbetering van de tijdige en planmatige aanpak van de implementatie van richtlijnen, de bewaking van de voortgang hiervan en het (daardoor) verminderen van implementatie-achterstanden. Ook is in dit verband geadviseerd over de toepassing van de zo geheten Europese Transparantierichtlijn inzake het voeren van een gescheiden boekhouding door bepaalde openbare bedrijven en is, op verzoek van de minister van SZW, geadviseerd over de implementatie van een aantal richtlijnen op het terrein van voorkeursbeleid en gelijke behandeling. Tenslotte trad 30 december 2004 een wet ter uitvoering van een Europees verdrag met Zwitserland inzake vrij verkeer van personen in werking (Stb. 2004, 712). De ICER nam het initiatief voor het opstellen van het wetsvoorstel en ook de afstemming van de vervolgstukken vond plaats onder auspiciën van de ICER. De wet raakt beleidsterreinen van zes ministeries.

De ICER heeft in 2004 ca 10 adviezen aan de betrokken ministers uitgebracht.

De rechtspraak van het EG-Hof is systematisch bezien; dit leidde tot circa 50 zo geheten fiches met advies aan de betrokken bewindspersonen over de (mogelijke) gevolgen daarvan op het beleidsterrein van hun verantwoordelijkheid. Een aantal arresten, onder meer op het gebied van het vrije verkeer, heeft bovendien geleid tot nadere advisering door de ICER.

3 – Preventie en Rechtshandhaving

Beleidsartikel 3.1 Criminaliteitspreventie

Beleidsdoelstelling 3.1

Een veilige Nederlandse samenleving door de toepassing van preventieve maatregelen tegen criminaliteit.

In 2004 zijn voor zowel bedrijfsleven als burger preventieve maatregelen ontwikkeld en geïmplementeerd.

Vanaf 1 april 2004 kan niet alleen voor natuurlijke personen maar ook voor rechtspersonen een Verklaring Omtrent het Gedrag worden afgegeven. In het Actieplan Veilig Ondernemen zijn concrete acties benoemd om, in samenwerking met het bedrijfsleven, de criminaliteit te reduceren. In dit kader zijn er in 2004 80 Keurmerken Veilig Ondernemen en 6 Kwaliteitsmeters Veilig Uitgaan gerealiseerd. Daarnaast zijn er 7 nieuwe Regionale Platforms Criminaliteitsbeheersing opgericht.

Een publiekscampagne is gestart met het ontwikkelen van gedragscodes op scholen, sport, vrije tijd en in de buurt. Via Postbus 51 is voorlichting gegeven hoe te handelen bij een geweldsincident op straat.

Operationele doelstelling 3.1.2

Een veilige Nederlandse samenleving door toepassing van instrumenten die de gelegenheid beperken om strafbare feiten te plegen binnen, of door misbruik te maken door middel van, een rechtspersoon of organisatie.

Resultaten

De integriteit van de rechtspersonen is een voorwaarde voor het vertrouwen in rechtspersonen en een veilig en betrouwbaar verkeer tussen rechtspersonen. Daarom zijn instrumenten ontwikkeld die de integriteit van rechtspersonen kunnen controleren, beschermen en bevorderen.

Met behulp van deze instrumenten kan het deelnemen van personen met criminele antecedenten in rechtspersonen en het zaken doen van de overheid of andere rechtspersonen met niet-integere rechtspersonen worden beperkt. Het beleid levert een bijdrage aan een integere samenleving.

BIBOB

De wet BIBOB geeft sinds 1 juni 2003 aan een groot aantal bestuursorganen in Nederland de mogelijkheid om onder strikte voorwaarden bepaalde vergunningen, subsidies of overheidsopdrachten te weigeren of in te trekken, als er aanwijzingen zijn dat de aanvrager/gegadigde van plan is strafbare feiten te plegen met de vergunning/subsidie/overheidsopdracht. Ook dekmantelbedrijven en het witwassen van geld kunnen met de Wet worden bestreden.

Adviesaanvragen zijn facultatief voor de bestuursorganen, de wet kent geen verplichtend karakter op dat punt. Tijdens de contacten met bestuursorganen blijkt dat op enkele uitzonderingen na bekendheid met of de implementatie/toepassing van de wet BIBOB nog laag is of weinig prioriteit krijgt. Tot en met 31 december 2004 bereikten het Bureau 59 adviesaanvragen, waar bij 51 advies werd afgegeven.

Centraal Insolventie Register

In het kader van de operatie Marktwerking, Deregulering en Wetgevingskwaliteit (MDW) is in het voorjaar van 1999 het project modernisering Faillissementswet van start gegaan. Binnen dit project is bepaald dat in een centraal openbaar register alle gegevens van de registers bij de rechtbanken over uitgesproken faillissementen en verleende surseances bijeengebracht worden (art. 19a, 222b). Voor de rechtspraktijk betekent een centraal register een grote tijdsbesparing.

In 2004 zijn de technische voorbereidingen voor de invoering van de nieuwe Faillissementswet getroffen. De invoering zal begin 2005 plaatsvinden.

COVOG

In april 2004 is het instrument COVOG gestart. Hiermee heeft Justitie een nieuw instrument in handen om gestalte te geven aan de operationele doelstelling. Na een trage start met achterblijvende aantallen aanvragen lijkt COVOG zich goed te herstellen en nemen het aantal aanvragen toe.

Door een latere start (april 2004) is de productie achter gebleven bij de prognose ten tijde van het opstellen van de begroting. Over 8 maanden van het jaar is ca 70% van de geplande productie gerealiseerd. De verwachting is dat het komende jaar het veronderstelde productievolume kan worden gerealiseerd.

Verklaring van geen Bezwaar

De normen voor de doorlooptijden zijn niet gehaald. Oorzaken daarvan zijn onder meer:

• de input van aanvragen VvgB is ten opzichte van 2003 gemiddeld met 15,4% gestegen;

• er hebben zich ICT storingen voorgedaan;

• er is een groter aantal zaken in nader onderzoek genomen;

• mede in verband met de lange doorlooptijden en werkvoorraden is het werkproces medio 2004 geaudit op zowel de procesgang als op de kwaliteit. Op basis van de uitkomsten zijn een aantal ingrijpende maatregelen genomen, waaronder het actueel houden van de screeningsprofielen, de (tijdelijke) uitbreiding van de personele capaciteit. Daarnaast is er een nieuw contract met een ICT-leverancier voor het beheer en onderhoud afgesloten.

Financiële Toelichting

Uitgaven

De onderuitputting op operationele doelstelling 3.1.2 «Integriteit bijzondere rechtstelsels» hangt vooral samen met het (door leveranciers) niet tijdig aanleveren van facturen waardoor deze pas in 2005 betaald kunnen worden. Daarnaast is COVOG later gestart dan oorspronkelijk was voorzien waardoor de uitgaven op dit proces (op jaarbasis) lager zijn uitgevallen. Ten slotte heeft een aantal projecten minder gekost dan oorspronkelijk geraamd.

Ontvangsten

De lagere ontvangsten op operationele doelstelling 3.1.2 «Integriteit bijzondere rechtstelsels» worden onder andere veroorzaakt door tegenvallende opbrengsten op BIBOB voor circa € 0,6 miljoen en COVOG voor circa € 1,5 miljoen.

Operationele doelstelling 3.1.12

Een veilige samenleving door brede toepassing van (nieuwe) preventieve instrumenten of methoden op (inter)nationaal, regionaal en lokaal niveau door bestuurlijke en andere relevante partners op het gebied van criminaliteitspreventie.

Resultaten

Op het terrein van deze doelstelling is een aantal speerpunten van beleid geformuleerd, te weten:

• Het bevorderen van criminaliteitspreventie in het bedrijfsleven;

• Jeugdcriminaliteit (overgegaan naar beleidsartikel 3.4);

• Het bevorderen van lokale en regionale samenwerking;

• De aanpak van geweld.

Het bevorderen van criminaliteitspreventie in het bedrijfsleven

Om de preventie van criminaliteit in het bedrijfsleven te bevorderen ging begin 2004 het Actieplan Veilig Ondernemen van start. Hieraan wordt bijgedragen door de ministeries van Justitie, BZK en EZ alsmede VNO-NCW, MKB-Nederland en het Verbond van Verzekeraars. In het actieplan zijn 10 relevante projecten opgenomen, waarvan die gericht op de detailhandel en de juweliersbranche ondertussen zijn afgerond. Aparte projecten zijn er verder voor de aanpak van het hoge slachtofferschap in de transportsector en de horeca.

Om preventieve maatregelen te stimuleren was in 2004 een subsidieregeling van kracht gericht op toepassing van het Keurmerk Veilig Ondernemen (KVO) en de Kwaliteitsmeter Veilig Uitgaan (KVU). Op grond hiervan zijn in 2004 80 KVO's en 6 KVU's gerealiseerd.

Met het bedrijfsleven is verder overeenstemming bereikt over het uitreiken van een «veilig ondernemenprijs». Deze zal voor het eerst worden uitgereikt in 2005. Overleg met de verzekeraars over het verplicht stellen van preventieve maatregelen in de polisvoorwaarden leverde als conclusie op dat dit reeds op grote schaal gebeurt.

In september verscheen een in opdracht van de ministeries van Justitie en Binnenlandse Zaken verricht onderzoek naar diefstal in de detailhandel. Aan de hand hiervan zal in 2005 een nieuwe serie afspraken over de aanpak van winkelcriminaliteit met de betrokken brancheorganisaties worden geformuleerd.

Het bevorderen van lokale en regionale samenwerking

De samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven is verder verstevigd door het accent van de NPC -werkzaamheden te verleggen van uitvoerende naar meer strategische aangelegenheden. Het aantal regionale platforms criminaliteitsbeheersing (RPC's) steeg in 2004 met 7 naar een totaal van 20, vier meer dan verwacht.

De aanpak van geweld

In dit jaar is voortgegaan met de ontwikkeling van gedragscodes en het versterken van de weerbaarheid van burgers. De experimenten met gedragscodes op scholen, in de sport, in de vrije tijd en in de buurt zijn afgerond. De proces- en effectrapportage is medio 2005 voorzien.

In 2004 heeft de publiekscampagne «Meld Geweld» plaatsgevonden. Via Postbus 51 is voorlichting gegeven aan de Nederlandse bevolking hoe zij dient te handelen (zowel passief als actief) bij een geweldsincident op straat. In het najaar is gestart met de evaluatie van de campagne. Deze is in het voorjaar van 2005 gereed. Voorts is in overleg met het ministerie van VWS en diverse maatschappelijke organisaties onderzocht welke mogelijkheden er zijn om alcoholmisbruik onder jongeren te voorkomen. Het onderzoek naar geweld in het uitgaansleven en op straat is afgerond.

Voorts is op verzoek van de Raad voor de Veiligheid en Rechtsorde gewerkt aan het opstellen van een beleidsverkennende notitie over het treffen van kabinetsbrede preventieve maatregelen tegen geweld. De verkenning zal in het eerste kwartaal van 2005 in de ministerraad besproken worden.

Beleidsevaluatieonderzoek

Voor de campagne «Meld Geweld» is in 2004 een evaluatie uitgevoerd.

In 2004 is het eerste deel van de evaluatie (procesevaluatie) van de experimenten met gedragscodes afgerond en een eerste begin gemaakt met het tweede deel (de effectevaluatie).

Financiële toelichting

Uitgaven

Het verschil tussen de begrotingsstand en de realisatie over 2004 van circa € 13,1 miljoen op operationele doelstelling 3.1.12 «Criminaliteitspreventie» wordt onder andere veroorzaakt door overheveling van verantwoordelijkheid voor Justitie in de Buurt (JIB) van operationele doelstelling 3.1.12 «Criminaliteitspreventie» naar operationele doelstelling 3.3.3 «Beleidsvorming voor opsporing misdrijven» (€ 6,2 miljoen), een latere start van het centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (circa € 0,8 miljoen) en een lagere bijdrage aan het ministerie van VWS voor de projecten Opvoedingsondersteuning en Communities that Care (€ 0,5 miljoen). Daarnaast zijn er minder (extra) aanvragen ontvangen voor de stimuleringsregelingen Kenmerk Veilig Ondernemen (KVO) en Kenmerk Veilig Uitgaan (KVU) (€ 0,5 miljoen).

Aanvullend zijn in het kader van de bijdrage regeling regionale samenwerking bij 1e suppletore wet middelen overgeboekt van operationele doelstelling 3.1.12 «Criminaliteitspreventie» naar operationele doelstelling 3.3.1 «Tijdige adequate reactie op misdrijven» (€ 2,2 miljoen). Op grond van deze bijdrageregeling zijn in alle arrondissementen Justitiële Beraden ingesteld om de samenwerking in de strafrechtketen te optimaliseren. In deze beraden zijn het OM, de ZM, de reclassering, de DJI en de Raad voor de Kinderbescherming vertegenwoordigd.

Beleidsartikel 3.2 Slachtofferzorg

Beleidsdoelstelling 3.2

Goede zorg en dienstverlening aan slachtoffers van criminaliteit teneinde bij te dragen aan het herstel van vertrouwen en het gevoel van veiligheid.

Toelichting

De Tweede Kamer is bij brief van 10 maart 2004 (TK, 27 213, nr. 8) geïnformeerd over de veranderingen op het terrein van slachtofferzorg. Bij de strafrechtelijke vervolging moet rekening gehouden worden met de belangen en behoeften van het slachtoffer, maar dit mag niet ten koste gaan van een goed verloop van de strafrechtspleging.

Adequate slachtofferzorg levert uiteindelijk een bijdrage aan minder gevoelens van onveiligheid, meer vertrouwen in Justitie en grotere bereidheid om aangifte te doen. In 2004 is het concept-wetsvoorstel versterking rechtspositie slachtoffer uitgewerkt en kan begin 2005 worden aangeboden aan de Raad van State. Door de invoering van de schriftelijke slachtofferverklaring en het spreekrecht zijn de rechten voor het slachtoffer uitgebreid.

Operationele doelstelling 3.2.4:

Slachtoffers van strafbare feiten worden vanaf het eerste contact met de politie en de afhandeling van de strafzaak door het Openbaar Ministerie en de rechter tot en met de fase van de tenuitvoerlegging van de vrijheidsstraf steeds met zorg behandeld.

Resultaten

Het tijdig en goed aanbieden van informatie en hulp aan slachtoffers is belangrijk voor het herstel van vertrouwen. Informatieverstrekking gedurende het gehele strafproces, over de rechten en plichten is daarbij van groot belang. Voorts krijgen slachtoffers in voorkomende gevallen een financiële tegemoetkoming en krijgen slachtoffers hulp bij het verhaal van de schade. Aan de verbetering van de doorverwijzing van politie naar slachtofferhulp wordt blijvend aandacht besteed. De informatieverstrekking over het verloop van de straf is verbeterd door de ontwikkeling van een protocol voor de tbs-sector. Slachtoffers krijgen, als zij dat willen, in het vervolg informatie over verlof tijdens en beëindiging van de tbs-maatregel.

Slachtofferhulp Nederland voldoet vanaf 2005 aan de regeling uitgangspunten financieel-economisch toezicht.

Het Schadefonds Geweldsmisdrijven (SGM) is door een verbeterde werkwijze in staat sneller aanvragen van slachtoffers af te doen. Verder is de ondersteuning van slachtoffers bij het invullen van voegingsformulieren verbeterd.

* voorlopige cijfers realisatie 2004

Het aantal door Slachtofferhulp Nederland geholpen slachtoffers is gestegen met 4% ten opzichte van 2003. Desalniettemin blijft de productie achterbij de planning. In 2004 is Justitie in samenspraak met SHN gestart met het traject «huis op orde». Onderdeel van dit traject is het bepalen van productdefinities, inclusief het formuleren van verantwoordingskengetallen en prestatie-indicatoren. Deze maatregelen zullen naar verwachting in 2006 resultaat opleveren.

De realisatie bij het Schadefonds Geweldsmisdrijven (SGM) laat, volgens verwachting, een stijging zien van 48%. Het SGM hanteert een nieuwe productiedefinitie, die van invloed is op de telling van het aantal zaken.

Beleidsevaluatieonderzoek

Het tevredenheidsonderzoek onder slachtoffers is uitgesteld tot 2005.

