A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET WETSVOORSTEL

Wetsartikel 1 (uitgaven/verplichtingen en ontvangsten)

De begrotingen die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begroting van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (XV) voor het jaar 2002 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2002. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2002.

Met de vaststelling van deze wetsartikelen wordt de in de begrotingsstaat opgenomen begroting van de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2002 vastgesteld. De in die begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zgn. begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2 (begroting baten-lastendienst)

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de in de begrotingsstaat opgenomen begroting van baten en lasten en van kapitaaluitgaven en -ontvangsten van de baten-lastendienst Agenschap SZW i.o. voor het jaar 2002 vastgesteld. De in die begrotingen opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B (Begrotingstoelichting) van deze memorie van toelichting en wel in de paragraaf inzake de baten-lastendienst.

Wetsartikelen 4 en 5

De bepalingen opgenomen in de wetsartikelen 4 en 5 zijn noodzakelijk, omdat de Comptabiliteitswet 2001 (CW 2001) nog niet in werking is getreden. Deze wet, die de huidige Comptabiliteitswet zal gaan vervangen, is op 5 juli 2001 bij de Tweede Kamer ingediend (Kamerstukken II, 2000/2001, 27 849, nrs. 1–2). In de CW 2001 zijn bepalingen opgenomen die ertoe moeten leiden dat de begrotingen een meer beleidsmatig karakter krijgen. Die bepalingen bevatten de kern uit het gedachtegoed van de Nota VBTB.1 (Van Beleidsbegroting tot Beleidsverantwoording). De begrotingen worden daartoe opgebouwd uit voornamelijk beleidsartikelen. Om meer inzicht te geven in het beleid dat met de uitgetrokken gelden wordt nagestreefd, moet de toelichting bij de beleidsartikelen antwoord kunnen geven op de www-vragen: Wat wil de regering bereiken (doelstellingen), wat gaat zij daarvoor doen (inzet van instrumenten en te verrichten activiteiten/prestaties) en wat mag dat beleid kosten (zowel in termen van verplichtingen als van programma- en apparaatsuitgaven)?

Na overleg met de Tweede Kamer is besloten dat voor het eerst voor het begrotingsjaar 2002 de departementale begrotingen op deze nieuwe leest zouden worden geschoeid. Gelijktijdig zouden daartoe de noodzakelijke bepalingen van de CW gewijzigd worden. Het wetgevende proces om die wijzigingen door te voeren, neemt meer tijd in beslag dan was voorzien. Bij de begrotingsvoorbereiding 2002 is door alle departementen al van de VBTB-bepalingen uit ontwerp-CW 2001 uitgegaan. Teneinde geen onduidelijkheid te laten bestaan over de juridische basis van de begrotingsopzet 2002 wordt er thans voor gekozen om bij deze begrotingswet voor het jaar 2002 vooruit te lopen op de noodzakelijke wijzigingen in de CW. Daartoe worden in wetsartikel 4 een aantal bepalingen uit de huidige CW niet (meer) van toepassing verklaard op de begroting van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

In wetsartikel 5 worden vervolgens ter vervanging de relevante VBTB-bepalingen uit de CW 2001 opgenomen.

De bepalingen die op grond van wetsartikel 4 uit de huidige CW die komen te vervallen, luiden: Artikel 5, eerste, derde, zesde en negende lid.

1. De ramingen van de verplichtingen en de uitgaven enerzijds en die van de ontvangsten anderzijds worden opgenomen in afzonderlijke begrotingsartikelen.

3. Het bepaalde in het eerste lid is niet van toepassing op de ramingen van de uitgaven en de ontvangsten die op grond van het bepaalde in artikel 23, vierde lid, in mindering zullen worden gebracht op ontvangsten, onderscheidenlijk op uitgaven.

6. Een begroting kan een begrotingsartikel «onvoorzien» en een begrotingsartikel «geheim» bevatten.

9. Ten behoeve van de verwerking van de gevolgen van de loon- en van de prijsontwikkeling bevat een begroting een administratief begrotingsartikel «loonbijstelling» en een administratief begrotingsartikel «prijsbijstelling».

De bepalingen in de leden 1 t/m 10 van wetsartikel 5 corresponderen met de volgende artikel(leden) uit de CW 2001. Voor een inhoudelijke toelichting bij de verschillende onderdelen wordt verwezen naar Kamerstukken II, 2000/2001, 27 849, nr. 3.

Lid 1 = Artikel 2, lid 2.

Lid 2 = Artikel 4, lid 1.

Lid 3 = Artikel 5, lid 1.

Lid 4 = Artikel 5, lid 2.

Lid 5 = Artikel 5, lid 3.

Lid 6 = Artikel 6, lid 1.

Lid 7 = Artikel 6, lid 2.

Lid 8 = Artikel 6, lid 3.

Lid 9 = Artikel 6, lid 4.

Lid 10 = Artikel 6, lid 5.

Het advies van de Raad van State wordt niet openbaar gemaakt op grond van het bepaalde in artikel 25a, derde lid, onder b, van de Wet op de Raad van State.

B: DE BEGROTINGSTOELICHTING

1. DE LEESWIJZER

De begroting van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) is ten opzichte van die van vorig jaar ingrijpend veranderd. In de begroting staan de vragen centraal:

• wat wil de regering in 2002 en volgende jaren bereiken?

• hoe gaat het ministerie van SZW dat aanpakken?

• en welke middelen worden daarvoor ingezet?

De oude begrotingsopzet kon op deze vragen vaak geen antwoord geven. In de eerste VBTB-begroting zal dat ook nog niet in alle gevallen mogelijk zijn. De begroting van het ministerie van SZW voor 2002 moet in die zin gezien worden als een belangrijke stap op weg naar een volwaardige VBTB-begroting. In de groeiparagraaf bij de verschillende beleidsartikelen is zo goed mogelijk aangegeven wanneer het ministerie van SZW wel aan alle VBTB-voorschriften kan voldoen.

Toelichting bij de begrotingsopzet

In deze leeswijzer wordt de nieuwe opzet toegelicht.

Opbouw begroting

De begroting van SZW is opgebouwd uit de volgende elementen:

a. de beleidsagenda

b. de beleidsartikelen

c. de niet-beleidsartikelen

d. premiegefinancierde sociale verzekeringsuitgaven

e. de bedrijfsvoering

f. baten-lastendienst

g. verdiepingsbijlage en was-wordt tabel

h. stand van zaken moties en toezeggingen

In de beleidsagenda staan de beleidsdoelstellingen voor 2002 zo concreet mogelijk geformuleerd. Daarbij gaat het niet alleen om de activiteiten die uit de begroting van SZW worden gefinancierd maar ook uit premies en belastinguitgaven. Verder komt ook het nieuwe beleid waarmee geen geld is gemoeid in de beleidsagenda in beeld. In de Sociale Nota worden de beleidskeuzes nader beargumenteerd en in meerjarig perspectief geplaatst. Aan de beleidsagenda zijn twee zogenaamde dwarsdoorsnedes toegevoegd. De een geeft een integraal overzicht van het fraudebeleid, de ander geeft een integraal overzicht van de reïntegratiemiddelen die op de private markt kunnen worden besteed.

De beleidsartikelen in de begroting bestrijken de doelstellingen waarbij instrumenten worden ingezet waarvoor de minister van SZW aan het parlement vraagt de voorgestelde middelen ter beschikking te stellen. In deze beleidsartikelen wordt ook informatie over de belastinguitgaven en andere geldbronnen voor de uitvoering van beleid (bijvoorbeeld ESF) meegenomen. De niet-beleidsartikelen zijn op de begroting opgenomen omdat op een begroting een deel van de middelen niet rechtstreeks aan een doelstelling is te koppelen of omdat het gaat om een technisch administratieve voorziening (bijvoorbeeld onvoorzien, aflopende regelingen, algemeen).

Een deel van de doelen in de sociale zekerheid wordt gerealiseerd door de inzet van premiegelden. Deze premiegelden staan niet op de begroting van het ministerie van SZW, maar zijn voor de samenhang in de budgetdisciplinesector Sociale Zekerheid en Arbeidsmarkt in de toelichting bij de begroting opgenomen. Deze uitgaven hoeven niet door het parlement geautoriseerd te worden.

Per 1 januari 2002 wordt het ministerie geconfronteerd met een aantal veranderingsoperaties: de omschakeling naar de VBTB-begroting, invoering van de euro en mede naar aanleiding van de SUWI-operatie ook een interne reorganisatie. In de bedrijfsvoeringsparagraaf zijn de diverse processen kort toegelicht en aangegeven hoe het ministerie van SZW ervoor zorgt dat «de verkoop tijdens de verbouwing» doorgaat.

Het ministerie van SZW heeft op dit moment een baten-lastendienst in oprichting. Het gaat om het agentschap SZW dat tot taak heeft om de subsidie-regelingen van het ministerie van SZW uit te voeren. In eerste aanleg gaat het om de Europese subsidiemiddelen.

In de was-wordt tabel is de ontwerp-begroting 2001 vertaald naar de nieuwe begrotingsindeling. Deze stand is vervolgens als beginstand in de verdiepingsbijlage opgenomen. In de verdiepingsbijlage wordt de opbouw vanaf de begroting 2001 weergegeven. Alle mutaties die na de eerste suppletore begroting 2001 worden voorgesteld, worden hier toegelicht.

De conversie van gulden naar euro's kan ertoe leiden dat door afrondingen de som der delen niet volledig hoeft te sporen met de in de tabellen opgenomen totalen.

Specifieke aandachtspunten

Suwi

In de nieuwe beleidsbegroting is in de diverse beleidsartikelen de financiële weerslag van de nieuwe uitvoeringsstructuur en de benodigde transformatiekosten voor het veranderingsproces vanaf 2002 niet verwerkt. Het beeld over de transformatiekosten vloeit voort uit de businessplannen die op dit moment worden uitgewerkt door het CWI en het UWV in oprichting. De financiële consequenties van dat proces zullen zo spoedig mogelijk in beeld worden gebracht en worden vervolgens in een nota van wijziging op de begroting verwerkt. Daarnaast zal in de voortgangsrapportage «Groot Project» het uit de businessplannen voortvloeiende beeld worden gepresenteerd.

Beleidsartikel 17 van deze begroting biedt overigens wel een overzicht van de huidige stand van zaken met betrekking tot de transformatiekosten. De uitwerking van de businessplannen kan met name voor 2001 ook daarin nog wijzigingen brengen.

Relatie met de Sociale Nota

Het kabinet heeft toegezegd om het VBTB-gedachtengoed zoveel mogelijk op de Sociale Nota van toepassing te laten zijn. Het ministerie van SZW geeft dat vorm door in de begroting, naast de beleidsdoelstellingen die vanuit de Rijksbegroting worden gefinancierd, ter informatie ook de premiegefinancierde beleidsdoelstellingen voor 2002 op te nemen. De hiermee gepaard gaande uitgaven zijn niet opgenomen in de door de Tweede Kamer te autoriseren begrotingsstaat. In de Sociale Nota worden de sociale zekerheidsuitgaven in meerjarig perspectief geplaatst en komt het algemeen werkgelegenheids- en inkomensbeleid aan de orde.

Afwijkingen van de Rijksbegrotingsvoorschriften

In deze begroting wordt op vier punten afgeweken van de Rijksbegrotingsvoorschriften.

Ten eerste is afgeweken van de voorgeschreven opzet van de paragraaf budgetflexibiliteit. In de voorschriften is het deel van het budget dat al belegd is met verplichtingen bepalend voor de mate van flexibiliteit. Op de begroting van SZW treft men echter (afgezien van artikelen 1, 10, 11, 12 en 13) hoofdzakelijk open-einde-regelingen aan, waarbij aanspraken in wetgeving of bestuurlijke overeenkomsten zijn vastgelegd. Hoewel er nog geen concrete verplichtingen zijn aangegaan, is de budgetflexibiliteit hierdoor toch gering. Aanpassen van de budgetten vereist immers aanpassing van wet en regelgeving of het openbreken van bestuurlijke afspraken. Deze meer bestuurlijke benadering van het begrip budgetflexibiliteit is in de beleidsartikelen gehanteerd.

Ten tweede zijn de streefwaarden in de begroting vaak nog te weinig in outcome termen geformuleerd. Dit hangt voor een groot deel samen met de omslag uit een input-gerichte begrotingsopzet van voor de invoering van VBTB. De komende jaren zullen de streefwaarden in de begroting steeds meer gericht zijn op output of outcome. Dit is een groeiproces dat tijd nodig heeft.

Ten tweede voldoet de tabel met budgettaire gevolgen van beleid nog niet geheel aan het voorgeschreven model 2.65. Dit model vereist dat de programmauitgaven in de tabel binnen geoperationaliseerde doelstellingen worden uitgesplitst naar financiële instrumenten. In de begroting 2003 zal deze uitsplitsing plaatsvinden. De doelstellingen zijn in een aantal gevallen niet concreet genoeg geformuleerd om deze uitsplitsing te kunnen maken. De komende jaren zal hierin verbetering komen.

Tenslotte is de aansluitingstabel met de begroting 2001 (model 2.55) niet in de beleidagenda opgenomen, maar in de verdiepingsbijlage. De beleidsagenda moet immers een integraal beeld geven van de nieuwe beleidsvoornemens, zowel begrotingsgefinancierd, fiscaal als premiegefinancierd. Presentatie van alleen de begrotingscijfers zou een te beperkt beeld geven.

Evaluatie beleidsartikelen

In de beleidsartikelen is aangegeven welke evaluaties in 2001 lopen of recent zijn afgerond. Er is nog geen meerjarige planning voor de verdere evaluatieactiviteiten voor de periode 2002 tot en met 2006 (evaluatie binnen 5 jaar) voorhanden. Hier is uiteraard een relatie met de uitbreiding en verbetering van de voorziening in beleidsinformatie, waarvoor een task-force is ingericht. In komende begrotingen zal nader worden aangegeven wanneer de evaluaties worden verricht en zal voor de begroting 2003 worden toegewerkt naar een dekkende evaluatiekalender.

Belastinguitgaven en ESF-middelen

In de VBTB-begroting streeft het ministerie van SZW een zo integraal mogelijke presentatie van beleid na. Daarom zijn ook de premiegefinancierde regelingen in een aparte paragraaf toegelicht. Ook bij de belastinguitgaven is getracht deze zoveel mogelijk bij de beleidsartikelen zichtbaar te maken in de toelichting op de operationele doelstellingen. Dit is gebeurd bij beleidsartikelen 2, 3, 11 en 13. Verdere uitbouw hiervan is voor de komende jaren een groeiproces. Hierover vindt dit najaar overleg plaats met het ministerie van Financiën.

De programmamiddelen voor ESF-3 en EQUAL lopen buiten begrotingsverband en zijn dus niet in de begrotingsstaat terug te vinden. Zij zijn wel zoveel mogelijk aan de beleidsartikelen toegedeeld waarvan de doelstellingen mede met Europese gelden worden bereikt. Het gaat daarbij om beleidsartikelen 2 en 12.

Beschikbaarheid en betrouwbaarheid van derdeninformatie

Voor de in de begroting opgenomen prestatiegegevens is veelal informatie van derden nodig om over de prestaties te kunnen verantwoorden. De informatie is afkomstig van uitvoeringsorganisaties (gemeenten, uvi's, svb, etc.) en informatieleveranciers zoals bijvoorbeeld het CBS. Met het opstellen van de begroting in de nieuwe stijl is rekening gehouden met de informatie die voor de verantwoording van SZW aan het Parlement benodigd is. Hiertoe is een informatieplan opgesteld waarin is opgenomen welke informatie benodigd is en voor zover deze niet beschikbaar is, hoe deze kan worden verkregen.

Gezien de presentatie in de maand mei van het financiële jaarverslag is het veelal niet mogelijk om van definitieve verantwoordingsgegevens van de uitvoeringsorganisaties gebruik te maken. Dat leidt ertoe dat voor een gedeelte van de benodigde informatie gebruik zal worden gemaakt van voorlopige verantwoordingscijfers, waarbij er naar zal worden gestreefd om de verantwoordingsgegevens van de uitvoeringsorganisaties eerder in het jaar beschikbaar te krijgen. Voor de overige in het financiële jaarverslag op te nemen informatie zal gebruik worden gemaakt van bestaande of nog te ontwikkelen beleidsinformatiestromen.

De kwaliteit en betrouwbaarheid van beleidsinformatie is hoog. Toetsing van de kwaliteit en betrouwbaarheid van de verkregen beleidsinformatie vindt regelmatig plaats onder meer door deze te verifiëren aan de hand van de later ontvangen verantwoordingsinformatie.

Van het eerder vermelde informatieplan maken ook de nieuw op te zetten of aan te passen beleidsinformatiestromen deel uit. Hiervan valt de betrouwbaarheid op voorhand niet te garanderen. Nieuwe informatie-stromen hebben een groeipad nodig om te komen tot een kwalitatief volwaardig en betrouwbare gegevensbron. Een algemene uitspraak over de tijd die dit groeipad in beslag neemt is niet te geven. Voor de ene bron zal dit sneller (binnen een jaar) gebeuren dan voor de andere bron. De ervaring leert dat er in veel gevallen een paar jaar overheen zal gaan. In de begroting 2003 zal aan dit punt wederom aandacht worden besteed.

Een aparte positie ten aanzien van de levering van beleidsinformatie wordt ingenomen door het CBS. Voor een groot aantal beleidsartikelen wordt gebruik gemaakt van reguliere CBS-statistieken. CBS staat hierbij in voor de kwaliteit van deze informatie. Met het CBS worden afspraken gemaakt om te komen tot tijdige levering van de benodigde informatie voor het financiële jaarverslag.

Toedeling van de apparaatsuitgaven

Het ministerie van SZW heeft in deze begroting de apparaatsuitgaven aan de verschillende beleidsartikelen toegerekend. Dat gebeurt alleen voor het begrotingsjaar 2002. Toerekening van middelen (personeel en materieel) vindt plaats op basis van een globale toedeling van de personeelsinzet naar de verschillende beleidsartikelen. Via een schriftelijke enquête is de verdeling over de verschillende beleidsartikelen geïnventariseerd. De hieruit voortvloeiende verdeelsleutels worden ook bij de Jaarverantwoording weer gehanteerd.

De apparaatsuitgaven worden niet afzonderlijk bij de beleidsartikelen toegelicht. In artikel 98 (algemeen) zal een integraal beeld van de inzet van personeel en materieel gegeven worden inclusief de verdeling van de middelen over de verschillende beleidsartikelen. Dit staat gelijk aan de verdeelsleutel.

DE BELEIDSAGENDA

2. HET BELEID

2.1 Beleidsagenda 2002

In de loop van 2001 is Nederland onverwacht geconfronteerd met een sterke groeivertraging. Werd een jaar geleden nog gerekend op een groei van 4 procent, thans verwacht het CPB dat de groei dit jaar niet meer dan 2 procent zal bedragen. Ook voor volgend jaar wordt 2 procent groei verwacht. Tegelijkertijd nemen de lonen en prijzen sterker toe dan geraamd. De arbeidsinkomensquote (AIQ) stijgt daarbij dit jaar tot bijna 85 procent. Voor volgend jaar verwacht het Planbureau een stijging van de werkloosheid met 40 000 werkzoekenden. Gezien de gestage verslechtering van de concurrentiepositie in de afgelopen jaren dreigt het gevaar dat de huidige conjuncturele teruggang het begin inluidt van een structureel minder gunstige economische ontwikkeling.

Een belangrijke beleidsopgave voor het volgend jaar is dan ook het afwenden van deze dreiging onder andere door te bevorderen dat de loon(kosten)ontwikkeling zich de komende tijd aanpast aan de gewijzigde omstandigheden. De ervaring met de verslechtering van de AIQ in het begin van de jaren negentig strekt hierbij tot lering. Vertrouwen dat een structurele verslechtering van de economie kan worden voorkomen, geeft bovendien de omstandigheid dat, anders dan in het begin van de jaren negentig, thans volop ruimte kan worden geboden aan de werking van de automatische stabilisatoren.

Nadruk op bevordering van een structureel gunstige ontwikkeling spreekt meer algemeen uit de beleidsagenda 2002. Ook al heeft de huidige conjuncturele teruggang een mitigerend effect op de knelpunten op de arbeidsmarkt, de komende vergrijzing maakt duurzame groei, mogelijk gemaakt door een verdere vergroting van het arbeidsaanbod, meer dan nodig. Vergroting van het arbeidsaanbod draagt bovendien bij aan de gewenste aanpassing van de loonontwikkeling.

Door de krapte op de arbeidsmarkt en de gevolgen die dat bijvoorbeeld heeft voor de loonontwikkeling en Nederlandse concurrentiepositie, heeft het kabinet extra aandacht voor de knelpunten op de arbeidsmarkt. In dat kader worden stimulerende maatregelen getroffen om het arbeidsaanbod te vergroten. Specifiek aandachtspunt daarbij vormt het tot dusverre minder effectief benut arbeidspotentieel. Daarbij gaat het vooral om ouderen, laagopgeleiden en etnische minderheden, terwijl voorts extra inspanningen worden gepleegd om de moeilijk bemiddelbare groep langdurig werkloze uitkeringsgerechtigden onder meer via klantmanagement terug te leiden naar de arbeidsmarkt.

Daarnaast zullen in 2002 voor de mensen zonder arbeidsmarktperspectief die langdurig in de bijstand verblijven en de chronisch zieken met een laag inkomen, aanvullende inkomensmaatregelen getroffen.

Tenslotte is de uitvoering van de sociale zekerheid in 2002 volop in beweging. Zo wordt de nieuwe Structuur uitvoering werk en inkomen (Suwi) ingevoerd en gaat de Sociale inlichtingen en opsporingsdienst (SIOD) van start.

Onderstaande tabel geeft de beleidsprioriteiten voor 2002 weer en de extra middelen die daarvoor worden ingezet. In de eerste kolom is aangegeven of de extra middelen gefinancierd worden via de SZW-begroting, de sociale fondsen of fiscaal zijn gefaciliteerd. Negatieve bedragen duiden op lastenverlichting.

* De lastenverlichting in 2003 als gevolg van de fiscale maatregelen moet als structureel worden beschouwd.

1. Vergroten arbeidsaanbod

De situatie op de arbeidsmarkt is de afgelopen jaren sterk veranderd. Er is behoefte aan een accentverschuiving van een vraagbepaalde arbeidsmarkt naar een meer aanbodbepaalde arbeidsmarkt waarbij, het verhogen van de arbeidsparticipatie voorop staat. De uitdaging voor de komende jaren is om zowel de kwantiteit als de kwaliteit van het arbeidsaanbod te verbeteren en daarmee de gunstige ontwikkeling van de werkgelegenheid uit de tweede helft van de jaren negentig voort te zetten. Een deel van die maatregelen geldt voor iedereen (A), het andere deel is gericht op specifieke groepen (B).

A. Algemene maatregelen

Een verdere verkleining van de armoedeval, een brede werkaanvaardingspremie, het verbeteren van de mogelijkheden om arbeid en zorg te combineren en flexibele beloningsvormen beogen bij te dragen aan de doelstelling om de arbeidsdeelname van gemiddeld 64% te laten toenemen tot 70% in 2010.

1. Verkleining van de armoedeval

Met de armoedeval wordt gedoeld op de situatie waarin een uitkeringsgerechtigde die gaat werken er netto niet op vooruit, of er zelfs op achteruit gaat. Werk moet lonen. Voor 2002 worden de volgende maatregelen getroffen om de armoedeval te verkleinen. Het hele pakket kost vanaf 2003 circa 365 miljoen euro per jaar.

• Specifiek voor de alleenstaande ouders wordt de leeftijdsgrens voor de aanvullende-alleenstaande-ouders-korting verhoogd van 12 jaar naar 16 jaar. Voor deze alleenstaande werkende ouders betekent dit een inkomensvoordeel van maximaal € 1318. Deze maatregel kost € 14 mln.

• De combinatiekorting voor werkende ouders met jonge kinderen wordt verhoogd met € 50. Naast het verkleinen van de armoedeval maakt deze maatregel ook het combineren van arbeid en zorg aantrek- kelijker. Deze maatregel kost circa € 85 miljoen euro.

• Voor werkenden wordt de arbeidskorting in 2002 verhoogd met € 23 en in 2003 daarbovenop nog eens met € 6.

• De marginale druk van de huursubsidie wordt verlaagd, doordat per 1 juli de kindertoeslagen in de huursubsidie worden afgeschaft. De koopkrachteffecten hiervan worden gecompenseerd via introductie van een extra aanvullende kinderkorting. Deze korting bedraagt € 117 voor gezinnen met drie of meer kinderen en € 87 per jaar voor gezinnen met één of twee kinderen.

• Het ministerie van SZW en de Vereniging Nederlandse Gemeenten hebben in april 2001 een intentieverklaring gesloten, waarin afspraken zijn gemaakt over de reikwijdte van het gemeentelijk inkomensondersteuningsbeleid. Uitgangspunt is een gemeentelijk minimabeleid dat zich richt op het activeren van mensen, waarbij de armoedeval zoveel mogelijk wordt voorkomen. Naast inkomensafhankelijke regelingen op rijksniveau kunnen ook gemeentelijke inkomensondersteunende maatregelen eraan bijdragen dat de overgang van uitkering naar werk niet of nauwelijks een financiële vooruitgang oplevert. Voor een uitgebreide analyse hiervan zij verwezen naar hoofdstuk 6 van de Sociale Nota.

2. Toetrederskorting

Met ingang van 2002 krijgen uitkeringsgerechtigden die langer dan een jaar in de regeling zitten (uitgezonderd WW-ers), personen met een gesubsidieerde baan en personen zonder uitkering of gesubsidieerde baan1 een fiscaal voordeel als zij op een ongesubsidieerde baan gaan werken. Het voordeel bedraagt maximaal € 1361 in het eerste jaar, € 908 in het tweede jaar en € 454 in het derde jaar. Voorwaarde voor toekenning is dat sprake moet zijn van volledige uitstroom uit de uitkering, of, bij toe- of herintreden anders dan vanuit een uitkeringssituatie, uitstroom naar ten minste 50% WML per jaar. De heffingskorting wordt per persoon maar een keer per leven verstrekt.

Voor werkgevers wordt in aanvulling hierop een afdrachtvermindering van € 700 per werkgever per kalenderjaar ingevoerd als zij een herintreder in dienst nemen. Met deze maatregel is een bedrag gemoeid van 34 miljoen euro in 2002, oplopend naar structureel 84 miljoen euro.

3. Combineren van arbeid en zorg

Een belangrijke randvoorwaarde voor herintreding of het blijven werken, en daarmee voor de arbeidsdeelname, is de mogelijkheid waarin mensen arbeid en zorg kunnen combineren. In het voorjaar van 2001 is in de Tweede Kamer het wetsvoorstel Arbeid en zorg behandeld. De wet zal voorzien in een recht op: een kortdurend zorgverlof van maximaal 10 dagen per jaar ten behoeve van de zorg voor zieke kinderen, partner en ouders; een adoptieverlof van 4 weken voor elke adoptiefouder en een kraamverlof voor partners van 2 dagen. Verder zal het ouderschapsverlof geflexibiliseerd worden. Het wordt mogelijk om het ouderschapsverlof in meerdere delen (maximaal 3) op te nemen.

In de wet Arbeid en Zorg zal ook de wet Financiering Loopbaanonderbreking worden opgenomen. De laatstgenoemde wet zal met name ten aanzien van de voorwaarden voor vervanging gewijzigd worden, waardoor geconstateerde belemmeringen voor het gebruik van de wet worden verminderd. Bovendien zal ook voor degenen die verlof nemen ten behoeve van kinderen met een levensbedreigende ziekte de vervangingseis vervallen.

4. Flexibele beloning

Hoge loonkosten, die in economisch mindere tijden slechts moeizaam neerwaarts kunnen worden bijgesteld, kunnen leiden tot hogere werkloosheid. Een grotere resultaatafhankelijke looncomponent kan ervoor zorgen dat de loonkosten meer «meeademen» met het resultaat van de onderneming. Als uitvloeisel van het Najaarsoverleg in 2000 is daarom besloten structureel vanaf 2003 68,1 miljoen euro te reserveren voor stimulering van flexibele beloningsvormen. Dit wordt gedaan in de vorm van een fiscale faciliteit voor winstdeling. Voor het jaar 2002 is hiervoor 45,4 miljoen euro uitgetrokken.

5. Premiestelling sociale fondsen

Het terugdringen van de exploitatiesaldi in de sociale fondsen heeft een rol gespeeld bij de vormgeving van het lastenpakket voor 2002. Als gevolg van het lastenpakket 2002 en vanwege de effecten van de economische ontwikkeling, zullen de exploitatieoverschotten voor de werknemersverzekeringen in de sector SZA dalen met ¼ miljard euro van 2,9 miljard euro in 2001 naar 2,6 miljard euro in 2002 (waarvan ¼ miljard euro als gevolg van in 2002 door te voeren premieverlagingen).

De omvang van de overschotten blijft echter zodanig dat ook bij een tegenvallende conjunctuur sprake zal blijven van overschotten bij de werknemersverzekeringen. Deze situatie geeft aanleiding ten principale te kijken hoe ook op de langere termijn om te gaan met de premiestelling in de sociale fondsen. De komende maanden zal het Kabinet dit vraagstuk nader onderzoeken, mede in relatie tot de uitkomsten van de verschillende verkenningen en onderzoeken op het gebied van de fiscaliteit en de financiering van de ziektekostenverzekering. In hoofdstuk 3 van deze begroting en in bijlage 1 van de sociale Nota wordt nader op de vermogensposities in de sociale fondsen ingegaan.

B. Verhogen arbeidsparticipatie specifieke groepen

Naast de algemene maatregelen die de arbeidsdeelname moeten vergroten, worden specifieke maatregelen getroffen voor drie groepen in de samenleving waar de arbeidsdeelname ver onder het gemiddelde is. Dit zijn de ouderen (34%), mensen met een lage opleiding (46%) en etnische minderheden.

1. Stimulansen om de arbeidsdeelname van ouderen te vergroten

De arbeidsparticipatie van ouderen (55–64 jaar) bedroeg in 2000 slechts 34%. In de nota van 14 maart 2000 (kamerstukken II, 27 046, vergaderjaar 1999–2000) zijn de achtergronden van deze lage participatie belicht. Voor ouderen wordt gestreefd naar vergroting van de arbeidsparticipatie onder ouderen met 0,75 procentpunt per jaar.

