Baten

Omzet

Omzet moederdepartement

In onderstaande tabel is de omzet moederdepartement ad. € 3.531,3 miljoen uitgesplitst naar de verschillende begrotingsartikelen.

Omzet overige departementen

De hogere omzet overige departementen ten opzichte van de begroting 2022 ad. € 16,8 miljoen wordt met name veroorzaakt doordat de Rijksrederij de hogere brandstofkosten als gevolg van de gestegen brandstofprijzen aan de opdrachtgevers doorbelast, door de levering van extra Noodsleephulpdiensten aan de Kustwacht bij de nieuwe windmolenparken in de Noordzee en een hogere vergoeding voor het gebruik van de vaartuigen van de Rijksrederij (€ 8,7 miljoen). Daarnaast is er ook een hogere omzet op de apparaats- en programmakosten die RWS bij het ministerie van BZK in rekening brengt voor de werkzaamheden in het kader van de Omgevingswet zoals digitaal stelsel, informatiepunt en toepasbare regels (€ 5,2 miljoen).

In onderstaande tabel is de omzet overige departementen ad. € 93,4 miljoen uitgesplitst naar de verschillende categorieën.

Omzet derden

De hogere omzet derden ten opzichte van de begroting 2022 ad. € 23,6 miljoen wordt met name veroorzaakt door hogere opbrengsten op Vastgoed als gevolg van het verkopen van overtollig areaal (17,3 miljoen). Daarnaast is er ook een hogere omzet op de apparaats- en programmakosten die RWS bij derden in rekening brengt voor het ter beschikking stellen van kennis, expertise en materieel in het kader van Werken voor en met Partners als gevolg van extra opdrachten en het inlopen van achterstallige facturatie (€ 11,1 miljoen).

In onderstaande tabel is de omzet derden ad. € 222,0 miljoen uitgesplitst naar de verschillende categorieën.

Omzet nog uit te voeren werkzaamheden

De post Nog Uit Te Voeren Werkzaamheden (NUTW) heeft betrekking op de werkzaamheden voor de SLA (beheer en onderhoud), maar ook op andere werkzaamheden die via de agentschapsbegroting worden bekostigd (verkenningen en planuitwerkingen, servicepakketten, werkzaamheden Caribisch Nederland en Omgevingswet).

De omvang van de balanspost is in 2022 toegenomen met € 737,8 miljoen van € 372,3 miljoen naar € 1.110,1 miljoen. Dit komt doordat RWS de beschikbare middelen voor onder andere Beheer en Onderhoud (BenO) in 2022 niet volledig heeft kunnen uitgeven.

• • Lagere realisatie in de uitvoering van het Beheer en Onderhoud (€ 236,5 miljoen), die zijn veroorzaakt door onder andere:

  • • het niet meer om kunnen zetten van het extra beschikbaar gestelde budget in opdrachten die in 2022 tot uitvoering en betaling komen;

  • • onderbezetting bij een deel van de onderhoudsteams van Rijkswaterstaat vanwege de krapte op de arbeidsmarkt;

  • • marktonzekerheid door de situatie in Oekraïne.

De toename van de Overig nog uit te voeren werkzaamheden (€ 42,5 miljoen) zijn, naast de genoemde redenen bij de uitvoering BenO ook het gevolg van de stikstof problematiek.

Vrijval voorzieningen

Rentebaten

Een agentschap heeft een eigen rekening-courantverhouding met het ministerie van Financiën. De rekening-courant van een agentschap is rentedragend. Dit houdt in dat een agentschap een keer per jaar rente ontvangt of betaalt. De rente wordt aan het einde van het boekjaar verrekend in de rekening-courant. Als gevolg van de gestegen rentes in 2022 om de inflatie te bestrijden, heeft RWS € 5,1 miljoen aan rentebaten op de rekening-courant ontvangen.

Bijzondere baten

De bijzondere baten ad. € 1,8 miljoen zijn ontstaan uit ingediende BTW suppleties (€ 0,9 miljoen) en de boekwinsten op afgestoten activa (€ 0,9 miljoen). Voor een belangrijk deel hebben de boekwinsten betrekking op uit de vaart genomen vaartuigen (€ 0,7 miljoen). De boekwinst van de vaartuigen is gedoteerd aan de reserve Rijksrederij.