Financiële toelichting

Uitgaven

Het verschil tussen de vastgestelde begroting en de realisatie van circa € 3,5 miljoen op de programma-uitgaven van operationele doelstelling 3.2.4 wordt veroorzaakt doordat de omvang van het budget voor uitkeringen uit het Schadefonds Geweldsmisdrijven hoger is uitgevallen dan geraamd. Er was in 2004 sprake van een gemiddeld hogere uitkering, terwijl ook het volume is toegenomen.

Beleidsartikel 3.3 Rechtshandhaving

Beleidsdoelstelling 3.3

Een veilige Nederlandse samenleving door adequate handhaving van de straf- en ordeningswetgeving.

Het Veiligheidsprogramma is nu twee jaar in volle gang. In die tijd is veel in gang gezet en tot stand gebracht. De eerste effecten op de veiligheid zijn waarneembaar. Over de hele linie voelt de burger zich veiliger. Voelde in 2002 en 2003 resp. 30,8% en 27,7% zich wel eens onveilig, in 2004 is dit gedaald tot 26,9%. Hiermee is een brede en solide basis gelegd voor het bereiken van de hoofddoelstelling. Door de dramatische gebeurtenissen in de laatste maanden van 2004, is het veiligheidsgevoel bij de burger echter zwaar op de proef gesteld. Het is de uitdaging van het kabinet de fundamenten verder te verstevigen om de stijgende lijn in het veiligheidsgevoel vast te houden.

Uit expertmeetings die begin 2004 zijn gehouden, bleek dat er nog verdere verbeteringen nodig en mogelijk zijn. Deze signalen, gevoegd bij die van de veiligheidsmonitoren en die uit het Nationaal Dreigingsbeeld zware of georganiseerde criminaliteit, zijn in de zogenaamde Midterm review van het Veiligheidsprogramma geanalyseerd en zijn aanleiding geweest voor aanvullende maatregelen. Ingezet wordt op verdere verbreding van de aanpak van criminaliteit en overlast. Ook zijn enkele nieuwe accenten geplaatst in de aanpak van criminaliteit en overlast. Het betreft de aanpak van geweld, het tegenhouden van criminaliteit, de aanpak van zware of georganiseerde criminaliteit en de grensoverschrijdende samenwerking. Daarnaast wil het kabinet de inbreng vanuit de samenleving verder activeren en mobiliseren.

Ook in 2004 is hard gewerkt om de handhaving op peil te brengen. Dit heeft onder meer geleid tot het vastleggen van te behalen prestaties van de politie in het Landelijk Kader Nederlandse Politie, dat per korps in een convenant is uitgewerkt. De politie heeft in 2004 de afgesproken prestaties geleverd.

In 2004 is in het kader van het Veiligheidsprogramma een communicatieoffensief ontplooid om burgers aan te sporen (nog meer) de eigen verantwoordelijkheid te nemen om samen met de overheid de onveiligheid aan te pakken. Dit offensief omvat onder meer de publiekscampagne Identificatieplicht, Nederland Veilig en de website www.nederlandveilig.nl. Voor de professioneel betrokkenen bij de integrale aanpak van de veiligheid is eveneens een website beschikbaar (http://www.veiligheidsprogramma.nl/www.veiligheidspro gramma.nl ).

Operationele doelstelling 3.3.1

Een tijdige en adequate strafrechtelijke reactie op daders van strafbare feiten, rekening houdend met slachtoffers van die feiten.

Resultaten

Het Openbaar Ministerie (OM) is belast met de uitvoering van een tijdige en adequate strafrechtelijke reactie op daders van strafbare feiten, rekening houdend met de slachtoffers van die feiten. Teneinde een adequaat niveau van strafrechtelijke handhaving te bereiken zijn de prestaties van het OM genormeerd op grond van een concrete set productie-indicatoren. Deze productie-indicatoren geven richting aan de werkzaamheden van het OM in het kader van zijn handhavingsverplichting. Er wordt daarbij nadrukkelijk gekeken naar de kwaliteit van de handhaving, die valt op te maken uit de mate van selectiviteit waarmee de strafrechtelijke reactie van het OM zich concentreert op de meest kwetsbare maatschappelijke belangen. Hierbij zijn ook aspecten als juridische kwaliteit en doelmatigheid van belang.

Veiligheidsprogramma

De uitvoering van het Veiligheidsprogramma (VP) verloopt volgens verwachting.

Op grond van het VP heeft het OM de verantwoordelijkheid gekregen haar rol bij de executie te versterken. De uitwerking van deze maatregel beoogt een verhoging van de effectiviteit van de sanctie door versterking van de rol van het OM in de executiefase. De binnen het OM ter verwezenlijking van deze maatregel in het leven geroepen projectgroep is in 2004 van start gegaan, maar loopt – door verwevenheid met de ontwikkelingen rond de beoogde OM-reorganisatie («Het OM verandert») – achter op de oorspronkelijke tijdsplanning.

Verkeershandhaving

In 2004 heeft de politie in vergelijking met 2003 minder bekeurd voor snelheidsovertredingen. Dit aantal is in 2004 afgenomen met 5%, ondanks een toename van het aantal gecontroleerde voertuigen door onder meer nieuwe trajectcontrolesystemen en de uitbreiding van het aantal snelheidscontroles op verkeersonveilige wegen (black spots). Het lijkt er dan ook op dat bestuurders zich op deze gevaarlijke wegen beter houden aan de snelheidslimieten.

Het aantal staandehoudingen na een verkeersovertreding is opnieuw gestegen: van 1,4 miljoen in 2003 naar 1,6 miljoen in 2004. Deze stijging wordt mede veroorzaakt door de extra videovoertuigen die het afgelopen jaar op de weg waren. Meer dan de helft van de snelheidsovertreders wordt bekeurd voor te hard rijden binnen de bebouwde kom. Bijna een kwart (22%) van de boetes wordt uitgeschreven op provinciale wegen. De ongevalcijfers tonen aan dat deze wegen het meest gevaarlijk zijn. Het aantal boetes voor onder meer het niet dragen van gordel of helm is toegenomen naar bijna 1,6 miljoen. Ruim 100 000 zaken hebben betrekking op handheld bellen. Daarnaast zijn meer dan 4 000 processen verbaal opgemaakt voor mensen met een radardetector in hun auto. Voor het rijden onder invloed leverde de politie ruim 25 000 transacties bij het CJIB aan, ruim de helft meer dan in 2003.

Gerechtskosten

In de afgelopen jaren is de uitputting van het budget gerechtskosten sterk toegenomen door de toename van het gebruik van (mobiele) telecommunicatie en door de gewijzigde samenstelling van de bevolking. In 2004 zijn diverse maatregelen genomen om het budget gerechtkosten in strafzaken te beheersen. Zo zijn aan de afhandeling van gerechtskosten strenge minimale eisen gesteld met als doel een landelijke uniforme werkwijze.

Doordat de maatregelen eerst in de loop van 2004 zijn geïmplementeerd, hebben die nog niet geleid tot vermindering van de druk op het gerechtskostenbudget. Per 1 januari 2005 is een verbetering van de regelgeving rond gerechtskosten in werking getreden.

Productiecijfers OM

In de onderstaande tabel zijn de produktie- en prestatiegegevens van het OM opgenomen. Hierbij is onderscheid gemaakt tussen verschillende eenheden, zoals afdoening van rechtbankzaken en kantonzaken en instroom minderjarigen en overigen.

Openbaar Ministerie

De instroom rechtbankzaken in eerste aanleg (271 300) is ogenschijnlijk slechts licht gestegen ten opzichte van 2003 (270 100). Er zijn echter in 2004 meer alcoholzaken via de TRIAS lijn afgedaan.

Met betrekking tot de instroom kantonzaken kan worden vastgesteld dat door regionaal overeengekomen beleid ter versterking van het toezicht in het openbaar domein de instroom in 2004 (ad 312 400) reeds meer dan 90 000 zaken is gegroeid ten opzichte van het niveau in 2002 (ad 217 700).

Bedrijfsvoering

Het OM heeft in 2004 grote inspanningen gepleegd om de bedrijfsvoering verder te verbeteren. Zo heeft het OM naar aanleiding van een aanbeveling van de Algemene Rekenkamer één integraal plan van aanpak opgesteld waarin is aangegeven hoe het OM een aantal knelpunten op het gebied van het financieel beheer denkt op te kunnen lossen. Om de stand van zaken op het gebied van het financieel beheer voor ieder van de dertig afzonderlijke OM-onderdelen in beeld te krijgen, heeft een externe accountant eind 2004 in opdracht van het OM een audit uitgevoerd op het financieel beheer.

Financiële toelichting

Uitgaven

Het verschil tussen de begrote uitgaven 2004 en de gerealiseerde uitgaven 2004 op operationele doelstelling 3.3.1 bedraagt circa € 54,5 miljoen. Dit saldo laat zich verklaren door de budgettoename in 2004 (ad € 55,1 miljoen) èn de onderuitputting in 2004 (ad € 0,5 miljoen).

In de loop van het uitvoeringsjaar 2004 is het budget van het OM aanzienlijk verhoogd. Zo zijn onder meer extra middelen ontvangen in het kader van de gerechtskosten (€ 18,0 miljoen), Justitie in de buurt (€ 6,7 miljoen), huisvesting (€ 6,7 miljoen) en de loon- en prijsbijstelling (€ 7,3 miljoen). Voorts zijn voor een bedrag van € 8,7 miljoen aan zowel de uitgavenkant als ontvangsten gedesaldeerd bij Najaarsnota.

Ontvangsten

De belangrijkste oorzaak van de meerontvangsten bij het OM is toe te schrijven aan de desaldering van de ontvangsten, de extra realisatie van Plukze-opbrengsten en de realisatie op WAO-ontvangstenTen aanzien van de Plukze-opbrengsten kan geconstateerd worden dat ook in 2004 de doelstelling gerealiseerd is. In totaal moesten de Plukze-opbrengsten circa € 9,3 miljoen bedragen, per ultimo boekjaar bleek € 10,6 miljoen gerealiseerd te zijn.

Operationele doelstelling 3.3.2

Iedere schakel in de strafrechtsketen (politie, OM, ZM en overige opsporingsinstanties ) heeft ten behoeve van de waarheidsvinding tijdig de beschikking over kwalitatief hoogwaardige onderzoeksresultaten op financieel-, forensisch- en telecommunicatiegebied.

Voorts een adequate waarborging van de integriteit van bijzondere wetten, besluiten en regelingen in de rechtshandhavingsketen.

Resultaten

Voor de productie is het NFI afhankelijk van het aanbod. Het gerealiseerde aantal forensisch onderzoeken is in 2004 28% hoger dan in 2003, voornamelijk veroorzaakt door een stijging van DNA-onderzoeken (van 44 892 naar 69 360) en Computeronderzoek (van 916 naar 2404 onderzoeken). Momenteel zijn meer dan 25 000 DNA sporen- en persoonsprofielen opgenomen in de DNA databank. Dit is een verdubbeling ten opzichte van 2003.

Veiligheidsprogramma

In 2004 heeft bij de uitvoering van het Veiligheidsprogramma bij het NFI het accent vooral gelegen bij de verbetering van de opsporing en de samenwerking in de justitiële keten. Voor de verbetering van de opsporing is onder meer veel energie gestoken in het terugbrengen van de levertijden, waardoor OM en Politie eerder over de resultaten van het onderzoek kunnen beschikken.

Voor de verbetering van de samenwerking in de justitiële keten werd het project Forensische Samenwerking in de Opsporing (FSO) gestart. FSO moet een meer efficiente samenwerking en betere kennisuitwisseling tussen politie en NFI mogelijk maken.

Bij de realisatie van 2004 is gebleken dat de uren die voor Research & Development en voor Kennis en Expertise waren begroot, meer dan verwacht konden worden toegerekend aan de producten «forensisch onderzoek». De realisatie bij R&D en Kennis en Expertise is daardoor aanzienlijk lager.

Als gevolg van de genoemde verschuiving zou ten opzichte van de begroting een hogere realisatie bij de producten «forensisch onderzoek» verwacht worden. Die hogere realisatie werd echter teniet gedaan door een veel lagere realisatie van het product DNA-onderzoek. Dit laatste als gevolg van het later in werking treden van de wet «DNA bij veroordeelden». De hogere kostprijs per product is een gevolg van het feit dat de productie lager is geweest bij nagenoeg gelijk gebleven vaste kosten.

Wet particuliere beveiliging en recherche

De productie ligt iets lager dan de geprognosticeerde 1000 beslissingen (95%). Door het proces verder te structureren en de vergunningen te standaardiseren zijn de doorlooptijden verder verkort. De doorlooptijd is aanmerkelijk afgenomen: 79% van de beslissingen heeft een kortere doorlooptijd (binnen 12 i.p.v. 16 weken).

Wet wapens en munitie/Flora en fauna wet

De doorlooptijden van de administratief beroepszaken zijn wel verbeterd, maar liggen nog niet binnen de norm van 16 weken. De doorlooptijden van de ontheffingen WWM zijn wel gerealiseerd.

Ten aanzien van de administratief beroepszaken waren er 60 zaken geraamd, omdat de verwachting was dat wanneer er sprake zou zijn louter jachtwettelijke overtredingen de korpschef het bezwaarschrift zou behandelen. Dit is niet gebeurd, omdat de Flora- en faunawet nog niet was aangepast. Dat betekent dat er toch 89 zaken zijn afgehandeld.

Ten aanzien van de ontheffingen WWM waren er 120 zaken geraamd. Er zijn echter dit jaar 187 zaken (156%) afgedaan.

Financiële toelichting

Uitgaven

Per saldo is in 2004 circa € 1,8 miljoen minder uitgegeven dan oorspronkelijk was voorzien. Dit wordt onder andere veroorzaakt door de beheersoverdracht van de doeluitkeringen van het Korps landelijke politiediensten (KLPD) in 2004 van € 8,5 miljoen naar het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK).

Naast deze overheveling naar BZK zijn er het in kader van de doeluitkeringen KLPD toch uitgaven ( € 1,3 miljoen) ten laste van dit onderdeel verantwoord. Dit betreft overheveling van niet bestede middelen in het jaar 2003 naar het jaar 2004.

Daarnaast zijn er uitgaven die niet op dit onderdeel waren voorzien dan wel uitgaven die lager zijn uitgevallen. Dit laatste omdat door leveranciers een aantal facturen te laat zijn ingediend en daardoor deze pas in 2005 zullen worden betaald.

Voor de bestrijding van de Drugssmokkel Schiphol is in 2004 € 6,3 miljoen uitgegeven op dit onderdeel. Compensatie hiervoor is voornamelijk gevonden op operationele doelstelling 3.3.3

Ontvangsten

De niet voorziene ontvangsten hebben voornamelijk betrekking op afrekeningen doeluitkeringen met het KLPD over voorgaande jaren tot een bedrag van € 2,1 miljoen. Voor de exploitatie van het FIU-netwerk bij het Meldpunt Ongebruikelijke Transacties is er een bijdrage ontvangen. Daarnaast heeft een terugboeking van exploitatiekosten in het kader van het project bestrijding Drugssmokkel Schiphol plaatsgevonden.

Operationele doelstelling 3.3.3

Kwalitatief goede beleids- en uitvoeringskaders ten behoeve van opsporing van strafbaar gedrag dienen de bevordering van de naleving van het recht en het nemen van initiatieven op het terrein van ordenings- en strafrecht ter bevordering van de naleving van wet- en regelgeving te vergroten.

Bestuurlijke boete

In 2004 zijn de wetsvoorstellen ter invoering van een bestuurlijke boete voor kleine ergernissen in de publieke ruimte en fout parkeren ter advies aan de Raad van State voorgelegd. Eind 2004 heeft de Raad van State advies uitgebracht over deze wetsvoorstellen. In het voorjaar 2005 worden deze wetsvoorstellen aan de Tweede Kamer aangeboden.

Handhaven op Niveau

In 2004 zijn in het kader van «Handhaven op Niveau» vrijwel alle best practices gereedgekomen. In de loop van 2005 zal brede verspreiding van de resultaten plaatsvinden. Uit onafhankelijk onderzoek is gebleken dat ruim 80% van alle gemeenten inmiddels over een handhavingsprogramma beschikt. Bij de opstelling daarvan is veelal gebruik gemaakt van het door «Handhaven op Niveau» ontwikkelde instrumentarium.