• Ouderen krijgen met ingang van 2002 een fiscaal voordeel als zij werken, dat groter wordt naarmate de leeftijd toeneemt. Dit gebeurt door een verhoging van de arbeidskorting, specifiek voor ouderen.

• Werkgevers kunnen oudere werknemers een onbelaste bonus geven als zij blijven werken. De maximale omvang van de belastingvrije bonus stijgt naarmate de leeftijd hoger is: voor de groep van 58 tot 61 jaar € 227, voor de groep van 61 tot en met 62 jaar € 454 en voor 63 jaar en ouder € 681.

• Werkgevers krijgen per werknemer ouder dan 58 jaar een korting van € 712 op de door hen te betalen WAO-premie.

• Om ervoor te zorgen dat werkloze ouderen weer aan de slag gaan, zal afhankelijk van de resultaten van een onderzoek naar de arbeidsmarktpositie van oudere werknemers, worden overwogen om de vrijstelling van sollicitatieplicht voor 57,5 jaar en ouder af te schaffen.

• Versterking van de poortwachtersfunctie van de WW heeft ook in 2002 prioriteit. In alle daarvoor in aanmerking komende gevallen dient voldoende onderzoek te worden verricht naar de eventuele verwijtbaarheid van de werkloosheid. Onterecht beroep op de WW wordt hiermee teruggedrongen.

• Om werkgevers in de marktsector ertoe aan te zetten ouderen in dienst te houden, wordt een werkgeversbijdrage bij ontslag van werknemers ouder dan 57,5 jaar ingevoerd.

2. Verhogen arbeidsdeelname laagopgeleiden

De arbeidsparticipatie van laagopgeleiden (mensen zonder startkwalificatie1 ) ligt met 46% ver onder het landelijk gemiddelde. Het kabinet beoogt het aandeel van werkenden en werklozen zonder startkwalificatie in de beroepsbevolking van 25–64 jaar in de komende jaren terug te brengen. Hiervoor worden maatregelen genomen gericht op werkloze laagopgeleiden en reeds werkenden. Hierover zijn in het voorjaarsoverleg afspraken gemaakt met sociale partners.

• De kans op arbeidsdeelname wordt groter naarmate mensen hoger opgeleid zijn. Een investering in het beroepsonderwijs is dus belangrijk. Onderwijsinstellingen voor vmbo, mbo en hbo, sociale partners en de departementen van SZW, OC&W en EZ, moeten samenwerken om de positie van het beroepsonderwijs te versterken. Voor de resterende kabinetsperiode komt 226,9 miljoen euro beschikbaar, waarvan 136,1 miljoen euro structureel vanaf 2002 voor de versterking van de beroepskolom. Voor de concrete activiteiten die met deze extra middelen worden verricht wordt verwezen naar de begroting van OC&W. Algemene maatregelen als de verkleining van de armoedeval en de brede werkaanvaardingspremie (zie 1A van deze beleidsagenda) ondersteunen dit proces.

• Naast de investering in het beroepsonderwijs wordt extra geld beschikbaar gesteld voor de scholing van reeds werkenden. Laagopgeleiden (zonder startkwalificatie) raken in economisch mindere tijden vaak als eersten hun baan kwijt en komen daarna moeizaam weer aan de slag. Voor een duurzame arbeidsparticipatie is scholing van laagopgeleiden daarom, ook als zij al werken, erg belangrijk. Werkgevers die zorgen voor scholing van voormalig werklozen kunnen rekenen op een tegemoetkoming in de kosten van € 1 529 per keer. De scholing van de werknemer moet er dan wel op gericht zijn om een startkwalificatie te behalen. Naar verwachting zullen naar aanleiding van deze regeling in 2002 15 000 personen extra, oplopend tot 30 000 personen (vanaf 2005), worden geschoold

3. Vergroten arbeidsdeelname etnische minderheden

Het kabinet heeft zich bij haar aantreden tot doel gesteld het verschil in werkloosheid tussen autochtonen en etnische minderheden te halveren. Dit betekent dat de werkloosheid onder etnische minderheden moet worden teruggebracht van 16% in 1998 tot 10% in 2002. Het werkloosheidspercentage onder etnische minderheden beweegt zich op basis van voorlopige CBS-cijfers thans rond dit percentage. De komende jaren is het zaak deze ontwikkeling en de duurzaamheid van de arbeidsinpassing van etnische minderheden te bestendigen. Om dit te bereiken worden er diverse, in het verleden succesvol gebleken instrumenten, ingezet welke zijn beschreven in de kabinetsnotaArbeidsmarktbeleid voor minderheden-plan van aanpak 2000–2003. De in deze nota beschreven specifieke maatregelen vormen een aanvulling op het algemene arbeidsmarktbeleid, waarin wordt uitgegaan van evenredige participatie van etnische minderheden. Eén van de belangrijke initiatieven die in gang zijn gezet betreft een extra impuls om werklozen in fase 1 middels een één-op-één bemiddeling aan werk te helpen. Deze aanpak vloeit voort uit het MKB-convenant welke in 2000 en 2001 succesvol is gebleken. Tot nu toe (medio 2001) zijn met deze intensieve aanpak circa 25 000 plaatsingen gerealiseerd, waarvan circa 20 000 etnische minderheden. Deze intensieve aanpak zal vanaf 2002 in het reguliere beleid binnen de CWI worden ingebed en leiden tot een sluitende maatwerkaanpak voor de allochtone werkzoekenden in de CWI. Een ander initiatief om arbeidsdeelname onder etnische minderheden te bevorderen betreft het Raamconvenant Grote Ondernemingen. In het kader van dit convenant maken grote ondernemingen afspraken met de ministers van SZW en GSI om de in- en doorstroom van etnische minderheden te bevorderen.

2. Activering en reïntegratie

1. Bestuurlijke afspraken Agenda voor de toekomst

Het ministerie van SZW heeft met de VNG afspraken gemaakt over de activering van bijstandsgerechtigden, waarbij werk voorop staat. Als uitvloeisel daarvan zijn inmiddels met de gemeenten 's-Gravenhage en Utrecht uitgewerkte afspraken gemaakt voor 2001–2004.

2. Reïntegratie arbeidsgehandicapten

Naar aanleiding van het evaluatierapport over de Wet op de (Re)integratie Arbeidsgehandicapten (Rea) en de behandeling daarvan in de Tweede Kamer, wordt de Rea gewijzigd. Met de wijzigingen wordt een efficiëntere stimulering van de arbeidsparticipatie, een beheersing van het uitgavenniveau en beperking van administratieve lasten voor werkgevers beoogd. Met de beleidswijzigingen wordt het aantal subsidiemogelijkheden beperkt, respectievelijk vervangen door vrijstelling c.q. korting op WW en WAO-premies.

3. Commissie Donner II

Het rapport van de Commissie Donner II is van groot belang voor de wijze waarop we de komende jaren met arbeidsongeschiktheid omgaan. Het rapport is voorgelegd aan de SER en ROP en bevat een aantal aanbevelingen voor het arbeidsongeschiktheidscriterium, de claimbeoordeling en de uitkeringshoogte. Daarnaast wordt voorgesteld de werkgever een reïntegratieplicht te geven.

3. Verbetering inkomenspositie specifieke groepen

1. Uitvoering motie Noorman-Den Uyl

Het voornemen is om aan de motie Noorman-Den Uyl inzake een inkomensondersteuning aan langdurige minima zonder arbeidsmarktperspectief uitvoering te geven door invoering van een forfaitaire tegemoetkoming. Om voor deze uitkering in aanmerking te komen zal er tenminste een keer per jaar een toetsing op het arbeidsmarktperspectief dienen plaats te vinden. Indien de betrokkene onvoldoende inspanningen verricht met het oog op een verbetering van arbeidsmarktperspectief, zal de uitkering niet worden toegekend.

2. Inkomenspositie chronisch zieken/uitvoering motie Melkert

In het kader van een verbetering van de inkomenspositie van gehandicapten en chronische zieken worden, mede ter uitvoering van de motie Melkert (Kamerstukken II, 2000–2001, 27 400, nr. 11), de volgende maatregelen ingevoerd.

• Door het invoeren van vermenigvuldigingsfactoren wordt de aftrekpost buitengewone uitgaven voor inkomens tot circa 27 500 euro meer waard. Na een jaar 25% méér en na twee jaar 50% meer. Het betreft ongeveer 160 000 huishoudens voornamelijk van ouderen die langdurig hoge ziektekosten hebben.

• Aftrek ziektekosten toestaan voor inwonende ernstig gehandicapte kinderen van 27 jaar en ouder.

4. Emancipatie

In het Meerjarenbeleidsplan Emancipatie1 heeft het kabinet de prioriteiten van het rijksbreed emancipatiebeleid voor de middellange termijn gepresenteerd. In het Meerjarenbeleidsplan zijn concrete doelstellingen aangegeven, gekoppeld aan het instrumentarium waarmee het kabinet denkt deze doelen te realiseren. Het kabinet heeft de keuze gemaakt voor de volgende beleidsterreinen waarvoor in het Meerjarenbeleidsplan concrete streefwaarden zijn geformuleerd: Arbeid, Zorg en Inkomen, Dagindeling, Macht en Besluitvorming, Mensenrechten en Kennissamenleving. De beoogde maatschappelijke effecten zijn daarbij zoveel mogelijk gekwantificeerd door middel van streefpercentages voor de periode 2002–2010. De geleidelijke groei van de beoogde maatschappelijke effecten moet worden geplaatst in dit meerjarenkader. Relevant aspect daarbij is dat de desbetreffende ministers hun eigen verantwoordelijkheid hebben bij het effectueren van het emancipatiebeleid binnen hun vakdepartement. De politieke en ambtelijke verantwoordelijkheid voor het halen van de streefcijfers ligt daardoor bij de departementen zelf. In de Beleidsbrief Emancipatiebeleid 2002 wordt jaarlijks een nadere concretisering en actualisering gegeven van de activiteiten in het kader van de coördinatie van het emancipatiebeleid.

5. Verbetering uitvoering sociale zekerheid

1. Suwi

De beoogde datum voor inwerkingtreding van het wetsvoorstel SUWI en het wetsvoorstel Invoeringswet SUWI is 1 januari 2002. Dit betekent dat per 1 januari 2002 naar verwachting de nieuwe structuur formeel zal zijn ingevoerd. Het veranderingsproces vergt ook daarna nog geruime tijd de nodige inzet van alle betrokkenen. Per 1 januari vinden deze veranderingen wel plaats in een gewijzigde bestuurlijke structuur, waarin ook de verschillende nieuwe organisaties (UWV, SVB, CWI, RWI en IWI) hun eigen positie zullen gaan krijgen, ten opzichte van elkaar en met (resp. binnen) het ministerie van SZW.

Het jaar 2002 is dan ook wel een bijzonder jaar in het kader van dit veranderingsproces, waarbij de continuïteit van de uitvoering (niet in de laatste plaats naar de verschillende klantengroepen, waarbij cliëntenparticipatie een belangrijke rol kan spelen) een belangrijke prioriteit heeft en hand in hand zal moeten gaan met de deels nog op ter starten en deels al in gang gezette innovaties. In de begroting is in de diverse beleidsartikelen de financiële weerslag van de nieuwe uitvoeringsstructuur en de benodigde transformatiekosten voor het verantwoordingsproces nog niet verwerkt. Het beeld over de transformatiekosten vloeit voort uit de businessplannen die op dit moment worden uitgewerkt door het CWI en het UWV in oprichting.

2. Uitvoering Abw

Mede in het belang van degenen die zijn aangewezen op een bijstandsuitkering, is het noodzakelijk dat gemeenten de Algemene bijstandswet (Abw) rechtmatig en doeltreffend uitvoeren. Als vervolg op het medio mei 2001 uitgevoerde onderzoek bij de gemeente Amsterdam, zal in het kader van het reguliere toezichtsbeleid (indien daartoe aanleiding bestaat) een quick scan worden uitgevoerd. Afhankelijk van de uitkomst daarvan kan de toezichthouder besluiten tot een diepgaand onderzoek.

6. Naleving van regelgeving; inspectie en handhaving

1. Veiligheid en gezondheid op het werk

Voor de effectiviteit van de regelgeving is controle op de naleving van groot belang. De ervaring leert dat de «pakkans» in hoge mate bepalend is voor de naleving van de regelgeving. In de handhavingsketen is niet alleen het controleren en signaleren van belang, maar ook de mate waarin dit tot vervolging leidt. De handhavingsketen wordt versterkt via een verbeterde uitvoering van de sociale zekerheid (zie punt 5 van deze beleidsagenda) en een uitbreiding van de formatie van de arbeidsinspectie, waardoor meer inspecties mogelijk worden. De controlekans voor bedrijven wordt vergroot door 4 000 extra inspecties van de arbeidsinspectie in 2002 en 5 500 vanaf 2003 op de veiligheid en gezondheid op het werk.

Daarnaast heeft het ministerie van SZW een projectdirecteur aangesteld voor de integratie van arbeids- en publieksveiligheid. Deze heeft tot taak te bewerkstelligen dat scherper gelet gaat worden op de samenhang tussen arbeids- en publieksveiligheid, de samenhang tussen verschillende vormen van normering en regelgeving en het beter waarborgen dat lessen worden getrokken uit concrete ervaringen.

2. Bijzondere opsporing van zwaardere gevallen

Het is van belang dat de grotere en kolomoverstijgende fraudezaken met verhoogde inspanning en kwaliteit worden opgespoord en vervolgd. Daarvoor gaat in 2002 de SIOD van start. De SIOD is een bijzondere opsporingsdienst met zware bevoegdheden (art. 141 wetboek van strafvordering) speciaal voor grote complexe fraudezaken in de sociale zekerheid. De SIOD omvat vanaf 2003 345 fte's. Hiermee kunnen in de structurele situatie minstens 100 grote opsporingsonderzoeken per jaar worden uitgevoerd. Voor 2002 worden vooralsnog 60 grote onderzoeken voorzien.

Met ingang van 2002 wordt ook een beleidsunit opsporing opgericht. Deze unit is verantwoordelijk voor de coördinatie van het opsporingsbeleid in de sociale zekerheidskolommen AI, UWV, SVB, gemeenten en SIOD. Tevens fungeert dit bureau als centraal aanspreekpunt voor het openbaar ministerie. Op de noodzaak van meer centrale regie heeft ook de Algemene Rekenkamer gewezen in haar eind 2000 verschenen rapport «Opsporing en vervolging van fraude».

Dwarsdoorsnedes

In de beleidsagenda heeft SZW ervoor gekozen alleen nieuw beleid te presenteren. Aan de uitvoering van bestaand beleid wordt dan dus geen aandacht besteed. Hierdoor is de informatie over het handhavingsbeleid en reïntegratiebeleid alleen versnipperd terug te vinden in de verschillende beleidsartikelen waar dit beleid relevant is. In deze paragraaf wordt een integraal overzicht gegeven van de middelen en het beleid voor handhaving en reïntegratie.

Overzicht reïntegratiebudgetten

Met Suwi wordt mede een vrije markt voor reïntegratiediensten beoogd. De middelen die de publieke opdrachtgevers op deze markt kunnen besteden zijn in de begroting verdeeld over meerdere beleidsartikelen. Onderstaande tabel geeft in samenhang het totaal op de vrije markt te besteden reïntegratiebudget weer. In de eerste kolom is het artikelnummer genoemd, waar meer te vinden is over dat specifieke reïntegratie-instrument.

Overzicht fraudebestrijding

Doelen en aanpak

Fraudebestrijding richt zich op het voorkomen van fraude (preventie), het signaleren en controleren op fraude, het opsporen van fraude en het afdoen van geconstateerde fraude door middel van het terug- en invorderen van onterecht uitbetaalde uitkeringen en het opleggen van sancties.

Voor 2002 worden op het vlak van de fraudebestrijding de volgende prioriteiten gekozen:

• het «randomized response» onderzoek (R&R-onderzoek) naar omvang en achtergronden van regelovertreding in de WW, WAO en ABW wordt in 2002 opnieuw uitgevoerd. Dit in het kader van de monitoring van onder andere percentages regelovertreding en bekendheid met de regelgeving.

Het RR-onderzoek in 2000 heeft uitgewezen dat de kennis bij uitkeringsgerechtigden van de Wet Boeten onvoldoende was. Om de kennis van deze wet te vergroten is in 2001 een voorlichtingscampagne gestart;

• om fraude sneller te signaleren is en wordt de gegevensuitwisseling tussen instanties verder verbeterd. Eind 2002 moeten alle gemeenten zijn aangesloten op het Inlichtingenbureau. Daarmee moet de gemiddelde duur van de witte fraude worden teruggebracht naar zes weken. Verder zal in 2002 gestart worden met het optimaliseren van het beheer en de kwaliteit van bronbestanden;

• de ontwikkeling van risico-analyse is inmiddels zover dat deze in 2002 ingezet kan worden bij controle. Doel van de risico-analyse is een «slimmere handhaving»;

• naar aanleiding van opsporingsonderzoeken is gebleken dat zwarte fraude moeilijk te detecteren is. In 2002 zal daarom gestart worden met een meerjarige aanpak met het doel het vergroten van het inzicht in en de pakkans van zwarte fraude. Het Lisv heeft afspraken gemaakt met het OM om vanaf 2001 zwarte fraudezaken te prioriteren boven de relatief eenvoudigere witte fraudezaken. In 2002 moeten deze inspanningen zichtbaar worden. Daarnaast is een onderzoek gestart naar de werking van de samenwerkingsafspraken tussen de Arbeidsinspectie van SZW en het openbaar ministerie;

In bestuurlijk overleg met de VNG is afgesproken dat de gemeenten meer zwarte fraude gaan opsporen, deels door de eerder genoemde slimmere handhaving, deels door nieuwe regionale samenwerkingsverbanden;

• met de VNG zijn daarnaast bestuurlijke afspraken gemaakt om de kwaliteit van het gemeentelijk fraudebestrijdingsbeleid te verbeteren, onder meer door het opnemen van duidelijke en meetbare doelstellingen in de gemeentelijk fraudebeleidsplannen;

• per 1 januari 2002 gaat de Sociale inlichtingen- en opsporingsdienst (SIOD) van start met de opsporing van zware, complexe fraudezaken. (Zie hiervoor beleidsagendapunt 6).

Op het terrein van de opsporing van internationale fraude gelden de volgende prioriteiten:

• de Wet Beperking Export Uitkeringen die op 1 januari 2000 in werking is getreden en in 2002 wordt geëvalueerd, regelt dat geen uitkeringen meer naar het buitenland kunnen worden geëxporteerd, tenzij met het desbetreffende land een verdrag is gesloten waarin handhavingsbepalingen zijn opgenomen. In de overgangsperiode 2000–2003 wordt ernaar gestreefd zo veel mogelijk verdragen af te sluiten;

• voor gegevensuitwisseling zijn in de afgelopen kabinetsperiode diverse internationaal gerichte instanties, zoals het Bureau Vermogen Buitenland en het IBF, opgezet. In 2002 wordt er naar gestreefd om de samenwerking tussen deze instanties te intensiveren;

• de bestrijding van bijstandsfraude over de grens wordt in 2002 uitgebreid. Met Duitsland zal in het najaar van 2001 een verdrag worden gesloten voor de gezamenlijke bestrijding van sociale zekerheidsfraude.

Kosten en opbrengsten

De volgende tabel geeft een overzicht van de geraamde financiële effecten van het M&O-beleid vanaf het begrotingsjaar 2002.*

* De financiële effecten betreffen zowel begrotings- als premiegefinancierde uitgaven, EU-arbeidsmarktsubsidies en premie- en belastinginkomsten.

** Het gaat hierbij om een reservering binnen de SZW-begroting voor additionele projecten gericht op verbetering van de handhaving en de kwaliteit van de uitvoering. De eventuele aan deze beleidsondersteunende uitgaven gerelateerde opbrengsten zijn niet gekwantificeerd.

Als gevolg van een intertemporele verschuiving in de kosten voor het Inlichtingenbureau zijn onder II. wijzigingen opgetreden t.o.v. de begroting 2001. Hierdoor zijn de totale uitvoeringskosten in 2002 hoger en in 2003 lager dan ten tijde van de begroting 2001 was geraamd. Daarnaast vallen de uitvoeringskosten van het inlichtingenbureau vanaf 2004 structureel lager uit.

In 2000 is, in samenwerking met het ministerie van BZK en uitvoeringsorganisaties, een proef voorbereid met de chipcard die de identificatie van cliënten in de sociale zekerheid in de toekomst kan verbeteren. Het gaat om de test te Delft met een prototype van de nieuwe generatie reisdocumenten. Zowel in de aanleg van de proefopstelling als in het proefgebruik zelf zijn tot dusver enige tegenslagen geïncasseerd. Om deze reden is het traject van afronding van beproeving en invoering van kaarttoepassing in de tijd verschoven. De consequenties daarvan zijn verwerkt door het gedeeltelijk doorschuiven van de verwachte kosten en opbrengsten.

2.2. Beleidsartikelen

BELEIDSARTIKEL 1 BASISDIENSTVERLENING WERK EN INKOMEN (CWI)

1.1 Algemene doelstelling

Het CWI bevordert de werking van de arbeidsmarkt door het bij elkaar brengen van vraag en aanbod ten behoeve van werklozen, andere werkzoekenden en werkgevers. Het CWI zorgt voor een zodanige dienstverlening op het terrein van werk en inkomen dat werkzoekenden op een zo kort mogelijke termijn aan het arbeidsproces kunnen deelnemen en werkgevers hun vacatures op zo kort mogelijke termijn kunnen vervullen. Voor zover nodig wordt voor werkzoekenden een uitkeringsintake verricht.

De basisdienstverlening, onderdeel werk, die vanaf 2002 door het CWI zal worden uitgevoerd, werd in het verleden uitgevoerd door de Arbeidsvoorzieningsorganisatie. De uitkeringsintake die in de CWI zal plaatsvinden werd voorheen door gemeenten en de uvi's gedaan. In de nieuwe CWI-structuur wordt voorrang gegeven aan werk boven uitkering. Dit wordt mogelijk doordat het zoeken naar werk en het aanvragen van een uitkering niet langer gescheiden zijn.

Daarnaast neemt de CWI de meeste «overige» wettelijke taken over die thans nog aan de Arbeidsvoorzieningsorganisatie zijn opgedragen.1

Optimale allocatie op de arbeidsmarkt vereist een goed inzicht in de situatie op die markt. Het is de taak van de CWI zo veel mogelijk bij te dragen aan transparantie op de arbeidsmarkt door de verzameling van gegevens. Een snelle en goede aansluiting van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt vergt dat partijen zoveel mogelijk beschikken over relevante marktinformatie. Deze informatie is essentieel voor de zelfwerkzaamheid van de individuele belanghebbenden. In dit kader verstrekt de CWI informatie en advies over arbeid, arbeidsmarkt en sociale zekerheid. Verder zal de CWI waar nodig ondersteuning leveren bij sectorale, regionale of categorale initiatieven.

1.2 Operationele doelstellingen

1. Inrichting van een operationeel netwerk van 131 CWI's;

2. Iedere bij CWI ingeschreven werkzoekende krijgt passende dienstverlening aangeboden in de vorm van bemiddeling naar werk(en indien nodig uitkering) zodat werkzoekenden op een zo kort mogelijke termijn aan het arbeidsproces kunnen deelnemen;

3. Iedere werkgever die bij het CWI een vacature aanmeldt krijgt passende dienstverlening aangeboden, hetzij via toegang tot de Nationale Vacature en Sollicitantenbank (NVS) hetzij in de vorm van het aanbieden van geschikte kandidaten voor de vervulling van een vacature, zodat deze op zo kort mogelijke termijn vervuld worden;

4. Uitkeringsdossiers en de fase 2, 3 en 4 werkdossiers moeten binnen een bepaalde periode en compleet worden overgedragen aan gemeenten of UWV.

Operationele doelstelling 1: Inrichting van een operationeel netwerk van 131 CWI's

De Centrale organisatie werk en inkomen (CWI) is allereerst belast met de publieke arbeidsbemiddeling: via een aantal diensten en producten draagt de CWI bij aan het goed functioneren van de arbeidsmarkt. Via zijn vestigingen in de regio – de CWI-kantoren – moet de CWI het enige«loket» worden voor de basisdienstverlening werk en inkomen, te weten: het behulpzaam zijn bij het vinden van een baan, bij het vinden van een sollicitant of, voor zover nodig, bij het aanvragen van een uitkering.

Werkzoekenden die behoefte hebben aan dienstverlening die verder gaat dan informatie over vraag en aanbod van werk, kunnen zich laten inschrijven bij het CWI-kantoor. Voor personen die een uitkering willen aanvragen is er een verplichting zich te laten inschrijven.

De Centrale organisatie werk en inkomen (CWI) is een zelfstandig bestuursorgaan (zbo) met een publiekrechtelijke organisatievorm. De minister maakt jaarlijks afspraken met het CWI en houdt toezicht op de uitvoering van de gemaakte afspraken.

Het streven is dat er per 1 januari 2002 alle 131 CWI operationeel zijn. Deze CWI voeren dan alle taken uit die voortvloeien uit de SUWI-wet; zij zijn dan begonnen te werken volgens de werkwijze en het dienstverleningsconcept van het referentiewerkproces.

Operationele doelstelling 2: iedere bij het CWI ingeschreven werkzoekende krijgt passende dienstverlening aangeboden in de vorm van bemiddeling naar werk (en indien nodig uitkering) zodat werkzoekenden op een zo kort mogelijke termijn aan het arbeidsproces kunnen deelnemen.

Van personen die zich inschrijven op het CWI-kantoor dient de afstand tot de arbeidsmarkt, c.q. de kans op vinden van werk, te worden beoordeeld en een persoonlijk advies te worden opgesteld om deze afstand te overbruggen (fasering). Personen van wie de kans op het vinden van werk groot wordt geacht (fase 1), komen in aanmerking voor actieve bemiddeling bij het CWI. Met personen van wie de kans op het snel vinden van werk geringer wordt geacht, wordt een nader beoordelingsgesprek (kwalitatieve intake) gevoerd. Dit leidt tot een nadere inschatting van de afstand tot de arbeidsmarkt in een aantal groepen (fase 2, 3 en 4). Onderdeel van het nadere gesprek is de opstelling van een globaal advies voor de uitkeringsinstantie (reïntegratieadvies). Naast actieve bemiddeling voor alle fase 1 cliënten is ook een specifieke doelstelling opgesteld voor de etnische minderheden. Voor deze groep geldt een minimaal evenredige bemiddeling naar arbeid (zie ook artikel 2). De doelstelling houdt tevens in dat bij deze dienstverlening een evenredig deel van de bij het CWI ingeschreven minderheden uit fase 1 zal worden geplaatst.

Om iedere ingeschrevene passende dienstverlening te kunnen bieden heeft het CWI een aantal instrumenten tot haar beschikking: informatie en advies, matching via de NVS, activerende bemiddeling voor fase 1-cliënten. Advisering (reïntegratieadvies) van UWV en gemeente voor die werkzoekenden voor wie de dienstverlening van het CWI niet volstaat.

Hoewel in beginsel zelfredzaam, zullen fase 1 cliënten met regelmaat worden opgeroepen voor en geconfronteerd met vacatures.

Het aanbieden van passende dienstverlening aan werkzoekenden wordt op een aantal manieren gemeten:

• Plaatsingspercentage – na actieve bemiddeling – naar werk van fase-1 cliënten binnen zes maanden;

• Plaatsingspercentage – na actieve bemiddeling – naar werk van fase 1 cliënten binnen twaalf maanden;

• Gemiddelde verblijfsduur van een fase-1 cliënt in de CWI-registratie;

• Rapportcijfer klanttevredenheid werkzoekenden;

• Aandeel etnische minderheden in het aantal plaatsingen binnen zes en twaalf maanden.

De streefwaarden van de plaatsingspercentages van fase-1 cliënten zijn nog niet voorhanden (zie groeiparagraaf). De streefwaarde voor de gemiddelde verblijfsduur in de CWI-registratie is vastgesteld op zes maanden. Voor alle werkzoekenden geldt dat wordt gestreefd naar een klanttevredenheidscijfer van een zeven (op een schaal van tien). Voor de plaatsingen van etnische minderheden geldt dat deze minimaal evenredig moet zijn in vergelijking met het totale plaatsingspercentage.

Operationele doelstelling 3: iedere werkgever die bij het CWI een vacature aanmeldt, krijgt passende dienstverlening aangeboden. Hetzij via de toegang tot de NVS, hetzij in de vorm van de aanbieding van geschikte kandidaten voor de vervulling van een vacature, zodat deze op zo kort mogelijke termijn vervuld kan worden.

De actieve dienstverlening en bemiddeling heeft ook betrekking op de dienstverlening aan werkgevers. De CWI biedt werkgevers (kosteloos) de mogelijkheid om vacatures te presenteren. Het doel is zoveel mogelijk vacatures in de databank te krijgen, om zo de kans te vergroten dat werklozen aan het werk komen. De CWI zal actief bemiddelen bij de vervulling van de vacatures.

De CWI worden een open marktplein waar werkgever, werknemer en andere partijen elkaar ontmoeten. Om de ketendienstverlening zo klantvriendelijk, effectief en efficiënt mogelijk te maken zijn casemanagement en een tijdige en afgestemde overdracht van cliënten tussen partijen in de keten tot belangrijke uitgangspunten gemaakt in de gekozen werkwijze. Het is bovendien van belang om zo veel mogelijk gerelateerde diensten ook fysiek in elkaars nabijheid te brengen. Daartoe is het concept van het bedrijfsverzamelgebouw ontwikkeld. Het streven is dat de gemeentelijke sociale diensten, de UWV en de CWI zoveel mogelijk gezamenlijk gehuisvest worden.

In deze «bedrijfsverzamelgebouwen» kunnen naast publieke ook private organisaties op het terrein van werk en inkomen hun «front office» vestigen. Te denken valt aan arbodiensten, reïntegratiebedrijven en uitzendbureaus.

De klant kan gebruik maken van de Nationale vacature- en sollicitantenbank (NVS). De werkzoekende kan vacatures bekijken en de werkgever kan geschikte kandidaten zoeken.

De bepaling van de kwaliteit van de dienstverlening aan de werkgevers vindt aan de hand van de volgende indicatoren plaats:

• De vervullingsquote: het aantal vervulde vacatures ten opzichte van het aantal aangemelde vacatures;

• De gemiddelde tijd dat een vacature openstaat;

• Het rapportcijfer van de klanttevredenheid van de werkgevers.

