INHOUDSOPGAVE

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSVOORSTEL

Wetsartikel 1 (uitgaven/verplichtingen en ontvangsten)

De begrotingsstaten die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begrotingsstaat van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport voor het jaar 2003 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2003. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2003.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2003 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zgn. begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2 (begrotingen baten-lastendiensten)

Onder het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport ressorteren de baten-lastendiensten «Agentschap College ter Beoordeling van Geneesmiddelen» en het «Agentschap Keuringsdienst van Waren».

Met ingang van 2004 zal het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid en Milieu naar verwachting ook de agentstatus hebben. Voor een nadere toelichting wordt verwezen naar beleidsartikel 12.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en lasten en de kapitaaluitgaven en -ontvangsten van de baten-lastendienst «Agentschap College ter Beoordeling van Geneesmiddelen» en het «Agentschap Keuringsdienst van Waren» voor het jaar 2003 vastgesteld. De in die begrotingen opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B (Begrotingstoelichting) van deze memorie van toelichting en wel in de paragraaf inzake de batenlastendiensten.

Het advies van de Raad van State wordt niet openbaar gemaakt op grond van het bepaalde in artikel 25a, derde lid, onder b, van de Wet op de Raad van State.

B. BEGROTINGSTOELICHTING

Leeswijzer

De begroting 2003 bestaat uit de volgende onderdelen:

1. Beleidsagenda

2. Beleidsartikelen (en niet-beleidsartikelen)

3. Baten-lastendiensten

4. Bedrijfsvoeringsparagraaf

5. Bijlagen waaronder de Verdiepingsbijlage en de bijlage Moties en Toezeggingen

Deze leeswijzer heeft dezelfde opbouw, aangevuld met een paragraaf waarin aangegeven staat in welke overzichtsconstructies onze begroting participeert.

De begroting 2003 is de eerste begroting van het nieuwe kabinet. De speerpunten voor de komende jaren zijn opgenomen in de beleidsagenda 2003 en voor zover mogelijk in de beleidsartikelen.

Ondanks dat de beschrijving van zowel de algemene en operationele doelstellingen, als de aard van de verantwoordelijkheden als de instrumenten in de beleidsartikelen enigszins gewijzigd is, is de begroting 2003 voor een belangrijk deel vergelijkbaar met de begroting 2002. Uiteraard zijn de activiteiten voor 2003 zo concreet mogelijk geformuleerd en waar mogelijk onderbouwd met prestatiegegevens.

1. De beleidsagenda: domein en uitgangspunten

De beleidsagenda is een korte weergave van de beleidsprioriteiten van het nieuwe kabinet. Voor zover mogelijk zijn deze verder uitgewerkt in de beleidsartikelen. Tevens vormt het beleidsprogramma 2003–2006 onderdeel van deze beleidsagenda.

Beleidsprioriteiten die tot het domein van VWS behoren worden niet alleen gefinancierd vanuit de rijksmiddelen (de begroting), maar vooral ook uit de premieontvangsten. Bij deze premiegefinancierde uitgaven gaat het uitsluitend om de zorg. VWS maakt zowel een begroting als een Zorgnota. Hoewel het twee verschillende documenten zijn, hebben de begroting en de Zorgnota een bereik dat elkaar beleidsmatig overlapt. Voorheen maakten de zorguitgaven op de VWS-begroting deel uit van het Budgettair Kader Zorg (BKZ). Bij de vaststelling van de budgettaire kaders is onder andere besloten om met ingang van het jaar 2003 de zorg uitgaven op de VWS begroting niet meer te rekenen tot het BKZ.

Zou de beleidsagenda beperkt worden tot het begrotingsdomein, dan zou een onvolledige en kunstmatige «vanuit de financiering geknipte» beleidsagenda worden gepresenteerd. Daarom is er in deze begroting evenals in de Begroting 2002 voor gekozen één integrale beleidsagenda op te nemen die alle beleidsprioriteiten van VWS omvat. Deze beleidsagenda is derhalve ook opgenomen in de Zorgnota.

2. Beleidsartikelen (en niet-beleidsartikelen)

Het totaal van de begrotingsmiddelen is in tegenstelling tot vorig jaar niet verdeeld over 15 maar over 16 artikelen. Deze uitbreiding is, conform het Strategisch Akkoord, het gevolg van de overheveling van de Wet Voorzieningen Gehandicapten (WVG) van het ministerie van SZW. Binnen de 16 artikelen is een onderscheid gemaakt in beleids- (14) en niet-beleidsartikelen (2). De niet-beleidsartikelen verantwoorden de niet toerekenbare en sectoroverstijgende budgetten (Algemeen) en de verdeelposten voor nominale bijstellingen en onvoorziene uitgaven (Nominaal en onvoorzien). Bij de beleidsartikelen zijn omwille van de transparantie de indeling van de beleidsbegroting en de Zorgnota op elkaar afgestemd. Gevolg hiervan is dat de artikelindeling van de begrotingsuitgaven die onder het budgettair kader zorg vallen, (in hoge mate) overeenstemt met de indeling naar sectoren in de Zorgnota. Het gaat hier om de artikelen Gezondheidsbevordering en -bescherming, Curatieve zorg, Geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg en maatschappelijke opvang, Gehandicaptenzorg en hulpmiddelenbeleid, Verpleging, verzorging en ouderen en Arbeidsmarktbeleid.

De opbouw van de beleidsartikelen en het artikel algemeen is als volgt:

1. Algemene doelstelling

2. Operationele doelstelling

3. Budgettaire gevolgen van beleid

4. Budgetflexibiliteit

5. Groeiparagraaf

De opbouw van het niet-beleidsartikel Nominaal en onvoorzien wijkt hiervan af, vanwege het technische karakter.

1. Algemene doelstelling

Elk beleidsartikel begint met een algemene doelstelling. Deze doelstelling beperkt zich niet tot de inzet van begrotingsmiddelen, maar strekt zich uit over het totale beleidsveld. Voor bovengenoemde beleidsartikelen betekent dit dat de algemene doelstelling wordt bereikt door de inzet van zowel begrotings- als premiemiddelen. Voorts kunnen beleidswijzigingen hun weerslag vinden in de premiegefinancierde uitgaven. De budgettaire bijdrage vanuit de begroting om de algemene doelstellingen op de beleidsterreinen te realiseren, is in de meeste gevallen beperkt in relatie tot de inzet van premiemiddelen. De prestaties van de inzet van begrotingsmiddelen (vaak stimuleringssubsidies en onderzoeken) dragen bij aan effecten voor of in de premiesector. Om deze verhouding te illustreren, presenteren we in deze begroting bij elk beleidsartikel het totale budget, zoals opgenomen in de Zorgnota.

2. Operationele doelstelling

Op het «diepere» niveau, namelijk dat van de operationele doelstelling, is de inzet van begrotingsgeld de primaire invalshoek. Bij de operationele doelstelling staat een beschrijving van de beleidseffecten, de aard van de verantwoordelijkheid van ons en zonodig van andere actoren en van de begrotingsgefinancierde instrumenten die bijdragen aan het realiseren van die doelstelling. Deze indeling is in de meeste beleidsartikelen expliciet opgenomen. Bij de beleidsartikelen waarbij deze indeling niet expliciet is opgenomen is deze voor zover relevant meegenomen in de toelichting op de algemene en operationele doelstelling. Dit geldt eveneens voor onder andere de veronderstellingen in effectbereiking, doelmatigheid en raming. De operationele doelstellingen en instrumenten zijn waar mogelijk voorzien van prestatiegegevens.

De prestatiegegevens kunnen gerelateerd zijn aan operationele doelstellingen en aan de beleidsinstrumenten. Wanneer prestatiegegevens zijn gerelateerd aan de inzet van instrumenten, is dat vaak verwoord in producten en activiteiten die met deze middelen mogelijk worden gemaakt. Prestatiegegevens die samenhangen met de operationele doelstellingen geven een indicatie van de mate waarin de operationele doelstelling wordt bereikt. Of operationele doelstellingen in termen van prestatiegegevens geconcretiseerd kunnen worden, hangt ook af van de aard van de operationele doelstelling. Voor een deel van de operationele doelstellingen en instrumenten kunnen alléén uitspraken worden gedaan over de mate waarin de beoogde doelstellingen zijn bereikt, respectievelijk de maatschappelijke ontwikkelingen nopen tot (gewijzigde) voortzetting van het beleid, door de inzet van evaluatieonderzoek. Bij de betreffende operationele doelstellingen en instrumenten is aangegeven wanneer evaluatieonderzoeken zijn voorzien.

Relatie tussen de beleidsartikelen en de Welzijnsnota

Tot en met 2002 was de Welzijnsnota «Sociale kwaliteit» het kader voor het landelijke welzijnsbeleid. Na het uitbrengen van de begroting zal er een nieuwe Welzijnsnota (2003–2006) worden opgesteld. In deze begroting gaan we vooralsnog voor 2003 en volgende jaren uit van de uitvoering van de bestaande Welzijnsnota. In de budgettaire tabellen inzake de Welzijnsnota zijn de middelen derhalve tot en met 2007 opgenomen.

De Welzijnsnota is ingedeeld naar de volgende programmalijnen:

1. participatie en toegankelijkheid;

2. het voorkomen en bestrijden van sociale uitsluiting;

3. het ondersteunen van lokaal sociaal beleid;

4. het ondersteunen van professionaliteit en kwaliteit van voorzieningen;

5. het volgen van ontwikkelingen via onderzoek, monitoring en informatievoorziening.

In deze VWS-begroting leveren verschillende beleidsartikelen een bijdrage aan het realiseren van de doelstellingen c.q. programmalijnen in de Welzijnsnota. Dit komt tot uitdrukking in de toelichting op het beleidsartikel. Bij de betreffende artikelen is een tabel opgenomen waaruit blijkt welke budgettaire bijdrage de operationele doelstelling levert aan de programmalijnen van de Welzijnsnota.

