A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1 (uitgaven/verplichtingen en ontvangsten)

De begrotingen die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begroting van het ministerie van Financiën voor het jaar 2002 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2002. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2002.

Met de vaststelling van dit wetsartikel wordt de in de begrotingsstaat opgenomen begroting van de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2002 vastgesteld. De in die begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zgn. begrotingstoelichting).

Wetsartikelen 3 en 4

De bepalingen, opgenomen in de wetsartikelen 3 en 4 zijn noodzakelijk, omdat de Comptabiliteitswet 2001 (CW 2001) nog niet in werking is getreden. Deze wet, die de huidige Comptabiliteitswet zal gaan vervangen, is op 5 juli 2001 bij de Tweede Kamer ingediend (Kamerstukken II, 2000/01, 27 849). In de CW 2001 zijn bepalingen opgenomen die ertoe moeten leiden dat de begrotingen een meer beleidsmatig karakter krijgen. Die bepalingen bevatten de kern uit het gedachtegoed van de Nota VBTB1 (Van Beleidsbegroting tot Beleidsverantwoording). De begrotingen worden daartoe opgebouwd uit voornamelijk beleidsartikelen. Om meer inzicht te geven in het beleid dat met de uitgetrokken gelden wordt nagestreefd, moet de toelichting bij de beleidsartikelen antwoord kunnen geven op de www-vragen: Wat wil de regering bereiken (doelstellingen), wat gaat zij daarvoor doen (inzet van instrumenten en te verrichten activiteiten/prestaties) en wat mag dat beleid kosten (zowel in termen van verplichtingen als van programma- en apparaatsuitgaven)?

Na overleg met de Tweede Kamer is besloten dat voor het eerst voor het begrotingsjaar 2002 de departementale begrotingen op deze nieuwe leest zouden worden geschoeid. Gelijktijdig zouden daartoe de noodzakelijke bepalingen van de CW gewijzigd worden. Het wetgevende proces om die wijzigingen door te voeren, neemt meer tijd in beslag dan was voorzien. Bij de begrotingsvoorbereiding 2002 is door alle departementen al van de VBTB-bepalingen uit de ontwerp-CW 2001 uitgegaan. Teneinde geen onduidelijkheid te laten bestaan over de juridische basis van de begrotingsopzet 2002 wordt er thans voor gekozen om bij deze begrotingswet voor het jaar 2002 vooruit te lopen op de noodzakelijke wijzigingen in de CW. Daartoe worden in wetsartikel 3 een aantal bepalingen uit de huidige CW niet (meer) van toepassing verklaard op de begroting van het Ministerie van Financiën. In wetsartikel 4 worden vervolgens ter vervanging de relevante VBTB-bepalingen uit de CW 2001 opgenomen.

De bepalingen die op grond van wetsartikel 3 uit de huidige CW die komen te vervallen, luiden:

Artikel 5, eerste, derde, zesde en negende lid.

1. De ramingen van de verplichtingen en de uitgaven enerzijds en die van de ontvangsten anderzijds worden opgenomen in afzonderlijke begrotingsartikelen.

3. Het bepaalde in het eerste lid is niet van toepassing op de ramingen van de uitgaven en de ontvangsten die op grond van het bepaalde in artikel 23, vierde lid, in mindering zullen worden gebracht op ontvangsten, onderscheidenlijk op uitgaven.

6. Een begroting kan een begrotingsartikel «onvoorzien» en een begrotingsartikel «geheim» bevatten.

9. Ten behoeve van de verwerking van de gevolgen van de loon- en van de prijsontwikkeling bevat een begroting een administratief begrotingsartikel «loonbijstelling» en een administratief begrotingsartikel «prijsbijstelling».

De bepalingen in de leden 1 t/m 10 van wetsartikel 4 corresponderen met de volgende artikel(leden) uit de CW 2001. Voor een inhoudelijke toelichting bij de verschillende onderdelen wordt verwezen naar Kamerstukken II 2000/01, nr. 27 849, nr. 3.

Lid 1 = Artikel 2, lid 2.

Lid 2 = Artikel 4, lid 1.

Lid 3 = Artikel 5, lid 1.

Lid 4 = Artikel 5, lid 2.

Lid 5 = Artikel 5, lid 3.

Lid 6 = Artikel 6, lid 1.

Lid 7 = Artikel 6, lid 2.

Lid 8 = Artikel 6, lid 3.

Lid 9 = Artikel 6, lid 4.

Lid 10 = Artikel 6, lid 5.

Het advies van de Raad van State wordt niet openbaar gemaakt op grond van het bepaalde in artikel 25a, derde lid, onder b, van de Wet op de Raad van State.

B. DE BEGROTINGSTOELICHTING

1. Leeswijzer

Algemeen

Hoe hoog zijn de belastingontvangsten volgend jaar? Welke beleidsdoelstellingen worden nagestreefd op gebied van de fiscaliteit, de financiële markten, de beheersing van de collectieve uitgaven? Hoe gaat de Staat om met roerende en onroerende zaken? Wat is het aandeel van de Staat in de internationale instellingen?

In de begroting IX-B wordt antwoord gegeven op deze en vele andere vragen. De begroting IX-B is opgebouwd uit acht beleidsartikelen met uiteenlopende beleidsterreinen en twee niet-beleidsartikelen (algemeen en nominaal/onvoorzien). Deze beleidsartikelen weerspiegelen bijna het gehele werkterrein van het ministerie van Financiën; voor het beheer van de staatsschuld en het kasbeleid is een aparte begroting, namelijk begroting IX-A.

De beleidsartikelen zijn:

1. Belastingen

2. Financiële markten

3. Financieringsactiviteiten publiek-private sector

4. Internationale financiële betrekkingen

5. Exportkredietverzekering en investeringsgaranties

6. Staatsloterij

7. Beheer materiële activa

8. Financieel-economisch beleid van de overheid

Alhoewel de inhoud van elk beleidsartikel verschillend is, is de opbouw die wordt gevolgd bij elk artikel gelijk. Elk beleidsartikel beoogt immers antwoord te geven op de drie W-vragen: «Wat willen we bereiken», «Wat gaan we daarvoor doen» en «Wat mag het kosten». Op deze wijze wordt de begroting zo toegankelijk mogelijk gemaakt.

Opbouw beleidsartikel

Elk beleidsartikel bevat een algemene beleidsdoelstelling die weergeeft waarnaar wordt gestreefd voor het desbetreffend beleidsterrein. Bij de algemene beleidsdoelstelling wordt een toelichting gegeven, waarin onder meer wordt ingegaan op de vraag of er sprake is van systeem- of resultaatverantwoordelijkheid. Voorts worden toekomstige acties beschreven die zullen worden ondernomen om het beleidsartikel nog meer in overeenstemming te brengen met de VBTB-uitgangspunten. Dit betreft de zogenaamde VBTB-groeiparagraaf. Zeven beleidsartikelen worden vervolgens geoperationaliseerd door het benoemen van operationele doelstellingen. In de toelichting op de operationele doelstellingen wordt beschreven hoe de operationele doelstellingen worden bereikt, door het inzetten van welke instrumenten, de uitvoering van wetten of door uitvoering van concrete activiteiten. In de toelichting wordt ook ingegaan op de vraag hoe in de toekomst kan worden vastgesteld of de doelstelling ook is bereikt. Per beleidsartikel wordt daartoe een totaaloverzicht geboden van de prestatiegegevens en geplande evaluatieonderzoeken. De vraag wat het beleid mag kosten of wat het beleid opbrengt komt aan de orde in de tabel budgettaire gevolgen van beleid, het derde onderdeel van elke beleidsartikel. Apparaatsuitgaven worden als totaal per beleidsartikel opgenomen. De programma-uitgaven worden zoveel mogelijk gekoppeld aan één of meer operationele doelstellingen, waaraan wordt bijgedragen. De budgettaire gevolgen worden vervolgens toegelicht en onderbouwd. In de verdiepingsbijlage wordt per beleidsartikel de aansluiting gepresenteerd tussen de begroting 2001 en de begroting 2002. Dit gebeurt door het zichtbaar maken van de mutaties die gedurende de tussenliggende periode zijn opgetreden. Voor beleidsartikelen 1, 2, 4, 7 en 8 wordt nog extra informatie gegeven, door uitgaven of ontvangsten nader onder te verdelen.

Als gevolg van de nieuwe artikelindeling in het kader van VBTB zijn ter wille van de vergelijkbaarheid in de tabellen bij de beleidsartikelen inzake Budgettaire gevolgen van beleid en in de Verdiepingsbijlage de cijfers voor de jaren 2000 en 2001 herrekend naar de nieuwe artikelindeling. Bij de herrekening zijn op ervaringsgegevens gebaseerde verdeelsleutels gebruikt. De herrekening is derhalve niet 100% exact. Voor de aansluiting met de oude artikelindeling wordt verwezen naar de conversietabel («was-wordt» tabel) in paragraaf 7.

Budgetflexibiliteit

De budgetflexibiliteit per beleidsartikel betreft de voorgestelde mutaties voor nieuw beleid en voorts het nog niet verplichte deel van budget voor bestaand beleid. In de beleidsartikelen 3 tot en met 5, waar de programma-verplichtingen afwijken van de uitgaven, zijn beiden opgenomen in de tabel budgettaire gevolgen en is de budgetflexibiliteit in een aparte paragraaf toegelicht. Voor de apparaatsuitgaven en voor artikelen 1, 2 en 6 tot en met 10 geldt (de fictie van) verplichtingen = kas. Een groot deel van het apparaatsbudget betreft personele uitgaven. Deze zijn naar hun aard op korte termijn weinig flexibel. Voor de materiële uitgaven geldt voor een groot deel dat deze zijn gekoppeld aan de personele uitgaven en daarmee ook moeilijk alternatief aanwendbaar zijn.

Veronderstellingen in effectbereiking, doelmatigheid en raming

Per beleidsartikel wordt in het onderdeel «toelichting op de budgettaire gevolgen van beleid» aandacht besteed aan de ramingsveronderstellingen. Met veronderstellingen in effectbereiking is wisselend omgegaan. Soms zijn deze verwerkt in de toelichting op de te bereiken doelstellingen of in een aparte subparagraaf.

Euroafronding

Alle bedragen in deze begroting luiden in duizenden of miljoenen euro's. De autorisatie vindt plaats op basis van de eurobedragen uit de begrotingsstaat. In de tabellen met budgettaire gevolgen en de verdiepingsbijlage van de afzonderlijke artikelen zijn deze bedragen in deelbedragen uitgesplitst. Conform een interdepartementale richtlijn zijn alle bedragen in de tabellen één op één naar euro's geconverteerd. Hierdoor kunnen de totaalbedragen enigszins afwijken van de som van de deelbedragen.

Bedrijfsvoeringsparagraaf

De vraag hoe de bedrijfsvoering wordt gemonitord en welke projecten op gebied van de bedrijfsvoering worden ondernomen, wordt beantwoord in de bedrijfsvoeringsparagraaf. In de financiële verantwoording over 2002 zal vervolgens hierop worden teruggeblikt.

Begroting 2002 en verder ten opzichte van voorbeeldbegroting 1999: VBTB-groeiproces

De gedachte dat de invoering van VBTB een groeiproces is, wordt geïllustreerd door de vergelijking van de voorbeeldbegroting IXB-1999 en de eerste onderhavige officiële VBTB-begroting IXB. De indeling van de beleidsartikelen is herzien en ook alle doelstellingen zijn opnieuw geformuleerd. Voorts is veel aandacht besteed aan de uitwerking van prestatiegegevens of het programmeren van beleidsevaluatieonderzoek. Dit betekent niet dat nu al het eindstation is bereikt. In de groeiparagrafen bij de beleidsartikelen wordt uiteengezet welke acties in ieder geval zullen worden ondernomen om de beleidsartikelen (nog) meer in overeenstemming te brengen met de VBTB-beginselen. In het kader van de invoering Regeling Prestatiegegevens en Evaluatieonderzoek Rijksoverheid zal tijdig voor de ontwerpbegroting 2003 de volledigheid van de monitoring van de beleidsartikelen door prestatiegegevens en evaluatieonderzoek worden doorgelicht. Tevens wordt voorzien dat als gevolg van voortschrijdend inzicht, onder andere samenhangend met voornoemde regeling en nadere inzichten over streefwaarden, nieuwe aanvullende acties kunnen worden toegevoegd aan de groeiparagrafen of opgenomen doelstellingen nader kunnen worden geconcretiseerd. De voornoemde acties die hun weerslag, waar mogelijk, zullen vinden in begroting 2003, laten onverlet dat onderhavige begroting de Staten-Generaal een goed beeld geeft wat het ministerie van Financiën in 2002 wil bereiken, wat zij daarvoor gaat doen en wat dat mag kosten.

2. BELEIDSAGENDA

2.1 Het werkterrein van het ministerie van Financiën op hoofdlijnen

Het ministerie van Financiën draagt de verantwoordelijkheid voor de voorbereiding en uitvoering van onder meer:

a. het algemeen financieel-economische en (internationale) monetaire beleid;

b. het begrotingsbeleid en doelmatig beheer van 's Rijks financiën;

c. het beheer van materiële eigendommen van het Rijk;

d. het heffen, controleren en innen van de belastingen;

e. het vormgeven van het fiscale beleid en

f. het financieringsbeleid.

Voor de toelichting op het financieringsbeleid wordt verwezen naar de IX-A begroting Nationale Schuld. Het begrotingsbeleid wordt toegelicht in de Miljoenennota, maar komt in tegenstelling tot voorgaande jaren vanwege de invoering van VBTB beknopt aan de orde in de IX-B begroting. Voor het algemeen financieel-economische beleid geldt eveneens dat een groot deel in de Miljoenennota wordt toegelicht. De financiën van decentrale overheden, waarvoor de minister van Financiën medeverantwoordelijk is, komen aan de orde in de Miljoenennota en in de begrotingen van het Gemeente- en Provinciefonds. Het beleid ter zake wordt wel kort toegelicht in de begroting IX-B.

2.2 Beleidsprioriteiten

In deze paragraaf worden de beleidsprioriteiten en de daarvoor te ondernemen activiteiten beschreven die van belang zijn om de geformuleerde beleidsdoelstellingen bij de beleidsartikelen te realiseren. Deze prioriteiten zijn over het algemeen niet gekoppeld aan de inzet of uitgave van programmagelden, omdat veel werkzaamheden van het ministerie van Financiën liggen op het gebied van ontwikkeling van regelgeving en wetten, coördinatie en uitvoering. Hiermee is met name de inzet van het apparaat gemoeid, namelijk 82% van de geraamde uitgaven voor 2002 op de IXB-begroting.

2.2.1 Fiscaliteit

Met ingang van 1 januari 2001 is een nieuw belastingstelsel, waarvan de Wet Inkomstenbelasting 2001 de kern vormt, van kracht geworden. De Verkenning belastingen premieheffing bevat als vervolg op de invoering van deze belastingherziening een analyse van de wijze waarop de structuur van het nieuwe belastingstelsel verder kan worden benut om een bijdrage te leveren aan de oplossing van maatschappelijke vraagstukken. In relatie tot de fiscaliteit zijn de volgende thema's uitgewerkt: «arbeidsmarkt en armoedeval», «inkomenspolitiek» en «grondslagverbreding- en verschuiving». In het rapport van de Studiegroep vennootschapsbelasting in internationaal perspectief dat in juni 2001 is uitgebracht staat de vraag centraal of Nederland op het gebied van de vennootschapsbelasting Europees gezien nog in de pas loopt of dat er aanleiding is tot bijsturing. De werkgroep Vergroening van het fiscale stelsel II heeft onder meer het licht laten schijnen op het invoeren van een energiebelasting voor het grootverbruik, het belasten van het parkeren en nieuw in te voeren maatregelen op het terrein van de bestelwagen, drankverpakkingen en geluidsoverlast.

In het kader van het fiscale beleids- en wetgevende programma voor 2002 zullen de activiteiten op het gebied van de directe belastingen, naast de hiervoor genoemde onderwerpen rond de Verkenning belasting- en premieheffing en de Studiegroep vennootschapsbelasting, in het teken staan van een forse beleidsinzet op het gebied van het formele fiscale recht. Ook het tweede deel van de integrale herziening van de successiewetgeving, fiscale wetgeving rond de uniformering van het loonbegrip en de afronding van diverse wijzigingen in de vennootschapsbelasting in het belang van het Nederlandse vestigingsklimaat staan centraal in het wetgevend programma. Ten slotte zal ook de verdere vervolmaking van de Belastingherziening 2001 nog de nodige aandacht vragen in 2002.

Wat betreft de verbruiksbelastingen zullen de activiteiten in 2002 op milieugebied onder andere zien op de inbedding van het groencertificatensysteem in de Wet belastingen op milieugrondslag in het kader van de liberalisering van de markt voor groene stroom. Ten aanzien van het mobiliteitsbeleid zullen de werkzaamheden in het bijzonder zijn gericht op de wetgeving inzake de kilometerheffing en de daaraan te verbinden verlaging van de indirecte belastingen zoals bijvoorbeeld de motorrijtuigenbelasting.

Met betrekking tot de BTW zal in EU-verband aandacht worden besteed aan een aantal voorstellen tot wijziging van de zogenoemde 6e BTW-richtlijn. Daarnaast zal de huidige tijdelijke regeling voor het verlaagde BTW-tarief voor arbeidsintensieve diensten worden geëvalueerd om in EU-verband te kunnen beslissen over het al dan niet voortzetten van de regeling.

Op douanegebied zal in 2002 een belangrijke rol zijn weggelegd voor de aanpassing van de Europese wetgeving aan de uitbreiding van Europa. Enerzijds zal de rol van de Europese Commissie door middel van specifieke wetgeving en maatregelen worden verduidelijkt en versterkt opdat zij ook in het grotere Europa haar verantwoordelijkheid als beheerder van de buitengrenzen kan dragen. Anderzijds zal in de Raad een besluit voor een nieuw actieprogramma tot stand moeten worden gebracht dat zal dienen als leidraad en communautair kader voor het beleid van de lidstaten voor de jaren 2002 tot 2007.

In internationale kaders zal een aantal verdragen inzake bestuurlijke bijstand tussen douane-administraties onderling en tussen de EU en derde landen tot stand worden gebracht. Tevens zal in dit kader worden gewerkt aan een wereldomvattend verdrag voor bestuurlijke bijstand dat in de loop van 2002 zal worden uit onderhandeld in het kader van de Wereld Douane Organisatie. Mede naar aanleiding van bovengenoemde ontwikkelingen zal tevens een aantal nationale wettelijke aanpassingen plaatsvinden.

Ten slotte zal in 2002 op internationaal gebied worden gewerkt aan de verdere uitbreiding van het netwerk van belastingverdragen en een actieve participatie in OESO- en EU-verband. Belangrijk onderdeel van de werkzaamheden in 2002 zal zijn de herziening van het belastingverdrag met het Verenigd Koninkrijk, de gedeeltelijke herziening van het belastingverdrag met de Verenigde Staten van Amerika en de uitdrukkelijke parlementaire goedkeuringsprocedure van het belastingverdrag met België. Voorts zal een verdere verdieping van de fiscale relatie met de Nederlandse Antillen (BRK) plaatsvinden en in OESO-verband de discussie inzake schadelijke belastingconcurrentie worden voortgezet.

2.2.2 Dienstverlening Belastingdienst

Het verbeteren van de bereikbaarheid heeft prioriteit bij de inrichting van de organisatie van de Belastingdienst. De één-loketgedachte vormt hierbij één van de uitgangspunten. Streven is dat de klant die naar de Belastingdienst belt, voor zijn gevoel in 95% van de gevallen zonder omwegen iemand aan de lijn krijgt die daadwerkelijk zijn probleem oplost. Voorts wordt voorzien dat steeds meer vragen via andere communicatiekanalen zoals email, afgehandeld zullen worden. Ten slotte wordt het gebruik van internet aangemoedigd, doordat het mogelijk wordt alle transacties (aangiften, verzoeken, bezwaren, vergunningen en betalingen) via internet te doen. De uitgaven worden zichtbaar gemaakt bij operationele doelstelling 3 van het beleidsartikel Belastingen.

2.2.3 Invoering euro

Om een soepele overgang van de Nederlandse samenleving op de euro te bevorderen worden diverse activiteiten ondernomen. Gestreefd wordt om de omschakeling begin 2002 binnen twee weken goeddeels te laten plaatsvinden. Hiervoor wordt gewerkt aan de uitwerking en uitvoering van een scenario voor een adequate distributie van euromunten en -biljetten naar bedrijfsleven en publiek, alsmede voor het uit roulatie nemen van guldenmunten en -biljetten. Guldens dienen zoveel mogelijk vóór 1-1-2002 te worden afgestort bij de banken (of anders na 28-1-2002) en banken en toonbankinstellingen dienen te worden voorzien van voldoende euromunten en -biljetten. Dit moet er toe leiden dat in de winkels vanaf 1-1-2002 zo snel mogelijk met euro's wordt betaald en alleen euro's als wisselgeld worden gegeven. Ter gewenning zullen alle Nederlandse ingezetenen van zes jaar en ouder aan het einde van 2001 op vertoon van een eerder opgestuurde afhaalcoupon een gratis eurokit kunnen afhalen met daarin van alle euromunten een exemplaar. Tevens biedt dit de mogelijkheid om de aandacht te vestigen op de bij de eurokit meegeleverde schriftelijke informatie over de euro.

2.2.4 Vormgeving toezicht

Het toezicht op de financiële markten is thans verdeeld over De Nederlandsche Bank, de Stichting Toezicht Effectenverkeer en de Pensioen- en Verzekeringskamer. De dynamische financiële markt en het voorkomen van overlap en lacunes in het toezicht alsmede toezichtsarbitrage stellen een continue aandacht voor een slagvaardig en effectief toezichtsmodel voor de financiële markt centraal. De toegenomen vervlechting van financiële instellingen en hun producten en diensten hebben het noodzakelijk gemaakt de institutionele vormgeving van het toezicht aan te passen. In juli 1999 is daartoe de Raad van Financiële Toezichthouders (RFT) opgericht als samenwerkingsverband voor de verschillende toezichthouders. Prioriteit is thans om het toezicht gelijkvormiger te maken waardoor lacunes en overlap worden voorkomen. Activiteiten hiervoor zijn een evaluatie van de RFT en implementatie van het wetsvoorstel tot introductie van een niet-sectorspecifieke toezichtsdimensie in de financiële toezichtswetgeving.

2.2.5 Publiek-private samenwerking

Begin 1999 is het Kenniscentrum PPS opgericht met als doel publiek private samenwerkingsverbanden te initiëren en stimuleren. Begonnen is met onderzoek of pps-projecten gerealiseerd konden worden in de «harde» infrastructuur. Dit heeft er onder meer toe geleid dat in juni 2001 het definitieve pps-contract met de HSL-infraprovider is getekend en naar verwachting worden ook binnen afzienbare tijd de eerste pps-contracten voor één of meer wegen getekend. In 2001 is besloten te proberen pps te verbreden naar andere sectoren en is begonnen met onder andere de groene infrastructuur en de nutssector. Voorts zal waarschijnlijk in de loop van 2001 een aanvang worden gemaakt met proefprojecten in de sectoren zorg en overheidsgebouwen. Wat betreft de rol van het kenniscentrum is ervoor gekozen het kenniscentrum niet langer alleen als adviseur te betrekken bij rijksprojecten, maar ook als adviseur van de opdrachtgevende overheid. Dit betekent dat het kenniscentrum ook kan optreden als adviseur van gemeentes, provincies en andere overheden.

2.2.6 Anticiperende aankopen

Om als Rijk versneld grond aan te kunnen kopen en tegen zo laag mogelijke kosten vastgoed beschikbaar te hebben voor het realiseren van publieke doelstellingen is het beleid gericht op het mogelijk maken van anticiperende aankopen. Het Rijk neemt hierbij een risico want de latere locatiebeslissing kan anders uitvallen. In 2002 zal aan de Tweede Kamer een beleidsbrief worden aangeboden waarin de kaders voor het programma van anticiperende aankopen worden geschetst. Daarbij zal ook worden ingegaan op de wijze waarop de Tweede Kamer wordt geïnformeerd en de verdeling van de verantwoordelijkheden voor anticiperende aankopen tussen de vakministers en de minister van Financiën. Voor de uitvoering van het anticiperend aankopen zal een interdepartementaal systeem worden opgezet. De in 2001 ingestelde Raad voor Vastgoed Rijksoverheid (RVR), gaat als een vorm van interdepartementale bestuursraad functioneren voor de vastgoedorganisaties binnen het Rijk, namelijk die van Financiën, VROM, VenW, LNV en Defensie.

2.2.7 Inrichting benzinemarkt

Een aantal jaren geleden werd geconstateerd dat de Nederlandse benzinemarkt niet goed functioneert, onder andere omdat de toetredingsmogelijkheden beperkt zijn en er niet voldoende op prijs wordt geconcurreerd. Het kabinet heeft naar aanleiding daarvan besloten maatregelen te treffen om prijsconcurrentie te bevorderen en toetredingsmogelijkheden voor nieuwkomers te stimuleren. Een daaropvolgend MDW-traject leverde een aantal aanbevelingen op, zowel ten aanzien van het voorzieningenbeleid als ten aanzien van het uitgiftebeleid, om te komen tot een herordening van de benzinemarkt. Deze aanbevelingen leidden tot grote weerstand bij de zittende partijen. Er bleken echter wel mogelijkheden aanwezig om langs een alternatief onderhandelingstraject de beoogde doelstellingen te realiseren. De Tweede Kamer heeft met het ingaan van dit traject ingestemd.

Voor wat betreft het hoofdwegennet wordt beoogd meer prijsconcurrentie en betere toetredingsmogelijkheden te realiseren langs de hierna volgende lijnen van het uitgiftebeleid.

Alle langs het hoofdwegennet door de Staat uitgegeven locaties voor benzinestations worden in een periode van 21 jaar geveild. Daarbij worden contracten voor een bepaalde duur, zijnde 15 jaar, afgesloten. Alle huidige contracten worden op minnelijke wijze beëindigd. In ruil voor een minnelijke beëindiging krijgen de zittende partijen de eerste veilingopbrengst. Om op korte termijn tot een herschikking van een deel van de markt te komen vindt inlevering plaats van 50 stations («vlaggen») door de grote maatschappijen in drie jaar. Over de wijze waarop met exploitanten wordt omgegaan, worden specifieke afspraken gemaakt. Eenieder kan in principe toetreden tot de veiling, ook de zittende partijen. Om te voorkomen dat de zittende partij voordeel zou hebben (aangezien zij de eerste veilingopbrengst ontvangt), wordt een specifieke bepaling ontworpen. Dit is de zogenaamde topdeelbepaling, die alleen in werking treedt als de zittende partij de hoogste bieder is. Ten slotte wordt de vergoeding voor het gebruik van staatsgrond op een meer marktconforme wijze vastgesteld.

Naar verwachting wordt de voorbereiding voor de uitvoering in 2001 afgerond. Het beleid zal uiteindelijk in wetgeving worden verankerd.

In het jaar 2002 is de eerste veiling voorzien. Gemiddeld zullen 10 stations per jaar worden geveild.

De nieuwe vergoedingsystematiek zal worden ingevoerd met ingang van 2002.

2.2.8 Invoering baten-lastenstelsel

Op 24 juli jl. is het rapport Eigentijds Begroten, van de beleidsgroep Begrotingsstelsel aan de Tweede Kamer gezonden. Deze beleidsgroep diende het kabinetsbesluit – uit de Miljoenennota 2001 – om op termijn integraal over te stappen op een baten-lastenstelsel nader uit te werken. Doel, het verbeteren van de besluitvorming over de doelmatigheid en de doeltreffendheid van de overheidsuitgaven, het verbeteren van de allocatie en een duurzame en eenduidige begrotingsnormering. In het rapport wordt geschetst hoe een baten-lastenstelsel bij het Rijk, waaronder zeker ook de gevolgen voor het budgetrecht van de Staten-Generaal, vormgegeven zou kunnen worden. Tegelijkertijd met de ontwerp-begrotingen ontvangt de Tweede Kamer het kabinetsstandpunt over betreffend rapport. De invoering van het baten-lastenstelsel vergt voor alle departementen een omvangrijk veranderproces, onder regie van het ministerie van Financiën. Dit najaar zal een meer diepgaande inventarisatie van de te ondernemen activiteiten en de kosten worden gemaakt. Het nieuw ontworpen begrotingsstelsel zal in de volgende kabinetsperiode worden ingevoerd. Hiervoor zal in 2002 al veel werk moeten worden verricht. Belangrijk aandachtspunt daarbij is zeker ook de samenhang (zowel inhoudelijk als capacitair) met de verdere invoering van de operatie Van beleidsbegroting tot beleidsverantwoording, die zowel op de vakdepartementen als op het ministerie van Financiën – nog de nodige inzet vergt.