De streefwaarde voor de vervullingsquote moet tenminste 40% zijn.1 Het gemiddeld aantal maanden dat een vacature gemiddeld mag openstaan is nog niet bekend (zie groeiparagraaf). De tevredenheid van de werkgevers moet rond de zeven (op een schaal van tien) liggen.

Operationele doelstelling 4: uitkeringsdossiers en de fase 2, 3 en 4 werkdossiers moeten binnen een bepaalde periode en compleet worden overgedragen aan gemeenten en UWV.

Na de kwalitatieve intake door het CWI worden fase 2, 3 en 4 cliënten ten behoeve van hun reïntegratie overgedragen aan gemeenten en UWV. Onderdeel van de kwalitatieve intake is een advies ten behoeve van de uitkeringsinstantie (reïntegratie-advies). Uitkeringsdossiers dienen (compleet, juist en intern consistent) binnen 8 werkdagen na indiening van de aanvraag te worden overgedragen aan UWV of gemeente.

• Werkcomponent: na de kwalificerende intake moet de overdracht, vergezeld van een kwalitatief goed reïntegratieadvies, binnen 3 werkdagen een feit zijn;

• Inkomenscomponent: uitkeringsdossiers dienen binnen 8 werkdagen na de aanvraag van een uitkering te worden overgedragen.

Er zullen afspraken gemaakt worden tussen UWV, gemeente en CWI over de kwaliteit en tijdigheid van de uitkeringsintake en de overdracht van informatie.

De tevredenheid van de klant is bij de passende dienstverlening van groot belang. De CWI's streven het komende jaar naar een tevredenheidscijfer van een zeven (op een schaal van tien).

1.3 Budgettaire gevolgen van het beleid

De veranderorganisatie CWI heeft in juni 2001 een bedrijfsplan CWI ingediend waarin een eerste indicatie wordt gegeven van taken, productie en prestaties en van de naar verwachting in 2002 benodigde middelen om deze te realiseren. Zoals in de leeswijzer van deze begroting al is aangegeven zal de budgettaire verwerking van bij nota van wijziging plaatsvinden.

1.4 Budgetflexibiliteit

Voorafgaand aan het begrotingsjaar worden in overleg met de prestaties afgesproken. In het begrotingsjaar zelf is de budgetflexibiliteit gering. De CWI zal jaarlijks een exploitatiebegroting indienen bij de Minister van SZW. De Minister beoordeelt deze begroting, waarna een overeenkomst wordt aangegaan met de CWI.

1.5 Veronderstellingen in effectbereiking, doelmatigheid en raming

Bijvoorbeeld als gevolg van lage economische groei, kunnen veranderingen in de omgeving leiden tot een toename van het aantal werkzoekenden, of veranderingen in de samenstelling van de groep werkzoekenden. Dit kan directe invloed hebben op het SZW-beleid en/of het CWI-apparaat. Hierdoor kunnen streefwaarden mogelijk niet worden gehaald.

1.6 Groeiparagraaf

De belangrijkste onderwerpen van de herstructurering zullen jaarlijks worden geëvalueerd; zo ook de CWI. Een punt van aandacht betreft de beschikbaarheid van gegevens over de tevredenheid van de klanten van het CWI, te weten de werkzoekenden, de werkgevers en de uitkerende instanties (gemeenten en UWV). Deze gegevens kunnen vooralsnog niet uit PGI van Arbeidsvoorziening worden betrokken.

Het informatiehiaat met betrekking tot de tevredenheid van werkzoekenden en werkgevers over de dienstverlening van het CWI kan relatief eenvoudig gevuld worden door voortzetting van de door Arbeidsvoorziening geëntameerde onderzoeken «Hoe zoeken werkzoekenden?» en «Hoe werven bedrijven?» Ten behoeve van deze onderzoeken zijn vragen over de mate van gebruik van en tevredenheid over Arbeidsvoorziening opgenomen. De klanttevredenheid kan op basis daarvan jaarlijks worden vergeleken en geïnventariseerd.

Met betrekking tot het percentage na actieve bemiddeling naar werk geplaatste fase-1 cliënten en de gemiddelde inschrijvingsduur van fase-1 cliënten – ongeacht het soort dienstverlening – zijn nog geen streefwaarden vastgesteld. Dit hangt samen met het feit dat het CWI fase-1 cliënten andere diensten verleent dan het huidige Arbeidsbureau. Daar waar het Arbeidsbureau fase-1 cliënten niet actief bemiddelt, zal het CWI deze wel actief bemiddelen. Op het moment dat meer inzicht bestaat in het resultaat van de betreffende bemiddelingsactiviteiten, kunnen de streefwaarden worden ingevuld.

Voor de gemiddelde duur dat een vacature openstaat is eveneens geen streefwaarde geformuleerd. Dit hangt samen met het feit dat hierover geen historische gegevens beschikbaar zijn en dit ook deels macro-economisch wordt bepaald. Zodra meer duidelijkheid bestaat over een aanvaardbare termijn binnen welke vacatures vervuld moeten zijn, zal hiervoor een streefwaarde worden opgesteld.

BELEIDSARTIKEL 2 STIMULERING EN KWALITEITSBEVORDERING ARBEIDSAANBOD

2.1 Algemene doelstelling

Het bevorderen van duurzame arbeidsparticipatie door: het realiseren van een sluitende keten van reïntegratie voor nieuwe en langdurig werklozen; het wegwerken van kwalitatieve achterstanden van minder kansrijke werklozen en werkende werkzoekenden; het voor niet-actieven financieel aantrekkelijk maken zich op de arbeidsmarkt aan te bieden; het bevorderen van op minder kansrijke groepen gericht personeelsbeleid door werkgevers.

Voor de economische ontwikkeling is het van belang dat Nederland beschikt over een kwantitatief en kwalitatief toereikend arbeidsaanbod. Een groter arbeidsaanbod kan worden bereikt door de arbeidsparticipatie te vergroten. De arbeidsparticipatie is thans niet gelijk verdeeld, met name de arbeidsparticipatie van gedeeltelijk gehandicapten, etnische minderheden, vrouwen, laag opgeleiden en ouderen blijft achter. Voor deze groepen is extra aandacht nodig.

Naast de participatiegraad en daarmee de omvang van het arbeidsaanbod is ook de kwaliteit van het arbeidsaanbod een punt van aandacht. Dat geldt zowel voor de nog niet participerenden als voor de reeds werkenden.

2.2. Operationele doelstellingen

1. Nieuw ingeschreven werklozen en jeugdige werklozen (< 23 jaar) die niet op eigen kracht werk kunnen vinden, krijgen een aanbod voor activiteiten gericht op werk of sociale activering.

2. Langdurig werklozen krijgen een aanbod voor aanvullende activiteiten ter versterking van hun arbeidsmarktpositie.

3. Bevordering economische zelfstandigheid en stimuleren van het aanvaarden van (duurzaam) niet-gesubsidieerd werk door bijstandsgerechtigden, werknemers op Wiw-dienstbetrekkingen, ID-banen en Wsw-plaatsen en nieuwe toetreders tot de arbeidsmarkt door het verstrekken van een toetrederskorting (heffingskorting), en de uitstroomregeling ex-banenpoolers in de Wiw.

4. Daling aandeel werkenden en werklozen zonder startkwalificatie in de beroepsbevolking van 25–64 jaar.

5. Vergroten van de netto-arbeidsparticipatie van etnische minderheden.

Operationele doelstelling 1: nieuw ingeschreven werklozen en jeugdige werklozen (< 23 jaar) die niet op eigen kracht werk kunnen vinden, krijgen een aanbod voor activiteiten gericht op werk of sociale activering.

Om langdurige werkloosheid zoveel mogelijk te voorkomen en te verminderen krijgen alle nieuw ingeschreven volwassen en jeugdige werklozen die niet zelf aan het werk komen een aanbod voor een activiteit gericht op arbeidsreïntegratie of sociale activering. Dit wordt sluitende aanpak genoemd. De sluitende aanpak voor nieuw ingeschreven en jeugdige werklozen vloeit voort uit Europees werkgelegenheidsbeleid: richtsnoer 1.

Ambitie van het kabinet is om de sluitende aanpak voor nieuwe volwassen werklozen eind 2002 volledig te realiseren, maar dit zal afhankelijk zijn van de afronding van de Suwi-operatie. Inzet is in ieder geval een verbetering van de 86% die in 2000 is bereikt.

Operationele doelstelling 2: langdurig werklozen krijgen een aanbod voor aanvullende activiteiten ter versterking van hun arbeidsmarktpositie.

De sluitende aanpak van de nieuwe instroom is inmiddels op verzoek van de Tweede Kamer uitgebreid naar langdurig werklozen: ook zij krijgen een aanbod voor aanvullende activiteiten ter versterking van hun arbeidsmarktpositie dan wel maatschappelijke activering.

In het kader van de agenda voor de toekomst is met de VNG afgesproken, dat gemeenten zich zullen inspannen om sluitende aanpak van langdurig werkloze Abw-ers in 2002 te realiseren. Voorts krijgen gemeenten als nieuwe taak de verantwoordelijkheid voor de plaatsing van werkzoekende niet-uitkeringsgerechtigden. Naar verwachting zal de sluitende aanpak in 2002 nog niet volledig kunnen worden gerealiseerd. Gestreefd wordt naar een sluitende benadering van 80% van de huidige langdurig werkloze bijstandsgerechtigden met arbeidsplicht in 2002.

De sluitende aanpak zoals aangegeven in doelstelling 1 en 2 wordt uitgevoerd door gemeenten en UWV. Gemeenten zijn daarbij verantwoordelijk voor de begeleiding van bijstandsgerechtigde werklozen, werkloze niet-uitkeringsgerechtigden en Anw-gerechtigden. Het UWV is verantwoordelijk voor de sluitende aanpak van werklozen met een WW-uitkering.

Gemeenten kunnen de Wiw inzetten (zie punt Wiw hierna), terwijl voorts bestuurlijke afspraken met de VNG zijn gemaakt (zie punt Agenda voor de Toekomst hierna). Voor sectorale en regionale initiatieven kan subsidie aangevraagd worden bij de Raad voor Werk en Inkomen (RWI). Tenslotte kunnen de voor de sluitende aanpak verantwoordelijke partijen (gemeenten en UWV) co-financiering verkrijgen via de ESF-middelen. Het betreft hier Europese subsidies, die niet in de rijksbegroting zijn opgenomen.

Wiw

De Wiw biedt gemeenten diverse instrumenten om de werkloze in het kader van de sluitende aanpak een traject aan te bieden gericht op werk of sociale activering. De instrumenten bestaan onder meer uit scholing, het verstrekken van premies, en het opdoen van werkervaring door middel van een werkervaringsplaats of Wiw-dienstbetrekking. Het budget dat voor de inzet van deze instrumenten beschikbaar is, maakt als gemeentelijk Werkfonds onderdeel uit van het Fonds Werk en Inkomen (FWI).

Agenda van de toekomst (inclusief klantmanagement)

In september 2000 hebben SZW en de VNG de intentieverklaring «Een gezamenlijke agenda voor de toekomst» ondertekend. Deze intenties zijn in april 2001 geconcretiseerd in bestuurlijke afspraken voor de jaren 2001–2004, met als doel het arbeidsaanbod onder bijstandsgerechtigden en niet-uitkeringsgerechtigden te vergroten. In het kader van de gezamenlijke agenda voor de toekomst is met de VNG onder meer afgesproken dat het rijk een tijdelijke financiële impuls beschikbaar stelt voor case-management, mits betrokken gemeenten bereid zijn concrete resultaatafspraken met het rijk te maken over wederzijds nader overeen te komen afspraken. Daarnaast zijn middelen beschikbaar voor flankerende maatregelen op het terrein van concrete projecten en experimenten bij gemeenten op het terrein van bijvoorbeeld (regionale) samenwerking, sanctiebeleid en cliëntenparticipatie. Afspraken over de sluitende aanpak voor zowel de nieuwe instroom als het zittend bestand van werkloze doelgroepen van 23 jaar en ouder (m.u.v. WW'ers) maken onderdeel uit van de bestuurlijke afspraken met de VNG.

Voorts is afgesproken dat ook alleenstaande ouders (met een bijstandsuitkering) met kinderen jonger dan vijf jaar, die thans ontheven zijn van de arbeidsverplichtingen gestimuleerd zullen worden tot het aanvaarden van (deeltijd)arbeid. Beschikbaarheid van kinderopvang is daarbij vaak een belangrijke randvoorwaarde. Gemeenten kunnen daartoe voor deze groep kinderopvangplaatsen inkopen met behulp van de KOA-regeling.1 Daarnaast krijgen de G4/G25 middelen om te voorzien in bijkomende kosten van kinderopvang, zoals vervoer van en naar de beschikbare kinderopvangplaatsen, bekostiging van informele opvang ter overbrugging van de periode totdat een formele kindplaats beschikbaar is, en inkoop van duurdere experimentele vormen van kinderopvang.

Operationele doelstelling 3: Bevordering economische zelfstandigheid en stimuleren van het aanvaarden van (duurzaam) niet-gesubsidieerd werk door bijstandsgerechtigden, werknemers op Wiw-dienstbetrekkingen, ID-banen en Wsw-plaatsen en nieuwe toetreders tot de arbeidsmarkt door het verstrekken van een toetrederskorting (heffingskorting), en de uitstroomregeling ex-banenpoolers in de Wiw.

Het kabinet is van mening dat werk moet lonen. Als mensen een baan accepteren, moeten zij er netto op vooruit gaan. Het kabinet zet hiervoor een fiscaal instrument in: de toetrederskorting. Deze wordt toegekend aan langdurig bijstandsgerechtigden en personen die langdurig gesubsidieerde arbeid verrichten als zij voor ten minste zes maanden volledig uitstromen naar een niet-gesubsidieerde arbeidsplaats2. Tot de doelgroep behoren voorts degenen die uitstromen uit een uitkering op grond van de Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO), de Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen (WAZ) of de Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten (WAJONG). Voor deze uitkeringsgerechtigden wordt echter een uitzondering gemaakt op de voorwaarde van volledige uitstroom uit de uitkering, omdat een dergelijke uitstroom in de praktijk voor veel arbeidsongeschikten niet haalbaar blijkt. Ook personen zonder uitkering kunnen in aanmerking komen voor de toetrederskorting. Voorwaarden zijn dan wel dat er in de voorafgaande twee jaar geen arbeidsinkomen is genoten van meer dan€ 3938 of een beroep is gedaan op de meewerkaftrek of de WSF. Voor alle doelgroepen geldt dat het inkomen uit arbeid na uitstroom tenminste 50% WML bedraagt.

Het financieel voordeel bedraagt voor alle groepen maximaal € 2723. Dit voordeel van € 2723 kan éénmaal per leven worden genoten en wordt verspreid over de tijd toegekend. De werkaanvaarder wordt zo snel mogelijk een duidelijk financieel voordeel geboden doordat deze in het jaar van uitstroom reeds € 1361 kan aftrekken, in het daaropvolgende jaar € 908 en het jaar daarna € 454.3 Met deze regeling, die wordt uitgevoerd door de belastingdienst, zal in 2002 naar verwachting 63,5 mln euro zijn gemoeid.

Voor werkgevers wordt een afdrachtsvermindering ingevoerd die zij kunnen krijgen als ze een werknemer uit bovenstaande doelgroepen in dienst nemen. In afwijking van de voorwaarden voor de toetrederskorting geldt dat de werknemer tenminste 20% van het WML moet gaan verdienen. Voor 2002 is € 34,0 miljoen beschikbaar (50 000 toepassingen), structureel € 83,9 miljoen (120 000 toepassingen). Ook deze regeling wordt door de fiscus uitgevoerd.

Ook de subsidieregeling bevordering uitstroom ex-banenpoolers draagt bij aan het aanvaarden van duurzaam niet-gesubsideerd werk. Gemeenten krijgen op grond van deze regeling een bedrag van € 1815 voor elke naar regulier werk uitgestroomde ex-banenpooler die begin 2001 nog een Wiw-dienstbetrekking vervulde.

Operationele doelstelling 4: daling aandeel werkenden en werklozen zonder startkwalificatie in de beroepsbevolking van 25–64 jaar.

Voormalig werkzoekende werknemers zonder startkwalificatie1 raken bij minder gunstige economische omstandigheden vaak het eerst hun baan kwijt. Om de kans op duurzame arbeidsreïntegratie te vergroten, is het van het grootste belang dat voormalig werkzoekende werknemers zonder startkwalificatie alsnog de mogelijkheid krijgen om als werkende hun startkwalificatie te behalen, of hun startkwalificatie behalen voor ze aan de slag gaan.

Voor deze operationele doelstelling werden tot nu toe de volgende instrumenten ingezet.

• Een fiscale scholingsaftrek voor werkgevers in de profitsector. De realisatie voor deze scholingsaftrek in 2000 was 212 mln euro en de raming voor 2002 is 233,7 mln euro. Voor de non-profit sector geldt een vergelijkbare afdrachtsvermindering waarvoor in 2002 56,7 mln euro geraamd is. Per 1 januari 2000 is in de scholingsaftrek voor de profitsector en de afdrachtsvermindering voor de non-profitsector een extra aftrek voor scholingskorting ten behoeve van werknemers naar startkwalificatie en «NT-2» (Nederlands als tweede taal) ingevoerd. Hierdoor is 15,9 miljoen euro geraamd voor de profit en de non-profitsector samen.

• Een fiscale afdrachtsvermindering onderwijs, ter vergoeding van de loonkosten van werknemers in het leerlingwezen (raming 2002 € 208,7 miljoen).

• ESF-onderdeel scholing van werkenden ten behoeve van scholing tot startkwalifikatieniveau, opscholing tot MBO-4 niveau en sectoroverstijgende scholing. Medio 2001 is ca. 295,0 mln euro aan ESF-middelen beschikbaar gekomen. Zowel de sectorfondsen als de gemeenten kunnen van dit budget gebruik maken. In het beleidskader 2001 zal vooralsnog geen budgetbeperking gelden voor aanvragen van sectorfondsen en gemeenten ten behoeve van scholing van werkenden.

Met de begroting 2002 wordt daar een aanvullende afdrachtsvermindering voor werkgevers aan toegevoegd, die wordt verstrekt in verband met te maken extra kosten voor scholing en begeleiding van werknemers, waarbij de werknemers alsnog een startkwalificatie behalen. Het gaat daarbij alleen om de werknemers die – wegens het aanvaarden van een baan – voortijdig uit een scholingstraject stappen en personen die – zonder dat sprake is van een traject – gaan werken zonder startkwalificatie. De omvang van deze potentiële doelgroep wordt geraamd op 150 000 personen op jaarbasis. Vanaf 2002 is structureel 45,4 mln euro beschikbaar. Ambitie is dat in 2002 10% van de potentiële doelgroep (15 000 personen) bereikt wordt.

Operationele doelstelling 5: het vergroten van de netto-arbeidsparticipatie van etnische minderheden.

De arbeidsdeelname onder etnische minderheden is in vergelijking met die van autochtonen te laag. De gegevens in tabel 4 over de werkloosheid en arbeidsdeelname illustreren dat.

bron: CBS, EBB.

De doelstelling om het werkloosheidsverschil tussen autochtonen en etnische minderheden te halveren, geldt als uitgangspunt van het arbeidsmarktbeleid. Uit de voorlopige CBS-cijfers blijkt dat het werkloosheidspercentage onder etnische minderheden zich op dit moment rond de beoogde 10% voor 2002 beweegt. Er wordt naar gestreefd de positieve ontwikkeling van de werkloosheid onder etnische minderheden door te zetten.

Allereerst moet erop gewezen worden dat het algemene arbeidsmarktbeleid, dat gericht is op een vergroting van het arbeidsaanbod, ook ten goede komt aan de etnische minderheden. Maatregelen zoals de verkleining van de armoedeval sluitende aanpak en de brede werkaanvaardingspremie zullen ook onder etnische minderheden hun effect hebben. Om de in de afgelopen jaren behaalde winst ten aanzien van de arbeidsmarktpositie van etnische minderheden te bestendigen en de arbeidsinpassing van etnische minderheden duurzaam te maken zijn extra maatregelen ingezet. De bouwstenen hiervoor zijn aangeleverd in de nota arbeidsmarktbeleid voor etnische minderheden.1 Dit beleid is de afgelopen jaren succesvol gebleken en wordt daarom in 2002 voortgezet. Het gaat onder meer om de volgende maatregelen:

• Op SZW is het bureau Ruim Baan voor Minderheden ingesteld; dit bureau ondersteunt onder meer grote bedrijven die in 2000 en 2001 een convenant hebben gesloten met het kabinet over de uitvoering van afspraken op het gebied van multicultureel personeelsbeleid;

• het MKB-minderhedenconvenant: in 2002 is € 13,6 miljoen extra beschikbaar – vanuit het huidige minderhedenbudget – voor de één-op-één-bemiddeling van een extra aantal van tenminste 7 500 werkloze etnische minderheden (fase 1) naar werk; deze aanpak vloeit voort uit het MKB-convenant dat succesvol is gebleken; er moeten echter ook reguliere middelen in intensieve bemiddeling worden gestopt; de aanpak dient namelijk in het reguliere beleid te worden ingebed;

• de wet SAMEN;

• sectorale projecten en stimuleringsprojecten voor etnische minderheden.

Daarnaast zullen initiatieven gericht op – onder meer – etnische minderheden (waaronder asielzoekers en vluchtelingen) worden gestart in het kader van het EQUAL-programma. Het doel van EQUAL is het bestrijdenvan discriminatie en ongelijkheid op de arbeidsmarkt door het opzetten van vernieuwende experimenten. Het communautair initiatief EQUAL is een nieuw transnationaal programma van 2001–2006 dat qua inhoud de opvolger is van de huidige programma's Adapt en Employment. Alleen die projecten zullen worden gefinancierd die worden ingediend door ontwikkelingspartnerschappen. Voor EQUAL is ongeveer € 199,7 miljoen beschikbaar in de periode 2001–2006. Organisaties kunnen subsidie aanvragen voor de helft van de kosten van het project; de andere helft moeten zij zelf financieren

2.3. Budgettaire gevolgen van het beleid

Toelichting

Ad 1. Apparaatsuitgaven

• Agentschap SZW

Het agentschap is belast met de uitvoering van de subsidiëring ten laste van het Europees Sociaal Fonds en de Communautaire Initiatieven. Het heeft de taken overgenomen van Arbeidsvoorziening/ESF-Nederland met betrekking tot de afwikkeling van ESF-3 1994–1999, en van het Bureau Uitvoering Europese Subsidie-instrumenten van SZW (Buesi) met betrekking tot de afwikkeling van ESF-4 1994–1999 en de Communautiare Initiatieven Adapt en Employment. Voor de programmaperiode 2000–2006 zal het Agentschap SZW worden belast met de uitvoering van ESF-3 en het Communautaire Initiatief EQUAL

Ad 2. Programmauitgaven

• Sluitende reïntegratie, Wiw dienstbetrekkingen en werkervaringsplaatsen

Voor het subartikel sluitende reïntegratie, operationele doelstellingen 1 en 2, is in 2002 ruim 726 mln euro beschikbaar. Onderstaande tabel geeft de verdeling van de middelen voor sluitende reïntegratie weer.

Een traject kost gemiddeld ongeveer € 3630. Met de beschikbare gelden kunnen dus ca. 200 000 trajecten worden aangeboden.

Het budget Scholing & activering omvat een aantal onderdelen die onderling afwijken in de verdeling naar gemeenten, zowel in de verdeelsleutel als voor welke groep gemeenten (alle gemeenten: 686 of 64) het budget bedoeld is.

• Voor het subartikel Werkervaringsplaatsen Wiw en dienstbetrekkingen is ongeveer 326 mln euro in 2002 beschikbaar. De dienstbetrekkingen en de werkervaringsplaatsen zijn twee soorten van gesubsidieerde arbeid binnen de WIW. Deze gesubsidieerde banen spelen een belangrijke rol als één van de mogelijke trajecten voor cliënten op weg naar werk.

¹ excl. normbudget.

In de raming is vanaf 2004 rekening gehouden met een groter aantal dienstbetrekkingen en werkervaringsplaatsen, omdat verwacht mag worden dat de werkloosheid niet zo bijzonder laag zal blijven zoals die nu is. Een hogere werkloosheid betekent over het algemeen een groter beroep op de gesubsidieerde arbeid.

• Scholing HVS (hoofdelijk versnelde scholing)

Het Centrum Vakopleiding (CV) biedt praktijkscholing voor werkzoekenden die in aanmerking komen voor een reïntegratietraject en maakt onderdeel uit van de Arbeidsvoorzieningsorganisatie. Met ingang van januari 2002 wordt het CV ondergebracht in een aparte rechtspersoon. In het kabinetsstandpunt over de toekomst van de CV dat op 20 juni jongstleden naar de Tweede Kamer is gestuurd, is voorzien in samenwerking met ROC's. Voor de financiering is in 2002 € 63,5 miljoen beschikbaar. Naar verwachting zullen met de rijksbijdrage 1,5 miljoen scholingsuren worden gerealiseerd, gericht op de sectoren bouw, metaal, industrie en zakelijke dienstverlening.

• Minderheden

De één-op-één-bemiddeling naar werk van werkloze etnische minderheden (fase 1) die in 2000 en 2001 in het kader van het MKB-convenant heeft plaatsgehad, kost per plaatsing € 1815. Op basis van deze kosten worden voor 2002 7 500 toegevoegde plaatsingen geraamd door middel van de extra inzet voor deze groep werklozen.

¹ In 2000 zijn de kosten voor het MKB-minderheden binnen de begroting van Arbeidsvoorziening opgevangen.

² Vanaf 2001 heten de Stimuleringsprojecten Antilliaanse, Arubaanse, Turkse en Marokkaanse jongeren Stimuleringsprojecten allochtone groepen. In de financiële verantwoording 2000 zijn deze verantwoord op artikel 15.01 Subsidies.

• Kinderopvang

Het budget voor kinderopvang op basis van de KOA-regeling bedraagt dit jaar 59,4 mln euro, waarvoor gemeenten circa 6 400 volledige kindplaatsen kunnen inkopen. Hiervan maken naar schatting 12 000 à 15 000 kinderen gebruik. In verband met de verwachte grotere behoefte aan kinderopvang als gevolg van de intensievere reïntegratie-activiteiten van alleenstaande ouders vindt vanaf 2002 een intensivering plaats van 27,2 mln euro. Van deze intensivering zal 18,2 mln euro worden ingezet als onderdeel van de middelen voor bestuurlijke afspraken met gemeenten rond casemanagement e.d. De overige 9 mln euro zal aan het KOA-budget toegevoegd worden zodat gemeenten meer kinderopvangplaatsen kunnen inkopen voor reïntegrerende alleenstaande ouders.

• Sectorale stimulansen

De Raad voor Werk en Inkomen kan subsidies toekennen aan sectorale, regionale en bedrijfsinitiatieven op het gebied van arbeidsmarkt en reïntegratie. In principe beloopt de verplichtingenruimte van het RWI-budget een bedrag van 90,8 mln euro. Daarbij is het uitgangspunt dat die verplichtingenruimte voor ten hoogste 75% wordt benut. Dat leidt tot een kasruimte van 68 miljoen euro per jaar. Op basis van het geraamde kasritme van 34 mln euro, 22,7 mln euro, 11,3 mln euro is de hiervoor genoemde reeks tot stand gekomen. De subsidieregeling wordt gefinancierd uit het voormalige budget van arbeidsvoorziening.

• Bestuurlijke afspraken «agenda voor de toekomst»

* De middelen voor de impuls van ex asielzoekers worden toegevoegd aan de middelen voor agenda voor de toekomst.

In september 2000 en april 2001 heeft de Minister van SZW in het kader van de zogenoemde agenda voor de toekomst bestuurlijke afspraken gemaakt voor de periode 2001–2004 over onder meer extra inspanningen om (bijstands)cliënten in het arbeidsproces op te nemen hetzij maatschappelijk te laten participeren. Het grootste deel van door de minister beschikbaar gestelde middelen is bestemd voor casemanagement. Naast de middelen voor casemanagement stelt SZW middelen beschikbaar voor flankerende maatregelen en kinderopvang (deze laatste zijn opgenomen onder punt 4, kinderopvang).

De extra benodigde gelden voor de agenda voor de toekomst zullen worden gedekt uit enerzijds inverdieneffecten in de bijstand, Ioaw en Ioaz, die onder artikel 5 zijn opgenomen en anderzijds uit een verlaging van het scholings- en activeringsbudget.

Tevens zijn in samenhang met de agenda voor de toekomst extra middelen beschikbaar voor activering van statushouders asiel. Dit vloeit voort uit afspraken die de minister van SZW voornemens is te maken met de G4 en G21-gemeenten over de arbeidsmarktpositie van minderheden. In december 2000 is de Tweede Kamer daarover geïnformeerd.

2.4. Budgetflexibiliteit

De onderdelen van dit artikel bestaan uit een mix van wettelijke regelingen, convenanten en bestuurlijke afspraken. Aanpassing van deze onderdelen vergt vaak ofwel wijziging van wet- en regelgeving, ofwel openbreken van afspraken. Wijziging van wet- en regelgeving vergt in de regel veel tijd en overleg/afstemming met betrokken maatschappelijke groeperingen. De regelingen onder dit artikel bestaan voor een aanzienlijk deel uit openeinderegelingen. Bij de gebudgetteerde onderdelen van het artikel is in vele gevallen sprake van verdeelafspraken over gemeenten, die zich niet zondere bestuurlijke en budgettaire repercussies (immers, gemeenten stellen begrotingen vast op toegezegde middelen) laten openbreken.

Voor de budgetten voor de arbeidsparticipatie van etnische minderheden geldt dat in totaal 7,8 mln euro niet flexibel is; de budgetten voor de SPAG, de activering van ex-asielzoekers en de projectorganisatie RBvM zijn reeds toegezegde bedragen. Daarnaast wordt najaar 2001 besloten in welke mate de 14 mln euro voor een vervolg op het MKB-convenant flexibel inzetbaar zal zijn. Najaar 2001 zal worden bezien op welke wijze deze in het MKB-convenant toegepaste systematiek zal worden ingebed in het reguliere beleid van de CWI.