Bij de beleidsartikelen Jeugdbeleid en Sociaal beleid zijn de programmalijnen uit de Welzijnsnota als operationele doelstellingen opgenomen. Bij de beleidsartikelen Geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg en maatschappelijke opvang, Gehandicaptenzorg en hulpmiddelenbeleid, Verpleging, verzorging en ouderen en Sportbeleid is de bijdrage aan de Welzijnsnota verwerkt in bestaande operationele beleidsdoelstellingen. Hierbij is voor zover mogelijk expliciet aangegeven op welke wijze de operationele doelstelling bijdraagt aan de Welzijnsnota. Dit is veelal door het inzetten van bepaalde instrumenten. Het beleidsartikel Sociaal beleid bevat een samenvattend overzicht van de budgettaire bijdragen van de verschillende beleidsartikelen aan de programmalijnen van de Welzijnsnota.

3. Budgettaire gevolgen van beleid

Elk beleidsartikel bevat een tabel met de budgettaire gevolgen van het beleid. De programma-uitgaven zijn toegerekend aan de operationele doelstellingen in kwestie. Binnen de operationele doelstelling zijn bij de programma-uitgaven de garanties, en het beslag van de rijksbijdragen aan ZBO's en lokale overheden afzonderlijk aangegeven. De wijze van presentatie wijkt daarmee enigszins af van de Rijksbegrotingsvoorschriften. Over deze afwijkende presentatie is overeenstemming met de Minister van Financiën.

De programma-uitgaven bestaan nagenoeg volledig uit subsidies, met uitzondering van de hiervoor genoemde financiële instrumenten. Een relatief klein deel van de programma-uitgaven wordt verricht in de vorm van opdrachten (op basis van een overeenkomst). Waar in de toelichting op de instrumenten het begrip subsidie wordt gehanteerd, worden daarmee tevens deze opdrachten bedoeld.

De apparaatsuitgaven van het kerndepartement zijn aan de beleidsartikelen toegerekend op basis van de indeling van de beleidsartikelen, voor zover er een directe relatie bestaat tussen de algemene beleidsdoelstelling en de apparaatsuitgaven. De inspecties staan in een apart beleidsartikel. Artikel 14 bevat de apparaatsuitgaven van het kernministerie die geen directe relatie hebben met de doelstelling zoals opgenomen in het beleidsartikel. Hier staat eveneens een overzicht van de volumegegevens van de apparaatsuitgaven die aan de beleidsartikelen ten grondslag liggen (aantallen fte's).

4. Budgetflexibiliteit

De gevolgde systematiek bij budgetflexibiliteit is, dat het kasbeslag over de jaren 2003 tot en met 2007 van de verplichtingen in een percentage worden weergegeven. Daarbij wordt een onderscheid gemaakt naar:

• Juridisch verplichtingen: verplichtingen die rechtstreeks voortvloeien uit bijvoorbeeld een wettelijke regeling of een beschikking en die in hetzelfde jaar en/of latere jaren tot uitgaven leiden. Het gaat hierbij over het algemeen om, door middel van subsidiebeschikkingen, vastgelegde meerjarige incidentele verplichtingen, bijvoorbeeld subsidies voor meerjarige projecten. Met betrekking tot de apparaatsuitgaven wordt overeenkomstig de Rijksbegrotingvoorschriften ervan uitgegaan dat deze als juridisch verplicht gelden. Voor deze uitgaven geldt namelijk dat daarop nagenoeg geheel de fictie verplichtingen=kas van toepassing is.

• Bestuurlijk gebonden reserveringen: verplichtingen die weliswaar nog niet verplicht zijn, maar die op grond van de algemene beginselen van behoorlijk bestuur een onontkoombaar karakter hebben. Het gaat hierbij met name om specifieke uitkeringen aan gemeenten en provincies en (instellings)subsidies met een structureel karakter. Voor deze verplichtingen wordt voor het jaar 2003 uitgegaan van 100% onontkoombare verplichting en voor de jaren na 2003 wordt uitgegaan van continuering van deze verplichtingen (ongewijzigd beleid).

• Beleidsmatige reserveringen: het percentage van de uitgaven dat nog niet concreet is belegd met verplichtingen (ten opzichte van derden). Hiervoor bestaan echter beleidsvoornemens die in deze begroting en reeds eerder verschenen nota's aan de Kamer, zoals bijvoorbeeld de Welzijnsnota, zijn verwoord. De uitvoering van deze beleidsvoornemens, waaronder het aangaan van de concrete verplichtingen, vindt deels in 2002 en grotendeels in 2003 en volgende jaren plaats.

De basis van de weergegeven bedragen en percentages is de departementale administratie. Deze geven een raming weer van de situatie per 1 januari 2003.

5. Groeiparagraaf

In de groeiparagraaf zijn de verbeterpunten aangegeven die in de toekomst zullen leiden tot een groter inzicht in de te realiseren prestaties. Om dit te bereiken kunnen meerdere mogelijkheden worden benut. Zo kunnen streefwaarden worden geformuleerd, kan een tijdshorizon worden bepaald of evaluatieonderzoek worden gedaan. Welke mogelijkheid wordt benut hangt sterk af van het in te zetten beleidsinstrument. Ook wordt ingegaan op de toezeggingen zoals deze in de groeiparagraaf in de begroting 2002 zijn opgenomen en is een evaluatieprogrammering weergegeven.

3. Baten-lastendiensten

VWS kent op dit moment twee baten-lastendiensten: het agentschap Keuringsdienst van Waren (KvW) en het agentschap College Beoordeling Geneesmiddelen (ACBG). In de presentatie van de baten-lastendiensten in deze begroting maken we een knip. Dat wil zeggen: de beleidsmatige toelichting op de activiteiten van het agentschap staat onder het desbetreffende beleidsartikel. Voor het ACBG is de beleidsinformatie toegerekend aan beleidsartikel 2 (Curatieve zorg). In dit artikel wordt de bijdrage van dit agentschap aan de verwezenlijking van de operationele doelstelling in algemene zin omschreven. Informatie over de door deze agentschappen gerealiseerde prestaties staan, gelet op de nauwe samenhang met de financiële kerngegevens over het agentschap, vermeld in de agentschapsparagraaf. De beleidsmatige informatie alsmede de informatie over de door de Keuringsdienst van Waren geleverde prestaties staat in beleidsartikel 11 over de inspecties.

4. Bedrijfsvoeringsparagraaf

In de bedrijfsvoeringsparagraaf wordt ingegaan op een aantal hoofdlijnen van de bedrijfsvoering binnen VWS, die van belang zijn voor de realisatie van de beleidsdoelstellingen. De bedrijfsvoeringsparagraaf sluit aan bij het «referentiekader mededeling over de bedrijfsvoering».

In deze paragraaf wordt nader ingegaan op het bedrijfsvoeringsplan 2003, ontwikkelingen op het terrein van de VBTB en op enkele belangrijke organisatieontwikkelingen.

5. Bijlagen

In de verdiepingsbijlage staan de toelichtingen op de mutaties vanaf 2003 ten opzichte van de eerste suppletore wet. Verplichtingenmutaties worden niet toegelicht voor zover het gaat om mutaties met een technisch karakter. Dit is bij de meeste verplichtingenmutaties het geval. Technische mutaties zijn onder andere de bij de kasmutaties behorende verplichtingenmutaties (kas = verplichtingen), en het aanpassen van de verplichtingenraming als gevolg van het aangaan van meerjarige projectsubsidies. Bij deze mutaties wordt de verplichtingenraming in het uitvoeringsjaar verhoogd en in de daarop volgende jaren met hetzelfde bedrag verlaagd. In alle gevallen hebben de mutaties geen gevolgen voor de kasraming.

In de bijlage moties en toezeggingen wordt een overzicht gegeven van door de vorige bewindspersonen gedane toezeggingen en de stand van zaken van door de Tweede Kamer aanvaarde moties.

6. Overzichtsconstructies

In deze paragraaf vermelden wij de ramingen die in deze begroting zijn opgenomen en deel uitmaken van een overzichtsconstructie.

Homogene groep internationale samenwerking (HGIS)

De HGIS-nota 2003 van het ministerie van Buitenlandse Zaken bevat een overzicht van de onder Internationale samenwerking verantwoorde budgetten bij de verschillende departementen. De budgetten voor deze overzichtsconstructie worden verantwoord in artikel 14, operationele doelstelling personeel kernministerie. Het gaat hier om de personele lasten van de VWS-attachés op diplomatieke posten te Washington, Parijs en Brussel. De uitgaven hiervoor bedragen op dit moment € 655 000

Grotestedenbeleid (GSB)

Een overzicht van de geldstromen voor het grotestedenbeleid staat in het Extra Comptabele Overzicht Grotestedenbeleid dat de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties met zijn begroting naar de Kamer stuurt. In deze begroting staat meer inhoudelijke informatie over het grotestedenbeleid.

In het onderstaande overzicht staan de budgetten van VWS die binnen het GSB-kader vallen. De VWS-begroting kent geen specifieke GSB-artikelen. Wel zijn er vijf VWS-geldstromen die voor een deel van hun budget binnen het GSB-kader vallen. Dit deel is bestemd voor de doelgroep van het grotestedenbeleid: de 25 grote steden. De toelichting op het gehele budget inclusief het GSB-deel is te vinden in de onderstaande tabel genoemde artikelen.

De meerjarige doorloop van de cijfers zijn momenteel de best mogelijke schattingen van de GSB-relevante uitgaven in de toekomst.

Overzichtsconstructie integratiebeleid etnische minderheden

Deze overzichtsconstructie is opgenomen in de begroting van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK).

Overzichtsconstructie Milieu

Deze overzichtsconstructie is opgenomen in de begroting van het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM).