2.3 De begroting op hoofdlijnen

In deze paragraaf wordt op hoofdlijnen een inzicht gegeven in de samenstelling en ontwikkeling van de uitgaven, niet-belastingontvangsten en belastingontvangsten op de IXB-begroting. Voorts wordt stilgestaan bij de belangrijkste wijzigingen (kasuitgaven en ontvangsten) die verwerkt zijn in de begroting 2002 ten opzichte van de begroting 2001.

De ontwikkeling van de uitgaven en een uitsplitsing naar een viertal categorieën, wordt in navolgende grafiek gepresenteerd.

Grafiek 2.1. Ontwikkeling uitgaven 1999–2006

De apparaatsuitgaven in grafiek 2.1 zijn voor 2002 geraamd op 2,5 mld euro. De verwachting is dat deze uitgaven zich stabiel zullen ontwikkelen in de daarop volgende jaren.

De programma-uitgaven zullen in 2002 in totaal naar verwachting 533 mln euro bedragen. Voor de periode 2003 tot 2006 wordt een daling van de programma-uitgaven verwacht. Deze daling hangt samen met incidenteel in 2002 geraamde uitgaven voor eurovoorlichting (EUR 33 mln), publiekssets euromunten (EUR 44 mln) en de uitgaven aan anticiperende aankopen (EUR 34 mln). Zie voor nadere toelichting van deze posten beleidsartikel 2 respectievelijk 7.

Grafiek 2.2. Ontwikkeling niet-belastingontvangsten 1996–2006

De ontvangsten uit heffings- en invorderingsrente in grafiek 2.2 zijn hoger geraamd vanwege een hogere rentestand, alsmede door een toename in de omvang van de voorlopige en definitieve positieve aanslagen vennootschapsbelasting. De apparaatsontvangsten dalen door overboeking van de bijdrage EU inningskosten douane naar de begroting van het ministerie van Buitenlandse Zaken. De winstuitkering DNB bedraagt in 2002 EUR 1,0 mld.

Grafiek 2.3. Ontwikkeling belastingontvangsten 1996–2002

De belastingontvangsten (na aftrek van invoerrechten) zijn voor 2002 geraamd op 109,1 mld euro. Als gevolg van de sterke stijging van de particuliere consumptie is de omzetbelasting de laatse jaren relatief sterk toegenomen, hetgeen in 2001 wordt versterkt door de belasingherziening. Tevens blijkt dat de lasten op arbeid de afgelopen jaren zijn gedaald door de lastenverlichting in de loon- en inkomstenbelasting.

Onderstaande tabellen bevatten de belangrijkste wijzigingen (kasuitgaven en niet-belastingontvangsten) die verwerkt zijn in de begroting 2002 ten opzichte van de begroting 2001. Een volledig overzicht van de mutaties is opgenomen in de verdiepingsbijlage. Overigens is een aantal mutaties al in de 1e suppletore begroting 2001 verwerkt.

In paragraaf 3.1.2.3 is de intensivering Bereikbaarheid Belastingdienst nader toegelicht. De geraamde uitgaven hebben tot doel de bereikbaarheid van de Belastingdienst te verbeteren. De verhoging van de uitvoeringskosten fiscale wetsvoorstellen is bestemd voor de uitvoering van het Belastingplan 2001, de Uitvoeringswet aanpassingskosten 2001 en de kinderkorting 12 tot 16-jarigen. De ramingsbijstelling voor anticiperende aankopen heeft betrekking op de continuering van de voorfinancieringsfaciliteit voor anticiperende aankopen en het in portefeuille houden van vastgoed (zie ook paragraaf 2.2.6). Deze mutatie is ook bij de ontvangsten verwerkt. De overige mutaties betreffen ramingsbijstellingen bij onder meer loon- en prijsbijstelling en heffings- en invorderingsrente.

De mutaties verkopen Domeinen hebben betrekking op de verkoop van door departementen overgedragen roerende en onroerende zaken, de verkoop van inbeslaggenomen zaken welke verbeurd zijn verklaard alsmede de verkoop van agrarische domeinen. De negatieve mutatie voor 2002 is het gevolg van een verlaging van de raming van de middelenafspraak met het ministerie van Defensie. De ramingsbijstelling van de afdracht staatsloterij is een gevolg van een door de Stichting Exploitatie Nederlandse Staatsloterij gerapporteerde omzetontwikkeling over 2001. De exportkredietverzekering heeft hogere ontvangsten onder meer door het bereiken van een akkoord in de Club van Parijs, waardoor uit Nigeria een groter dan verwacht bedrag aan provenu's is ontvangen. De wijziging van de raming ontvangsten muntwezen heeft betrekking op de opbrengsten van de verschrotting van munten. Mutaties van de heffings- en invorderingsrente en van de winstuitkering DNB zijn een gevolg van ramingsbijstellingen. Ten slotte is de bijdrage van de EU in de inningskosten douane overgeheveld naar de begroting van het ministerie van Buitenlandse Zaken.

3. BELEIDSARTIKELEN

3.1. Belastingen

3.1.1 Algemene beleidsdoelstelling

De hoofddoelstelling van de fiscale activiteiten op het ministerie van Financiën is:

Het zo optimaal mogelijk vorm en uitvoering geven aan de fiscale politiek van de regering.

Binnen het ministerie van Financiën is Fiscale Zaken verantwoordelijk voor het fiscale wetgevingsproces en geeft adviezen over het algemeen fiscaal- en douanebeleid. Verder vervult Fiscale Zaken een centrale rol in de bepaling van het standpunt dat Nederland inneemt over voorstellen tot belastingharmonisatie binnen de Europese Unie.

De Belastingdienst is binnen het ministerie van Financiën verantwoordelijk voor het uitvoeringsaspect van deze doelstelling. Dit betekent dat de Belastingdienst verantwoordelijk is voor de heffing, controle en inning van rijksbelastingen. Daarnaast voert de Belastingdienst ook niet-fiscale taken uit zoals de controle op invoer, doorvoer en uitvoer van goederen, de premieheffing volksverzekeringen en handhavingstaken op het terrein van economische ordening en financiële integriteit.

Vanuit zijn taak als rechtshandhavingorganisatie heeft de Belastingdienst zijn strategische doelstelling geformuleerd:

Het onderhouden en versterken van de bereidheid van belastingplichtigen tot nakoming van hun wettelijke verplichtingen (compliance).

De Belastingdienst denkt deze doelstelling te realiseren door elke belastingplichtige de aandacht te geven die hij op grond van zijn nalevinggedrag verdient. Een dienstverlenende attitude van de Belastingdienst onderhoudt of versterkt de bereidheid van de belastingplichtige tot het voldoen van zijn verplichtingen. Door een effectief toezicht en intensieve opsporing van fraude wordt non-compliance gedrag tegengegaan. Dit alles wordt ondersteund door een doelmatige bedrijfsvoering. De basisgedachte is dus, dat – gegeven de fiscale wetgeving – de opbrengsten uit rijksbelastingen worden geoptimaliseerd als de compliance van de belastingplichtigen wordt bevorderd en de non-compliance (pro-)actief wordt tegengegaan.

3.1.2 Operationele doelstellingen

3.1.2.1 Operationele doelstelling 1 Financieringsfunctie en instrumentale inzet van de belastingheffing

Het genereren van inkomsten voor de financiering van overheidsuitgaven en het bijdragen aan de realisatie van niet-fiscale doelstellingen van overheidsbeleid.

Hoofddoelstelling van de belastingheffing vormt het voortbrengen van inkomsten voor de financiering van de overheidsuitgaven. Daarnaast heeft de belastingheffing een instrumentele functie. Dit houdt in dat het fiscale instrument, in de vorm van fiscale stimuleringsregelingen (belastinguitgaven) en regulerende heffingen, kan worden ingezet voor de realisatie van niet-fiscale doelstellingen van overheidsbeleid. Deze niet-fiscale doelstellingen liggen vaak mede op het beleidsterrein van andere departementen. In bijlage 3 van de Miljoenennota wordt een overzicht gegeven van de ramingen en realisaties van het met de belastinguitgaven gemoeide budgettaire beslag. Dit zijn de prestatiegegevens inzake de budgettaire effecten(output). De prestatiegegevens inzake de maatschappelijke en economische effecten (outcome) worden vermeld in de begrotingen van de vakdepartementen, voor zover sprake is van een directe relatie tussen belastinguitgaven en in die begrotingen opgenomen beleidsartikelen. Voorts geldt uiteraard als algemeen uitgangspunt dat het fiscale beleid als geheel zal moeten voldoen aan eisen van rechtvaardigheid en doelmatigheid.

3.1.2.2 Operationele doelstelling 2 Terugkoppeling

Het tijdig signaleren en oplossen van knelpunten in de uitvoering van fiscale wetgeving.

Een belangrijke voorwaarde voor adequate fiscale wet- en regelgeving is dat mogelijke knelpunten in de uitvoering ervan tijdig worden gesignaleerd en opgelost.

Voorbereidingsfase

Fiscale wet- en regelgeving die inhoud geeft aan de algemene en specifieke doelstellingen van het fiscale beleid, kan niet zonder een adequate uitvoering. De voorgenomen fiscale wet- en regelgeving wordt in de ontwerpfase dan ook getoetst op kwaliteit en op uitvoeringsaspecten. Bij de uitvoeringstoets wordt onder meer gekeken naar de eenvoud en begrijpelijkheid van de wet- en regelgeving, alsmede naar de controleerbaarheid. Tevens moet nieuwe fiscale wet- en regelgeving zodanig worden vormgegeven dat misbruik en oneigenlijk gebruik zo veel mogelijk worden voorkomen en dat daarnaast zo min mogelijk administratieve lasten ontstaan. Uitgangspunt bij nieuwe fiscale wet- en regelgeving is dat de Belastingdienst en indien mogelijk ook maatschappelijke organisaties al in de ontwerpfase bij het wetgevingstraject worden betrokken teneinde knelpunten in de sfeer van de uitvoeringspraktijk zoveel mogelijk voor te zijn. Een voorbeeld van overleg met de werknemers- en ondernemingsorganisaties is het permanent overlegplatform vermindering administratieve lasten bedrijfsleven (Commissie Van Lunteren) dat zich richt op een beperking van administratieve lasten voor bedrijven en burgers.

Uitvoeringsfase

Ondanks overleg met de Belastingdienst en die sectoren uit de maatschappij die met de nieuwe fiscale wet- en regelgeving van doen krijgen, kunnen na de invoering van fiscale regelgeving toch onvoorziene knelpunten opkomen.

Het signaleren van dergelijke knelpunten vormt voor een deel een spontaan proces, waarbij in de praktijk geconstateerde knelpunten met betrekking tot de vormgeving van de regelgeving – doorgaans via zogenoemde kennisgroepen van de Belastingdienst – worden gemeld aan de voor de desbetreffende regelgeving verantwoordelijke beleidsdirecties van het ministerie. Voor grote projecten wordt het signaleren van knelpunten vaak meer geformaliseerd. Een recent voorbeeld daarvan is de instelling van de Commissie voor de invoerings- en uitvoeringsaspecten van de belastingherziening 2001 (Commissie Thunnissen-De Waard). Voor de signalering van knelpunten anders dan voor grote projecten is geen vast stramien voorzien. Uit een oogpunt van stroomlijning en verbetering zal het signaleringsproces nader worden ingevuld en vormgegeven.

De bestaande fiscale regelgeving wordt periodiek getoetst op de waarborging van kwaliteitskenmerken. Dit vindt plaats door middel van wetsevaluaties en signaaltoetsen.

De regelmatige evaluatie van nieuwe en onlangs gewijzigde wetten en belangrijke onderdelen daarvan heeft tot doel het parlement inzicht te geven in de vraag of beoogde effecten en doelen van de wetgeving (nog steeds) worden gerealiseerd. Daarnaast wordt inzicht gegeven in de uitvoeringsaspecten, te weten de rechtstoepassing, de uitvoeringsprocessen en -organisatie alsmede de financiële gevolgen. Voor zover evaluaties aanleiding geven tot wijziging van de wet- en regelgeving zullen voorstellen tot wijziging worden opgesteld. Wetsevaluaties vloeien enerzijds voort uit een specifieke wettelijke evaluatieverplichting of een toezegging aan het parlement. Evaluaties van de eerste categorie zijn de Evaluatie Vermogensrendementsheffing en de Evaluatie Belastingherziening 2001 die in 2003, respectievelijk 2005 zullen plaatsvinden. De Evaluatie Wet BTW op beleggingsgoud en de Evaluatie Aandelenoptieregeling die in 2002, respectievelijk 2004 zullen plaatsvinden vloeien rechtstreeks voort uit een toezegging aan het parlement.

Anderzijds worden evaluaties van wet- en regelgeving uitgevoerd naar aanleiding van signalen (vooraf of achteraf) over knelpunten uit de eigen uitvoeringsorganisatie. Er wordt naar gestreefd om te komen tot een periodieke toetsing van het uitvoeringstraject op de wenselijkheid van evaluatie. De insteek is derhalve te komen tot een zodanige programmering van evaluatieonderzoeken, dat de risico's in het uitvoeringstraject daarmee voldoende worden afgedekt.

3.1.2.3 Operationele doelstelling 3 Dienstverlening

De dienstverlening van de Belastingdienst is er op gericht het voor de belastingplichtigen zo gemakkelijk en transparant mogelijk te maken om aan hun fiscale verplichtingen te voldoen. De dienstverlening kenmerkt zich door bereikbaarheid, snelheid en klantgerichtheid.

Bij de dienstverlening van de Belastingdienst kan worden gedacht aan voorlichting en informatieverstrekking, maar bijvoorbeeld ook aan het mogelijk maken van elektronische aangiften en van een snelle teruggaaf van te veel betaalde of te veel ingehouden belasting. Dienstverlening levert daarmee een bijdrage aan de compliancedoelstelling van de Belastingdienst. Hierna worden enkele speerpunten op dit gebied voor de komende periode weergegeven.

Eén-loketgedachte

Communicatie met de Belastingdienst is op een aantal manieren mogelijk. Voor eenvoudige vragen en het zoeken van informatie kan 24 uur per dag de website van de Belastingdienst worden geraadpleegd. Voor complexere vragen is er de mogelijkheid tot telefonisch contact. Daarnaast voorzien de klantendiensten in het persoonlijke contact. Bereikbaarheid voor de klant vormt het uitgangspunt. Het streven is één loket per communicatiekanaal. Voor de balie en het internet is dit bijna gerealiseerd. Dit betekent voor belastingplichtigen dat zij met hun vragen op terrein van particulieren, ondernemingen en douane aan één balie terechtkunnen. Ook voor internet geldt één adres (www.belastingdienst.nl). De inrichting van één landelijk telefonisch toegangsnummer wordt in 2003 voltooid. Het streven hierbij is dat de klant die naar de Belastingdienst belt, beleeft dat hij in 95% van de gevallen zonder omwegen iemand aan de lijn krijgt die daadwerkelijk zijn probleem oplost.

Verbeteren van de telefonische dienstverlening

De belastingplichtige kan zich tot de Belastingdienst wenden via het communicatiekanaal dat hem het beste uitkomt. Steeds meer belastingplichtigen zullen voor de beantwoording van hun vragen gebruik maken van internet of e-mail. Door het aanbieden van deze «dienstverlening op afstand», hebben belastingplichtigen minder behoefte aan baliefaciliteiten. Om die reden worden op termijn alleen nog in grote steden balies beschikbaar gesteld. Het gebruik van internet en e-mail leidt niet tot een vermindering van het telefoonverkeer. Integendeel ook hier wordt een aanzienlijke groei verwacht.

Deze groei kent twee oorzaken. Ten eerste wordt door de invoering van het nieuwe belastingstelsel een permanente groei voorzien in het aantal belastingplichtigen en daarom in het aantal klantcontacten. Ten tweede is het een maatschappelijke tendens dat de burgers de weg naar de overheid, en dus ook de Belastingdienst, gemakkelijker weten te vinden. Daarom is uitbreiding van de Belastingtelefoon en telefonische dienstverlening noodzakelijk. Deze conclusie wordt onderstreept door de Fiscale Monitor 2000, waaruit naar voren kwam dat de belastingtelefoon de voorgaande vier jaar matig functioneerde. Op den duur zullen telefonische vragen van belastingplichtigen waar mogelijk zonder menselijke tussenkomst worden afgehandeld.

Uitbreiding e-mail- en internetfunctie

De Belastingdienst wil e-mail en internet uitbouwen tot volwaardige communicatiekanalen. De mogelijkheden om via e-mail met de Belastingdienst te communiceren worden uitgebreid. Ook de afhandelingstijd van het e-mail verkeer zal worden verkort. Doel hierbij is dat de Belastingdienst binnen twee jaar in 80% van de gevallen reageert binnen twee keer 24 uur (inhoudelijk) en in de andere gevallen binnen vijf keer 24 uur. De Douane reageert binnen 30 minuten daar waar de e-mail het huidige faxverkeer vervangt.

Daarnaast wordt het gebruik van informatiediensten via het internet verder gestimuleerd. Om deze vorm van dienstverlening op niveau te houden en uit te breiden, wordt de website van de Belastingdienst zowel inhoudelijk als communicatief verbeterd. Het informatieaanbod op de website wordt zodanig uitgebreid dat de belastingplichtige het antwoord op zijn vraag zelf kan vinden als deze niet al te specialistisch is. Van de belastingplichtigen met een internetaansluiting gebruikt in 2003 75% de website voor het zelf beantwoorden van niet-persoonsgebonden vragen. Hierbij wordt in 80% van de gevallen het antwoord gevonden.

De Belastingdienst streeft ernaar waar mogelijk zichtbaar te maken over welke informatie hij beschikt. Er worden voorzieningen ontwikkeld waarmee het voor de belastingplichtigen mogelijk wordt zelf toegang te krijgen tot gegevens en informatie van de Belastingdienst. De belastingplichtige krijgt elektronisch toegang tot zijn dossier met uitzondering van gegevens relevant voor de te kiezen behandelingsstrategie.

Het wordt mogelijk alle transacties (aangiften, verzoeken, bezwaren, vergunningen en betalingen) via internet te doen. De belastingplichtige krijgt daarbij de zekerheid dat dit op een veilige en juridisch juiste wijze gebeurt.

Wat kost het?

Om de hiervoor genoemde activiteiten te realiseren is extra personeel en zijn extra investeringen noodzakelijk. In 2001 wordt een uitbreiding voorzien van 100 fte. In 2002 zal door extra vragen vanwege de belastingherziening het aantal contacten, en daardoor het aantal benodigde fte tijdelijk toenemen tot 335. Vanaf 2003 wordt een structurele uitbreiding voorzien van 195 fte. Naast deze uitbreiding wordt geïnvesteerd in het verbeteren van de technische infrastructuur (telefooncentrales). In onderstaand overzicht zijn de extra uitgaven voor dienstverlening weergegeven.

Kerncijfers dienstverlening

De hiervoor genoemde activiteiten moeten leiden tot een betere en snellere dienstverlening. De kerncijfers dienstverlening schetsen een beeld van de prestaties van de Belastingdienst op dit terrein. De zes kerncijfers (zie tabel 2) zijn geïndexeerd, waarbij 1995 het basisjaar vormt. De index dienstverlening is opgebouwd uit het gewogen gemiddelde van de zes kerncijfers. De index dienstverlening stijgt in 2001 en 2002 met circa 1%.

Onderstaande figuur geeft een overzicht van de onderliggende kerncijfers voor dienstverlening.

Figuur 1: Kerncijfers dienstverlening1

Vooral de hiervoor omschreven doelstellingen voor e-mail en internetdiensten moeten in 2002 leiden tot een verbetering van de kerncijfers ervaren snelheid en bereikbaarheid. Door investeringen in de telefonische dienstverlening zal het kerncijfer % afgehandelde telefoongesprekken zich herstellen. Duidelijke correspondentie moet ertoe leiden dat de beleving van het nakomen van afspraken bij belastingplichtigen weer op het oude niveau komt en blijft.

Onderstaande tabel geeft een overzicht van het verloop van de kerncijfers vanaf 1995.

3.1.2.4 Operationele doelstelling 4 Intensief toezicht en opsporing (ITO)

Het toezicht van de Belastingdienst is er op gericht op een zo doelmatig mogelijke wijze burgers en ondernemers aan hun fiscale verplichtingen te laten voldoen.

De toezichts- en opsporingsfunctie van de belastingdienst zijn gericht op de feitelijke handhaving van de belastingwetgeving volgens het rechtsgelijkheidsbeginsel. Daarbij worden drie speerpunten onderscheiden:

a. Het zo veel mogelijk werken in de actualiteit

b. Een zo effectief en doelgericht mogelijk toezicht

c. Een intensieve en effectieve strafrechtelijke fraudebestrijding

Ad a. Het zo veel mogelijk werken in de actualiteit

Het toezicht richt zich erop alle fiscaal relevante feiten tijdig en op de juiste wijze in de behandeling te betrekken. Het risico van non-compliance wordt beperkt wanneer het toezicht zoveel mogelijk aansluit bij het moment waarop deze fiscale feiten zich voordoen. Toezicht vindt dus steeds meer in de actualiteit plaats. Het werken in de actualiteit wordt onder meer bevorderd door een geautomatiseerde ondersteuning van het toezichtproces. Door een goede risicoselectie kan een groot deel van de aangiften geautomatiseerd en daarmee snel worden afgedaan. Daarnaast wordt het klantbehandelingsproces steeds meer pro-actief van karakter. Er wordt nadrukkelijker aandacht besteed aan de voorlopige aangifte, aan het maken van afspraken vooraf en aan het verzamelen van informatie over de financiële situatie van belastingplichtigen. Naar aanleiding van de Evaluatie proces oninbaarlijden is besloten om de bestuurlijke aandacht voor het proces van oninbaarlijden te intensiveren, onder meer door het hanteren van meer toegespitste doelstellingen en prestatie-indicatoren in de planning- en controlcyclus. Het verbeteren van het zicht op de registratie van aanslagen die 9 jaar na het belastingjaar nog openstaan en op de redenen en achtergronden van oninbaarheid, zal in samenhang met de afgesproken ontwikkelactiviteiten voor het proces van de invordering geschieden. Uiteindelijk moet het werken in de actualiteit onder meer leiden tot een optimalisatie van de kasstromen. Het «pay as you earn»-principe houdt in dat belastingheffing, toezicht en inning zo goed mogelijk aansluiten bij het moment waarop het geld wordt verdiend.

Ad b. Een zo doelmatig mogelijk toezicht

Het uitoefenen van toezicht vindt plaats vanuit het zicht op de klant, het zicht op de doelgroep en het zicht op specifieke risico's. Binnen de kaders van rechtsgelijkheid en rechtszekerheid vormen de specifieke situatie van de belastingplichtige en het daarmee verbonden fiscale belang en financiële risico de basis voor de behandelaanpak. Door de aandacht, via weging en selectie, vooral te richten op de meest risicovolle posten wordt de effectiviteit vergroot. De selectie vindt steeds meer geautomatiseerd plaats aan de hand van vooraf vastgestelde criteria, zoals het correctiepotentieel1, het fiscaal en financieel belang, de aandachtscategorie, maar ook de uitstraling en de beeldvorming (bijvoorbeeld brancheacties). Onderdeel hiervan is ook het bepalen van een minimum aandachtsniveau; een percentage of aantal posten uit een doelgroep dat ten minste behandeld moet worden om invulling te geven aan preventie. Ook evenwichtige aandacht over de middelen is een onderdeel van de afweging.

Als de selectiecriteria zijn vastgesteld, dan worden de binnengekomen aangiften «gewogen». De weging leidt in essentie tot de conclusie «automatisch afdoen» (via het massaal proces; zie paragraaf 3.1.2.5) of tot de conclusie «aanbieden aan de lokale eenheid voor het toezichtsproces». Elk signaal dat wordt doorgestuurd naar een lokale eenheid wordt voorzien van een aanbevolen behandelprogramma als hulpmiddel voor de behandelaar.

De kwaliteit van de toepassing van wet- en regelgeving bij de belangrijkste middelen (IB/LB, OB, Vpb en accijnzen) wordt jaarlijks gemeten door middel van de Fiscale kwaliteitsindex (FIX).Het indexcijfer steeg van 100 in 1999 naar 102 in 2000. Uit het onderzoek kwam naar voren dat blijvende aandacht voor de verslaglegging van de fiscaal-technische besluiten geboden is. Besloten is dit onderwerp in de planning- en controlcyclus op te nemen. In aanvulling op de bestuurlijke informatie en de lokaal getroffen maatregelen, vinden periodieke landelijke onderzoeken plaats naar de kwaliteit van de toepassing van wet- en regelgeving voor de overige (130) middelen (o.a. dividendbelasting, motorrijtuigenbelasting en belastingen op milieugrondslag).

Ad c. Een intensieve en effectieve strafrechtelijke fraudebestrijding

De opsporingsactiviteiten, die binnen de Belastingdienst door de FIOD/ECD worden uitgevoerd, vormen het sluitstuk van het toezicht. Tegen belastingplichtigen die de meest vergaande vorm van non-compliance – fraude – vertonen, wordt repressief opgetreden. Repressief optreden corrigeert allereerst het non-compliance gedrag, maar werkt tevens preventief ter bevordering van compliance in het algemeen.

In de fraudebestrijding worden steeds meer op een gestructureerde wijze (fraude)thema's en fraudemethodieken in beeld gebracht. Aan de hand hiervan worden door de FIOD/ECD fraudeprofielen ontwikkeld en worden risico's tijdig gesignaleerd. Deze kennis wordt weer gebruikt in de controleprogramma's.

Daarnaast is het evaluatieonderzoek Inzicht in de opsporing en vervolging van fraude gepland dat begin 2002 zal worden afgerond. Dit om het inzicht in de fiscale resultaten en bestuurlijke boeten van de afdoening van aangiften (die zijn onderzocht in opsporingsonderzoeken en niet hebben geleid tot een dagvaarding) en in de invorderingsresulaten van opgelegde belastingaanslagen in het strafrechtelijke traject te vergroten.

Kerncijfers Intensief Toezicht en Opsporing

Hieronder worden de resultaten van het primair proces intensief toezicht en opsporing toegelicht.

Het onderstaande figuur geeft inzicht in de ontwikkeling van de inspanningen en effecten op het gebied van toezicht en opsporing in de periode 1995–2002. Het basisjaar (1995) heeft de indexwaarde 100.

Figuur 2: Toezicht en opsporing

Uitgesplitst naar jaar is de ontwikkeling als volgt:

* In 2000 is het opgespoord bedrag vervangen door het aantal processen-verbaal. Dit cijfer wordt minder beïnvloed door incidentele factoren. De reeks (en de index) zijn voor de vergelijkbaarheid met terugwerkende kracht herrekend.

** Vanaf 1999 inclusief controles met de containerscanners.

Hieronder worden de majeure wijzigingen in 2002 ten opzichte van 2000 toegelicht. De totaalindex loopt op van 104 in 2000 naar 107 in 2002. Het kerncijfer invordering loopt terug. Stijgingen doen zich vooral voor bij het aantal correcties IH en bij de resultaten van de Douane.

Het kerncijfer voor de invordering vertoont een dalende lijn. Dit betekent dat een groter deel van de aanslagen later wordt geïnd. Deze ontwikkeling doet zich vooral voor bij de vennootschapsbelasting. Een belangrijke rol speelt het uitstel van betaling dat verleend wordt indien een bezwaarschrift wordt ingediend. Voor de inkomensheffing wordt er rekening mee gehouden dat – naast de groei van het aantal aangiften – ook de wijziging in de belastingwetgeving in de aanloopfase aanleiding kan geven tot een hoger aantal correcties. Verwacht wordt dat dit laatste effect na gewenning wegebt. Voor de Douane zijn in 2000 maatregelen getroffen om het toezicht te verbeteren. De effecten daarvan worden zichtbaar in de resultaten van de daaropvolgende jaren.