2.5. Veronderstellingen in effectbereiking, doelmatigheid en raming

De streefwaarden die in dit artikel zijn vermeld zijn deels afhankelijk van autonome ontwikkelingen en geven deels de verwachte gevolgen van ingezet beleid weer. In zijn algemeenheid geldt als belangrijkste autonome oorzaak de economische ontwikkeling. De streefwaarden geven in dat geval de ramingen van de desbetreffende onderdelen weer uitgaande van de huidige verwachtingen t.a.v. bijvoorbeeld werkgelegenheid, werkloosheid e.d. zoals het CPB die heeft verwerkt in de MEV. Een lagere economische ontwikkeling dan verwacht zal dan de mogelijkheden om de ingezette streefwaarden te halen, verminderen. Dat geldt met name voor de sluitende aanpak instroom en zittend bestand, en de werkloosheidsdoelstelling voor minderheden. Voor een indicator als startkwalificatie geldt dit in mindere mate.

Streefwaarden als gevolg van ingezet beleid zijn vooral zichtbaar bij de effecten in het kader van de agenda voor toekomst. De minister van SZW streeft in dit geval naar doelgerichte prestatie-afspraken met gemeenten om een extra aantal langdurige uitkeringsgerechtigden met tot dusverre slechte arbeidsmarktvooruitzichten te laten uitstromen uit met name de bijstand. Het gaat dan om bijvoorbeeld inzet van klantmanagement, projecten en experimenten en kinderopvangmogelijkheid. De ingezette streefwaarden hebben betrekking op de inzet van SZW bij onderhandelingen met gemeenten. De gunstige arbeidsmarktsituatie van de laatste jaren is uiteraard een belangrijke factor bij de totstandkoming van de bestuurlijke afspraken. Daarbij moet dan worden aangetekend dat als de economische ontwikkeling de komende periode mocht verslechteren dit kan betekenen dat de streefwaarden onder druk komen te staan. Immers, lager opgeleiden zullen bij mindere economische groei doorgaans in sterkere mate de gevolgen ondervinden van de afname (van de groei van) de werkgelegenheid, waardoor de kans groot is dat het aandeel van die groep in de werkloosheid toeneemt. Voor het kwalificatieniveau van de totale beroepsbevolking heeft de geringere groei dan vooral consequenties als lager opgeleiden zich terugtrekken van de arbeidsmarkt.

2.6. Groeiparagraaf

1. Beleid sluitende aanpak nieuwe werkloosheid

Een punt van aandacht betreft de beschikbaarheid van prestatiegegevens over het bereik en resultaten van de sluitende aanpak van de nieuwe werkloosheid, met als kernpunt in welke mate de sluitende aanpak leidt tot deelname aan arbeid. Een monitor voor werklozen met een WW-uitkering is inmiddels operationeel. In de sfeer van de gemeenten wordt de monitor scholing en activering geïmplementeerd: in 2001 is gestart met de G25; in 2002 wordt de monitor uitgebreid naar de G86; in 2003 volgen de resterende gemeenten. Totdat de monitor eind 2002 wordt afgerond en betrouwbare informatie oplevert, wordt de noodzakelijke informatie verkregen door middel van afzonderlijke onderzoeken.

Eind 2001 wordt een kwalitatief onderzoek afgerond naar de uitvoering van de sluitende aanpak door gemeenten en uitvoeringsinstellingen. Dit onderzoek moet inzicht geven in de vraag of de werkprocessen van de uitvoerders adequaat op de uitvoering van de sluitende aanpak zijn ingericht. Het onderzoek zal ook ingaan op de knelpunten die de uitvoerders daarbij ervaren. Aandachtspunt bij het onderzoek is hoe ver men gevorderd is met de keten van reïntegratie en welke belemmeringen zich daarbij voordoen.

Onderdeel van de te maken afspraken met gemeenten in het kader van de agenda voor de toekomst zijn de te bereiken effecten over trajecten en uitstroom.

2. Beleid sluitende aanpak langdurige werkloosheid

Najaar 2001 zal de monitor van de KOA-regeling van start gaan. Daarin zijn vragen opgenomen over het soort reïntegratieactiviteiten waaraan alleenstaande ouders deelnemen die gebruik maken van de KOA-regeling, en over de mate waarin gebruikers deelnemen aan trajecten of betaalde arbeid. De resultaten worden in 2002 verwacht. De prestaties met betrekking tot de extra middelen die de G25 bij het tot standkomen van bestuurlijke afspraken kunnen ontvangen worden gevolgd in het kader van de agenda voor de toekomst. Er loopt een onderzoek naar het bereik van de sluitende aanpak voor het zittende bestand in de bijstand. Het voornemen is om aanvullend onderzoek te doen naar de effecten van de sluitende aanpak voor langdurig werklozen. Op termijn zullen hierover geïntegreerde gegevens ter beschikking komen door koppeling van monitoren en statistieken (knooppunt beleidsinformatie). Daarnaast loopt er een onderzoek naar de inzet van Awf-middelen voor reïntegratie en naar de hierbij toegepaste resultaatfinanciering.

3. Beleid aanvaarding (duurzaam) niet gesubsidieerd werk

De gegevens over het gebruik van de toetrederskorting zullen in de toekomst mede door de Belastingsdienst geleverd worden. Direct na het vaststellen van de wetgeving rondom de toetrederskorting (belastingplan 2002) zal met behulp van de daarop te baseren uitvoeringsregeling kunnen worden vastgelegd hoe het gebruik achteraf kan worden bepaald.

5. Beleid arbeidsparticipatie etnische minderheden

Het is nog onzeker in welke mate gegevens over evenredige deelname van etnische minderheden geleverd kunnen worden. In de meeste administraties van uitvoerders is etniciteit niet opgenomen. Slechts door middel van koppeling van gegevens kan het CBS informatie leveren over het aandeel minderheden in de deelname aan diverse maatregelen. Daarnaast is een aantal monitoren nog niet geheel geïmplementeerd waardoor de opgeleverde gegevens van indicatieve aard zullen zijn. Het is mogelijk dat sommige gegevens niet in het voorjaar van 2003 beschikbaar zullen zijn vanwege de toegenomen gegevensuitvraag bij het CBS.

BELEIDSARTIKEL 3 AANVULLENDE WERKGELEGENHEID

3.1 Algemene doelstelling

Het vergroten van het aanbod van laagbetaalde arbeidsplaatsen voor (langdurig) werklozen die (vooralsnog) geen andere baan op de reguliere arbeidsmarkt kunnen verkrijgen.

De werkloosheid onder de minst gekwalificeerden is mede dankzij de gunstige economische omstandigheden de afgelopen jaren sterk gedaald. Toch is er nog een groot verschil zichtbaar in zowel werkloosheid als netto participatiegraad tussen de minst gekwalificeerden en de beter geschoolden in de samenleving. Tabel 10 illustreert dit gegeven voor 1999. Het kabinet wil dit verschil verkleinen door de werkloosheid onder de minstgeschoolden verder terug te dringen en de participatiegraad te vergroten. Hiertoe heeft het kabinet zich ten doel gesteld het aanbod van laagbetaalde arbeidsplaatsen voor langdurig werklozen te vergroten.

Bron: EBB 1999.

3.2 Operationele doelstellingen

1. Het terugdringen van de werkloosheid door middel van het creëren en bezetten van gesubsidieerde arbeidsplaatsen.

2. Het stimuleren van werkgevers om eenvoudige, laagbetaalde banen te creëren.

Operationele doelstelling 1: Het terugdringen van de werkloosheid door middel van het creëren en bezetten van gesubsidieerde arbeidsplaatsen.

Met de In- en doorstroombanen wordt langdurige werkloosheid teruggedrongen en wordt tevens de dienstverlening aan de burgers verbeterd en uitgebreid. Deze gesubsidieerde banen zijn geen eindstation. De huidige arbeidsmarkt biedt goede mogelijkheden voor het vinden van een niet-gesubsidieerde baan. Het kabinet moedigt de uitstroom uit gesubsidieerde arbeid dan ook aan.1

De ID-banen worden uitgevoerd door gemeenten. De minister is verantwoordelijk voor de inhoud van wet- en regelgeving, financiering en toezicht. De subsidieverstrekking aan gemeenten voor de loon- en aanvullende kosten per arbeidsplaats vindt op declaratiebasis plaats. De WVA (Wet vermindering afdracht loonbelasting en premie volksverzekering) is van toepassing.

Het kabinet streeft naar 60 000 bezette banen in 2003. Met ingang van 2001 zullen de resultaten in de uitstroom worden meegewogen bij de beoordeling van gemeenten op het behalen van de jaarlijkse taakstelling.

Als nevendoelstelling geldt vanaf 1999 dat 10% van de instroom op ID-banen uit arbeidsgehandicapten bestaat. In 2000 was dat aandeel 4,6%. De verwachting is dat dit gemiddelde percentage in 2001 toeneemt en dat in 2002 de nagestreefde 10% wordt gehaald.

Operationele doelstelling 2: Het stimuleren van werkgevers om eenvoudige, laagbetaalde banen te creëren.

Werkgevers worden met een aantal instrumenten gestimuleerd tot het creëren van eenvoudige laagbetaalde arbeid. Hiermee wordt de kans op een baan of behoud van werkgelegenheid voor laagopgeleiden vergroot.

De Regeling schoonmaakdiensten particulieren (RSP) is ingevoerd met een tweeledige doelstelling. Enerzijds inschakeling van laagopgeleide werkzoekenden in het arbeidsproces en anderzijds verruiming van de markt van huishoudelijke dienstverlening. De regeling is er op gericht om blijvend werk te creëren in dit segment van de markt, maar kan daarnaast ook perspectief bieden op uitstroom naar niet-gesubsidieerde arbeid.

De doelgroep van de RSP sluit aan bij de omschrijving van de doelgroep van de VLW. In het algemeen geldt een werkloosheidsduur van een jaar. Voor sommige gemeenten en gebieden geldt een werkloosheidsduur van zes maanden. Voorts kunnen bepaalde werknemers of aanstaande werknemers met langdurig werklozen worden gelijkgesteld (bijv. personen van 50 jaar of ouder, personen in een gesubsidieerde baan).

De Ondernemersorganisatie Schoonmaak- en Bedrijfsdiensten (OSB) voert de regeling uit en ontvangt daarvoor een vergoeding.

De Afdrachtsvermindering Langdurig Werklozen (VLW) is een fiscale afdrachtskorting op loonbelasting en premieheffing waardoor werkgevers gestimuleerd worden om langdurig werklozen (minimaal 1 jaar1 ) of daaraan gelijkgestelde groepen (bijv. 50-plussers) in dienst te nemen. De VLW is van toepassing tot 130% van het WML (voor deelnemers vanaf 50 jaar tot 150% WML). Het instrument geldt tot 4 jaar na aanvaarding van een baan. Het aantal deelnemers in 1999 bedroeg gemiddeld 110 000.

De Specifieke Afdrachtskorting (SPAK) is een afdrachtskorting op de belasting en premieheffing die het voor werkgevers aantrekkelijk maakt om laagbetaalde arbeidskrachten (tot 115% WML) in dienst te nemen. De SPAK betekent een loonkostenreductie van 10% in het onderste segment van de arbeidsmarkt. Het SPAK-bedrag is lager voor werknemers van 22 jaar en jonger en verschilt per leeftijdsgroep. In 1999 is aan circa 880 000 werknemers de SPAK toegekend.

Voor 2002 wordt in het kader van de RSP gestreefd naar 700 fte's aan het einde van het jaar. Voor de SPAK en de VLW wordt gestreefd naar een zo groot mogelijk bereik van de doelgroep.

3.3 Budgettaire gevolgen van het beleid

Toelichting

Ad 2. Programmauitgaven

• ID-banen

Op dit sub-artikel staan zowel de middelen voor instroombanen als voor doorstroombanen. Het beloningsniveau van de instroombanen bedraagt 130% WML, dat van de doorstroombanen 150%.

Vanaf 2004 zal de taakstelling uit het Regeerakkoord, een gemiddelde bezetting van 60 000 banen, worden bereikt. Het aantal gerealiseerde doorstroombanen in 2000 is gering. In 2004 wordt verwacht dat bij een realisatie van 60 000 in- en doorstroombanen ongeveer 5 000 doorstroombanen zijn bezet. Zie paragraaf 5 van dit artikel.

• RSP

In het kader van de RSP wordt een loonkostensubsidie verstrekt en ontvangt de uitvoeringsorganisatie OSB een vergoeding voor de uitvoeringskosten.

Bij de invoering van de regeling is uitgegaan van het realiseren en bezetten van 5 000 fte's in 2002 en volgende jaren. Als gevolg van achterblijvende realisatie is de raming voor het jaar 2001 verlaagd en in het verlengde hiervan zijn ook de ramingen tot en met het jaar 2004 bijgesteld. Ultimo 2002 wordt nu uitgegaan van een bezetting van 700 fte's.

VLW en SPAK (fiscaal)

De VLW en de SPAK zijn fiscale instrumenten.

Totaal budgettair beslag in 2000 van VLW was 209 mln euro. De kosten voor SPAK (nog incl. doorstroomspak) in het jaar 2000 bedroegen bijna 1 miljard euro en ook voor 2001 wordt van circa 1 miljard euro uitgegaan.

3.4 Budgetflexibiliteit

ID-Banen

Voor ID-banen is conform het Regeerakkoord voorzien in een uitbreiding van de ID-banen tot 60 000 banen tot en met 2002. Inmiddels is bestuurlijk afgesproken om de bezetting van de banen met een jaar op te schuiven.

RSP

De RSP is een open einde-regeling. Het aangaan van een arbeidsovereenkomst door de werkgever betekent voor het ministerie een verplichting. Aanpassing vergt wijziging van de regelgeving.

3.5 Veronderstellingen in effectbereiking, doelmatigheid en raming

ID-banen

De raming voor ID-banen ging tot 2001 uit van 60 000 door gemeenten gerealiseerde en bezette ID-banen ultimo 2002. Deze doelstelling is verschoven naar 2003 op grond van gegevens uit de uitvoeringspraktijk. Gemeenten bleken in de afgelopen jaren in staat jaarlijks circa 5 000 nieuwe banen te realiseren en te bezetten. Daarmee werd het jaarlijks nieuwe contingent vrijwel benut. Voor 1999 was een achterstand in de bezetting van ca. 2 000 banen ontstaan. Voor het jaar 2000 kregen gemeenten naast 5 000 nieuwe banen, een extra taakstelling bestaande uit de bezetting van 2 000 onbezette zorgbanen. Dit bracht een extra belasting voor de gemeenten met zich mee waardoor er in 2000 minder banen dan verwacht werden gerealiseerd. De toetredingsmogelijkheden op de reguliere arbeidsmarkt nemen voor langdurig werklozen toe, evenals de uitstroom uit ID-banen. Om die reden is er sprake van een cumulatieve vervangingsvraag waaraan met toenemende inspanningen moet worden voldaan bovenop de inspanningen voor het bezetten van nieuwe ID-banen. Daar er geen redenen zijn om aan te nemen dat de gemeenten hun gebruikelijke capaciteit voor het bezetten en creëren van ca. 5 000 banen niet ten volle zullen benutten, wordt verwacht dat de onderbezetting in 2003 zal zijn ingelopen.

Op dit moment is de noodzaak tot het creëren van doorstroombanen nog gering, vooral omdat er betrekkelijk weinig kandidaten zijn voor een doorstroombaan. De kandidaten moeten namelijk minimaal vijf jaar, indien afkomstig uit de Wiw drie jaar, op een instroombaan hebben gewerkt alvorens in aanmerking te komen voor een doorstroombaan. Ultimo 2000 waren er tien doorstroombanen gerealiseerd. Gemeenten zien doorstroombanen als een nuttig instrument en zijn op dit moment dan ook bezig om beleid te formuleren op dit gebied. Verwacht wordt dat de totstandkoming van doorstroombanen het komend jaar toeneemt en er vanaf 2004 in totaal 5 000 doorstroombanen zijn gerealiseerd.

RSP

In voorjaar 2000 is de evaluatie van de RSP afgerond. De inhoud van de regeling wordt veelal positief ervaren. Het feitelijke bereik blijft ver achter bij de verwachtingen, omdat uit de praktijk blijkt dat het aanbod van huishoudelijk personeel een groot knelpunt is. De raming van de regeling is daarom neerwaarts bijgesteld.

3.6 Groeiparagraaf

Per 1 juli 2001 is de monitor ID-banen ingevoerd die gegevens op persoonsniveau levert. Met de nieuwe monitor komt informatie beschikbaar over achtergrondkenmerken van instromers, verblijfsduur, aard en sector van de dienstbetrekking en reden en bestemming van uitstroom. De eerste gegevens komen in het najaar 2001 ter beschikking.

De regelingen die worden ingezet in het kader van het reïntegratiebeleid zijn onderwerp van het Interdepartementaal Beleidsonderzoek dat zich richt op de effectiviteit en doelmatigheid van het arbeidsmarktinstrumentarium.

BELEIDSARTIKEL 4 AANGEPAST WERKEN

4.1 Algemene doelstelling

Het bevorderen van de arbeidsparticipatie van arbeidsgehandicapten door hen op zo kort mogelijke termijn aangepaste arbeid te bieden, indien zij daarop zijn aangewezen, en zo mogelijk door te laten stromen naar een reguliere, niet-gesubsidieerde arbeidsplaats.

SZW bevordert de werkgelegenheid en het goed functioneren van de arbeidsmarkt. Daarbij richt SZW zich ook op minder kansrijke groepen, zoals arbeidsgehandicapten. Arbeidsgehandicapten (SW-werknemers) vormen een bijzondere categorie omdat zij vanwege hun lichamelijke, verstandelijke of geestelijke handicap, alleen onder aangepaste omstandigheden tot regelmatige arbeid in staat zijn.

4.2 Operationele doelstellingen

Het realiseren van aangepaste arbeid voor diegenen die daarop zijn aangewezen.

Om de arbeidsparticipatie van arbeidsgehandicapten te bevorderen zet het kabinet de Wet sociale werkvoorziening (Wsw) in. Voor sommigen kan de sociale werkvoorziening een tussenstap zijn op weg naar regulier werk, maar voor verreweg het grootse deel van de doelgroep is doorstroom naar de reguliere arbeidsmarkt geen serieuze optie. Daarom verstrekt het ministerie van SZW gemeenten een subsidie om voor deze personen een bepaald aantal arbeidsplaatsen in stand te houden.

Aangepaste arbeid kan op drie manieren worden gerealiseerd:

• werken in een dienstbetrekking bij de gemeente, al dan niet in een SW-bedrijf of bij een aangewezen werkgever (ultimo 2000 73 900 standaardeenheden1 ),

• detachering vanuit een dienstbetrekking bij de gemeente – al dan niet via een SW-bedrijf – bij een reguliere werkgever (ultimo 2000 11 200 standaardeenheden),

• begeleid werken (werken in dienst van een reguliere werkgever) (ultimo 2000 550 standaardeenheden).

Voor de Wsw-werkplekken bestaat een wachtlijst. Het kabinet heeft deze wachtlijst bekort door in het Regeerakkoord extra geld ter beschikking te stellen. Vanaf 1999 konden gemeenten daardoor jaarlijks 1 159 extra plaatsen realiseren. Door deze extra plaatsen en een nieuwe wijze van indicatiestelling is de wachtlijst in de periode 1997 – 2000 gedaald van ruim 20 000 naar 6 500. De verdere uitbreiding met 1 159 extra arbeidsplaatsen in zowel 2001 als 2002 zal naar verwachting leiden tot een verkorting van de wachtlijsten tot 4 000 à 5 000 personen.

In 2002 wordt door het Rijk subsidie verstrekt waarmee gemeenten bijna 90 000 standaardeenheden kunnen realiseren. Het streven is erop gericht de wachttijd voor een Wsw-plaats terug te brengen tot maximaal 1 jaar.

4.3 Budgettaire gevolgen van het beleid

Toelichting

Ad 2. Programmauitgaven

• WSW

De beschikbare begrotingsmiddelen in 2002 worden gebruikt voor centrale en decentrale uitgaven.

Het centrale deel, waarvan de hoogte elk jaar wordt vastgesteld in overleg met de VNG, bedraagt in 2002 € 6,3 mln. Dit moet worden besteed aan scholing (€ 1,7 mln.), kinderopvang (€ 2 mln.), Wsw-pilots (€ 1,8 mln.) en € 0,5 mln. voor het 95% garantiefonds.

Het decentrale deel zijn de subsidies aan gemeenten voor de realisatie van de werkplekken en bedraagt bijna 2,0 miljard euro. Eind 2000 was de verdeling over de arbeidshandicapcategorieën 2% categorie licht, 95% categorie matig en 3% categorie ernstig. Voor een werknemer die als ernstig arbeidsgehandicapt is geïndiceerd, krijgt de gemeente 25% meer subsidie dan voor de indicatie matig of licht. De taakstelling voor 2002 bedraagt 89 820 standaardeenheden. In 2000 zijn in totaal 85 811 standaardeenheden gerealiseerd. Niet gerealiseerde plaatsen worden in latere jaren verrekend.

Ad 3. Ontvangsten

• Ontvangsten anticumulatiebepalingen

Bij de bepaling van de totale lasten voor het Rijk die samenhangen met de uitvoering van de Wsw moeten op de uitgaven de anticumulatieafdrachten in mindering worden gebracht. De anticumulatiebepaling houdt in dat degene die werkzaam is op een Wsw-plek niet gelijktijdig ook een arbeidsongeschiktheidsuitkering kan ontvangen (Wajong, WAO of WAZ). De uitkeringen die in dit kader worden «bespaard», zijn op de begroting zichtbaar als ontvangsten.

Ontvangsten uitvoering WSW

De ontvangsten die betrekking hebben op de gemeentelijke uitvoering van de Wsw zijn het gevolg van onder meer terugvorderingen in het kader van het vaststellings- en maatregelenbeleid. De ontvangsten in 2001 worden geraamd op € 17,5 mln. en betreffen terugvorderingen in verband met lagere realisaties van arbeidsplaatsen in 1999 dan waarvoor subsidie is gegeven (vaststelling 1999). De ontvangsten in 2000 bedroegen € 17 mln.

4.4 Budgetflexibiliteit

De Wsw is een gebudgetteerde regeling. Het centrale deel van de begroting ligt vast op grond van bestuurlijke afspraken met de VNG, garantiebepalingen en pilotprojecten. Het decentrale deel van de begroting wordt in oktober voorafgaand aan het begrotingsjaar aan de gemeenten toegekend. De budgetflexibiliteit voor 2002 is vrijwel nihil; wijzigingen voor latere jaren zijn mogelijk. Dit vergt bestuurlijk overleg.

4.5 Veronderstellingen in effectbereiking, doelmatigheid en raming

In 2001 wordt de wettelijke voorgeschreven evaluatie van de Wsw en de WIW gelijktijdig met het IBO-rapport «Aan de slag» over de «Toekomst van het arbeidsmarktbeleid» naar de Tweede Kamer gezonden. Naast een rapport over de mate waarin gemeenten regie voeren op de uitvoering van de WIW en de Wsw, op welke wijze gemeenten deze regie vorm geven binnen de uitvoeringsstructuur van de gemeente en welke factoren bevorderend of belemmerend werken op deze beoogde regiefunctie, zijn er in het kader van de evaluatie ook een aantal onderzoeken verricht die specifiek op het terrein van de Wsw liggen, te weten:

1. de rol van de medezeggenschap

2. de werking van het instrument begeleid werken

3. de bestemming van personen op de oude wachtlijst

4. de indicatiestelling.

De volgende evaluatie van de Wsw zal over 4 jaar plaatsvinden.

Bij invoering van de Wsw is gestreefd naar een naadloze aansluiting tussen de «onderzijde» van de Wsw en de Dagopvang voor volwassenen. De naadloze aansluiting is wat indicatie betreft in de regelgeving vastgelegd, maar functioneert nog onvoldoende wat de plaatsingen aangaat. Vanuit het Ministerie van VWS wordt in samenwerking met SZW onderzoek gedaan naar doorstroommogelijkheden voor personen in een AWBZ-gefinancierde dagopvang naar werk in de sociale werkvoorziening en naar de uitstroom van Sw-werknemers die niet langer tot de Wsw-doelgroep behoren en waarvoor een alternatieve opvangmogelijkheid in de AWBZ gewenst is. Het resultaat van het onderzoek wordt begin 2002 verwacht.

Om het begeleid werken meteen «op de kaart» te zetten is (met instemming van de VNG) het aantal plaatsingen vanaf de wachtlijst in begeleid werk genormeerd: in 1998 bedroeg de norm 15%, en vanaf 1999 25%. De inzet van het instrument begeleid werken is sinds de introductie in 1998 steeds beter van de grond gekomen. Voor 2002 wordt een realisatie van 13% verwacht, tegen 4% in 1999 en 8% in 2000. Over het mogelijkerwijs verruimen van de indicatienormen voor begeleid werk en het meetellen in de realisatie van personen die van dienstbetrekkingen overgaan naar begeleid werk plaatsen wordt overlegd met de VNG.

Het is de vraag of de wachtlijstomvang al gestabiliseerd is. Nu de wachtlijst fors is afgenomen, kan de Wsw aantrekkelijk worden voor potentiële kandidaten die juist vanwege de lange wachtlijst in het verleden van aanmelding afzagen. Hierdoor kan het aantal nieuw geïndiceerden weer gaan groeien. De plaatselijke grenzen van verdere uitbreiding van arbeidsplaatsen worden dan bereikt waardoor de wachtlijst en de wachttijd toeneemt.

Er vindt nader onderzoek plaats naar oorzaken en overwegingen van gemeenten bij selectie van personenen op de wachtlijst voor plaatsing. De uitkomsten kunnen leiden tot het stellen van normen ten aanzien van de volgorde van plaatsing.

4.6 Groeiparagraaf

Vanaf 2001 zullen structureel gegevens beschikbaar komen over de volgorde van plaatsing op de wachtlijst en daarmee over de verblijfsduur op de wachtlijst. De Wsw persoonsstatistiek heeft in 2001 een eerste jaarrapportage opgeleverd. In 2002 wordt de persoonsstatistiek verder ontwikkeld en verbeterd. Naarmate meer halfjaarsstanden beschikbaar komen, nemen kwaliteit en analysemogelijkheden toe.

De in paragraaf 4.5 genoemde vier evaluatieonderzoeken en het nader onderzoek naar de hantering van de wachtlijst kunnen tot veranderingen leiden in dit beleidsartikel.

BELEIDSARTIKEL 5 ALGEMENE INKOMENSGARANTIE OP MINIMUMNIVEAU

5.1 Algemene doelstelling

Het garanderen van een inkomensvoorziening op het sociaal minimum voor mensen die om uiteenlopende redenen niet (volledig) zelf kunnen voorzien in hun levensonderhoud, alsmede het bevorderen van de bekendheid en toegankelijkheid van relevante voorzieningen. Daarbij mede:

• Het bevorderen van het zo snel mogelijk weer zelf kunnen voorzien in de noodzakelijke kosten van het bestaan;

• Het bestrijden van armoede en sociale uitsluiting en het voorkomen van problematische schulden;

• Het beperken van het onterechte beroep op bijstand en toeslagen.

Voor mensen die niet zelf in staat zijn in hun levensonderhoud te voorzien, wordt een minimum inkomensgarantie geboden. Deze garantie heeft praktisch vorm gekregen in vier uitkeringsregelingen, te weten de Algemene Bijstandswet (Abw), de wetten Inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werknemers resp. zelfstandigen (Ioaw resp. Ioaz) en de Toeslagenwet (TW).

Naast de hoogte van de inkomensgarantie heeft het kabinet aandacht voor de duur dat mensen op of rond het sociaal minimum verblijven. Langdurig rondkomen van een minimum inkomen kan leiden tot sociale uitsluiting.

5.2 Operationele doelstellingen

1. Het op een adequaat niveau houden van de inkomenspositie van de minima.

2. Bestrijden en voorkomen van armoede en sociale uitsluiting door onder meer het voorkomen en bestrijden van problematische schulden.

3. Het realiseren van een activerend stelsel van sociale zekerheid door:

• het bevorderen van de maatschappelijke participatie van uitkeringsgerechtigden (inclusief de uitstroom naar werk).

• het verkleinen van de armoedeval.

4. Het zoveel mogelijk voorkomen van fraude c.q. het aan het licht brengen en afhandelen van gepleegde fraude.

Operationele doelstelling 1: Het op een adequaat niveau houden van de inkomenspositie van de minima

Om de inkomenspositie van mensen met een minimum inkomen op een adequaat niveau te houden, wordt op drie niveaus inkomensbeleid gevoerd; generiek, specifiek en op gemeentelijk niveau. Om de effectiviteit van dit inkomensbeleid te bevorderen moet daarnaast voldoende bekendheid aan de regelingen worden gegeven. In hoofdstuk 6 van de Sociale Nota 2002 is een bredere analyse te vinden van de inkomensontwikkeling en het inkomensbeleid.

Het generieke inkomensbeleid heeft betrekking op de vaststelling van de hoogte van het wettelijk minimum loon (WML), de uitkeringen en de hoogte van de belasting- en premietarieven. Jaarlijks worden de sociale uitkeringen in dezelfde mate verhoogd als het minimumloon op grond van de Wet koppeling met afwijkingsmogelijkheid (WKA). Omdat het WML de algemene loonontwikkeling volgt, zijn de uitkeringen welvaartsvast. Verder wordt bij de jaarlijkse vaststelling van belasting- en premietarieven rekening gehouden met de gevolgen voor de inkomensontwikkeling van verschillende groepen, in het bijzonder van mensen die op of rond het sociaal minimum verblijven. Door veranderingen in de systematiek van premie- en belastingheffing en door aanpassing van de tarieven worden ongewenste koopkrachtontwikkelingen zoveel mogelijk tegengegaan.

Specifieke inkomensvoorzieningen hebben in tegenstelling tot het generieke beleid meer betrekking op de dekking van specifieke uitgaven met name met betrekking tot wonen, kinderen en het hebben van een handicap/chronische ziekte. Aan dit beleid wordt, naast SZW, ook bijgedragen door VROM (onder andere de huursubsidie), OC&W (studiefinanciering) en Financiën. In de begroting 2002 zijn in dit kader twee nieuwe initiatieven verwerkt.

Ten eerste komen uitkeringsgerechtigden die gedurende ten minste drie onafgebroken jaren hebben moeten rondkomen van een minimuminkomen en waarvan is vastgesteld dat zij in het komende jaar geen arbeidsmarktperspectief hebben, in aanmerking voor een forfaitaire tegemoetkoming in de aanschafkosten van duurzame gebruiksgoederen. Op deze wijze zal invulling gegeven worden aan de motie Noorman-Den Uyl.