Lasten

Apparaatskosten

Personele kosten

De personele kosten bestaan uit de kosten van het eigen personeel en de kosten van de ingehuurde capaciteit voor de uitvoering van kerntaken.

Eigen personeel

De bezetting ultimo 2022 bedraagt 10.167 FTE en ligt boven de formatie ultimo 2022 van 9.674 FTE. Deze overbezetting wordt met name veroorzaakt door FTE die kennis en expertise ter beschikking stellen aan overige departementen en derden in het kader van Werken voor en met Partners. Deze FTE zitten niet in de formatie en worden gefinancierd vanuit de opbrengsten Werken voor en met Partners.

Inhuur externen

De lagere inhuur op apparaat (kerntaken) wordt met name veroorzaakt door het werven van eigen personeel. Om de toegenomen productieopgave waar te kunnen maken is in de begroting 2021 besloten om de capaciteit voor structurele werkzaamheden te verhogen naar 9.250 FTE. In 2019 en 2020 heeft RWS vooruitlopend op het invullen van functies met eigen personeel meer moet inhuren om de hoge productieopgave te kunnen waarmaken en de bezetting op orde te krijgen. Deze inhuur is in 2021 en 2022 afgebouwd. Daarnaast wordt actief gestuurd op het terugdringen van inhuur, zo is bijvoorbeeld een inhuurcommissie ingericht om nieuwe inhuuraanvragen te beoordelen.

De hogere inhuur op programma (niet-kerntaken) is met name het gevolg van de toenemende productieopgave van RWS. Ondanks dat ook in 2022 is gestuurd op het terugdringen van deze inhuur, door o.a. het omzetten van inhuur naar uitbesteding, zien we dat met de toenemende productieopgave ook de inhuur stijgt om de hoge productieopgave waar te kunnen maken.

Materiële kosten

De materiële kosten bestaan uit de kosten voor apparaat gebonden ICT-middelen, de bijdrage aan SSO’s die bedrijfvoeringsdiensten leveren en overige materiële kosten.

Apparaat ICT

De hogere kosten voor apparaat gebonden ICT-middelen opzichte van de begroting 2022 ad. € 12,6 miljoen worden met name veroorzaakt door de gestegen kosten van licenties, de vervanging in 2022 van mobiele telefoons en accessoires en de extra beheerskosten van de technische infrastructuur van RWS, het vorig jaar in gebruik genomen Schadevolgsysteem en het servicemanagement systeem ter ondersteuning van het proces met betrekking tot informatievoorziening.

Overige Materiële kosten

De hogere overige materiële kosten ten opzichte van de begroting 2022 ad. € 21,7 miljoen zijn met name het gevolg van prijsstijgingen, waaronder de hogere brandstofkosten bij de Rijksrederij. Daarnaast wordt deze toename met name veroorzaakt door de toegenomen capaciteit van RWS, de verbetertrajecten voor de interne RWS organisatie en zijn een aantal investeringen door activeringsregels direct in de exploitatiekosten opgenomen.

Externe Productkosten

De lagere realisatie van externe productkosten EPK € 363,1 miljoen is met name het gevolg van het niet om kunnen zetten van beheer en onderhoud budget in opdrachten die in 2022 tot uitvoering komen, onderbezetting bij een deel van de onderhoudsteams van Rijkswaterstaat vanwege krapte op de arbeidsmarkt en marktonzekerheid door de situatie in de Oekraïne. En tenslotte lagere kosten aan planuitwerkingen vanwege de stikstof problematiek.

Overige lasten

Dotaties voorzieningen

Bijzondere lasten

De bijzondere lasten ad. € 1,2 miljoen betreffen met name een naheffing op de loonbelasting voor het privégebruik van RWS voertuigen tot en met 2020 (€ 1,0 miljoen). Daarnaast zijn onder de bijzondere lasten de boekwaarden van verschrootte vaste activa en de boekverliezen op de verkoop van vaste activa opgenomen (€ 0,2 miljoen).

Dotatie aan reserve Rijksrederij

De dotatie aan de reserve Rijksrederij ad. € 2,1 miljoen bestaat uit het verschil tussen de afschrijvingskosten en rentekosten op basis van historische kostprijs en de afschrijvingskosten en rentekosten op basis van vervangingswaarde (€ 9,9 miljoen) verminderd met de dotatie aan de voorziening groot onderhoud (€ 8,5 miljoen) en de boekwinsten op verkochte vaartuigen (€ 0,7 miljoen).