Deel A BELEIDSAGENDA

De beleidsagenda bestaat dit jaar uit twee onderdelen. Deel A schetst de hoofdlijnen van het beleid voor 2003. Deel B is het beleidsprogramma voor 2003 tot 2006. In het beleidsprogramma wordt uitwerking gegeven aan het Strategisch Akkoord. Het beleidsprogramma wordt het aankomend jaar nader geconcretiseerd, mede op basis van overleg met het veld en rekening houdend met externe omstandigheden. Met name de doelen krijgen dan een meer concrete invulling. De voornemens 1 en 12 in het beleidsprogramma zijn niet afkomstig uit het Strategisch Akkoord. Deze voornemens zijn opgenomen vanwege de centrale plaats die ze innemen in het VWS-beleid. De volgorde van de voornemens in het programma is conform de hoofdstukindeling van deel A van de beleidsagenda.

1 Inleiding

In de beleidsagenda worden vele aspecten van ons beleid geschetst. In deze eerste paragraaf hebben we enkele belangrijke vragen opgenomen. De antwoorden maken duidelijk waar wij voor staan. In de op de inleiding volgende paragrafen wordt het beleid nader uitgewerkt.

Wat is het belangrijkste element in het Strategisch Akkoord?

Voor het eerst verankert een Strategisch Akkoord het recht op zorg. Zowel in de thuiszorg en de verpleeghuizen als bij ziekenhuis, apotheek en huisarts gelden de rechten van mensen op het verzekerde pakket het hele jaar. En natuurlijk hebben rijk en arm precies dezelfde rechten.

Een belangrijk uitgangspunt voor ons beleid is de sociale rechtvaardigheid. Deze vertalen wij ondermeer in het beschikbaar zijn van voldoende goede en betaalbare zorg gericht op preventie, genezing, verpleging en verzorging voor iedereen. Zorg is in Nederland een sociaal grondrecht. De overheid is daarom verantwoordelijk voor het tot stand komen van collectieve voorzieningen op basis van solidariteit.

Langer leven: kostenpost of groot goed?

Dat mensen langer leven ziet het kabinet vooral als een groot goed: steeds meer kinderen groeien op met meerdere grootouders. Meer geld zal nodig zijn voor pensioenen en medische voorzieningen voor ouderen, maar de hogere levensverwachting is toch vooral een reden tot vreugde.

Preventie, zorg en welzijn kosten dus niet alleen geld en inzet van personeel, maar leveren vooral ook veel baten op in termen van levensverwachting en kwaliteit van leven. Deze notie is een ander belangrijk uitgangspunt voor ons beleid. Toenemende uitgaven aan kwalitatief goede zorg, preventie en welzijn kunnen worden gezien als indicatoren voor een positieve ontwikkeling in de samenleving. De zorgquote is gestegen met 3% in 30 jaar. Tegelijkertijd is de levensverwachting in die periode toegenomen met anderhalve maand per jaar. Ook is de kwaliteit van leven toegenomen. De toegenomen levensverwachting en verbeterde kwaliteit van leven dragen bij aan een sterk toegenomen welzijn. Door diverse economen wordt de bijdrage even hoog geschat als de bijdrage van de traditioneel gemeten economische groei, dus exclusief de baten van de hogere levensverwachting en toegenomen kwaliteit van leven. Dit betekent dat investeringen in volksgezondheid en gezondheidszorg een substantiële bijdrage leveren aan het welzijn van de bevolking.

Levensloop

We richten ons beleid op de gehele levensloop van mensen. Tijdens hun levensloop zijn er voor mensen voorzieningen beschikbaar die beogen de gezondheid en het welzijn van mensen, en daarmee de kwaliteit van leven en levensverwachting, te verhogen. Voorbeelden hiervan zijn preventie tijdens de zwangerschap en de eerste levensjaren, jeugdzorg voor kinderen in problematische omstandigheden, jeugdgezondheidszorg tot en met het achttiende levensjaar, gezondheidszorg en welzijnswerk tijdens het gehele leven, ouderenzorg voor de hoogste leeftijdscategorie en palliatieve zorg in de laatste fase van het leven. Respect en keuzevrijheid stellen we centraal. Het aanbod van voorzieningen moet mensen in staat stellen zo zelfstandig mogelijk en naar eigen inzicht keuzes over de inrichting van hun leven te maken. Preventie is in het aanbod een essentieel onderdeel. We kijken vanuit de vraag van mensen naar het aanbod van voorzieningen. Dit houdt in dat beleid meer integraal ontwikkeld moet worden en voorzieningen ontkokerd aangeboden moeten worden. Volgend jaar komt het kabinet met een samenhangende visie op senioren in de samenleving op weg naar 2030.

De jeugd heeft nog steeds de toekomst. We vergeten te gemakkelijk dat het met veel van hen goed gaat. Waar het fout gaat, met ouders of kinderen, is snel ingrijpen geboden. Om erger te voorkomen. Het drama in Roermond heeft ons geleerd dat de overheid niet afwachtend aan de kant mag blijven staan. Bemoeizorg, bijvoorbeeld door het inzetten van gezinscoaches kan noodzakelijk zijn. Dit kabinet legt een sterke nadruk op preventie. Door intensieve samenwerking tussen school, buurt en sport zal hieraan uitdrukking worden gegeven. Aanpakken en opvoeden is het motto waarbij ouders als eerst verantwoordelijken aangesproken worden. Om dit te ondersteunen komt het kabinet begin 2003 met een integrale en resultaatgerichte jeugdagenda.

Wie is nu verantwoordelijk voor de gezondheidszorg?

Het kabinet wil een eind maken aan de vaak diffuse verdeling van verantwoordelijkheden en bevoegdheden in de gezondheidszorg. Het Strategisch Akkoord wijst nog duidelijker dan vroeger op de verzekeraars als de inkopers en regisseurs. Ziekenfondsen en particuliere verzekeraars moeten zo snel mogelijk toe groeien naar de nog veel zwaardere verantwoordelijkheden die ze vanaf 2005 krijgen in het nieuwe stelsel. De overheid ziet toe op de kwaliteit en beoordeelt de prestaties van de verzekeraars. Vooral zó bewaakt de overheid het publieke belang.

In de afgelopen periode is de weg naar meer marktwerking en een betere organisatie van de zorg ingeslagen. Die weg zal in de komende periode met kracht worden voortgezet. Belangrijk element daarbij is dat een logisch samenhangend stelsel ontstaat waarin optimaal gebruik wordt gemaakt van financiële prikkels en waarin de eigen verantwoordelijkheid van verzekeraars en zorgverleners goed tot zijn recht kan komen. Het kabinet wil een eind maken aan de diffuse verantwoordelijkheidsverdeling in de gezondheidszorg. Verzekeraars zijn de inkopers en regisseurs van de zorg. Aanbieders worden als «zorgondernemers» door verzekeraars en zorgconsumenten geprikkeld tot meer en kwalitatief betere zorgproductie. De overheid bewaakt publieke belangen, ruimt belemmeringen weg en ziet toe op de kwaliteit van het zorgaanbod en de prestaties van zorgverzekeraars. Met de gegeven middelen kan dan een hogere productie worden gerealiseerd. Ook zullen schotten die een doelmatig aanbod belemmerden moeten worden weggenomen. Dat betreft zowel de situatie binnen sectoren, als die tussen sectoren en tussen preventie, gezondheidszorg en welzijn. Zo ontstaat ruimte voor vernieuwing.

De door ons beoogde beleidsomslag richt zich in belangrijke mate op organisatorische aanpassingen. Daarbij willen wij aansluiten bij goede initiatieven in instellingen, sectoren en regio's. Instellingen moeten meer ruimte krijgen om te ondernemen. Er moet oog zijn voor aansluiting van het beleid bij de dagelijkse praktijk van burgers en de dagelijkse praktijk op de werkvloer. We willen bij beleidsontwikkeling en -uitvoering het begrip «partnerschap» centraal stellen.«Partnerschap» met organisaties, maar ook met mensen zelf. Dit betekent vooral decentralisatie, deregulering (het afbreken van schotten en plafonds en het wegnemen van contraproductieve prikkels) en het ruimte geven voor maatschappelijk ondernemerschap en marktwerking. Meer aandacht voor transparantie en het afleggen van rekenschap over de resultaten door instellingen is hier onlosmakelijk mee verbonden. Instellingen moeten laten zien dat ze een grotere verantwoordelijkheid aan kunnen door te zeggen waar ze voor staan en wat ze presteren.

Daarom zetten we nu in op het aanmoedigen van alle zorginstellingen en werkers in de zorg om de aanspraken die burgers hebben zo goed mogelijk waar te maken. Er geldt nog maar één marsorder voor de zorgsector: lever goede service aan alle zorgvragers en zorg dat wachttijden tot een aanvaardbaar niveau worden bekort. Om dit doel, dat overigens niet van vandaag op morgen kan worden gerealiseerd, op efficiënte en betaalbare wijze te bereiken zullen vraagsturing, toezicht door de overheid, grotere nadruk op transparantie en de werking van de prikkel van de concurrentie centraal staan. Alleen zo kan Nederland zich ook financieel permitteren om in 2005 ongeveer het huidige pakket te kiezen voor de basisverzekering. Het criterium betaalbaarheid brengt met zich mee dat de uitgaven binnen het kader zullen moeten passen. Dit laat echter de individuele aanspraken op zorg van 1 januari tot en met 31 december onverlet.

Moet alles kunnen wat biotechnologie mogelijk maakt?

Ontwikkelingen in de biotechnologie maken veel mogelijk. Maar niet alles wat technisch kan hoeft ook te mogen. De overheid heeft tot taak grenzen te stellen vanuit respect voor en bescherming van leven. VWS zal hiertoe onder andere een integraal ethisch toetsingskader opstellen.

Drugs

Drugsverslaafden zorgen voor veel overlast in de vorm van veel voorkomende criminaliteit. Dit kabinet wil steviger beleid voeren om verslaafden onder drang tot ontwenning te brengen. Daarmee wordt criminaliteit voorkomen in plaats van bestreden en wordt de druk op de justitiële keten verminderd.