3.1.2.5 Operationele doelstelling 5 Massale (bedrijfs)processen

De massale processen ondersteunen de dienstverlening en de toezichts- en opsporingsfunctie van de Belastingdienst door het snel afwikkelen van gegevens- en documentstromen.

Bij massale processen gaat het vooral om snelheid (doorlooptijden), continuïteit en kostenefficiëntie. Dat betekent onder meer dat alle binnenkomende informatie op een efficiënte wijze moet worden verwerkt. Dit gebeurt door de informatie met minimale menselijke inzet digitaal beschikbaar te maken. Vervolgens wordt deze informatie toegevoegd aan de gegevenshuishouding van de Belastingdienst. Deze gegevenshuishouding moet logisch worden ingericht. De volgende processtappen in de heffing en invordering moeten immers optimaal gebruik kunnen maken van de gegevenshuishouding.

De volgende processtap na de invoering van aangiftegegevens is het geautomatiseerd toetsen van de aangiftegegevens. De renseigneringsinformatie uit de gegevenshuishouding speelt daarbij een belangrijke rol. Voor een deel van de aangiftes is het niet nodig dat er nog medewerkers naar kijken. Geautomatiseerde selectie leidt hier tot geautomatiseerde afhandeling van aangiftes. Ook het opmaken van aanslagen en verwerken van uitgaande berichten wordt tot de massale processen gerekend en gebeurt geautomatiseerd.

Grofweg worden alle processen in de organisatie waarin substantiële informatiestromen verwerkt worden, behalve daar waar fiscale kennis nodig is om het nodige te doen met de informatiestroom, tot de massale processen gerekend. Door een efficiënte verwerking en selectie van informatie in de massale processen ontstaat meer ruimte voor gericht toezicht en een goede dienstverlening. De massale processen leveren een belangrijke bijdrage aan de operationele doelstellingen dienstverlening en intensief toezicht en opsporing. In het algemeen kan gesteld worden dat de massale processen de snelheid en de doelmatigheid van het gehele primaire proces van de Belastingdienst verhogen.

Betaald rijden/spitsvignet

De minister van Verkeer en Waterstaat heeft onderzoek laten verrichten naar de technische haalbaarheid van een versnelde invoering van kilometerheffing in 2006. Naar aanleiding van dit onderzoek wordt bezien hoe een kilometerheffing vorm gegeven kan worden en wat de rol van de Belastingdienst hierbij is. Van de invoering van het spitstarief wordt afgezien. De voorbereidingen voor het uitvoeren van het spitstarief en het betaalstrooktarief door de Belastingdienst zijn dan ook gestaakt. Voor de uitvoering van het betaalstrooktarief zal door het ministerie van Verkeer en Waterstaat een separaat systeem worden ontwikkeld.

Kerncijfers massale (bedrijfs)processen

Hieronder wordt een beeld geschetst van de prestaties van de Belastingdienst op het gebied van de (massale) bedrijfsprocessen. Het geïndexeerd kengetal voor bedrijfsprocessen daalt in 2001 ten opzichte van 2000 van 110 naar 108, met name als gevolg van een dalende volumeproductiviteit en een daling van het tempo kasstroom. In 2002 blijft het kengetal gelijk (zie figuur 4 verderop). Onderstaande tabel laat de geïndexeerde ontwikkeling zien vanaf 1995.

Het kengetal is opgebouwd uit vier kerncijfers, te weten de volumeproductiviteit (inclusief en exclusief mutaties1), de arbeidsproductiviteit en het tempo kasstroom. In de onderstaande figuur worden deze aspecten grafisch weergegeven. De bijbehorende tabel geeft de ontwikkeling van de aspecten vanaf 1995 weer.

Figuur 3: Bedrijfsprocessen

De arbeidsproductiviteit geeft de relatie weer tussen het productievolume en de personele formatie van de Belastingdienst. Het productievolume omvat onder meer de voorlopige en definitieve aanslagen, naheffingsaanslagen en dwangbevelen. Door een verdergaande automatisering stijgt de arbeidsproductiviteit per medewerker.

In het aspect volumeproductiviteit wordt gemeten hoe het productievolume en de apparaatsuitgaven zich tot elkaar verhouden. De apparaatsuitgaven van de Belastingdienst zijn in de afgelopen jaren harder gestegen dan het productievolume, met name door extra investeringen ten behoeve van verdere intensivering van de fraudebestrijding en een verdere verbetering van de dienstverlening aan belastingplichtigen. De resultaten van deze investeringen worden echter niet meegeteld binnen de definitie van productievolume. Hierdoor nemen de kosten per eenheid product toe, hetgeen zich vertaalt in een lagere volumeproductiviteit.

Het productievolume omvat onder meer de voorlopige en definitieve aanslagen, naheffingsaanslagen en dwangbevelen. In de afgelopen jaren hebben een sterke stijging van het aantal (volgende) voorlopige aanslagen en de invoering van de voorlopige teruggaaf geleid tot een sterke stijging van het productievolume. Voor de jaren 2001 en 2002 wordt een stijging verwacht die meer rechtevenredig is met de groei van het aantal belastingplichtigen.

3.1.2.6 Samenvatting prestatiegegevens

Onderstaand figuur geeft het verloop weer van de verschillende kengetallen. De cijfers zijn geïndexeerd, waarbij 1995 het basisjaar is. De verwachtingen voor 2001 en 2002 zijn eveneens meegenomen in de grafiek.

Figuur 4: Strategische kengetallen

Uit de grafiek blijkt dat de strategische kengetallen ten opzichte van het basisjaar 1995 zijn gestegen. In 2001 en 2002 zullen de kengetallen dienstverlening en toezicht en opsporing verder stijgen. De stijging van het kengetal dienstverlening is vooral het gevolg van het beleid om de snelheid, bereikbaarheid en afhandeling van telefoongesprekken te verbeteren. Het kengetal toezicht en opsporing stijgt door een hoger aantal definitieve aanslagen en zodoende een hoger aantal correcties. Een tweede oorzaak van de stijging ligt in de extra investeringen in de Douane waardoor het aantal fysieke en administratieve controles toeneemt.

Investeringen in dienstverlening en toezicht komen echter niet tot uitdrukking in een hogere productie. De volumeproductiviteit (en zodoende het kengetal bedrijfsprocessen) zal daarom licht dalen. Een nadere onderbouwing van de ontwikkeling van de drie strategische kengetallen wordt in de paragrafen 3.1.2.3 t/m 3.1.2.5 gegeven.

3.1.3 Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting op budgettaire gevolgen van beleid

De programma-uitgaven onder doelstelling 4 omvatten vooral waarderingskosten op grond van de Wet Waardering Onroerende Zaken (WOZ) en daarnaast vergoeding proceskosten en garantie procesrisico's.

De WOZ geeft algemene regels voor de waardering van onroerende zaken ten behoeve van verschillende belastingen. De kosten van de waardering van het onroerende goed door de gemeenten worden deels gedragen door de gemeenten zelf en deels door de waterschappen en de Belastingdienst. Voor 2002 is het aandeel van de Belastingdienst eenmalig verhoogd naar 44%. Vanaf 2003 wordt het aandeel van de Belastingdienst in de uitvoeringskosten van de wet WOZ structureel verhoogd naar 40% (was 30%). Uitgaande van 8 miljoen objecten en rekening houdend met een normbedrag van EUR 13 per object zal de bijdrage van de Belastingdienst aan de gemeenten in 2003 EUR 42 mln bedragen. In de periode daarna zal de bijdrage van de Belastingdienst licht toenemen door een stijgend normbedrag per object.

De uitgaven voor heffing- en invorderingsrente betreffen de rentebetalingen aan belastingplichtigen bij belastingteruggaven of -vermindering.

De apparaatsuitgaven van de Belastingdienst blijven de komende jaren op een vrijwel gelijk niveau. Binnen het artikel zullen de nodige mutaties plaatsvinden. Het beleid van de Belastingdienst is gericht op het versterken van de rechtshandhaving, het verhogen van de kwaliteit van de dienstverlening en het vergroten van de doelmatigheid. De intensiveringen op deze terreinen leiden tot aanvullende innovatieve investeringen. Daarnaast gaat de Belastingdienst zijn dienstverlening verbeteren (zie paragraaf 3.1.2.3).

De overige programma-uitgaven en -ontvangsten in 2000 houden verband met de integratie van de Dienst Omroepbijdragen binnen de Belastingdienst.

De belastingontvangsten in de tabel budgettaire gevolgen zijn netto-ontvangsten, na aftrek van invoerrechten en afdracht van omzetbelasting aan de EU, die niet op IX-B worden verantwoord, en na aftrek van de ontvangsten die ten behoeve van het gemeentefonds en provinciefonds worden afgezonderd op basis van de Financiële-verhoudingswet (Fvw). De belastingontvangsten in de tabellen 1 en 2 van deze verdiepingsbijlage zijn na aftrek van invoerrechten, maar vóór aftrek van de afdracht van omzetbelasting aan de EU en vóór de afzondering ten behoeve van het gemeente- en provinciefonds.

In onderstaande tabel wordt dit toegelicht.

De nadere toelichting op de belastingontvangsten staat inclusief de uitsplitsing naar de diverse belastingmiddelen in de verdiepingsbijlage.

De programma-ontvangsten onder doelstelling 4 betreffen opbrengsten uit administratieve boeten en schikkingen en doorberekende kosten vervolging. Met ingang van 2002 is de EU-bijdrage in de inningskosten douane naar de begroting van het ministerie van Buitenlandse Zaken overgeheveld.

De ontvangen heffing- en invorderingsrente betreffen de aan de belastingplichtigen in rekening gebrachte rente bij betaling na afloop van de betalingstermijn en bij aanslagen die worden opgelegd na afloop van het jaar waarop de aanslag betrekking heeft.

De apparaatsontvangsten hebben betrekking op uitkeringen ingevolge de AAW, ouderbijdragen, kinderopvang, subsidies en diverse andere aan de bedrijfsvoering gerelateerde ontvangsten. De raming in 2002 is lager dan voorgaande jaren, omdat naar verwachting de kosten voor ziekteverzuim met ingang van 2002 geheel voor rekening van de werkgever komen.

Mede als gevolg van de invoering van het Belastingplan 2001 zal het aantal belastingplichtigen in de komende jaren toenemen. In onderstaande tabel is deze groei te zien.

3.2. Financiële Markten

3.2.1 Algemene beleidsdoelstelling

Het bijdragen aan condities voor goed functionerende en internationaal concurrerende financiële markten.

De dynamiek in de financiële sector vergt een alerte houding van de overheid. Primaire drijfveer van het overheidsbeleid is het bevorderen van goed functionerende en internationaal concurrerende financiële markten en van het vertrouwen in het financiële stelsel. Kernelementen zijn het bevorderen van de stabiliteit van het financiële stelsel en van financiële instellingen, goede werking van effectenmarkten, marktwerking, goed gedrag van financiële marktpartijen ten opzichte van de consument, een adequate muntcirculatie, een soepel betalingsverkeer en integriteit van het financiële systeem.

3.2.2 Operationele doelstellingen

3.2.2.1 Operationele doelstelling 1 Vormgeving toezicht op de financiële sector

Het creëren van een slagvaardige en effectieve institutionele vormgeving van het toezicht op de financiële markten.

De dynamische financiële markt en het beleidsuitgangspunt tot het voorkomen van overlap en lacunes in het toezicht alsmede toezichtsarbitrage stellen een continue aandacht voor een slagvaardig en effectief toezichtsmodel voor de financiële markt centraal. Relevante beoordelingscriteria voor het functioneren van het toezichtmodel zijn: slagkracht, effectiviteit en de invloed van het toezicht op het gelijke speelveld en de concurrentiekracht van de financiële sector.

De toegenomen vervlechting van financiële instellingen en hun producten en diensten hebben het noodzakelijk gemaakt de institutionele vormgeving van het toezicht aan te passen. Op 7 juli 1999 is de Raad van Financiële Toezichthouders (RFT) ingesteld. De RFT houdt zich bezig met toezichtsaspecten op niet-sectorspecifiek terrein. Het daarbij voorkomen van lacunes en overlap vormt een centraal staand belang. In 2002 zal het functioneren en het werk van de RFT worden geëvalueerd mede aan de hand van de bovengenoemde beoordelingscriteria voor het functioneren van het toezichtmodel.

De belangrijkste activiteiten voor 2002 zijn onderstaand weergegeven:

• Verwerken van de kaderwet Zelfstandige Bestuursorganen (ZBO) in de institutionele vormgeving van het toezicht, inclusief de evaluatie van de financiële ZBO's.

• Implementatie van het wetsvoorstel tot introductie van een niet-sectorspecifieke toezichtsdimensie in de financiële toezichtswetgeving.

• De evaluatie van het functioneren en van de werkwijze van de RFT.

De jaarlijkse monitoring van de beleidsdoelstelling zal plaatsvinden door middel van regulier overleg met de financiële toezichthouders en het Jaarverslag van de RFT. De evaluatie van de beleidsdoelstelling zal worden gekoppeld aan de evaluatie van de RFT in 2002.

3.2.2.2 Operationele doelstelling 2 Goed functionerende markt voor financiële diensten

Het realiseren van randvoorwaarden voor een goed functionerende markt voor financiële diensten en het bevorderen van een goede positie van de consument door middel van het stellen van eisen aan het gedrag van financiële instellingen en andere marktpartijen.

De focus is de relatie tussen financiële marktpartijen onderling en de relatie van deze partijen met de consument. Belangrijk uitgangspunt is dat marktpartijen daarbij echter ook een eigen verantwoordelijkheid hebben. Via publieke en private instrumenten wordt het functioneren van de financiële markt bevorderd, ook op het raakvlak van de collectieve sector met de financiële markten. Onderstaand volgen enkele belangrijke aandachtsgebieden.

Markttransparantie en marktwerking

• Met het oog op het bevorderen van een efficiënt en veilig betalingsverkeer in Nederland worden op meerdere terreinen beleidsimpulsen gegeven. Het gaat daarbij onder meer om de verwerkingsduur van overboekingen en de transparantie van kosten van overboekingen, de toegang tot betaalrekeningen, de efficiëntie en de marktwerking op de betaalmarkt, de mobiliteit van consumenten en het grensoverschrijdend betalingsverkeer. Deze beleidsimpulsen zijn in de Tweede Kamernota Betalingsverkeer (Kamerstukken II, 2000–2001, 27 863, nr. 1) verwoord en zullen in belangrijke mate reeds in 2002 leiden tot een efficiënter en sneller betalingsverkeer. De betrokkenheid van de overheid verschilt daarbij per maatregel. Dit kan in aflopende mate van betrokkenheid een leidende, stimulerende of faciliterende rol zijn. Tegen deze achtergrond is verder een opdracht verstrekt aan De Nederlandsche Bank om een onderzoek te doen naar de tariefstructuren en de infrastructuur in het betalingsverkeer.

• Het bevorderen van een goede positie van de consument op de financiële markten door onder andere verbetering van de informatieverstrekking aan cliënten over financiële producten voortvloeiend uit de nota «Informatieverstrekking aan de consument van financiële diensten» en vergroting van de zichtbaarheid van de toezichthouders. Het gaat hierbij onder meer om het vormgeven van het kernpuntendocument, waarmee de consument van een (complex) financiële product over de belangrijkste kenmerken van dat product wordt geïnformeerd. Belangrijk speerpunt daarbij is ook de bewustwording en ontwikkeling van de consument en bekendheid met de relevante financiële instituties.

Bemiddeling in financiële diensten

• Het sectoroverstijgend en distributieconsistent vormgeven van een kader voor bemiddeling in financiële diensten. Onder andere aan de hand van de reacties op de consultatienota «Bemiddeling in financiële diensten» zullen rond de jaarwisseling aan de Tweede Kamer concrete beleidsvoornemens worden voorgelegd. Hierbij zal tevens een wisselwerking plaats vinden met de in Brussel lopende onderhandelingen over een richtlijn assurantietussenpersonen.

• Op basis van de uitkomsten van het onderzoek naar marktwerking en concurrentie in het assurantietussenpersonenkanaal en naar de effecten van de afschaffing van het begunstigingsverbod op de gehele verzekeringsmarkt wordt bezien of het inwerkingtredingsbesluit van wetsvoorstel Wet assurantiebemiddelingsbedrijf (Wabb II), voor zo ver het de beloningsregels betreft, per voorhangprocedure aan de Tweede Kamer zal worden voorgelegd ten behoeve van invoering per 1 januari 2002.

Consumentenbescherming

• Voortvloeiend uit het rapport «Opvangregeling Schadeverzekeringen» van het Verbond van Verzekeraars en de Pensioen- en Verzekeringskamer worden de mogelijkheden van vangnetconstructies als garantieregelingen voor schadeverzekeringen uitgewerkt.

• Verbeteren van de informatieverstrekking aan de consument en aanscherpen van het toezicht, door stroomlijning van de Wet consumentenkrediet (Wck) met de overige financiële regelgeving. Hiertoe is de Wck overgeheveld van het ministerie van Economische Zaken naar het ministerie van Financiën en is de uitvoering van het toezicht aan De Nederlandsche Bank gedelegeerd.

De jaarlijkse monitoring zal plaatsvinden op basis van de prestatie-indicatoren (zie tabel met prestatie-indicatoren) en rapportages van de klachteninstituten voor financiële diensten. De evaluatie van de hele beleidsdoelstelling zal zich richten op markttransparantie en de bewustwording van de consument. Daartoe wordt deze evaluatie gekoppeld aan de evaluatie van het kernpuntendocument in 2003.

3.2.3.3 Operationele doelstelling 3 Bevorderen goede werking van effectenmarkten

Het bevorderen van een goede werking van effectenmarkten waarbij de kernelementen zijn toezicht op de infrastructuur, regels omtrent transparantie en gedrag van marktpartijen, en adequate zeggenschapsstructuren binnen (beursgenoteerde) vennootschappen.

Het doel is het vanuit effectentypische invalshoek bevorderen van de transparante en integere werking van effectenmarkten, en het versterken van de positie van de beleggers vis-à-vis uitgevende instellingen, andere beleggers en de bewaarders van effecten. Een belangrijk oogmerk is om beleggers in staat te stellen – vanuit hun eigen verantwoordelijkheid – geïnformeerd beleggingsbeslissingen te nemen. Het doel wordt mede bereikt door het bevorderen van adequate zeggenschapsstructuren binnen vennootschappen, in het bijzonder vanuit de optiek van de werking van effectenmarkten («corporate governance»). Onderstaand zijn enkele belangrijke onderwerpen weergegeven.

• In het kader van het EU Actieplan Financiële Diensten zijn nieuwe richtlijnen voorzien met betrekking tot onder meer het prospectus, voorwetenschap/koersmanipulatie en toezicht op effecteninstellingen en effectenbeurzen. Vanwege het toenemend belang van de grensoverschrijdende dimensie en de nu nog relatief geringe harmonisatie, zullen deze richtlijnen belangrijke impulsen geven aan het Nederlandse effectenrecht en toezicht. In 2002 zal het zwaartepunt van de onderhandelingen in Brussel liggen, met als complement het parallel voorbereiden van aanpassingen in wet-regelgeving.

• Met betrekking tot Euronext zal in 2002 de focus zich gaan richten op het inventariseren en met de betrokken landen bespreken van verschillen in wet- en regelgeving. Het oogmerk daarbij is de integratie binnen Euronext en de samenwerking tussen toezichthoudende autoriteiten verder te faciliteren.

• De versterking en modernisering van de wet- en regelgeving ten behoeve van het effectenverkeer zal in 2002 onder meer gestalte krijgen door:

• De Wet openbare bieding op effecten krijgt in 2002 een vervolg met een tweede fase. Rond de jaarwisseling is een consultatiedocument voorzien waarin onder meer de volgende aspecten aan bod zullen komen: reikwijdte, inhoud biedingsbericht, verplicht bod en billijke prijs, relatie tot voorwetenschap.

• De Wet giraal effectenverkeer zal zoals eerder aangekondigd (Kamerstukken II, 27 164) integraal worden herzien. Focus ligt daarbij op het inspelen op het toenemende grensoverschrijdende effectenverkeer als ook op het faciliteren van proxy voting en sollicitation.

• De Wet melding zeggenschap in beursgenoteerde vennootschappen zal ook integraal worden herzien, teneinde een volledig geautomatiseerd informatie- en meldingssysteem mogelijk te maken dat administratieve lasten verlicht en de informatiewaarde verhoogt.

• Op basis van de bevindingen uit de consultatie «Introductie toezicht op verslaggeving van beursgenoteerde ondernemingen» zal dit najaar een kabinetsstandpunt worden geformuleerd. In de eerste helft van 2002 kan vervolgens een wetsvoorstel tegemoet worden gezien; streven is om het te introduceren toezicht nog op de verslaggeving over het boekjaar 2002 van toepassing te laten zijn.

• In de sfeer van «corporate governance» lopen thans diverse wetgevingstrajecten om de transparantie en de zeggenschap van aandeelhouders te vergroten. De meeste trajecten zullen in de loop van 2002 de volle aandacht vergen, zodat zij tijdig hun beslag kunnen krijgen. In 2002 zullen verder samenhangende initiatieven worden ontplooid met het oog op een adequaat werkend systeem van proxy voting en sollicitation, mede voortbouwend op de rapportage door de Werkgroep effecten aan toonder.

De jaarlijkse monitoring van de beleidsdoelstelling zal plaatsvinden aan de hand van de mate waarin de beoogde versterking, modernisering en toepassing van het wettelijk kader wordt gerealiseerd. Specifiek aandachtspunt vormt de tijdige implementatie van EU-richtlijnen met het oog op de totstandkoming van de geïntegreerde Europese effectenmarkt én de positie van Nederlandse instellingen daarop. De monitoring/evaluatie van ontwikkelingen in corporate governance zal geschieden op voet van de methodiek van het rapport «Monitoring Corporate Governance in Nederland» uit 1998.

3.2.2.4 Operationele doelstelling 4 Bevorderen van een stabiel financieel stelsel

Het bevorderen van een stabiel financieel stelsel door de soliditeit en continuïteit van afzonderlijke instellingen te bevorderen, primair gericht op de interne bedrijfsvoering en de solvabiliteit van financiële instellingen.

Randvoorwaarden zijn effectiviteit en (kosten-)efficiëntie. Vanuit deze optiek worden beleid en regelgeving ten aanzien van het bedrijfseconomische toezicht op financiële instellingen geformuleerd, binnen Nederland en internationaal. Voorts wordt bijgedragen aan een solide kader voor de financiële bedrijfsvoering in de (semi-) publieke sector. Onderstaand zijn de belangrijkste onderwerpen voor het komende jaar weergegeven.

Bedrijfseconomisch toezicht

• In de nota Toezicht op financiële conglomeraten is aangegeven dat een op risico gebaseerd toezicht effectiever is dan een per sector verschillend toezicht. De huidige implementatie van toezichtsinstrumenten is echter nog per sector verschillend, waardoor financiële stabiliteit en marktwerking nadelig beïnvloed kunnen worden. Doelstelling is om het komende jaar de omslag naar een risico-georiënteerd toezicht gestalte te geven.

• Het komende jaar zal in Brussel worden onderhandeld over EU-richtlijnen voor nieuwe solvabiliteitseisen voor het bank- (uitwerking van de zogenaamde Bazel II kapitaalseisen) en verzekeringswezen (Solvency II).

• Implementatie van beleidsvoornemens en aanpassing van de wetgeving inzake het aanvullend groepstoezicht op financiële conglomeraten voortvloeiend uit de nota Toezicht op financiële conglomeraten. Voorts worden in Brussel de onderhandelingen voor een EU-richtlijn inzake toezicht op financiële conglomeraten komend jaar voortgezet.

• Implementatie van de aanbevelingen van de deskundigengroep Traas door aanpassing van wet- en regelgeving. De deskundigengroep Traas heeft onderzocht hoe de vergelijkbaarheid van de verslaggeving van verzekeraars kan worden verbeterd ten behoeve van het toezicht en de financiële markten.

• Ontwikkelen van een beleidslijn ten aanzien van het bedrijfseconomische toezicht in Europa.

• Implementatie van de EU-richtlijn inzake een toezichtskader voor de uitgifte van elektronisch geld.

Systeemstabiliteit en noodmaatregelen

• Wettelijke inkadering van het toezicht op betaal- en afwikkelsystemen met het oog op explicitering van de taken en bevoegdheden van De Nederlandsche Bank en de Stichting toezicht effectenverkeer.

• Aanscherpen van een beleidskader voor het voorkomen en beheersen van financiële crises.

• Implementatie van de EU-richtlijnen inzake liquidatie en sanering van kredietinstellingen en van verzekeraars in respectievelijk de Wet toezicht kredietwezen en de Wet toezicht verzekeringsbedrijf.

Jaarlijks wordt de operationele doelstelling gemonitord aan de hand van de mate van realisatie van de omslag naar risico-georiënteerd toezicht voortvloeiend uit Nota toezicht op financiële conglomeraten. De evaluatie van de doelstelling zal als volgt plaatsvinden. Eind 2001 zal een nulmeting worden gehouden en in 2004/2005 zal een nieuwe meting plaatsvinden. Onderstaand de kernvragen bij deze metingen.

• Wordt voor verschillende bedrijfsonderdelen van een financieel conglomeraat naar gelijksoortige risico's gekeken? Hoe worden deze gemeten en hoe zwaar worden deze gewogen?

• Worden risicomodellen gebruikt voor de berekening van het benodigde kapitaal?

3.2.2.5 Operationele doelstelling 5 Integriteit

Het bevorderen van de integriteit van het financiële stelsel door het stellen van randvoorwaarden voor onder meer anti-witwasweten regelgeving en voor het toezicht op de financiële sector.

Bij het bevorderen van de integriteit van het financiële stelsel ligt de nadruk met name op het tegengaan van witwaspraktijken (ook in internationaal verband), fraude (in samenwerking met de Fiscale Inlichtingen en Opsporingsdienst en het ministerie van Justitie) en het ontwikkelen van gedragscodes voor bestuurders en werknemers.

Naast de lopende activiteiten zoals de begeleidingscommissie Melding ongebruikelijke transacties (BC MOT) en de Wet identificatie bij financiële dienstverlening (Wif) zijn de belangrijkste activiteiten voor 2002:

• Afronding van de Wet op de geldtransactiekantoren met het doel om met name money transfer kantoren onder de reikwijdte van het toezicht te brengen.

• Versterking van de handhavingsketen toezicht – opsporing – vervolging; vervolganalyse mede naar aanleiding van de voornemens uit de Nota Integriteit van de financiële sector.

• Implementatie van de EU-richtlijn witwassen met uitbreiding van de meldingsplicht voor onder meer advocaten en notarissen.

• Voorbereidingen treffen voor de Financial Action Task Force on money laundering (FATF) – mutual evaluation in 2002, waarbij de FATF-landen de Nederlandse anti-witwaswetgeving, het anti-witwasbeleid en de uitvoering van beide zullen toetsen aan de 40 aanbevelingen die in gezamenlijk FATF verband zijn opgesteld. Nederland bevordert daarnaast actief dat deze ook in de rest van de wereld worden geïmplementeerd.

Aan de hand van de mate van realisatie van versterking van de handhavingsketen toezicht-opsporing-vervolging zal deze doelstelling jaarlijks worden gemonitord. In 2002 zal hiervoor als input de FATF-evaluatie kunnen worden gebruikt. In 2003 zal door middel van de evaluatie Boetes en dwangsommen de doelstelling gedeeltelijk worden geëvalueerd.

3.2.2.6 Operationele doelstelling 6 Muntwezen

Het zorgdragen voor een goed functionerend chartaal betalingsverkeer via een ongestoorde muntvoorziening van voldoende munten met als randvoorwaarde kostenefficiëntie.

Op grond van de Muntwet 2002 worden uitsluitend in opdracht van de Staat munten vervaardigd en uitgegeven. Op grond van een muntcontract worden de munten door De Koninklijke Nederlandse Munt N.V. (KNM) vervaardigd. De Nederlandsche Bank N.V. (DNB) verzorgt de distributie van de munten.

Met ingang van 1 januari 2002 zullen euromunten in omloop worden gebracht in de aan de EMU-deelnemende landen. Afgezien van de goedkeuring van de hoeveelheid uit te geven munten door de Europese Centrale Bank en overige harmonisatieregels waartoe de Raad op grond van het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschappen kan besluiten, zijn de overige nationale bevoegdheden omtrent de uitgifte van munten in de Muntwet 1987 geregeld. Per 1 januari 2002 treedt de Muntwet 2002 in werking onder partiële intrekking van de Muntwet 1987.