Nog te verdelen resultaat

Het nog te verdelen resultaat 2022 bedraagt € 13,3 miljoen.

Activa

Vaste activa

Immateriële vaste activa

De immateriële vaste activa bestaat uit zelf ontwikkelde software en licenties (in ontwikkeling). De afname wordt met name veroorzaakt door afschrijvingen op het in gebruik genomen deel van het integrale Schadevolgsysteem.

Materiële vaste activa

De toename van de materiële vaste activa wordt veroorzaakt door gerealiseerde en in gebruik genomen investeringen. Dit betreft onder overige materiële vaste activa vooral investeringen in gladheidsbestrijding (zoutstrooiers, sneeuwploegen en heftrucks). De toename van de activa in aanbouw betreft met name verbouwingen in diverse steunpunten die nog niet zijn afgerond.

Financiële vaste activa

Onder de financiële vaste activa is het langlopende deel van de vordering op het Ministerie van IenW opgenomen, die ontstaan is bij de vorming van het agentschap in 2006. In 2008 zijn er afspraken gemaakt over de afwikkeling van deze vordering. Resultaat hiervan is dat het restant van de vordering ultimo 2008 in 15 jaar wordt afgebouwd. De laatste aflossing ad. € 8,5 miljoen vindt in 2023 plaats en is opgenomen onder debiteuren.

Vlottende activa

Debiteuren

De post debiteuren betreft de gefactureerde, nog te ontvangen bedragen voor verrichte diensten en leveringen.

Belastingen en premies sociale lasten

Deze post bestaat ultimo 2022 volledig uit nog te ontvangen omzetbelasting. De afname wordt met name verklaard doordat in 2022 de aangifte Vennootschapsbelasting 2021 (€ 8,5 miljoen) met het moederdepartement is afgerekend.

Overige vorderingen en overlopende activa

Deze post bestaat uit vooruitbetaalde en nog te ontvangen bedragen. De toename wordt met name veroorzaakt door een nog te ontvangen bedrag van het Rijksvastgoedbedrijf voor de verkoop van het IJmeer aan de gemeente Amsterdam (€ 16,2 miljoen) en het nog te ontvangen bedrag met betrekking tot Werken voor en met Partners (€ 10,8 miljoen).

Liquide middelen

Onder de liquide middelen worden de kasvoorschotten en het saldo op de rekening-courant bij het ministerie van Financiën verantwoord. Alle liquide middelen staan ter vrije beschikking van RWS. In het kasstroomoverzicht worden de uitgaven en ontvangsten toegelicht.

Projecten in uitvoering

Onder de post projecten in uitvoering is de som van de uitgaven op lopende MIRT-projecten tot en met de balansdatum opgenomen. Hier tegenover staat aan passivazijde eveneens de post op te leveren projecten voor hetzelfde bedrag. Voor een specifieke toelichting op de aanlegprojecten van RWS wordt verwezen naar de jaarverslagen van het Mobiliteitsfonds en het Deltafonds.

Passiva

Eigen vermogen

Het Eigen Vermogen bestaat naast een exploitatiereserve en een nog te verdelen resultaat, ook uit de reserve Rijksrederij. Deze reserve wordt opgebouwd vanuit het tarief voor het gebruik van de vaartuigen van de Rijksrederij en is bestemd voor de aanschaf van nieuwe vaartuigen.

Exploitatiereserve

De toevoeging aan de exploitatiereserve ad. € 38,5 miljoen betreft het nog te verdelen positieve resultaat 2021 (€ 27,4 miljoen) en de ontvangen middelen voor de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (POK), Wet Open Overheid (WOO) en Werken aan Uitvoering (WaU) die als directe vermogensmutatie zijn verwerkt (€ 11,1 miljoen).

De onttrekking ad. € 4,3 miljoen betreft een terugbetaling aan het moederdepartement in verband met het over 2021 gerealiseerde surplus op de grens van het Eigen Vermogen.

Nog te verdelen resultaat

Het nog te verdelen positieve resultaat 2021 ad. € 27,4 miljoen is toegevoegd aan de exploitatiereserve. Het nog te verdelen resultaat 2022 bedraagt € 13,3 miljoen.

