De Minister van LNV streeft naar een sterke en veerkrachtige natuur, een duurzame en economisch rendabele visserijsector en draagt via gebiedsgericht werken bij aan het versterken van de brede welvaart.

• – De Minister van LNV is verantwoordelijk voor het beschermen, versterken en duurzaam benutten van de natuur en biodiversiteit, mede in relatie tot de klimaat-, en stikstofdoelstellingen, in nationaal, EU- en mondiaal verband. Voor de natuurkwaliteit van de Rijkswateren en voor de internationale samenwerking op natuurgebied treedt de Minister als eerstverantwoordelijke op.

• – De Minister van LNV is verantwoordelijk voor het versterken van de positie van de Nederlandse visserijketen en het bevorderen van duurzaamheid, transparantie en ketenverantwoordelijkheid in de Nederlandse visserijketen.

• – De Minister van LNV is medeverantwoordelijk voor gebiedsgericht werken, waarbij de LNV-opgaven in onderlinge samenhang met andere maatschappelijke en regionale opgaven optimaal worden opgepakt om te komen tot een optimale versterking van de brede welvaart.

• – De Minister van LNV voert de regie over de aanpak van regionale knelpunten en de inzet van de Regio Envelop, in overleg met de Minister van BZK.

• – De Minister van LNV is samen met de minister van BZK verantwoordelijk voor het internationaal bossenbeleid.

• – De Minister van LNV is het aanspreekpunt voor wat betreft de betrokkenheid van het Rijk bij bodemdaling in het landelijke gebied in relatie tot landbouw, natuur en biodiversiteit en de vitaliteit van het platteland in bredere zin en voor landbouw als onderdeel van het Klimaatakkoord.

De Minister van LNV is (mede)verantwoordelijk voor:

Stimuleren

• – Het stimuleren en versterken van de maatschappelijke betrokkenheid bij het beschermen, versterken en duurzaam benutten van natuur en biodiversiteit, op zowel nationaal als internationaal niveau.

• – Het bevorderen van behoud en versterken van biodiversiteit in het agrarisch gebied en binnen agroketens.

• – Het ondersteunen van het versterken van de positie van de Nationale parken.

• – Het stimuleren van de inzet van de Nederlandse bos-, natuur- en houtsector in het energie- en klimaatbeleid en het bevorderen van de duurzame bijdrage van bos en natuur aan de groene grondstoffenvoorziening.

• – Het stimuleren van maatschappelijke initiatieven in lijn met de LNV-visie, Nederland Natuurpositief, het Programma Natuur en het Natuur- en milieubeleidsplan Caribisch Nederland.

• – Het bevorderen van een duurzame, innovatieve en rendabele visserij- en aquacultuursector binnen de kaders van het Gemeenschappelijk visserijbeleid (Europees Maritiem, Visserij en Aquacultuur Fonds 2021-2027 (EMVAF)).

Regisseren

• – Het inzetten, samen met medeoverheden en bedrijfsleven, op de totstandkoming van afspraken over het versterken van biodiversiteit, aansluitend op de afspraken uit de EU-Biodiversiteitsstrategie en het mondiale biodiversiteitsverdrag (Convention on Biological Diversity, CBD).

• – Het voeren van regie op de aanpak van regionale knelpunten en de inzet van de Regio envelop, in overleg met de Minister van BZK, met als doel om de brede welvaart in de regio’s in Nederland te versterken.

Uitvoeren

• – Het met provincies nakomen van afspraken die gemaakt zijn in het Natuurpact en samen met provincies en IenW/RWS monitoren van de toestand van de natuur en biodiversiteit en benutting van natuur op land en in het water.

• – Het samen met de provincies opstellen van het gezamenlijke Programma Natuur, waarmee onder andere invulling wordt gegeven aan het ambitiedocument Nederland Natuurpositief en aan de langjarige financiële impuls in het natuurbeleid als gevolg van de stikstofaanpak.

• – Het onderhouden en handhaven van onder andere de Wet natuurbescherming en de Wet grondslagen natuurbeheer- en bescherming Caribisch Nederland en het treffen van voorbereidingen voor het invoeren van de Omgevingswet.