Ten tweede wordt met fiscale maatregelen de inkomenspositie van chronisch zieken verbeterd. De vermenigvuldigingsfactoren voor buitengewone uitgaven boven de drempel voor inkomens tot € 27 227 worden verhoogd en er is een belastingaftrek gecreëerd voor de ziektekosten voor inwonende ernstig gehandicapte kinderen van 27 jaar of ouder.

Gemeentelijke inkomensondersteuning tenslotte moet specifiek zijn toegesneden op individuele en lokale omstandigheden («maatwerk leveren»). De bijzondere bijstand neemt hier een belangrijke plaats in. Gemeenten hebben een grote mate van beleidsvrijheid die, gezien het te leveren maatwerk, ook noodzakelijk is. Het gemeentelijk beleid wordt voor een belangrijk deel gefinancierd via het Gemeentefonds. In de periode 1998–2002 is ca. 180,0 miljoen euro extra aan dit fonds toegevoegd. Hierdoor is in 2001 voor bijzondere bijstand en armoedebestrijding ruim 445 mln euro beschikbaar.

Bron: Ministerie Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

* Oorspronkelijk was zowel voor 1999 als 2000 een toevoeging voorzien van 23 miljoen euro per jaar. Ter voldoening aan de motie van Zeijl is de toevoeging over 2000 reeds in 1999 beschikbaar gesteld.

** In deze reeks zijn ook de effecten van het accres Gemeentefonds verwerkt. Dit bedrag is daarom niet gelijk aan het bedrag van het voorgaande jaar plus de toevoegingen aan het Gemeentefonds.

Het gezamenlijk effect van het driesporenbeleid (generiek, specifiek en gemeentelijk) voor het minimum inkomen leidt tot het volgende actuele inkomensbeeld:

Het aandeel huishoudens dat langdurig (dus drie jaar of langer) op sociaal minimum verblijft ten opzichte van het totaal aantal huishouden is sinds 1995 gedaald van 4,1% naar 3,6%.

Het inkomensbeleid kan alleen effect hebben als de doelgroep ook bekend is met de regelingen. Het voorkomen van niet-gebruikis daarom een belangrijk doel. Zowel het Rijk als gemeenten voeren een actief voorlichtingsbeleid ter vergroting van de bekendheid van gemeentelijke regelingen en projecten ter bestrijding van armoede en sociale uitsluiting. Streefdoel is de bekendheid van inkomensregelingen te maximaliseren.

Het is verre van eenvoudig om te bepalen bij hoeveel mensen sprake is van niet-gebruik wegens onbekendheid met de regelingen. Uit de Armoedemonitor 1999 blijkt dat 80% van de burgers bekend is met de mogelijkheid van bijzondere bijstand. Van de mogelijkheid tot kwijtschelding van gemeentelijke heffingen heeft 84% van de burgers gehoord. De stadspas resp. mogelijkheid tot het verkrijgen van korting op maatschappelijke activiteiten is bekend bij 69% van de burgers.

Operationele doelstelling 2: Het bestrijden en voorkomen van armoede en sociale uitsluiting door onder meer het voorkomen en bestrijden van problematische schulden.

De minister van SZW is medeverantwoordelijk voor het gemeentelijke beleid ter bestrijding van armoede en sociale uitsluiting. In het kader van de bestuurlijke afspraken («Agenda voor de toekomst») tussen de VNG en de minister van SZW zijn ook over het gemeentelijk armoedebeleid afspraken gemaakt. Daarbij spelen bench-marking, best-practices (gemeenten kunnen zo van elkaar afkijken) en het zo effectief mogelijk maken van beleid een hoofdrol.

Daarnaast heeft het ministerie van SZW, als onderdeel van de coördinerende verantwoordelijkheid, samen met een aantal andere betrokken departementen, in juni 2001 het eerste Nationale actieplan (NAP) ter bestrijding van armoede en sociale uitsluiting uitgebracht. Dit plan bevat meer dan vijftig doelen, variërend van een vermindering van het aantal bijstandsgerechtigden tot een afname van het aantal zwerfjongeren in Nederland. Zo moet bijvoorbeeld ook het aantal analfabeten in 2003 met tien procent verminderd zijn. Hiermee heeft het kabinet zijn ambitie ten aanzien van de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting neergelegd voor de komende jaren. Tevens zijn in het NAP passende maatregelen geformuleerd waarmee het kabinet streefdoelen op diverse gebieden wil verwezenlijken.

Van problematische schulden is sprake wanneer huishoudens de financiële verplichtingen die zij zijn aangegaan niet (meer) zonder professionele hulp kunnen oplossen. De buitengerechtelijke schuldsanering wordt grotendeels verwezenlijkt door lokale instanties zoals de gemeentelijke sociale dienst, de gemeentelijke kredietbank en het algemeen maatschappelijk werk. Gemeenten vervullen een regierol. De ministers van SZW, Justitie en EZ zijn samen verantwoordelijk voor de schuldhulpverlening (het minnelijke en het wettelijke traject dienen elkaar aan te vullen). Nog in 2001 zal de minister van Justitie een (kabinets)reactie uitbrengen met betrekking tot de recente evaluatie van de in 1998 ingevoerde Wet schuldsanering natuurlijke personen. Het ministerie van SZW zal hierbij nauw betrokken worden.

Omdat een schatting van het aantal huishoudens met problematische schulden thans moeilijk te maken is, stelt het kabinet zich ten doel om in 2003 een uniforme registratie van het aantal schuldhulpverleningstrajecten tot stand te brengen. Aldus kan beter zicht worden verkregen op de totale groep met problematische schulden. In 2005 dient het aantal problematische schulden met 10% te zijn verminderd door preventieve en curatieve maatregelen.

Operationele doelstelling 3: Het realiseren van een activerend stelsel van sociale zekerheid

Naast het beleid ter beperking van de armoedeval is het bevorderen van maatschappelijke participatie in de vorm van uitstroom naar betaald werk of – bij een grote afstand tot de arbeidsmarkt – sociale activering een belangrijke pijler van het armoedebeleid.

In 2001 is het Fonds voor Werk en Inkomen (FWI) ingevoerd. Gemeenten krijgen door het FWI, mede in samenhang met hun inkomensondersteuningsbeleid, een financiële prikkel om het Abw-volume te verminderen. Gemeenten kunnen overschotten op hun budget inzetten in het verlengde van de doelstellingen van het FWI. Het werkdeel dat vooralsnog alleen uit de WIW bestaat, wordt in artikel 2 wordt toegelicht.

Daarnaast zijn in september 2000 en april 2001, in het kader van de zogenoemde Agenda voor de toekomst, bestuurlijke afspraken gemaakt tussen de minister van SZW en de VNG, die beogen te bewerkstellingen dat een zo groot mogelijk aantal uitkeringsgerechtigden weer zelfstandig kan voorzien in de noodzakelijke kosten van het bestaan. Deze afspraken zijn aan de Tweede Kamer gezonden op 24 april 2001.

Operationele doelstelling 4: Het zoveel mogelijk voorkomen van fraude resp. het opsporen en afhandelen van gepleegde fraude

Een actieve benadering van uitkeringsgerechtigden en het voorkomen van misbruik en oneigenlijk gebruik van voorzieningen, is van belang voor het maatschappelijk draagvlak voor deze voorzieningen. Uit de evaluatie in 2000 van de Abw is ten aanzien van de bestrijding van misbruik en oneigenlijk gebruik de conclusie getrokken dat een verdere versterking en een meer integrale aanpak in de uitvoering nodig is. Hierover zijn bestuurlijke afspraken gemaakt met de VNG in het kader van de Agenda voor de toekomst.

In de afgelopen jaren heeft het accent van de handhaving gelegen op de onderdelen controle (uitbreiding en herstructurering Rif's), gegevensverkeer (opbouw Inlichtingenbureau), bestrijding van grensoverschrijdende fraude (controle op vermogen, gegevensuitwisseling met aangrenzende landen) en het ontwikkelen van het concept hoogwaardige handhaving (project kwaliteitsverbetering fraudebestrijding). In 2002 zal het accent liggen op:

1. de volledige uitrol van het Inlichtingenbureau;

2. versterking van de opsporing als onderdeel van SIOD;

3. verbreding en verdieping van de bestrijding van grensoverschrijdendefraude;

4. de laatste fase van de pilot controle op vermogens in het buitenland;

5. versterking van de uitvoering op alle onderdelen van de handhavingsketen door (a) uitwerking bestuurlijke afspraken met VNG en G4/G21 en (b) verdere implementatie van het concept hoogwaardig handhaven middels divers pilots.

Onderstaande tabel geeft de indicatoren van de handhaving van de Abw tot en met 1999. Cijfers over 2000 komen pas na Prinsjesdag beschikbaar. Uit de tabel blijkt dat er sprake is van een dalende trend in totale en gemiddelde fraudebedragen, onder meer het gevolg van de betere beheersbaarheid van witte fraude en de daardoor lagere gemiddelde fraudebedragen. Het aandeel niet-afdoening daalde verder, tot 32% in 1999, waarbij voor de komende jaren gestreefd wordt naar een verdere verlaging van dit percentage.

5.3 Budgettaire gevolgen van het beleid

Ad 2. Programmauitgaven

Gebudgetteerd en declaratiedeel Abw, Ioaw en Ioaz

In 2001 is FWI ingevoerd. De uitkeringslasten Abw, Ioaw en Ioaz zijn hierdoor gesplitst in een gebudgetteerd deel (25%) en een declaratiedeel (75%). Het gebudgetteerde deel wordt in 2002 over gemeenten met meer dan 40 000 inwoners gedeeltelijk verdeeld op basis van een aantal objectieve kenmerken (bijvoorbeeld aandeel onderscheiden doelgroepen, de werkloosheid en het aandeel van jongeren).

¹ incl. sociale lasten.

5.4 Budgetflexibiliteit

De budgetflexibiliteit is gering. De Abw, de Ioaw, Ioaz en de Toeslagenwet zijn open-einde regelingen. SZW is verplicht om voor alle rechthebbenden die een beroep op de regeling (-en) doen middelen ter beschikking te stellen. Een deel van de regelingen is krachtens het FWI gebudgetteerd. Het open-einde risico ligt in dat geval bij gemeenten. Aanpassing is alleen mogelijk via wijzigingen in wet- en regelgeving. De uitgaven voor handhavingsgelden liggen vast door bestuurlijke afspraken.

5.5 Veronderstellingen in effectbereiking, doelmatigheid en raming

De streefwaarden die in dit artikel zijn vermeld zijn deels afhankelijk van autonome ontwikkelingen en geven deels de verwachte effecten van ingezet beleid weer. In zijn algemeenheid geldt als belangrijkste autonome oorzaak de economische ontwikkeling. De streefwaarden geven in dat geval de ramingen van de desbetreffende onderdelen weer, uitgaande van de huidige verwachtingen ten aanzien van bijvoorbeeld werkloosheid e.d. zoals het CPB die heeft verwerkt in de MEV. Een lagere economische ontwikkeling dan verwacht zal dan de mogelijkheden om de ingezette streefwaarden te halen, verminderen.

Streefwaarden als gevolg van ingezet beleid zijn vooral zichtbaar bij de effecten in het kader van de Agenda voor toekomst. De minister van SZW streeft in dit geval naar doelgerichte prestatieafspraken met gemeenten om een extra aantal langdurige uitkeringsgerechtigden met tot dusverre slechte arbeidsmarktvooruitzichten te laten uitstromen. De activeringscomponent daarvan is zichtbaar gemaakt in artikel 2. In dit artikel slaan de verwachte inverdieneffecten van dit beleid in de Abw, Ioaw en Ioaz neer. Tussen beleidsmatige- en autonome effecten bestaat uiteraard een wisselwerking; als de economie tegenvalt dan kan dit leiden tot meer bijstandsuitkeringen, waardoor de inverdieneffecten in de Abw minder kunnen worden.

5.6 Groeiparagraaf

«Gericht gemeentelijk inkomensondersteuningsbeleid voor de minima»

• In de Monitor Gemeentelijk Armoedebeleid (MGA) zullen vanaf 1999 (waarover in het eerste kwartaal van 2002 gerapporteerd wordt) – thans (nog) niet beschikbare – gegevens worden opgenomen over het aantal huishoudens dat gebruik maakt van de bijzondere bijstand en het overige gemeentelijke inkomensondersteuningsbeleid.

• Eveneens zullen in de MGA vanaf 1999 – thans ontbrekende – gegevens worden opgenomen over de gemeentelijke inspanningen om het niet-gebruik van het gemeentelijk inkomensondersteuningsbeleid terug te dringen.

Het gemeentelijk inkomensondersteuningsbeleid is het onderwerp van de volgende evaluatie van de Algemene Bijstandswet in 2004.

«Voorkomen en bestrijden van armoede en sociale uitsluiting»

In de afgelopen jaren hebben vooral de «Armoedemonitor», «Nederland in Europa» van het SCP en de jaarrapporten in de serie «Arm Nederland» (zie bijlage 1) inzichten verschaft in de verschijningsvormen en oorzaken van armoede en sociale uitsluiting in Nederland. Voorts is in het Nationaal actieplan ter bestrijding van armoede en sociale uitsluiting (NAP) een beschrijving gegeven van de huidige situatie in Nederland op basis van een aantal beleidsmatig relevante indicatoren, die voor een deel aan deze publicaties zijn ontleend. In de komende jaren zal het in dit eerste NAP neergelegde fundament verder worden uitgebouwd. Ook de gegevensverzameling zal hierbij worden betrokken. Deze dient te worden gecompleteerd voor indicatoren waarvoor momenteel nog geen nulmeting voorhanden is, bijvoorbeeld het aantal problematische schulden en het opgevangen aantal dak- en thuislozen in Nederland. Een set van indicatoren zal voor het volgende NAP in 2003 verder uitgewerkt zijn.

Parallel aan de ontwikkeling van indicatoren in nationaal verband wordt in Europees verband gewerkt aan gemeenschappelijke indicatoren waarmee armoede en sociale uitsluiting in de EU kunnen worden gevolgd. Het gaat daarbij met name om prestatieindicatoren, die primair gericht zijn op resultaat (output). Nederland hecht groot belang aan verfijning van de zogenaamde «structurele indicatoren» op het gebied van inkomen, werkgelegenheid, gezondheidszorg, wonen en onderwijs, welke momenteel worden besproken in een subwerkgroep van het «Social Protection Committee». Aanvullend moeten financiële en niet-financiële indicatoren worden ontwikkeld, waarmee de diverse dimensies van armoede en sociale uitsluiting in de EU over een meerjarige periode kunnen worden gevolgd. De nationaal ontwikkelde indicatoren welke zijn toegespitst op de eigen situatie, kunnen hierbij worden gezien als een verfijning en aanvulling van de gemeenschappelijk set indicatoren voor het volgen van armoede en sociale uitsluiting in de EU.

«Het realiseren van een activerend selsel van sociale zekerheid»

De evaluatie van het Fonds voor Werk en Inkomen zal gelijktijdig met de evaluatie ABW in 2004 plaatsvinden. In 2002 zal een tussenstand van de werking van FWI worden opgemaakt. Er loopt voorts een evaluatieonderzoek naar de ondersteuningsstructuur bij sociale activering.

BELEIDSARTIKEL 6 INKOMENSGARANTIE VOOR JONGGEHANDICAPTEN

6.1 Algemene beleidsdoelstelling

Het garanderen van een minimuminkomen voor alle jongeren die gehandicapt zijn, geen arbeidsverleden hebben en niet zelf in dat inkomen kunnen voorzien.

Gehandicapte jongeren en studenten zijn niet verzekerd op grond van de Ziektewet (ZW) en de Wet op de Arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO) omdat zij niet beschikken over een arbeidsverleden.

Daarom beschermt de Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten (Wajong) jongeren en studenten die vanwege hun handicap niet in staat zijn in hun eigen onderhoud te voorzien tegen de financiële risico's van arbeidsongeschiktheid.

6.2 Operationele doelstellingen

1. Zorgdragen dat aan rechthebbenden Wajong-uitkeringen worden verstrekt tot het sociaal minimum.

2. Zoveel mogelijk voorkomen van fraude en aan het licht brengen en afhandelen van gepleegde fraude.

Operationele doelstelling 1: Zorgdragen dat aan rechthebbenden Wajong-uitkeringen worden verstrekt tot het sociaal minimum

Aan arbeidsongeschikte jonggehandicapten en studenten vanaf 18 jaar wordt een minimuminkomen danwel een aanvulling tot dat minimuminkomen verstrekt in de vorm van een Wajong-uitkering. De hoogte van de uitkering hangt af van de mate van arbeidsongeschiktheid en bedraagt maximaal 70% van de (leeftijdsgebonden) grondslag, die is gebaseerd op het bruto minimum(jeugd)loon per dag. Eind 2002 zullen naar verwachting 134 000 jonggehandicapten in beginsel recht hebben op een Wajong-uitkering. Het werkelijke gebruik zal ongeveer 8 000 uitkeringen lager liggen, omdat door arbeidsinkomsten van de uitkeringsgerechtigde de Wajong-uitkering niet altijd tot uitbetaling leidt (nuluitkeringen).

Het Uitvoeringsorgaan Werknemersverzekeringen (UWV) draagt zorg voor de verstrekking van Wajong-uitkeringen op basis van de door SZW ontwikkelde wet- en regelgeving. SZW houdt toezicht op de rechtmatige en doelmatige uitvoering door het UWV.

Operationele doelstelling 2: Zoveel mogelijk voorkomen van fraude en aan het licht brengen van afhandelen van gepleegde fraude

SZW streeft naar zo min mogelijk misbruik en oneigenlijk gebruik van Wajong-uitkeringen. Fraude dient zoveel mogelijk aan het licht te worden gebracht en te worden afgehandeld. Het UWV levert hierbij inspanningen op het gebied van preventie, controle, opsporing en afdoening.

6.3 Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

Ad 2. Programmauitgaven

• Wajong

De uitgaven stijgen van jaar tot jaar door een toename van het aantal mensen met een Wajong-uitkering en – voor de gerealiseerde c.q. vermoedelijke uitgaven tot en met 2001 – door de stijging van de gemiddelde uitkering vanwege de reguliere ontwikkeling van de lonen en uitkeringen in die jaren. De geraamde uitgaven voor 2002 en volgende jaren zijn in constante prijzen op loon-/prijsniveau 2001.

De Wajong-uitgaven zijn onderverdeeld in uitkeringslasten, uitvoeringskosten en de aan Wajonggerechtigden toe te rekenen REA-uitgaven.

De Wajong-populatie is nog relatief jong, waardoor nog nauwelijks uitstroom door pensionering of overlijden plaatsvindt. In 2023 bereiken Wajong'ers van het eerste uur (recht op uitkering voor jonggehandicapten bestaat sinds 1976) de AOW-gerechtigde leeftijd. Pas dan komt de Wajong-populatie op een structureel niveau. Het aantal Wajong-uitkeringen zal hierdoor de komende jaren toenemen.

Vanaf 2002 zijn op de REA-lasten besparingen ingeboekt vanwege een wijzigingsvoorstel voor de Wet REA waarbij de huidige subsidie- en kwijtscheldingsregeling voor plaatsingen van arbeidsgehandicapten wordt vervangen door een nieuwe regeling van premievrijstelling.

De stijging van de uitvoeringskosten wordt voornamelijk veroorzaakt doordat naar analogie van de toerekening van de REA-lasten is besloten ook de uitvoeringskosten aan de Wajong toe te rekenen.

Het UWV registreert de fraudeconstateringen inzake de Wajong in een samengevoegde arbeidsongeschiktheidsstatistiek. Deze is opgenomen in hoofdstuk 2 Inkomensgarantie bij ziekte en arbeidsongeschiktheid in het onderdeel premiegefinancierde sociale verzekeringsuitgaven.

Als gevolg van de SUWI-operatie verandert de organisatie- en kostenstructuur. Naar aanleiding van de beoordeling van het businessplan van het UWV kan de hoogte van de uitvoeringskosten van de Wajong vanaf 2002 dus wijzigen.

6.4 Budgetflexibiliteit

De budgetflexibiliteit van de Wajong is beperkt. Het is een open einde regeling, waarvan de uitgaven worden bepaald door het uitkeringsrecht van de doelgroep en de uitkeringsvoorwaarden. Deze zijn in wet- en regelgeving vastgelegd. De uitgaven kunnen alleen worden aangepast via wijzigingen in de regelgeving.

6.5 Veronderstellingen

De volume-ontwikkeling in deze regeling wordt vooral bepaald door demografische factoren.

6.6 Groeiparagraaf

Het formuleren van streefwaarden voor het gebruik van de Wajong-regeling is niet zinvol, want volume, instroom en uitstroom worden voornamelijk door demografische factoren bepaald.

In de begroting 2003 zal informatie worden gegeven over de kans voor jongeren om in te stromen in de Wajong.

Bij de evaluatie van het reïntegratiebeleid zullen de effecten op de arbeidsintegratie van jonggehandicapten worden meegenomen.

BELEIDSARTIKEL 7 INKOMENSAANVULLING VOOR HERKEURDE ARBEIDSONGESCHIKTEN

7.1 Algemene doelstelling

Het bieden van inkomenszekerheid aan oudere herkeurde arbeidsongeschikten die op basis van het in 1994 herziene arbeidsongeschiktheidscriterium worden afgeschat.

Aan oudere herkeurde arbeidsongeschikten wordt een minimuminkomen danwel een aanvulling tot dat minimuminkomen verstrekt. Hiertoe is de tijdelijke Wet bescherming inkomensgevolgen arbeidsongeschiktheidscriteria (Tbia) in het leven geroepen. De Tbia voorkomt dat oudere herkeurde arbeidsongeschikten (veelal na afloop van een werkloosheidsuitkering) een beroep moeten doen op bijstand. De Tbia voorziet in een uitkering ter hoogte van maximaal 70% van het minimumloon.

7.2 Operationele doelstellingen

1. Zorgdragen dat aan rechthebbenden Tbia-uitkeringen worden verstrekt tot het sociaal minimum.

2. Het zoveel mogelijk voorkomen van fraude en het aan het licht brengen en afhandelen van gepleegde fraude.

Operationele doelstelling 1: Zorgdragen dat aan rechthebbenden Tbia-uitkeringen worden verstrekt tot het sociaal minimum

Tbia-gerechtigd zijn (als men na 1 augustus 1993 als gevolg van herkeuring het recht op een arbeidsongeschiktheidsuitkering (gedeeltelijk) verliest):

• arbeidsongeschikten die op 1 augustus 1993 reeds recht hadden op een AAW- of een WAO-uitkering en op die dag 45 jaar of ouder waren.

• arbeidsongeschikten die op 31 december 1986 in de leeftijd van 35 jaar of ouder waren en zowel op die datum als ook op 31 juli 1993 een AAW- of WAO-uitkering ontvingen. Voorwaarde is daarbij dat zij geen recht meer hebben op een werkloosheidsuitkering.

De hoogte van een Tbia-uitkering is gelijk aan een vervolguitkering in de WW. Naar verwachting zal in 2002 aan 1000 mensen een Tbia-uitkering worden verstrekt. Een Tbia-uitkering wordt verstrekt tot het bereiken van de 65-jarige leeftijd. Ultimo 2016 zal het uitkeringsrecht op grond van de Tbia vervallen.

Het Uitvoeringsorgaan Werknemersverzekeringen (UWV) verstrekt de Tbia-uitkeringen. Het UWV voert de Wet Tbia uit op basis van de door SZW ontwikkelde wet- en regelgeving.

SZW houdt toezicht op de rechtmatige en doelmatige uitvoering door het UWV.

Operationele doelstelling 2: Het zoveel mogelijk voorkomen van fraude en het aan het licht brengen en afhandelen van gepleegde fraude

SZW streeft naar zo min mogelijk misbruik en oneigenlijk gebruik van Tbia-uitkeringen. Fraude dient zoveel mogelijk aan het licht te worden gebracht en te worden afgehandeld. Het UWV levert hierbij inspanningen op het gebied van preventie, controle, opsporing en afdoening.

7.3 Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

Ad 2. Programmauitgaven

• Tbia

Het volume neemt tot en met 2002 nog toe. Daarna houden instroom en uitstroom elkaar de komende jaren in evenwicht.

Het UWV registreert de fraudeconstateringen inzake de Tbia in een samengevoegde werkloosheidsstatistiek. Deze is opgenomen in hoofdstuk 1 Inkomensgarantie bij werkloosheid in het onderdeel premiegefinancierde sociale verzekeringsuitgaven.

Als gevolg van de SUWI-operatie verandert de organisatie- en kostenstructuur. Naar aanleiding van de beoordeling van het businessplan van het UWV kan de hoogte van de uitvoeringskosten van de Tbia vanaf 2002 dus wijzigen.

7.4 Budgetflexibiliteit

De budgetflexibiliteit van de wet Tbia is beperkt. Het betreft een tijdelijke regeling, waarvan de uitgaven worden bepaald door het uitkeringsrecht van de doelgroep en de uitkeringsvoorwaarden. Deze zijn in wet- en regelgeving vastgelegd. Aanpassing van de uitgaven is dan ook alleen mogelijk via wijzigingen in de regelgeving.

7.5 Veronderstellingen

De volume-ontwikkeling in deze regeling wordt vooral bepaald door de effecten van de herkeuringen.

7.6 Groeiparagraaf

Gezien het kleine aantal uitkeringen wordt er vooralsnog van afgezien om de specifieke prestatiegegevens voor de herkeuringen te gaan verzamelen.

BELEIDSARTIKEL 8 INKOMENSGARANTIE VOOR KUNSTENAARS

8.1 Algemene doelstelling

Het gedurende een beperkte periode bieden van inkomenszekerheid aan:

• aankomende kunstenaars, ter ondersteuning bij het opzetten van een renderende, al dan niet gemengde eigen beroepspraktijk als kunstenaar.

• gevestigde kunstenaars, teneinde hen in staat te stellen een tijdelijke terugval in inkomsten op te vangen.

Voor veel aankomende en gevestigde kunstenaars geldt dat zij gedurende de artistieke carrière in bepaalde perioden aangewezen zullen zijn op een uitkering. Zonder aanvullende regelgeving zou men in verreweg de meeste gevallen een beroep moeten doen op een bijstandsuitkering. De aan een bijstandsuitkering verbonden voorwaarden, gericht op de inschakeling op de arbeidsmarkt, werken evenwel belemmerend op de ontwikkeling van een zelfstandige beroepspraktijk als kunstenaar.

De Wet inkomensvoorziening kunstenaars (WIK) is ingesteld om kunstenaars tijdelijk te ondersteunen in de opbouwfase naar een renderende beroepspraktijk dan wel hun in staat te stellen een terugval in de inkomsten op te vangen.

Kunstenaars die een WIK-uitkering ontvangen kunnen een beroep doen op het «langszij» de WIK ontwikkelde flankerend beleid dat valt onder de verantwoordelijkheid van de minister van Onderwijs Cultuur en Wetenschappen.

8.2 Operationele doelstellingen

1. Ter voorkoming van het ontstaan van bijstandsbehoevendheid ervoor zorgdragen dat aan rechthebbenden WIK-uitkeringen worden verstrekt.

2. Iedere kunstenaar die in aanmerking komt voor een WIK-uitkering moet ermee bekend zijn dat hij/zij recht heeft op een WIK-uitkering en er gebruik van kan maken.

3. Het zoveel mogelijk voorkomen van fraude en het aan het licht brengen en afhandelen van gepleegde fraude.

Sinds de inwerkingtreding van de WIK in 1999 wordt aan kunstenaars die over onvoldoende inkomsten beschikken om te voorzien in de kosten van het bestaan de mogelijkheid geboden om een beroepspraktijk op te bouwen en daarvoor de WIK als inkomensvoorziening te gebruiken op weg naar een situatie waarin zij zelfstandig als kunstenaar in hun bestaan kunnen voorzien. Dit is aantrekkelijker dan een beroep te doen op de Abw, hetgeen betekent dat zij aan alle bepalingen van die wet worden gebonden, dus bv. een inkomenstoets als zij eigen inkomsten hebben uit kunst en de sollicitatieplicht.

De WIK is gericht op zowel startende kunstenaars als op gevestigde kunstenaars met een tijdelijke terugval in inkomen. In 2002 zal gemiddeld gedurende het hele jaar aan naar schatting 4500 kunstenaars een WIK-uitkering worden verstrekt.

De gemeenten dragen zorg voor de verstrekking van de WIK-uitkeringen op basis van de door SZW ontwikkelde wet- en regelgeving. SZW houdt toezicht op de rechtmatige en doelmatige uitvoering door de gemeenten.

8.3 Budgettaire gevolgen van het beleid

Toelichting

Ad 2. Programmauitgaven

• Wik

In 2002 zullen naar schatting ruim 4500 kunstenaars een beroep doe op de WIK bij een gemiddeld uitkeringsbedrag van 8 894 euro per jaar. De gemiddelde uitvoeringskosten voor de uitvoerende centrumgemeenten bedragen naar schatting 998 euro per uitkeringsgerechtigde. Het voorzieningenfonds voor kunstenaars ontvangt in totaal ruim 590 euro, bestaande uit een vergoeding voor vaste kosten en een bedrag van 227 euro voor iedere in opdracht van de centrumgemeente uitgevoerde beroepsmatigheidstoets.

8.4 Budgetflexibiliteit

De WIK is een open-einde-regeling. SZW is verplicht om voor alle rechthebbenden die een beroep op de regeling doen middelen ter beschikking te stellen. Er is wijziging van wet- en regelgeving noodzakelijk om het budgettaire beslag te kunnen beperken De budgetflexibiliteit is dus gering.

8.5 Veronderstellingen

De in- en uitstroom bij de WIK is mede afhankelijk van de algehele economische situatie. Bij een terugvallende economie kan de vraag naar kunst dalen en daarmee dus ook de omzet en het inkomen van kunstenaars. De instroom van startende kunstenaars vanuit de opleidingen is redelijk stabiel.

8.6 Groeiparagraaf

De lopende evaluatie zal meer zicht bieden op het bereik van de WIK, de mate waarin de WIK aansluit bij de behoeften van de doelgroep en op de vraag in hoeverre aan de doelstellingen in de WIK, zoals het bevorderen van een renderende beroepspraktijk als kunstenaar wordt voldaan. Op basis hiervan kunnen de operationele doelstellingen voor de WIK in de toekomst scherper worden geformuleerd en kan de daarvoor noodzakelijke informatiebehoefte nauwkeuriger worden bepaald.