Verdere opbouw van beleidsagenda

Volksgezondheid, gezondheidszorg, welzijn en sport kunnen gezien worden als afzonderlijke onderdelen, met veel samenhang. Ze dragen immers allemaal bij aan de levensverwachting en kwaliteit van leven van mensen. De onderdelen worden uitgewerkt in de paragrafen 2, 3 en 4 van deze beleidsagenda. Paragraaf 2 gaat in op het volksgezondheidsbeleid. Kern hiervan is het kennen, beheersen en zo veel mogelijk beperken van risico's voor mensen. Daarbij hebben mensen en de overheid ieder een eigen verantwoordelijkheid. Paragraaf 3 beschrijft het beleid voor behandeling, verpleging en verzorging van zieken, gehandicapten en ouderen: de gezondheidszorg. Gewerkt wordt aan een kwalitatief goede gezondheidszorg die voor iedereen toegankelijk is en betaalbaar blijft. In paragraaf 4 van deze beleidsagenda komt het beleid gericht op het welzijn van mensen aan de orde. Jeugd, ouderen en sport staan centraal bij onze verantwoordelijkheid. Tenslotte wordt in paragraaf 5 het financiële beleid op hoofdlijnen geschetst.

2 Volksgezondheid en veiligheid

Veiligheid en risicobeheersing

Het kabinet vindt een samenleving waarin iedereen in vrijheid, welvaart en zekerheid kan leven, een groot goed. Voor ons zijn de belangrijkste thema's in dit verband volksgezondheid en veiligheid. Helaas bestaat een leven dat voor honderd procent veilig is niet. Risico's zijn inherent aan leven. De overheid kan risico's niet geheel uitsluiten, maar kan wél streven naar het beheersen van risico's om een optimale veiligheid te realiseren. Dat kan alleen als risico's herkenbaar en opgespoord zijn. Voor de overheid ligt hier een taak. Zo wil de overheid risico's waarop mensen geen invloed kunnen uitoefenen, minimaliseren. Er moeten bijvoorbeeld veilige donororganen zijn, er moet een veilige behandeling in de zorg zijn, et cetera. Aan de andere kant zijn er ook risico's waarop mensen wél zelf invloed kunnen uitoefenen. Bijvoorbeeld roken of te veel drinken. In die gevallen is de individuele burger primair zélf verantwoordelijk voor het beperken van de risico's. Toch ligt ook hier een taak voor de overheid: door preventie-activiteiten wordt gewerkt aan een gezondere levensstijl, op elk moment in de levensloop.

Niet de overheid en regels staan centraal, maar de eigen verantwoordelijkheid van mensen en organisaties. De tijd van allesomvattende integrale blauwdrukken is voorbij. Meer aandacht voor transparantie en het afleggen van rekenschap zijn hier onlosmakelijk mee verbonden. Daarnaast zullen we keuzes moeten maken waar we wel en waar we niet in willen investeren. Bij preventie denken we dan in de richting van liever een beperkt aantal thema's goed doen, dan het totaal een beetje aanstippen.

Op het gebied van gezondheidsbescherming richten we ons op de bescherming van de burger tegen onveilige voedingsmiddelen en producten, het stimuleren van goede voeding en het voorkómen van ongevallen in de privésfeer. Dit gebeurt onder andere door het vaststellen van wettelijke gezondheidsnormen of -systemen in iedere schakel van de productieketen. Ook voorlichting en preventie zijn belangrijke taken van ons. Het bedrijfsleven is verantwoordelijk voor de veiligheid van de producten, binnen de kaders die de overheid stelt. Ook het voorkómen van verontreinigingen en gebreken is een verantwoordelijkheid van producenten en leveranciers. De overheid houdt toezicht op de controle die door het bedrijfsleven wordt uitgeoefend. Ons voedsel is veiliger dan ooit. Mensen moeten erop kunnen vertrouwen dat producten niet schadelijk zijn voor hun gezondheid. De verantwoordelijkheid van de overheid stopt echter op het moment dat het voedsel in de boodschappentas van de burger zit; vanaf dan is de voedselveiligheid de verantwoordelijkheid van de burger zelf. Dit neemt niet weg dat de overheid middels voorlichting en informatieverstrekking de consument ondersteunt in het verantwoord omgaan met voedingsmiddelen. Door globalisering, nieuwe microbiologische risico's en de internationalisering van de diervoederproductie, is de kwetsbaarheid van het voedselveiligheidssysteem aanzienlijk toegenomen. De recente verontreiniging van diervoeder met het MPA-hormoon kan als voorbeeld dienen. Mede daarom is in samenwerking met het ministerie van LNV in 2002 de Voedsel en Waren Autoriteit (VWA) opgericht. De VWA is onderdeel van VWS; de Keuringsdienst van Waren en de Rijksdienst voor de keuring van Vee en Vlees zijn in dit onderdeel ondergebracht. De VWA houdt zich bezig met toezicht op, onderzoek naar, en het beoordelen van risico's en communicatie over voedsel, non-foodproducten en de veiligheid en het versterken van de voedselketen. Samenwerking in Europees verband is daarbij voor de VWA essentieel.

Ook onze gezondheidszorg behoort zo veilig mogelijk te zijn. De burger mag verwachten dat de geboden zorg veilig is. We hechten hier veel waarde aan. Medische handelingen, verzorging en verpleging (doen of nalaten) brengen een zeker risico met zich mee. Om die risico's te beperken dan wel te voorkomen, zijn de Kwaliteitswet zorginstellingen, de Wet klachtrecht cliënten zorgsector en de Wet Beroepen Individuele Gezondheidszorg ontwikkeld. Cruciaal daarbij zijn de eigen verantwoordelijkheid en de eigen initiatieven voor kwaliteitsbeleid van de zorginstellingen zelf. Uit een recente evaluatie van de Kwaliteitswet Zorginstellingen bleek dat het kwaliteitsbeleid van de afgelopen tien jaren vooral veel ontwikkelingen heeft gekend in producten (protocollen) en systemen, maar dat zorgaanbieders veel meer aandacht moeten besteden aan de toepassing ervan. Ze hebben nog te weinig aandacht voor het resultaat van hun interventies en het afleggen van verantwoording. Kwaliteit en veiligheid (denk ook aan registraties) maken een integraal onderdeel uit van én de verantwoordelijkheid van de instelling/beroepsbeoefenaar én van de Diagnose Behandelings Combinaties. We zullen zorginstellingen blijven aanspreken op hun verantwoordelijkheid om hun inzet te vergroten en borging als onvermijdbaar te zien. Geschikte middelen om instellingen hiertoe aan te zetten zijn certificatie en accreditatie. Hiermee geven we aan niet langer te gedogen dat er onvoldoende aandacht is voor kwaliteitsborging; de Inspectie voor de Gezondheidszorg krijgt opdracht hier extra aandacht aan te schenken.

Ook op het terrein van de openbare veiligheid bestaan de nodige risico's. Zo maken burgers zich bijvoorbeeld zorgen over gezondheidsrisico's door milieu-incidenten. Hierbij kunnen bijvoorbeeld giftige stoffen vrijkomen, die de gezondheid direct of op langere termijn schade toebrengen. Het is daarom belangrijk snel en adequaat in te grijpen bij rampen en meer inzicht te krijgen in de relatie tussen milieu en gezondheid. Om dit te bereiken zetten we in op betere voorlichting van de burger via gemeentelijke gezondheidsdiensten (GGD), op versterking van de medische milieukundige functie van de GGD'en en op monitoring en voortzetting van onderzoek op dit terrein door het RIVM. Een franchise aanpak op dit terrein bij de GGD'en zal uitgangspunt van nieuw beleid zijn. Minstens nét zo belangrijk is de voorbereiding, hulpverlening en nazorg bij een ramp of grootschalig incident. Internationale samenwerking is hierbij van belang. Daarom is bijvoorbeeld op Europees niveau een Health Security Committee in het leven geroepen om de lidstaten beter te beschermen tegen de gevolgen van aanslagen met biologische en chemische stoffen. Samen met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) zijn lokale overheden geholpen om rampenbestrijdingsscenario's op te stellen, die bij een eventuele ramp onmiddellijk in werking kunnen treden en waar precies in staat wie wat moet doen. Ook moet de burger erop vertrouwen dat er zoveel mogelijk aan gedaan wordt om de gevolgen van een eventuele uitbraak van een besmettelijke ziekte te beperken. De komende jaren zal er op landelijk, regionaal en lokaal niveau aan risico-inventarisaties worden gewerkt. Op basis hiervan zullen zo nodig voorraden van relevante vaccins en geneesmiddelen worden aangelegd.

Gezondheidsbevordering en ziektepreventie

Levensverwachting en kwaliteit van leven worden door het kabinet gezien als de primaire uitgangspunten voor het beleid. De stijging van de levensverwachting van Nederlanders stagneert. De ongelijkheid in gezondheid en levensverwachting is nog steeds aanzienlijk als we verschillende sociaal-economische groepen in Nederland met elkaar vergelijken. We vinden dat niet wenselijk. Gelijke kansen op gezondheid is een sociaal grondrecht, voor iedereen dus, ongeacht culturele, maatschappelijke of economische status. De openbare gezondheidszorg is er op gericht de gezondheidstoestand van iedereen te bevorderen, maar ook de gezondheidsverschillen te verminderen. Deze zorg moet van hoge kwaliteit zijn en voor iedereen toegankelijk en beschikbaar. We blijven hier alert op. Er zal in 2003 dan ook extra aandacht zijn voor preventieve openbare gezondheidszorg.