• – Het voorbereiden en uitvoeren van internationale en in EU-verband gemaakte afspraken over de internationale handel in bedreigde dieren en planten.

• – De implementatie van het Europese exotenbeleid. De provincies zijn verantwoordelijk voor het beheer van invasieve exoten.

• – Het doen uitvoeren van regelingen en programma’s, zoals het Programma naar een Rijke Waddenzee, de natuuronderdelen van de Mariene Strategie en het beheer van Kroondomeinen.

• – Het samen met provincies uitwerken en uitvoeren van de bossenstrategie.

• – Staatsbosbeheer in staat stellen om, in samenhang met zijn maatschappelijke omgeving, uitvoering te kunnen geven aan zijn (kern)taken, zoals bedoeld in de Wet verzelfstandiging Staatsbosbeheer en het Convenant LNV/Staatsbosbeheer (2014).

Onderstaand wordt ingegaan op de belangrijkste gerealiseerde beleidsresultaten in 2023

Brexit Adjustment Reserve (BAR)

Om de negatieve gevolgen van de Brexit te mitigeren is voor EU-lidstaten de Brexit Adjustment Reserve (BAR) opgezet. In totaal heeft Nederland € 886,2 mln. toegewezen gekregen, waarvan € 200 mln. is bestemd voor de visserij. Specifiek zijn deze middelen bestemd voor visserijbedrijven die geraakt waren door de Brexit, bijv. door een vermindering van vangstmogelijkheden.

Er hebben in 2022 en 2023 drie regelingen (de saneringsregeling, liquiditeitsregeling en stilligregeling) opengestaan voor aanvragen. Onder de saneringsregeling zijn er 51 vissersvaartuigen gesaneerd, wat ervoor zorgt dat de vangstmogelijkheden weer in balans zijn met de vangstcapaciteit. Ook zorgt dit ervoor dat vissers die wilden stoppen met de visserij, geen koude sanering tegemoet gingen. Onder de liquiditeits- en stilligregeling hebben vissers een tegemoetkoming ontvangen voor het verlies aan inkomen of de kosten voor het stilliggen in de periode na de Brexit. Door het ontvangen van deze compensatie hebben veel van de begunstigde vissers perspectief in de visserij.

Overbruggingsregeling

Naar aanleiding van moties Grinwis (Kamerstuk 21501-32, nr. 1448) en Stoffer/van der Plas (Kamerstuk 29675, nr. 212) is in 2023 een regeling opengesteld ter overbrugging van de periode tot de openstelling van de innovatieregelingen en de uitkering van de BAR-gelden. De regeling was toegespitst op visserijondernemers in twee verschillende vlootsegmenten, welke gestegen bedrijfskosten over 2022 vergoed konden krijgen.

Energie-efficiëntieregeling

In 2023 is de energie-efficiëntie regeling opengesteld ter ondersteuning van mkb’ers die eigenaar zijn van vissersvaartuigen ter verduurzaming van hun vissersvaartuig. De regeling richt zich primair op de (garnalen)kotters. De regeling biedt vissers de ruimte om - binnen de staatssteunkaders - zelf te bepalen welke maatregelen getroffen moeten worden ten behoeve van de verhoging van de energie-efficiëntie.

Natuurversterking Noordzee 

In 2023 is een start gemaakt met de vorming, scope en doelen van het Programma Natuurversterking Noordzee. De werkwijze is gericht om samen met offshore sectoren water en wind, visserij, maatschappelijke organisaties, wetenschap en kennis een operationeel programma op te zetten en projecten te formuleren.

Ook wordt ingezet op een impuls van de digitalisering van monitoring van de ecologie van de Noordzee en de verdere verbetering van te gebruiken modellen.

Het beslag op de beschikbare middelen in 2023 is beperkt gebleven vanwege de voorbereidende acties van het programma. Onbenutte middelen blijven gelabeld aan Natuurversterking Noordzee onder het klimaatfonds.