De resultaten van de evaluatie zullen in het eerste kwartaal van 2002 bekend zijn en worden in de begroting 2003 verwerkt.

BELEIDSARTIKEL 9 TEGEMOETKOMING IN DE KOSTEN VAN KINDEREN

9.1 Algemene beleidsdoelstelling

Het bieden van een financiële tegemoetkoming aan ouders en verzorgers in de kosten van kinderen.

Het verzorgen en opvoeden van kinderen brengt kosten met zich mee. Via de Algemene Kinderbijslagwet (AKW) ontvangen ouders en verzorgers een bijdrage in deze kosten. De bijdrage kan worden aangewend voor noodzakelijke uitgaven ten behoeve van de opvoeding en verzorging. Daarnaast biedt SZW de ouders of verzorgers van thuiswonende gehandicapte kinderen tot 18 jaar een speciale financiële bijdrage via de Regeling tegemoetkoming onderhoudskosten thuiswonende gehandicapte kinderen 2000 (Tog 2000).

9.2 Operationele doelstellingen

1. Zorgdragen dat aan rechthebbenden kinderbijslag wordt verstrekt die gelijke pas houdt met de prijsontwikkeling.

2. Zorgdragen dat aan rechthebbenden Tog-tegemoetkomingen worden verstrekt

3. Zoveel mogelijk voorkomen van fraude en aan het licht brengen en afhandelen van gepleegde fraude.

Operationele doelstelling 1: Zorgdragen dat aan rechthebbenden kinderbijslag wordt verstrekt dat gelijke pas houdt met de prijsontwikkeling

De kinderbijslag wordt betaald aan ouders of verzorgers van kinderen tot 18 jaar. Voor specifieke studerende jongeren kan onder voorwaarden op grond van overgangsrecht nog kinderbijslag bestaan.

Voor kinderen die geboren zijn op of na 1 januari 1995, krijgen de ouders of verzorgers een vast bedrag, afhankelijk van de leeftijd. Als de kinderen voor 1 januari 1995 zijn geboren, is de hoogte van de kinderbijslag ook afhankelijk van het aantal kinderen in het gezin waarvoor recht bestaat op kinderbijslag. In 2002 zal deze uitkering naar verwachting worden verstrekt aan 1 884 000 ouders/verzorgers ten behoeve van circa 3 482 000 telkinderen.

De Sociale Verzekeringsbank (SVb) keert de kinderbijslag uit op basis van de door SZW ontwikkelde wet- en regelgeving. SZW houdt toezicht op de rechtmatige en doelmatige uitvoering door de SVb.

Operationele doelstelling 2: Zorgdragen dat aan rechthebbende Tog-tegemoetkomingen worden verstrekt

Aan ouders/verzorgers die hun ernstig gehandicapte kind thuis verzorgen worden tegemoetkomingen verstrekt op basis van Tog 2000. Ouders/verzorgers met een gehandicapt kind in een AWBZ-inrichting kunnen onder bepaalde voorwaarden tweevoudige kinderbijslag ontvangen. Voor thuiswonende gehandicapte kinderen kan slechts aanspraak worden gemaakt op enkelvoudige kinderbijslag. Door het verstrekken van een Tog-tegemoetkoming wordt dit verschil gecompenseerd. De Tog-tegemoetkoming bedraagt per 1 juli 2001 € 188,21 per kwartaal. In 2002 zal deze tegemoetkoming naar verwachting worden verstrekt ten behoeve van 18 000 kinderen.

De Sociale Verzekeringsbank (SVb) keert de Tog-tegemoetkoming uit op basis van de door SZW ontwikkelde wet- en regelgeving. SZW houdt toezicht op de rechtmatige en doelmatige uitvoering door de SVb.

Operationele doelstelling 3: Zoveel mogelijk voorkomen van fraude en aan het licht brengen en afhandelen van gepleegde fraude

SZW streeft naar zo min mogelijk misbruik en oneigenlijk gebruik van kinderbijslag en Tog-tegemoetkomingen. Fraude dient zoveel mogelijk aan het licht te worden gebracht en te worden afgehandeld. De SVb levert hierbij inspanningen op het gebied van preventie, controle, opsporing en afdoening.

Naast de lopende activiteiten als het uitwisselen van gegevens met de Informatie Beheer Groep (IB-groep) en het Landelijk Bureau Inning Onderhoudsbijdragen (LBIO) is in 2001 een methode ontwikkeld om in 2002–2003 een systematisch en integraal onderzoek te verrichten naar de risico's met betrekking tot kinderbijslag voor kinderen van 16 jaar en ouder in Marokko en Turkije. Het controle Team Buitenland van de SVb zal op basis van het met een land afgesloten verdrag een standaardmethode ontwikkelen van controle en verificatie van dat land.

9.3 Budgettaire gevolgen van beleid

* In het volume en de gemiddelde uitkering worden de bedragen die zijn gemoeid met de achteraf vastgestelde rechten niet meegeteld. Het betreft hier uitkeringslasten, waarvan bij de vaststelling van dat recht sprake is van een terugwerkende kracht van meer dan één kwartaal.

De toename van het aantal gerechtigde gezinnen en het aantal kinderen in de AKW is het gevolg van een toename van het aantal geboorten en een toename van de netto immigratie in 1998 en 1999. Het aantal gezinnen neemt toe doordat de geboorten veelal eerste kinderen zijn. De stijging van het aantal geboorten en het positieve migratiesaldo werken door naar latere ramingsjaren. Voor 2006 wordt het aantal gerechtigde gezinnen geraamd op ca. 1 936 000 met een totaal aantal kinderen van ca. 3 524 000.

De wijzigingen in de Tog-regeling hebben met name in 2001 geleid tot een forse toename van het gebruik van de regeling. Vanaf 2002 wordt een geringe groei verwacht van 18 000 tot ca. 19 700 kinderen in 2006.

¹ Aantal gezinnen AKW op jaarbasis.

² De mate van effectuering van de invorderingen.

Bovenstaande indicatoren hebben betrekking op de gehele handhavingsketen van preventie, controle, opsporing en afdoening in de AKW.

Het aantal opsporingsonderzoeken en fraudeconstateringen is in 2000 verder gedaald.

Van alle fraudegevallen resulteert een steeds groter deel in een aangifte. Dit is mede het gevolg van een scherpere prioritering in de opsporing en bewaking van de voortgang van de opsporingsonderzoeken.

De SVb hanteert ten aanzien van de planning van de handhavingsactiviteiten een meerjarencyclus omdat niet alle handhavingsactiviteiten binnen één jaar kunnen worden gerealiseerd.

Voor de komende jaren zullen periodieke en nieuwe activiteiten worden verricht binnen de thema's «preventie», «gegevensuitwisseling», «risico-analyse en -selectie», «intensivering en systematische controle» en «sanctionering».

9.4 Budgetflexibiliteit

De budgetflexibiliteit van de AKW en Tog 2000 is beperkt. Het betreffen open-einde regelingen, waarvan de uitgaven worden bepaald door de omvang van de doelgroep, de uitkeringsrechten en de uitkeringsvoorwaarden. Deze zijn in wet- en regelgeving vastgelegd. De uitgaven kunnen alleen worden aangepast via wijzigingen in de regelgeving

9.5 Veronderstellingen

De volume-ontwikkeling in de AKW wordt bepaald door demografische faktoren, inclusief groei als gevolg van immigratie.

De populatie thuiswonende gehandicapte kinderen is relatief stabiel. Het gebruik van de Tog-regeling groeit daarentegen als gevolg van de verruiming van de toekenningscriteria in 2000. Verondersteld is dat de groei in het gebruik in de loop van de tijd afneemt, omdat het deel van de nieuwe doelgroep dat geen gebruik maakt van de regeling – vanwege onbekendheid met de regeling of andere redenen – steeds kleiner wordt. Daarnaast is verondersteld dat het gebruik vanaf 2005 stabiliseert, omdat de nieuwe doelgroep dan volledig is bereikt.

Naar aanleiding van de beoordeling van het businessplan van de SVb kan de hoogte van de uitvoeringskosten van de AKW en de Tog 2000 vanaf 2002 nog wijzigen.

9.6 Groeiparagraaf

Voor de kinderbijslag zijn geen streefwaarden vastgesteld omdat het gebruik daarvan demografisch wordt bepaald. Hetzelfde geldt voor de extra tegemoetkoming voor thuiswonende gehandicapte kinderen. Het gebruik daarvan wordt – na de huidige inhaalslag – bepaald door de (stabiele) omvang van de populatie.

Wel zal bij de begrotingsvoorbereiding voor 2003 worden bezien of in de doelstellingen de beoogde maatschappelijke effecten (outcome) meer tot uitdrukking kunnen worden gebracht.

BELEIDSARTIKEL 10 MAATSCHAPPELIJKE PARTICIPATIE VAN GEHANDICAPTEN

10.1 Algemene doelstelling

Bevorderen van het zelfstandig functioneren en het maatschappelijk participeren van ouderen en gehandicapten.

Er zijn in Nederland ouderen en gehandicapten die beperkt zijn in hun bewegingsvrijheid en die met enige ondersteuning nog zelfstandig kunnen functioneren. Om maatschappelijk isolement te voorkomen en de zelfstandigheid te bevorderen heeft de overheid onder meer de Wet voorzieningen gehandicapten (Wvg) ingesteld.

10.2 Operationele doelstellingen

Het zelfstandig functioneren van gehandicapten en ouderen wordt bevorderd door het bieden van voorzieningen op het gebied van wonen en vervoer.

In 1994 is de Wet voorzieningen gehandicapten (Wvg) tot stand gekomen. Daarmee werd het grote aantal regelingen en loketten voor gehandicapten en ouderen verminderd. Sindsdien kunnen ook 65-plussers een beroep op deze voorzieningen doen. Het gaat daarbij vooral om woon- en vervoersvoorzieningen.

In de loop der jaren is de reikwijdte van Wvg uitgebreid met sociaal vervoer voor inwoners van AWBZ-instellingen en dure woningaanpassingen. Bovendien is door het ministerie van SZW het ketenmanagement voor bovenregionaal vervoer opgezet (TraXX).

Als vervolg op het Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) Wvg onderzoekt het kabinet de mogelijkheid om de Wvg te integreren in een dienstverleningsstelsel (Kamerstukken II, 2000–2001, 27 550, nr. 1). Zo'n dienstverleningsstelsel zou, met als uitgangspunt de huidige Wvg, een gedifferentieerd aanbod van maatschappelijke zorg- en dienstverlening onder de primaire verantwoordelijkheid van de gemeente moeten omvatten. In het kader van deze discussie wordt ook gekeken naar de toekomstige positionering van het Besluit bijdrage AWBZ-gemeenten (Bbag). Vooralsnog wordt Bbag in 2002 voortgezet conform de systematiek van 2001.

Daarnaast hebben, vooruitlopend op de discussie over de toekomst van de Wvg en het zorgstelsel, de Minister van SZW en de VNG dan ook afspraken gemaakt om de kwaliteit van de Wvg-uitvoering te verbeteren. Het is zaak dat gemeenten op korte termijn praktische aanpassingen realiseren, waarbij zij zo veel mogelijk gebruik maken van de (ervarings)-deskundigheid van lokale en regionale gebruikersplatforms. De Minister van SZW en VNG hebben een dringend beroep op gemeenten gedaan de bestaande knelpunten op lokaal niveau, in overleg met de gebruikersplatforms, actief ter hand te nemen en – indien nodig – te verwerken in de gemeentelijke verordening.

Bereik, prestaties, waardering

Uit de eindevaluatie van de Wvg blijkt dat er eind 1999 576 000 mensen een Wvg-voorziening toegewezen hebben gekregen. Verder is naar voren gekomen dat volgens een meerderheid van de Wvg-cliënten de Wvg-voorzieningen een positieve invloed hebben op hun zelfstandigheid en hun zelfredzaamheid. In 1999 was 85% van de Wvg-aanvragers tevreden over de kwaliteit van de voorzieningen. Anderzijds was 42% van de aanvragers van oordeel dat de Wvg-uitvoering verbeterd kan worden. Het kabinet heeft aangegeven het noodzakelijk te vinden dat de bestaande knelpunten in de Wvg op korte termijn worden aangepakt. Vooruitlopend op de discussie over de toekomst van de Wvg hebben de Minister van SZW en de VNG afspraken gemaakt om de kwaliteit van de Wvg-uitvoering op korte termijn te verbeteren. Het streven is er op gericht om in 2002 het (relatieve) aantal aanvragers dat tevreden is over de Wvg-uitvoering beduidend hoger is dan in 1999.

In derde evaluatie is ook ingegaan op het sociaal vervoer van bewoners van AWBZ-instellingen. In 1999 maakten circa 35 000 bewoners gebruik van de individuele vervoersvoorziening. 81% van de onderzochte AWBZ-instellingen geeft aan dat gemiddeld 49% van de bewoners hiervan gebruik maakt. De spreiding tussen de instellingen en het gebruik is echter groot.

Uit een onderzoek van TraXX naar het gebruik van bovenregionaal vervoer blijkt dat TraXX bijna 27 000 pashouders heeft. Geconcludeerd werd dat TraXX een goede oplossing biedt voor de problematiek die werd gesignaleerd bij de tweede evaluatie Wvg en dat de actieve pashouders tevreden zijn over TraXX gelet op het rapportcijfer van 7,1. Echter, geconstateerd werd ook dat hun aantal achterblijft bij de verwachtingen. Eenduidige oorzaken daarvoor konden de onderzoekers niet aangeven. Dit wordt in onderzocht een marktonderzoek dat momenteel wordt uitgevoerd.

In de Wvg is geregeld dat de uitvoering van deze wet geheel behoort tot het gemeentelijke domein (met bijbehorende financiering vanuit het Gemeentefonds). Het gemeentebestuur moet voorzieningen treffen die doeltreffend, doelmatig en cliëntgericht zijn. Gemeenten worden door het Rijk in staat gesteld om hun zorgplicht uit te kunnen voeren. Via de algemene uitkering uit het gemeentefonds ontvangen de gemeenten een bedrag. Daarnaast worden vanuit de begroting van SZW nog enkele specifieke voorzieningen gefinancierd (dure woningaanpassing, vervoersvoorziening AWBZ en bovenregionaal vervoer).

In figuur 1 wordt een beeld gegeven van de budgettaire ontwikkelingen in de Wvg in de periode 1994 tot en met 1999. Sinds 1997 overschrijden de totale uitgaven van de gemeenten de landelijk beschikbare Wvg-budgetten die via het gemeentefonds en de Bbag aan gemeenten beschikbaar worden gesteld.

In 2000 zijn de beschikbare middelen voor de uitvoering van de Wvg sterk toegenomen. Deze toename hangt samen met de (extra) toevoeging van regeerakkoordmiddelen en de reële groei van het gemeentefonds.

Figuur 1. Budgettaire ontwikkelingen Wvg 1994–1999 in miljoenen euro's: landelijk budget en totale netto-uitgaven gemeenten

In totaal is er in 2000 circa 861 mln euro beschikbaar voor de uitvoering van de Wvg; dit is 100 mln euro meer dan in 1999. De uitgaven van gemeenten zullen naar verwachting nog verder stijgen, maar minder sterk dan in voorgaande jaren. In het kader van de derde evaluatie Wvg is onderzoek gedaan naar gemeentelijke middelen die worden besteed aan Wvg-voorzieningen. Op basis hiervan is geconstateerd dat uitgaven en inkomsten vanaf 2000 naar verwachting meer met elkaar in evenwicht zullen zijn en dat er een stabiele situatie in zicht lijkt te komen.

10.3 Budgettaire gevolgen van het beleid

Toelichting

Ad 2. Programmauitgaven

• Woningaanpassingen

Het Besluit rijksvergoeding Wvg-woonvoorzieningen geeft gemeenten een vergoeding voor dure woonaanpassingen. Zij kunnen een deel van hun kosten bij SZW declareren. SZW vergoedt de kosten voor de woonvoorziening verminderd met een standaardbijdrage van 9983 euro per aanpassing en verminderd met de eigen bijdrage van de gehandicapte. Daarnaast ontvangt de gemeente per aanvraag € 454 van SZW voor uitvoeringskosten ten behoeve van de woningaanpassing.

• Sociaal vervoer AWBZ

Op grond van het Besluit bijdrage AWBZ-gemeenten ontvangt een aantal gemeenten op basis van een bepaalde verdeelsleutel een bijdrage voor het sociaal vervoer van inwoners van bepaalde AWBZ-instellingen. De bijdragen aan AWBZ-instellingen worden als lumpsum aan gemeenten verstrekt.

• Bovenregionaal vervoer

Op basis van het contract dient TraXX ten behoeve van gehandicapten bovenregionale reisketens te organiseren per OV (openbaar vervoer) en CVV- (collectief vraagafhankelijk vervoer) of Wvg-systemen en assistentie te verlenen bij het in-, uit- en overstappen. Indien de OV-keten niet adequaat is, dient voor individueel vervoer gezorgd te worden. Het contract met TraXX kent een vaste vergoeding en een variabele vergoeding per prestatie. De vaste vergoeding is een jaarlijks afnemend bedrag per contractjaar. Op basis van huidige realisatiegegevens wordt verwacht dat in 2002 tussen de 150 000 en 180 000 reisketens worden gerealiseerd.

10.4 Budgetflexibiliteit

De budgetflexibiliteit op dit artikel is beperkt. Gemeenten kunnen een deel van de kosten voor woningaanpassingen boven de € 20 420 bij SZW declareren. Dit is een open-einde regeling en uitgaven kunnen alleen worden aangepast via wijzigingen in de regelgeving. Daarnaast heeft het College voor Zorgverzekeraars (die tot 1 april 2000 de regeling uitvoerde) nog een werkvoorraad die afgehandeld moet worden.

Voor het sociaal vervoer AWBZ-instellingen geldt dat alleen door wijziging van de regeling het budget kan worden aangepast.

Tot en met september 2002 is voor de uitvoering van bovenregionaal vervoer een contract met TraXX afgesloten. Een nieuwe aanbesteding wordt voorbereid voor de periode vanaf 1 oktober 2002.

10.5 Veronderstellingen in effectbereiking, doelmatigheid en raming

Bovenregionaal vervoer

Bij de initiële ramingen van de doelgroep is uitgegaan van de 350 000 Wvg-gerechtigden met een vervoersindicatie die jaarlijks gemiddeld 4 reizen maken. Uit de evaluatie blijkt dat jaarlijks per pashouder gemiddeld 3,5 reizen worden gemaakt.

Momenteel vindt monitoring plaats aan de hand van kwartaalsgewijze managementgegevens van ConneXXion. Tot de volgende evaluatie worden op deze wijze ontwikkelingen met betrekking tot het aantal pashouders, de instroom van nieuwe pashouders en het OV-gebruik op de voet gevolgd.

10.6 Groeiparagraaf

Naar aanleiding van interdepartementaal beleidsonderzoek van de Wvg heeft het kabinet besloten een aantal oplossingsrichtingen te verkennen die bepalend zullen zijn voor de toekomstige positionering en vormgeving van de Wvg. Dit heeft uiteraard ook gevolgen voor de verdere invulling van dit beleidsartikel en de inrichting van de informatievoorziening.

Door middel van monitoring wordt de vinger aan de pols gehouden en kunnen – indien noodzakelijk of gewenst – aanvullende maatregelen worden overwogen. De uitgaven van gemeenten zullen ook na de derde evaluatie van de Wvg jaarlijks worden gemonitord (Kerncijfers Wvg).

BELEIDSARTIKEL 11 BEVORDEREN VAN COMBINATIEMOGELIJKHEDEN VAN ARBEID EN ZORG

11.1 Algemene doelstelling

Het bevorderen van de mogelijkheden van mannen en vrouwen om arbeid en zorg te combineren ter bevordering van de arbeidsparticipatie van vrouwen en daarmee van een zelfstandig bestaan van vrouwen, en de zorgparticipatie van mannen.

De arbeidsparticipatie is de afgelopen jaren flink gegroeid en zal naar verwachting blijven toenemen. De grotere arbeidsdeelname van vooral vrouwen impliceert een versterking van de economische zelfstandigheid. Behalve betaalde arbeid is ook de onbetaalde zorg van grote waarde: zorg van mensen voor hun kinderen, hun partner of andere afhankelijke naasten die zorg behoeven. Daarom is het van belang dat mensen niet alleen economisch zelfstandig kunnen zijn, maar ook – in perioden dat dit nodig is – zorgverantwoordelijkheid kunnen dragen. Gezien hun relatief geringe bijdrage aan de onbetaalde zorg zou de zorgverantwoordelijkheid van mannen moeten toenemen.

Het kabinetsbeleid is er dan ook op gericht het mogelijk te maken dat zoveel mogelijk mensen gedurende hun levensloop een economisch zelfstandig bestaan met zorgverantwoordelijkheid kunnen combineren.

11.2 Operationele doelstellingen

1. Werknemers mogelijkheden bieden tot combinatie van arbeid en zorg door middel van adequate verlofvormen en mogelijkheden tot aanpassing van de arbeidsduur en het bevorderen van het gebruik van deze mogelijkheden.

2. Werkgevers stimuleren tot (gedeeltelijke) loondoorbetaling van werknemers die verlof opnemen om reden van zorg.

3. Werknemers faciliteren om verlof op te nemen.

Het combineren van arbeid en zorg wordt allereerst vergemakkelijkt door het bieden van tijd, waardoor naast het betaalde werk ook gezorgd kan worden (verlofregelingen, aanpassing van de arbeidsduur). Het gebruik van (zorg)verlof wordt daarnaast gefaciliteerd door (indirecte of directe) financiële ondersteuningsregelingen voor verlofgangers. Dit betreft regelingen die werkgevers van verlofgangers stimuleren tot (gedeeltelijke) loondoorbetaling of regelingen die verlofgangers voorzien van een financiële bijdrage tijdens hun verlof.

Operationele doelstelling 1: Werknemers mogelijkheden bieden tot combinatie van arbeid en zorg door middel van adequate verlofvormen en mogelijkheden tot aanpassing van de arbeidsduur en het bevorderen van het gebruik van deze mogelijkheden.

Zowel door verlofregelingen als door mogelijkheden voor het aanpassen van de arbeidsduur wordt bevorderd dat vrouwen, ook wanneer zij zorg dragen voor jonge kinderen of zorgafhankelijke gezins- of familieleden, actief blijven op de arbeidsmarkt. Mannen worden met dezelfde instrumenten gestimuleerd om meer dan tot nu toe naast hun betaalde arbeid, tijd te besteden aan zorgtaken.

Met de beoogde invoering per 1 januari 2002 van de Wet arbeid en zorg wordt het aantal verlofregelingen uitgebreid. Hierbij krijgen de volgende verlofvormen, waarvoor tot nu toe in meer of mindere mate in CAO's afspraken zijn opgenomen, een wettelijke basis: zwangerschaps- en bevallingsverlof, kortdurend zorgverlof, kraamverlof en adoptieverlof (incl. verlof voor pleegouders die duurzaam een pleegkind verzorgen). Met het van kracht worden van de Wet arbeid en zorg zal ook een digitale verlofwijzer beschikbaar zijn, waarin de verschillende in de wet opgenomen verlofregelingen en hun onderlinge combinatiemogelijkheden interactief worden weergegeven.

Het combineren van betaalde arbeid en onbetaalde zorg wordt onder andere door ouderschapsverlof voor werknemers gemakkelijker. Werknemers worden tijdelijk (gedeeltelijk) vrijgesteld van hun arbeidsverplichtingen ten behoeve van belangrijke (dringende) zorgtaken. In tabel 25 zijn gebruikscijfers van ouderschapsverlof (betaald en onbetaald) opgenomen. Het gebruik van deze regelingen loopt geleidelijk op. De verwachting is dat in 2006 het gebruik tot 33% zal zijn gestegen.

* Tot de wetswijziging per 1 juli 1997 gold ouderschapsverlof alleen voor verzorgenden met een kind dat jonger was dan 4 jaar. Na de wetswijziging geldt dat het kind nog niet de leeftijd van 8 jaar bereikt mag hebben.

De Wet Aanpassing Arbeidsduur (WAA) biedt de mogelijkheden om de arbeidsduur structureel aan te passen aan de zorgtaken. Op grond van de WAA hebben werknemers het (geclausuleerde) recht op vermindering dan wel vermeerdering van de arbeidsduur. In 1998 (arbeidsaanbod-panelonderzoek van OSA) gaf 10,8% van de vrouwelijke werknemers aan dat zij meer uren zou willen werken, terwijl 13,8% minder zou willen werken. Van de mannelijke werknemers gaf 3,6% aan meer uren te willen werken, terwijl 13,7% minder zou willen werken.

Operationele doelstelling 2: Werkgevers stimuleren tot (gedeeltelijke) loondoorbetaling van werknemers die verlof opnemen om reden van zorg.

Het gebruik van onbetaald verlof kan belemmerd worden door het inkomensverlies waarmee het gebruik gepaard gaat. Dit kan een belangrijke reden zijn om af te zien van verlof. Uit de evaluatie van de wettelijke regeling ouderschapsverlof is gebleken, dat lager betaalden minder gebruik maken van onbetaald ouderschapsverlof dan degenen met een hoger inkomen.

Om ook lagerbetaalden in staat te stellen om in voorkomende gevallen zorgverlof op te nemen, is het van belang dat sociale partners afspraken maken over (gedeeltelijke) loondoorbetaling tijdens verlof. Om werkgevers en werknemers daartoe te stimuleren is een fiscale stimuleringsregeling ouderschapsverlof ontwikkeld. Werkgevers die loon doorbetalen tijdens ouderschapsverlof kunnen aanspraak maken op fiscale compensatie: zij mogen onder bepaalde voorwaarden 50% van het doorbetaalde loon tot maximaal een bedrag ter hoogte van 70% van het minimumloon in mindering brengen op hun afdracht loonbelasting en premies volksverzekeringen.

Onderzoek van de Arbeidsinspectie naar afspraken over arbeid en zorg in CAO's laat zien dat in 1998 5% van de CAO's een afspraak heeft over loondoorbetaling tijdens ouderschapsverlof. In 1999 was dat 6%. Het volledige effect van de fiscale stimuleringsregeling ouderschapsverlof zal naar verwachting zichtbaar worden in 2006.

Voor de overheidssector is verondersteld dat twee jaar na de invoering van de fiscale stimuleringsregeling 100% van de werknemers onder een CAO met loondoorbetalingsregeling valt. In 2000 viel 45% van de werknemers in de overheidssector onder een dergelijke CAO. Voor de marktsector is verondersteld dat dit na vijf jaar voor 50% van de werknemers geldt. Thans valt 2,7% van de werknemers in de marktsector onder een dergelijke CAO. Het aantal werknemers dat onder een CAO valt met betaald ouderschapsverlof zal mede door de fiscale stimuleringsregeling toenemen van circa 10% in 2000 tot 58% in 2006.

Operationele doelstelling 3: Werknemers faciliteren om verlof op te nemen.

De wet Financiering Loopbaanonderbreking (Finlo) en de fiscale tegemoetkoming verlofsparen zijn door de overheid ingestelde regelingen om het opnemen van verlof voor onder andere zorgtaken te faciliteren.

Wet Finlo

Sinds 1 oktober 1998 is de wet Finlo van kracht. Deze wet biedt werknemers die verlof opnemen voor zorg of educatie (en daarover met hun werkgever overeenstemming hebben bereikt) een financiële tegemoetkoming tijdens hun verlof mits de verlofganger wordt vervangen door een uitkeringsgerechtigde. Op grond van de wet Finlo kan een verlofganger een financiële bijdrage ontvangen. De uitvoering van de Wet Finlo vindt plaats door het Uitvoeringsorganisatie Werknemersverzekeringen (UWV).

Uit de eerste evaluatie van de wet Finlo (voorjaar van 2000) bleek dat de tot op heden lage gebruikscijfers vooral zijn toe te schrijven aan onbekendheid met de wet onder werkgevers, werknemers en uitvoeringsinstellingen (uvi's). In de brede publiciteitscampagne over de combinatie Werk en privé die in het voorjaar van 2001 van start is gegaan, wordt ook de wet Finlo onder de aandacht gebracht. Om de vervanging gemakkelijker te maken zijn de voorwaarden van de wet Finlo versoepeld. Dat is in het wetsvoorstel Arbeid en Zorg meegenomen, zodat dit per 1 januari 2002 ingaat.

Fiscale tegemoetkoming verlofsparen

De fiscale tegemoetkoming verlofsparen beoogt werknemers in staat te stellen om tijd (zoals adv- of vakantiedagen) of geld (uit het brutoloon) te sparen ten behoeve van (onbetaald) verlof op een later tijdstip. Bij sparen in tijd worden de gespaarde uren omgerekend in geld. In totaal mag per jaar maximaal tien procent van het brutoloon worden gespaard voor een verlof van maximaal 12 maanden. De belastingheffing over de gespaarde dagen of het brutoloon wordt dan uitgesteld tot het moment waarop het verlof wordt opgenomen.

11.3 Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

Ad 2. Programmauitgaven

• Rijksbijdrage Finlo

Binnen dit beleidsartikel wordt alleen de rijksbijdrage aan het Awf ter financiering van de wet Finlo opgenomen. De bij de behandeling van het wetsvoorstel Arbeid en Zorg aangenomen amendementen hebben geen gevolgen voor de rijksbijdrage.

11.4 Budgetflexibiliteit

De budgetflexibiliteit van de wet Finlo is beperkt. Het is een open-einde- regeling waarvan de uitgaven worden bepaald door het uitkeringsrecht van de doelgroep en de uitkeringsvoorwaarden. Deze zijn in wet- en regelgeving vastgelegd. De uitgaven kunnen alleen worden aangepast via wijzigingen in de regelgeving.

11.5 Veronderstellingen mbt effectbereiking, doelmatigheid en raming

In algemene zin geldt dat de regelingen voorwaardenscheppend zijn. Het biedt mensen de mogelijkheid een beroep op regelingen te doen. Of mensen daar in werkelijkheid gebruik van zullen maken is van veel factoren afhankelijk. De in dit beleidsartikel opgenomen ramingen van gebruik zijn dan ook met de nodige onzekerheden omgeven.