Reserve Rijksrederij

De toevoeging aan de reserve Rijksrederij ad. € 2,1 miljoen betreft het verschil tussen de afschrijvingskosten en rentekosten op basis van historische kostprijs en de afschrijvingskosten en rentekosten op basis van vervangingswaarde verminderd met de benodigde dotatie aan de voorziening groot onderhoud vaartuigen (€ 1,4 miljoen) en de boekwinsten op desinvesteringen van varend materieel (€ 0,7 miljoen).

De onttrekking ad. € 1,4 miljoen betreft de aankoop van een viertal vaartuigen.

Het Eigen Vermogen van een baten-lastenagentschap is gebonden aan een maximumomvang van 5% van de gemiddelde jaaromzet, berekend over de laatste drie jaar. Het Eigen Vermogen per 31 december 2022 bedraagt 5,61% van die gemiddelde jaaromzet. Dit betekent een overschrijding van € 19,3 miljoen. Overeenkomstig de regeling agentschappen dient een eventueel surplus aan Eigen Vermogen uiterlijk bij de eerste suppletoire begroting te zijn uitgekeerd aan de eigenaar.

Voorzieningen

Reorganisatievoorziening RWS

In 2012 is voor RWS een reorganisatievoorziening getroffen gebaseerd op de besluitvorming over het ondernemingsplan RWS (OP 2015).

Reorganisatievoorziening Rijksrederij

De reorganisatievoorziening Rijksrederij is in 2022 gevormd vanuit de plannen van de Rijksrederij om zichzelf verder te ontwikkelen naar een robuuste, uniforme, flexibele en wendbare organisatie. Met deze voorziening wordt mogelijke inkomstenverschillen gecompenseerd voor een termijn van 5 jaar bij betrokken werknemers. De voorgestelde regeling voorziet in een afbouw van compensatie in 5 jaar, als volgt: 100%, 100%, 75%, 50%, 25%.

De verwachte kosten ad. € 2,0 miljoen (gebaseerd op een reële schatting van de kosten, rekening houdend met de meest recente inzichten en besluiten) zijn gedoteerd aan de reorganisatievoorziening. Jaarlijks zullen kosten voor deze reorganisatie ten laste van de voorziening worden gebracht.

Voorziening milieusanering

RWS heeft een groot aantal gebouwen waarin asbest zit verwerkt. Omdat de wettelijke noodzaak om op korte termijn alle daken te saneren is komen te vervallen, is een groot aantal saneringsprojecten naar de toekomst geschoven.

Tot en met 2021 werd de milieuvoorziening berekend voor alle asbestprojecten vanaf het moment dat de vervuiling zich voordoet. Met ingang van 2022 is deze berekeningsmethodiek gewijzigd. Op basis van het beleid van RWS, waarbij asbest passief wordt opgeruimd, dient er geen voorziening voor alle asbestprojecten te worden gevormd. Vanaf 2022 vormt RWS een milieuvoorziening voor de asbestprojecten waarvan een betrouwbare schatting gemaakt kan worden en het zeker is dat er uitstroom van middelen plaats zal vinden.

Voorziening groot onderhoud vaartuigen

De voorziening groot onderhoud vaartuigen, die dient ter dekking van de toekomstige kosten van groot levensduur verlengend onderhoud aan de vaartuigen, bedraagt ultimo 2022 € 12,1 miljoen. In 2022 is aan groot onderhoud € 7,9 miljoen besteed en is € 8,5 miljoen gedoteerd. De stand ultimo 2022 zijn de verwachte uitgaven voor het groot levensduur verlengend onderhoud in 2023.

Langlopende schulden

Leningen bij het Ministerie van Financiën

Onder de langlopende schulden zijn de leningen verantwoord die zijn afgesloten bij het Ministerie van Financiën in het kader van de leenfaciliteit voor agentschappen. De leningen worden gebruikt ter financiering van de investeringen in vaste activa. Het gedeelte van de leningen dat wordt afgelost in het komende jaar is gepresenteerd onder de kortlopende schulden

Kortlopende schulden

Crediteuren

In 2022 is 98% van de facturen binnen dertig dagen na ontvangst betaald. De hoogte van het crediteurensaldo is afhankelijk van operationele activiteiten, het moment van prestatie verklaren en de voortgang van het betalingsproces.