Caribisch Nederland

In het kader van het Natuur en Milieubeleidsplan Caribisch Nederland zijn op ieder eiland, naast de lopende milieuprogramma’s voor afvalbeheer en nieuwe regelgeving voor bedrijven, twee grotere programma’s opgezet. De eerste gericht op natuur (Programma Natuurherstel) en de tweede op het mariene milieu (Programma Water). Daarnaast zijn  er projecten gestart gericht op de onderwerpen landbouw, veeteelt en visserij (LVV), afvalbeheer, handhaving, ruimtelijke ontwikkeling en op veterinair vlak. De Kamer is geïnformeerd over de concrete voortgang van de uitvoering (Kamerstuk 33576 nr. 355, 22 augustus 2023). Concrete resultaten van de projecten zijn: de aankoop van plantage Fontein op Bonaire ten behoeve van natuurontwikkeling; de succesvolle Conferentie van Partijen bij de Cartagena conventie onder voorzitterschap van Aruba als vertegenwoordiger van het Koninkrijk der Nederlanden en de versterkte samenwerking met Aruba en Curaçao.

Transitiefonds

Toetsing gebiedsprogramma’s en maatregelpakketten

De in 2022 opgerichte Regieorganisatie Transitie Landelijk Gebied heeft in 2023 de totstandkoming van tussentijdse beelden met bevindingen van de eerste versies van de gebiedsprogramma’s en maatregelpakketten gecoördineerd. De resultaten van deze tussentijdse beelden zijn in het najaar 2023 gedeeld met de provincies, zodat ze op basis daarvan hun producten kunnen aanscherpen.

Versnellingsmaatregelen provinciale uitvraag

De provincies hebben in het voorjaar van 2022 voorstellen ingediend om de integrale gebiedsgerichte aanpak versneld van start te laten gaan om daarmee al bij te kunnen dragen aan het halen van NPLG-doelen. In 2023 is met deze versnellingsvoorstellen vooruitlopend op de gebiedsprogramma’s ook bijgedragen aan de doelen van de integrale gebiedsgerichte aanpak: natuur (inclusief stikstof), water en klimaat. In het kader van deze voorstellen is in 2023 verder gewerkt aan het uitvoeren van onder andere innovatiemaatregelen, gebiedsprocessen, kennisontwikkeling en het uitvoeren van KRW-, natuur- en stikstofmaatregelen.

Zaakbegeleiders aanpak piekbelasting

In 2023 is opvolging gegeven aan het advies ‘’Wat wel kan’’ van de heer Remkes en is gestart met de aanpak piekbelasting. Met de aanpak piekbelasting wil het kabinet de stikstofneerslag in de kwetsbare natuurgebieden op korte termijnterugdringen. De aanpak is vrijwillig en richt zich op ongeveer 3000 bedrijven die de meeste stikstofneerslag veroorzaken op overbelaste stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden.Ondernemers die vallen onder deze aanpak beschikken over de mogelijkheid om gebruik te maken van een zaakbegeleider. In 2023 is 2.3 mln uitgegeven om deze zaakbegeleiders te bekostigen om ondernemers een vast contactpersoon te bieden die hen kan begeleiden en faciliteren bij het maken van een toekomstkeuze.

Ecologische Autoriteit

In 2023 heeft de onafhankelijke Ecologische Autoriteit (EA) een start gemaakt met de wetenschappelijke toetsing van de natuurdoelanalyses. In 2023 zijn er door provincies, IenW en Defensie in totaal 132 natuurdoelanalyses opgesteld. Met natuurdoelanalyses is inzichtelijk gemaakt wat de toestand is van stikstofgevoelige Natura2000-gebieden en of er aanvullende bronmaatregelen en/of natuurherstelmaatregelen nodig zijn. Provincies hebben deze informatie opgenomen in de eerste versies van de integrale gebiedsprogramma’s in het kader van het Nationaal Programma Landelijk Gebied. In 2023 is bijna de helft van de natuurdoelanalyses getoetst door de EA.