De ramingen van de wet Finlo zijn gebaseerd op een in 1996 door een in opdracht van OSA uitgevoerd onderzoek. Op basis van dat onderzoek is berekend dat – na een aanloopfase van vijf jaar – per jaar ongeveer 56 000 werknemers een beroep zouden doen op de wet Finlo. Het gebruik van de regeling viel tegen. Onbekendheid met de regeling en de vervangingseis lagen hieraan ten grondslag. Het is niet duidelijk welk effect de vervangingseis heeft op het beroep dat nu op de regeling wordt gedaan. Vooralsnog wordt uitgegaan van een toename in het gebruik vanwege bij de behandeling van het wetsvoorstel Arbeid en Zorg aangenomen amendementen. Realisatiegegevens zullen inzicht moeten bieden in de juistheid van de aangepaste ramingen.

11.6 Groeiparagraaf

Waar voor het gebruik van ouderschapsverlof en van de wet Finlo al informatiestromen aanwezig zijn, wordt voor andere prestatiegegevens (bijv. gebruik van de WAA) nog gewerkt aan de opbouw van de informatievoorziening. Dat geldt ook voor de nieuwe wettelijke regelingen. De resultaten van de lopende evaluatie van de WAA worden medio 2002 verwacht.

Bij de nieuwe wettelijke regelingen gaat het om indicatoren die het feitelijk gebruik van verlofregelingen en het gebruik van stimuleringsregelingen weergeven. Verder zal onderzoek worden gedaan naar de discrepantie tussen gegevens over de (aangegeven) behoefte aan vormen van (zorg)verlof en het (uiteindelijke) feitelijk gebruik ervan.

Gegevens over de bekendheid van verschillende regelingen zullen beschikbaar komen uit de evaluaties van SZW-voorlichtingscampagnes over arbeid en zorg regelingen gericht op verschillende doelgroepen.

Over het aantal bedrijven en instellingen met afspraken en regelingen over arbeid en zorg (waaronder bovenwettelijke regelingen voor ouderschapsverlof) komen eind 2001 gegevens beschikbaar uit een steekproefonderzoek. Juist omdat er nog weinig zicht is op afspraken op ondernemingsniveau is een dergelijke onderzoek zinvol.

De fiscale regeling voor verlofsparen is van kracht sinds januari 2001. Er is nog geen bron met representatieve gegevens over het gebruik van deze regeling. Hetzelfde geldt voor de afdrachtsvermindering betaald ouderschapsverlof. Op termijn zal de Belastingdienst gegevens over het gebruik van de regelingen ter beschikking kunnen stellen. Voorts wordt bezien of het CBS in de toekomst gegevens kan leveren over het aantal werknemers dat gebruik maakt van de fiscale regeling voor verlofsparen.

BELEIDSARTIKEL 12 COÖRDINATIE EMANCIPATIEBELEID

12.1 Algemene beleidsdoelstelling

Het coördineren van het interdepartementale emancipatiebeleid en het stimuleren van vernieuwingen en draagvlakverbreding ter bevordering van een pluriforme maatschappij waarin ieder, ongeacht sekse, in wisselwerking met andere maatschappelijke ordeningsprincipes zoals etniciteit, burgerlijke staat, validiteit en seksuele voorkeur, de mogelijkheid heeft een zelfstandig bestaan te verwerven en waarin vrouwen en mannen gelijke rechten, kansen, vrijheden en (sociale) verantwoordelijkheden kunnen realiseren.

In het Meerjarenbeleidsplan Emancipatie (TK 2000–2001, 27 061, nr. 3) geeft het kabinet aan dat gestreefd wordt naar een pluriforme maatschappij die vrij is van discriminatie en geweld, waar gender een logisch onderdeel is van het reguliere beleid, waar voorwaarden worden gecreëerd voor de keuzevrijheden en flexibiliteit van individuele burgers als gevolg van wisselende wensen al naar gelang leefpatroon en levensloop. Dat is niet alleen van belang voor individuele burgers, maar ook voor de maatschappij in haar geheel.

Voor de coördinatie op rijksniveau van het realiseren van deze algemene doelstelling is het ministerie van SZW verantwoordelijk, evenals voor het stimuleren van vernieuwingen en draagvlakverbreding voor het emancipatiebeleid. Op dit beleidsartikel worden alleen de middelen verantwoord die hiermee direct samenhangen. De eerste twee operationele doelstellingen vloeien direct hieruit voort. Bij het nastreven van de laatste twee operationele doelstellingen zijn alle departementen door middel van hun beleid betrokken. Hiertoe maken de departementen gebruik van hun eigen instrumenten.

Tegelijkertijd met het verschijnen van de begroting komt de Beleidsbrief Emancipatiebeleid 2002 uit; daarin wordt meer uitvoerig op de beleidsdoelstelling ingegaan.

12.2 Operationele doelstellingen

1. Het bevorderen van het interdepartementale emancipatiebeleid;

2. Het stimuleren van innovatief beleid, vernieuwingen en draagvlakverbreding van de emancipatiedoelstelling;

3. Het stimuleren van een zelfstandig bestaan van vrouwen en mannen;

4. Het bevorderen van gelijke rechten, kansen, verantwoordelijkheden en vrijheden onder vrouwen en mannen.

Het emancipatieproces zal zich zeker verder voortzetten. Om dit proces te versnellen zijn doelstellingen voor de korte en middellange termijn geformuleerd in het Meerjarenbeleidsplan Emancipatie. In dit verband is ingezet op twee sporen van beleid. Aan de ene kant beleid dat de emancipatie-doelstellingen verankert in alle geledingen van het reguliere beleid bij alle departementen, andere overheden en bij maatschappelijke organisaties (gender mainstreaming). Aan de andere kant beleid dat vanuit een overkoepelende visie inzet op versnelling en verbreding van het emancipatieproces door het initiëren van nieuwe thema's op de politieke agenda, het aandragen van nieuwe beleidsinstrumenten en verbreding van het draagvlak door het aangaan van strategische allianties met maatschappelijke partners.

Operationele doelstelling 1: Het bevorderen van het interdepartementale emancipatiebeleid.

Het kabinet wil komen tot een duurzame integratie van emancipatiedoelstellingen in alle geledingen van het reguliere beleid. Uitgangspunt daarbij is dat verankering van het emancipatiebeleid een belangrijke impuls geeft aan de kwaliteit van beleid. In het standpunt over het advies «Gender mainstreaming: een strategie voor kwaliteitsverbetering» gaat het kabinet in op de daarbij noodzakelijk geachte randvoorwaarden, organisatievormen en instrumenten (TK 2000–2001, 27 061, nr. 15). In 2002 wordt een aantal punten verder uitgewerkt en geïmplementeerd.

Implementatie (inter)departementale strategie en structuur voor gender mainstreaming

In 2002 zal de (inter)departementale strategie en structuur voor gender mainstreaming worden geïmplementeerd. Daarbij gaat het om:

• de verdere ontwikkeling en implementatie van een Departementale organisatiestructuur. De politieke en ambtelijke verantwoordelijkheid voor de concrete invulling van gender mainstreaming ligt primair bij de departementen zelf. Ieder departement stelt een rapportage gender mainstreaming op, waarin in ieder geval zijn opgenomen concrete inhoudelijke doelstellingen, de resultaten die zijn behaald, een verbeteragenda voor het volgende jaar en de daarvoor benodigde middelen. In 2002 wordt een overzichtsrapportage aan de Tweede Kamer aangeboden.

• de uitwerking en implementatie van de Interdepartementale ondersteuningsstructuur. In de structuur voor de interdepartementale ondersteuning van het gender mainstreamproces spelen de Interdepartementale Coördinatiecommissie Emancipatiebeleid (ICE) en de Visitatiecommissie Gender Mainstreaming een grote rol.

De coördinerend bewindspersoon emancipatie heeft een verbindende rol in de organisatie van het intra- en interdepartementale proces.

Voltooiing Actieplan Emancipatietaakstellingen Departementen

Het Actieplan geeft invulling aan de afspraak in het Regeerakkoord dat ieder departement tenminste drie taakstellingen voor de eigen beleidsterreinen vaststelt en uitvoert. Enerzijds wordt met het plan beoogd een sterkere integratie van het emancipatiebeleid in alle geledingen van het reguliere beleid bij andere departementen te bewerkstelligen (mainstreaming) en anderzijds de eigen verantwoordelijkheid van de departementen voor de uitvoering daarvan te bevorderen. Begin juni 2001 is de tweede integrale voortgangsrapportage over het Actieplan aan de Tweede Kamer aangeboden. De tot nu toe behaalde resultaten leiden tot een positieve beoordeling van de uitvoering. Het merendeel van de taakstellingen is uitgevoerd conform de voorgenomen opzet en planning. Dit bevestigt de algemene indruk dat van het Actieplan een stimulans uitgaat voor het departementale emancipatiebeleid. In mei 2002 zal de eindrapportage worden uitgebracht.

Instrumenten en instrumentontwikkeling

• De Emancipatiemonitor. De monitor is ontwikkeld om de voortgang van het emancipatieproces in de samenleving te volgen en fungeert als een «thermometer» voor het beleid. Naast kwantitatieve overzichten, wordt ook ingegaan op veranderingen in maatschappelijke opvattingen en is de monitor een belangrijke informatiebron voor verplichte (internationale) rapportages. In het najaar 2002 zal de tweede Emancipatiemonitor verschijnen.

• «Gender budget analysis». Het kabinet acht het van belang inzicht te verkrijgen in relevante bestedingen ten behoeve van emancipatiedoelstellingen. Dit vergt een analyse van financieringsstromen en het daarbij behorende regulier beleid met betrekking tot de uitgangspunten, doelstellingen en daadwerkelijke effecten ervan in relatie tot emancipatiedoelstellingen. Voor het inventariseren van «emancipatiepotjes», d.w.z. waar het gaat om financiële middelen gekoppeld aan expliciet geformuleerde emancipatiedoelstellingen, is inmiddels een heldere systematiek ontwikkeld die eenvoudig toe te passen is door de ministeries zelf. Voor de analyse van het reguliere beleid op de mate van gender mainstreaming moet een dergelijke systematiek nog worden ontwikkeld. Doel is om in 2002 de ontwikkeling van een analyse-instrument voor dit doel te realiseren.

Operationele doelstelling 2: Het stimuleren van innovatief beleid, vernieuwingen en draagvlakverbreding van de emancipatiedoelstelling.

De eerdergenoemde twee sporen van beleid zijn nauw met elkaar verweven. Zo is de expertise die in het ene spoor wordt opgebouwd een belangrijke voorwaarde voor de strategie die in het andere spoor wordt toegepast. Het aanjagen van nieuw beleid vindt plaats door middel van projectmatige beleidsinnovatie: het opzetten en uitvoeren van (meerjarige) projecten zoals levensloop, doorbreken glazen plafond, voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en meisjes en dagindeling.

Levensloopbewust beleid

De levensloop van Nederlandse burgers wordt meer en meer gekenmerkt door individuele keuzes en diversiteit. Vrouwen en mannen, jong of oud, van allochtone of autochtone afkomst, willen een eigen invulling geven aan werken, zorgen, leren, wonen en maatschappelijke participatie, afgestemd op hun levensfase. Het verdwijnen van de standaard levensloop (het achtereenvolgens «leren, werken/zorgen, rusten» dat het leven van de meeste mensen bepaalde) voltrekt zich in twee ontwikkelingen:

• mensen combineren vaker activiteiten op het terrein van leren, werken, zorgen en maatschappelijke participatie;

• er vinden meer transities plaats tussen de verschillende levensterreinen: om verschillende redenen stappen mensen even uit de arbeidsmarkt, met de bedoeling na bijvoorbeeld een jaar weer terug te keren.

Bij levensloopbewust beleid gaat het om het wegnemen van belemmeringen die een betere spreiding en combinatie van activiteiten in de loop van het hele leven in de weg staan. Eind 2001/begin 2002 wordt een nota uitgebracht die het karakter zal dragen van een verkenning van concrete beleidsopties voor de korte en middellange termijn. De thema's die daarbij aan de orde komen zijn sociaal stelsel en werken, onderwijs, wonen en zorg en gezondheid.

Glazen plafond: Ambassadeursnetwerk

Een belangrijke extra impuls om de doorstroming van vrouwen naar hogere functies in het bedrijfsleven op de agenda te zetten, is het «ambassadeursnetwerk» van prominente personen uit het bedrijfsleven, waartoe in 2001 het initiatief is genomen. De ambassadeurs zullen zich, in netwerken en fora die voor bedrijven relevant zijn, sterk maken voor een groter aantal vrouwen op hogere posities in het bedrijfsleven en voor de doorbreking van het glazen plafond. Het eigen initiatief van de ambassadeurs is van groot belang. De bijeenkomsten van het netwerk dienen vooral als voeding voor de ambassadeurs en als plek waar zij ideeën en ervaringen uitwisselen. De bijeenkomsten zullen worden afgerond in juni 2002.

Voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en meisjes

Door een aantal omstandigheden krijgt de bestrijding van geweld tegen vrouwen nog niet de aandacht die het verdient. Geweld in de publieke ruimte valt meer op, terwijl geweld tegen vrouwen veelal in «privé» situaties plaatsheeft. Bovendien maakt geweld tegen vrouwen deel uit van economische, sociale en culturele machtsverschillen tussen mannen en vrouwen, met een lange geschiedenis, waardoor het geweld iets vanzelfsprekends heeft gekregen, iets wat «er nu eenmaal is». Tegelijk is het omgeven door taboes en wordt het geweld meestal in het verborgene gebruikt. In zijn reactie op het onderzoeksrapport Het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen zal het kabinet inzetten op een intensivering van beleid.1 Een plan van aanpak zal in het voorjaar 2002 gereed zijn. De beleidsintensivering wordt gericht op de elementen normstelling en rechtsvorming, preventie en signalering, opsporing en vervolging, opvang en hulpverlening en regie en monitoring.

Stimuleringsmaatregel Dagindeling

In totaal zijn er 140 experimenten in het kader van de Stimuleringsmaatregel Dagindeling gehonoreerd; in februari 2001 zijn de laatste 34 experimenten van start gegaan. Daarbij is een goede spreiding van de experimenten over aandachtsgebieden en regio's gerealiseerd. In januari 2002 vindt de conferentie Dagindeling Halverwege plaats waar op alle betrokken deelterreinen de tussenstand van de stimuleringsmaatregel wordt opgemaakt en de laatste ronde wordt ingeluid. In het voorjaar 2003 worden vervolgens de eindresultaten en aanbevelingen van de Stimuleringsmaatregel aan de Kamer aangeboden. Dan worden de contouren voor beleid geschetst waarbinnen elk individu in principe zelf gekozen dagarrangementen op maat kan samenstellen.

Instrumenten en instrumentontwikkeling

• Het Emancipatie-subsidiebeleid: In aansluiting op het nieuwe beleidskader zoals geformuleerd in het Meerjarenbeleidsplan zal in het emancipatie-subsidiebeleid de nadruk komen te liggen op subsidiëring van vernieuwende initiatieven op terreinen waar een impuls gewenst is alsmede initiatieven gericht op het creëren dan wel verbreding van het draagvlak van het emancipatiebeleid in de samenleving. Beoogd wordt een op de toekomst toegesneden emancipatie-subsidiebeleid met als centrale focus een effectieve inzet van het instrument subsidies voor activiteiten gericht op het realiseren van beleidsdoelen.

• De Joke Smit-prijs: een tweejaarlijkse regeringsprijs voor personen of organisaties die zich hebben onderscheiden op het gebied van emancipatie.

• Communicatie & massamediale campagnes: in de komende jaren zal het beleid vooral ook gericht zijn op het bereiken van een cultuuromslag en verandering van beeldvorming.

Operationele doelstellingen 3 en 4: Het stimuleren van een zelfstandig bestaan van vrouwen en mannen en het bevorderen van gelijke rechten, kansen, verantwoordelijkheden en vrijheden onder vrouwen en mannen.

In het Meerjarenbeleidsplan Emancipatie heeft het kabinet de prioriteiten van het rijksbrede emancipatiebeleid voor de middellange termijn gepresenteerd. Voor verschillende terreinen zijn daarbij heldere doelstellingen en streefwaarden geformuleerd, zie tabel 27. Voor het bereiken van de betreffende doelstellingen zijn in eerste instantie de betrokken vakministers verantwoordelijk. De middelen voor het bereiken van deze doelstellingen worden daarom ook niet op dit artikel verantwoord. De coördinerende bewindspersoon voor het emancipatiebeleid heeft een voorwaardenscheppende rol en toetsende medeverantwoordelijkheid.

12.3 Budgettaire gevolgen van het beleid

Toelichting

Ad 2. Programma

In het kader van de Stimuleringsmaatregel Dagindeling wordt in 2002 ruim 4,5 miljoen euro besteed aan projecten. In 2002 is voor de uitwerking van het Meerjarenbeleidsplan Emancipatie in totaal 5,47 miljoen euro extra uitgetrokken. De extra middelen worden over de volgende categorieën uitgaven in 2002 verdeeld:

• Emancipatiesubsidies: 1,1 miljoen euro;

• Primair proces Meerjarenbeleidsplan: 3,2 miljoen euro;

• Voorlichting Meerjarenbeleidsplan: 1,1 miljoen euro.

12.4 Budgetflexibiliteit

De middelen op dit budget zijn voor 2002 al voor een belangrijk deel verplicht. Dat geldt onder andere voor de subsidiëring van de meerjarige programma's van maatschappelijke organisaties ten behoeve van draagvlakverbreding voor het emancipatieproces in de samenleving. De middelen voor de projecten in het kader van de Stimuleringsmaatregel Dagindeling zijn inmiddels voor 100% verplicht. Voor een gedeelte van de middelen, i.c. de middelen voor de uitvoering van het Meerjarenbeleidsplan, geldt dat deze bestuurlijk nog niet zijn toegezegd. In 2002 is in totaal 80,5% van het budget op dit artikel verplicht of bestuurlijk toegezegd aan instellingen en/of organisaties. Voor 2003 en 2004 ligt dat op 48,0% respectievelijk 28,3%.

12.5 Veronderstellingen

In tabel 29 zijn de beoogde maatschappelijke effecten zoveel mogelijk gekwantificeerd door middel van streefpercentages voor de periode tot 2010. De geleidelijke groei van deze effecten moet worden geplaatst in een meerjarenperspectief. Omdat in deze de desbetreffende ministers een eigen verantwoordelijkheid hebben voor het effectueren van emancipatiedoelstellingen op het eigen beleidsterrein, ligt de verantwoordelijkheid voor het halen van de streefcijfers bij de departementen zelf. Hoe het beleidsprobleem zich ontwikkelt, als ook hoe de resultaten door het functioneren van het systeem zich ontwikkelen, is onderwerp van monitoring, evaluatie-onderzoek en eventuele bijsturing via, bijvoorbeeld, overleg. Voor de resultaten wordt in de eerste plaats naar de begroting van het betreffende ministerie verwezen.

12.6 Groeiparagraaf

De doelstellingen in dit artikel zijn in algemene termen geformuleerd. Het Meerjarenbeleidsplan Emancipatie bevat concretiseringen en bij de rapportages over de thema's en acties in dit plan zullen prestatiegegevens over de resultaten worden opgenomen.

In 2002 zal de tweede operationele doelstelling zodanig nader worden geconcretiseerd dat relevante indicatoren kunnen worden geformuleerd. Daarmee zal de koppeling tussen inzet van het beleid en de operationele doelen worden verbeterd. De evaluatie van het subsidieinstrumentarium is begin juli aan de Kamer toegezonden. Bekeken wordt of het aantal interdepartementale trajecten, voortkomend uit het Meerjarenbeleidsplan, waarbij de coördinerend bewindspersoon voor het rijksbrede emancipatiebeleid het voortouw heeft als meetpunt kan fungeren.

Voor de operationele doelstellingen 3 en 4 zijn streefwaarden opgenomen voor het beleid van een beperkt aantal departementen. De genoemde streefwaarden concentreren zich op SZW en – in mindere mate – op BZK, EZ en OC&W. Andere belangrijke beleidsterreinen zoals, bijvoorbeeld, de gezondheidszorg ontbreken. Dit wordt de komende periode verder uitgewerkt, waarbij nog andere streefwaarden zullen worden geformuleerd.

BELEIDSARTIKEL 13 VERBETERING ARBEIDSOMSTANDIGHEDEN

13.1 Algemene doelstelling

Bevordering van goede arbeidsomstandigheden, realisatie van effectieve arbobeleidsvoering in arbeidsorganisaties, preventie van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid en reïntegratie bij uitval uit arbeid.

Werknemers hebben recht op een veilige en gezonde werkplek. Een goede kwaliteit van arbeid maakt werken aantrekkelijk en draagt bij aan vermindering van ziekteverzuim en uitval naar de WAO. Te vaak hebben mensen nog gezondheidsklachten door het werk. Nog lang niet in alle bedrijven is een effectief arbeidsomstandighedenbeleid (arbobeleid) gerealiseerd. De realisatie van goede arbeidsomstandigheden is primair de verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers. SZW schept voorwaarden en stimuleert, opdat arbeidsorganisaties hun verantwoordelijkheid kunnen waarmaken. Daartoe dient wet- en regelgeving met onder andere basisnormen voor materiële arbeidsomstandigheden. Het ministerie van SZW (Arbeidsinspectie) handhaaft die.

13.2. Operationele doelstellingen

1. Vermindering van het aantal werkenden dat blootgesteld is aan bepaalde arbeidsrisico's conform vastgestelde streefcijfers.

2. Het scheppen en onderhouden, mede door marktwerking, van voorwaarden voor beleidsvoering door arbeidsorganisaties op het vlak van arbeidsomstandigheden, preventie van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid en vroegtijdige reïntegratie

3. Het stimuleren van arbeidsorganisaties tot verbetering van arbeidsomstandigheden, mede ter ondersteuning bij hun verantwoordelijkheid voor preventie van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid en voor vroegtijdige reïntegratie

4. Ontwikkelen, vaststellen en voorschrijven van basisnormen en handhaving daarvan.

Operationele doelstelling 1: Vermindering van het aantal werkenden dat blootgesteld is aan bepaalde arbeidsrisico's conform vastgestelde streefcijfers.

Voor werkdruk, tillen, geluid en RSI zijn streefcijfers opgesteld. De looptijd hangt af van de geschatte tijd om te komen tot doeltreffende maatregelen c.q. effecten. De tabel geeft streefcijfers per arbeidsrisico, wanneer die gerealiseerd moeten zijn, welk percentage werknemers in 1996–1999 blootgesteld stond aan de risico's en bij welk percentage blootgestelde werknemers de streefcijfers bereikt zijn. Voor werkdruk en RSI is het doel primair de stijgende trend om te buigen. Voor tillen en geluid moet een forse reductie van blootstelling bereikt worden. Het ministerie van SZW probeert deze doelstelling te realiseren door een samenhangend pakket aan maatregelen te nemen, die in dit artikel worden beschreven.

Bronnen: SZW, nota arboconvenanten nieuwe stijl, 1999; EBB CBS; onderzoek AI naar RSI in 2 branches.

¹ Een evaluatieonderzoek is vrijwel afgerond; de resultaten worden binnen afzienbare tijd aan het parlement aangeboden.

Operationele doelstelling 2: Het scheppen en onderhouden, mede door marktwerking, van voorwaarden voor beleidsvoering door arbeidsorganisaties op het vlak van arbeidsomstandigheden, preventie van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid en vroegtijdige reïntegratie.

Het beleid is er op gericht voorwaarden te creëren zodat werkgevers en werknemers op goede wijze arbobeleid kunnen voeren. Tot die voorwaarden behoren:

• het bestaan van een markt – concurrerende – gecertificeerde arbodiensten;

• een goede arbokennisinfrastructuur en arbodienstverlening (vandaar bijv. subsidiëring van de Stichting Expertisecentrum Reïntegratie), en een goede samenwerking van arbodiensten met andere relevante partners (sociale zekerheid, zorgsector);

• het (doen) aanreiken van instrumenten voor werkgevers en werknemers via o.a. branchespecifieke risico-inventarisatie en -evaluaties (ri&e's);

• borging van de kwaliteit van producten, processen en systemen op de markt.

Arbodiensten

Adequate arbobeleidsvoering in bedrijven en instellingen wordt bevorderd door deskundige ondersteuning door arbodiensten. Uit cijfers van de Arbeidsinspectie (AI) blijkt dat de verplichte aansluiting van bedrijven bij arbodiensten vrijwel volledig is. Drie procent van de werkgevers had in 2000 geen contract. Tegen deze ± 10 000 nalatige (vooral «kleine») werkgevers wordt handhaving ingezet: directe beboeting door de AI bij afwezigheid van een contract. Als actuele indicator voor de werking van het beleid is de inhoud van het contract met de arbodienst van belang. Voor alle werkgevers is het hebben van een schriftelijke ri&e, getoetst door de arbodienst, als basis voor het arbobeleid in de onderneming wettelijk verplicht. Het MKB bleef op dit punt aanvankelijk achter.

Risico-inventarisatie en -evaluatie

Het ministerie van SZW streeft ernaar om de inzet van gecertificeerde arbodienstverlening bij alle relevante arbeidsorganisaties te verhogen. In tabel 31 is aangegeven welk percentage van de relevante ondernemingen in 2002 een schriftelijke ri&e dienen te bezitten.

De inzet van het ministerie van SZW beoogt ook een kwaliteitsimpuls.

MKB-Nederland kreeg in 2000 subsidie voor ontwikkeling van 5 branchespecifieke ri&e's. Daarbij wordt gelet op het ontwikkelen van draagvlak in de branches om het feitelijk gebruik van de ri&e in bedrijven te bevorderen.

Bron: Arbeidsinspectie.

Kwaliteitsborging producten, processen en systemen op de markt

Op grond van het Besluit risico's zware ongevallen zijn aangewezen inrichtingen verplicht tot een veiligheidsrapport (VR) om de gevaren van zware ongevallen met gevaarlijke stoffen te beheersen. Per 1 augustus 2001 hadden 120 van de 134 daartoe verplichte bedrijven een VR ingediend bij het bevoegd gezag (90%).

Certificatieregelingen bevorderen dat producten, systemen of personen aan bepaalde kwalificaties voldoen. Voor diverse onderwerpen in de regelgeving zijn certificaten verplicht. De regelingen komen tot stand in overleg met diverse partijen. Streven is om in 2002 vijf nieuwe certificatieregelingen tot stand te brengen.

* Bestrijdingsmiddelenwet en Kernenergiewet.

Ontwikkeling en verspreiding van arbokennis en bevordering arbokennisinfrastructuur

De primaire verantwoordelijkheid van sociale partners voor arbeidsomstandigheden vereist dat arbokennis voor hen goed toegankelijk is. Arbodiensten zijn in de kennisinfrastructuur de eerstelijnsvoorziening voor werkgevers en werknemers. Ter ondersteuning van arbodiensten en van werkgevers en werknemers voor meer gespecialiseerde kennis moet er ook een toegankelijke 2e lijns kennisinfrastructuur zijn. SZW investeert daarin. Zo zal in 2002 volledige deelname van de arbodiensten aan het meldingssysteem beroepsziekten gerealiseerd moeten zijn.

Voorts zal de voorlichting worden verbeterd (www.arbo.nl). Voor de website ligt in 2002 vooral accent op versterking van de portal-functie (meer links naar relevante sites).

Meldingssysteem Nederlands Centrum voor Beroepsziekten (NCvB)

Het NCvB beoogt ontwikkeling en verspreiding van kennis rond beroepsziekten. Het NCvB onderhoudt o.a. een systeem voor melding en registratie van beroepsziekten. Arbodiensten zijn sinds 1 november 1999 verplicht beroepsziekten bij het NCvB te melden. Mede voor deze wettelijke taak subsidieert SZW het NCvB (0,7 mln euro per jaar). Het aantal meldingen ontwikkelde zich als volgt:

Omdat in elk geval de grote arbodiensten melden is zeker 80% van de werknemers in Nederland onder bereik van het meldings- en registratiesysteem. Verwacht wordt dat in 2002 alle arbodiensten melding doen van beroepsziekten. Het NCvB wil in principe elk signaal dat van betekenis kan zijn over beroepsziekten ontvangen. Om tot classificatie te kunnen komen zijn Registratie Richtlijnen opgesteld. In 2000 voldeed 14% van de meldingen niet aan de richtlijnen. Voor 2002 en daarna streeft het NCvB naar een uitvalpercentage van maximaal 10%. Dat wordt als optimum gezien. Een lager percentage impliceert teveel kans dat professionals nieuw opkomende verschijnselen niet melden.

Operationele doelstelling 3: Het stimuleren van arbeidsorganisaties tot verbetering van arbeidsomstandigheden, mede ter ondersteuning bij hun verantwoordelijkheid voor preventie van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid en voor vroegtijdige reïntegratie.

Arboconvenanten

In arboconvenanten maken overheid en sociale partners in sectoren afspraken over reductie van arborisico's, en steeds vaker ook over verzuim- en reïntegratieproblematiek.

HR=hoogrisico bedrijfstak, ZM=zelfmelder.

Het streven is om eind 2002 minimaal 20 arboconvenanten te hebben gesloten. Er lopen 54 convenantstrajecten in ruim 45 bedrijfstakken. Inmiddels zijn 15 arboconvenanten en 30 intentieverklaringen getekend (stand 1 augustus 2001).

Optimaal gebruik van de Farboregeling

Arbeidsomstandigheden als lawaai, fysieke belasting en blootstelling aan schadelijke stoffen, veroorzaken vaak pas op termijn schadelijke effecten. Bedrijfsinvesteringen ter verbetering renderen dus ook vaak pas op termijn. Die drempel tot investeren door ondernemers wordt verminderd door de Farboregeling die voor de marktsector geldt vanaf begin 1998: investeringen in arbovriendelijke bedrijfsmiddelen zijn willekeurig fiscaal afschrijfbaar. Voor non-profitorganisaties geldt per 1-1-2001 een vergelijkbare tegemoetkoming, via afdrachtvermindering loonbelasting en premie volksverzekeringen. De toegestane bedrijfsmiddelen staan op de zogenaamde Farbolijst. Ambitie is om in drie jaar voor de non profit sector hetzelfde volume van toekenningen te bereiken als in drie jaar in de marktsector.

Vergroten toegankelijkheid van de werkomgeving voor (dreigend) arbeidsgehandicapten en andere bijzondere groepen.