Kortlopend deel leningen bij het Ministerie van Financiën

Dit betreft het gedeelte van de leningen dat wordt afgelost in het komende jaar.

Nog uit te voeren werkzaamheden

De balanspost NUTW heeft betrekking op de werkzaamheden voor de SLA (beheer en onderhoud), maar ook op andere werkzaamheden die via de agentschapsbegroting worden bekostigd (verkenningen en planuitwerkingen, servicepakketten, werkzaamheden Caribisch Nederland en Omgevingswet).

De omvang van de balanspost is in 2022 toegenomen met € 737,8 miljoen van € 372,3 miljoen naar € 1.110,1 miljoen. De balanspost zorgt er voor dat de middelen die in 2022 niet kunnen worden ingezet, beschikbaar blijven voor beheer en onderhoud in 2023 en latere jaren voor het uitvoeren van de werkzaamheden.

Met de extra gelden voor instandhouding vanuit het Coalitie Akkoord gelden en het op te stellen basiskwaliteitsniveau werkt IenW aan langjarige zekerheid en stabiliteit over beschikbare budgetten en de gevraagde prestatie. Daarmee kan voor de toekomst een stabiele uitvoering worden opgezet.

Overige schulden en overlopende passiva

De overige schulden en overlopende passiva hebben voornamelijk betrekking op derden (leveranciers) en personeel (Individueel Keuze Budget, openstaand verlofsaldo). De hoogte van de overige schulden en overlopende passiva is afhankelijk van de operationele activiteiten, het moment van prestatie verklaren en de voortgang van het betalingsproces.

In onderstaande tabel is voor de vorderingen en schulden aangeven welk deel ultimo 2022 betrekking heeft op het moederdepartement, de overige departementen (inclusief agentschappen) en derden.

Op te leveren projecten

Onder de post op te leveren projecten is de som van de uitgaven op lopende MIRT-projecten tot en met de balansdatum opgenomen. Hier tegenover staat aan activazijde eveneens de post voorraden en onderhanden projecten voor hetzelfde bedrag. Voor een specifieke toelichting op de aanlegprojecten van RWS wordt verwezen naar de jaarverslagen van het Mobiliteitsfonds en het Deltafonds.

Operationele kasstroom

Hieronder vallen de ontvangsten en uitgaven uit de reguliere bedrijfsvoering.

De hogere ontvangsten operationele kasstroom ten opzichte van de begroting 2022 ad. € 597,7 miljoen worden met name veroorzaakt door de hogere ontvangsten van het moederdepartement. Voor meer toelichting wordt verwezen naar de post Omzet moederdepartement in het exploitatieoverzicht.

De lagere uitgaven operationele kasstroom ten opzichte van de begroting 2022 ad. € 296,9 miljoen worden met name veroorzaakt door de lagere uitgaven voor beheer en onderhoud. Voor meer toelichting wordt verwezen naar de posten Omzet nog uit te voeren werkzaamheden en Beheer en onderhoud in het exploitatieoverzicht.

Investeringskasstroom

Hieronder vallen de investeringen in nieuwe en bestaande activa en de boekwaarden, boekwinsten en boekverliezen van de verschrootte en verkochte vaste activa.

Ook zijn een aantal investeringen met betrekking tot kantoormeubilair door activeringsregels direct in de exploitatiekosten opgenomen en zijn er door een vertraging in het uitrollen van nieuwe laptops minder laptops aangeschaft.

De boekwaarde van de desinvsteringen hebben betrekking op de verkoop van diverse schepen, voertuigen en verkoop van overig materieel via Domeinen Roerende Zaken.

Financieringskasstroom

Hieronder vallen alle geldstromen die te relateren zijn aan de financiering van RWS.

De eenmalige uitkering aan het moederdepartement ad. € 4,3 miljoen betreft een terugbetaling aan het moederdepartement in verband met het over 2021 gerealiseerde surplus op de grens van het Eigen Vermogen.