Rijk aan Handhaving

Onder de titel «Rijk aan Handhaving» werkt het ministerie van Justitie samen met andere ministeries aan een verdere professionalisering van de handhaving van ordeningswetgeving op rijksniveau en een betere inbedding van handhavingsactiviteiten bij het opstellen van beleid. Een goede schakel tussen beleid en uitvoering wordt hierbij essentieel geacht en het concept van programmatisch handhaven is daarvoor een belangrijk middel. «Programmatisch handhaven» betekent in dit verband dat een departement zicht heeft op het geheel aan handhavingstaken (wetten) waarvoor het verantwoordelijk is, een inschatting maakt van de grootste risico's en het naleeftekort op die terreinen en op basis van de uitkomst daarvan de prioriteiten stelt. Samenwerken, toedelen van mensen en middelen, toetsen of doelen zijn bereikt en zonodig bijsturen maken daar deel van uit.

Een eerste concept van programmatisch handhaven voor de rijksoverheid is inmiddels gereed en wordt verder uitgewerkt door middel van collegiale toetsing en evaluatie van (pilot)projecten bij de betrokken departementen. Inmiddels zijn er twee pilotprojecten van start gegaan en worden de mogelijkheden van een derde pilot onderzocht.

Tevens wordt er gewerkt aan een zelfanalyse-instrument om de beleidspraktijk binnen de eigen organisatie door te lichten op aspecten van programmatisch handhaven. Voor de ontwikkeling van dit instrument is een eerste verkenning verricht door de TU Delft.

Over de doelstellingen en aanpak van het project Rijk aan Handhaving is de Tweede Kamer in februari 2005 geïnformeerd.

Fraude/FINEC

In de kabinetsnotitie bestrijding fraude en financieel-economische criminaliteit 2002–2006 zijn, naast de aanpak van identiteitsfraude, fraude in de sector transport- en logistiek en fraude in de telecom-sector als belangrijke nieuwe aandachtsgebieden genoemd die zich lenen voor extra investeringen in de opsporing en vervolging.

In de brief van de minister van Justitie van 7 juni 2004 betreffende het Rapport Identiteitsfraude en (reis)documenten (TK 29 200 VI, nr. 166) is aangekondigd dat Justitie samen met andere ministeries een beleidskader gaat ontwikkelen om te bevorderen dat de gevoeligheid van identiteitsmaatregelen en identiteitscontroles voor identiteitsfraude in de toekomst vermindert.

De professionalisering van de bestrijding van de fraude en de financieel-economische criminaliteit heeft een impuls gekregen door versterking van het OM met het Functioneel Parket, de inrichting van Interregionale Fraude Teams bij politie en OM, de versterking en uitbreiding van het Bureau Ontnemingswetgeving OM. Per 1 januari 2004 zijn de Nationale en bovenregionale recherche ingericht en zijn de Interregionale fraudeteams (IFT's) onderdeel geworden van de bovenregionale recherche.

Bij de capaciteitsvraag is eveneens stilgestaan in het debat tussen regering en Tweede Kamer op 10 maart 2004 over publieke moraal, integriteit, fraude (Handelingen 2003 – 2004, nr. 56 pag. 3660–3710).

Op 26 augustus 2003 is in een brief (TK II, 2002–2003, 17 050 en 28 244, nr. 252) aan de Tweede Kamer geschreven over de organisatie van opsporing en vervolging van financieel-economische criminaliteit, en de wijze van prioritering daarvan binnen het bredere domein van de strafrechtelijke handhaving.

De conclusie die toen getrokken is, was dat een zekere versterking van de aanpak van fraude en financieel-economische criminaliteit op zijn plaats is, maar dat deze aanpak vooral gezocht moet worden in verdere kwaliteitsverbetering en versterking van de organisatie en niet zozeer in een uitbreiding van capaciteit.

Gelet op de maatschappelijke schade die door faillissementsfraude wordt aangericht is in 2004 besloten om faillissementsfraude steviger te bestrijden en een duidelijker onderscheid te maken tussen de behandeling van wel en niet bona fide faillieten. Daartoe is een plan van aanpak voor de intensivering van de bestrijding van faillissementsfraude gemaakt, dat op 13 september 2004 aan de Tweede Kamer is gestuurd (TK 2003–2004, 27 244, nr. 22). Deze aandacht zal naar verwachting op termijn doorwerken in de private sector zoals bij banken, verzekeraars en het bedrijfsleven in het algemeen.

Mensenhandel

In reactie op de rapportages van de Nationaal Rapporteur Mensenhandel heeft de minister van Justitie, namens het kabinet, in december 2004 het Nationaal Actieplan Mensenhandel naar de Tweede Kamer gestuurd.

Het kabinet wil met het Nationaal Actieplan Mensenhandel inzichtelijk maken welke maatregelen er worden getroffen om de aanpak van mensenhandel te verbeteren. Het NAM bevat maatregelen op het gebied van wet- en regelgeving, de B9-regeling, slachtoffers van mensenhandel, hulpverlening en belangenbehartiging, onderzoek en registratie, rechtshandhaving in het algemeen (inclusief prostitutie), opsporing en vervolging en overige aspecten van mensenhandel.

Met deze bundeling van maatregelen kan het Nationaal Actieplan Mensenhandel de basis vormen voor eventuele toekomstige besprekingen met de Kamer over de aanpak van mensenhandel, waarin het opvolgen van de aanbevelingen van de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en de voortgang van diverse initiatieven en activiteiten in de aanpak van mensenhandel kunnen worden gecontroleerd en bijgestuurd.

Naar aanleiding van het Nationaal Dreigingsbeeld zware of georganiseerde criminaliteit is de strafrechtelijke aanpak van mensenhandel in 2004 als een van de speerpunten van de Nationale Recherche vastgesteld (TK II, 2004–2005, 29 911, nr. 1).

Het kabinet heeft in 2004 besloten de aanstelling van de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en het Bureau voor de Nationaal Rapporteur Mensenhandel in elk geval tot en met 2008 te continueren.

In 2004 heeft de Stichting tegen Vrouwenhandel (STV) met subsidie van de ministeries van Justitie en Volksgezondheid, Welzijn en Sport zorggedragen voor de centrale aanmelding en registratie van meer dan 400 slachtoffers van mensenhandel. Tevens heeft de STV regionale zorgnetwerken ontwikkeld en in stand gehouden, die de plaatsing van slachtoffers van mensenhandel en de beschikbaarheid van deze slachtoffers voor politie en openbaar ministerie in het kader van het strafproces tegen verdachten van mensenhandel ondersteunen. Per 1 januari 2005 zal het ministerie van Justitie de VWS-subsidie voor de STV overnemen.

Nationale recherche

Per 1 januari 2004 is bij het KLPD de dienst Nationale Recherche opgericht. Met de nationale recherche beschikt Nederland over een organisatie die de (inter)nationale vormen van zware of georganiseerde beter en sneller kan bestrijden dan voorheen. De gezagslijnen zijn korter, er is éénduidig beheer en er is sprake van een integrale benadering van de aanpak van de georganiseerde criminaliteit. Daarnaast zijn tevens sinds 1 januari van dit jaar de zes bovenregionale rechercheteams (BRT's) operationeel. Deze teams richten zich op vormen van (georganiseerde) criminaliteit (zoals bedrijfsinbraken, overvallen, woninginbraken, ramkraken, voertuigcriminaliteit, als ook de genoemde speerpunten) die zich manifesteren in meer regio's en niet in aanmerking komen voor een aanpak door enerzijds een regio en anderzijds de Nationale recherche. Nu reeds kan geconstateerd worden dat de nieuwe nationale en bovenregionale recherchestructuur een positief effect heeft op de slagkracht van de Nederlandse overheid als het gaat om de bestrijding van zware of georganiseerde misdaad.

In 2004 is in opdracht van het ministerie van Justitie en met medefinanciering van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, de pilot Landelijke sporendatabank gestart. Het betreft een experiment waarbij op nationaal niveau verbanden worden gelegd van informatie vanuit de DNA-databank, beheerd door het NFI, met informatie van de vingerafdrukkendatabank HAVANK, beheerd door de Dienst Nationale Recherche Informatie van het KLPD. De eerste resultaten ogen zeer bemoedigend. Naast de beslechting van de randvoorwaarden, zo hebben de operationele diensten onder meer belangrijke technische maatregelen getroffen om te komen tot een werkbaar, efficiënt en effectief proces betrekking tot het matchen van informatie, zijn in het eerste jaar van het experiment ook al bemoedigende operationele resultaten geboekt. Naast het feit er door middel van dat de pilot extra identificaties van sporen van onbekende daders zijn gerealiseerd, zijn tevens op nationaal niveau zogenaamde bovenregionale sporenclusters en -criminele samenwerkingsverbanden (CSV's) zichtbaar gemaakt. Vanwege de nationale analysemogelijkheden is op verzoek van het ministerie van Justitie een aantal bovenregionale clusters en CSV' s verder uitgewerkt in projectvoorstellen ten behoeve van de Bovenregionale Recherche. En eind december 2004 heeft dit zelfs geleid tot een eerste veroordeling.

De evaluatie van de pilot door de universiteit van Nijmegen zal verwachting zal medio juli 2005 zijn afgerond.

Terrorisme

In 2004 is het Gezamenlijk Comité Terrorismebestrijding (GCT) operationeel geworden. In het GCT zijn alle bij de bestrijding van terrorisme betrokken overheidsdiensten vertegenwoordigd. Sinds mei 2004 wordt dit comité voorgezeten door de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding. De NCTb heeft tot taak de samenwerking in de bestrijding van terrorisme te bevorderen.

In 2004 is de Wet terroristische misdrijven in werking getreden. Met deze wet is de strafmaat voor met terroristisch oogmerk gepleegde misdrijven verhoogd en wordt rekrutering voor de jihad strafbaar gesteld. Daarnaast is een wetsvoorstel waarmee wordt beoogd het gebruik van informatie van inlichtingendiensten in het strafproces te vergemakkelijken (wetsvoorstel afgeschermde getuigen) ingediend.

Naar aanleiding van de gebeurtenissen op 11 september 2001 zijn de inzichten ten aanzien van de verschillende tegen de burgerluchtvaart gerichte terroristische dreigingen sterk gewijzigd. Eén van de mogelijke maatregelen in dit kader is het inzetten van zogenaamde air marshals tijdens de vlucht. In 2004 is een proef met door de Koninklijke Marechaussee ingezette air marshals gestart.

Opsporing voortvluchtigen

Van de 59 voortvluchtigen zijn er in 2004 54 weer ingesloten. De pilot opsporing voortvluchtigen is in 2004 als reguliere activiteit overgedragen aan het KLPD.

Financiële toelichting

Uitgaven

Op het programmabudget onder deze operationele doelstelling is € 9,9 miljoen minder uitgegeven dan oorspronkelijk was geraamd als gevolg van een aantal factoren. In het kader van de beheersoverdracht van de doeluitkeringen van het Korps landelijke politiediensten alsmede voor de loonbijstelling LSOP, is van deze operationele doelstelling in 2004 € 1,3 miljoen overgeheveld naar het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

In het kader van de uitvoering van het Veiligheidsprogramma is € 1,5 miljoen overgeheveld van operationele doelstelling 3.3.3 naar operationele doelstelling 7.1.1. Daarnaast is aan het OM ten behoeve van het project Justitie in de Buurt € 0,5 miljoen meer overgeheveld dan op dit onderdeel beschikbaar was.

Op diverse programmabudgetten is € 1,7 miljoen niet tot uitgave gekomen. Deze zullen ten laste van het jaar 2005 komen.

Zoals hieronder bij apparaatuitgaven wordt vermeld dient het apparaatbudget ten laste van het programmabudget te worden verhoogd met € 4,6 miljoen. Op deze post is een bedrag van € 3,7 miljoen gereserveerd voor uitgaven in het kader van het project bestrijding Drugssmokkel Schiphol, deze zijn echter ten laste van operationele doelstelling 3.3.2 zijn verantwoord. Het apparaatbudget wordt met circa € 4,6 miljoen overschreden als gevolg van het volgende. In het kader van diverse projecten (onder andere Handhaven op Niveau, Veiligheidsprogramma) is personeel in dienst dat ten laste van die programma's dient te worden gebracht. Bij de verantwoording worden deze personeelsuitgaven echter ten laste van de apparaatuitgaven gebracht. Compensatie van die uitgaven (€ 2,7 miljoen) komt ten laste van het programmabudget dat eveneens op deze operationele doelstelling is ondergebracht.

Ontvangsten

Op deze operationele doelstelling is een aantal niet voorziene ontvangsten verantwoord. Deze hebben betrekking op terugontvangen bewakingskosten burgerluchthavens, een afrekening in het kader van het project computercriminaliteit en bijdragen voor het Platform Interceptie, Decryptie en Signaalanalyse,.

Operationele doelstelling 3.3.4

Het beleid en de regelgeving ten aanzien van de rechtshandhaving zijn aangesloten op de internationale ontwikkelingen op rechthandhavingsgebied.

Zowel in het verband van de Europese Unie en andere multilaterale gremia als bilateraal zijn afspraken gemaakt over verdergaande politiële en justitiële samenwerking in het kader van terrorismebestrijding, bestrijding, internationale georganiseerde criminaliteit en drugscriminaliteit.. Het gaat dan om Kaderbesluiten in het verband van de Unie, verdragen met onder meer Thailand, Duitsland, de Benelux, België en afspraken met de VS over rechtshulp, over- en uitlevering, informatie-uitwisseling en operationele samenwerking.

Financiële toelichting

Uitgaven

Het verschil tussen de oorspronkelijke raming en de realisatie wordt veroorzaakt door de overheveling van de beschikbare middelen voor de bewaking, beveiliging en huisvesting van Europol van operationele doelstelling 3.3.4 naar operationele doelstelling 7.1.1.

Beleidsartikel 3.4 Jeugdbescherming

Beleidsdoelstelling 3.4

Het zo snel mogelijk opheffen van situaties waarin het recht van jeugdigen op een goede opvoedings- en leefsituatie wordt geschonden; en een vermindering van (de herhaling van) delictgedrag door jeugdigen.

Resultaten

De Wet op de jeugdzorg is op 1 januari 2005 in werking getreden. In het overgangsjaar 2004 zijn, in nauwe samenwerking met VWS, de volgende zaken ter hand genomen en afgerond: invoering van een werkmodel door de bureaus jeugdzorg en een informatieprotocol voor de beleidsinformatie, de oprichting van een jeugdzorgbrigade voor de aanpak van de bureaucratie in de jeugdzorg, en de samenwerkingsafspraken tussen de landelijk werkende instellingen voor voogdij en gezinsvoogdij en de Bureaus jeugdzorg, die in het kader van de invoering van de Wet op de jeugdzorg zijn gemaakt.

In 2004 is door Justitie in het kader van de Operatie jong in overleg met alle betrokken partners (zowel departementen als belangenorganisaties) een plan van aanpak (TK, 2004–2005, 29 284, nr. 5) opgesteld voor de nazorg aan jongeren die uit detentie komen. De nadruk in het plan, waarvan in 2005 de uitvoering start, ligt op de aansluiting tussen Justitie en zorgketen en de verduidelijking op bestuurlijke verantwoordelijkheden in nazorg.

De helpdesk privacy, die belast is met beantwoording van vragen die voortkomen uit privacy problematiek rond «Jeugd terecht», huiselijk geweld, veelplegers en forensische diagnostiek, is vanaf 15 juni operationeel. Volgens de eerste evaluatie in september blijkt de helpdesk duidelijk in een behoefte te voorzien. Er zijn 79 verzoeken ontvangen, waarvan de meeste betrekking hebben op uitwisseling van gegevens in het kader van «Jeugd terecht». De helpdesk wordt in 2005 gehandhaafd.

In 2004 was het justitieel casusoverleg overal operationeel. Gelet op de samenhang met lokale werkwijzen en samenwerkingsverbanden, zo bleek uit een uitgevoerde evaluatie, functioneert het casusoverleg niet overal op identieke wijze. Wel zijn thans alle strafbare feiten die worden afgedaan conform het officiersmodel onderwerp van overleg tussen politie, Openbaar Ministerie en Raad voor de Kinderbescherming.