Uitvoeringskosten gebiedsprogramma’s

In 2023 zijn er middelen beschikbaar gesteld voor provincies, waterschappen en gemeenten voor de uitvoeringskosten van onder andere de voorbereiding voor het opstellen van de gebiedsprogramma’s. Dit betreft geen reguliere werkzaamheden. De kosten zijn onder andere gemaakt om kennis en gegevens die nodig zijn om gebiedsprogramma’s, bij elkaar te brengen en voor het organiseren van samenwerking tussen de decentrale overheden.

Grondbank

Sinds januari 2023 is de Nationale Grondbank operationeel. Voor de transitie van het landelijk gebied is het van cruciaal belang dat er grond beschikbaar is en dat die grond gemakkelijk kan worden gebruikt en geruild. Daarom is de Nationale Grondbank opgericht. De Grondbank koopt, op verzoek van provincies, agrarisch vastgoed aan op vrijwillige basis en tegen een marktconforme prijs. Daarna stelt de Grondbank de grond weer beschikbaar voor gebruik, passend bij de NPLG-doelen. LNV is opdrachtgever en het Rijkvastgoedbedrijf (RVB) is uitvoerder voor de NGB.

In 2023 hebben een aantal provincies met de Nationale Grondbank aankoopmogelijkheden verkend en zijn de eerste verzoeken tot aankoop van agrarisch vastgoed door de Nationale Grondbank ontvangen. Dit heeft in 2023 niet geleid tot een eerste aankoop, wel is gestart met het eerste aankooptraject.

Voor wat betreft het toelichten van significante verschillen in de uitgaven, ontvangsten en verplichtingen in de realisatie versus de vastgestelde begroting 2023 zijn de ondergrenzen gehanteerd zoals opgenomen in de staffel die te vinden is in de leeswijzer van dit jaarverslag.

Uitgaven

Subsidies

Natuur en Biodiversiteit op Land

Op het vastgesteld subsidiebudget «Natuur en Biodiversiteit op land» is een verschil ontstaan van €23,3 mln ten opzichte van de vastgestelde begroting. Dit verschil wordt onder andere verklaard doordat er € 13,4 mln. Is overgeheveld naar de IenW begroting in het kader van de stikstofaanpak voor het programma Schoon en Emissieloos Bouwen (SEB). Het betreft hier een eerste tranche van de overheveling. In opvolging hiervan is € 10,6 mln overgeheveld naar EZK voor de piekbelastersaanpak industrie. Daarnaast is bij de laatste openstelling in 2023 van de regeling versneld natuurherstel niet volledig ingetekend, waardoor in 2023 een onderuitputting van € 8,3 mln. is gerealiseerd. Ook is bij Voorjaarsnota het budget voor de Ecologische autoriteit van €3,3 mln toegevoegd.

Duurzame visserij

Het verschil tussen de vastgestelde begroting en de realisatie in 2023 voor Duurzame visserij bedraagt € 14,7 mln. aan lagere uitgaven. Dit wordt grotendeels verklaard doordat er minder uitgaven waren ten behoeve van de Brexit Adjustment Reserve (BAR). Uiteindelijk is onder de drie regelingen € 134,2 mln. aan de visserijsector toegekend. De overige € 65,8 miljoen uit het visserijspoor onder de BAR is onbenut gebleven. Deze onderbenutting is er deels in gelegen dat meerdere vissers die deel wilden nemen aan de saneringsregeling uiteindelijk hebben afgezien van sanering, omdat zij toch nog een positieve toekomst zagen in de visserij. Er is meermaals geprobeerd om een andere bestemming te vinden voor deze middelen of over te hevelen naar een ander fonds. Echter is dit niet mogelijk gebleken. Daarnaast zijn er meer uitgaven gedaan ten behoeve van de EFMZV, maar minder EMVAF-uitgaven.

(Schade)vergoedingen

Vermaatschappelijking Natuur en Biodiversiteit

In 2023 is €11 mln. Aan de begroting toegevoegd in het kader van de PAS-melders. Daarvan is €10 mln. vooruitgeschoven naar volgende jaren waarin de meeste schadevergoedingen verwacht worden.