Een afgeleide taak van het uitgeven van munten betreft de analyse van vermoedelijk valse munten. In dit verband is relevant dat het ministerie van Financiën deze analysetaak heeft neergelegd bij het in 2001 op te richten Nationaal Analysecentrum voor Valse Munten (NAVM), dat zal worden gehuisvest bij KNM.

De onderwerpen voor het komende jaar zijn:

• Monitoring van de muntproductie door middel van controle op de naleving door KNM van het huidige muntcontract (de looptijd van het huidige muntcontract is tot 1 januari 2003).

• Het opstellen en afsluiten van een nieuw muntcontract ten behoeve van de levering van euromunten in de periode 2003 en verder.

• Het opstellen van een nieuw memorandum tussen DNB en Financiën voor de distributiesystematiek van euromunten, waarbij wordt gestreefd naar grotere marktwerking voor muntverwerkers en muntdistributeurs.

• Het faciliteren van een inwisselpunt voor bijzondere euromunten afkomstig uit andere eurolanden.

• Het ontwaarden c.q. buiten roulatie brengen/houden van de huidige guldenmunten op een veilige wijze en tegen zo laag mogelijke kosten.

Jaarlijks zal de doelstelling worden gemonitord aan de hand van drie prestatie-indicatoren:

a. Muntvoorziening ten opzichte van de marktvraag;

b. Werkelijke ten opzichte van de geplande productie;

c. Kosten van de muntvoorziening. Voorts is eind 2004/begin 2005 een evaluatie van de hele beleidsdoelstelling gepland.

3.2.2.7 Operationele doelstelling 7 Invoering van de euro

Het bevorderen van een soepele overgang van de Nederlandse samenleving op de euro, met als randvoorwaarden tijdigheid en zo laag mogelijke maatschappelijke kosten. Gestreefd wordt om de omschakeling begin 2002 binnen twee weken goeddeels te laten plaatsvinden.

Deze doelstelling valt uiteen in een aantal subdoelstellingen:

• Het verzorgen van coördinatie en afstemming tussen de verschillende maatschappelijke geledingen. Het beoogde resultaat is de tijdige en adequate voorbereiding van de maatschappij op de euro, zodat de invoering soepel verloopt. Tijdig betekent in ieder geval dat de voorbereidingen vóór 1-1-2002 zijn afgerond. Adequaat houdt in dat de maatschappelijke kosten zo gering mogelijk zijn, dat wil zeggen dat het publiek zo min mogelijk hinder ondervindt van de omschakeling.

• Het afstemmen van de wijze waarop (mede-)overheden op de euro omschakelen alsmede het bewaken van de voortgang van het omschakelingsproces bij (mede-)overheden. Het beoogde resultaat is de tijdige omschakeling van overheden tegen zo laag mogelijke kosten.

• De uitwerking en uitvoering van een scenario voor een adequate distributie van euromunten en -biljetten naar bedrijfsleven en publiek, alsmede voor het uit roulatie nemen van guldenmunten en -biljetten. Het beoogde resultaat is een geordende overgang van het chartale verkeer tegen zo laag mogelijke kosten, met een evenwichtige spreiding van de lasten van de omschakeling tussen banken, detailhandel en consument. Guldens dienen zoveel mogelijk vóór 1-1-2002 te worden afgestort bij de banken (of anders na 28-1-2002) en banken en toonbankinstellingen dienen te worden voorzien van voldoende euromunten- en biljetten. Dit moet er toe leiden dat in de winkels vanaf 1-1-2002 zo snel mogelijk met euro's wordt betaald en alleen euro's als wisselgeld worden gegeven. De bedoeling is dat als gevolg hiervan de feitelijke omschakeling één à twee weken duurt.

• Alle Nederlandse ingezetenen van zes jaar en ouder zullen aan het einde van 2001 op vertoon van een eerder opgestuurde afhaalcoupon een gratis eurokit kunnen afhalen met daarin van alle euromunten een exemplaar. Doelstelling van de eurokit is om het publiek te laten wennen aan de euromunten en de aandacht te vestigen op de bij de eurokit meegeleverde schriftelijke informatie over de euro.

Na de invoering van de euro op 1-1-2002 zal een evaluatie plaatsvinden, mede op basis van de in onderstaande tabel genoemde prestatie-indicatoren.

Elke operationele doelstelling zal jaarlijks aan de hand van de bovengenoemde prestatie-indicatoren worden gemonitord en zal in principe elke vijf jaar worden geëvalueerd.

3.2.3. Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting op budgettaire gevolgen van beleid

Muntcirculatie

Het productieprogramma voor euromunten tot 2002 is gebaseerd op een scenario dat er in totaal 3,3 miljard euromunten voor de gulden/euro-conversie nodig zijn, waarvan 2,88 miljard euromunten op E-day. In 2002 zullen derhalve nog 420 miljoen euromunten worden gemaakt. Het totaal van 3,3 miljard munten zal naar verwachting voldoende zijn om de transactiekassen en de oppotkassen van het publiek te converteren van gulden naar euro. Na 2003 zal de productie van euromunten naar verwachting teruggaan naar een normaal niveau van uitbreidings- en vervangingsvraag.

Eurovoorlichting

De overheid draagt samen met een groot aantal maatschappelijke organisaties in het Nationaal Forum voor de introductie van de euro (NFE) zorg voor de invoering van de euro. Het NFE staat onder voorzitterschap van het ministerie van Financiën. De coördinatie van de eurovoorlichting binnen de overheid vindt plaats in de Voorlichtingsraad.

Uitgangspunt van de voorlichting is dat de overgang van de gulden naar de euro in Nederland zo soepel mogelijk verloopt. Dat houdt in dat iedereen tijdig geïnformeerd is over de komst van de euro. Daarbij is de afspraak gemaakt dat het NFE de overkoepelende en algemene voorlichting over de invoering van de euro aan het grote publiek en aan de intermediairen verzorgt en dat verder iedere organisatie zelf verantwoordelijk is voor de voorlichting naar de eigen achterban. Organisaties kunnen aansluiten bij de voorlichting van het NFE. Het NFE heeft ook nog een aantal doelgroepen aangewezen waarvoor een extra voorlichtingsinspanning gewenst is. Dit zijn ondernemers, mensen met een handicap, allochtone bevolkingsgroepen, onderwijs, ouderen, mede-overheden en dak-en thuislozen. Voor deze doelgroepen worden door het NFE aanvullende voorlichtingsactiviteiten verzorgd.

Het laatste kwartaal van 2001 en het eerste kwartaal van 2002 zal de meest intensieve periode van de eurocampagne worden. Onderwerpen in deze periode zullen zijn: de echtheidskenmerken van de euromunten en -bankbiljetten, de chartale invoering van de euro op 1 januari 2002, de fijndistributie van euro's, de inzamelingsactie van buitenlands muntgeld, het betalingsgedrag vanaf 1 januari 2002 en het omwisselen van gulden naar euro.

De kosten van de massamediale voorlichting en de voorlichting aan die groepen waarvoor een extra inspanning is gewenst worden gedragen door het Ministerie van Financiën, evenals de kosten van de voorlichting aan organisaties die verdere voorlichting aan burgers en bedrijfsleven verzorgen. De kosten van de specifieke voorlichting aan de achterban van de diverse organisaties worden door de organisaties zelf gedragen.

Publiekssets euromunten

Elke ingezetene van 6 jaar en ouder, doelgroep van 14,9 mln mensen, zal begin december 2001 een informatiepakket van het Nationaal Forum ontvangen met informatie over de invoering van de chartale euro. Bij dit informatiepakket wordt een waardebon bijgesloten, waarmee een euroset afgehaald kan worden (muntenset bestaande uit één munt van elke denominatie; waarde EUR 3,88).

Caribbean Financial Action Taskforce

De uitgaven betreffen de jaarlijke bijdrage aan de Caribbean Financial Action Taskforce (CFAT).

Overige programma-uitgaven

In 2001 is EUR 22,7 mln begroot voor het compenseren van gemeentelijke kredietbanken voor de gederfde opbrengsten uit af te bouwen commerciële activiteiten. Doel hiervan is het wegnemen van nadelige effecten van invoering van de wet Fido voor sociale activiteiten van gemeentelijke kredietbanken.

Winstuitkering DNB

De Staat der Nederlanden is enig aandeelhouder van De Nederlandsche Bank (DNB). Ingevolge artikel 19 van de Statuten van DNB wordt de winst vastgesteld door de Raad van commissarissen. Na inhoudingen voor de reserves wordt de overige winst ter beschikking van de vergadering van aandeelhouders gesteld. Artikel 16 van de Bankwet 1998 bepaalt dat DNB een storting aan de reserves ter goedkeuring aan de Minister moet voorleggen. De overige winst wordt aan de Staat uitgekeerd.

De winstuitkering aan de Staat vindt eenmaal per jaar plaats over de winst van het voorgaande boekjaar. Van deze winst wordt 95% aan de Staat uitgekeerd en 5% aan de reserves toegevoegd.

Ontvangsten muntwezen

De ontvangsten muntwezen hebben betrekking op de afdracht van KNM aan de Staat van de totale nominale waarde verkregen door de afgifte van bijzondere (en niet voor het betalingsverkeer bestemde) munten en van royalty's. Royalty's zijn een vergoeding die de Staat ontvangt voor dukaten die KNM produceert en verkoopt. De ontvangsten muntwezen hebben tevens betrekking op de opbrengst voor de Staat van het verkochte metaalschroot (dit is het muntmetaal van vernietigde munten).

In 2002/2003 zullen naar verwachting guldenmunten worden ingeleverd in verband met de overgang van de gulden op de euro. De verkoop van het muntmetaal leidt tot inkomsten.

Toename munten in circulatie

Het in omloop brengen van reguliere euromunten leidt tot ontvangsten voor de Staat en tegelijkertijd tot een schuld aan het publiek. Vanwege de uitbreidings- en vervangingsvraag naar munten is doorgaans sprake van een netto-ontvangst voor de Staat.

Het jaar 2002 zal in dit verband naar alle waarschijnlijkheid een niet in te schatten, van voorgaande jaren afwijkend beeld geven. Begin januari 2002 zullen 2,88 mrd. euromunten met een totale nominale waarde van EUR 793 mln in omloop worden gebracht en naar verwachting in de loop van 2002 nog 420 mln euromunten met een totale nominale waarde van EUR 179 mln. Voorts zullen in 2002 guldenmunten worden ingeleverd. De nominale waarde van de naar schatting nog in omloop zijnde guldenmunten bedraagt EUR1000 mln. De veronderstelling is dat de nominale waarde van de in 2002 in omloop te brengen euromunten gelijk zal zijn aan de nominale waarde van de ingeleverde guldenmunten en dat voorts de toename van munten in circulatie in principe het normale patroon zal volgen. De ingeleverde guldenmunten zullen moeten worden ontwaard en vernietigd, terwijl de verkoop van het desbetreffende muntmetaal tot inkomsten leidt.

Overig

Deze ontvangsten hebben betrekking op door exploitanten van kerninstallaties te betalen premies in verband met de garantie die door de Staat is afgegeven voor dekking van schade bij kernongelukken. Deze ontvangsten worden geraamd op EUR 0,3 mln per jaar.

3.3. Financieringsactiviteiten publiek-private sector

3.3.1 Algemene beleidsdoelstelling

Het wegnemen van knelpunten voor ondernemingsfinanciering, het beheren van overheidsdeelnemingen, het bijdragen aan de totstandkoming van overheidsinvesteringen en het bereiken van meerwaarde door publiek-private samenwerking (pps).

3.3.2 Operationele doelstellingen

3.3.2.1 Operationele doelstelling 1 Staatsdeelnemingen

Het – in samenwerking met andere departementen – aangaan (verwerven en creëren), beheren en afstoten van staatsdeelnemingen en de coördinatie daarvan.

In de nota staatsdeelnemingen uit 1996 is het beleid op het terrein van verzelfstandiging naar NV of BV en privatisering vormgegeven. In de tweede helft van 2001 zal een nieuwe nota staatsdeelnemingen tot stand komen en met de Tweede Kamer worden besproken. In deze nota wordt ingegaan op het aangaan, beheren en afstoten van deelnemingen. Ook aan het veilig stellen van het publieke belang ten aanzien van deelnemingen wordt in deze nota aandacht geschonken. Het deelnemingsbeleid wordt breed gecommuniceerd en dient voor alle departementen als leidraad bij daadwerkelijke verzelfstandigingen naar BV of NV, bij het beheer van deze deelnemingen en bij privatiseringen. De Staat zal zijn zakelijke belangen, gegeven de (beleidsmatige) randvoorwaarden, zo goed mogelijk behartigen. Dit betekent onder meer bij het aangaan en afstoten van de deelneming dat het doel is om, binnen de randvoorwaarden, een optimaal financieel resultaat te behalen voor de Staat. Over iedere transactie (zowel het aangaan van een deelneming als het afstoten) wordt aan de Tweede Kamer verantwoording afgelegd. Jaarlijks wordt aan de Tweede Kamer een overzicht met relevante gegevens van alle staatsdeelnemingen gepresenteerd. Iedere vijf jaar wordt het beleid door middel van een evaluatie herzien. Op concrete (ver)kooptransacties, en de precieze timing daarvan kan moeilijk worden vooruit gelopen, daar deze sterk afhankelijk zijn van onder andere bedrijfsresultaten, marktomstandigheden en wet- en regelgeving om bijvoorbeeld het publieke belang te kunnen waarborgen.

3.3.2.2 Operationele doelstelling 2 Bijzondere marktgerelateerde operaties

Het bewerkstelligen van een optimale opbrengst van bijzondere marktgerelateerde operaties, zoals de uitgifte van vergunningen.

Zorgdragen voor een gecoördineerde en zakelijke aanpak van bijzondere marktgerelateerde operaties, zoals de financiële dimensie bij de uitgifte van vergunningen. Door advies en ondersteuning te bieden aan de departementen die dergelijke operaties uitvoeren in werk- en stuurgroepen wordt gestreefd naar een optimaal resultaat, ook in financiële zin. Over iedere operatie wordt door middel van een evaluatie aan de Tweede Kamer gerapporteerd.

3.3.2.3 Operationele doelstelling 3 Verhelpen van knelpunten in ondernemingsfinanciering

Het verhelpen van knelpunten in de ondernemingsfinanciering van goed geleide, rendabele Nederlandse ondernemingen met positieve rendementsvooruitzichten, met name door de regeling Bijzondere Financiering (BF-regeling).

Een instrument dat ingezet wordt om deze beleidsdoelstelling te bereiken is de regeling Bijzondere Financiering. NIB Capital Bank NV, de uitvoerder van de regeling, verstrekt risicodragend vermogen aan goed geleide, rendabele ondernemingen met positieve rendementsvooruitzichten, onder garantie van de Staat. De garanties geven geen 100% dekking voor het kredietrisico. Bij de zogenaamde AA-kredieten (achtergestelde kredieten) draagt NIB Capital Bank NV een eigen risico van 10%; bij zogenaamde B-kredieten (niet achtergestelde kredieten) varieert dit eigen risico tussen de 10% en 50%. Het karakter van de regeling is aanvullend. De vorm van de regeling is een privaatrechtelijke overeenkomst tussen de Staat en NIB Capital Bank NV. Naar aanleiding van een evaluatie eind 1999 is in 2001 de aangepaste regeling in werking getreden. De aanpassingen hebben de regeling meer marktconform gemaakt; de over een krediet verschuldigde rente is afhankelijk van het risico van het krediet. Voor 2002 geldt een maximumbedrag voor het aangaan van verplichtingen uit hoofde van de regeling BF van EUR 79,4 mln). Het instrument zal in de toekomst in principe elke vijf jaar geëvalueerd worden op effectiviteit en op kwaliteit van de uitvoering. Streven is dat de regeling nieuwe stijl op portefeuilleniveau over een termijn van vijftien jaar kostendekkend is. Onderstaande tabel laat zien dat met name voor 1990 geen sprake was van kostendekkendheid op portefeuilleniveau.

Kostendekkendheid Regeling BF oude stijl

3.3.2.4 Operationele doelstelling 4 Publiek-publieke overeenkomsten en pps-arrangementen

Voorbereiden en tot stand brengen van hoogwaardige publiek-publieke overeenkomsten en pps-arrangementen voor overheidsinvesteringen en overheidsactiviteiten

Om deze doelstelling te bereiken is als onderdeel van het ministerie van Financiën het Kenniscentrum PPS opgericht. Dit met als doelstelling: brede acceptatie van pps. Het Kenniscentrum PPS beoogt deze doelstelling te realiseren met de volgende activiteiten:

a. adviseren van overheden die de regie voeren over pps-projecten.

Dit gebeurt aan de hand van een projectenlijst welke aan de hand van door het kabinet vastgestelde criteria is opgesteld. Dit is een dynamische lijst, waarop zo'n 20 prioritaire projecten staan. In het kader van de verbreding van de pps-praktijk definieert het kabinet speerpunten voor sectoren waarop de advisering van het Kenniscentrum zich concentreert. Voor 2002 is de focus gericht op de sectoren weg- en railinfrastructuur, stedelijke ontwikkeling, overheidsgebouwen, stedelijke ontwikkeling en groen. Daarbij wordt de volgende werkwijze gevolgd: het Kenniscentrum dient actief betrokken te zijn bij de eerste pps-projecten in een bepaalde sector, waarna het vakdepartement de opgedane kennis/ervaring zelf moet toepassen in de volgende lichting projecten. Het Kenniscentrum dient zich daarna op andere sectoren te richten.

Het kabinet wil met deze werkwijze van het Kenniscentrum PPS een aantal hoogwaardige pps-arrangementen (contracten) realiseren. Immers succesvoorbeelden dragen bij aan de algemene doelstelling om te komen tot brede acceptatie van pps en verbreding van de pps-praktijk in Nederland.

b. pps-faciliteit

Het Kenniscentrum beheert voor 2001 een bedrag van EUR 10,9 mln in een aanvullende post in de Miljoenennota als (stimulerings)subsidie voor pps-projecten. Het doel van deze faciliteit is om de hindernissen in de opstartfase van pps in Nederland te helpen overwinnen en bij te dragen in de «leerkosten» die in de eerste pps-projecten worden gemaakt. Aan de pps-faciliteit wordt overigens ook de voorwaarde verbonden dat het Kenniscentrum toegang krijgt tot de in het project opgedane kennis en ervaring, zodat het Kenniscentrum deze kennis kan verspreiden en kan inzetten in volgende projecten.

Om te kunnen monitoren of met de genoemde activiteiten de doelstellingen zijn bereikt, hanteert het Kenniscentrum de volgende indicatoren:

• het aantal en de kwaliteit van de afgesloten publiek-publieke overeenkomsten

• het aantal gestarte aanbestedingsprocedures en het aantal en de kwaliteit van de afgesloten pps-contracten

• evaluaties van projecten

3.3.2.5 Operationele doelstelling 5 Acceptatie van pps en verbreding pps-praktijk

Het ontwikkelen van en breed verspreiden van beleidskaders, instrumenten en kennis die bijdragen aan de algemene doelstelling van brede acceptatie van pps en verbreding van de pps-praktijk in Nederland.

Het Kenniscentrum PPS dient ook de aanwezige en opgedane kennis over PPS te verspreiden. Hiertoe bedient het Kenniscentrum PPS zich van een tweetal wegen:

a. instrumentontwikkeling

Het Kenniscentrum heeft tot taak solide beleidskaders te ontwikkelen en te «onderhouden» voor pps en om pps-beleidsinstrumenten te ontwikkelen (bijvoorbeeld vergelijkingsinstrumentarium en benefit sharing). Daarnaast zorgt het Kenniscentrum, onder meer door evaluaties van de projecten, dat de in de projecten opgedane kennis en ervaring wordt vertaald naar beleidsproducten en naar standaarden en modellen (bijvoorbeeld contracten).

b. kennisoverdracht/promotie

Het Kenniscentrum draagt kennis over door actieve verspreiding van de ontwikkelde beleidsproducten en standaarden en modellen door brochures, handleidingen, het geven van presentaties, het beheer van een internetsite, het verzorgen van opleidingen (leertrajecten Rijkswaterstaat en VROM, postacademische opleiding pps aan de Erasmus Universiteit Rotterdam) en de voortgangsrapportages aan het parlement.

Om te kunnen monitoren of met de genoemde activiteiten de doelstellingen zijn bereikt, hanteert het Kenniscentrum de volgende indicatoren:

• voortgangsrapportages aan het parlement

• evaluaties of het beleidskader en de ontwikkelde instrumenten toereikend zijn

• het aantal en de kwaliteit van uitgebracht informatiemateriaal

• het aantal en de kwaliteit van ontwikkelde opleidingsactiviteiten (wordt telkens achteraf geëvalueerd)

*Iedere bijzondere marktgerelateerde operatie wordt door middel van een evaluatie aan de Tweede Kamer gerapporteerd. Op dit moment is niet bekend op welk tijdstip dit gebeurt.

3.3.3 Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting op budgettaire gevolgen van beleid

De raming voor de BF-regeling is het resultaat van een overgangssituatie van een oude naar een nieuwe portefeuille met verplichtingen. De uitgaven vloeien voort uit vergoeding aan de uitvoerder voor gederfde rente, gederfde aflossingen en gemaakte kosten. De ontvangsten komen voort uit garantieprovisies en restituties. Op korte termijn is het uitgavenpatroon van de BF-regeling nauwelijks te beïnvloeden. De ontvangsten en uitgaven vloeien voort uit in het verleden aangegane langlopende verplichtingen. De aangepaste regeling zal over een periode van vijftien jaar resulteren in kostendekkendheid op portefeuilleniveau. In tabel 1 wordt het aantal kredieten dat jaarlijks is verstrekt naar omvang weergegeven. Daarnaast zijn ook uitgaven en ontvangsten geraamd die samenhangen met de afwikkeling van de aflopende regeling Particuliere Participatiemaatschappijen (PPM) en tijdelijke regeling subsidie tankstations. Het uitstaand risico van de BF- en PPM-regeling bedroeg eind 2000 respectievelijk EUR 0,5 mld en EUR 3,8 mln. Ontvangsten vloeien verder voort uit de winstuitkeringen en verkoopresultaten van deelnemingen van de Staat in ondernemingen, waarvan het aandeelhouderschap namens de Staat door de minister van Financiën wordt uitgeoefend. Dividendontvangsten vloeien met name voort uit deelneming in Bank voor Nederlandse Gemeenten. Ontvangsten in 2004 van EUR 14,8 mln hebben betrekking op cumulatief preferente aandelen B in NIB Capital NV. Met NIB Capital NV is in 1998 overeengekomen dat deze in 2004 tegen een per ultimo 1998 vastgesteld bedrag zullen worden vervreemd en dat de Staat in de tussenliggende jaren de op deze aandelen B te ontvangen dividenden aan ABP-PGGM Capital Holdings zal uitbetalen. Rente en aflossingen worden ontvangen van een drietal leningen, twee aan de Postbank en één aan NIB Capital Bank NV. In 2002 wordt van de lening aan NIB Capital Bank NV de laatste aflossing verwacht. Rente en aflossing diverse leningen betreft met name Postbankleningen waarop in 2002 de eerste aflossingen ad EUR 59 mln worden verwacht.

Budgetflexibiliteit

Bij dit artikel geldt dat de geraamde programma-uitgaven in het kader van de BF-regeling volgen uit in het verleden aangegane verplichtingen. Deze uitgaven zijn derhalve op korte termijn nauwelijks te beïnvloeden. De uitgaven vinden plaats op basis van declaraties van de NIB van kredieten aan bedrijven die niet meer in staat zijn om te voldoen aan hun rente- en aflossingsverplichtingen. Voor de lange termijn geldt dat slechts een wijziging in de acceptatie van de verplichtingen van de BF-regeling het uitgavenpatroon positief of negatief kan beïnvloeden.

Overigens geldt dat niet met zekerheid op voorhand kan worden gesteld welke verplichtingen tot uitgaven zullen leiden. De gepresenteerde budgetflexibiliteit betreft derhalve een globale schatting. In de praktijk zal blijken of de reeds aangegane verplichtingen tot meer of minder uitgaven zullen leiden.

3.4. Internationale Financiële Betrekkingen

3.4.1 Algemene beleidsdoelstelling

Het bevorderen van een duurzame internationale financieel-economische ontwikkeling en monetaire stabiliteit, via Nederlandse deelname in internationale instellingen en fora, en het bevorderen van een beheerste ontwikkeling van de Europese uitgaven.

Bij de beoordeling van de resultaten van het Nederlands internationaal financieel en monetair beleid is het van belang te realiseren dat Nederland een kleine speler van formaat is in het internationaal financieel en monetair stelsel. Mede op basis van dat besef is aan de doelstellingen van het beleidsartikel «Internationale Financiële Betrekkingen» vormgegeven. Dit betekent dat de relatie tussen de Nederlandse inzet en de uiteindelijke uitkomst van een proces niet altijd één op één loopt. Het beleid dat Nederland ambieert te verwezenlijken heeft een grotere kans op succes wanneer Nederland zich verenigt in grotere verbanden, zoals de multilaterale banken en andere internationale financiële instellingen. Dit betekent niet automatisch dat het uiteindelijk door deze instellingen gevoerde beleid een volledige weerspiegeling van de Nederlandse beleidsvisie zal zijn. In het orkest van het internationaal financieel en monetair stelsel is Nederland niet de dirigent en speelt het evenmin de eerste viool, maar speelt het in de maat zijn eigen partij. Ook binnen de Europese Unie geldt dit. Door het zoeken van strategische allianties en het opzetten van overlegstructuren met gelijkgezinden kan de invloed van Nederland worden vergroot.

3.4.2 Operationele doelstellingen

Uit de algemene doelstelling zijn vier nader geoperationaliseerde doelstellingen afgeleid, die onderstaand worden toegelicht.

3.4.2.1 Operationele doelstelling 1 Europese Unie

Het bevorderen van een beheerste ontwikkeling van de EU-uitgaven, mede in het licht van de uitbreiding van de EU en met het oog op een aanvaardbare ontwikkeling van de bruto-afdrachten aan de EU en de Nederlandse netto-positie ten aanzien van de EU.

Nederland levert een bijdrage aan de beheersing van de uitgaven van de EU via diverse kanalen. Enerzijds gebeurt dit via deelname aan de EU-Ministerraden, waaronder de Ecofin, en voorportalen daarvan. De EU-begroting wordt twee keer per jaar door de Raad behandeld in de Begrotingsraad. Ten behoeve van deze raden vindt eerst interdepartementaal overleg plaats, waarna verdere voorbereiding plaatsvindt in het Begrotingscomité in Brussel. Anderzijds vindt dit plaats via bilaterale contacten met andere lidstaten en toekomstige lidstaten. Dit laatste gebeurt bijvoorbeeld door het coördineren van technische assistentie op financieel en fiscaal terrein aan toekomstige lidstaten van de EU.

Om de EU-uitgaven te beheersen wordt nauw samengewerkt met onder meer het ministerie van Buitenlandse Zaken. Op de begroting van Buitenlandse Zaken staan ook grotendeels de uitgaven uit hoofde van de Nederlandse deelname aan de Europese Unie. Bij de behandeling van de EU-begroting streeft Nederland er steeds naar dat er duidelijke prioriteiten worden gesteld ten aanzien van het beleid teneinde de begrotingsdiscipline te waarborgen. Een gezonde budgettaire positie van de EU is, ook met het oog op de toekomstige uitbreiding, een fundamentele voorwaarde voor een stabiele en evenwichtige ontwikkeling van de Unie. Hervorming van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid en de Structuurfondsen is daarvoor noodzakelijk. Een belangrijk instrument voor een gezonde budgettaire positie is het Financieel Reglement. Dit Financieel Reglement is momenteel aan wijziging onderhevig. Een van de wijzigingen betreft een nieuwe manier van begroten, die de kant opgaat van VBTB in Nederland. Nederland maakt zich sterk voor meer en beter gebruik van het instrument evaluatie in de begroting. Door meer en betere informatie over de doelstellingen van programma's en de uitvoering daarvan te krijgen kan tot een betere prioriteitenstelling worden gekomen. Nederland is in diverse gremia actief betrokken bij de wijziging van het Financieel Reglement. De Commissie is onlangs begonnen met de geleidelijke invoering van de nieuwe financiële beheer- en controlestructuur. In 2002 zou dit proces voltooid moeten zijn. Ook dit proces wordt door Nederland zeer kritisch gevolgd, teneinde verdere versterking van de controle te bewerkstelligen.