De sanctiecapaciteit bij de justitiële jeugdinrichtingen is in 2004 met een uitbreiding van 119 gegroeid naar 2 566 plaatsen. Ondanks die groei van capaciteit was het door een toegenomen behoefte aan detentiecapaciteit niet mogelijk om wachtlijsten te voorkomen.

Nachtdetentie is halverwege 2003 gestart als een nieuwe uitvoeringsmogelijkheid voor voorlopige hechtenis. In 2004 hebben 300 voorlopig gehechte jongeren gemiddeld 25 plaatsen bezet voor nachtdetentie. In 2004 zijn voorts 36 plaatsen voor veelplegers in Den Engh gerealiseerd. Door het grote aanbod van jeugdige veelplegers uit de grote steden, wordt deze capaciteit volledig benut. Zoals ook aan de Tweede Kamer bij brief van 18 oktober (TK 2004–2005, 28 741 nr.10) is bericht, wordt het aantal door Justitie ingekochte plaatsen in de Glen Mills School wegens een lage bezettingsgraad teruggebracht naar 50 plaatsen op jaarbasis.

Bij de Raad voor de Kinderbescherming is een project kwaliteit leerstraffen gestart dat doorloopt tot eind 2005. In 2004 zijn de kwaliteitscriteria voor het beoordelen van de leerstraffen vastgesteld. Tevens is in 2004 gestart met het beschrijven, en waar mogelijk reeds beoordelen, van de leerstraffen. In 2004 is een programma-evaluatie van de leerstraffen «sociale vaardigheidstraining» en «taakstraf seksualiteit» afgerond. Uit het onderzoek komt onder meer naar voren dat het recidiverisico niet goed in beeld wordt gebracht en dat er een betere matching nodig is tussen jongere en leerstraf.

Onder regie van het ministerie van OC&W wordt interdepartementaal gewerkt aan de aanpak van schoolverzuim binnen het programma Handhaven op Niveau-leerplicht. Er is in opdracht van Justitie onderzoek verricht naar de door politie en justitie gehanteerde interventies. Een effectevaluatie van bestaande programma's en interventies (waaronder de Halt-afdoening) is thans in voorbereiding.

Eind 2003 zijn de eerste vier pilotprojecten Communities that Care (CTC) afgerond. Twee van deze pilotgemeenten, te weten Amsterdam en Rotterdam gaan door met CTC, terwijl in Almere en Leeuwarden twee nieuwe CTC-pilots zijn gestart. Effecten op risicofactoren en beschermende factoren kunnen niet eerder dan na drie jaar, en effecten op risicogedrag na 10 jaar worden verwacht. Uit de evaluatie van de pilots blijkt dat gemeenten met CTC op een gestructureerde wijze hun beleid kunnen afstemmen op de problemen die zich feitelijk afspelen met jeugd en jongeren in de gemeente. De onderzoeksbevindingen en de ervaringen in de pilotwijken zijn van waarde voor andere gemeenten die CTC willen implementeren.

Operationele doelstelling 3.4.3

Het effectief en efficiënt uitvoeren van inningstaken op het gebied van wettelijke onderhoudsbijdragen.

Resultaten

De voorgenomen wijziging van het kinderalimentatiestelsel kon in 2004 niet worden ingevoerd. De Tweede Kamer heeft naar aanleiding van de brief van 28 juni 2004 inzake de toelichting op het wetsvoorstel herziening kinderalimentatiestelsel (TK, 29 480, nr. 8) vragen en opmerkingen voorgelegd. Bij nota van wijziging van 22 november 2004 is mede namens de staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid zo veel mogelijk aan het bezwaar van de Tweede Kamer tegemoet gekomen dat een forfaitair systeem niet flexibel genoeg is.

Het voornemen om de bestaande ouderbijdrageregeling voor uit huisgeplaatste kinderen uit te breiden naar alle vormen van jeugdbescherming en sancties die aan jongeren worden opgelegd, is bij brief van 30 januari 2004 (TK, 2003–04, 28 741, nr 4) aan de Tweede Kamer toegelicht. In 2004 is in samenwerking met het ministerie van SZW nader bezien hoe een aantal complicaties bij de verdere uitwerking van dit voornemen kunnen worden ondervangen. Verder is in 2004 een wetsvoorstel terzake de grondslagen voor een bijdrageverplichting van ouders in de Wetboeken van Strafrecht en Strafvordering en de Wet op de jeugdzorg opgesteld, dat begin 2005 voor advies wordt voorgelegd aan de Raad voor de Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming. Inmiddels is ook het overleg met relevante uitvoeringsinstanties gestart.

De inningsresultaten in 2004 bij kinderalimentatie zijn per saldo verbeterd ten opzichte van het jaar 2003, maar nog achtergebleven bij het geraamde niveau 2004. In verband met de ingebruikneming van een geautomatiseerd systeem zijn achterstanden opgelopen, die in de tweede helft van 2004 met behulp van extern personeel zijn weggewerkt. De inning van deze zaken ijlt na, waardoor het inningsresultaat is achtergebleven bij de begroting.

Beleidsevaluatieonderzoek

Uit het klanttevredenheidsonderzoek bij het LBIO komt naar voren dat men over de dienstverlening van het LBIO zeer tevreden is (er wordt een vier gescoord op een vijfpuntsschaal). Omdat men minder tevreden was over de mate waarin men over de voortgang van de zaak op de hoogte wordt gehouden, is de rechtstreekse telefonische bereikbaarheid verbeterd.

Financiële toelichting

Uitgaven

De afwijking tussen de realisatie en de begroting is het gevolg van de kosten verbonden aan de voorbereiding van de implementatie van het wetsvoorstel kinderalimentatie. Aanvankelijk werd uitgegaan van invoering per 1 juli 2004, op grond waarvan bij Voorjaarsnota 2004 een bedrag is toegevoegd van € 7,4 miljoen voor de voorbereiding, implementatie en uitvoering van het gewijzigde kinderalimentatiestelsel.

Als gevolg van vertraging in het wetstraject zijn de kosten van het LBIO beperkt gebleven tot de voorbereidingskosten (€ 2,1 miljoen).

Ontvangsten

Het achterblijven van de realisatie bij de ontvangsten LBIO van € 3,6 miljoen is in hoofdzaak het gevolg van het niet in 2004 realiseren van het voornemen tot het invoeren van een ouderbijdrage aan civiele jeugdbeschermingsmaatregelen, Haltafdoeningen en jeugdsancties. In de begroting was nog uitgegaan van invoering per 1 juli met een totale opbrengst in 2004 van € 4 miljoen.

Operationele doelstelling 3.4.4

Een effectieve en efficiënte uitvoering van de voogdij van alleenstaande minderjarige asielzoekers.

Resultaten

Bij brief van 23 november 2004 is de Tweede Kamer geïnformeerd (TK 2004–2005, 27 062, nr. 29) over de evaluatie van de opvang in de terugkeervariant voor ama's van 15 jaar en ouder, het zogeheten campusmodel. Op basis van deze evaluatie is besloten de campus te sluiten en de centrale wijze van opvang te continueren in een op terugkeer gericht model voor ama's van 15 jaar en ouder.

Eind 2004 is het kostprijsonderzoek voor de stichting Nidos afgerond en zijn afspraken gemaakt met de stichting Nidos over de implementatie van een output gerelateerde bekostigingssystematiek per 1 januari 2005.

Financiële toelichting

Uitgaven

De realisatie op deze operationele doelstelling is € 19,1 miljoen hoger uitgekomen dan bij de begroting werd geraamd. Enerzijds leidde de structurele daling van de instroom van ama's tot lagere kosten voor opvang en voogdij bij de Stichting Nidos. Anderzijds kwamen de kosten van opvang door Nidos hoger uit. Dit was het gevolg van een wijziging in 2004 in de uitvoering van het aanvankelijk geformuleerde beleid om de ama's van 15 jaar en ouder, die voor 1 januari 2003 zijn ingestroomd, niet over te hevelen naar het COA, maar alsnog te laten opvangen door de Stichting Nidos. Tegenover deze extra uitgaven staat een beperkte daling van de uitgaven op beleidsartikel 6.2, bij het COA. Voorts diende aan de stichting Nidos een bedrag van € 3,0 miljoen

Ontvangsten

De hogere ontvangst van € 6,5 miljoen op deze operationele doelstelling is geheel het gevolg van de subsidievaststelling 2002. Op grond van de bekostigingsregels is de subsidie aan de stichting Nidos lager vastgesteld dan in dat jaar aan voorschotten is verstrekt.

Operationele doelstelling 3.4.7

Effectief en efficiënt rekwestreren van maatregelen van kinderbescherming; efficiënt en kwalitatief goed adviseren van justitiële autoriteiten inzake beslissingen over kinderen in civiele en strafrechtelijke aangelegenheden en het voeren van adequate casusregie.

Het afgelopen jaar werd de Raad vooral geconfronteerd met een stijgende instroom aan beschermingszaken en strafzaken. Het BJZ/AMK – de eerste lijn – zorgt voor extra instroom van beschermingszaken. Een tweede factor is de stijgende doorverwijzing vanuit basisonderzoeken straf naar beschermingsonderzoek. De AMK-campagne tegen kindermishandeling-dit is de derde factor – heeft eveneens tot een groei van de instroom geleid. Ondanks deze hogere instroom is de Raad erin geslaagd de doorlooptijden in 2004 te verbeteren, zij het dat die ontwikkeling nog niet het volledig gewenste resultaat laat zien.

Eind 2004 is afgesproken dat de Raad zorg draagt voor doorverwijzing naar «zorgnetwerken» en daarbinnen met name naar BJZ. De BARO, een gevalideerd instrument op basis waarvan de Raad de voorlichtende en signalerende taak zorgvuldig kan uitvoeren, bereikte de laatste vier maanden van 2004 een dekkingsgraad van 53%.

Op basis van artikel 60 Uitvoeringsbesluit Wet op de jeugdzorg hebben de brancheorganisatie van de Bureaus Jeugdzorg (de MO-groep) en de Raad samen een landelijk toetsingskader ontwikkeld voor hun regionale samenwerkingsafspraken. Met het toetsingskader wordt bezien in hoeverre de al bestaande protocollen voldoen aan de kwaliteitseisen gesteld door de wet en over welke zaken nog nadere afspraken gemaakt moeten worden. Dit om de gewenste kwaliteit te kunnen bereiken en te handhaven.

In 2004 is besloten tot het verbeteren van de organisatie: het opheffen van het ressortelijk niveau als zelfstandige managementlaag, en tevens tot schaalvergroting op vestigingsniveau, wat de huidige 22 terugbrengt tot 13 vestigingsclusters.

De productie in 2004 is 11% hoger uitgekomen. De Raad heeft zijn doelstelling ten aanzien van de productie over 2004 daarmee gehaald. Uit het overzicht blijkt met name bij beschermingsonderzoeken en basisonderzoeken dat de productie hoger is dan geraamd.

De forse stijging van de instroom is met name het geval bij beschermingsonderzoeken en basisonderzoeken . Het BJZ/Advies- en meldpunt Kindermishandeling (AMK) – de eerste lijn – zorgt voor extra instroom van beschermingszaken. De stijging van basisonderzoeken wordt veroorzaakt door het veiligheidsbeleid en de afdoening daarbinnen van zowel 12-minners als 12 tot 17-jarigen. De toename van de basisonderzoeken kan worden verklaard uit de beleidsintensivering op het gebied van de jeugdcriminaliteit: het veiligheidsprogramma Jeugd terecht, de prestatiecontracten met de politie, het casusoverleg en het landelijk overdrachtsformulier ten behoeve van een adequate informatieoverdracht van de betrokken ketenpartners.

Doorlooptijden

De doorlooptijden van de onderzoeksfasen zijn in 2004 opnieuw verbeterd. Als gevolg van de sterk gestegen instroom heeft de Raad bij de civiele onderzoeken de norm niet gehaald. Deze liggen dus tegen de norm van 80% aan. De reden waarom de Raad de normen voor de doorlooptijden niet haalt, is gelegen in de forse stijging van instroom van beschermingszaken en basisonderzoeken.

In september is een start gemaakt met de implementatie van de tweede fase casusregie. Hieronder vallen onder meer de regie bij STP/proefverlof, regie bij nazorg en de invulling van de aanwijzingsbevoegdheid ten aanzien van BJZ/jeugdreclassering. De implementatie van de tweede fase casusregie zal in april 2005 worden afgerond.

Een indicator van de kwaliteit van de raadsadviezen is het percentage klachten. Het doel is het percentage beperkt te houden onder de 0,5% te houden. Het percentage klachten over 2004 bedraagt 0,2%. De doelstelling is daarmee gehaald.

Beleidsevaluatieonderzoek

Het Klanttevredenheids-onderzoek heeft in 6 vestigingen eind 2004 plaatsgevonden. De resultaten en analyse hiervan worden in 2005 verwacht. Deze rapportage kan leiden tot verbeteracties. Het Afnemerstevredenheids-onderzoek via lokale analyses heeft eveneens plaatsgevonden.

Financiële toelichting

Uitgaven

Na vaststelling van de begroting heeft de Raad voor de Kinderbescherming onder andere middelen ontvangen ten behoeve van het bedrijfsinformatiesysteem KBPS (€ 2,7 miljoen) en de loon- en prijscompensatie (€ 1,0 miljoen).

Onder deze operationele doelstelling zijn tevens de kosten geraamd voor de uitvoering van het actieprogramma Jeugd Terecht. Voor 2004 was een bedrag beschikbaar van € 16,9 miljoen. Ter dekking van de kosten van de bij de uitvoering van het actieprogramma betrokken Justitieorganisaties. In de loop van 2004 is op basis van concrete plannen een bedrag van € 14,9 overgeheveld naar de desbetreffende operationele doelstellingen. Het ging daarbij onder meer om middelen voor het instandhouden van het Justitieel casusoverleg door Openbaar Ministerie (operationele doelstelling 3.3.1€ 1,6 miljoen) en de Raad voor de Kinderbescherming (operationele doelstelling 3.4.7 € 3,3 miljoen), landelijke invoering van nachtdetentie bij de JJI's (operationele doelstelling 5.1.3 € 2,1 miljoen) en de groei van het aantal jeugdreclassering- en jeugdbeschermingszaken (operationele doelstelling 3.4.8 € 6,0 miljoen).

Uiteindelijk is een bedrag van € 2,0 miljoen van de projectgelden onbesteed gebleven doordat de kosten van een aantal acties lager uitvielen dan aanvankelijk geraamd.

Ontvangsten

De ontvangsten van de Raad zijn in het kader van kinderopvang, USZO en interne en externe detacheringen hoger dan begroot.

Operationele doelstelling 3.4.8

Het adequaat uitvoeren van de opgelegde maatregelen van jeugdbescherming en van de jeugdreclassering.

Resultaten

Een eerste inventarisatie van nazorgprogramma's heeft een plan van aanpak opgeleverd waarin beschreven wordt op welke manier de nazorg verbeterd kan worden. Om de communicatie tussen justitiële jeugdinrichtingen en de jeugdreclassering beter te laten verlopen zijn modellen ontwikkeld waarmee lokale afspraken worden gemaakt over de samenwerking met de Raad voor de Kinderbescherming en de Justitiële jeugdinrichtingen. Ook lopen op dit moment drie samenwerkingspilots van Workwise-Nederland tussen jeugdreclassering en volwassenreclassering met de Justitiële jeugdinrichtingen.

VWS en Justitie hebben gezamenlijk opdracht gegeven aan het expertisecentrum voor Jeugd, Samenleving en Opvoeding (JSO) voor het ontwikkelen van een reeks van producten ten behoeve van opvoedingsondersteuning. In 2004 is een aantal van deze producten in concept gereedgekomen.

Per 1 april 2004 is het door aspirant-adoptiefouders te betalen bedrag voor de voorlichtingscursus verhoogd naar € 900. De directe kosten voor de voorlichtingscursus komen daarmee geheel voor rekening van de ouders.

De huidige doorlooptijd van de adoptieprocedure is ongeveer 27 maanden, inclusief de wachttijd voor de voorlichtingscursus. Het aantal in Nederland aangekomen adoptiekinderen is in 2004 ongeveer gelijk gebleven. De in de begroting van 2004 aangekondigde wachtlijst (met daarbij na de wachttijd een doorlooptijd van twaalf maanden) is vooralsnog niet ingevoerd. Het besluit terzake is in het najaar van 2004 met ketenpartners en belangenorganisaties onderwerp van overleg geweest en komt in een beleidsbrief interlandelijke adoptie aan de Tweede Kamer vóór 1 maart 2005 nader aan de orde.