Met diverse subsidies bevordert het ministerie van SZW aspecten van de arbeidsinschakeling van arbeidsgehandicapten en andere bijzondere groepen op de arbeidsmarkt: zo werkt de Commissie Arbeidsgehandicapten en Werk o.m. aan verbetering van de beeldvorming in het bedrijfsleven over arbeidsgehandicapten; de Helpdesk Gezondheid, Werk en Verze- keringen heeft een steunfunctie voor de doelgroep en geeft beleidsmakers signalen vanuit die ervaringen. Naast voorlichting lopen er in het MKB drie pilotprojecten Disability Management. Activiteiten als de laatstgenoemde zullen leiden tot goede praktijken van arbeidsinschakeling van arbeidsgehandicapten of van werknemers die dat dreigen te worden. Het uiteindelijke perspectief is dat dergelijke voorbeelden bij werkgevers bekend zijn en waar maar relevant toegepast worden. Een tussenstap is dat in 2002 de toepasbaarheid van de voorbeelden getoetst wordt bij en liefst een positief oordeel krijgt van een breed forum van praktijkdeskundigen, waaronder werkgevers.

Operationele doelstelling 4: Ontwikkelen, vaststellen en voorschrijven van basisnormen en handhaving daarvan.

In algemene zin is de inzet een helder en handhaafbaar stelsel van arbonormen, daar waar regelgeving noodzakelijk is. Dat kan voortvloeien uit Europese richtlijnen. Momenteel beziet het ministerie van SZW mede ook naar aanleiding van de vuurwerkramp in Enschede haar verantwoordelijkheden en verbetermogelijkheden wat betreft de samenhang van arbeids- en publieksveiligheid. Daarvoor is een projectorganisatie ingericht. Wet- en regelgeving wordt op daarbij voorgeschreven momenten geëvalueerd. Aspecten zoals de werking van normering en de hanteerbaarheid er van voor doelgroepen, zijn daarvan een onderdeel. Daaruit volgt een beoordeling van de mate waarin zij effectief is.

Handhaven van basisarbonormen door de Arbeidsinspectie juist gericht op bestrijding van misstanden.

De Arbeidsinspectie handhaaft de regels op het terrein van de arbeidsomstandigheden. De eenheid voor weergave van de productie van de AI is het aantal af te sluiten interventietrajecten. Een af te sluiten interventietraject omvat alle bezoeken en administratieve afhandeling nodig om te komen tot normconform gedrag bij bedrijven. De in te zetten handhavingsinstrumenten lopen van waarschuwingen tot zware instrumenten zoals de bestuurlijke boete. Bij overtredingen worden bij eenzelfde bedrijf in opeenvolgende bezoeken net zo lang (in zwaarte oplopende) handhavingsinstrumenten ingezet tot alle overtredingen zijn opgeheven.

¹ Cijfers zijn incl. arbeidstijdentrajecten (10%, zie begroting 2001). De ATW valt niet onder art. 13 en is daarom niet hier opgenomen.

² Dit betreft vergunningen, ontheffingen en meldingen i.h.k.v. KEW, wtv, bestrijdingsmiddelen, liften, asbestsloop etc.

Voor Arbo-actief zijn streefcijfers opgenomen. In de drie overige categorieën betreffen de cijfers ramingen.

De afgelopen jaren is het percentage arbo-interventietrajecten met inzet van zware handhavingsinstrumenten gestegen tot 12% in 2000 (6% in 1998). Dit met name als gevolg van de invoering van de bestuurlijke boete in de Arbowet per 1 november 1999 en sturing op het beleid om handhavingstrajecten volledig af te maken. De verwachting is dat het percentage interventietrajecten met zware instrumenten tot 2003 verder zal toenemen tot 16%. Die inzet kost meer capaciteit vanwege de nodige extra bedrijfsbezoeken (hercontroles) en administratieve afhandeling (zorgvuldige onderbouwing). Het totaal aantal arbo-interventietrajecten van de AI is daardoor de laatste jaren afgenomen en zal dat ook in 2002 nog doen. Daar staat tegenover dat de AI overtredingen steviger aanpakt en dat bedrijven sneller de consequenties ervaren van overtredingen.

Om te zorgen dat de inspectiekans voor bedrijven de komende jaren niet afneemt (ook al omdat de bedrijvigheid in Nederland toeneemt) zal de capaciteit voor de projectmatige arbo-interventietrajecten de komende jaren met 50 fte worden uitgebreid. Deze uitbreiding zal getrapt verlopen tot 2005. Vanaf 2003 zal de eerste groep nieuw aangetrokken inspecteurs, na een opleidings- en begeleidingsperiode, daarop productief kunnen worden ingezet.

De aantallen te onderzoeken arbeidsongevallen, te behandelen klachten en te behandelen overige signalen worden voor de komende jaren stabiel verondersteld.

13.3 Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

Ad 2. Programma

De programmauitgaven op dit artikel vloeien voort uit de bijdragen die gedaan worden in het kader van de arboconvenanten en uit verstrekte (incidentele) subsidies. Uit tot nu toe afgesloten convenanten blijkt een convenant gemiddeld ongeveer 2 miljoen euro te kosten (conform het uitgangspunt). Er zijn 15 convenanten gesloten, waarin ruim 33 miljoen euro aan bijdrage(n) vanuit dit artikel is afgesproken. Er zijn 30 intentieverklaringen getekend (stand 1 augustus 2001). Van de uitgaven heeft circa 9,5% betrekking op operationele doelstelling 2, 88,4% op doelstelling 3 en 2,1% op doelstelling 4. De ontvangsten vloeien voort uit de op grond van de Arbeidsomstandighedenwet opgelegde bestuurlijke boeten.

13.4 Budgetflexibiliteit

Op het budget zijn middelen voortvloeiend uit een aantal langlopende convenanten toegezegd, geconcretiseerd in subsidiebeschikkingen. Voor 2002 zijn eveneens verplichtingen aangegaan voor een aantal reeds in gang gezette activiteiten. Daarnaast is sprake van andere bestuurlijke en/of juridische verplichtingen met een langere tijdshorizon. Zo heeft het NCvB een wettelijke taak en heeft het NEN bestuurlijke taken, gemandateerd door SZW. Op grond van het bovenstaande is in 2002 60% vrij en in 2003 en 2004 71%. Het «flexibele» deel van het budget is voorzien voor de nog lopende convenantstrajecten.

13.5 Veronderstellingen

Voor de convenanten is er van uitgegaan dat zij pas in de laatste jaren bijdragen gaan leveren aan de doelrealisatie. Het grootste gedeelte van de convenanten wordt in 2001 en 2002 afgesloten; de meeste met een looptijd van 3 jaar. Voor de Farbo-regeling is voor de non-profit sector een langzamere start dan in de marktsector verondersteld, waar ondernemers onder meer voor milieuinvesteringen het verschijnsel fiscale faciliëring al kenden.

13.6 Groeiparagraaf

De vermelde prestatiegegevens zijn nog niet in alle gevallen volledig «dekkend» ten opzichte van de geformuleerde operationele doelstellingen. Met een plan voor onderzoek en informatie-ontwikkeling wordt gewerkt aan uitbreiding van prestatiegegevens, zoveel mogelijk per 2003. Daarnaast start binnenkort een evaluatieonderzoek naar het handhavingsbeleid (incl. bestuurlijke boete) in het kader van de nieuwe Arbowet 1998.

Reductie van risico's (operationele doelstelling 1):

Een landelijk monitorinstrument voor RSI is in ontwikkeling, ook als basis voor nieuwe streefcijfers. Over verschillende typen arbeidsongevallen bestaan verschillende bronnen, zoals bij de AI, bij een aantal ziekenhuizen, en door (proef)enquêtering van de beroepsbevolking door het CBS. Het voornemen is een streefcijfer te ontwikkelen over reductie van arbeidsongevallen. Vermindering van blootstelling aan gevaarlijke stoffen is aan de orde in enkele van de arboconvenantstrajecten. Oogmerk is meer en bredere reductiedoelstellingen, primair over kankerverwekkende stoffen, door haalbaarheidsonderzoek en globale gegevens uit CBS-enquêtering van de beroepsbevolking. Het werk met straling wordt in Nederland beheerst met een systeem van dosisregistratie; voor specifieke groepen van de radiologisch werkenden komen reductiedoelstellingen.

Voorwaarden voor arbobeleidsvoering door het bedrijfsleven (operationele doelstelling 2)

Belangrijk bij inzet van arbodienstverlening is (de kwaliteit van) ziekteverzuimaanpak die werkgevers afspreken met arbodiensten. De AI monitort of bedrijven een expliciet ziekteverzuimbeleid hebben. Het accent in beleid verschuift naar het verhogen van de kwaliteit van het verzuimbeleid van werkgevers. Een stap is het wetsvoorstel Verbetering poortwachter. Dat geeft nadere specificaties aan de verzuimbegeleiding en maakt nader toetsbaar wat betrokkenen in de verzuimperiode gedaan hebben om een WAO-aanvraag af te wenden. Per 2003 zijn waarschijnlijk prestatiegegevens mogelijk.

In OECD-verband worden indicatoren ontwikkeld over het presteren van overheden in hun aandeel bij het beheersen van de gevaren van zware ongevallen met gevaarlijke stoffen. Mogelijk kunnen deze al gepresenteerd worden bij de begroting 2003, voor Nederland in vergelijking met andere landen.

Ten gevolge van Europese regelgeving («machinerichtlijn») moeten arbeidsmiddelen die op de markt komen voldoen aan bepaalde veiligheidseisen, blijkend uit het zogenaamde CE-keurmerk. Er wordt voor een of enkele categorieën nagegaan in welke mate arbeidsmiddelen «op de werkvloer» dit keurmerk dragen. Per 2003 zijn gegevens aan de orde over de doorwerking van het beleid inzake certificatie, zoals blijkend uit aantallen afgegeven certificaten, en anderzijds de doorwerking «op de werkvloer».

Het lopende programma voor versterking van de samenwerking tussen bedrijfsartsen en de curatieve sector wordt in 2002 tussentijds geëvalueerd.

Het Kennis- en Documentatiecentrum (KDC) van TNO Arbeid is een knooppunt voor arbokennis over de stand van de techniek, wetenschap en regelgeving. Het legt zich toe op het werven, beschrijven, toegankelijk maken en beschikbaar stellen van vastgelegde kennis op het domein arbeidsomstandigheden, verzuim en reïntegratie. In 2001 doen TNO Arbeid en SZW voor het eerst ervaring op met de volgende prestatiegegevens:

• de mate waarin KDC voorziet in de informatiebehoeften van de doelgroep;

• de mate van tevredenheid van de gebruikers;

• de kwaliteit van de publiek gefinancierde activiteiten;

• de kwaliteit van de privaat gefinancierde activiteiten.

Stimuleren van arbeidsorganisaties tot verbetering arbeidsomstandigheden (operationele doelstelling 3)

Bij de Farbo-regeling voor de marktsector zijn de ervaringen een basis voor het nu lopende proces meer gericht op bedrijfsmiddelen voor specifiek belastend werk, voor ramingen en prestatiegegevens per 2003.

Ontwikkeling arbonormen (operationele doelstelling 4)

Aantal en aard van normen als zodanig zijn geen prestatiegegeven.

Deelaspecten lenen zich daar wel voor, zoals onderzoeken van schadelijkheid van stoffen en procedés, risicobeoordelingen, toelatingen en vergunningen.

De haalbaarheid van dergelijke prestatiegegevens wordt bezien.

BELEIDSARTIKEL 14 TEGEMOETKOMING ASBESTSLACHTOFFERS

14.1 Algemene doelstelling

De regeling asbestslachtoffers geeft uitdrukking aan een maatschappelijke erkenning van het leed van asbestslachtoffers.

14.2 Operationele doelstelling

Voorzien wordt in een eenmalige tegemoetkoming van € 15 882 aan asbestslachtoffers met maligne mesothelioom, die vanwege het ontbreken van een aansprakelijke werkgever geen schadevergoeding meer kunnen krijgen langs civielrechtelijke weg, respectievelijk onder bepaalde voorwaarden aan nabestaanden.

Doel van de Regeling tegemoetkoming asbestslachtoffers is om werknemers met een maligne mesothelioom als gevolg van beroepsmatige blootstelling aan asbest van rijkswege een tegemoetkoming in hun immateriële schade te verschaffen als uiting van maatschappelijke erkenning als zij er niet in slagen van hun (voormalige) werkgever een schadevergoeding te verkrijgen. De tegemoetkoming bedraagt een vast bedrag van € 15 882. De regeling is per 26 januari 2000 in werking getreden en wordt uitgevoerd door de Sociale Verzekeringsbank. De Bank kan en zal zich laten adviseren door het Instituut Asbestslachtoffers inzake de vragen of er sprake is van maligne mesothelioom als gevolg van beroepsmatige blootstelling en of de mogelijkheid ontbreekt om langs civielrechtelijke weg de schade op een werkgever te verhalen.

14.3 Budgettaire gevolgen van het beleid

Toelichting

Ad 2. Programmauitgaven

• Rijksbijdrage asbestslachtoffers

In 2002 zal het aantal te verstrekken eenmalige uitkeringen op grond van deze regeling 200 zijn. Vanaf 2003 wordt het aantal uitkeringen geraamd op circa 125 per jaar. De tegemoetkoming aan asbestslachtoffers is een vast bedrag van € 15 882. Het totaal geraamde bedrag van de uitvoeringskosten is toereikend omdat het aantal aanvragen lager is dan oorspronkelijk geraamd. Wel dient er rekening mee gehouden te worden dat niet alle aanvragen worden gehonoreerd terwijl voor alle aanvragen uitvoeringskosten worden gemaakt en vergoed. Over aantallen niet-toegekende aanvragen zijn echter nog geen afdoende gegevens bekend (bekend is dat in 2000 één aanvraag is afgewezen). De uitvoeringskosten per toegekende tegemoetkoming kunnen daardoor hoger worden.

14.4 Budgetflexibiliteit

De budgetflexibiliteit van de asbestregeling is beperkt. Het betreft een open einde regeling, waarvan de uitgaven worden bepaald door het uitkeringsrecht van de doelgroep en de uitkeringsvoorwaarden. Deze zijn in de regeling vastgelegd. De uitgaven kunnen alleen worden aangepast via wijzigingen in deze regeling.

14.5 Veronderstellingen

Bij de ramingen wordt er vanuit gegaan dat van het totaal aantal mensen met maligne mesothelioom dat een schadevergoeding vraagt, ongeveer éénderde deel vanwege het ontbreken van een aansprakelijke werkgever of vanwege verjaring van de vordering de gevraagde schadevergoeding niet krijgt. Deze mensen kunnen een beroep doen op de regeling tegemoetkoming asbestslachtoffers. Na vaststelling van het recht op een tegemoetkoming ontvangt de aanvrager een eenmalige uitkering van € 15 882. Bij deze veronderstelling is rekening gehouden met een civielrechtelijke verjaringstermijn voor de aansprakelijkheid van werkgevers van 30 jaar.

14.6 Groeiparagraaf

In 2001 wordt een evaluatieonderzoek gestart van de Regeling tegemoetkoming asbestslachtoffers.

Met het oog op een optimale raming voor de uitvoeringskosten wordt bezien in hoeverre informatie kan worden verkregen over het aantal afgewezen aanvragen. Dit aantal zal overigens naar verwachting net als in 2000 beperkt zijn.

BELEIDSARTIKEL 15 RIJKSBIJDRAGEN SOCIALE FONDSEN

15.1 Algemene beleidsdoelstelling

Het medebekostigen van de sociale verzekeringen uit de schatkist ter dekking van de arbeidsongeschiktheidslasten van beroepsbeoefenaren en de premiederving wegens gemoedsbezwaren en ter compensatie van gedaalde premieopbrengsten voor de volksverzekeringsfondsen wegens fiscale wijzigingen.

Het Ministerie van SZW draagt bij aan het Arbeidsongeschiktheidsfonds Zelfstandigen (AfZ). Via het AfZ wordt de Wet Arbeidsongeschiktheid Zelfstandigen (Waz) gefinancierd. De Waz verzekert o.a. beroepsbeoefenaren tegen de inkomensgevolgen van langdurige arbeidsongeschiktheid.

SZW voorziet in een bijdrage aan de werknemersfondsen ter compensatie voor de premiederving ten gevolge van de vrijstelling van premiebetaling voor gemoedsbezwaarden.

SZW compenseert de volksverzekeringsfondsen voor de premiederving als gevolg van het per 2001 invoeren van heffingskortingen in het belastingstelsel.

15.2 Operationele doelstellingen

1. Het medebekostigen van de arbeidsongeschiktheidslasten van beroepsbeoefenaren.

2. Het compenseren van de premiederving van de werknemersfondsen wegens gemoedsbezwaren.

3. Het compenseren van de premiederving van de volksverzekeringsfondsen wegens heffingskortingen.

Operationele doelstelling 1: Het medebekostigen van de arbeidsonge-schiktheidslasten van beroepsbeoefenaren

SZW zorgt ervoor dat de rijksbijdrage aan het Arbeidsongeschiktheidsfonds Zelfstandigen (AfZ) zodanig wordt vastgesteld dat deze voorziet in de benodigde resterende dekking indien de Waz-premie die beroepsbeoefenaren over hun inkomen in rekening wordt gebracht, niet voldoende is om de lasten van deze groep te dekken. De Waz-premie wordt geïnd door de Belastingdienst en vervolgens afgedragen aan het AfZ. De kosten van de premie-inning zijn geraamd op € 3,9 mln per jaar. Dit bedrag wordt gesaldeerd met de rijksbijdrage waarvan de hoogte is geraamd op € 13,7 mln per jaar.

Operationele doelstelling 2: Het compenseren van de premiederving van de werknemersfondsen wegens gemoedsbezwaren

SZW voorziet in rijksbijdragen ter compensatie van de premiederving van de werknemersfondsen wegens aan werkgevers verleende vrijstelling tot premiebetaling uit hoofde van gemoedsbezwaren. Natuurlijke personen en rechtspersonen waarbij natuurlijke personen werkzaam zijn, kunnen bij het UWV een aanvraag doen voor vrijstelling wegens gemoedsbezwaren van de verplichting tot premiebetaling. Indien een ontheffing is verleend in het kader van één of meer werknemersverzekeringen, wordt er geen premie geheven. In plaats daarvan wordt voor die verzekeringen aan de werkgever een naheffingsaanslag in de loonbelasting (zonder verhoging) opgelegd ter hoogte van het bedrag waarvoor de werknemer aansprakelijk zou zijn geweest indien hem de vrijstelling wegens gemoedsbezwaren niet was verleend. In 2002 zullen naar verwachting circa 80 vrijstellingen aan werkgevers worden verleend wegens gemoedsbezwaren.

De bijdrage van SZW komt overeen met de aan de belastingdienst betaalde premievervangende inkomsten- of loonbelasting en naheffing in de loonbelasting.

Operationele doelstelling 3: Het compenseren van de premiederving van de volksverzekeringsfondsen wegens heffingskortingen

Per 2001 is de BIKK (Bijdrage in de Kosten van Kortingen) geïntroduceerd. De BIKK compenseert de fondsen voor de volksverzekeringen (Of en Anf) voor een daling van de premieopbrengst. De daling van de premieopbrengst is een gevolg van de invoering van de Wet inkomstenbelasting 2001, waarmee per 1 januari 2001 het systeem van belastingvrije sommen is vervangen door een systeem van heffingskortingen en het arbeidskostenforfait door een arbeidskorting. De hoogte van de BIKK wordt door SZW jaarlijks aangepast aan de wijziging van de totaal – geraamde kosten van de heffingskortingen, waarmee wijzigingen in de hoogte van de heffingskortingen op een adequate wijze worden meegenomen. Indien nodig wordt de compensatie ook aangepast aan de wijziging van de belasting- en premietarieven in de eerste schijf.

De volksverzekeringsfondsen worden beheerd door de Sociale Verzekeringsbank (SVb) en de werknemersverzekeringsfondsen door het Uitvoeringsorgaan Werknemersverzekeringen (UWV) op basis van de door SZW ontwikkelde wet- en regelgeving. SZW houdt toezicht op de rechtmatige en doelmatige uitvoering door de SVb en het UWV.

15.3 Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

Ad 2. Programmauitgaven

• Rijksbijdrage Waz

De premiebaten van de vrije beroepsbeoefenaren zijn geraamd op basis van voorlopige aanslagen van de belastingdienst. De gerealiseerde premiebaten zullen nog op basis van de definitieve belastingaangiften worden berekend. Het dekkingspercentage van de rijksbijdrage Waz zal hierdoor naar verwachting naar beneden worden bijgesteld.

De premiebaten van de vrije beroepsbeoefenaren zijn voor 1999 en 2000 nog niet beschikbaar; pas na verwerking van de aanslagen door de Belastingdienst kan deze informatie worden afgeleid.

Naar verwachting zullen de inkomsten de komende jaren niet sterk muteren, maar zullen de uitgaven wel gaan toenemen door de instroom van nieuwe cohorten.

• Premiebijdragen gemoedsbezwaren

• RIjksbijdragen BIKK

15.4 Budgetflexibiliteit

De rijksbijdrage aan het AfZ is afhankelijk van het verschil tussen de premie-inkomsten en de uitkeringslasten Waz van de beroepsbeoefenaren, alsmede van de kosten van premie-inning door de belastingdienst.

De financiering van premiebijdragen gemoedsbezwaarden is budgettair neutraal. Tegenover de premiebijdrage van SZW staan gelijke ontvangsten bij Financiën aan premievervangende inkomsten- en loonbelasting.

15.5 Veronderstellingen

Het risico op arbeidsongeschiktheid binnen de populatie beroepsbeoefenaren verhoudt zich evenredig met andere populaties.

15.6 Groeiparagraaf

In 2001 zullen nadere financieringsregels worden gesteld inzake de wijze waarop de rijksbijdrage voor beroepsbeoefenaren aan het AfZ wordt vastgesteld.

Indien er in de komende jaren aanleiding is om nog andere rijksbijdragen aan de sociale fondsen te verstrekken, dan leidt dit tot verandering c.q. uitbreiding van doelstellingen.

BELEIDSARTIKEL 16 RIJKSBIJDRAGEN SPAARFONDS AOW

16.1 Algemene beleidsdoelstelling

Het waarborgen dat de AOW vanaf 2020 ondanks de vergrijzing betaalbaar blijft, in die zin dat de AOW-premie ten hoogste 18,25% bedraagt.

Door de voortschrijdende vergrijzing van de Nederlandse bevolking neemt de druk op de AOW in de toekomst toe. Het Spaarfonds AOW is in 1998 ingesteld om de financierbaarheid van de AOW-uitgaven op langere termijn zeker te stellen. Door de instelling van het spaarfonds kan de te innen AOW-premie worden beperkt tot maximaal 18,25% waardoor de koopkrachtontwikkeling niet te zeer onder druk komt te staan. Vanaf 2020 kan het Ouderdomsfonds een beroep doen op middelen uit het spaarfonds om de toegenomen uitgaven aan AOW-uitkeringen zonder extra premieverhogingen te kunnen financieren.

16.2 Operationele doelstellingen

Het reserveren van aanspraken op de schatkist ten behoeve van het Spaarfonds AOW

SZW draagt zorg voor de reservering van aanspraken op de schatkist – in elk volgend jaar tenminste € 113,4 miljoen hoger dan in het voorafgaande jaar – teneinde in de toekomst rijksbijdragen te kunnen verlenen ter medefinanciering van de AOW. Naast de rijksbijdragen wordt het fonds ook gevoed door jaarlijkse rentebijschrijvingen.

Het vermogen van het Spaarfonds AOW (inclusief rentebaten) zal op basis van de huidige inzichten in 2020 circa € 125 miljard bedragen. Dit kan toereikend worden geacht binnen de ontwikkeling van álle overheidsuitgaven en -inkomsten die, conform het elfde rapport van de Studiegroep Begrotingsruimte «Stabiel en duurzaam begroten», verenigbaar is met een op langere termijn houdbare budgettaire situatie. In de analyses van de Studiegroep is daarbij rekening gehouden met de afgesproken voeding van het Spaarfonds AOW.

Het Spaarfonds AOW wordt beheerd door SZW. Bij wet is bepaald dat tot het jaar 2020 aan dit fonds geen middelen zullen worden onttrokken.

16.3 Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

Ad 2. Programmauitgaven

• Spaarfonds AOW

In 2002 zal naar verwachting € 538,2 mln aan rente worden toegevoegd aan de begroting van het Spaarfonds AOW. Het saldo van het Spaarfonds AOW zal daardoor per 31 december 2002 € 12 673,7 mln bedragen.

16.4 Budgetfexibiliteit

In de Wet financiering volksverzekeringen (Wfv) is een minimum groeipad vastgelegd. Op grond hiervan wordt de rijksbijdrage ieder jaar met € 113,4 miljoen verhoogd. De Wfv staat wel hogere bijdragen aan het Spaarfonds toe, maar geen lagere. Vermindering van de jaarlijkse verhoging van de rijksbijdrage aan het Spaarfonds AOW tot onder € 113,4 miljoen vergt wetswijziging.

16.5 Groeiparagraaf

De doelstellingen zijn wettelijk vastgelegd en zullen naar verwachting niet veranderen. De prestatiegegevens betreffen alleen omvang en groei van het fonds met de jaarlijkse toevoegingen.

BELEIDSARTIKEL 17 STRUCTUUR UITVOERINGSORGANISATIE WERK EN INKOMEN

17.1 Algemene doelstelling

Ondersteuning bieden in en sturing geven aan het transformatieproces van de huidige uitvoeringsstructuur van de (publieke) arbeidsvoorziening en de sociale zekerheid naar een nieuw activeringsgericht uitvoeringstelsel, zodat per 1 januari 2002 een nieuwe structuur van de uitvoering kan gaan werken.

In aansluiting op onder andere het rapport van de enquêtecommissie uitvoeringsorganen werknemersverzekeringen (september 1993) is geconcludeerd dat wijzigingen in de sociale zekerheid noodzakelijk waren voor de beheersing van het volume en de efficiency en effectiviteit van de uitvoeringsorganisatie. Dit artikel ziet niet toe op alle uitgaven in het kader van SUWI, maar is specifiek gericht op de kosten van de ombouw van het stelsel (de transformatiekosten) naar de nieuwe structuur waarin voorrang wordt gegeven aan werk en waarin de nadruk ligt op doeltreffendheid, klantgerichtheid, efficiency, heldere sturingsrelaties en onafhankelijk toezicht op de uitvoering. Daarmee heeft dit artikel een tijdelijk karakter. Financiering van de nieuwe uitvoeringsorganisatie vindt via andere artikelen (begroting en premies) plaats.

17.2 Operationele doelstellingen

De operationele doelstellingen van het transformatieproces van SUWI zijn voorwaarden voor de succesvolle invoering van de nieuwe uitvoeringsstructuur. Succes bij de transformatie is afhankelijk van de volgende deeltrajecten, met elk hun eigen dynamiek en einddoel.

a) Ondersteuning bij de samenvoeging van de huidige uitvoeringsinstellingen en het Landelijk instituut sociale verzekeringen (Lisv) tot de Uitvoeringsorganisatie Werknemersverzekeringen (UWV);

b) Ondersteuning bij de vorming van 131 Centra voor Werk en Inkomen (CWI) vanuit basisdienstverlening Arbeidsvoorziening, gemeenten en uitvoeringsinstellingen (uvi);

c) De ontvlechting van Arbeidsvoorziening Nederland;

d) Ondersteuning bij de vorming van bedrijfsverzamelgebouwen (BVG), waarbinnen zoveel mogelijk publieke en private organisaties op het terrein van Werk en Inkomen bij elkaar worden gebracht;

e) Facilitering van de vorming van regionale platforms, waarin zoveel mogelijk bij de arbeidsmarkt betrokken partijen en organisaties participeren;

f) Coördinatie van de werking van een private reïntegratiemarkt.

g) De ondersteuning van de ontwikkeling van een infrastructuur op het gebied van de Informatie- en communicatietechnologie bij de uitvoeringsorganen;

h) Afwikkeling oude projecten;

i) Afwikkeling van het ESF-oud.

In 2002 zal de nadruk liggen op waarborging van de continuïteit van de dienstverlening (intakes, uitkeringsverstrekking etc.) en op de uitwerking van het transformatieproces. Dit krijgt bij de volgende onderdelen gestalte.

De Centra voor Werk en Inkomen (CWI)

• De Centra voor Werk en Inkomen zijn in staat om hun wettelijke taken uit te voeren: de werkintake, de uitkeringsintake, vacatures en werkzoekenden worden bijeengebracht (de beursvloer, bemiddeling, informatieoverdracht en advisering aan werkgevers en werknemers, advisering over reïntegratie en de fasering daarvan). Voorts is door deze activiteiten de transparantie van de arbeidsmarkt vergroot.

• Er kan gewerkt worden volgens het referentiewerkproces;

• Doorontwikkeling van de overige werkprocessen;

• Het spreidingsplan is geëvalueerd;

• De evaluatie van het organisatieconcept, het besturingsconcept en het referentiewerkproces is afgerond.

Uitvoeringsorganisatie Werknemersverzekeringen in 2002

• Per 2002 is de continuïteit vanuit de huidige uitvoering gewaarborgd. Het management volgens de nieuwe divisiestructuur is in functie. De uitvoering vindt plaats in het bestaande kantorennet. De staven en de opsporingsdiensten worden geïntegreerd;

• De knelpunten die de continuïteit van de uitvoering bedreigen worden opgelost. Daartoe is de voorbereiding voor twee operaties per 2002 afgerond: respectievelijk de voorbereiding van de zogenaamde polisadministratie (een centrale databank) als voorwaarde voor de Wet administratieve lastenverlichting in de sociale verzekeringen (Walvis). Er zijn voorwaarden geschapen voor een structurele verbetering van de rechtmatigheid en doelmatigheid van de uitvoering. Daarnaast worden concrete plannen uitgewerkt om op korte termijn de dienstverlening aan klanten (waaronder ook de werkgevers) te verbeteren.

Voor de vorming van bedrijfsverzamelgebouwen (BVG'en) is een subsidieregeling getroffen. De subsidieregeling zal organisaties die zich richten op de verzorging van uitkeringen en reïntegratie financieel ondersteunen als zij gezamenlijk op één locatie opereren. Subsidie-aanvragen op basis van de huidige regeling dienen voor 31 december 2001 te worden ingediend. In 2002 zal de regeling worden gecontinueerd.

Voor de vorming van regionale platforms waarin bij de arbeidsmarkt betrokken partijen komen tot afstemming en coördinatie van hun beleid, is een subsidieregeling ingesteld.

17.3 Budgettaire gevolgen

Op dit artikel worden uitgaven geraamd die ten laste van de staartpost SUWI worden gefinancierd.