Ieder jaar zal in de Staat van de Unie, het jaarlijks door de Regering gegeven overzicht van de stand van zaken met betrekking tot de Europese Unie, een overzicht worden gegeven van de omvang van de Financiële Perspectieven (FP), de marge tussen de FP en het Eigen Middelen-plafond, de marge tussen de EU-begroting en de FP, en de omvang van de Nederlandse (bruto en netto) afdracht aan de EU. Over EU-besluitvorming met grote financiële gevolgen – zoals Agenda 2000 – wordt separaat gerapporteerd aan de Tweede Kamer en na iedere Ecofin-Raad wordt schriftelijk verslag aan de Tweede Kamer gedaan.

3.4.2.2 Operationele doelstelling 2 Economische en Monetaire Unie (EMU)

Het bevorderen van een stabiele en gezonde Economische en Monetaire Unie, door een stabiele macro-economische ontwikkeling in de huidige en toekomstige EMU-landen na te streven.

Via diverse kanalen levert Nederland een bijdrage aan de stabiliteit van de EMU. Zowel via deelname aan EU-Ministerraden, de Eurogroep en voorportalen daarvan, als via bilaterale contacten met huidige en toekomstige EMU-landen. Daarnaast draagt Nederland bij aan de onderlinge toetsing van het budgettaire en structurele beleid van de lidstaten aan de Europese afspraken. Het Stabiliteits- en Groeipact en de Globale Richtsnoeren voor het economisch beleid vormen het instrumentarium voor deze toetsing. Daarbij is het de verantwoordelijkheid van de deelnemende landen zich te houden aan de afspraken zoals die zijn vastgelegd in het Stabiliteits- en Groeipact en verschillende Globale Richtsnoeren. Nederland zal zich er voor inzetten dat alle landen in 2002 volgens afspraak voldoen aan de vereisten van «close to balance or in surplus» uit het Stabiliteitspact. Op economische convergentie van de kandidaat-lidstaten wordt jaarlijks toegezien via de dialoog die de Ecofin met de kandidaat-lidstaten is aangegaan. Hier worden onder andere de Pre-accession Economic Programs (voorlopers van de convergentieprogramma's) van deze landen besproken. Centraal staat de uitwisseling van informatie, monitoring van de economische Kopenhagencriteria en het uitoefenen van peer-pressure. Ten behoeve van een soepele integratie van de kandidaat-lidstaten in de E(M)U vindt op Raadsniveau – voorbereid door een halfjaarlijks overleg op hoog ambtelijk niveau – eenmaal per jaar een dialoog met de kandidaat-lidstaten plaats. Nederland streeft ernaar dat dit een serieuze procedure wordt, die er voor moet zorgen dat de kandidaat-lidstaten straks goed voorbereid zijn op E(M)U-deelname.

In de Eurogroep, het informele overlegorgaan van de ministers van Financiën, zal komend jaar, op aandringen van Nederland, meer aandacht worden besteed aan structurele onderwerpen. In 2001 zal er in de stabiliteitsprogramma's, op aandringen van Nederland, voor het eerst aandacht worden besteed aan de kosten van de vergrijzing. Elke lidstaat dient hierover informatie te verschaffen en plannen te verkennen die de lange-termijn-houdbaarheid van hun begroting garanderen. Volgens Nederland dient dit onderwerp jaarlijks te worden opgenomen in de programma's en op een adequate wijze in de Ecofin te worden besproken. De bespreking van het budgettair beleid zal zich meer richten op kwalitatieve onderwerpen, zoals belastinghervormingen.

In de begroting wordt informatie opgenomen over de implementatie van het Stabiliteits- en Groeipact. De nadruk ligt hierbij op de ontwikkeling van de openbare financiën (zie ook de onderstaande box). Verder wordt in de Miljoenennota informatie opgenomen over de mate waarmee en de wijze waarop de EMU-landen hun economisch gebied op elkaar afstemmen. Na iedere Ecofin- en Eurogroepbijeenkomst wordt schriftelijk verslag aan de Kamer gedaan. Verder wordt de Kamer separaat geïnformeerd over besluitvorming met grote gevolgen voor de EMU en over nieuwe economische ramingen voor het eurogebied van de Europese Commissie. In 2005 zal een vierjaarlijkse periodieke rapportage worden opgesteld over het functioneren van de EMU en de bijdrage van Nederland daaraan, waarin de nadruk zal liggen op de algemene economische ontwikkeling en de beleidscoördinatie in de EMU.

EMU: Begrotingssaldo en schuldniveau

In het kader van het Stabiliteits- en Groeipact brengen de lidstaten van de EU jaarlijks een programma uit dat ingaat op economische en budgettaire beleidsvoornemens en prognoses. De meest recente programma's van de lidstaten zijn aan het eind van 2000 en het begin van 2001 ingediend. Deze programma's zijn besproken in en beoordeeld door de Ecofin-raad. Uit de geactualiseerde programma's blijkt dat de budgettaire consolidatie in de EU-landen zich voortzet. In de navolgende grafieken wordt dit zichtbaar gemaakt door het in 2000 gerealiseerde begrotingssaldo en schuldniveau te vergelijken met de raming voor 2002. Landen die in 2000 nog een begrotingstekort kenden, verwachten een belangrijke verbetering voor het jaar 2002. Wel zijn er een aantal landen met een zeer fors overschot in 2000 die rekening houden met een wat kleiner overschot voor 2002. Het schuldniveau vertoont in alle lidstaten een terugloop.

Begrotingssaldo (% BBP)

Overheidsschuld (% BBP)

De voornaamste doelstelling van het Stabiliteits- en Groeipact is het bereiken en handhaven van een begrotingspositie die vrijwel in evenwicht is of een overschot vertoont. Hierdoor ontstaat een veilige marge tussen het feitelijke begrotingssaldo en het maximaal toegestane tekort van 3% BBP en hebben lidstaten de mogelijkheid om bij een tegenvallende conjuncturele ontwikkeling het tekort te laten oplopen. Bij een tegenvallende conjuncturele ontwikkeling is er in deze situatie geen directe noodzaak voor ombuigingen of lastenverzwaring, hetgeen ertoe leidt dat de conjunctuur wordt gedempt en de budgettaire besluitvorming stabieler wordt. Inmiddels heeft het grootste deel van de lidstaten een begrotingspositie die voldoet aan deze doelstelling van het Stabiliteits- en Groeipact.

3.4.2.3 Operationele doelstelling 3 Internationale financiële en monetaire stelsel

Bevorderen van de stabiliteit van het internationale financiële en monetaire stelsel, via Nederlandse deelname in internationale fora zoals IMF, G-10, en OESO.

Nederland levert via de Raden van Bewind en de Raden van Gouverneurs van het IMF en in werkgroepen van de OESO en de G-10 een inhoudelijke bijdrage aan de stabiliteit va het internationale stelsel. Budgettair gezien staat de Staat via de IXB-begroting garant voor de deelneming van DNB in het IMF. Deze deelneming stelt het IMF in staat kortlopende leningen te verstrekken aan landen met betalingsbalansproblemen. Om de Nederlandse invloed binnen het IMF te handhaven geeft Nederland ook via bilaterale contacten zijn zienswijze. Op de agenda van de internationale financiële instellingen in 2002 zal – evenals voorgaande jaren – de vraag centraal staan hoe de integratie van opkomende economieën in het internationale financiële stelsel te faciliteren en tegelijkertijd de stabiliteit van het stelsel te waarborgen. Nederland zal zich daartoe ook in 2002 blijven inzetten voor het verder versterken van de surveillance-taak van de instellingen, inclusief het bevorderen van een grotere transparantie in het financieel-economische beleid van lidstaten en het helpen versterken van de financiële sector. Financiële crises zullen altijd blijven voorkomen, hoe groot de inspanningen op het terrein van crisispreventie ook zijn. Daarom is het belangrijk het beleid gericht op het betrekken van de particuliere financiële sector bij het oplossen van financiële crises verder te versterken. Dit blijft een speerpunt van het Nederlandse beleid. Hierbij wordt nauw samengewerkt met De Nederlandsche Bank.

Een evaluatie van de condities die het IMF stelt aan landen die een beroep doen op zijn kredietverlening, waarmee het goed financieel-economisch beleid in kwetsbare landen bevordert, is momenteel gaande. Op sommige terreinen is in de Nederlandse visie de conditionaliteit te ver doorgeschoten. Binnen de conditionaliteit wordt gestreefd naar een vermindering van het aantal condities, die minder gedetailleerd zijn en meer gericht op de expertiseterreinen van het Fonds. Nederland is dan ook een groot voorstander van deze discussie en zal zich de komende periode sterk blijven maken voor omzetting van deze evaluatie in concrete resultaten, c.q. herziening van de bestaande conditionaliteitsrichtlijnen en een stroomlijning van de conditionaliteit in IMF-programma's.

In 2003 zal een vierjaarlijkse rapportage worden opgesteld over het internationale financiële en monetaire stelsel en de rol die Nederland daarin speelt. Daarnaast zal ieder jaar in het departementaal jaarverslag een overzicht worden gegeven van IMF-activiteiten in het afgelopen jaar. Na iedere vergadering van het International Monetary and Financial Committee/Development Committee (IMFC/DC; tweemaal per jaar) zal de Tweede Kamer een schriftelijk verslag ontvangen.

3.4.2.4. Operationele doelstelling 4 Financieel-economische ontwikkeling, structuurversterking en armoedebestrijding

Bevorderen van financieel-economische ontwikkeling, structuurversterking en armoedebestrijding in minder ontwikkelde landen en transitielanden, via internationale financiële instellingen (IFI's). De financiële soliditeit van deze instellingen heeft, om te voorkomen dat het Nederlands garantiekapitaal wordt ingeroepen, extra aandacht.

Nederland levert zowel een inhoudelijke bijdrage (onder meer via de Raden van Bewind en de Raden van Gouverneurs) als een financiële bijdrage aan diverse internationale financiële instellingen. Onderhandelingen over middelenaanvullingen van concessionele fondsen en kapitaaluitbreidingen van banken zijn de fora om de Nederlandse invloed op deze instellingen uit te oefenen. De financiële deelname stelt de Wereldbank-groep (IBRD, IDA, IFC, MIGA), het IMF (via de PRGF), de Inter-Amerikaanse Ontwikkelingsbank-groep (IDB, IIC, FSO, MIF), de Aziatische Ontwikkelingsbank-groep (AsDB, AsDF), de Afrikaanse Ontwikkelingsbank-groep (AfDB, AfDF), de Europese Investeringsbank (EIB) en de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling (EBRD) in staat leningen te verstrekken aan ontwikkelingslanden en transitielanden. Tevens beoogt Nederland om invloed uit te oefenen op het beleid van deze instellingen.

De Nederlandse inbreng vindt plaats in samenwerking met het ministerie van Buitenlandse Zaken. Naast financieel-economische ontwikkeling en structuurversterking zijn de mate waarin de Internationale Financiële Instellingen uitvoering geven aan de doelstellingen van het Nederlandse ontwikkelingssamenwerkingsbeleid, alsmede de mate van samenwerking tussen de verschillende internationale instellingen en donoren aandachtspunten van het Nederlands beleid. Het komend jaar concentreert Nederland bij de onderstaande instellingen zich onder meer op de volgende onderwerpen:

• Wereldbank-groep (IBRD, IFC, MIGA, IDA): In 2001 zijn de IDA-13-onderhandelingen gestart over een nieuwe middelenaanvulling, die naar verwachting in 2002 worden afgerond. Nederland zal in dat kader nastreven dat de op IDA drukkende kosten benodigd voor de financiering van het HIPC-Initiatief op adequate wijze worden gefinancierd, bij voorkeur door donorbijdrages. Verder zal aandacht worden gevraagd voor het belang van gender, milieu, handel en ontwikkeling van de particuliere sector.

• Inter-Amerikaanse Ontwikkelingsbank-groep (IDB, IIC, MIF, FSO): De IDB is bezig haar uitleeninstrumentarium te herzien. Vermoedelijk zal de discussie hieromtrent begin 2002 worden afgerond. Nederland steunt in principe modernisering van het instrumentarium, maar zal er tegelijkertijd op toezien dat de IDB niet haar missie uit het oog zal verliezen.

• Afrikaanse Ontwikkelingsbank-groep (AfDB, AfDF): Aan de AfDF-9-onderhandelingen over een nieuwe middelenaanvulling, die in 2001 van start zijn gegaan, zal Nederland een financiële en een inhoudelijke bijdrage leveren. De laatste bestaat uit het bevorderen van de selectiviteit van de Bank-activiteiten, het vergroten van de effectiviteit van de leningen en het verankeren van armoedebestrijding in de organisatie en haar activiteiten. Nederland zal in 2002 aandringen op een oplossing voor de door betalingsachterstanden veroorzaakte slechte financiële positie van de Bank.

• Aziatische Ontwikkelingsbank-groep (AsDB, AsDF): Om de armoedebestrijdingsdoelstelling van de AsDB te ondersteunen zal Nederland in 2002 streven naar: een adequate uitvoering van de nieuwe armoedebestrijdingstrategie, een betere samenwerking tussen de AsDB en de Wereldbank, een transparantere organisatiestructuur en een continuering van het solide financieel beleid van de Bank. De onderhandelingen voor GCI-5 zullen waarschijnlijk in 2002 van start gaan.

• Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling (EBRD): In 2002 zal Nederland ernaar streven dat de EBRD vasthoudt aan investeringen in projecten in alle transitielanden. Nederland zal zich binnen de Bank specifiek inzetten voor de activiteiten van de Bank in de armste lidstaten en de landen die tot de EU willen toetreden. Meer in het bijzonder zal Nederland zich ervoor inzetten dat de Bank in Mongolië, dat recentelijk als lidstaat tot de EBRD is toegetreden, projecten zal kunnen uitvoeren.

• Europese Investeringsbank (EIB, EIB-Lomé en Cotonou): Bij de voorgenomen kapitaaluitbreiding (welke waarschijnlijk gefinancierd zal worden uit de eigen middelen) poogt Nederland te bewerkstelligen dat deze gebonden wordt aan de voorwaarde dat EIB-kredietverlening zich nadrukkelijker richten op projecten waarbij de EIB een duidelijke toegevoegde waarde kan bieden.

In 2004 zal een vierjaarlijkse rapportage worden opgesteld over de effectiviteit, efficiency en de financiële positie (op basis van diverse financiële kengetallen) van IFI's en de Nederlandse positie in deze instellingen. Daarnaast zal ieder jaar in het departementaal jaarverslag een overzicht worden gegeven van de omvang van de uitgeleende middelen van de IFI's, het Nederlandse aandeel in de instellingen en de financiële positie van de instellingen. Ook zullen de belangrijkste activiteiten van de instellingen daarin worden toegelicht. Na iedere vergadering van het IMFC/DC (tweemaal per jaar) en wanneer onderhandelingen hebben plaatsgevonden over kapitaalverhogingen van banken en/of middelenaanvullingen van fondsen dan zal de Kamer daarover een schriftelijk verslag ontvangen.

De doelstellingen van de Internationale Financiële Instellingen (IFI's) Internationaal Monetair Fonds

De voornaamste doelstelling van het IMF is het waarborgen van de stabiliteit van het internationaal monetair stelsel. Om deze doelstelling te verwezenlijken verstrekt het IMF betalingsbalanssteun, technische assistentie en volgt het de financieel-economische ontwikkelingen in de aangesloten landen.

Alhoewel de activiteiten van het IMF en de Wereldbank duidelijk gescheiden zijn, werkt het Fonds op het punt van armoedebestrijding wel samen met de Bank. Voorbeeld daarvan zijn de Poverty Reduction Strategy Papers en het HIPC-initiatief voor schuldverlichting. Het IMF richt zich daarbij voornamelijk op macro-economische stabilisatie, als voorwaarde voor economische groei.

Multilaterale ontwikkelingsbanken

Multilaterale banken en hun concessionele fondsen richten zich op armoedebestrijding en het bevorderen van duurzame economische ontwikkeling van de minder ontwikkelde landen. Zij dragen daarmee tegelijkertijd bij tot de stabiliteit van het internationaal financieel-economische systeem. Om deze doelstellingen te verwezenlijken, worden door de multilaterale banken en fondsen leningen, garanties en technische assistentie verstrekt ten behoeve van de lenende landen. De meeste multilaterale banken beheren ontwikkelingsfondsen die zeer concessionele (zachte) leningen aan de armste ontwikkelingslanden verschaffen (met uitzondering van de EBRD en de EIB). Nederland onderschrijft de doelstellingen van deze instellingen en is derhalve bereid hiertoe financiële bijdragen te leveren.

Uit eerdere economische crises is gebleken dat een samenspel tussen macro-economische en structurele factoren tot een onhoudbare situatie en dientengevolge een crisis kan leiden. Dit samenspel onderstreept de noodzaak tot samenwerking tussen de multilaterale ontwikkelingsbanken en het IMF vanuit structurele respectievelijk macro-economische optiek, bij zowel de preventie als de bestrijding van eventuele toekomstige crises. De taken van de multilaterale banken zijn met name gelegen bij duurzame armoedebestrijding door het ontwikkelen van de economische en sociale infrastructuur en bij het streven naar een gezonde financiële sector.

De activiteiten van de multilaterale banken en -fondsen kunnen als volgt worden samengevat:

¹ Toetreding na goedkeuring door het parlement.

Het Nederlandse aandeel in de instellingen (per eind 2000) is als volgt:

¹ afgerond.

² inclusief aanvullende bijdragen; totaal van alle middelenaanvullingen.

¹ Dit betreft het overzicht in de Staat van de Unie (SU) van de omvang van de Financiële Perspectieven, de marge tussen de Financiële Perspectieven en het Eigen Middelen-plafond, de marge tussen de EU-begroting en de Financiële Perspectieven, en de omvang van de Nederlandse (bruto en netto) afdracht aan de EU.

² Dit betreft een overzicht in de Staat van de Unie (SU) van het functioneren van de EMU.

³ Dit betreft een overzicht in het Departementaal Jaarverslag (DJ) van IMF-activiteiten.

⁴ Dit betreft een overzicht in het Departementaal Jaarverslag (DJ) van de omvang van de uitgeleende middelen van de IFI's, het Nederlandse aandeel in de instellingen en de financiële positie van de instellingen.

• Periodieke (elke vier jaar) rapportage.

3.4.3 Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting op budgettaire gevolgen van beleid

In het algemeen geldt dat een deel van de verplichtingen- en uitgavenramingen door wisselkoersinvloeden (US-dollar en SDR) beleidsmatig niet te beïnvloeden zijn. Voor de ontwerpbegroting 2002 geldt dat de ramingen door een hogere US-dollarkoers en SDR-koers op een hoger niveau liggen dan de ramingen in de ontwerpbegroting 2001.

De budgettaire gevolgen hebben betrekking op door Nederland aan te gane verplichtingen als uitkomst van onderhandelingen over financiële bijdragen aan diverse financiële instellingen, bijvoorbeeld kapitaalverhogingen van banken (beleidsinstrumenten: deelnemingen en garanties) en middelenaanvullingen van concessionele fondsen. Regel hierbij is dat voor nieuwe verplichtingen budgettair een stelpost wordt opgenomen die gelijk is aan de Nederlandse bijdrage aan de vorige kapitaalverhoging c.q. middelenaanvulling. Een nadere uitsplitsing van onder meer de garantieverplichtingen is opgenomen in de verdiepingsbijlage.

De volgende kapitaalverhogingen en middelenaanvullingen zijn voorzien en budgettair reeds eerder verwerkt danwel voor het eerst opgenomen in deze ontwerpbegroting:

• Wereldbank-groep (IBRD, IFC, MIGA, IDA): een nieuwe kapitaalverhoging wordt niet voor 2005 verwacht. De stelpost met betrekking tot de verplichtingenraming voor Wereldbank van EUR 54,5 mln en IFC van $ 24,4 mln (EUR 22,7 mln) voor 2004 is een jaar doorgeschoven.

De onderhandelingen voor IDA-13 zijn in 2001 gestart. De verplichtingraming van EUR 276,5 mln voor 2002 is budgettair reeds verwerkt in de ontwerpbegroting 2001. De eerste betaling is voorzien voor 2003; dit is een stelpost.

• Inter-Amerikaanse Ontwikkelingsbank-groep (IDB, IIC, MIF, FSO): de MIF-onderhandelingen zijn afgerond. In de 1^e suppletore begroting 2001 is een verplichting opgenomen van EUR 2,3 mln. De eenmalige betaling is voorzien voor 2001.

• Afrikaanse Ontwikkelingsbank-groep (AfDB, AfDF): de onderhandelingen voor AfDF-9 zijn gestart in 2001. In de 1^e suppletore begroting 2001 is een verplichting van EUR 79,7 mln opgenomen. De eerste betaling is voorzien voor 2003; dit is een stelpost.

• Aziatische Ontwikkelingsbank-groep (AsDB, AsDF): de AsDB-onderhandelingen voor GCI-5 zullen waarschijnlijk in 2002 van start gaan. In de ontwerpbegroting 2001 is een verplichting van EUR 4,1 mln voor 2002 opgenomen. De eerste betaling is voorzien voor 2002; dit is een stelpost.

Bij het AsDF zal naar verwachting in 2004 een volgende middelenaanvulling plaatsvinden (AsDF-9). In de ontwerpbegroting 2002 is een verplichting van EUR 81,9 mln opgenomen. De eerste betaling is voorzien voor 2005; dit is een stelpost.

• Europese Investeringsbank (EIB, EIB-Lomé): In 2002 zal de nieuwe overeenkomst met de voormalige koloniën van de EU-landen (de zgn. ACS- en LGO-landen) in werking treden. Nederland gaat voor een bedrag van EUR 63,5 mln een nieuwe garantieverplichting aan als resultante van de nieuwe overeenkomst.

Budgetflexibiliteit

Bij dit artikel geldt dat de geraamde programma-uitgaven volgen uit in het verleden aangegane verplichtingen zoals middelenaanvullingen van fondsen en kapitaalverhogingen van banken. De aangegane verplichtingen zijn uitkomst van internationale onderhandelingsprocessen. Aangezien deze internationale onderhandelingsprocessen periodiek plaatsvinden worden voorts stelposten opgenomen voor nieuwe verplichtingen en uitgaven.

Onderstaand is de budgetflexibiliteit in tabelvorm weergegeven. In de categorie «uitgaven voor nog aan te gane verplichtingen m.i.v. 2001» zijn onder meer stelposten opgenomen voor de onderhandelingen over IDA-13 en AfDF-9. Deze onderhandelingen zijn reeds van start gegaan en zullen eind 2001/begin 2002 worden afgerond. De precieze omvang van de Nederlandse bijdragen is nog niet bekend en er zijn nog geen juridische verplichtingen aangegaan. Andere juridisch nog niet verplichte uitgaven zijn de stelposten voor AsDB (opgenomen in ontwerpbegroting 2002) en AsDF (2004), Wereldbank (2005) en IFC (2005).

3.5 Exportkredietverzekering en investeringsgaranties

3.5.1 Algemene beleidsdoelstelling

Het bevorderen van een gezonde concurrentiepositie voor het bedrijfsleven wat betreft risico's verbonden aan export en investeringen in het buitenland die niet door de markt kunnen worden gedragen.

Vergelijkbaar met de meeste industrielanden is de Nederlandse overheid bereid onder bepaalde voorwaarden risico's voortvloeiend uit export en buitenlandse investeringen die niet door de markt kunnen worden gedragen over te nemen teneinde de gezonde concurrentiepositie van het nationale bedrijfsleven te bevorderen. Via internationale afspraken in met name WTO-, OESO- en EU-verband wordt gestreefd om deze overheidsmaatregelen te harmoniseren en internationale concurrentieverstoring te beperken. Een tweetal instrumenten, de exportkredietverzekering (EKV) en de regeling herverzekering investeringen (RHI) worden ingezet om deze doelstelling te bereiken. Daarnaast wordt de laatste jaren in toenemende mate rekening gehouden met de eisen die maatschappelijke ontwikkelingen stellen, zoals meer aandacht voor milieu en duurzame ontwikkeling (Kamerstukken II 2000/01, 26 485, nr. 15).

3.5.2 Operationele doelstellingen

3.5.2.1 Operationele doelstelling 1 Herverzekeren van risico's door de Staat

Het herverzekeren door de Staat van aanvaardbare risico's verbonden aan export en investeringen in het buitenland die niet door de markt kunnen worden gedragen.

Het overnemen door de Staat van risico's geschiedt door het herverzekeren van deze risico's via de exportkredietverzekering (EKV) en de Regeling Herverzekering Investeringen (RHI). Het gaat hierbij om risico's die de markt niet kan dragen. De Nederlandsche Credietverzekering Maatschappij N.V. (NCM) heeft toestemming om dit soort verzekeringen of garanties tegen betaling van premies bij de Staat te herverzekeren en draagt zorg voor de uitvoering.

Factoren die van invloed zijn op het herverzekeringsproces van exportkredieten door de staat zijn omvang en duur van het risico, indeling van landen in risicoklassen, de aan de mate van risico gekoppelde premiehoogte en de landenplafonds. Verder wordt rekening gehouden met het feit of een en ander niet indruist tegen internationale afspraken over milieu, het tegengaan «unproductive expenditure» en het tegengaan van omkoping. In dit verband verdient de invoering van een milieutoets per 1 juli 2001 vermelding. Naar aanleiding van een in 2000 uitgevoerde evaluatie van de verzekeringsfaciliteiten zullen beleidsmaatregelen worden genomen om de innovativiteit te vergroten, een flexibelere acceptatie van individuele aanvragen te bewerkstelligen en meer aandacht aan het MKB te geven. Voor 2002 geldt een maximumbedrag voor het aangaan van herverzekeringsverplichtingen uit hoofde van EKV van EUR 11,3 mrd. Op grond van de ervaringen van de afgelopen jaren en de voortgang van het overnemen van risico's door de markt, wordt ervan uitgegaan dat het in 2002 aan te gane bedrag op circa 30% hiervan zal uitkomen. De ontwikkeling van het cumulatief uitstaande obligo is in onderstaande grafiek weergegeven. Hierbij is een uitsplitsing gemaakt naar definitieve (polis) en voorlopige (dekkingstoezegging) verplichtingen. Voor de RHI geldt voor 2002 een maximale herverzekeringsruimte van EUR 0,5 mrd.

Ontwikkeling verplichtingen; voorlopige en definitieve garanties

De instrumenten EKV, waaronder de milieutoets, en RHI zullen in principe elke vijf jaar worden geëvalueerd, waarbij ook doelstellingen 3 en 5 zullen worden geëvalueerd. In 2001 wordt voorts een marktonderzoek gedaan naar het gebruik van de RHI.

3.5.2.2 Operationele doelstelling 2 Kostendekkendheid van herverzekeringsfaciliteiten

Het streven naar kostendekkendheid van het pakket aan herverzekeringsfaciliteiten.

Het streven naar kostendekkendheid van het pakket van herverzekeringsfaciliteiten vloeit voort uit internationale afspraken om subsidiëring te voorkomen. De mate van kostendekkendheid wordt bepaald met behulp van een berekeningssystematiek op basis van een recent ingevoerde bedrijfseconomische resultaatbepaling. Kostendekkendheid is vanwege de lange looptijd van risico's een begrip op lange termijn. Schade-uitkeringen zullen in principe pas een aantal jaren nadat een transactie in herverzekering is genomen optreden. Provenu's kunnen nog vele jaren nadat de schade is uitgekeerd worden ontvangen. Zo worden nu nog provenu's ontvangen op reeds meer dan 20 jaar geleden uitgekeerde schades. Volledig inzicht zal zelfs ver in de toekomst zeer moeilijk te verkrijgen zijn. Enig zinvol inzicht zal niet eerder dan in 2010 mogelijk zijn.

In 2001 is een nieuwe systematiek voor de berekening van de landenplafonds geïntroduceerd. In het hiervoor gebruikte risico-equivalentenmodel wordt eerst het maximale risico dat de Staat wil dragen bepaald, en daarna het bedrag over de landen verdeeld, waarbij de risicograad van het land een grote rol speelt. Voorts wordt onderzoek verricht naar de structuur van de koersrisicoverzekering. Daarnaast worden de mogelijkheden onderzocht van het gebruik van risico-swaps – het«ruilen» van risico's met andere landen – teneinde risicoconcentratie te beperken.