Voor medewerkers van de jeugdreclassering is gewerkt aan het opstellen van een methodisch handboek. Op basis van een extern verricht onderzoek naar de kostprijzen van ITB-trajecten zijn (voorlopig) nieuwe, hogere kostprijzen vastgesteld.

De Raad heeft in samenwerking met de brancheorganisatie van de Bureaus Jeugdzorg, een landelijk toetsingskader opgesteld voor de samenwerking tussen de organisaties op regionaal niveau. De positionering van de Bureaus Jeugdzorg als eerstelijn heeft niet geleid tot een lagere instroom bij de Raad. Er doet zich juist een groei in beschermingszaken voor; ook de instroom bij de Bureaus Jeugdzorg is de afgelopen jaren gestegen. De Raad doet onderzoek naar de onderliggende factoren.

Bij de verantwoording over het jaar 2003 bleek dat er sprake was van problemen in het leveren van betrouwbare beleidsinformatie. In 2004 zijn de geconstateerde registratie- en definitieproblemen aangepakt. Dit heeft geleid tot betrouwbare cijfers over het jaar 2004.

Instroom Jeugdbeschermingsmaatregelen

De verwachting voor 2004 was dat met alle activiteiten gericht op de invoering van de Wet op de Jeugdzorg en het beter gaan functioneren van de Bureaus Jeugdzorg, het aantal voorlopige voogdijen en de instellingsvoogdijen langzaam zou teruglopen.

De instroom van de voogdijpupillen is sterker gedaald dan verwacht; hiervoor is geen eenduidige verklaring te geven.

Ten gevolge van het verscherpte aanpak van drugssmokkel op de Nederlandse luchthavens is er juist sprake geweest van een sterke toename van het aantal minderjarigen waarvoor een voorlopige voogdijmaatregel is uitgesproken. Het effect van dit beleid was ten tijde van het opstellen van de begroting 2004 niet te voorzien.

Het aantal ingestroomde OTS-ers ligt beduidend hoger dan begroot. Uit onderzoek bij de Raad blijkt eveneens sprake van een hoger aantal aanmeldingen dan in voorgaande jaren, en ook de ernst van de gevallen is toegenomen.

Instroom jeugdreclasseringmaatregelen

De stijging van reguliere jeugdreclassering is het gevolg van de inzet op de aanpak van de jeugdcriminaliteit. In de begroting 2004 was rekening gehouden met een groei bij de jeugdreclassering. Naar verwachting zou deze groei zich door de nadruk in het beleid op meer maatwerk richting jongeren, voornamelijk manifesteren in de meer gedifferentieerdere jeugdreclasseringmaatregelen als ITB Harde Kern en ITB Criem. Door de uitbreiding van ITB Criem naar meer gemeenten in de loop van 2004 is sprake van een beperkte groei, al is deze sterk achtergebleven bij de verwachtingen. Door de verscherpte aanpak van de veelplegers lijkt er minder behoefte te zijn aan de aanpak ITB Harde kern, maar een eenduidige verklaring voor het teruglopen van deze maatregel is niet te geven.

Beleidsevaluatieonderzoek

– In juli 2004 is het rapport Evaluatieonderzoek Wobka, Een evaluatieonderzoek naar de Wet opneming buitenlandse kinderen ter adoptie uitgebracht. Uit deze evaluatie blijkt dat de Wobka op de meeste punten voldoende waarborgen biedt voor het voorop stellen van het belang van het kind bij adoptie en voor een zorgvuldige omgang met betrokkenen in het adoptieproces. Het systeem van deelbemiddeling biedt onvoldoende mogelijkheden om het belang van het kind te waarborgen. Er lijkt overwegend draagvlak te zijn voor de huidige maximum leeftijdsgrens van 46 jaar.

– De evaluatie van de pilots in het kader van het project Deltaplan Gezinsvoogdij is eind 2004 afgerond. Uit het evaluatie-onderzoek blijkt dat verbeteringen zijn behaald op het terrein van doelrealisatie, tevredenheid van cliënten en gezinsvoogdijwerkers, de kwaliteit van de dossiers, en de werkdruk van gezinsvoogdijwerkers. Begin 2005 zal de beoogde besluitvorming over de implementatie van de resultaten van het project plaatsvinden.

– In 2004 is een onderzoek uitgevoerd naar de haalbaarheid van een instrument voor het meten van de effectiviteit van de uitvoering van voogdij en gezinsvoogdij. Uit het onderzoek blijkt dat het mogelijk is een instrument te ontwikkelen om periodiek de effecten van de uitvoering van kinderbeschermingsmaatregelen te meten. Voorwaarden daarbij zijn dat het instrument gebruikersvriendelijk is, vooral wordt ingezet om de kwaliteit van de jeugdbescherming te verbeteren en aansluit bij andere, vergelijkbare ontwikkelingen in het Bureau jeugdzorg.

– Het onderdeel van de recidivemonitor over de recidive na begeleiding van de jeugdreclassering, is nog niet afgerond, maar komt het 1e kwartaal 2005 beschikbaar.

– In 2004 is een onderzoek naar recidive bij jeugdigen met een reclasseringsbegeleiding opgezet.

Financiële toelichting

Uitgaven

Het verschil tussen de begroting en de realisatie van € 11,2 miljoen is vooral te verklaren uit een hogere subsidieverlening (€ 8,4 miljoen) aan de Bureaus jeugdzorg in verband met de toename van het aantal zaken jeugdbescherming en jeugdreclassering. Daarnaast is een bedrag van € 1,3 miljoen toegevoegd uit het budget van Jeugd Terecht (operationele doelstelling 3.4.7) ter dekking van de kosten van het projectteam Jeugd Terecht en een aantal specifieke subsidies en uitgaven.

De in het kader van het hoofdlijnenakkoord gereserveerde middelen voor opvoedingsondersteuning (€ 1,0 miljoen) zijn overgeheveld naar de begroting van het ministerie van VWS. Justitie en VWS hebben ervoor gekozen de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van opvoedingsondersteuning bij de (grotere) gemeenten neer te leggen. Daarom zijn als eerste stap de extra middelen voor het jaar 2004 via het ministerie van VWS bij de vier grote steden ingezet.

Ontvangsten

De (incidenteel) hogere ontvangsten is het gevolg van het inhalen van achterstanden bij de vaststelling van de subsidies aan de Bureaus jeugdzorg.

4 – Rechtspleging en rechtsbijstand

Beleidsartikel 4.1 Rechtspleging

Beleidsdoelstelling 4.1

Het scheppen van zodanige voorwaarden dat de rechtspraak kan voldoen aan haar maatschappelijke taak.

Het verlichten van de belasting van de rechterlijke macht

In het deel «Beleidsprioriteiten» zijn reeds diverse activiteiten aan de orde geweest die in 2004 ontplooid zijn om de algemene overbelasting van de rechtspraak mede helpen tegen te gaan, zoals de vier zogeheten verbetervoorstellen op het gebied van het strafrecht, het wetsvoorstel OM-afdoening en het project afschaffing verplicht procuraat. In het verlengde daarvan kan het onderzoek «geschilbeslechtingsdelta 2003», dat door het WODC in de periode augustus 2002-maart 2004 is uitgevoerd, genoemd worden. In dit onderzoek stond de vraag centraal in welke mate civiel- en bestuursrechtelijke problemen voor komen onder de bevolking en welke wegen burgers bewandelen om die problemen op te lossen. Voor wat betreft de consequenties voor beleid geldt dat de resultaten van het onderzoek het beeld bevestigen dat burgers reeds op dit moment veel geschillen buiten de rechter om oplossen, hetgeen past in het vigerend kabinetsbeleid om de eigen verantwoordelijkheid van de burger te stimuleren.

In aanvulling op het onderzoek zijn in 2004 ook de voorbereidingen gestart rond het opzetten van een ontwikkeltraject informatievoorziening rechtspraak en buitengerechtelijke geschiloplossing. Het is de bedoeling dat dit traject zal leiden tot een structurele informatievoorziening inzake de inrichting en werking (prestaties) van de rechtspraak en de buitengerechtelijke geschiloplossing.

Prognosemodel rechtspraak

In 2004 is een eerste gevalideerde module van het Prognosemodel Justitieketen (PMJ) tot stand gekomen. Het betreft het onderdeel PMJ-strafketen. Hiermee kan onder meer de toekomstige vraag naar strafrechtspraak worden geprognosticeerd. In ontwikkeling is genomen een tweetal modules van PMJ teneinde de toekomstige vraag naar civiele en bestuursrechtspraak te kunnen prognosticeren. Bij de ontwikkeling van PMJ is de Raad voor de rechtspraak nauw betrokken geweest.

Verder verbeteren van de inrichting van het stelsel

Om de rechtspraak ook op de langere termijn goed te kunnen laten functioneren en om de knelpunten in het bestaande stelsel op te lossen was het beleid erop gericht om de onnodige belemmeringen weg te nemen en de mogelijkheden te verkennen van aanpassingen in de inrichting van het stelsel van de rechtspraak. In het deel «Beleidsprioriteiten» is hier al het een en ander over vermeld, onder meer over de totstandkoming van het Besluit Nevenvestigings- en nevenzittingsplaatsen en het nieuwe Besluit Financiering rechtspraak. Aanvullend hierop kan genoemd worden het onderwerp arbeidsvoorwaardenbeleid. Ten aanzien van de verantwoordelijkheid voor het arbeidsvoorwaarden- en personeelsbeleid is tussen de minister van Justitie en de Raad voor de rechtspraak een praktisch werkende verdeling ontworpen, die beter aansluit op de nieuwe organisatorische en bestuurlijke verhoudingen.

Het waarborgen van het publiek vertrouwen in de rechtspraak

In 2004 heeft een drietal Justitie-Issue-Monitors (JIM) op het terrein van de rechtspleging plaatsgevonden. Hierbij zijn in 2004 onder meer de volgende onderwerpen aan burgers voorgelegd: functioneren van rechters, eisen die worden gesteld aan rechters en griffierechten. De monitors zijn een toetsingsinstrument voor de minister om door middel van enquêtes meer inzicht te krijgen in de opinie van burgers over het functioneren van de rechtspleging en indien nodig het beleid bij te stellen. De resultaten van de in 2004 gehouden monitors hebben geen aanleiding gegeven om het ingezette beleid te wijzigen.

Operationele doelstelling 4.1.1

Het scheppen van voorwaarden voor het efficiënt functioneren van de rechtspraak.

Ontwikkelingen rechtspraak

De rechtspraak is in het jaar 2004 geconfronteerd met een fors hogere instroom van zaken dan waar in de begroting 2004 rekening mee werd gehouden. Ten opzichte van 2003 is de totale instroom met circa. 15% toegenomen. Deze groei is met name toe te schrijven aan de sectoren kanton, civiel en bestuur. De groei was echter slechts voor een zeer beperkt gedeelte voorzien en gefinancierd in de begroting 2004. Toch is de rechtspraak in staat gebleken vrijwel de gehele toegenomen instroom ook af te doen. De toename van de voorraden is daarmee beperkt gebleven en ook de doorlooptijden zijn in een aantal gevallen beperkt toegenomen in 2004. Een ander beeld is te zien in de strafsectoren, daar is de instroom juist achtergebleven ten opzichte van de begroting. In hoofdstuk 9 Raad voor de rechtspraak, worden de ontwikkelingen op hoofdlijnen nader toegelicht. In het jaarverslag van de Raad voor de rechtspraak, dat tevens aan de Staten-Generaal zal worden aangeboden, zal meer gedetailleerd ingegaan worden op de diverse ontwikkelingen binnen de rechtspraak in 2004.

Beleidsevaluatieonderzoek

Ten behoeve van de Commissie Evaluatie modernisering rechterlijke organisatie (de zogeheten Commissie Deetman) is een evaluatieprogramma modernisering van de rechterlijke organisatie ontwikkeld, bestaande uit vier deeltrajecten. Het eerste traject betreft de uitvoering van een wetsevaluatie wetten Organisatie en Bestuur Gerechten en de Raad voor de rechtspraak. Dit traject is in 2004 gestart. Het vierde traject betreft het ontwikkeltraject informatievoorziening inrichting en werking van de rechtspraak en buitengerechtelijke geschiloplossing. De aanzetten voor dit traject zijn eveneens in 2004 gegeven. Het tweede en het derde traject van het evaluatieprogramma (prestatie-indicatoren en nieuwe instrumentaria Raad voor de rechtspraak) ligt in handen van de Raad voor de rechtspraak.

Hieronder wordt een overzicht gegeven van het in 2004 afgerond onderzoek en onderzoek dat in 2004 van start is gegaan:

Het onderzoek «internationaal onderzoek inrichting rechtsstelsels» betrof de vraag of aan andere rechtsstelsels inzichten kunnen worden ontleend die bijdragen aan de oplossing van knelpunten die het gevolg zijn van onze territoriale jurisdictie (onevenwichtige zaaksverdeling/piekbelasting). Het onderzoek heeft geen nieuwe inzichten opgeleverd. Nederland blijkt voorop te lopen in de aanpak van dit soort problemen (bijvoorbeeld door het creëren van de mogelijkheid zaken over te hevelen, vliegende brigades en coördinatiecentra megazaken en vreemdelingenzaken. Eind 2003 is een onderzoek gestart naar Forumshopping in Nederland. Het onderzoek is complementair aan een eerdere literatuurstudie van het WODC naar forumshopping in de Verenigde Staten. Uit het onderzoek is gebleken dat partijen zoals de advocatuur keuzemogelijkheden voor een bepaald gerecht of een bepaalde rechter inzetten als strategie in een rechtszaak. Dit bevestigt het beeld uit de amerikaanse literatuur voor de situatie in dat land. De resultaten van het onderzoek bieden input voor vraagstukken inzake de verdeling van de rechtsmacht. Voor wat betreft de resultaten van het onderzoek «Geschilbeslechtingsdelta» wordt verwezen naar het begin van dit beleidsartikel.

Financiële toelichting

Uitgaven

Gedurende het jaar hebben diverse budgetbijstellingen plaatsgevonden, deze zijn bij 1e en 2e suppletore wet toegelicht. De hogere uitputting op de apparaatsuitgaven wordt veroorzaakt doordat enkele uitgaven zoals de huisvestingskosten voor de Hoge Raad en de organisaties vallend onder operationele doelstelling 4.1.3 op dit artikel worden verantwoord, terwijl het budget wel verdeeld is over de beide andere artikelen. Met ingang van 2005 worden de huisvestingskosten op de desbetreffende operationele doelstelling verantwoord. De Raad voor de rechtspraak heeft ten opzichte van de stand van de najaarsnota 2004 een onderuitputting van circa € 10,9 miljoen (ruim 1%) gerealiseerd. Het gaat hierbij voor circa € 1,9 miljoen om een terugontvangst van teveel betaalde WAO-gelden en daarnaast om het saldo van alle gerechten. In hoofdstuk 9 Raad voor de rechtspraak wordt nader ingegaan op de oorzaak hiervan.

Ontvangsten

De meevallende ontvangsten zijn onder meer veroorzaakt door enkele eenmalige terugontvangsten van de Rijksgebouwendienst (RGD) bij de Raad voor de rechtspraak een meevaller op de griffierechten door de tevens fors toegenomen instroom van zaken bij de gerechten.

Operationele doelstelling 4.1.2

Het scheppen van voorwaarden voor het efficiënt functioneren van de Hoge Raad.

Toelichting

De totale instroom bij de Hoge Raad is in 2004 slechts marginaal achtergebleven ten opzichte van de begroting. Met name de instroom van strafzaken is lager geweest dan begroot. Dit beeld is consistent met het beeld bij de hoven waar eveneens een lagere instroom was te zien in 2004De totale uitstroom bij de Hoge Raad is in 2004 bijna 4% lager dan begroot. Dit wordt grotendeels verklaard door dat er 7,5% minder strafzaken zijn uitgestroomd dan in eerste instantie begroot. Ten opzichte van 2003 zijn er wel 3,2% meer strafzaken afgehandeld, dus is er wel sprake van groei op basis van de intensiveringen door het Veiligheidsprogramma. De ontwikkeling ten opzichte van 2003 van civiele zaken is stabiel en in de belastingsector is sprake van een afname. Misschien is dit een voorbode van de komende invoering van belastingrechtspraak in twee instanties.