Opdrachten

Vermaatschappelijking Natuur en Biodiversiteit

De gerealiseerde uitgaven op het opdrachtenbudget Vermaatschappelijking Natuur en Biodiversiteit komen € 14,9 mln. lager uit. Dit verschil wordt onder andere veroorzaakt doordat er € 5,9 mln. gealloceerd is naar het RIVM via artikel 23, Kennis en Innovatie, voor de bekostinging van het stikstof meetinstrumentarium AERIUS. Daarnaast is er budget overgeheveld naar artikel 24, Uitvoering en Toezicht, voor de opdrachtverlening aan RVO (€1,6 mln.) en in het kader van de monitoring en evaluatie van het Programma stikstofreductie en natuurverbetering (Psn). De bijdrage aan de kosten per provincie voor de PAS opgave werd in 2023 via de algemene uitkering in het provinciefonds verstrekt. Daardoor is het bedrag op artikel 22 met € 4,1 mln. verminderd na een storting in het provinciefonds.

Natuur en Biodiversiteit op land

Op het vastgesteld opdrachtenbudget «Natuur en Biodiversiteit op land» is een verschil ontstaan van €21,9 mln. Dit verschil wordt voornamelijk veroorzaakt door een kasschuif van € 20 mln. Die is verwerkt in verband met de opdracht aan Rijkswaterstaat in het kader van het Programma Natuur. Door vertraging kon Rijkswaterstaat de gereserveerde middelen in 2023 niet factureren. Verder is € 4,8 mln. overgeheveld naar het Provinciefonds ten behoeve van de Algemene Uitkering aan de provincies. Deze middelen zijn in het kader van het Programma Natuur beschikbaar gesteld om de provincies te compenseren voor de verhoging van het Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL) naar 84%. Deze bijdrage komt bovenop de eerder in 2022 overgehevelde middelen voor de SNL. Daarnaast is voor Ecologische autoriteit, €3,3 mln is overgeheveld naar het subsidiebudget en heeft een overheveling naar BZK (€1,5 mln.) en IenW (€2,6 mln.) plaatsgevonden t.b.v. capaciteit in het kader van het NPLG. Als laatste is er € 8,8 mln. toegevoegd aan dit budget voor de uitvoeringskosten van de regieorganisatie transitie landelijk gebied.

Natuur en Biodiversiteit Grote Wateren

Op het vastgestelde opdrachtenbudget van Natuur en biodiversiteit Grote Wateren is een verschil ontstaan van € 13,2 mln., wat voornamelijk komt door een vertraging op de onderzoeken voor de versterking van het Noordzee ecosysteem. Daarnaast zijn wegens onvoorziene vertraging niet alle beoogde projecten betreffende Wij & Wadvogels gerealiseerd en daarom bijbehorende middelen niet tot besteding gekomen in 2023.

Duurzame visserij

Het verschil tussen de vastgestelde begroting en de realisatie in 2023 voor Duurzame visserij bedraagt € 31,3 mln. aan lagere uitgaven. Voor 2023 stonden er middelen voor de subsidieregeling energie-efficientieregeling onder opdrachten. Bij deze regeling kan de eigenaar van een vissersvaartuig een subsidie aanvragen. De regeling is inmiddels gesloten. Er zijn in totaal 85 aanvragen ingediend. De betalingen op de subsidie zullen in 2024 plaatsvinden. Daarnaast is een deel van de middelen ten behoeve van de inpassingskosten Wind op Zee naar latere jaren geschoven.

Bijdrage aan Agentschappen

Rijksvastgoedbedrijf

Op het vastgesteld bijdrage aan agentschappenbudget voor het rijksvastgoedbedrijf is een verschil ontstaan van €200 mln. Dit verschil wordt verklaard doordat de gerealiseerde uitgaven op het budget voor de aankoop van gronden door de Nationale Grondbank via het Rijksvastgoedbedrijf uitkomen op € 0. De Nationale Grondbank is ondersteunend aan de gebiedsprocessen, waarvan de provincies regisseur zijn, en ook ondersteunend aan de aanpak piekbelasting. Een aantal provincies verkent met de Nationale Grondbank eventuele aankoopmogelijkheden. Tot op heden zijn er geen aankoopverzoeken geweest die al tot een aankoop hebben geleid. Vooralsnog heeft ook de openstelling van de beëindigingsregelingen, op 3 juli 2023, niet geleid tot aankopen door de Nationale Grondbank. Elke agrariër heeft de keuze om de gronden te verkopen, en ook de keuze om dat te doen aan een andere partij dan de Nationale Grondbank.