De levensverwachting wordt onder andere bepaald door gedrag. Roken, overmatig alcoholgebruik, onverstandige voeding en te weinig bewegen zijn vier belangrijke gedragsuitingen die een bedreiging vormen voor de gezondheid. Het beleid is erop gericht gezond gedrag te bevorderen door deze gedragsuitingen te ontmoedigen. Meer inzet in preventie heeft op den duur een positief effect op de kwaliteit van leven en de gezondheid. Met andere woorden: dit kan leiden tot een prettiger leven én minder zorg en arbeidsongeschiktheid. Een concreet voorbeeld hiervan is het recht op een rookvrije werkplek, zoals vastgelegd in de tabakswet. De overige kernpunten van deze wet zijn uitbreiding van reclameverboden en een uitbreiding van het verkoopverbod. Een ander voorbeeld is de nota «Sport, bewegen en gezondheid», waarmee burgers worden gestimuleerd meer te bewegen. Andere belangrijke aandachtspunten zijn het Rijksvaccinatieprogramma, adequaat ingrijpen bij bioterrorisme en screeningsprogramma's voor bijvoorbeeld borstkanker. Ook worden randvoorwaarden gecreëerd om infectieziekten met een epidemisch karakter te voorkomen en zonodig te bestrijden. De infectieziektenbestrijding wordt uitgevoerd door de GGD'en, onder verantwoordelijkheid van de samenwerkende gemeenten. Daarnaast komt in december 2002 de strategie nota infectieziekten uit. De wijziging van de Wet Collectieve Preventie Gezondheidszorg, die 1 januari 2003 in werking treedt, maakt het duidelijker waar de gemeentelijke taken liggen op dit gebied. In de rijksnota Gezondheidsbeleid (november 2002) zullen de prioriteiten op het terrein van de openbare gezondheidszorg voor de komende kabinetsperiode worden beschreven, deze kan dienen als leidraad voor de gemeentelijke gezondheidsnota's. Verder zijn gemeenten vanaf 2003 verantwoordelijk voor de uitvoering van de jeugdgezondheidszorg voor 0- tot 19-jarigen. Deze verantwoordelijkheid bevordert de samenhang met andere sectoren van het jeugdbeleid. We zullen hier actief op blijven sturen.

Het hierboven beschreven beleid is gericht op de gezondheid van mensen. Dit beleid heeft een nauwe relatie met het welzijnsbeleid, dat in paragraaf 4 aan de orde komt, maar eerst gaan we nader in op de innovatie in de zorg.

Innovatie in de zorg en ethiek

Innovatie in de zorg is niet mogelijk zonder informatie- en communicatietechnologie (ICT) beter te benutten. We constateren dat de ICT binnen de zorg achterblijft ten opzichte van ICT-ontwikkelingen in het bedrijfsleven. Daarom worden instellingen aangejaagd om de relatieve achterstand in te halen. Vooral omdat een goede ICT-basis een randvoorwaarde is voor patiëntgerichte ketenzorg, voor het terugdringen van administratieve lasten en transparantie. Investeren in efficiency is rendement voor kwaliteit en andersom. Het ministerie werkt aan het wegnemen van belemmeringen en het verduidelijken van verantwoordelijkheden. Het ministerie werkt daarbij nauw samen met het Nationaal ICT Instituut in de zorg, met name op het gebied van infrastructuur, een betrouwbare toegang tot medische gegevens en de opbouw van het elektronisch patiëntendossier.

Daarnaast is innovatie mogelijk door de ontwikkelingen op medisch-technisch gebied. Een voorbeeld hiervan zijn de mogelijkheden van transplantatie van weefsels en organen. Er is echter een groot tekort aan donororganen. Zo hebben we in februari 2002 als reactie op een evaluatie van de Wet op de orgaandonatie een voorstel gedaan voor een vervolgaanpak. Deze aanpak houdt onder meer in dat we ziekenhuizen erop aanspreken zich meer in te spannen om potentiële donoren te bereiken. Ook zal verder worden geïnvesteerd in publieksvoorlichting, om ervoor te zorgen dat meer mensen zich aanmelden als donor.

Innovatie in de zorg heeft tot slot ook te maken met geneesmiddelen. In vergelijking met andere Europeanen gebruiken Nederlanders relatief weinig geneesmiddelen en zijn de prijzen op een gemiddeld Europees niveau. Toch stijgen de uitgaven, net als in alle andere Westerse landen, hard. De komst van nieuwe, betere en veelal duurdere geneesmiddelen heeft daarin een belangrijk aandeel. Bij de behandeling van kwalen moet een kosten/baten afweging plaatsvinden. Medicijnen kunnen mensen helpen om een kwaal, ongemak of ziekte te combineren met maatschappelijk functioneren. Het innemen van medicijnen is vaak gebruiksvriendelijker dan een opname in een instelling of een operatie. We stimuleren het «zinnig en zuinig» voorschrijven en gebruiken van geneesmiddelen. Dit is de verantwoordelijkheid van zowel individuele burgers als artsen. De zorgverzekeraars maken thans afspraken met artsen over voorschrijfgedrag.

Medische ethiek heeft vanzelfsprekend los van innovatie een zelfstandige betekenis. Nieuwe technische mogelijkheden om iemand te genezen rechtvaardigen veel, maar niet alles. Ethische aanvaardbaarheid is een onderwerp dat de samenleving als geheel voor vragen plaatst en een prominente plaats heeft gekregen in het Strategisch Akkoord. Daarom besteden we de komende jaren veel aandacht aan medische ethiek. Hierbij gaat het onder meer om biotechnologische mogelijkheden, maatschappelijke/ethische grenzen, Europese ontwikkelingen en de positie van werkenden in de gezondheidszorg. VWS houdt zich verantwoordelijk voor het opstellen van een integraal ethisch toetsingskader. Goede voorlichting aan burgers en veldorganisaties is van groot belang. Daarom zal in 2003 het project «Communicatie en voorlichting» op het terrein van de biotechnologie van start gaan, zo mogelijk samen met OCenW.

De euthanasiepraktijk (toepassing van de wet levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding in de praktijk) wordt thans geëvalueerd. De resultaten worden in 2003 verwacht. Daarnaast wordt de evaluatie van de abortuspraktijk (toepassing van de afbreking zwangerschap) voorbereid. Voor beide wetten geldt dat zij een procedure bevatten en criteria aan de hand waarvan een beoordeling door de hulpverlener plaatsvindt.

Reproductief klonen blijft verboden, evenals kiembaan gentherapie en het bewust creëren van extra embryo's bij IVF-behandelingen (voor onderzoek).

3 Gezondheidszorg

Inleiding

Ons beleid is erop gericht dat mensen noodzakelijke zorg van goede kwaliteit krijgen binnen een redelijke termijn en tegen een betaalbare prijs. De zorg moet daarbij zoveel mogelijk afgestemd zijn op de vragen en behoeften van degenen die van de zorg gebruik maken. De vraag van de burger moet dus het uitgangspunt zijn voor de organisatie van de zorg.

Er zijn veel factoren die de veranderingen in verlangens, voorkeuren en behoeften van de Nederlandse bevolking ten aanzien van de gezondheidszorg bepalen. Zo verandert de demografische samenstelling van de Nederlandse bevolking door toename van het aantal ouderen. Ook in sociaal cultureel opzicht verandert Nederland. Daarnaast worden verzekerden en patiënten steeds mondiger, koopkrachtiger en steeds beter opgeleid. Mensen willen vaker zelf kiezen en stellen hogere eisen aan de zorg: directe toegang, meer keuzemogelijkheden en klantvriendelijkheid.

Toegankelijke zorg

Steeds meer mensen doen een beroep op de zorg. Dit komt onder andere door een toename van het aantal ouderen en doordat er steeds meer en betere behandeltechnieken zijn. Om tegemoet te kunnen komen aan de vraag van de burger en de wachttijden terug te kunnen brengen moet de hoeveelheid zorg worden uitgebreid. Zoals aangegeven in het Strategisch Akkoord is 2,5% volumegroei per jaar voor de zorg beschikbaar. Daar bovenop heeft het kabinet extra middelen beschikbaar gesteld waarmee de productieafspraken tussen zorgverzekeraars en zorgaanbieders op het niveau 2002 financieel blijvend kunnen worden geaccommodeerd en er wordt ook een deel van de middelen uit de zogenaamde enveloppe beschikbaar gesteld voor extra productie. Deze productie is gericht op het terugdringen van de wachttijden.

Daarnaast wordt het aantal opleidingsplaatsen uitgebreid om ervoor te zorgen dat er ook in de toekomst voldoende personeel beschikbaar is. Tenslotte richten wij ons op organisatorische aanpassingen in de zorg zoals het verminderen van de bureaucratie en het invoeren van prestatiegerichte bekostigingssystemen. Dat betekent ook dat wij zullen werken aan de opheffing van het nu bestaande onderscheid tussen reguliere productie en wachtlijstproductie. In de praktijk is immers ook geen onderscheid te maken tussen reguliere productie en wachtlijstproductie. Wij streven naar een situatie waarin over de volle breedte middelen beschikbaar gesteld worden voor daadwerkelijk geleverde productie. In het pad daar naar toe zullen we per sector naar geëigende momenten zoeken om over te stappen op een aanpak waarbij het onderscheid tussen wachtlijstproductie en reguliere productie niet langer relevant is voor de bekostiging, de registratie en de verantwoording. Zo'n «geëigend moment» is er voor de ziekenhuiszorg bijvoorbeeld bij de invoering van de DBC-systematiek. De ziekenhuizen zullen de komende jaren te maken krijgen met een nieuwe wijze van bekostiging op basis van Diagnose Behandeling Combinaties (DBC's). Verzekeraars en ziekenhuizen kunnen op basis van DBC's prestatiegerichte en op de werkelijke kosten gebaseerde afspraken maken. Tevens krijgen ziekenhuizen door middel van DBC's meer inzicht in hun eigen interne processen, waardoor deze beter kunnen worden georganiseerd en gestroomlijnd. Dit zal zowel een positief effect hebben op de toegankelijkheid als op de kwaliteit van de zorg. Ook in de care sectoren wordt gewerkt aan nieuwe bekostigingsvormen. In de gehandicaptensector zal per 1 januari 2003 een systeem van prestatiegerichte bekostiging worden ingevoerd.