3.5.2.3 Operationele doelstelling 3 Minimalisering concurrentieverstoring

Het minimaliseren van concurrentieverstoring tussen landen met als inzet minimalisering van overheidssteun.

Minimalisering van concurrentieverstoring tussen landen wordt nagestreefd door in internationaal verband (Consensus, OESO, WTO, EU) afspraken te maken over de voorwaarden waarop transacties door de Staat in herverzekering kunnen worden genomen of anderszins worden gesteund. Nederland heeft hierin een actieve participatie. Uitgangspunt is daarbij het verminderen van de overheidssteun bij de exportkredietverzekering. Daarnaast wordt erop toegezien dat internationaal gemaakte afspraken worden nageleefd, zowel door implementatie daarvan binnen Nederland als door andere betrokken landen. Om de concurrentieverstoring te minimaliseren wordt voorts tegengegaan dat Nederlandse voorwaarden te zeer afwijken van die in andere landen op basis van internationale vergelijking. Daarvoor vinden periodiek vergelijkende evaluaties plaats.

3.5.2.4 Operationele doelstelling 4 Recuperatie van schades

Het recupereren van uitstaande schades en het treffen van schuldenregelingen voor debiteurenlanden.

Bij een schade-uitkering onder een polis door de Staat gaat de vordering van verzekerde over op de NCM. De NCM zet alle beschikbare middelen in om alsnog de vorderingen te innen. DNB heeft hierbij een beslissende en adviserende rol. Deze ontvangsten of provenu's komen pro rata parte ten gunste van de staat (zie tabel budgettaire gevolgen) en van de verzekerde.

Indien een debiteurland niet meer in staat is om aan zijn buitenlandse betalingsverplichtingen te voldoen, kan het zich tot de Club van Parijs wenden om te komen tot een herstructurering van zijn schuld aan buitenlandse overheidscrediteuren. Daarbij geldt het uitgangspunt van gelijke behandeling van crediteuren. Afhankelijk van de economische positie van het debiteurland kan een schuldenregeling bestaan uit herfinanciering, dan wel kwijtschelding van een deel van de uitstaande schuld. Schuld kan voortvloeien uit vorderingen op grond van exportkredietverzekering en uit vorderingen op grond van door de Nederlandse overheid verstrekte concessionele leningen. Kwijtschelding van schuld als gevolg van door de overheid gegarandeerde exportkredieten aan ontwikkelingslanden is Official Development Assistance (ODA) en komt ten laste van de 0,8% BNP-inspanning voor ODA.

De Nederlandse inzet bij schuldenregelingen is maximalisering van ontvangsten bij een houdbare schuld voor het debiteurland. De omvang van de houdbare schuld vloeit voort uit een in overeenstemming met IMF/Wereldbank uitgevoerd aanpassingsprogramma. Op deze wijze wordt zowel recht gedaan aan de economische ontwikkeling van het debiteurland als de positie van de Nederlandse Staat als crediteur.

Bij schuldherstructurering en kwijtschelding volgt Nederland de in internationaal verband afgesproken uitgangspunten. Met betrekking tot de kwijtschelding van schulden van Heavily Indebted Poor Countries (HIPC's) worden in aanvulling daarop de uitgangspunten gehanteerd, zoals neergelegd in de brief van de ministers Herfkens en Zalm dd. 23 mei 2000 aan de Tweede Kamer (Kamerstukken II 1999/00, 26 234, nr. 14). De Kamer wordt in de verantwoording geïnformeerd over de omvang van de gerealiseerde schuldherstructureringen.

3.5.2.5 Operationele doelstelling 5 Doelmatige uitvoering herverzekeringsfaciliteiten

Het creëren van voorwaarden voor een doelmatige uitvoering van de herverzekeringsfaciliteiten op basis van een gelijkwaardige behandeling van aanvragen.

Ter uitvoering van de herverzekeringsactiviteiten gelden afspraken tussen de Staat, NCM en DNB.

De thans door NCM uitgevoerde herverzekeringsactiviteiten geschieden op basis van een overeenkomst NCM–Staat. Naar aanleiding van de toegenomen particuliere activiteiten voor eigen rekening en risico van de NCM is ervoor gekozen de structuur te wijzigen. De verzekeringsactiviteiten ten behoeve van de Staat zullen worden ondergebracht in een afzonderlijke juridische eenheid.

Voorts zal, mede op basis van genoemde evaluatie van de verzekeringsfaciliteiten, een aantal maatregelen dat de kwaliteit van de uitvoering van de faciliteiten moet vergroten worden uitgevoerd. Deze maatregelen betreffen onder meer het verbeteren van de informatievoorziening, verbetering van doorlooptijden en het invoeren van accountmanagement bij NCM. Voorts wordt uitvoering gegeven aan de introductie van een dekkingsadvies. Dit geeft de exporteur de zekerheid dat zijn transactie op dit ogenblik aan alle voorwaarden voldoet, hetgeen betekent dat de exporteur een dekkingstoezegging zou hebben gekregen als daarvoor de ruimte onder het landenplafond aanwezig zou zijn geweest.

Op grond van de overeenkomst Staat-NCM wordt tussen de Staat en NCM een beloningsregeling vastgesteld. De huidige regeling loopt van 1999 tot en met 2001. Een nieuwe beloningsregeling wordt thans voorbereid.

3.5.3 Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting op budgettaire gevolgen van beleid

De uitgavenraming is het resultaat van enerzijds de nu geldende beloningsregeling met NCM en anderzijds een inschatting van de toekomstige schades op in herverzekering genomen transacties. De schade-uitkeringen zijn, evenals de ontvangsten, afhankelijk van moeilijk voorspelbare economische ontwikkelingen. Bovendien zijn de risico's geconcentreerd in een klein aantal landen. Gecombineerd met een toegenomen correlatie tussen landen onderling, zijn de begrotingsramingen met grote onzekerheid omgeven. Dit effect is groter naarmate de tijdshorizon langer is. Op korte termijn is het uitgavenpatroon nauwelijks te beïnvloeden. In de beloningsregeling wordt meestal voor meerdere jaren vastgelegd op welke wijze de hoogte van de vergoeding aan NCM wordt bepaald. Bovendien wordt de hoogte van de vergoeding bepaald door de werkelijk gemaakte kosten. De schade-uitkeringen vloeien voort uit in het verleden aangegane langlopende verplichtingen. Slechts door wijzigingen in de acceptatie van verplichtingen, is het in de verder verwijderde toekomst liggende uitgavenpatroon in enige mate te beïnvloeden, al blijft dit sterk afhankelijk van externe factoren.

De ontvangsten bestaan uit premies en provenu's. Het grootste deel van de premie-ontvangsten heeft betrekking op middellange transacties. Op basis van de resultaten van de afgelopen jaren wordt verwacht dat de vraag naar exportkredietverzekering marginaal zal stijgen. Vanaf 1 januari 2001 neemt NCM echter een groter deel van de kortlopende risico's voor eigen rekening. Verwacht wordt dat deze ontwikkelingen samen per saldo neutraal uitwerken. Dit heeft derhalve niet tot een aanpassing in de premieraming geleid. De provenu's komen voornamelijk voort uit in het kader van de Club van Parijs gesloten schuldenregelingen. Als gevolg van een daling in onder de schuldenregeling te betalen bedragen vertonen de provenu's een dalend verloop in de tijd.

Budgetflexibiliteit

Bij dit artikel geldt dat de programma-uitgaven voor schade-uitkeringen voortvloeien uit in het verleden aangegane verplichtingen. De uitgaven voor de beloningsregeling NCM zijn gebaseerd op een meerjarige overeenkomst. Op korte termijn is derhalve het uitgavenpatroon nauwelijks te beïnvloeden.

Voor de lange termijn geldt dat slechts een wijziging in de acceptaties van verplichtingen van de EKV/RHI het uitgavenpatroon positief of negatief beïnvloedt.

Overigens geldt dat niet met zekerheid op voorhand kan worden gesteld welke verplichtingen (verzekeringspolissen) tot uitgaven zullen leiden. De gepresenteerde budgetflexibiliteit betreft derhalve een globale schatting. In de praktijk zal blijken of de reeds aangegane verplichtingen tot meer of minder uitgaven zullen leiden.

3.6 Staatsloterij

3.6.1 Algemene beleidsdoelstelling

Het mede-reguleren van de kansspelmarkt1 door het uitvoeren van de Staatsloterij. Hiermee wordt een opbrengstenstroom voor de schatkist gerealiseerd.

Op grond van de Wet op de Kansspelen (artikel 9, eerste lid) kan de minister van Financiën een vergunning verlenen voor het organiseren van de Staatsloterij. De uitvoering van de Staatsloterij is, bij beschikking van 15 juni 1992, in handen gelegd van de Stichting Exploitatie Staatsloterij (SENS). De afdracht aan de Staat is de resultante van de omzet van de Staatsloterij na aftrek van de uitgekeerde prijzen en de ter uitvoering van de Staatsloterij gemaakte kosten. De omzet hangt samen met de ontwikkeling van het marktaandeel en de autonome groei van de kansspelmarkt.

De Wet op de Kansspelen is eind vorig jaar onderzocht in het kader van de operatie «Marktwerking, deregulering en wetgevingskwaliteit» (MDW). Op 20 november 2000 is het kabinetsstandpunt kansspelen naar aanleiding van het MDW-rapport «Nieuwe ronde, nieuwe kansen» aan de Tweede Kamer gezonden (Kamerstukken II 2000/01, 24 036, nr. 180). Daarin is aangekondigd dat de positie van de SENS en haar relatie tot de Staat nader zal worden bezien.

3.6.2 Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting op budgettaire gevolgen van beleid

In bovenstaande tabel is, op basis van verwachtingen over het marktaandeel Staatsloterij en de groei van de kansspelmarkt, uitgegaan van een groei van de afdracht van 2,5% per jaar.

De ontwikkeling van de omzet en de afdracht Staatsloterij vanaf 1994, alsmede die van de prijzen en de kosten zijn hieronder weergegeven.

¹ Inclusief de kasafdracht van de Stichting Nationale Instant Loterij, welke met ingang van 1997 is komen te vervallen.

Bij bovenstaande gegevens moet in ogenschouw genomen worden dat deze vooral een referentiemaatstaf zijn. De ontwikkeling van de totale kansspelmarkt en het marktaandeel van de SENS zijn autonome grootheden. Vanwege dit gegeven en het feit dat de afdracht aan de Staat een resultante vormt van omzet, prijzen en kosten kan het ministerie de hoogte van de afdracht nauwelijks beïnvloeden.

3.7 Beheer materiële activa

3.7.1 Algemene beleidsdoelstelling

Het doelmatig beheren en verkopen van roerende en onroerende zaken van het Rijk en het bevorderen van een optimale allocatie van onroerende zaken benodigd voor het Rijk.

Deze beleidsdoelstelling wordt binnen het ministerie van Financiën uitgevoerd door de dienst Domeinen (zie operationele doelstellingen 1 en 2) en door de projectdirectie Vastgoed (zie operationele doelstelling 3). Domeinen is een facilitaire organisatie voor overheidsorganisaties op het gebied van vastgoed en bij de verkoop en bewaring van roerende goederen.

De algemene beleidsdoelstelling wordt uitgevoerd door middel van de instrumenten verwerving, beheer en vervreemding van materiële activa. Daarnaast wordt intensieve samenwerking nagestreefd tussen de vastgoedbeherende departementen gericht op het tijdig en zo goedkoop mogelijk beschikbaar hebben van vastgoed voor publieke doelen van het Rijk. Onderstaand is aangegeven op welke wijze de algemene doelstelling is geconcretiseerd in drie operationele doelstellingen.

3.7.2 Operationele doelstellingen

3.7.2.1 Operationele doelstelling 1 Bewaring en vervreemding roerende zaken

Efficiënte bewaring en vervreemding van roerende zaken van de Staat

Domeinen wil zo doelmatig mogelijk roerende zaken bewaren en vervreemden voor overheidsorganisaties en hen daarbij adviseren. Uitgangspunt hierbij is kostendekkende dienstverlening. Om dit te bereiken wordt bij Domeinen extra aandacht besteed aan klantgerichtheid, kwaliteit van het personeel en een goede administratie.

De instrumenten die Domeinen hanteert om deze doelstelling te bereiken zijn opslag en verkoop. Hiervoor heeft Domeinen een regionale directie roerende zaken en vijf regio-eenheden ingericht, die geografisch zijn verspreid over het land. Deze regio-eenheden bewaren in beveiligde opslagplaatsen goederen die door Justitie in beslag zijn genomen. Op basis van een beslissing van de strafrechter of het Openbaar Ministerie worden de zaken teruggegeven aan de beslagene, dan wel worden zij verkocht of vernietigd.

Voor roerende zaken die mogen worden vervreemd, organiseert iedere regio-eenheid periodiek een openbare verkoop op basis van inschrijving. Gegund wordt aan de hoogst biedende. Hieraan voorafgaand zijn er kijkdagen waar potentiële kopers de goederen kunnen bezichtingen. Informatie over de verkopen is tevens beschikbaar via het internet.

Om het behalen van deze operationele doelstelling te meten zijn prestatie-indicatoren geformuleerd.

Efficiënte bewaring is gericht op zo laag mogelijke kosten voor de Staat met waarborgen voor kwalitiatief goede bewaring. De opslagplaatsen zijn een belangrijk bedrijfsmiddel voor Domeinen. Hierbij is van belang dat de bestaande capaciteit aansluit bij de behoefte van departementen. Een tekort aan opslagcapaciteit kan tot problemen leiden bij toeleverende departementen. Bij efficiënte vervreemding is van belang dat de toeleverende overheden (de klanten) van de overtollige roerende zaken tevreden zijn met de opbrengst en dat het verkoopproces kostendekkend door Domeinen wordt uitgevoerd. De tevredenheid van de klanten van Domeinen – zowel voor bewaring als vervreemding – is een graadmeter die inzicht geeft in het functioneren van Domeinen.

3.7.2.2 Operationele doelstelling 2 Beheer en verkoop onroerende zaken

Efficiënt beheren en verkopen van onroerende zaken van de Staat

Om efficiënt onroerende zaken van de Staat te kunnen beheren en verkopen bemiddelt Domeinen als facilitaire organisatie in en bij vastgoedtransacties van de rijksoverheid en daaraan gelieerde instellingen. Domeinen brengt daarbij verschillende overheidsbelangen bij elkaar. Hierbij wordt gestreefd naar een marktconform resultaat en een transparant proces waarbij het publieke belang voorop staat. Onder beheer wordt onder andere verstaan exploitatie, betaling zakelijke lasten, onderhoud en bezittingenadministratie.

Om het bovenstaande te bereiken wordt aan de volgende elementen extra aandacht besteed binnen de organisatie: klantgerichtheid, Raad voor Vastgoed Rijksoverheid, informatievoorziening en de kwaliteit van het personeel.

De instrumenten zijn beheer (waaronder onder andere exploiteren) en verkoop. Domeinen heeft vier regionale directies, met een geografisch afgebakend beheersgebied die deze activiteiten uitvoeren.

Voor het beheer, met name exploitatie, wordt gebruik gemaakt van privaatrechtelijke overeenkomsten zoals: huur, erfpacht en pacht. Het uitgangspunt hierbij is een marktgerelateerde opbrengst. Tevens wordt rekening gehouden met andere publieke belangen. Mochten deze ingebruikgegeven onroerende zaken in de toekomst nodig zijn voor overheidsdoeleinden dan moet de overeenkomst daarop worden afgestemd.

Als een onroerende zaak van het Rijk niet meer nodig is voor het uitoefenen van publieke doelen en overtollig is, dan meldt het afstotende departement dit bij Domeinen. Domeinen start de verkoopprocedure nadat is gebleken dat de departementen en andere overheden (onder andere provincies, gemeenten en gelieerde instellingen aan het Rijk) geen behoefte hebben aan de onroerende zaak. Als zij geen belangstelling hebben, vindt verkoop plaats aan derden, in het openbaar aan de meest biedende.

Domeinen is ook betrokken bij de veiling van de benzinestations. Een aantal jaren geleden werd geconstateerd dat de Nederlandse benzinemarkt niet voldoende functioneert, onder andere omdat de toetredingsmogelijkheden beperkt zijn en er niet voldoende op prijs wordt geconcurreerd. Naar aanleiding van deze constatering is een MDW-traject gestart. Om meer prijsconcurrentie en betere toetredingsmogelijkheden te realiseren op het hoofdwegennet zullen alle door de Staat uitgegeven locaties voor benzinestations in een periode van 21 jaar worden geveild. In 2002 zal de eerste veiling plaatsvinden. Daarnaast zal een nieuwe vergoedingssystematiek in de periode van 2002 tot 2005 worden gerealiseerd.

Om de publieke belangen goed op elkaar af te stemmen, werkt Domeinen intensief samen met andere departementen. In dit kader participeert Domeinen in de Raad voor Vastgoed Rijksoverheid (zie operationele doelstelling 3). Drie medewerkers zijn gedetacheerd bij de projectdirectie Vastgoed. Besluiten die in de Raad voor Vastgoed Rijksoverheid worden genomen die de processen van Domeinen beïnvloeden worden door Domeinen geïmplementeerd.

Om het behalen van deze operationele doelstelling te meten zijn prestatie-indicatoren geformuleerd. Efficiëntie van verkoop en beheer wordt vastgesteld door middel van benchmarking. Gemeten worden de apparaatskosten van een product in relatie tot de opbrengsten. Hierbij is van belang dat Domeinen bij beheer en verkoop afhankelijk is van het aanbod van de departementen. In de processen moet rekening worden gehouden met diverse publieke belangen. De kwaliteit van het afhandelen van het betalen van de zakelijke lasten kan gemeten worden vanuit de apparaatskosten die daarmee gemoeid zijn maar ook via het aantal ingediende bezwaarschriften met succesvolle afloop. Aangezien Domeinen verschillende overheidsbelangen bij elkaar brengt kan zij haar expertise ook aanwenden om te bemiddelen tussen partijen of om overheden te ondersteunen op het gebied van vastgoed. Dit kan worden gemeten door het aantal gevallen dat Domeinen opdrachten uitvoert voor overheden die op het gebied van advies en bemiddeling liggen. De tevredenheid van klanten over Domeinen is een graadmeter voor de kwaliteit van het totale functioneren van Domeinen op het gebied van onroerende zaken.

3.7.2.3 Operationele doelstelling 3 Optimaal handelen in vastgoed

Het leveren van een bijdrage aan publieke doelen door samen met andere vastgoedbeherende departementen optimaal te handelen in vastgoed.

Om de samenwerking tussen vastgoedbeherende departementen te bevorderen met als doel het optimaal handelen in vastgoed heeft het ministerie van Financiën het initiatief genomen om een samenwerkingsverband tussen de vastgoedbeherende departementen te creëren (VROM, V&W, LNV, Defensie en Financiën). Dit heeft in de Nota Grondbeleid geleid tot de volgende besluiten:

• Instelling Raad voor Vastgoed Rijksoverheid (RVR), waarin de vastgoedbeherende departementen zijn vertegenwoordigd, met een eigen facilitaire organisatie (de projectdirectie Vastgoed).

• Evaluatie van de effectiviteit en doelmatigheid van de RVR in 2004.

• Het creëren van een voorfinancieringsfaciliteit bij Financiën voor anticiperende aankopen en het in portefeuille houden van vastgoed.

De RVR is een eerste stap om te komen tot intensievere samenwerking tussen de departementen.

Bij de RVR staat voorop het doelmatig aankopen, verkopen en beheren van vastgoed voor het Rijk om publieke doelen te realiseren (vastgoed is een middel, geen doel op zich). De RVR stimuleert onder andere een gebiedsgerichte/projectmatige aanpak voor de verwerving en afstoot van vastgoed in regio's waar meerdere departementen beleidsdoelen willen realiseren. Daartoe stelt de RVR een werkprogramma vast met betrekking tot de primaire en secundaire processen. De RVR legt het werkprogramma vooraf ter goedkeuring voor aan de betrokken bewindslieden. De RVR stuurt, regisseert en houdt toezicht op het uitvoeringsproces van het goedgekeurde werkprogramma. Eventuele besluitvorming van de RVR heeft invloed op de werkprocessen van Domeinen en de andere vastgoedbeherende departementen.

De instrumenten bij deze operationele doelstelling zijn aankoop, beheer en verkoop. Deze instrumenten worden ingezet in het kader van het activabeheer van het rijk. De Raad voor Vastgoed Rijksoverheid (RVR), waarin de vastgoedbeherende departementen zijn vertegenwoordigd, regisseert, stuurt en houdt toezicht op de aankoop, het beheer en de verkoop.

In 2004 wordt het functioneren van de RVR en de daarmee samenhangende projectdirectie Vastgoed geëvalueerd.

¹ Het klanttevredenheidsonderzoek wordt om het jaar gehouden.

² Aangezien de WOZ beschikkingen om de vier jaar worden herzien, kan ook maar om de vier jaar bezwaar worden ingediend.

³ In 2001 was de streefwaarde voor deze indicator 60%.

⁴ Het klanttevredenheidsonderzoek wordt om het jaar gehouden.

3.7.3 Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting op budgettaire gevolgen van beleid

Voor de belangrijkste ontvangsten- en uitgavencategoriëen wordt uitgegaan van individuele objecten en daarbij behorende prijzen of tarieven. Ook uitgavenposten als onderhoud gronden en gebouwen, kapitaalinvesteringen en beheerskosten zijn gebaseerd op aantal maal de verwachte prijs en de geplande verkopen.

Programma-uitgaven

1. Bewaring en vervreemding van roerende zaken

Onder deze categorie worden uitgaven verantwoord voor in beslag of in bewaring genomen zaken, zoals:

a. schade-uitkeringen indien in bewaring genomen zaken ten onrechte blijken te zijn verkocht

b. vernietigen van in beslag genomen zaken

c. advertenties voor voorgenomen openbare verkopen

d. taxaties van in beslag genomen goederen.

2. Beheer en verkoop van onroerende zaken

a. Onderhoud en beheerskosten

Hieronder vallen drie posten, te weten:

1. Onderhoud grond en gebouwen (waaronder ook de kosten van bodemverontreiniging)

In 2001 worden enkele grote saneringen voor rekening van Domeinen uitgevoerd.

2. Kapitaalinvesteringen

De relatief hoge raming van kapitaalinvesteringen in 2001 wordt veroorzaakt door tegemoetkomingen voor de verplaatsing van pachters teneinde publieke doelen te realiseren.

3. Beheerskosten

Onder de beheerskosten worden uitgaven geraamd voor verkopen (en voor een gering deel bij ingebruikgevingen), zoals advertenties voor voorgenomen openbare verkopen, taxaties van te verkopen en te verhuren objecten en bemiddeling door makelaars bij verkoop, notariskosten, kadasterkosten (dat wil zeggen voor alle kosten die het Kadaster bij Domeinen in rekening brengt), bewaking van objecten in tijdelijk beheer en energie voor objecten in tijdelijk beheer, bv om een pand vorstvrij te houden of om tijdelijke bewoners (zodat het pand bewoond is en het niet gekraakt wordt) van energie en water te voorzien.

b. Zakelijke lasten

Domeinen betaalt het eigenaarsdeel van de zakelijke lasten over onroerende zaken die eigendom zijn van de Staat. Indien in de betreffende panden overheidsdiensten zijn gehuisvest, betaalt Domeinen eveneens het gebruikersdeel. Het gaat hierbij om circa EUR 46,3 mln per jaar.

Onder deze categorie vallen twee grote posten, te weten waterschapslasten en onroerende zaakbelasting. Deze beide nemen 98% van de uitgaven zakelijke lasten voor hun rekening. De overige posten zijn overige gemeentelasten, zoals rioolheffing, landinrichtingsrente en afkoop landinrichtingsrente.

3. Optimaal handelen in vastgoed

Deze uitgaven zijn gereserveerd voor de voorfinancieringsfaciliteit ten behoeve van anticiperende aankopen van het Rijk.

Overige programma-uitgaven

Bij dit artikel is voor 2000 een bedrag van EUR 142,6 mln opgenomen. Dit bedrag is een correctie op de ontvangst van EUR 3,6 mld in 1999 van de baten-lastendienst Rijksgebouwendienst (Rgd) voor het saldo van langlopende activa en langlopende voorzieningen, zoals die op de beginbalans van de Rgd worden opgenomen.

Apparaatsuitgaven

De toename van de apparaatsuitgaven in 2001 en 2002, komen onder andere voort uit investeringen in een informatiesysteem en uit investeringen in huisvesting. De investeringen in huisvesting zorgen voor een continue toename (huurprijzen) in de apparaatsuitgaven omdat hiervoor meerjarige overeenkomsten zijn aangegaan met de Rijksgebouwendienst.

Programma-ontvangsten

1. Bewaring en vervreemding van roerende zaken

Bij de verkoopontvangsten roerende zaken worden de opbrengsten geraamd van verkochte overtollige zaken en in beslag genomen goederen. De dekking van de verkoopactiviteiten van Domeinen vindt plaats door een opslag van 15% op de opbrengstprijs, het zogenaamde opgeld (zie apparaatsontvangsten).

Een deel van de opbrengsten wordt weliswaar als opbrengst Domeinen begroot, maar komt vanwege afgesloten middelenafspraken ten goede aan de begroting van andere departementen.

De fluctuatie in de begrotingsjaren worden veroorzaakt door de spreiding in de jaren van de ontvangsten van de verkopen van strategisch materiaal van Defensie. Voor een nadere onderverdeling wordt verwezen naar de verdiepingsbijlage.

2. Beheer en verkoop van onroerende zaken

a. Verkoop onroerende zaken

Bij de verkoopontvangsten onroerende zaken kan onderscheid gemaakt worden naar ontvangsten ten gunste van Domeinen/Financiën (IXB) en die ten gunste van andere departementen uit hoofde van middelenafspraken met de betreffende ministeries. De verkopen van Domeinen omvatten zaken zoals: landbouwgronden in verpachte en pachtvrije staat, boerderijen en erven; landbouwgronden met niet-agrarische bestemming (hierbij valt te denken aan voorheen landbouwgronden die aan een gemeente voor uitbreiding worden verkocht); bij andere departementen overtollige onroerende zaken, bijvoorbeeld gebouwen en kantoren en rijkswateren.

De teruglopende ontvangsten, van circa EUR 90,8 mln, bij verkoop onroerende zaken komt onder meer voort uit de verkoopstop van de agrarische domeingronden. Tevens zullen in de toekomst ook geen grote arealen worden overgedragen aan gemeenten in de IJsselmeerpolders omdat deze geplande overdrachten bijna allemaal zijn gerealiseerd. Hierdoor nemen de ontvangsten uit verkoop onroerende zaken verder af. Deze onderverdeling is opgenomen in de verdiepingsbijlage.

b. Beheerontvangsten

Bij de inkomsten uit beheer door Domeinen moet onderscheid gemaakt worden naar inkomsten uit hoofde van pacht of huur voor onroerende zaken die permanent of tijdelijk in materieel beheer bij Domeinen zijn. Hierbij kan worden gedacht aan pachtopbrengsten en erfpachtopbrengsten van agrarische gronden, andere zakelijke rechten zoals erfpacht, huur en opstalrechten.

Onder deze post worden ook ontvangsten verantwoord van onder andere zand- en grondwinning en verleende gebruiksrechten aan benzinemaatschappijen en exploitanten om langs rijkswegen bezinestations te mogen exploiteren. Deze onderverdeling is opgenomen in de verdiepingsbijlage.

c. Overige programma-ontvangsten

Hieronder zijn onder meer de volgende opbrengsten onder gebracht: renteontvangsten, reserveringsvergoedingen, onbeheerde nalatenschappen, afrekenen van verreken-/antispeculatiebedingen, vergoeding van Justitie voor bewaring van «pluk ze» zaken, vergoeding van de RGD ter compensatie voor het betaalde eigenaarsdeel van de OZB.

Apparaatsontvangsten

Dit zijn de opgelden die Domeinen ontvangt bij verkopen van roerende zaken.