Door de Hoge Raad is in 2004 geïnvesteerd in automatisering, beveiliging en verbetering van de bedrijfsvoering. Dit verklaart dat het budget geen gelijke tred heeft gehouden met de productieontwikkeling in de afgelopen jaren. De investeringen op het gebied van de ondersteunende organisatie en de automatisering zullen in de toekomst leiden tot een betere ondersteuning van de raad en het parket bij de behandeling van zaken.

Operationele doelstelling 4.1.3

Het scheppen van voorwaarden voor een doelmatige inzet van middelen bij het College Bescherming Persoonsgegevens, de Commissie Gelijke Behandeling, de Centrale Justitiële Documentatiedienst en de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak, met inachtneming van de eisen die gesteld worden aan de professionele kwaliteit.

Financiële toelichting

Uitgaven

Gedurende het jaar hebben diverse budgetbijstellingen plaatsgevonden, deze zijn bij suppletore wetten toegelicht. De lagere uitputting op operationele doelstelling 4.1.3 ten opzichte van de Najaarsnota heeft met name te maken met de centrale betaling van de huurkosten ten laste van operationele doelstelling 4.1.1.

Ontvangsten

Op dit artikel heeft eveneens bij najaarsnota een bijstelling plaatsgevonden in verband met enkele desalderingsposten. De realisatie is nagenoeg gelijk aan deze bijgestelde begrotingsstand.

Operationele doelstelling 4.1.4

Het faciliteren van ontwikkelingen op het gebied van internationalisering en rechtspraak.

In het kader van het Nederlands EU voorzitterschap is in december een 2-daagse conferentie gehouden over de betekenis van Europese organen als Europees Justitieel Netwerk (EJN), Eurojust en Europol voor de internationale strafrechtelijke samenwerking.

Het verder gestalte geven aan de relatie tussen het EJN en de Internationale Rechtshulp Centra (IRC's) wordt nader uitgewerkt in de inmiddels in gang gezette herinrichting van de IRC's.

In december 2004 hebben Nederland en de Hoofdaanklager van het Internationaal Strafhof een Memorandum of Understanding (MoU) getekend. Dit MoU beoogt de samenwerking en justitiele rechtshulp tussen Nederland en het Internationaal Strafhof te vergemakkelijken. Het onderstreept de complementariteit van de jurisdictie van het Internationaal Strafhof en daarmee ook het belang van een efficiënte wederzijdse samenwerking in de opsporing en vervolging van strafbare feiten die binnen de rechtsmacht van het Strafhof vallen. Het MoU kan worden gezien als een gemeenschappelijke overeenstemming over de interpretatie van het Statuut van Rome enerzijds en de Uitvoeringswet Internationaal Strafhof (Rijkswet van 20 juni 2002, Stb. 314) anderzijds.

Beleidsartikel 4.2 Rechtsbijstand

Beleidsdoelstelling 4.2

Toegankelijk recht voor rechtzoekenden die deskundige juridische bijstand nodig hebben en die niet over voldoende financiële middelen beschikken.

Operationele doelstelling 4.2.1

Een adequaat stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand voor minder draagkrachtige rechtzoekenden.

Resultaten

De voorstellen voor herziening van het stelsel zijn op 18 november 2003 door de Tweede Kamer aangenomen. De herziening houdt in een versterking van de 1e lijns hulp via de fasegewijze invoering van 30 regionaal verspreide juridische loketten. In de tweede helft van 2004 zijn de eerste 5 juridische loketten geopend. De overige loketten volgen voor 1 juli 2005. Ook is er overeenstemming bereikt tussen de Raden voor Rechtsbijstand en de Bureaus Rechtshulp die als commercieel advocatenkantoor willen gaan functioneren. Hiermee zal een substantieel aantal Bureaujuristen als advocaat gaan deelnemen aan het stelsel. Aangezien de stelselherziening budgettair neutraal plaatsvindt, heeft de herziening geen invloed op de rechtsbijstandbegroting. Daarnaast zijn er maatregelen getroffen om het aanbod van advocaten die actief zijn op het terrein van de gesubsidieerde rechtsbijstand ook in de toekomst te waarborgen. Onder andere is hiertoe de eerste tranche van de verhoging van het uurtarief per 1 januari 2004 gerealiseerd. De tweede tranche volgt op 1 januari 2005.

Op 9 juli 2004 is het wetsvoorstel VIValt dat het netto maandinkomen vervangt door het fiscale inkomens- en vermogensbegrip aan de Tweede Kamer aangeboden. Hierdoor worden de administratieve lasten die voor de advocatuur gepaard gaan met de aanvraag van toevoegingen aanzienlijk (met circa 50%) verminderd, waardoor de toeslag voor administratieve lasten met eenzelfde percentage kan worden verminderd. Deze vragen zijn begin 2005 beantwoord. Invoering is afhankelijk van het tijdstip van de plenaire behandeling.

De afgelopen jaren hebben de raden voor rechtsbijstand gewerkt aan de ontwikkeling van een nieuw geautomatiseerd systeem (Tractor) ter ondersteuning van de primaire processen. Als basis van het nieuwe systeem was gekozen voor een standaardapplicatie. Gedurende de ontwikkel- en implementatiefases bleek echter dat de benodigde functionaliteiten complexer waren dan was voorzien. Medio 2004 hebben de raden besloten om het project voortijdig te beëindigen. Voor dit project is vanuit Justitie een incidentele bijdrage van € 0,9 miljoen beschikbaar gesteld.

Volume- en prijsgegevens

Met de onderstaande tabel wordt inzicht gegeven in de omvang van de aanspraak op de gesubsidieerde rechtsbijstand. Het betreffen de verplichtingen die door de raden voor rechtsbijstand zijn aangegaan.

Toelichting kengetallen

Prijzen

Regulier

De afwijkingen tussen kostprijzen (begroting 2004 versus realisatie 2004 en realisatie 2003 versus realisatie 2004) kunnen grotendeels door het volgende worden verklaard:

– de arbeidsvoorwaardenontwikkeling en de hieruit voortvloeiende indexering van het uurtarief;

– de doorwerking van de per 1 januari 2002 ingevoerde kwaliteitstoeslag, die vanaf 1 januari 2004 integraal onderdeel uitmaakt van het uurtarief;

– de verhoging van het uurtarief: deze is van invloed op alle toevoegingen en inverzekeringstellingen;

– de verhoging van de eigen bijdragen en de aanscherping van de anticumulatieregeling: deze maatregelen hebben een prijsverlagend effect op alle inkomensafhankelijke toevoegingen (civiele toevoegingen en reguliere straftoevoegingen).

Asiel

Voor rechtsbijstand asiel geldt dat de gemiddelde prijs wordt uitgedrukt in een prijs per asielzoeker. De instroom van het aantal asielzoekers is echter wederom sterk gedaald. De gevolgen voor de rechtsbijstand van deze daling zijn echter pas na enige tijd waarneembaar, aangezien er tijd zit tussen een instromende asielzoeker en een afgegeven toevoeging, met name ten aanzien van toevoegingen voor een beroepszaak. Daarnaast worden de relatief hoge gemiddelde kosten ook veroorzaakt doordat de kosten die samenhangen met de voorfase van de asielprocedure (in de aanmeldcentra) veelal vaste kosten betreffen.

Volume

Toevoegingen in strafzaken/inverzekeringstelling

De groei van het aantal straftoevoegingen en inverzekeringstellingen als gevolg van intensiveringen in de strafrechtketen heeft zich evenals voorgaande jaren ook in 2004 verder doorgezet.

De stijging is aanzienlijk groter dan bij het opstellen van de begroting 2004 werd verwacht: bij het opstellen van de begroting werd reeds geanticipeerd op een wijziging in de vreemdelingenwet per 1 januari 2004 (de rechterlijke toets van 10 dagen naar 28 dagen) die het aantal toevoegingen voor vreemdelingenbewaring zou doen dalen. De wijziging is per 1 september 2004 van kracht en heeft derhalve nog niet het beoogde effect gehad.

Toevoegingen in civiele- en bestuursrechtelijke zaken

Het aantal civiele- en bestuursrechtelijke zaken is in 2004 licht toegenomen ten opzichte van het jaar 2003.

Ten opzichte van de begroting is de toename echter fors. In 2003 is het aantal civiele toevoegingen fors toegenomen. Dat het aantal civiele toevoegingen zo sterk zou stijgen was ten tijde van het opstellen van de begroting 2004 nog niet bekend.

Zaken stichtingen rechtsbijstand

De productie van de stichtingen rechtsbijstand is iets afgenomen. Dit wordt veroorzaakt doordat in enkele ressorten de omslag heeft plaatsgevonden van bureau rechtshulp naar juridisch loket (stelselherziening). Een deel van de productie is overgenomen door de reeds geopende loketten en de advocatuur. Deze productie is nog niet zichtbaar in bovenstaande tabel om vermenging van onvergelijkbare producten te voorkomen. Over de voortgang van de stelselherziening wordt de Tweede Kamer periodiek op de hoogte gehouden.

Beleidsevaluatieonderzoek

De door de Raden voor Rechtsbijstand in overleg met het ministerie ontwikkelde monitor heeft geleid tot beleidsrelevante gegevens over de toegankelijkheid, het aanbod en de kwaliteit van de gesubsidieerde rechtsbijstand. Deze onderzoeksgegevens zijn gepubliceerd in de Monitor Gesubsidieerde Rechtsbijstand 2003 en 2004. Beide onderzoeksrapporten zijn aangeboden aan de Tweede Kamer (TK II, 2004–2005, 29 800 VI, nr. 39). Bij die gelegenheid is de Tweede Kamer tevens geïnformeerd over de beleidsmatige conclusies die aan de bevindingen van het monitoronderzoek zijn verbonden.

Financiële toelichting

Uitgaven

Voornaamste verschil tussen de vastgestelde begroting en de realisatie over 2004 zijn de budgettaire aanpassingen bij de suppletore wetten. Deze zijn onder andere compensatie voor de autonome groei van het aantal inkomensafhankelijke toevoegingen van € 16,3 miljoen en een per saldo meevaller van € 11,2 miljoen vanwege de lagere instroom en afhandeling van asielverzoeken en de groei van het aantal straftoevoegingen en inverzekeringstellingen.

Daarnaast zijn diverse mee- en tegenvallers:

– een meevaller, omdat de kosten van de verhoging van het uurtarief in 2004 iets lager waren dan opbrengsten van de bijbehorende dekkingsmaatregelen (verhoging eigen bijdragen en aanscherping anticumulatieregeling); deze meevaller is overigens eenmalig;

– compensatie voor de afkoop van de subsidieregeling met het Clara Wichmann Instituut in het kader van de beëindiging van de subsidierelatie;

– compensatie voor de kosten van de deurwaarders en kosten van deskundigen.

Beleidsartikel 4.3 Schuldsanering natuurlijke personen

Beleidsdoelstelling 4.3

Sanering van schulden van burgers in een problematische schuldensituatie die minnelijk niet oplosbaar is.

Operationele doelstelling 4.3.1

Een adequaat stelsel van wettelijke schuldsanering voor natuurlijke personen in een problematische schuldensituatie.

Resultaten

Een advies aan de minister van Justitie door de Commissie Schone Lei II (februari 2004) is omgezet in een concept-wetsvoorstel, dat in consultatie is gegaan bij alle betrokken maatschappelijke organisaties. Op 16 december 2004 kon het definitieve wetsvoorstel (29 942) aan de Tweede Kamer worden aangeboden. De strekking van het wetsvoorstel is tweeledig: vereenvoudiging, maar ook beperking van de toegang tot de Wet schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp) tot die schuldenaren voor wie kan aantonen dat de sanering echt zin heeft. Om het minnelijk schuldhulptraject te ondersteunen worden ook de mogelijkheden voor een gedwongen schuldregeling (dwangakkoord) verbeterd.

De vergoedingenstructuur voor de bewindvoerder is in 2004 op orde gebracht via twee wijzigingen van algemene maatregelen van bestuur, en wederom geïndexeerd. Het salaris van de bewindvoerder is verhoogd en de subsidiebevoorschotting is verbeterd. In 2004 is tenslotte het kwaliteitsbeleid bij de Raad in gang gezet: de Richtlijnen voor de bewindvoering zijn tot stand gekomen, de eerste lichting bewindvoerders is bijgeschoold, en een competentieprofiel bewindvoerder is ontwikkeld

Volume- en prijsgegevens schuldsanering

Met de onderstaande tabel wordt beoogd inzicht te geven in de omvang van de aanspraak op de wettelijke schuldhulpverlening. Het betreffen de verplichtingen die door de raad voor rechtsbijstand Den Bosch zijn aangegaan.

Toelichting kengetallen

Het aantal schuldsaneringzaken is in 2004 verder toegenomen. Deze stijging heeft betrekking op zowel de particuliere Wsnp-zaken als de (ex-)ondernemerzaken.

De daling van de gemiddelde (zaaks)prijs ten opzichte van de begroting wordt veroorzaakt doordat het aandeel van relatief goedkopere particuliere Wsnp-zaken groter is dan bij de begroting was geraamd. Hierdoor is de (gewogen) gemiddelde prijs van alle Wsnp-zaken iets lager is dan begroot. De stijging van de gemiddelde prijs ten opzichte van de realisatie 2003 is bijna geheel toe te wijzen aan de arbeidsvoorwaardenontwikkeling. De daling van de apparaatsprijs is geheel toe te wijzen aan de stijging van het volume: de apparaatskosten betreffen hier immers vooral vaste kosten.

Beleidsevaluatieonderzoek

Opdracht is gegeven aan de Raad voor Rechtsbijstand Den Bosch om voor het eerst in 2005 een jaarlijkse Monitor Wsnp op te leveren waarin informatie wordt verzameld omtrent de belangrijkste indicatoren voor de staat van het wettelijk stelsel van schuldsanering.

Financiële toelichting

Uitgaven

Het aantal zaken met betrekking tot de Wsnp is in 2004 verder – van 9 000 in 2003 naar 11 900 zaken in 2004 – fors gestegen. Bij suppletore wetten zijn in 2004 middelen (in totaal € 4,2 miljoen) ter beschikking gesteld ter dekking van de kosten verbonden aan deze ontwikkeling.

Beleidsartikel 4.4 Juridische dienstverlening

Beleidsdoelstelling 4.4

Toegankelijkheid van het recht door en met ondersteuning van juridische dienstverleners alsmede van andere deskundigen en instanties op het terrein van alternatieve geschilbeslechting.

Operationele doelstelling 4.4.1

Een adequaat stelsel van vrije juridische beroepen.

Justitie is verantwoordelijk voor de kernfuncties van het notariaat, de advocatuur en gerechtsdeurwaarders.

Resultaten

Notariaat:

Wat het notariaat betreft is de Tweede Kamer bij brief van 3 mei 2004 (TK II 2003/04, 23 706, nr. 56) geïnformeerd over diverse, deels met elkaar samenhangende, beleidstrajecten, zoals de evaluatie van de Wet op het notarisambt, het toezicht op het notariaat en de trendrapportage.

De evaluatie van de Wet op het notarisambt is in gang gezet met de instelling van de Commissie evaluatie Wet op het notarisambt (Commissie Hammerstein), die voor 1 juli 2005 zal rapporteren. Deze commissie buigt zich over onder meer de benoemingsvereisten, opleidingseisen, de ministerieplicht, goodwill bij overname, de gevolgen van marktwerking, de notaris in dienst van een ander dan een notaris en de positie van de consument.

Op 9 november 2004 is aan de Tweede Kamer het voornemen gezonden om het toezicht op kwaliteit en integriteit van het notariaat (TK II 2003/04, 23 706, nr. 59) te intensiveren.

Naar aanleiding van het rapport van de Werkgroep notaris in loondienst is de voorbereiding ter hand genomen van een wetsvoorstel dat het mogelijk maakt dat een notaris in dienst kan treden bij een andere notaris. Hiermee wordt beoogd de uitstroom tegen te gaan van kandidaat-notarissen die wel als notaris willen werken maar niet de overstap willen maken naar het ondernemerschap. Hierdoor kan worden bereikt dat de continuïteit van het notariaat op de lange termijn zal zijn gewaarborgd. Naar aanleiding van de motie van het lid J.M. de Vries (TK II 2002/03, 23 706, nr. 52) is de Kamer geïnformeerd over de initiatieven die worden ondernomen voor een herziening van de regeling inzake declaratiegeschillen over notariswerkzaamheden en over het helder offreren en tariferen.