Voor het verminderen van de regelgeving en administratieve lasten in de zorg bouwen wij voort op de voorstellen die de Commissie De Beer in haar eindrapport «Minder regels, meer zorg» eind januari 2002 heeft gedaan. De voorstellen van de commissie richten zich vooral op wet- en regelgeving op het gebied van de prijzen, de bouw, de financiering en om allerhande enquêtes waarmee het zorgveld wordt overspoeld. Binnenkort zullen wij een implementatieplan naar de Tweede Kamer sturen, waarin we aangeven of en op welke wijze de voorstellen worden geïmplementeerd. Tevens zullen wij verschillende initiatieven nemen om onderhandelingsvrijheden van verzekeraars en aanbieders te vergroten, toetredingsbelemmeringen weg te nemen en gezonde mededinging te bevorderen.

Om de personeelsvoorziening ook in de toekomst te waarborgen blijft het kabinet investeren in de uitbreiding van het aantal opleidingsplaatsen. Zo wordt de maximale instroom van eerstejaarsstudenten geneeskunde per september 2002 verhoogd tot 2 550, neemt de instroommogelijkheid voor de specialistenopleidingen toe met ruim 300 (een toename van circa 50% ten opzichte van 2001) en wordt ook de capaciteit van de huisartsenopleiding met ruim 50% uitgebreid. Om de aantrekkelijkheid van het beroep van huisarts te vergroten zal het kabinet een plan van aanpak opstellen. Dit met het oog op de oplopende tekorten aan huisartsen. Tevens zijn er middelen beschikbaar voor extra opleidingsplaatsen voor IC-verpleegkundigen, dialyseverpleegkundigen, anesthesieassistenten, operatieassistenten en radiodiagnostisch laboranten.

In verband met ID-banen is het van belang om de afspraak in het Strategisch Akkoord om het budget voor ID-banen te integreren met de overige reïntegratiemiddelen, op zorgvuldige wijze uit te voeren. Dit geldt niet alleen voor de gezondheidszorg maar ook voor welzijn en sport. Met betrekking tot welzijn en sport zullen we in overleg met sociale partners afspraken maken met VNG. Daarnaast zullen wij bevorderen dat ook op regionaal niveau contacten worden gelegd tussen gemeenten en instellingen.

Ook de aantrekkelijkheid van werken in de zorg moet worden bevorderd. Een voorbeeld hiervan zijn de zogeheten «moedercontracten» die het Universitair Medisch Centrum Utrecht (UMCU) aanbiedt aan specialistische verpleegkundigen, die op het punt staan de zorg te verlaten, of dat eerder gedaan hebben, in verband met hun taken thuis. Aantrekkelijker kan het werken in de zorg ook worden door het verminderen van werkdruk en ziekteverzuim. Wij stimuleren de instellingen hiertoe via maatregelen van sectorfondsen en via sociale zekerheidswetgeving.

Kwalitatief goede zorg

Wij stimuleren zorgaanbieders en zorgverzekeraars om meer tegemoet te komen aan de zorgvraag van burgers. Dat moet leiden tot een andere manier van werken in instellingen. Ziekenhuizen organiseren hun processen al steeds minder rondom de medische specialismen en richten zich meer op de gang die een patiënt door het ziekenhuis maakt. In het zorgproces staat de zorg rondom een specifieke patiëntengroep, bijvoorbeeld patiënten met knieklachten, centraal. Processen worden opnieuw ontworpen op basis van een elders succesvol gebleken aanpak.

In de care-sector worden nieuwe combinaties van wonen en zorg ontwikkeld, zodat ouderen, lichamelijk en verstandelijk gehandicapten en psychiatrische patiënten over voldoende keuzemogelijkheden beschikken. Zij kiezen steeds vaker voor zelfstandig wonen in hun eigen woning, in een woonzorgcomplex of in een kleinschalige woonvorm waar privacy gewaarborgd wordt en waar ruimte is voor een individuele benadering. Omdat wonen en zorg steeds minder vaak in één instelling plaatsvinden, is bijzondere aandacht nodig voor de dienstverlening aan mensen met beperkingen die min of meer zelfstandig wonen. Met dienstverlening doelen we bijvoorbeeld op sociaal-culturele activiteiten, ondersteuning bij vrijetijdsbesteding, klussendienst, maaltijdverstrekking, wasservice en boodschappenservice.

Voor meer keuzemogelijkheden en zorg op maat is het noodzakelijk de AWBZ te moderniseren en een omslag te maken van aanbodsturing naar vraagsturing. In de gemoderniseerde AWBZ heeft de klant de keus tussen zorg in natura of een persoongebonden budget. Binnen de zorg in natura wordt bevorderd dat er kwalitatief en kwantitatief meer aanbod komen zodat de klant daadwerkelijk kan kiezen. Door de zorg per 1 januari 2003 te definiëren in de vorm van een zevental, AWBZ-brede functies wordt het mogelijk dat instellingen ook zorg in andere AWBZ-sectoren kunnen leveren. Deze functies bieden ook meer ruimte voor klant en aanbieder om een zorgarrangement op maat samen te stellen. De volgende functies worden onderscheiden: huishoudelijke verzorging, persoonlijke verzorging, verpleging, ondersteunende begeleiding, activerende/adviserende begeleiding, behandeling en verblijf. Alleen behandeling en verblijf worden voorlopig nog niet in de vorm van een PGB verstrekt. Per 1 januari 2003 vindt ook een vereenvoudiging van de PGB-regeling plaats: de huidige vier PGB-regelingen worden vervangen door één AWBZ-brede PGB-regeling. Zowel de vereenvoudiging van de PGB-regeling als de invoering van een zevental AWBZ-brede functies betekenen, in lijn met de voorstellen van de Commissie De Beer, een forse deregulering.

Tenslotte wordt de zorg in de laatste levensfase van mensen, de zogeheten palliatieve zorg, voor een groot deel gefinancierd uit AWBZ-premies. In de palliatieve zorg wordt uitgegaan van netwerkvorming. Deze netwerken omvatten alle instellingen op het gebied van palliatieve zorg. Dit zijn de vijf zorgplekken, te weten thuis, ziekenhuis, verpleeghuis, verzorgingshuis en bijna-thuis-huis/hospice. Daarnaast zouden ook vrij gevestigde beroepsbeoefenaren van deze netwerken deel moeten uit maken. Hiermee wordt een op de patiënt afgestemd zorgpakket mogelijk.

Bovenop de hierboven beschreven positieve ontwikkelingen kan de organisatie van de zorg nog verder worden verbeterd. Een aandachtspunt is afstemming tussen de zorg die uit de AWBZ wordt gefinancierd en de zorg die uit de Ziekenfondswet/particuliere verzekeringen (vanaf 2005 de basisverzekering) wordt gefinancierd. Iemand die pas in het ziekenhuis geopereerd is, kan bijvoorbeeld pas weer naar huis als er thuiszorg en extramurale behandeling door een verpleeghuis geregeld is. De verschillende financieringsstromen mogen een efficiënt gebruik van de beschikbare capaciteit en middelen voor zorg niet belemmeren.

Als sluitstuk van de wijziging in organisatie en financiering van de zorg wordt vanaf 2005 een nieuw verzekeringsstelsel ingevoerd. Naast de AWBZ komt er één verplichte verzekering voor iedereen, verzorgd door private uitvoerders die een standaardpakket van noodzakelijke zorg aanbieden dat qua dekking vrijwel vergelijkbaar is met het huidige ziekenfondspakket. Om solidariteit en toegankelijkheid te garanderen geldt voor verzekeraars een acceptatieplicht voor het standaardpakket met een verbod op premiedifferentiatie naar gezondheid of leeftijd, samen met een systeem van risicoverevening. Door het nieuwe verzekeringsstelsel wordt de verzekeringsmarkt transparanter. De verschillen tussen verzekeraars worden duidelijker zichtbaar. Op basis van vergelijkende informatie kan een verzekerde daarmee beter kiezen tussen verzekeraars. Omdat de omslag naar een nieuw stelsel vele maatregelen vergt, zal het kabinet een plan van aanpak aan de Tweede Kamer voorleggen. De verzekering kent een nominale premie. De invoering daarvan mag niet leiden tot een onaanvaardbare hoge belasting van een individueel huishouden. Daarom ontvangen verzekerden een zorgtoeslag. Ten einde de algemene inkomenseffecten van een invoering van het zorgstelsel in het jaar van invoering te compenseren zal in hetzelfde jaar een afgewogen pakket maatregelen worden genomen (waaronder afschaffing van de OZB voor woningen, verhoging van de algemene heffingskorting en de invoering van een inkomensafhankelijke kinderkorting).

Betaalbare zorg

Zorg moet toegankelijk, kwalitatief goed en betaalbaar zijn. Betaalbaarheid wil zeggen een optimale prijs-kwaliteitverhouding, een beheerste premieontwikkeling en beheersing van de macrokosten.

In Nederland zijn met name onder Paars I de uitgaven aan de gezondheidszorg sneller teruggelopen als percentage van het bruto binnenlands product dan elders in Europa. Deze kostenbeheersing in de zorg heeft in Nederland zijn neerslag gevonden in onder meer het ontstaan van wachtlijsten. Ook in andere landen waar het zorgstelsel is vormgegeven door rantsoenering van het aanbod (zoals Engeland en de Scandinavische landen) zijn wachtlijsten in de zorg te constateren. Ervaringen in het buitenland leren dat strengere budgetregels voor de zorg enige tijd door het systeem kunnen worden opgevangen. De lucht wordt als het ware uit het systeem geperst, maar na enkele jaren zal toch weer tegemoet moeten worden gekomen aan de daadwerkelijke vraag die gemiddeld in de OECD landen sneller stijgt dan het bruto binnenlands product. De zorguitgaven, uitgedrukt in percentage van het BBP zullen daarom tot 2006 substantieel toenemen. Deze stijging zal samen met een doelmatiger stelsel een belangrijke bijdrage leveren voor een goede gezondheidszorg in Nederland.