3.8. Financieel-economisch beleid van de overheid

3.8.1 Algemene beleidsdoelstelling

Het vormgeven en uitvoeren van het financieel-economisch beleid van de overheid, het bevorderen van de doelmatigheid en doeltreffendheid van de overheidsuitgaven en het waarborgen van de rechtmatigheid daarvan.

Als indicatie voor het antwoord op de vraag of deze doelstelling wordt c.q. is bereikt, worden de volgende reguliere prestatiegegevens c.q. streefwaarden gehanteerd:

• de netto-uitgaven moeten ieder begrotingsjaar binnen het uitgavenkader blijven;

• de mate waarin de doelmatigheid en de doeltreffendheid van overheidsbeleid – zoals opgenomen in de ontwerpbegrotingen – wordt gevolgd c.q. geëvalueerd met reguliere prestatiegegevens en/of periodiek evaluatieonderzoek. Voor de ontwerpbegroting 2003 zullen hiertoe – in meerjarig perspectief – streefwaarden zijn vastgesteld en een monitorsysteem ontwikkeld zijn.

• van de gerealiseerde verplichtingen, uitgaven en ontvangsten op de rijksbegroting moet ten minste 99,0% rechtmatig zijn.

3.8.2 Operationele doelstellingen

Bovenstaande algemene doelstelling moet worden bereikt door de volgende (clusters van) activiteiten.

3.8.2.1 Operationele doelstelling 1 Optimaal begrotingsbeleid en transparantie informatievoorziening

Zorgdragen voor een optimaal begrotingsbeleid en een transparante informatievoorziening over de uitkomsten van budgettaire besluitvorming.

Een optimaal begrotingsbeleid

Een belangrijk onderdeel van het financieel-economisch beleid is het begrotingsbeleid. Hierover worden aan het begin van een nieuwe kabinetsperiode afspraken gemaakt. Het begrotingsbeleid van het huidige kabinet – dat vooral is gericht op gezonde overheidsfinanciën – kan worden gekenmerkt als «trendmatig». De maximale hoogte van de overheidsuitgaven staat vast. De uitgavenkaders worden beheerst door een set van afspraken; de regels budgetdiscipline. Er is sprake van een strikte scheiding tussen (belasting en premie-)inkomsten en uitgaven. De inkomsten mogen fluctueren, zonder dat dit direct gevolgen voor de uitgaven heeft. Er is één hoofdmoment van besluitvorming over alle collectieve uitgaven (maart/april) en ontvangsten(augustus). Al deze uitgangspunten en afspraken komen de stabiliteit van en rust in het begrotingsbeleid ten goede. Dat is weer goed voor de kwaliteit van het overheidsbeleid in meer brede zin. Randvoorwaarden bij het begrotingsbeleid zijn de afspraken, zoals gemaakt in het Verdrag van Maastricht in het stabiliteits- en groeipact. Dit betekent dat het EMU-saldo in evenwicht of in overschot moet zijn (met als absolute voorwaarde dat een eventueel tekort nooit groter mag zijn dan 3% van het Bruto Binnenlands Product. De EMU-schuld moet lager zijn dan 60% van dit BBP, of snel genoeg naar dit niveau dalen.

Het begrotingsbeleid voor deze kabinetsperiode staat vast. Daarbinnen is evenwel sprake van sterke dynamiek. Hoe ontwikkelen de uitgaven, de ontvangsten en de prijsontwikkeling zich? Wat betekent dit voor de uitgavenkaders, de inkomstenijklat, de toepassing van de regels budgetdiscipline voor de uitgaven en de toepassing van de «mee- en tegenvallerformule» voor de inkomsten? In feite is het beleidsinstrument bij deze operationele doelstelling de handhaving van de gemaakte afspraken. Er wordt echter ook aan beleidsontwikkeling gedaan.

In aanloop naar de komende verkiezingen en de formatie heeft de minister van Financiën op 19 juni jl. het elfde rapport van de Studiegroep Begrotingsruimte naar de Tweede Kamer gezonden (Kamerstukken II, 2000–2001, 27 805, nr. 1). Dit studiegroeprapport heeft betrekking op het te voeren begrotingsbeleid in de volgende kabinetsperiode. In het rapport is ook een evaluatie van het in de jaren 1995–2001 gevoerde begrotingsbeleid opgenomen. Het kabinet heeft de overwegingen en aanbevelingen van de Studiegroep zonder nadere standpuntbepaling aan de Kamer voorgelegd. Dit zoals gebruikelijk bij rapporten van de Studiegroep.

Transparante informatievoorziening

De minister van Financiën draagt ook zorg voor een transparante informatievoorziening over de begrotingsvoorbereiding, de uitvoering en de verantwoording. Dit allereerst ter facilitering van de budgettaire besluitvorming in het kabinet. De Staten-Generaal wordt over de uitkomsten van deze besluitvorming – door de minister van Financiën, namens het kabinet – op de hoogte gesteld door de Miljoenennota, de Voorjaarsnota en de Najaarsnota. In de Voorlopige Rekening en het Financieel Jaarverslag van het Rijk wordt aan de Staten-Generaal achteraf verantwoording afgelegd. De momenten waarop genoemde nota's verschijnen – en de belangrijkste elementen daarvan – zijn wettelijk vastgelegd. Tegelijkertijd met de genoemde budgettaire nota's, sturen de afzonderlijke ministers hun ontwerpbegrotingen, suppletore begrotingswetsvoorstellen, slotwetten en departementale jaarverslagen naar de Staten-Generaal. De nota's van de minister van Financiën vergezellen deze stukken.

Aan deze reguliere – jaarlijks terugkerende – activiteiten liggen een technische infrastructuur en strakke procedures ten grondslag. Bij dit laatste gaat het om de Comptabiliteitswet en de Rijksbegrotingsvoorschriften. In wezen is het voorzien in informatie en het handhaven en onderhoud van de voorschriften het beleidsinstrument bij dit onderdeel van de eerste operationele doelstelling.

Voor het realiseren van de eerste operationele doelstelling worden op het ministerie van Financiën circa 25 fte's «ingezet».

3.8.2.2 Operationele doelstelling 2 en 3 Doelmatigheid en doeltreffendheid van overheidsbeleid

Beoordelen van beleidsvoorstellen op doeltreffendheid, doelmatigheid, rechtmatigheid, budgettaire inpasbaarheid en het bredere financieel economisch perspectief.

Het initiëren en ontwikkelen van voorstellen die de doelmatigheid en doeltreffendheid van overheidsbeleid ten goede komen respectievelijk de financieel-economische structuur versterken.

De minister van Financiën heeft – als countervailing power van de vakdepartementen – een rol om beleidsvoorstellen te beoordelen op doeltreffendheid, doelmatigheid, rechtmatigheid, budgettaire inpasbasbaarheid en het bredere financieel-economisch perspectief. De brede economische benadering die het ministerie van Financiën daarbij hanteert betekent dat zowel wordt gekeken naar de budgettaire aspecten van beleid, als naar de macro-economische doorwerking (economische groei, werkgelegenheid, inflatie) en de micro-economische consequenties (gevolgen voor marktordening, keuzevrijheid, incentivestructuur). Hoofdvraag is altijd wat de rol van de overheid is of zou moeten zijn en wat aan marktpartijen kan worden overgelaten. Dit sluit aan bij de rol van de minister van Financiën als coördinerend bewindspersoon voor het financieel-economisch beleid. Hierbij past ook het analyseren van de economische ontwikkeling. Meer specifiek beoordeelt Financiën de begrotingen en suppletore wetten van de departementen, is de minister van Financiën actief betrokken bij het ontwikkelen van departementale beleidsvoorstellen (bijvoorbeeld ook richting de kabinetsformatie bij de Verkenningen) en is de minister van Financiën nauw betrokken bij de verdere uitwerking van beleidsvoorstellen. Toegevoegde waarde bij dit alles is ook gelegen in het kunnen leggen van dwarsverbanden en het tegengaan van verkokering.

De minister van Financiën heeft uit hoofde van Comptabiliteitswet een aantal bijzondere verantwoordelijkheden en bevoegdheden om deze operationele beleidsdoelstellingen te kunnen realiseren. Zo kan hij bezwaar maken tegen beleidsvoornemens met financiële gevolgen, ontwerpbegrotingen en suppletore wetten. Dat kan als de voorstellen hem «met het oog op het algemene financiële beleid of het doelmatig beheer van 's Rijks gelden niet toelaatbaar voorkomen» of de met de voorstellen gemoeide bedragen – in zijn ogen – niet in een redelijke verhouding staan tot de doelstellingen van het beleid. Het toezicht is zowel gericht op de komende begroting als op de uitvoering van de begroting. Leidraad daarbij zijn de regels budgetdiscipline, die ervoor zorgen dat de beleidsvoorstellen inpasbaar zijn binnen de begroting en de netto-uitgavenkaders jaarlijks binnen de uitgavenkaders blijven.

De minister van Financiën levert ook een bijdrage aan de doelmatigheid en doeltreffendheid van het overheidsbeleid door beleidsvoorstellen te initiëren en/of zelf te ontwikkelen. Vragen daarbij zijn, of er meer financiële prikkels kunnen worden ingebouwd en of de institutionele vormgeving van een beleidsveld nog actueel is. Zo is dit bijvoorbeeld de rode draad bij thema's als de stelselwijziging in de gezondheidszorg en de uitvoering van de sociale zekerheid. Voorts valt te denken aan concepten voor innovatief aanbesteden en competitieve dienstverlening, pps en decentralisatie van taken naar de andere overheden. Samen met de vakdepartementen wordt hier naar gekeken in MDW-kader en worden interdepartementale onderzoeken (IBO's) gedaan. Ook voor de komende ronde (2001–02) zijn een tiental IBO-onderwerpen geselecteerd. Met name op het terrein financiële vernieuwing en de verbetering van de kwaliteit van de publieke dienstverlening. De betreffende werkgroepen starten direct na de zomer, onder leiding van een onafhankelijke voorzitter. Financiën stelt voor ieder onderzoek een secretaris ter beschikking, en heeft overigens de zorg voor de coördinatie van de gehele IBO-procedure.

Doordat de onderwerpselectie met ingang van dit jaar nog vóór het zomerreces wordt vastgesteld, wordt afronding van de onderzoeksrapporten voor het (volgende) zomerreces mogelijk. De Staten-Generaal kan derhalve de resultaten van de genoemde onderzoeken tegemoet zien over ongeveer een jaar.

De minister van Financiën heeft ook een coördinerende en toezichthoudende taak als het gaat om de inrichting van de administraties die vakdepartementen voor hun financieel beheer en materieelbeheer voeren en de wijze waarop deze bijgehouden worden. Daarnaast is hij verantwoordelijk voor het toezicht op de inrichting van de controle in het kader van de uitvoering van de begroting. Dit toezicht wordt vormgegeven door departementen te adviseren over, te stimuleren tot en aan te spreken op onderdelen van het financieel beheer en overige aspecten van de bedrijfsvoering. Het toezicht vanuit Financiën wordt met ingang van de verantwoording over 2001 ingebed in een planning- en controlcyclus. Dit betekent dat binnen het kabinet op meerdere momenten in het jaar over financieel beheer en aspecten van bedrijfsvoering wordt gecommuniceerd. De genoemde cyclus bestaat uit de publicatie van een toezichtprogramma, early-warningbrieven, financieel beheer- en bedrijfsvoeringsbrieven en de overkoepelende 31 maart-brief aan de Algemene Rekenkamer. De Staten-Generaal wordt hierover geïnformeerd in het Financieel Jaarverslag van het Rijk.

Voor het realiseren van deze tweede en derde operationele doelstelling worden op het ministerie van Financiën circa 135 fte's «ingezet». Zij overleggen met vakdepartementen, beoordelen, handhaven de regels budgetdiscipline, onderzoeken, houden toezicht en vormen daarmee het beleidsinstrument van de minister van Financiën bij deze doelstellingen.

3.8.2.3 Operationele doelstelling 4 Financieel overheidsmanagement

Vormgeven en uitvoeren van het financieel overheidsmanagement, gericht op een meer resultaatgerichte beleids- en bedrijfsvoering bij het Rijk.

Door het ontbreken van een (echt) marktmechanisme, mist de overheid sterke, automatische prikkels om zo doelmatig en doeltreffend mogelijk met belastinggeld en premies om te gaan. Ter correctie bestaat er een breed scala aan regels. Onder meer op het gebied van het begrotingsbeheer, financieel beheer, materieel beheer, andere aspecten van bedrijfsvoering (zoals het verrichten van privaatrechtelijke rechtshandelingen) en beleidsvoering. Wie is bevoegd tot wat? Waar moet een goed beheer precies aan voldoen? Dit alles is vastgelegd in de Comptabiliteitswet en daarop gebaseerde lagere wet- en regelgeving. In 2002 worden hier geen majeure wijzigingen verwacht.

Centrale filosofie bij het vormgeven van het financieel overheidsmanagement is het concept van resultaatgericht management. Deze filosofie werd voor het eerst concreet toegepast bij agentschappen. Het komend jaar worden circa 20 diensten begeleid die overwegen de status van agentschap aan te vragen. Voorts zal in 2002 een tweede rijksbrede evaluatie van het agentschapsmodel worden uitgevoerd. Centrale vraag daarbij zal luiden of dit model – waarbij met een afgezonderd en afwijkend beheer door resultaatgericht management doelmatiger gewerkt moet worden – bijstelling behoeft.

Resultaatgericht werken bij de overheid krijgt een krachtige impuls door het project «Van Beleidsbegroting tot Beleidsverantwoording». De ontwerpbegrotingen 2002 zijn de eerste begrotingen nieuwe stijl. Het ministerie van Financiën vervult daarbij een initiërende, coördinerende en stimulerende rol. In de Miljoenennota 2002 wordt een schets gegeven van de stand van zaken. Na de Tweede Kamerbehandeling van alle ontwerpbegrotingen ontvangt de Tweede Kamer een meer integraal beeld. Alsdan moet tevens het referentiekader inzake de mededeling over de bedrijfsvoering gereed zijn. In 2004 wordt het VBTB-project geëvalueerd. De vraag wat VBTB voor de auditfunctie bij het Rijk betekent komt aan de orde in het IBO-rapport «Competitieve Dienstverlening (CDV) Accountancy». Voor het einde van 2001 zal de Staten-Generaal het inhoudelijk kabinetsstandpunt bij dit rapport van de commissie Kordes ontvangen.

Tegen de achtergrond van eerdere initiatieven ter bevordering van resultaatgericht management en in het licht van de gegroeide situatie waar feitelijk twee begrotingsstelsels – naast elkaar – worden gehanteerd, kondigde het kabinet in de Miljoenennota 2001 aan op termijn integraal te willen overstappen op een baten-lastenstelsel. Dit in aanvulling op de VBTB-beleidsbegroting. Het kabinet verzocht de beleidsgroep Begrotingsstelsel hierover voor de zomer van 2001 advies uit te brengen. Op 24 juli jl. stuurde de minister van Financiën dit advies van de beleidsgroep naar de Tweede Kamer. In hoofdstuk 4 van de Miljoenennota 2002 is het kabinetsstandpunt hierover opgenomen. Naar aanleiding hiervan wordt momenteel een meerjarig projectplan opgesteld.

Vormgeven en uitvoeren van financieel overheidsmanagement betekent niet alleen het stellen van kaders, stimuleren en coördineren. Het betekent ook optreden als adviseur (bijvoorbeeld door de EDP Audit Pool) en het verspreiden van kennis. In samenwerking met de vakdepartementen beoogt Financiën de kwaliteit van de medewerkers in de financiële functie rijksbreed op een hoog peil te houden, in casu voldoende en deskundige medewerkers met verstand van begrotingsbeleid, financieel management en accountancy. Instrumenten daartoe zijn het investeren in mensen (via meerjarige trainingen), kennisnetwerken, en een duidelijke communicatiestrategie naar de arbeidsmarkt. Dit om een aantrekkelijke werkgever te blijven.

Voor het realiseren van deze vierde operationele doelstelling worden op het ministerie van Financiën circa 125 fte's «ingezet». Naast wet- en regelgeving vormen zij het belangrijkste beleidsinstrument bij deze doelstelling. Zij handhaven, voeren projecten uit, stimuleren, coördineren dragen kennis over etc.

Voor het antwoord op de vraag naar de effectiviteit en doelmatigheid van de activiteiten onder deze operationele doelstelling, is het streven periodiek een onafhankelijke review uit te voeren. In 2001 is nog een review door de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (de OESO) uitgevoerd.

3.8.2.4 Operationele doelstelling 5 Beheersing en allocatie van middelen van decentrale overheden

Scheppen van randvoorwaarden voor en transparantie over een optimale beheersing en allocatie van middelen van decentrale overheden.

Mede onder verantwoordelijkheid van de minister van Financiën worden de gemeente- en provinciefondsbegroting opgesteld en uitgevoerd. Het betreft hier de algemene uitkering. Teneinde de gemeenten en provincies ook adequaat te kunnen informeren over de hoogte van de uitkeringen in het komende jaar en de voorgenomen verdeling van die uitkering over de gemeenten en provincies, ontvangen de mede-overheden periodiek circulaires. Zo nodig wordt ook in december nog een dergelijke circulaire verzonden. Daarbij wordt toegezien op een adequate omvang van de fondsen. Dit met het oog op voldoende financiële middelen voor de uitvoering van decentrale taken (normeringsafspraak) en een zodanige verdeling van middelen dat gemeenten en provincies een gelijkwaardig voorzieningenpakket kunnen leveren tegen globaal gelijke lasten.

De huidige normeringssystematiek geldt sinds het eerste paarse kabinet. De werking van deze methodiek wordt thans geëvalueerd door een interbestuurlijk samengestelde ambtelijke werkgroep. Deze evaluatie staat in het teken van door het nieuwe kabinet te maken afspraken over de vormgeving van normeringsmethodiek. Met de normeringsmethode wordt bepaald wat de ontwikkeling in de omvang van het Gemeentefonds en het Provinciefonds van jaar op jaar is. Ook de verdeling van de middelen uit de fondsen over de gemeenten resp. de provincies wordt jaarlijks geëvalueerd. De resultaten van deze evaluatie worden vastgelegd in het Periodiek Onderhoudsrapport. Dit rapport verschaft inzicht in de verdeling op clusterniveau van de middelen uit de fondsen in relatie tot de ontwikkeling in de kostenstructuur bij de gemeenten resp. de provincies. De periodieke onderhoudsrapporten worden jaarlijks met de ontwerpbegroting aan de Tweede Kamer aangeboden.

Om de mede-overheden tijdig inzicht te verschaffen in de omvang van de van vakdepartementen afkomstige specifieke uitkeringen wordt jaarlijks het overzicht specifieke uitkeringen opgesteld, waarin de omvang en het aantal specifieke uitkeringen wordt beschreven. De vormgeving van dit overzicht wordt mede aan de hand van een advies van de Raad voor de financiële verhoudingen bezien op mogelijkheden om de transparantie voor de mede overheden te vergroten.

In de Monitor Inkomsten uit Lokale Heffingen (MILH) wordt tot slot de ontwikkeling van de eigen inkomsten van decentrale overheden geanalyseerd en beoordeeld. Deze monitor wordt eveneens gelijktijdig met de indiening van de begroting aangeboden aan de Tweede Kamer.

De laatste jaren gaat steeds meer bijzondere aandacht uit naar het verbeteren van de transparantie in de financiële verhouding, gericht op het in samenhang bezien van alle financiële stromen naar gemeenten en provincies. Over de voortgang in dit proces zal de Tweede Kamer voor het eind van 2001 een tussenrapportage ontvangen. De bevindingen naar aanleiding van de gewonnen inzichten zullen een rol spelen bij bestuurlijke beoordeling van de uitkomsten van de normering en van de verdeling. Doelstelling is tevens het leggen van beleidsverantwoordelijkheid daar waar die het best kan worden waargemaakt (centraal – decentraal). Daarbij hoort ook het bevorderen van een adequaat toezicht op de beleidseffectiviteit van het decentraal beleid.

In het kader van deze vijfde operationele doelstelling wordt ook gewerkt aan het wetsvoorstel voor de Wet op het BTW-compensatiefonds (Kamerstukken II, 27 293). Deze wet heeft tot doel de verstorende werking op te heffen die de heffing van omzetbelasting nu heeft op afwegingen die door gemeenten en provincies worden gemaakt. Deze verstoring is op drie punten zichtbaar: de afweging tussen het zelf uitvoeren van taken en het uitbesteden daarvan aan private partijen, de prikkel tot het aangaan van constructies om daarmee de lasten van de omzetbelasting te beperken en de problematiek rond het onderling uitwisselen van personeel tussen gemeenten en provincies. Op verzoek van de minister van Financiën is de plenaire behandeling van het wetsvoorstel door de Tweede Kamer aangehouden tot na een bestuurlijk overleg met de Vereniging voor Nederlandse Gemeenten (VNG) en het Interprovinicaal Overleg (IPO). Over de uitkomsten van dit overleg is de Tweede Kamer op 9 juli 2001 schriftelijk geïnformeerd (Kamerstukken II 2000/01, 27 293, nr. 10).

Het belangrijkste beleidsinstrument bij deze operationele doelstelling is wederom het apparaat. Hiermee worden de GF/PF-begrotingen opgesteld en uitgevoerd en wordt beleid ontwikkeld. Een ander beleidsinstrument betreft wet- en regelgeving. Voor het realiseren van deze vijfde operationele doelstelling worden op het ministerie van Financiën circa 26 «ingezet».

¹ Deze reviews zullen nog worden geprogrammeerd.

² Idem.

Veronderstellingen

De vraag of de algemene en nader geoperationaliseerde doelstellingen al dan niet kunnen worden bereikt, is – in tegenstelling tot veel andere beleidsdoelstellingen bij het Rijk – niet zo sterk afhankelijk van allerlei externe factoren. Meestal komt het neer op het handhaven van onderling gemaakte afspraken. Het al dan niet kunnen handhaven daarvan wordt wel beïnvloed door het economisch tij. Ook de kwaliteit van het beleid en de kwaliteit van de financiële functie zijn belangrijke voorwaarden.

3.8.3 Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting op budgettaire gevolgen van beleid

De verplichtingen en uitgaven op dit beleidsartikel betreffen enkel apparaatsuitgaven; uitgaven voor personeel en materieel. Het beleidsartikel bevat geen programma-uitgaven, zoals subsidies en leningen. De verwachte bezetting in 2002 bedraagt 311 fte. Hiermee is EUR 18,8 mln aan personele uitgaven gemoeid. De bijbehorende materiële uitgaven bedragen EUR 2,2 mln. De uitgaven vertonen tot 2004 een dalende lijn. Dit heeft te maken met de aanwezigheid van personeel voor projecten gedurende een beperkt aantal jaren zoals de Euro, BTW-compensatiefonds, VBTB, Arbeidsmarktcommunicatie. Daarnaast wordt er nog EUR 1,9 mln aan materiële uitgaven geraamd. Deze uitgaven hebben in hoofdzaak betrekking op de vierde operationele doelstelling. Het betreffen hier (kostendekkende) cursussen, waarvoor ook een ontvangstenraming is opgenomen. Er worden in 2002 zo'n 1955 cursisten opgeleid. De cursusprijzen die zij moeten betalen, variëren van 635 tot 5 377 euro.

4. DE NIET-BELEIDSARTIKELEN

4.1 Algemeen

Op dit niet-beleidsartikel worden diverse uitgaven en ontvangsten geraamd. Het betreft onder meer personele en materiële uitgaven voor de centrale directies van het ministerie van Financiën, van het departementale management en ondersteunende units. Tevens worden enkele departementsbrede programmauitgaven op dit artikel geraamd.

Toelichting

Apparaatsuitgaven

De apparaatsuitgaven zijn in 2001 en 2002 incidenteel hoog vanwege extra uitgaven in de sfeer van Informatie- en communicatietechnologie (ICT), waaronder een noodzakelijke kwaliteitsverbetering van de interne automatisering en telefooncentrale. Voor 2001 en volgende jaren is een deel van het automatiseringsbudget nog niet toegerekend aan de beleidsartikelen.

Omslagstelsel rijkswagenpark

De staat draagt eigen risico voor WA-schade van het eigen wagenpark en is daarom in artikel 17 van de Wet aansprakelijkheidsverzekering motorrijtuigen (WAM) van de verzekeringsplicht vrijgesteld. De uitgaven voor het omslagstelsel omvatten WA-schade, cascoschade aan de eigen voertuigen en de met de schade-afhandeling samenhangende (expertise)kosten. De ontvangsten komen voort uit het omslaan van de totale schadelast over de deelnemende departementen naar rato van het aantal voertuigen. Het omslagstelsel wordt uitgevoerd door BSA Schaderegeling BV dat onderdeel uitmaakt van de Stichting Pensioenfonds ABP.

Tegoeden WOII

In 2000 is EUR 182,6 mln van de programmauitgaven beschikbaar gesteld aan de joodse gemeenschap in het kader van Tegoeden WOII. De overige bedragen hebben vooral betrekking op uitvoeringskosten in verband met de besteding van voornoemde EUR 182,6 mln.

4.2 Nominaal en onvoorzien

Dit niet-beleidsartikel heeft een bijzonder karakter. Vanuit dit artikel vinden overboekingen van loon- en prijsbijstelling naar de overige artikelen plaats. Daarnaast worden onvoorziene uitgaven op het artikel geraamd.

Onvoorzien

De post is bedoeld om eventuele nu nog onzekere ontwikkelingen op de IX-B begroting op te vangen.

Loonbijstelling

Op dit onderdeel wordt de loonbijstelling verwerkt in het kader van algemene salarismaatregelen, incidentele loonontwikkeling en overige specifieke maatregelen op het gebied van arbeidsvoorwaarden en premies sociale zekerheid. Vanuit dit artikel wordt de loonbijstelling toegedeeld aan de loongevoelige beleidsartikelen. Inmiddels is de loonbijstelling toegedeeld (zie verdiepingsbijlage).

Prijsbijstelling

Op dit onderdeel worden de uit de aanvullende post prijsbijstelling ontvangen bedragen geboekt tot toerekening plaatsvindt aan prijsgevoelige begrotingsartikelen. Inmiddels is de prijsbijstelling toegedeeld (zie verdiepingsbijlage).

5. BEDRIJFSVOERINGSPARAGRAAF

Algemeen

Bij VBTB gaat het om het realiseren van beleidsdoelstellingen en de verantwoording die daarover wordt afgelegd in de beleidsparagraaf. Het lijnmanagement is daarvoor primair verantwoordelijk, evenals voor de bedrijfsvoering die nodig is om deze beleidsdoelstellingen te realiseren. Bij de bedrijfsvoering kan onderscheid gemaakt worden tussen primaire processen en ondersteunende processen. In de primaire processen worden de beleidsdoelstellingen gerealiseerd, de ondersteunende processen faciliteren dit door de inzet van middelen zoals personeel, informatisering, organisatie, financiën, huisvesting en automatisering (PIOFHA). In het departementale jaarverslag 2002 wordt dit toegespitst op de drie clusters personeel en organisatie, financieel en materieel beheer en informatisering en automatisering. Ook bij de inzet van deze middelen worden (interne) doelstellingen geformuleerd.

Het monitoren van het realiseren van doelstellingen, zowel van de beleidsdoelstellingen als van de PIOFHA-doelstellingen, wordt nadrukkelijker dan voorheen onderdeel van de departementale planning- en controlcyclus. Dit betekent dat in de jaarplannen, in de managementrapportages gedurende het jaar en in de jaarverslagen van de departementsonderdelen systematisch aandacht moet worden besteed aan de bedrijfsvoering van primaire en ondersteunende processen. Dit vergt wel het bestaan van een instrument om te kunnen monitoren: de bedrijfsvoeringsmonitor. Doelstelling van de bedrijfsvoeringsmonitor is het verschaffen van redelijke «zekerheid» aan het management dat de bedrijfsvoering zodanig functioneert dat, mede in de tijd en veranderende omstandigheden bezien, (beleids)doelstellingen op een recht- en doelmatige wijze gerealiseerd kunnen worden. Op onderdelen van de bedrijfsvoering is deze monitor nog in ontwikkeling. Bezien zal worden of de uitkomsten van de bedrijfsvoeringsmonitor kunnen leiden tot een bedrijfsvoeringsmededeling in het jaarverslag van elk departementsonderdeel. Op deze manier kan de mededeling van de minister in het departementale jaarverslag onderbouwd worden. Dit moet wel groeien omdat de bedrijfsvoeringsmonitor thans nog geen informatie biedt over alle onderdelen van de bedrijfsvoering.