Advocatuur:

Naar aanleiding van de motie van het lid K.G. de Vries (TK II 2003/04, 29 279, nr. 7) is op 24 december 2004 een brief aan de Tweede Kamer gezonden waarin de instelling wordt aangekondigd van een commissie die voor de zomer van 2005 een compact raamwerk zal opstellen voor de advocatuur (TK II 2004/05, 29 279, nr. 20).

Naar aanleiding van de door de Nederlandse Orde van Advocaten vastgestelde wijzigingsverordening op de Verordening op de praktijkuitoefening (onderdeel resultaatgerelateerde beloning), is een schorsingsbesluit genomen om voldoende tijd te creëren voor een zorgvuldige voorbereiding van een vernietigingsbesluit. Na overleg met de Orde is de Raad van State over het concept-vernietigingsbesluit om advies gevraagd.

Het rapport «De betaling verantwoord» van de werkgroep «Betalingen aan advocaten» is bij brief van 23 december 2004 aan de Tweede Kamer gezonden. Als uitwerking hiervan zal de regelgeving ten aanzien van betalingen aan advocaten door de Orde worden aangescherpt.

Deurwaarders:

Met de Koninklijke Beroepsorganisatie van Gerechtsdeurwaarders zijn voorbereidingen in gang gezet om te komen tot een draaiboek voor het optreden in geval van disfunctionerende gerechtsdeurwaarders. De intensivering van de activiteiten van gerechtsdeurwaarderkantoren als gevolg van de verslechterde economische situatie heeft in bepaalde gevallen zijn weerslag op de bedrijfsvoering van die kantoren. Dit vergt een versterkt toezicht op de financiële situatie van de beroepsgroep.

Het Bureau Financieel (BFT) Toezicht houdt sedert 1999 financieel toezicht op de deurwaarders en de notarissen. In 2004 is het financieel toezicht extern geëvalueerd. Het evaluatie-rapport, opgesteld door Het Expertise Centrum, bevat onder andere de conclusie dat dit toezicht, enkele aandachtspunten daargelaten, thans doeltreffend en efficiënt door het BFT wordt uitgeoefend (bijlage bij TK 23 706, nr. 59). Daarnaast oefent het BFT sinds september 2003 toezicht uit op de naleving van de Wet Melding Ongebruikelijke Transacties en de Wet Identificatie Dienstverlening op de diensten van de advocatuur, de (kandidaat)-notarissen, registeraccountants, de belastingadviseurs, en soortgelijke juridische adviseurs. In 2004 is gestart met het daadwerkelijk uitvoeren van toezichtonderzoeken nadat in 2003 alle aandacht nodig was voor het treffen van voorbereidingsmaatregelen. Daarnaast is veel tijd gaan zitten in het vertalen van de wet- en regelgeving naar organisatorische maatregelen, met het overleggen met andere toezichthouders zoals de FIOD en De Nederlandse Bank en met de diverse beroepsorganisaties. Ten slotte is in de brief over toezicht kwaliteit en integriteit notariaat, het BFT genoemd als mogelijke externe toezichthouder (TK 23 706, 59).

Beleidsevaluatieonderzoek

Op 23 december 2004 is de eerste Trendrapportage notariaat aan de Tweede Kamer gezonden (TK II 2003/04, 23 706 nr.60), met aandacht voortoegankelijkheid, continuïteit, integriteit en kwaliteit van de beroepsgroep.

Financiële toelichting

Uitgaven

Aan operationele doelstelling 4.4.1 zijn reeds bij suppletore wetten toegevoegd:

• een overboeking vanuit het ministerie van Financiën in het kader van de wet Mot/Wid (€ 2,0 miljoen);

• een overheveling van operationele doelstelling 4.2.1 (€ 3,0 miljoen) ten behoeve van de dekking van de kosten die verbonden zijn aan de verantwoordelijkheid van de Staat in situaties dat een gerechtsdeurwaarder de verplichting inzake artikel 480 Rechtsvordering niet naleeft;

• de kosten voor de verhuizing van het Bureau Financieel Toezicht (€ 0,6 miljoen).

Operationele doelstelling 4.4.2

Onderzoeken van vormen van alternatieve (buitengerechtelijke) geschilbeslechting.

Resultaten

Op 19 april 2004 is een notitie aan de Tweede Kamer gestuurd (TK 2003–2004, nr. 29 528) ten aanzien van de beleidsvoornemens van ADR/mediation.

De in de notitie opgenomen maatregelen zijn er op gericht te bevorderen dat in die gevallen waarin oplossing van een conflict met behulp van mediation aangewezen is, partijen ook van het instrument gebruik (kunnen) maken. Op 20 januari 2005 is hierover met de Tweede Kamer gesproken. Teneinde vanaf 1 april 2005 partijen te kunnen doorverwijzen naar een mediator zijn in 2004 de voorbereidingen daartoe gestart.

Geschillencommissies

Om de dekkingsgraad van het aantal geschillencommissies voor consumentenzaken te verhogen is onderzoek gedaan naar het bestaan van buitengerechtelijke klachten- en geschillenregelingen in Nederland. Op basis van deze informatie zullen sectoren die tot dusverre geen gebruik maken van een dergelijke regeling worden aangeschreven en zal worden bezien of eventuele (financiële) drempels kunnen worden weggenomen.

Voorts is door de stichting geschillencommissies voor consumentenzaken (SGC) een start gemaakt met het project «Geschillenbeslechting Online». Het project is erop gericht door middel van digitalisering van de klachtafhandeling te komen tot een verkorting van de doorlooptijden van de procedures, lagere kosten en verbetering van de toegankelijkheid van de SGC. Justitie ondersteunt het project met een bijdrage van maximaal€ 150 000 in de kosten.

Financiële toelichting

Uitgaven

Op operationele doelstelling 4.4.2 zijn onder andere de kosten van de mediationprojecten bij de rechtelijke macht begroot. Bij suppletore wetten zijn de daadwerkelijke kosten van de instandhouding van deze projecten bij de rechterlijke macht (€ 2,0 miljoen) overgeboekt naar beleidsartikel 4.1.

In verband met de vertraging bij de implementatie van de beleidsvoornemens ten aanzien van mediation zullen een aantal kosten zich pas vanaf 2005 voordoen. Daarnaast zullen een aantal in 2004 gestarte mediations pas in 2005 worden afgerond. Aangezien de mediator pas een vergoeding ontvangt na afronding van de mediation, kon de betaling niet meer in 2004 geschieden. Per saldo blijft hierdoor een bedrag onbesteed van € 0,9 miljoen.

5 – Sanctietoepassing

Beleidsartikel 5.1 Tenuitvoerlegging strafrechtelijke sancties

Beleidsdoelstelling 5.1

Het bevorderen van de veiligheid in de maatschappij door een effectieve tenuitvoerlegging van vrijheidsbenemende en vrijheidsbeperkende straffen en maatregelen.

Het bewaken en bevorderen van de veiligheid van die samenleving en van de burgers die daarin wonen, vergt continue inspanningen van de betrokken Justitie-organisaties en hun (keten)partners. De wijze waarop de door de rechter opgelegde strafrechtelijke sancties ten uitvoer worden gelegd maakt daar een essentieel onderdeel van uit.

In 2004 zijn vele inspanningen geleverd om de kwaliteit en omvang van deze tenuitvoerlegging over de gehele linie van sancties, waar nodig en mogelijk, te verbeteren. In september 2004 is met de wijziging van de Penitentiaire beginselenwet het meerpersoonscelgebruik mogelijk geworden en landelijk ingevoerd. Eind 2004 waren 1 000 cellen hiervoor geschikt gemaakt, ofwel 2000 plaatsen.

In oktober 2004 trad de wet inzake plaatsing in een Inrichting voor stelselmatige daders in werking. Eind 2004 waren voor de zeer actieve veelplegers in de vier grote steden 272 plaatsen voor veelplegers beschikbaar (waarvan 48 voor de Strafrechtelijke Opvang voor Verslaafden, SOV).

Dankzij de ingebruikneming van de eerste detentieboot in Rotterdam zijn er ultimo 2004 250 plaatsen voor uit te zetten illegalen gerealiseerd.

Vermindering van de druk op intramurale sanctiecapaciteit wordt ook nagestreefd door het uitbreiden van extramurale executiemodaliteiten. In 2004 zijn bij wijze van pilot 200 plaatsen gerealiseerd voor de toepassing van elektronische (thuis)detentie voor personen met een lopend vonnis. Het slagingspercentage van dit experiment bedroeg 94%.

Binnen het programma Terugdringen Recidive (TR) zijn een quick-scan en het diagnose-instrument RISc ontwikkeld ter ondersteuning van een selectieve, doelgroepgerichte toepassing van gedragsinterventies binnen het gevangeniswezen. In 2004 zijn drie pilots met de quick-scan van start gegaan en is de voorbereiding van de landelijke implementatie van RISc in gang gezet. Voorts is een model ontwikkeld en in pilots beproefd voor de samenwerking tussen reclassering en gevangeniswezen en is er een plan opgesteld voor verbetering van de aansluiting van justitie-interventies op maatschappelijke nazorgvoorzieningen.

Tot slot is eind 2004 het wetsvoorstel voor de herziening van de vervroegde invrijheidstelling in een voorwaardelijke invrijheidstelling in december aan de Raad van State voorgelegd voor advies.

Operationele doelstelling 5.1.2

De tijdige, volledige en ongestoorde tenuitvoerlegging van vrijheidsstraffen en vrijheidsbenemende maatregelen binnen het gevangeniswezen en het bevorderen van de maatschappelijke reïntegratie van gedetineerden.

Resultaten

De capaciteitsdoelstelling voor het gevangeniswezen voor 2004 bedroeg 12 839 plaatsen. De doelstelling is onder andere met de Veiligheidsenveloppe tranche 2004 verhoogd tot 13 897 plaatsen. De gemiddelde gerealiseerde capaciteit (14 061 plaatsen) is in 2004 164 plaatsen hoger uitgevallen dan (uiteindelijk) begroot. Ook het gebruik van politiecellen is 117 plaatsen hoger dan de bijgestelde begroting. Per 1 september 2004 zijn binnen de bestaande strafrechtelijke sanctiecapaciteit 1 200 sobere plaatsen speciaal aangewezen voor de tenuitvoerlegging van vervangende hechtenis voor niet betaalde boetes c.q. gijzelingen in Mulder-zaken. De doelstelling is hiermee gehaald. De capaciteit in de detentiecentra bedroeg in 2004 1 277 plaatsen. Vanwege het voornemen om SOV onder te brengen binnen de ISD is het aantal SOV-plaatsen 57 plaatsten ten opzichte van de begroting achter gebleven.

De uitbreiding van het aantal detentieplaatsen in 2004 in het kader van het meerpersoonscelgebruik heeft ertoe geleid dat vanaf medio oktober 2004 geen IVO (incidenteel versneld ontslag) of SOB (ambtshalve strafonderbreking) meer behoefde te worden toegepast. Ondanks de capaciteitsgroei is het aantal ontvluchtingen in 2004 niet gestegen maar in vergelijking met 2003 met ongeveer 50% gedaald.

In 2004 zijn 1 708 penitentiaire programma's gerealiseerd met een gemiddelde duur van 3,6 maand. Dit zijn op jaarbasis 512 plaatsen. Voor elektronische detentie was het substitutie-effect 191 plaatsen. In totaal zijn 703 extramurale plaatsen gerealiseerd, 141 plaatsen minder dan begroot, dit heeft met name te maken met de uitvoering van de maatregel ET. DJI faciliteert deze maatregel slechts door het aansluiten van de benodigde electronica.

Om ontwikkelingen in de capaciteitsbehoefte actueel te kunnen monitoren en eventuele knelpunten vroegtijdig te signaleren, is een «early warning system» in ontwikkeling. Voorts komt gemiddeld vier keer per jaar een werkgroep onder regie van het OM bijeen, ter verbetering van de informatie-uitwisseling in de strafrechtketen. In de praktijk blijkt dat vanwege de te hanteren criteria globaal 30% van de gedetineerden voor een PP in aanmerking komt. Door de verruiming van de regelgeving inzake PP's waardoor ook kortgestraften in aanmerking komen zijn meer gedetineerden uitgestroomd via een PP.

* De bijgestelde begroting geeft de capaciteit weer conform de vermoedelijke uitkomsten 2004 uit de Justitiebegroting 2005.

* De in de begroting 2004 opgenomen dagprijs bedraagt € 190,29 en betreft het gemiddelde van de prijs van reguliere plaatsen en plaatsen vreemdelingenbewaring.

Ter toelichting op de dagprijzen geldt in het algemeen dat zich in 2004 loon- en prijsstijgingen hebben voorgedaan. De lagere kosten van reguliere plaatsen in het gevangeniswezen worden vooral bepaald door de invoering van een korter dagprogramma en de toepassing van meerpersoonscellen. De lagere kosten per extramurale plaats betreft vooral een wegingseffect veroorzaakt door de verhouding tussen (minder) duurdere plaatsen en (meer) goedkopere plaatsen (vooral elektronisch toezicht). Bij de lagere kosten politiecellen gaat het om een prijsverschil op grond van afgesloten contracten. Tot slot geldt voor de VN-plaatsen dat de stijging vooral wordt veroorzaakt door een toename van het aantal vervoersbewegingen en de kosten van dit (extra beveiligde) vervoer.

Ter toelichting op de dagprijs geldt in het algemeen dat de dagprijs hoger is uitgevallen als gevolg van hogere huisvestingslasten.

Beleidsevaluatieonderzoek

• Evaluatie Project meerpersoonscelgebruik (mpc) in het Nederlandse gevangeniswezen. De evaluatie van de voorbereidende fase van de invoering van meerpersoonscelgebruik door IVA Beleidsonderzoek en Advies is in juli 2004 afgerond met het evaluatierapport «Kiezen voor delen?» Aan de hand van de bevindingen en aanbevelingen uit het evaluatierapport zijn werkinstructies opgesteld voor een zorgvuldige en uniforme landelijke invoering van meerpersoonscelgebruik. Hierbij is tevens gebruik gemaakt van de ervaringen uit de voorbereidende fase en informatie uit werkconferenties met inrichtingsmedewerkers en gesprekken met gedetineerden. Dit is gestart in 2003 en afgerond in 2004.

• In kaart brengen van resultaten van de proeven met de toepassing van een nieuw justitieel verslavingsbeleid in het gevangeniswezen, als basis voor verdere vormgeving van de uitvoeringspraktijk in dit beleid. De drie pilots zijn in 2004 beëindigd. De resultaten van de evaluatie van de pilots zijn voorjaar 2005 uitgebracht. De uitkomsten worden betrokken in een vervolgtraject waarbij, vooruitlopend op de ontwikkelingen van functionele executie binnen het gevangeniswezen, een uniform toeleidingsprogramma naar de zorg wordt ontwikkeld. Dit is gestart in 2003 en wordt afgerond in 2005.

• Evaluatie verslaafdenvoorziening inclusief evaluatie Strafrechtelijk Opvang Verslaafden (SOV). De voor 2004 verwachte eindrapportage van het Trimbosinstituut inzake de procesevaluatie van de invoering SOV zal door vertraging waarschijnlijk in het eerste kwartaal 2005 beschikbaar komen. Dit onderzoek is gaande en wordt in 2006 afgerond.

• Gedetineerdensurvey; In 2004 vond de tweede gedetineerdensurvey plaats onder de gehele strafrechtelijke populatie van het gevangeniswezen naar de detentiebeleving. Gedetineerden voelen zich over het algemeen veilig; ze denken dat ze na detentie niet weer in de criminaliteit zullen belanden. Voorts vinden ze dat de maatschappelijke reïntegratieactiviteiten van de inrichtingen daaraan een geringe bijdrage leveren. Ze zijn ontevreden over het dagprogramma, met name over het lange verblijf op cel en verveling in het weekend. Dit onderzoek is afgerond eind 2004.