Het zo doelmatig mogelijk besteden van de premiemiddelen is de beste garantie dat ook in de toekomst noodzakelijke zorg voor iedereen beschikbaar blijft. Bij doelmatigheid gaat het om een efficiënte bedrijfsvoering op het niveau van de individuele instellingen en een zorgproductie die aansluit op de vraag. Tevens gaat het om voldoende flexibiliteit en innovatiekracht.

Ook in een zorgstelsel dat aansluit bij de zorgvraag van burgers, is beheersing van de macrokosten noodzakelijk. In het nieuwe zorgstelsel heeft de overheid verschillende instrumenten om de zorguitgaven te beheersen: de hoogte van de eigen betalingen, de omvang van het verzekerde pakket en aanpassingen van het systeem. Rechtstreekse ingrepen in prijzen en hoeveelheden liggen in een vraaggestuurd stelsel niet meer voor de hand. Prijzen en hoeveelheden in de zorg zullen uiteindelijk de uitkomst moeten worden van gereguleerde marktwerking. Naarmate er meer marktwerking is, kan de bemoeienis van de overheid met de zorg globaler worden. Er bestaan echter verschillen tussen de verschillende deelmarkten; de markt voor fysiotherapie is anders dan de markt voor ziekenhuiszorg. Daarom zal het terugtreden van de overheid steeds per deelmarkt worden bezien. Naarmate deelmarkten beter functioneren is het mogelijk om rechtstreekse kostenbeheersing door toepassing van aanbodregulering los te laten. In deze kabinetsperiode zullen belangrijke stappen op deze weg worden gezet. Niet alleen in het beoogde nieuwe zorgstelsel maar ook op korte termijn, op weg daar naartoe zullen vormen van prestatiebekostiging, gericht op het honoreren van geleverde prestaties en het stimuleren van extra zorgverlening, worden ingezet. Wij zullen in dit verband voorstellen doen voor vernieuwingen in de bestaande wijze van financiering van ziekenhuizen, medisch specialistische zorg en zelfstandige behandelcentra alsmede voor de bekostiging van de care-sectoren.

4 Welzijn en Sport

Inleiding

Het welzijn van mensen, op elk moment in de levensloop, levert een belangrijke bijdrage aan de kwaliteit van het leven en de maatschappij. Het gaat hierbij niet alleen om individueel, maar ook om maatschappelijk welbevinden. Uit recent onderzoek van o.a. het Sociaal en Cultureel Planbureau blijkt dat het over het algemeen goed gaat met de individuele burger in Nederland. Goed in de zin van opleiding, huisvesting, inkomen, tijdsbesteding, werk, et cetera. Maar met een behoorlijk aantal burgers gaat het minder goed. Dat kan afhangen van de levensfase, maar het kan ook een meer structureel karakter hebben, bijvoorbeeld door culturele en sociale achterstanden. De samenleving die ons voor ogen staat gaat allereerst uit van de menselijke maat, die het voor iedere burger mogelijk maakt volwaardig te participeren in de samenleving, maar ook van het zelforganiserend vermogen van de burger en van maatschappelijke verbanden. Mensen moeten niet alleen «mee kunnen doen», maar zich ook verantwoordelijk voelen voor de samenleving waarin zij leven.

Welzijn is van iedereen

Wij willen een samenleving waarin iedere burger zich zo gezond & wel mogelijk voelt, waarin het gezin of ander samenlevingsverband en de buurt centraal staan. Het welzijn in de samenleving is ieders verantwoordelijkheid, van overheid en van burgers. Waar burgers zelf hun welzijn kunnen organiseren, al dan niet met steun van de gemeente, blijft de rijksoverheid op afstand. De rijksoverheid is wel primair verantwoordelijk voor een goed voorzieningenniveau waarop burgers een beroep kunnen doen als hun zelforganiserend vermogen tekort schiet. Toegankelijkheid, kwaliteit toezicht en betaalbaarheid zijn daarbij cruciaal. Het is aan alle overheden (rijk, provincie en gemeente) om ervoor te zorgen dat de voorzieningen op elkaar aansluiten en doelgericht met elkaar samenwerken. Daarbij moeten de doelen geformuleerd zijn in termen van effecten voor burgers want «samenwerken om het samenwerken», daar schieten burgers te weinig mee op. Dit betekent ook dat wij ons actief inzetten om schotten tussen voorzieningen, organisaties en overheden af te breken. Uiterlijk begin 2003 zal na intensieve consultatie met diverse maatschappelijke organisaties een nieuwe Welzijnsnota worden opgesteld en aan de Tweede Kamer worden voorgelegd, waarin een aantal van deze uitgangspunten wordt uitgewerkt.

Voor een goede gezondheid is een actief preventiebeleid van groot belang. Ons beleid is erop gericht om gezond gedrag te stimuleren en gezondheidsverschillen te verkleinen. De nota over sociaal-economische gezondheidsverschillen welke het vorige kabinet naar de Tweede Kamer zond, als reactie op de voorstellen van de Commissie Albeda en het rapport «Gezondheid in de stad» van het RIVM, zal hierbij een belangrijke rol spelen.

Opvoeden en Aanpakken

Elke fase in de levensloop heeft eigen welzijnsbehoeften. Het brede jeugdbeleid zal zich nog meer ontwikkelen in de richting van jeugdzorg. Het gaat bij jeugdbeleid niet alleen om jeugd-in-de-problemen of om dat relatief klein deel van de jeugd dat veel maatschappelijke problemen veroorzaakt. Doel van het jeugdbeleid is een goed toegesneden infrastructuur die alle jongeren voorziet van een goede startpositie en ontplooiingskansen en die bijdraagt aan een verminderd beroep op achterliggende voorzieningen (zoals jeugdzorg, kinderbescherming en dergelijke). Nodig is dan allereerst een stimulerend en veilig opvoedingsklimaat. Dat bereiken we niet alleen door te kijken naar instituties die specifiek voor kinderen zijn bedoeld, zoals gezin, kinderopvang en school. Opgroeien doe je in een buurt, in een publieke ruimte die zich er meer of minder voor leent om met elkaar te spelen en te sporten. Jeugdbeleid is daarom geen geïsoleerd beleidsterrein, maar moet breed opgevat en aangepakt worden. Hierbij is de actieve deelname van jongeren aan de beleidsvorming op alle niveaus van belang.

De preventieve jeugdgezondheidszorg (consultatiebureaus) speelt een belangrijke rol bij het vroegtijdig signaleren van mogelijke achterstanden in de taal en sociale ontwikkeling bij kinderen. Ook de peuterspeelzaal en de kinderopvang spelen hierbij een belangrijke signalerende rol. De voor- en vroegschoolse educatie zal waar mogelijk worden aangeboden om te voorkomen dat kinderen met een achterstand aan de basisschool beginnen. VWS zal samen met OCenW in het komende jaar de inzet van dit instrument verder stimuleren en faciliteren. Ook de Brede School zullen wij verder stimuleren. Uit de praktijk blijkt dat concentratie van voorzieningen in en rondom de school de sociale samenhang in de wijk kan versterken.

Daar waar jeugd toch in problemen komt of dreigt te komen, moet worden gewaakt voor versnippering. Opgroeien, opvoeden en tot ontplooiing komen gaat in de meeste gevallen bijna als vanzelfsprekend goed, maar niet altijd. Een relatief klein gedeelte van de jeugd veroorzaakt veel overlast en draagt daarmee bij aan een algemeen gevoel van onveiligheid. Ouders zijn als eersten aanspreekbaar op ongewenst gedrag van hun kinderen. Wanneer ouders die problemen zelf niet de baas kunnen, zal de overheid ondersteuning moeten bieden. Een aantal jongeren raakt tussen wal en schip omdat uitvoerders, mede door bureaucratische belemmeringen gebrekkig samenwerken. Wij vinden het van het grootste belang dat problemen met jeugdigen tijdig gesignaleerd worden en dat er slagvaardig en adequaat op gereageerd wordt. Met preventief, curatief en repressief beleid willen we naar een werkzame, sluitende en effectieve jeugdketen. De nieuwe wet op de Jeugdzorg biedt hiervoor het instrumentarium. Snel ingrijpen bij ontsporing, minder probleemjongeren, minder schooluitval, effectievere jeugdzorg, minder onderwijsachterstanden en een sterkere opvoedingsstructuur rond ouders, dat staat ons voor ogen. Vanuit onze coördinerende taak voor de jeugd willen we werk maken van een sterk verbeterde samenhang in het op de volle breedte van de samenleving gevoerde beleid dat gericht is op jeugd.

Het aantal jongeren dat een delict heeft gepleegd en ernstige gedragsstoornissen vertoont, neemt toe. De zorg voor deze jeugdigen en het voorkomen van verder crimineel gedrag vereist specifieke expertise en voorzieningen die gezamenlijk door kinder- en jeugdpsychiatrie en justitiële organisaties moeten worden opgebouwd. Wij zullen in samenwerking met het ministerie van Justitie bekijken hoe wij tot een sluitende aanpak in de hulpverlening kunnen komen.

Het vrijwilligerswerk bevordert participatie van burgers (ouderen en jongeren) om mede zelf vorm te geven aan de samenleving. Dit is één van de achterliggende gedachten bij het stimuleren van dit beleid. In de nieuwe kabinetsperiode zetten wij deze lijn voort, vanuit de overtuiging dat vrijwilligerswerk niet alleen belangrijke maatschappelijke functies vervult, maar ook omdat dit burgers in de gelegenheid stelt om actief te participeren in de samenleving en er mede zelf vorm aan te geven. Daarnaast zijn diverse activiteiten gericht op transparant maken van het voorzieningenniveau, daarom stimuleren wij gemeenten om over te gaan tot een één-loket-model, het project Vraagwijzer.