In deze eerste op een VBTB-leest geschoeide begroting is het gewicht van beleidsevaluatieonderzoeken en prestatiegegevens toegenomen. De verwachting is dat deze een grotere rol zullen gaan spelen bij de beleidsbepaling. Dat stelt niet alleen eisen aan beleidsevaluatieonderzoeken, maar ook aan prestatiegegevens. De bedrijfsvoering van Financiën zal daarop worden ingericht. Het voornemen is om in 2002 speciale aandacht te besteden aan de ordelijke en controleerbare wijze van totstandkoming van prestatiegegevens, ongeacht of het interne gegevens of gegevens van derden betreft.

Veranderingstrajecten

In het jaarverslag 2002 zal ook aandacht worden besteed aan veranderingstrajecten op het gebied van de bedrijfsvoering (specifieke bedrijfsvoeringsthema's). Het gaat hierbij om een aantal projecten bij de Belastingdienst, Domeinen en het kernministerie.

Bij de Belastingdienst gaat het om een organisatieverandering, een herinrichting van de automatiseringsfunctie, het beveiligings/integriteitsproject ARGI en de introductie van een resultaat gericht besturingsmodel met daaraan gekoppeld de invoering van het baten-lastenstelsel.

De organisatieverandering heeft als doelstellingen het verbeteren van de integrale dienstverlening en het kwaliteitsniveau van toezicht en opsporing en voorts het efficiënter worden in de massale gegevensverwerking. Voor het publiek komt er een «klantendienst» en er zijn plannen voor het vormen van regionale belasting- en douanekantoren en een kantoor voor massale processen. Op het gebied van het intensief toezicht en opsporing wordt meer energie gestoken in een evenwichtiger en selectiever inzet van personeel en in het gebruik van selectiesystemen.

De herinrichting van de automatiseringsfunctie heeft als doel de verbetering van het beheer van de geautomatiseerde ondersteuning van de processen van de Belastingdienst en een gewijzigde bestuurlijke aanpak voor ontwerp, beheer en innovatie op automatiseringsgebied.

Bij het project ARGI is de doelstelling om met meer aandacht voor risicobeheersing, gegevensbeveiliging en integriteit het beveiligingsniveau te verhogen bij de Belastingdienst.

De introductie van het baten-lastenstelsel bij de Belastingdienst en Domeinen past in de doelstelling van het ontwikkelen van een meer op resultaat gericht besturingsmodel. Producten en diensten worden daarbij geïdentificeerd en kosten worden eraan toegerekend. Dit vergt een aanpassing in de administratie en in het financieel beheer.

Bij het kernministerie gaat het om ICT-projecten die verbeteringen in de informatievoorziening en beheersing van automatiseringsprocessen tot doel hebben. Procesmanagement wordt daartoe ingevoerd en de architectuur van de gewenste informatievoorziening wordt geformuleerd.

6. VERDIEPINGSBIJLAGE

Beleidsartikel 1 Belastingen Verticale toelichting: verplichtingen, uitgaven en ontvangsten

Toelichting nieuwe mutaties

De raming van de uitgaven en ontvangsten heffings- en invorderingsrente zijn meerjarig aangepast op basis van de realisatie in het eerste halfjaar 2001.

De mutatie uitvoeringskosten wet Waardering Onroerende Zaken (WOZ) betreft een verhoging van het aandeel van de Belastingdienst in de waarderingskosten, die deels ook door gemeenten en waterschappen worden gedragen. Voor nadere toelichting hierover wordt verwezen naar par. 3.1.3 «Toelichting op budgettaire gevolgen van beleid» van beleidsartikel 1 Belastingen.

De meerjarige belastingraming van de ontvangsten zoals hierboven is gepresenteerd wordt voor de jaren 2001 en 2002 verderop in de verdiepingsbijlage toegelicht. De belastingramingen voor 2003–2005 hebben bij gebrek aan een macro-economsiche beeld voor dat jaar een louter technisch karakter.

Bij de ontvangsten houdt de mutatie inningskosten douane in 2001 verband met een op nieuwe macro-inzichten gebaseerde aanpassing van de raming van de invoerrechten en de daarmee samenhangende EU-bijdrage voor de inningskosten. Verder worden met ingang van 2002 de ontvangsten uit de bijdrage van de EU in de inningskosten douanerechten naar de begroting van het ministerie van Buitenlandse Zaken overgeheveld.

Uitsplitsing tabel budgettaire gevolgen

Toelichting

Het beleid van de Belastingdienst is gericht op het versterken van de rechtshandhaving, het verhogen van de kwaliteit van de dienstverlening en het vergroten van de doelmatigheid. De intensiveringen op deze terreinen leiden tot aanvullende investeringen op het gebied van de informatie- en communicatietechnologie. De effecten die zich als gevolg van deze keuzen voordoen manifesteren zich in een afname van de personeelsbegroting en een toename van de automatiseringsuitgaven. De personele begroting omvat uitgaven voor ambtelijk personeel, post-actief personeel en overige personele uitgaven (uitzendkrachten, stagiaires en kinderopvang).

Het totaalbedrag van EUR 216 mln aan huisvestingsuitgaven betreft een bedrag EUR 147 mln aan huurbudgetten voor de panden waar de Belastingdienst gebruik van maakt, een bedrag van EUR 27 mln aan investeringen waarvoor de huurder/gebruiker zelf verantwoordelijk is (herinrichting gebruikersinstallaties, etc.) en een bedrag van EUR 41 mln aan exploitatie-uitgaven (schoonmaak, onderhoud, gebruikersrechten, etc.).

Onder het cluster overigen vallen diverse kosten zoals kosten voor externe advisering, griffierechten, kosten voor (rijks)advocaten en voorlichting. De omvang van de raming fluctueert enigszins omdat hierin ook een aantal uitgaven is ondergebracht dat nog niet is toegerekend naar andere clusters.

Uitsplitsing belastingontvangsten

1. Inleiding

In deze paragraaf wordt de raming van de belastingontvangsten voor 2001 en 2002 nader toegelicht zoals gepresenteerd in bijlage 3 van de Miljoenennota 2002. In het bijzonder wordt ingegaan op de belangrijkste autonome maatregelen en de onderbouwing van de endogene groei voor de grote belastingsoorten. Een raming van de belastingontvangsten voor de jaren 2003 tot en met 2006 is opgenomen in bijlage 3 van de Miljoenennota 2001. Verder is in bijlage 4 van de Miljoenennota 2002 een overzicht van belastinguitgaven opgenomen.

2. De belastingraming voor 2001 en 2002

De volgende twee tabellen geven de raming van de belastingontvangsten voor 2001 en 2002 weer. Per belastingsoort zijn tevens de autonome en endogene mutaties opgenomen.

¹ Exclusief de niet voor begroting IX-B relevante invoerrechten.

¹ Exclusief de niet voor begroting IX-B relevante invoerrechten.

Autonome mutaties zijn mutaties van de belastingopbrengsten als gevolg van fiscale maatregelen of wijzigingen in het belastingproces. De autonome maatregelen voor 2001 worden hieronder nader toegelicht. Voor de autonome maatregelen voor 2002 en de endogene ontwikkeling voor 2001 en 2002 wordt verwezen naar bijlage 3 van de Miljoennennota 2002.

Autonome maatregelen voor 2001

In tabel 3 zijn de autonome mutaties voor 2001 opgenomen. Er is onderscheid gemaakt naar fiscale autonome en overige autonome maatregelen. De fiscale autonome maatregelen zijn de mutaties in de belastingontvangsten als gevolg van fiscaal beleid. Tot de overige autonome maatregelen behoren de mutaties in de belastingontvangsten die samenhangen met maatregelen in de uitvoeringssfeer van de Belastingdienst. Nabetalingen van belastingen en premies tussen Rijk en sociale fondsen worden ook tot de overige maatregelen gerekend. Het totaal van de maatregelen komt overeen met de autonome mutatie in tabel 1. Het totaal van de maatregelen in 2002 op kasbasis zoals opgenomen is in bijlage 3 van de Miljoenennota komt overeen met de autonome mutatie in tabel 2.

¹ Exclusief maatregelen invoerrechten

Als gevolg van maatregelen stijgen de belastingopbrengsten in 2001 per saldo met 0,8 miljard ten opzichte van 2000. De fiscale autonomen bedragen per saldo -0,1 miljard. In tabel 3 staan de belangrijkste fiscale maatregelen apart vermeld. Naast de maatregelen die reeds in de Miljoenennota 2001 zijn toegelicht betreft dit het inkomenspakket waartoe naar aanleiding van de Algemene Politieke Beschouwingen is besloten, het dieselakkoord en een eenmalige kasschuif. Dit laatste betreft een eenmalige kasverschuiving in 2001 van de belastingopbrengst naar de premieopbrengst. Dit effect wordt weer geneutraliseerd in 2002. Een deel van de maatregelen heeft ook effecten op de premie-inkomsten. Deze worden echter niet in Begroting IX B gepresenteerd.

3. Nadere toelichting van de vennootschapsbelasting, loon- en inkomstenbelasting en de omzetbelasting

In tabel 1 en 2 is een overzicht gegeven van de geraamde autonome en endogene ontwikkeling uitgesplitst per belastingsoort. Hierna wordt dieper in gegaan op de endogene ontwikkeling bij de drie grootste belastingsoorten (samen circa 74% van de totale belastingontvangsten exclusief invoerrechten in 2001).

Vennootschapsbelasting

De opbrengst aan vennootschapsbelasting (18% van de totale belastingontvangsten exclusief invoerrechten in 2001) bestaat uit twee delen.

Voor het gedeelte afkomstig uit de gassector wordt een aparte raming opgesteld, gegeven de samenhang tussen de vennootschapsbelasting en de winstafdrachtregelingen in die sector. In Begroting XIII (Economische Zaken) wordt een toelichting gegeven op de totale aardgasbatenraming, inclusief het gedeelte vennootschapsbelasting uit de gassector.

Vennootschapsbelasting op transactiebasis

De raming voor de vennootschapsbelasting uit de niet-gassector op transactiebasis is gebaseerd op de door het CPB verwachte ontwikkeling van de relevante grondslag. Deze raming van de winstontwikkeling van de Vpb-plichtige ondernemingen is samengesteld uit de bruto-winstontwikkeling, de belastbare renteopbrengsten, de aftrekbare rentelasten, de afschrijvingen en reserveringen. Daarnaast wordt rekening gehouden met de invloed van verliescompensaties op het fiscale bedrag. Voor het lopende en voorgaande belastingjaren wordt tevens gekeken naar de ontwikkeling van de feitelijke kasontvangsten voor de verschillende belastingjaren. Deze kasontvangsten volgen uit de netto opgelegde aanslagen. Het totaal netto opgelegd bedrag is de som van alle positieve en negatieve aanslagen en verminderingen. In het lopende jaar T wordt de eerste voorlopige aanslag opgelegd op basis van de winstrealisatie over de afgelopen twee jaren (de zogenoemde AVAR-oplegging). In augustus volgt een nadere voorlopige aanslagoplegging op basis van de winstschatting voor het lopende jaar die door de onderneming bij de belastingdienst wordt aangegeven. In jaar T+1 heeft de onderneming een beter inzicht in de feitelijk gerealiseerde (fiscale) winst over het afgelopen jaar. Wederom legt de belastingdienst in augustus op basis van de (voorlopige) aangifte door de onderneming een nadere (voorlopige) aanslag op. Voor een groot deel van de ondernemingen wordt in jaar T+1 de aangifte definitief afgehandeld. Met name voor de grotere ondernemingen vindt de definitieve afhandeling van de aangifte later plaats (in jaar T+2 of nog later).

De combinatie van de kasontvangsten, aanslaggegevens, de verwachte ontwikkeling van de fiscale winsten en de autonome maatregelen leidt tot de volgende transactieramingen voor de opbrengst van de vennootschapsbelasting van de niet-gassector:

De raming voor de opbrengst van de vennootschapsbelasting op transactiebasis voor de niet gassector vertoont in 1999 en 2000 een sterke groei. Voor 2001 en 2002 is de groei gematigd. Dit beeld is in lijn met het beeld van de algemene economische groei: een hoge groei in 1999 en 2000 en een vertraging van de economische groei en een oplopende arbeidsinkomensquote daarna.

Vennootschapsbelasting op kasbasis

De raming voor de kasontvangsten van de vennootschapsbelasting uit de niet-gassector wordt afgeleid uit de raming op transactiebasis. De kasontvangst bleef in 2000 nog achter bij de groei op transactiebasis. In 2001 is de groei even sterk en in 2002 wordt geraamd dat de kasontvangsten zelfs sneller toenemen dan de opbrengst op transactiebasis. Dit hangt samen met een verschuiving in het kastransactiepatroon. In de afgelopen jaren heeft een versnelling plaatsgevonden in de oplegging van de aanslagen. In 1997 werd 60,8% van de verschuldigde belasting over 1997 betaald. Dit percentage liep door de versnelling in het aanslagproces geleidelijk op. Naar raming is in 2000 72,1% van de verschuldigde belasting over het belastingjaar 2000 al betaald. Door deze versnelling resteert na afloop van het belastingjaar een kleiner deel van de belasting dat in latere jaren nog moet worden betaald. In 1998 werd nog 29,7% van de verschuldigde belasting over 1997 betaald. Dit percentage is geleidelijk gedaald, zodat in 2001 naar schatting nog maar 18,5% van de verschuldigde belasting over 2000 wordt ontvangen. Het kastransactiepatroon hangt deels samen met het opleggingspatroon van de belastingdienst, maar het hangt ook af van de schatting van de winst door de bedrijven, vooral ten tijde van de voorlopige aanslagen. Daarbij kunnen onverwachte gunstige of ongunstige wendingen in het conjunctuurpatroon een rol spelen. In de raming is geen verdere versnelling in de kaspatroon van de betalingen over een belastingjaar verondersteld. Zowel het afvlakken van de versnelling als het steeds kleiner deel dat na afloop van het belastingjaar nog wordt ontvangen zijn verantwoordelijk voor het uiteenlopende groei van de kas- en transactieraming in de periode 2000–2002.

Als gevolg van hogere olie en gasprijzen wordt een hogere opbrengst geraamd voor de VpB-gas in 2001. Ook voor 2002 hangt de VpB-gas raming samen met de hogere voorziene olie- en gasprijzen.

Loon- en inkomstenbelasting

De groei van de loon- en inkomstenbelasting (23% van de totale belastingontvangsten exclusief invoerrechten in 2001) wordt gedomineerd door de ontwikkeling bij de loonbelasting. De toename van de loonbelasting ligt met name in de stijging van lonen en werkgelegenheid. Voor de inkomstenbelasting moet een onderscheid worden gemaakt tussen particulieren en ondernemers. Bij de particulieren zijn de heffingskortingen die via de voorlopige teruggaaf worden verrekend, de vermogensrendementsheffing en de ontwikkeling van bijtel- en aftrekposten van belang. Bij de ondernemers wordt de ontwikkeling ook bepaald door de winstontwikkeling. De omvang van de desbetreffende heffingskortingen en aftrekposten van alle Nederlandse belastingplichtigen is groter dan de afgedragen belasting van een relatief kleine groep ondernemers, waardoor de opbrengst van de totale inkomstenbelasting per saldo negatief is. Door de toename van de aftrekposten (waaronder de hypotheekrenteaftrek) neemt dit negatieve saldo toe. Wanneer naar loon- en inkomstenbelasting samen wordt gekeken, is echter een duidelijke stijging van de jaarlijkse belastingontvangsten zichtbaar. Sinds invoering van de voorlopige teruggaaf in de inkomstenbelasting (in plaats van de loonbeschikking) worden loon- en inkomstenbelasting in de toelichting van de belastingontvangstenartikelen niet langer apart opgenomen.

Toelichting bij de raming van de loonbelasting

De loonbelasting wordt geraamd op transactiebasis. Uitgaande van de verdeling van de transactieraming over de verschillende kasjaren wordt de raming op kasbasis berekend. De ramingen op transactiebasis voor de jaren 1997 tot en met 2002 gaan uit van de realisatie in 1996. Deze realisatie wordt vermeerderd met de geraamde endogene groei en de effecten van autonome maatregelen.

¹ Exclusief de automatische inflatiecorrectie. Deze behoort tot de endogene mutatie.

Uitgaande van de verdeling van de transactieraming over de verschillende kasjaren is de raming op kasbasis berekend zoals opgenomen in tabel 1 en 2. Daarbij wordt rekening gehouden met de gebruikelijke overloop in de betalingen van de loonbelasting. Bij de ramingen is uitgegaan van de in de bijlage opgenomen autonome mutaties.

De endogene groei van de loonbelasting wordt geraamd aan de hand van de verwachte ontwikkeling van het belastbare looninkomen voor werknemers en voor uitkerings- en pensioengerechtigden. Daarbij wordt gebruik gemaakt van ramingen van het Centraal Planbureau voor onder andere de contractlonen, de werkgelegenheid, de hoogte van verschillende premies en de ontwikkeling van de uitkeringen en de pensioenen. De mutaties in het belastbare looninkomen leiden via het gemiddelde tarief tot een mutatie van de loonbelasting. Daarnaast speelt de loonontwikkeling in relatie tot de tabelcorrectiefactor een rol. De tabelcorrectiefactor is het percentage waarmee de tariefgrenzen worden aangepast aan de jaarlijkse prijsontwikkeling. Een loonontwikkeling die hoger ligt dan de jaarlijkse prijsontwikkeling, leidt via de progressie tot extra opbrengsten loonbelasting. Dit wordt de progressiefactor genoemd. Bij de raming voor 2001 en 2002 is van de volgende ramingen door het CPB uitgegaan:

Bron: Macro-Economische Verkenning 2002, Centraal Planbureau.

¹ Exclusief brutering uit hoofde van afschaffen overhevelingstoeslag (2001).

De toename van de loonbelasting ligt met name in de toename van lonen en werkgelegenheid. In 2001 nemen de lonen fors toe. Naar verwachting zwakt de groei van de lonen en de werkgelegenheid in 2002 enigszins af. Daarnaast is in de raming voor 2001 en oudere jaren gekeken naar de ontwikkeling van de kasontvangsten tot en met juli over de verschillende transactiejaren.

Toelichting bij de raming van de inkomstenbelasting

De inkomstenbelasting is één van de belastingen die op aanslag worden betaald. De aanslagoplegging over een bepaald belastingjaar vindt voor een deel plaats in het jaar zelf en voor een deel in de daaropvolgende jaren. Dat betekent dat de kasontvangsten in enig jaar bestaan uit ontvangsten over verschillende transactiejaren.

Om te komen tot een raming van de kasontvangsten voor de inkomstenbelasting wordt eerst voor ieder belastingjaar een transactieraming opgesteld. Op basis van patronen uit het verleden wordt de verdeling van de geraamde opbrengst op transactiebasis verdeeld over de verschillende kasjaren. Daarbij worden ook de effecten van procesmatige veranderingen bij de belastingdienst op deze verdeling meegenomen. De ramingen op transactiebasis worden onder andere gebaseerd op de ontwikkeling van de winstinkomens van zelfstandigen, die wordt geraamd door het Centraal Planbureau, en de ontwikkeling van aftrek- en bijtelposten in de aangifte inkomstenbelasting door particulieren. De raming van de winstontwikkeling van de zelfstandigen is samengesteld uit – net als bij Vpb-plichtige ondernemingen – de bruto-winstontwikkeling, de belastbare rente opbrengsten, de aftrekbare rentelasten, de afschrijvingen en reserveringen. Daarnaast wordt rekening gehouden met de invloed van verliescompensaties op het fiscale bedrag. Voor het lopende en voorgaande belastingjaren wordt tevens gekeken naar de ontwikkeling van de aanslagoplegging.

De ontwikkeling van de positieve aanslagen, de verminderingen en de negatieve aanslagen geven een indicatie van de uiteindelijke hoogte van de opbrengst op transactiebasis. Grafiek 1 toont het totaal van de gecumuleerde kasontvangsten van de inkomensheffing (belasting en premies volksverzekeringen samen) voor verschillende transactiejaren tot en met juli 2001. De scherpe jaarlijkse daling in het jaar T+1 wordt met name veroorzaakt door de teruggaven van inkomstenbelasting aan particulieren in verband met hun aangifte over het afgelopen belastingjaar.

Grafiek 1: Cumulatieve (maandelijkse) kasontvangsten inkomensheffing per belastingjaar tot en met juli 2001 (x EUR1 mln)

Uit bovenstaande figuur blijkt dat de uiteindelijke opbrengst op transactiebasis van jaar op jaar lager is komen te liggen. Dit wordt veroorzaakt door de combinatie van de ontwikkeling van de grondslag (bijtel- en aftrekposten en winstontwikkeling zelfstandigen) en van fiscaal beleid (vervanging van belastingvrije sommen door heffingskortingen en tariefmaatregelen). De kasontvangsten over belastingjaar 2001 liggen aanzienlijk lager dan de voorgaande belastingjaren. Dit wordt veroorzaakt door de belastingherziening waar de belastingvrije sommen, welke verrekend werden via de loonheffing, zijn vervangen door heffingskortingen welke deels verrekend worden via de inkomstenheffing. De kasontvangsten over de belastingjaren 1999 en 2000 liggen eveneens aanzienlijk lager dan in voorgaande belastingjaren. Dit wordt veroorzaakt door invoering van de voorlopige teruggaaf (in plaats van de loonbeschikking) die rechtstreeks ten laste komt van de inkomstenbelasting. De kasontvangsten bij de loonbelasting zijn in dezelfde periode met een vergelijkbaar bedrag gestegen.

Met de autonome maatregelen en de geraamde endogene groei op basis van de ontwikkeling van de winstinkomens en de aanslagoplegging tot en met juli resulteren de volgende transactieramingen.

¹ Exclusief de automatische inflatiecorrectie. Deze behoort tot de endogene mutatie.

Voor 1997 wordt een negatieve endogene groei verwacht. Dit houdt verband met het versmallen van de grondslag door zowel bijtel- als aftrekposten. Voor 1998 wordt per saldo een positieve endogene groei geraamd mede op basis van de groei van het winstinkomen van zelfstandigen. Het jaar 1999 wordt gedomineerd door het negatieve effect van het overhevelen van de loonbeschikkingen naar de voorlopige teruggaaf in de inkomstenbelasting. In 2000 neemt de negatieve endogene mutatie verder af. In 2001 wordt het beeld bepaald door de belastingherziening. Hierbij treedt een grote verschuiving op bij de verdeling tussen belasting en premies, hetgeen eenmalig tot uitdrukking komt in de negatieve endogene ontwikkeling. In 2002 is de geraamde endogene mutatie zeer beperkt. Uitgaande van de verdeling van de transactieraming over de verschillende kasjaren is de raming op kasbasis berekend.

Bij de raming voor 2001 en 2002 is uitgegaan van de in de bijlage opgenomen autonome mutaties.

Omzetbelasting

De raming van de opbrengst van de omzetbelasting hangt nauw samen met de ontwikkeling van de verschillende bestedingen (particuliere consumptie, overheidsconsumptie, overheidsinvesteringen en investeringen in woningen). Daarbij worden de verschillen in gewicht van elk van deze bestedingscategorieën meegenomen.

De omzetbelasting (33% van de totale belastingontvangsten exclusief invoerrechten in 2001) neemt in 2001 sterk toe door de verhoging van het BTW tarief van 17,5% naar 19%. Op basis van de geraamde groei van de bestedingscategorieën, de gebruikelijke overloop van de kasontvangsten en het kasverloop tot en met juili wordt voor 2001 een endogene groei geraamd van 5,3%. Het Centraal Planbureau (CPB) raamt in de Macro Economische Verkenning 2001 een afzwakkende volumegroei van de particuliere consumptie van 2¼%. Ook voor andere bestedingscategorieën, met uitzondering van de overheidsconsumptie, raamt het CPB een lagere groeiontwikkeling. Daar staat een hogere prijsontwikkeling tegenover. Voor 2002 voorziet het CPB een gematigder prijsontwikkeling en een wat aantrekkende volumegroei van de particuliere consumptie. Samenhangend met de geraamde groei van de overige bestedingscategorieën wordt een endogene toename van de omzetbelasting geraamd van 5,8%.

Bron: Macro-Economische Verkenning 2002, Centraal Planbureau.

In de raming zijn de effecten van de autonome maatregelen die opgenomen zijn in bijlage effect autonome belastingmaatregelen op kasbasis verwerkt.

Nadere toelichting van de overige belastingsoorten

In tabel 1 en 2 aan het begin van deze paragraaf staan per belastingsoort de ramingen en de autonome en endogene ontwikkeling van de belastingopbrengsten weergegeven. De raming is op basis van het economisch beeld van het CPB en de kasrealisaties tot en met juli 2001 tot stand gekomen. Onderstaand volgt voor de overige belastingsoorten een toelichting. De autonome maatregelen die op kasbasis in de raming zijn opgenomen staan vermeld in de bijlage.

Dividendbelasting

De raming van dividendbelasting wordt gebaseerd op de ontwikkeling van de door het CPB verwachte groei van het winstinkomen van vennootschappen. Op basis van kasontvangsten is de raming voor 2001 fors opwaarts bijgesteld hetgeen resulteert in een hoge endogene groei. Momenteel is er een intern onderzoek gestart om deze ontwikkeling te kunnen duiden. Voor 2002 wordt een beperkte groei van de dividendbelasting geraamd.

Belasting op personenauto's en motorrijwielen

De opbrengst van de belasting op personenauto's en motorrijwielen wordt bepaald door de waarde van de verkopen van nieuwe auto's en motorfietsen. Voor de raming wordt onder andere gebruik gemaakt van gegevens van de RAI. Voor 2001 wordt een endogene groei geraamd van -4,9%. Hierbij is rekening gehouden met de prijs- en volumegroei van nieuw verkochte auto's en de kasontvangsten tot en met juli. Voor 2002 wordt rekening gehouden met aantrekkende verkopen.

Belastingen van rechtsverkeer

De belastingen van rechtsverkeer bestaan uit de overdrachtsbelasting, de assurantiebelasting en de kapitaalsbelasting. Qua omvang is de overdrachtsbelasting hiervan de belangrijkste (circa 75% van de totale opbrengst van de belastingen van rechtsverkeer).

De opbrengst van de overdrachtsbelasting is voor een groot deel afhankelijk van de prijs- en volume-ontwikkeling op de woningmarkt, waarbij de stijging zich gestaag voortzet dit jaar. Voor 2001 wordt een endogene groei voorzien van ruim 11%. Deze groei hangt samen met de verwachte volume- en prijsstijging van de huizenmarkt in 2001. Voor 2002 wordt uitgegaan van een minder sterke ontwikkeling van de woningmarkt.

De ontwikkeling van de opbrengsten van de assurantiebelasting hangt af van de ontwikkeling bij de schadeverzekeringspremies. Voor 2001 wordt een endogene groei verwacht van ruim 4,5% op basis van realisatiecijfers tot en met juli. Voor 2002 wordt een endogene groei verwacht van ruim 4,3%.

De kapitaalsbelasting wordt geheven bij de uitgifte van aandelen. De ontwikkeling van de kapitaalsbelasting laat van jaar op jaar grote fluctuaties zien zonder een trendmatig verloop. In 2000 was sprake van een incidenteel hoge opbrengst zoals gemeld in de Voorlopige Rekening 2000. Vanwege deze incidenteel hoge opbrengst neemt de raming voor 2001 ten opzichte van 2000 sterk af. De kasopbrengsten tot en met juli zijn in lijn met deze lagere raming.

Niet nader toe te rekenen belastingontvangsten

Op dit artikel worden belastingontvangsten geboekt die niet aan afzonderlijke belastingsoorten kunnen worden toegerekend. Het gaat met name om belastingontvangsten op reeds als oninbaar afgeschreven vorderingen waarvan het niet mogelijk is deze naar de belastingsoorten uit te splitsen. Grote fluctuaties zijn bij deze ontvangsten niet ongebruikelijk.

De raming wordt gebaseerd op recente realisaties. Over het algemeen liggen de ontvangsten op dit begrotingsartikel rond de 50 miljoen euro. In 2000 is echter sprake van een incidenteel zeer grote opbrengst afkomstig uit de liquidatie van enkele grote houdstermaatschappijen. Vanwege het incidentele karakter neemt de endogene mutatie in 2001 sterk af.

Bijlage Effect autonome belastingmaatregelen