Bijdrage aan medeoverheden

Caribisch Nederland

De gerealiseerde uitgaven op het onderdeel Caribisch Nederland komen € 11,6 mln. lager uit. Dit is veroorzaakt door diverse overhevelingen van budget naar andere onderdelen op de Rijksbegroting. De grootste budgetoverhevelingen betreft er een naar het BES-fonds van € 8,4 mln. ten behoeve van de Vrije Uitkering aan Bonaire, Saba en St. Eustatius voor de uitvoering van het Natuur- en Milieubeleidsplan Caribisch Nederland 2020-2030.  

Specifieke uitkering

Op het vastgestelde budget voor bijdrage aan medeoverheden voor Specifieke Uitkering is een verschil ontstaan van € 226,1 mln. Dit verschil wordt voornamelijk verklaard doordat van het beschikbare budget voor legalisatie van PAS-melders er € 215 mln. niet is besteed en is overgeheveld naar artikel 21 ten behoeve van de landelijke beëindigingsregeling veehouderijen. Aanvullend zijn de subsidiebeschikkingen voor legalisatie van PAS-melders na beoordeling door RVO lager uitgevallen dan initieel aangevraagd door de provincies, waardoor er sprake was van € 10,4 mln. additionele onderuitputting. Daarnaast is er € 8,8 mln aan budget voor uitvoeringskosten van de regieorganisatie transitie landelijk gebied overgeheveld naar het opdrachtenbudget 'natuur en biodiversiteit op land.

Ontvangsten

Overige ontvangsten Natuur

De gerealiseerde ontvangsten op het budget ‘Overige ontvangsten Natuur’ zijn 8,7 mln. hoger dan geraamd in de vastgestelde begroting. Dit komt hoofdzakelijk door een teruggave van de voorgeschoten middelen à € 6,9 mln. in het kader van de Maatregel Gerichte Aankoop ‒ 1. Provincie Noord-Holland heeft aangegeven geen gebruik te zullen maken van de eerder bevoorschotte middelen uit deze specifieke uitkering en heeft daarom de middelen teruggestort. Daarnaast heeft de vaststelling van het opdrachtenpakket aan Staatsbosbeheer er toe geleid dat er een verrekening heeft plaatsgevonden voor de opdracht Programmatische Aanpak Grote Wateren, waarbij er € 0,9 mln. is ontvangen.

Duurzame Visserij

De ontvangstenraming Duurzame visserij komt met € 18,5 mln. hoger uit dan eerder werd geraamd in de vastgestelde begroting. Dit verschil wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door het herijken van de ontvangstenraming voor de ontvangsten uit de Europese Visserijfondsen EFMZV en EMVAF.

Toelichting op de begrotingsreserves

De begrotingsreserve visserij is bestemd voor uitgaven en ontvangsten met betrekking op de Europese Visserijfondsen (EFMZV en EMFAF). Hiermee blijven cofinancieringsmiddelen beschikbaar voor latere jaren. De storting is vooral veroorzaakt door het niet bestede deel van de nationale cofinanciering voor de regelingen van het nieuwe Europees Fonds voor Maritieme Zaken, Visserij en Aquacultuur (EMFAF) 2021–2027, waarvan het programma in december 2022 is goedgekeurd. Het budget blijft zo behouden voor toekomstige uitgaven van dit programma. Daarnaast zijn er in 2023 wel uitgaven gedaan voor het Europees Fonds voor Maritieme Zaken, Visserij (EFMZV) 2014-2020 en de uitvoering van beide fondsen, die zijn verrekend met de reserve. Per saldo heeft door deze verschillende mutaties een onttrekking plaatsgevonden van € 1,8 mln.