• Pilots schotloze detentie in Nieuwersluis in PI te Utrecht. Mede als gevolg van de ontwikkelingen rond De Nieuwe Inrichting (DNI) en functionele executie (gevangeniswezen) zijn de pilots in 2004 stilgelegd. Dit onderzoek is gestart in 2003.

• Recidivemonitor (plus deelonderzoeken).In de eerste helft van 2004 heeft DJI de jaarlijkse gegevens over detentierecidive geactualiseerd en gepresenteerd in het jaarbericht 2003. Van de gedetineerden die in 1995 uit een penitentiaire inrichting ontslagen zijn, is binnen zeven jaar 51% minimaal eenmaal opnieuw ingesloten in een penitentiaire inrichting voor een nieuw strafbaar feit. Dit is een terugkerende onderzoek.

• Evaluatie samenwerking Gevangeniswezen en SRN. In mei 2005 verschijnt de eindrapportage inzake de evaluatie van het samenwerkingsmodel Gevangeniswezen en Reclassering door een extern bureau in opdracht van het WODC. Dit onderzoek is gestart in 2003.

• Behoefte ex-gedetineerden naar opvangvoorzieningen. Het onderzoek van Montvoort is in 2003 afgerond. Mede op basis van de uitkomsten en de bevindingen van de in 2004 afgeronde IBO Maatschappelijk Opvang is in het kader van het programma Terugdringen Recidive (TR) een verbeterplan Nazorg opgesteld en in uitvoering genomen. De eerste resultaten worden in 2005 verwacht. Dit onderzoek is gestart in 2003.

Financiële toelichting

Uitgaven

In 2004 is de bijdrage aan DJI bij suppletore wetten per saldo met circa € 18,5 miljoen verhoogd. Dit bedrag is als volgt tot stand gekomen: ter financiering van de uitvoering van de CAO-afspraken van de sector Rijk is € 8,6 miljoen aan de bijdrage toegevoegd. Voorts is compensatie verkregen voor de hogere kosten in verband met de gewijzigde regelgeving inzake de toeslag voor onregelmatige diensten (€ 7,8 miljoen) en de verhoging van de WAO-premies (€ 0,9 miljoen). Ter compensatie van de prijsstijging 2004 is de bijdrage verhoogd met € 5,2 miljoen.

Per 1 juli 2004 is het ministerie van Justitie eigen risicodrager geworden voor de kortlopende WAO-ers. Dit houdt enerzijds in dat er minder premie voor de WAO betaald moet worden en anderzijds dat de huidige kortlopende WAO-uitkeringen door het ministerie van Justitie centraal worden betaald. Als gevolg hiervan is de bijdrage met € 2,5 miljoen verlaagd. Voorts heeft een correctie van € 1,3 miljoen ten opzichte van de oorspronkelijke begrotingsstand plaatsgevonden omdat de dwangvariant van de Strafrechtelijke Opvang Verslaafden met ingang van 1 januari 2004 wordt begroot onder de operationele doelstelling 5.1.5. «uitvoering extramurale sancties».

Operationele doelstelling 5.1.3

De tijdige en volledige, ongestoorde en pedagogisch verantwoorde tenuitvoerlegging van vrijheidsstraffen en vrijheidsbenemende maatregelen binnen de justitiële jeugdinrichtingen en het bevorderen van de maatschappelijke reïntegratie van jeugdige delinquenten en onder toezicht of voogdij gestelde jeugdigen.

Resultaten

De capaciteit van de justitiële jeugdinrichtingen kwam in 2004 boven de begroting uit. Ultimo 2004 waren er 2 566 plaatsen, 167 meer dan bij aanvang van 2004. Gemiddeld waren er 2 495 plaatsen, hetgeen inhoudt dat er gemiddeld 18 plaatsen meer zijn gerealiseerd dan begroot. In 2004 is een nieuwe justitiële jeugdinrichting in Lelystad geopend (Rentray Flevoland).

Het aantal door Justitie ingekochte plaatsen in de Glen Mills School is wegens een lage bezettingsgraad teruggebracht naar 50 plaatsen op jaarbasis. Vanaf de startdatum januari 2004 heeft de rechterlijke macht circa 300 maal voorlopige hechtenis in de vorm van nachtdetentie bevolen. Bij een gemiddelde duur van 30 dagen (tot de schorsing, dan wel de zitting) komt dat neer op een gemiddeld capaciteitsbeslag per dag van 25 opvangplaatsen. Vooralsnog worden deze jongeren geplaatst in de reguliere, normaal beveiligde opvang.

Uit analyse blijkt dat er 187 STP's zijn afgerond, hetgeen ten opzichte van voorgaande jaren een voortgaande stijging is en 7 plaatsen boven de begroting ligt. Het substitutie-effect bedraagt 47 plaatsen en is 13 plaatsen lager dan geprognosticeerd. De reden daarvan moet worden gezocht in de kortere duur van STP's. In 2004 werden in Den Engh 36 plaatsen voor jeugdige veelplegers gerealiseerd. Door het grote aanbod van jeugdige veelplegers uit de grote steden wordt deze capaciteit volledig benut.

De doelstelling om 55% van de PIJ-ers binnen één maand na hun onherroepelijk vonnis over te plaatsen (vanuit de opvang) naar een behandelinrichting is niet gehaald. Over de eerste acht maanden wachtten dagelijks gemiddeld 38 PIJ-passanten in de opvang op overplaatsing naar een behandelinrichting. De duur van hun wachttijd bedroeg gemiddeld 131 dagen (ruim vier maanden) en in geen enkel geval werd de norm van één maand gehaald. Overigens is de geformuleerde normtijd uiterst scherp: ook zonder wachtlijsten is namelijk een maand nodig voor de voorbereiding en realisatie van de plaatsing. De norm is mede om deze reden aangepast voor de komende jaren.

Bij plaatsing crisis OTS-ers is de realisatie van de norm (plaatsing binnen één week) met een resultaat van meer dan 85% weliswaar onder de norm gebleven, maar betekent ten opzichte van voorgaande jaren een verbetering van 10%.

Het aantal ontvluchtingen uit normaal beveiligde «gesloten» inrichtingen was 13, hetgeen niet aan de voor 2004 geformuleerde verwachting beantwoordt, maar wel ten opzichte van 17 ontvluchtingen in 2002 en 2003 een daling is.

De doelstelling om 50% van de PIJ-ers te laten uitstromen via STP of proefverlof is niet gehaald en op iets minder dan de helft uitgekomen. Aan de doelstelling is niet voldaan mede gelet op de zware eisen die voor deelname gelden (zoals een verantwoord veiligheidsrisico: beschikbaarheid verantwoord opvangadres).

In alle inrichtingen werd uitvoering gegeven aan de Beginselenwet en lagere regelgeving. In 2004 zijn de voorbereidingen getroffen voor een landelijke invoering van de vragenlijst Taken en Vaardigheden Adolescenten (TVA) in de behandelinrichtingen. Hiermee worden de vorderingen onder meer op het gebied van gedragsveranderingen en vergroting van de taakvaardigheden tijdens de uitvoering van de verblijfs- en behandelplannen gemeten. Na enige, door technische problemen ontstane, vertraging wordt per 1 januari 2005 daadwerkelijk gestart met het invullen van de TVA voor alle jeugdigen in de behandelinrichtingen.

Eind 2004 werd voorlichting gegeven aan de inrichtingen over het beschrijven van hun interventies (programma's/modules) volgens de systematiek van «What works», waarmee in 2005 een daadwerkelijk begin wordt gemaakt.

De invoering van het landelijk kader Forensische Diagnostiek in de Jeugdzorg (FDJ) heeft in 2004 de nodige inspanning gevergd van de Forensisch Psychiatrische Dienst (FPD). In de negen arrondissementen waar het landelijk kader inmiddels is ingevoerd, voert de FPD in strafzaken de afgesproken taken uit, te weten: advies, bemiddeling en toetsing van rapportages. Het overleg met de partners en met name de Raad voor de Kinderbescherming loopt goed. Het aantal aanvragen bij de FPD voor diagnostisch onderzoek ten behoeve van civielrechtelijke jeugdigen is minder dan verwacht. Enerzijds omdat de Bureau's jeugdzorg (nog) niet verplicht zijn via het landelijk kader te werken, anderzijds dat via indicatieoverleg aanvragen voor beslissingsdiagnostiek niet nodig blijken te zijn. De voortgang van de implementatie stond onder druk omdat er bij de FPD nog onvoldoende kinder- en jeugdpsychiaters werkzaam zijn en er een tekort is aan gekwalificeerde onafhankelijke rapporteurs.

* De bijgestelde begroting geeft de capaciteit weer conform de vermoedelijke uitkomsten 2004 uit de Justitiebegroting 2005.

¹ Dit betreft alle STP's/proefverloven, ongeacht verblijfstitel (PIJ, jeugddetentie en OTS).

De bezettingsgraad is uitgekomen op 92,3%, dit is 2,7% lager dan begroot. Ongeveer tweederde deel van de onderbezetting kwam voor rekening van plaatsen die om bouwkundige redenen niet gebruikt konden worden en de onderbezetting van Glen Mills.

De hogere dagprijzen zijn een gevolg van een combinatie van factoren, te weten enerzijds hogere overheadkosten en loon- en prijsbijstellingen, anderzijds werden geen vergoedingen voor slaapdiensten verstrekt en vond actualisering van normen nog niet plaats.

Beleidsevaluatieonderzoek

• In 2004 is drie jaar na inwerkingtreding de Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen geëvalueerd. Daarnaast heeft een onderzoek naar de samenplaatsing van jongeren op strafrechtelijke en civielrechtelijke titel in justitiële inrichtingen en een onderzoek naar crisisplaatsingen in de opvanginrichtingen plaatsgevonden. De resultaten van deze drie onderzoeken zijn op 1 juli 2004 aan de Tweede Kamer aangeboden (TK 28 741 nr. 8);

• De programma-evaluatie van de Glen Mills school is 1 oktober 2004 uitgebracht, hetgeen begin 2005 door een beleidsreactie naar de Tweede Kamer wordt gevolgd. De evaluatie maakt op basis van de geconstateerde knelpunten in de praktijk duidelijk welke bijstellingen in de uitvoering van het programma nodig zijn;

• De instroom van nachtdetentie als modaliteit van de voorlopige hechtenis is medio 2004 goed op gang gekomen. De evaluatie kan nu in de loop van 2005 worden uitgevoerd;

• Het WODC heeft in het eerste kwartaal van 2005 een rapport uitgebracht waarin de recidive van personen die zijn uitgestroomd uit de Justitiële jeugdinrichtingen is beschreven. In de recidivemeting worden alle misdrijven meegenomen die ter kennis worden gebracht van justitie, dus ook de misdrijven die hebben geleid tot een lichtere afdoening dan een vrijheidstraf of -maatregel.

Financiële toelichting

Uitgaven

De navolgende toelichting betreft de ontwikkeling van de bijdrage van het departement aan de DJI. De bijdrage is in 2004 verhoogd met € 8,7 miljoen ter financiering van de uitvoering van zowel de CAO-afspraken van de sector Rijk als de Overheidsbijdrage Arbeidskostenontwikkeling (OVA) ten behoeve van de particuliere jeugdinrichtingen (te samen € 3,6 miljoen). Voorts is compensatie verkregen voor de hogere kosten in verband met de gewijzigde regelgeving inzake de toeslag voor onregelmatige diensten (€ 2,2 miljoen). Ter compensatie van de prijsstijging 2004 is de bijdrage verhoogd met € 0,9 miljoen. Bovendien is de bijdrage aan de DJI met € 2,1 miljoen verhoogd uit hoofde van de nota Jeugd Terecht voor het realiseren van 14 extra nachtdetentieplaatsen.

Per 1 juli 2004 is het ministerie van Justitie eigen risicodrager geworden voor de kortlopende WAO-ers. Dit houdt enerzijds in dat er minder premie voor de WAO betaald moet worden en anderzijds dat de huidige kortlopende WAO-uitkeringen door het ministerie van Justitie centraal worden betaald. Als gevolg hiervan is de bijdrage met € 0,7 miljoen verlaagd.

Operationele doelstelling 5.1.4

De tijdige en ongestoorde tenuitvoerlegging van de tbs-maatregel en het bevorderen van de maatschappelijke reïntegratie van tbs-verpleegden.

Resultaten

In 2004 heeft de uitbreiding van beschikbare tbs-capaciteit een forse impuls gekregen op grond van de toegekende gelden uit de Veiligheidsenveloppe tranche 2004. Uitbreiding van capaciteit is nodig aangezien er nog steeds een groot aantal tbs-passanten wacht op behandeling in een tbs-kliniek en het aantal opleggingen van de tbs-maatregel, onder meer in combinatie met een gevangenisstraf, blijft groeien. Aan de oplossing van de passantenproblematiek is in 2004 bijgedragen door flexibele inzetbaarheid en uitbreiding van de capaciteit door het creëren van goedkopere plaatsen, alsmede het ontwikkelen van een aantal projecten als forensisch psychiatrisch toezicht en het creëren van behandelvoorzieningen in het gevangeniswezen.

Het onderzoek van het WODC naar de behoefte aan longstay voorzieningen is in november 2004 aan de Tweede Kamer aangeboden (TK 29 452, nr. 14). Het onderzoek biedt aanknopingspunten op basis waarvan een toekomstig longstay beleid wordt opgesteld.

Naar aanleiding van een incident waarbij een tbs-gestelde die zich had onttrokken aan semi-begeleid verlof recidiveerde, is het nieuwe, aangescherpte tbs-verlofkader versneld ingevoerd. Naar de verlofpraktijk in de kliniek van waaruit de onttrekking plaatsvond is een onafhankelijk onderzoek verricht. De Tweede Kamer is hierover eind oktober geïnformeerd (TK 29 452, nr. 12).

De belangrijkste indicator voor het bevorderen van de maatschappelijke reïntegratie van tbs-gestelden is een afnemende recidive in combinatie met een afnemende gemiddelde verblijfsduur. Het beleid is daarom gericht op het voorkomen van recidive en op terugdringing van de verblijfsduur.

Er wordt naar gestreefd de gemiddelde verblijfsduur terug te dringen door het toepassen van preklinische interventie, het verbeteren van de door- en uitstroom door forensisch psychiatrische circuitvorming en de ontwikkeling van zorgprogramma's.

In 2004 nam 60% van de tbs-passanten ook daadwerkelijk deel aan preklinische interventie en is de ontwikkeling van zorgprogramma's voor de forensische psychiatrie verder gestimuleerd doordat het Trimbos-instituut basisprogramma's voor een drietal doelgroepen (psychotici, persoonlijkheidsgestoorden en seksueel delinquenten) heeft opgesteld.

Met het oog op vermindering van recidive vindt sinds begin 2004 op structurele wijze het toepassen van risicotaxatie plaats voorafgaand aan elke verlofmachtiging. Risicotaxatie is een onderdeel van een vernieuwde vorm van algeheel risicomanagement dat beschreven is in een hernieuwd verlofkader, hetgeen halverwege het jaar 2004 is geïmplementeerd.

Betreffende de door- en uitstroom van tbs-gestelden is ook het in 2004 gestarte project forensisch psychiatrisch toezicht van belang. Hierbij wordt het toezicht op proefverlof door de kliniek zelf uitgeoefend in plaats van door de reclassering. Hierdoor wordt verwacht dat de overstap naar proefverlof van een aantal tbs-gestelden soepeler verloopt.

Er is een categorie tbs-gestelden waarbij het recidivegevaar onvoldoende is afgenomen, ondanks intensieve behandelinspanningen. In het licht van de beveiliging van de maatschappij zijn er landelijke voorzieningen in de tbs-inrichtingen waar de tbs-maatregel voor deze categorie tbs-gestelden op een veilige en humane wijze ten uitvoer wordt gelegd.

* De bijgestelde begroting geeft de capaciteit weer conform de vermoedelijke uitkomsten 2004 uit de Justitie begroting 2005.

De formele capaciteit van de justitiële inrichtingen is met (gemiddeld) 74 plaatsen bijgesteld tot 1 182 op basis van de verdeling van de gelden uit de Veiligheidsenvelop tranche 2004.

Het aantal tbs-opleggingen neemt de laatste jaren toe en ligt boven de 200. Deze stijging kon in 2004 niet worden opgevangen binnen de beschikbare capaciteit, hetgeen in een toename van het aantal passanten resulteerde.