De hogere eenmalige storting door het moederdepartement ten opzichte van de begroting 2022 ad. € 11,1 miljoen is het gevolg van de ontvangen middelen voor de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (POK), Wet Open Overheid (WOO) en Werken aan Uitvoering (WaU). Idealiter worden bedrijfsvoeringskosten volgens de reguliere route bekostigd, namelijk door verwerking in de tarieven. Aangezien dit voor 2022 niet meer mogelijk is, zijn deze middelen in 2022 verwerkt als directe vermogensmutatie in het kasstroomoverzicht en niet als omzet moederdepartement in het exploitatieoverzicht.

Het lagere beroep op de leenfaciliteit ten opzichte van de begroting 2022 ad. € 29,2 miljoen is het gevolg van de hierboven genoemde lagere investering.

Apparaatskosten per eenheid areaal

Deze indicator geeft informatie over hoe de kosten die het apparaat van Rijkswaterstaat maakt voor Verkeersmanagement en Beheer en Onderhoud zich ontwikkelen ten opzichte van het areaal. Bij het bepalen van deze kosten in de begroting 2022 is de in 2015 verwerkte kasschuif van apparaatsmiddelen vanuit de periode 2020 naar voren niet juist meegenomen. De juiste kosten in de begroting 2022 bedragen 1,3 voor HWS, 27,5 voor HWN, en 28,0 voor HVWN. De hogere apparaatskosten per eenheid areaal worden met name veroorzaakt door de loon- en prijsbijstelling 2022. Daarnaast is het areaal van het HWN licht gedaald en wordt op het HVWN in opdracht van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat capaciteit ingezet voor het Maritiem Informatievoorziening Servicepunt (MIVSP).

Percentage apparaatskosten ten opzichte van de omzet

Deze indicator geeft de verhouding weer tussen de kosten van het apparaat en de totale omzet (inclusief GVKA-gelden) van Rijkswaterstaat. Het gestegen percentage wordt met name veroorzaakt door een lagere omzet op de externe productkosten, waaronder beheer en onderhoud. Voor meer toelichting wordt verwezen naar de posten Omzet nog uit te voeren werkzaamheden en Externe productkosten in het exploitatieoverzicht.

Tarief per FTE

Deze indicator geeft de ontwikkeling weer van de kosten (personele kosten, materiële kosten, rentekosten en afschrijvingskosten) per formatieve ambtelijke FTE (9.674 FTE). De stijging van de kosten per FTE ten opzichte van de begroting 2022 is met name het gevolg van de CAO loonstijgingen en de overbezetting. De kosten per FTE op basis van de bezetting ultimo 2022 (10.167 FTE) bedragen € 135.722.

Omzet agentschap per product

In deze tabel is de omzet moederdepartement (inclusief de omzet nog uit te voeren werkzaamheden) uitgesplitst naar de verschillende netwerken.

Bezetting

Deze voorgeschreven indicator geeft aan hoe de ambtelijke formatie van Rijkswaterstaat zich ontwikkelt. Op zichzelf zegt dit kengetal niets over de doelmatigheid van de organisatie, maar moet dit worden bezien in relatie tot de productieopgave van RWS. De formatie in 2022 is gedurende het jaar met 377 FTE opgehoogd van 9.297 FTE naar 9.674 FTE. Deze ophoging is toegelicht onder de personele kosten.

De bezetting ultimo 2022 bedraagt 10.167 FTE en ligt boven de formatie ultimo 2022 van 9.674 FTE. Deze overbezetting wordt met name veroorzaakt door FTE die kennis en expertise ter beschikking stellen aan overige departementen en derden in het kader van Werken voor en met Partners. Deze FTE zitten niet in de formatie en worden gefinancierd vanuit de opbrengsten Werken voor en met Partners.

Exploitatiesaldo (% van de omzet)

Deze voorgeschreven indicator toont de ontwikkeling van het saldo van baten en lasten als percentage van de totale baten. Een positief percentage duidt op een positief saldo van baten en lasten.

Gebruikerstevredenheid

De tevredenheid onder gebruikers over de kwaliteit van het Hoofd(vaar)wegennet bedraagt 80% c.q. 77% en ligt daarmee in lijn met de begroting 2022.

Ontwikkeling PIN-waarden

Deze indicator geeft de ontwikkeling weer van de PIN-waarden (prestatie-indicatorwaarden) per netwerk. In de berekening van de PIN-waarden wordt het verslagjaar als basisjaar genomen en worden de voorgaande jaren hierop aangepast.