Sport

Ook vanuit het sportbeleid bevorderen wij, dat sport wordt ingezet ter versterking van de sociale cohesie, een gezonde leefstijl, integratie, vrijetijdsbesteding en de ontplooiing van het individu. Naast gemeenten zijn daarbij ook sportorganisaties en -koepels onze partners. We hebben het dan allereerst over sport als belangrijk onderdeel van het beleid met betrekking tot de woonomgeving (ruimtelijke ordening), onderwijs en gezondheid. Sport neemt een belangrijke plaats in bij het vergroten van de leefbaarheid in wijken en de participatie van zowel jongeren als ouderen. Voor jongeren met verschillende problemen (crimineel gedrag, vroegtijdig schoolverlaten) blijkt sport een goed middel te zijn om hen weer bij de samenleving te betrekken. Bijbrengen van discipline en om leren gaan met winnen en verliezen, leveren een waardevolle bijdrage aan het oplossen van problemen die sommige jongeren veroorzaken. Tevens heeft sport een belangrijke waarde voor het vergroten van sociale contacten (voor jong en oud) op wijkniveau, de sportverenging als ontmoetingsplaats. Daarnaast zetten wij het beleid voort met betrekking tot de breedtesport, het stimuleren van een gezonde leefstijl door sport. Algemeen is het besef dat bij een gezonde levensstijl voldoende bewegen essentieel is. Daarmee is sport een belangrijk onderdeel van het preventiebeleid op het terrein van de volksgezondheid. Om het belang van sportief en actief bewegen breed te stimuleren heeft het vorige kabinet de nota «Sport, bewegen en gezondheid» uitgebracht. In gezondheidsopzicht heeft sport een belangrijke preventieve functie. Op basis van deze nota zullen wij meerjarig investeren (ook in financiële zin) in de sportinfrastructuur op gemeentelijk niveau. Daarnaast willen wij gemeenten stimuleren sport meer dan tot nu toe te benutten als middel om maatschappelijke problemen aan te pakken.

En als afronding het topsportbeleid, waarbij de nadruk ligt op het investeren in het faciliteren en stimuleren van topsport. Ons beleid richt zich op het creëren van optimaal topsportklimaat in Nederland. Talentherkenning bij zowel de sportvereniging als op school is een belangrijke voorwaarde bij de ontwikkeling van topsport, evenals het zorgen voor een goede sportieve en maatschappelijke begeleiding. Om topsport te kunnen bedrijven zijn goede accommodaties, die voldoen aan sportieve eisen, noodzakelijk. Tevens zullen wij sportorganisaties ondersteunen bij de implementatie van topsportbeleidsprogramma's.

Zorg voor een veilige samenleving

Zorgsectoren leveren een belangrijke bijdrage aan een veilige samenleving. Het gaat hierbij om de zorg voor specifieke groepen die door hun gedrag en vaak complexe problematiek van verslaving, dak- en thuisloosheid of psychiatrische achtergrond, overlast en onveiligheid voor henzelf en anderen veroorzaken. Een tijdige en adequate inzet van verslavingszorg, maatschappelijke opvang en (openbare) geestelijke gezondheidszorg zijn effectieve en verhoudingsgewijs goedkopere instrumenten om zowel het individu te helpen als de openbare veiligheid te bevorderen. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de regie van een sluitende hulpverleningsketen voor mensen in acute crisis. Zij zorgen voor een goede samenwerking tussen zorginstellingen, woningbouwcorporaties, politie en justitie. Dit maakt onderdeel uit het landelijk convenant openbare geestelijke gezondheidszorg (OGGZ). In 2002 is dit convenant geëvalueerd. Op basis van de uitkomsten hiervan zal VWS stimuleren dat het OGGZ-beleid op lokaal niveau verder versterkt wordt. Effectieve opvang van en hulp aan dak- en thuislozen, verslaafden en (zwerf)jongeren kan een belangrijke bijdrage leveren aan het voorkomen van overlast. Centrumgemeenten zijn hiervoor primair verantwoordelijk. Wij zullen centrumgemeenten hierbij ondersteunen. Allereerst wordt een onderzoek gestart naar de kostenstructuur in de maatschappelijke opvang en vrouwenopvang. Doel hiervan is om de kerntaken en kosten van de maatschappelijke opvang en vrouwenopvang helder te krijgen zodat de (rijks)middelen efficiënt en effectief kunnen worden ingezet. Preventie speelt een belangrijke rol bij het voorkomen dat (jonge) mensen drugs gaan gebruiken. Daarom zullen wij, om het softdrugsgebruik te verminderen, het ontmoedigingsbeleid onverkort voortzetten. Naast preventie is ook een gerichte aanpak van overlast door drugsgebruik onderdeel van het beleid op het terrein van de verslavingszorg. Voor verslaafden die veelvuldig misdrijven begaan zal, in samenwerking met Justitie, de mogelijkheid tot ontwenning onder drang verder worden uitgebreid.

Het aantal jongeren dat een delict heeft gepleegd en ernstige gedragsstoornissen vertoont, neemt toe. De zorg voor deze jeugdigen en het voorkomen van verder crimineel gedrag vereist specifieke expertise en voorzieningen die gezamenlijk door Jeugdhulpverlening, de geestelijke gezondheidszorg voor jeugdigen en justitiële organisaties moeten worden opgebouwd. Wij zullen in samenwerking met het ministerie van Justitie bekijken hoe wij tot een sluitende aanpak in de hulpverlening kunnen komen.

Wonen, zorg en dienstverlening

Veel ouderen willen zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen en leven. Daarvoor zijn contacten en voorzieningen in de directe leefomgeving (sociale cohesie) nodig om vereenzaming te voorkomen en praktische handreikingen te bieden. Maar ook is het goed als burgers met beperkingen, zoals psychisch gehandicapten, toch zoveel mogelijk dienstverlening in hun eigen woonomgeving krijgen, waardoor zij zich (weer) zelfstandig of langer zelfstandig thuis kunnen handhaven. Het vorige kabinet heeft een Bouwstenennotitie naar de Tweede Kamer gezonden, waarin enkele gedachten en discussiepunten rondom een zogenaamde Dienstenwet staan. Met dit dienstenstelsel wordt in aanvulling op een (ambulant) zorgaanbod een welzijnsaanbod beoogd dat kwetsbare burgers in staat stelt om zolang mogelijk (weer) zelfstandig te wonen én actief deel te nemen aan de samenleving. Een belangrijke rol is weggelegd voor welzijnsvoorzieningen zoals het club- en buurthuiswerk en het welzijnswerk voor ouderen. Gemeenten zijn hiervoor verantwoordelijk, het rijksbeleid is hierbij gericht op het ondersteunen, stimuleren en faciliteren van ontwikkelingen.

Op de langere termijn noopt de vergrijzing tot een aanpassing van de samenleving waardoor die beter is toegesneden op de verschuiving in de wensen en behoeften van burgers en op de zich wijzigende noodzaak van participatie van burgers. Het beleid zal moeten worden bezien vanuit de levensloopbenadering. Overgangen in het leven van personen moeten vloeiender worden en verschillende maatschappelijke domeinen mogen niet langer strikt van elkaar gescheiden zijn. In dit verband worden het belang van bijvoorbeeld het langer blijven verrichten van betaalde arbeid en het anders inrichten van de gezondheidszorg breed onderkend.

Evenzeer is het van belang om discussie te voeren over de vraag hoe we komen tot een samenleving die burgers uitdaagt om in bredere zin deelgenoot te blijven en medeverantwoordelijkheid te dragen. Deze meer fundamentele discussie met het veld en de (toekomstige) ouderen en de beleidsvisie die daarop gebaseerd moet worden met betrekking tot het ouderenbeleid ontbreekt tot nu toe. Voor de coördinatie van het ouderenbeleid kan deze visie echter niet worden gemist. Het kabinet bereidt een notitie voor over het beleid ten aanzien van senioren en ouderen op korte termijn (tot 2010) met een doorkijk naar 2030. Het wordt een notitie die in dialoog met burgers en overige betrokkenen tot stand wordt gebracht.

Wet Voorzieningen Gehandicapten

In het Strategisch Akkoord is bepaald dat de WVG zal worden ondergebracht bij VWS. Voor een aantal voorzieningen uit de WVG zal worden bekeken of het voor de hand ligt deze bij VWS te positioneren. Daarbij kan gedacht worden aan de verantwoordelijkheid voor het bovenregionaal vervoer en aan voorzieningen en aanpassingen op het gebied van huisvesting. Een en ander is nader beschreven in de «Bouwstenennotitie» die de Minister van SZW op 19 juli aan de Tweede Kamer heeft gezonden. In het voorjaar 2003 zal een uitgewerkt plan gepresenteerd worden.

5 Financieel beleid op hoofdlijnen

In onderstaande tabellen staat het financieel beleid op hoofdlijnen. Voor zowel de begroting als de zorgnota presenteren we de uitgavenontwikkeling voor de jaren 2003–2006. In de stand Voorjaarsnota 2002 is tevens het lopende jaar gepresenteerd, aangezien dit laatste besluitvormingsmoment van het vorig kabinet het uitgangspunt vormde voor het Strategisch Akkoord (zie aanwending netto-BKZ). Meer gedetailleerde cijfers staan in respectievelijk deel C en bijlage 1 van de Zorgnota 2003 en de toelichting op de beleidsartikelen en de verdiepingsbijlage van de Begroting VWS 2003.

bron: VWS

Het bovenste deel van tabel 1 geeft aan hoe het Budgettair Kader Zorg (BKZ) voor deze regeerperiode is samengesteld, uitgaande van de geraamde netto-BKZ-uitgaven in de Zorgnota 2002. Ten eerste is nog tot een aantal intensiveringen besloten in het kader van de Voorjaarsnota 2002, onder andere op het gebied van extra productie, agio's en onderzoek voor weesgeneesmiddelen. Hierover bent u reeds uitvoeriger geïnformeerd bij Voorjaarsbrief Zorg 2002 en de Eerste suppletore wet 2002.

Vervolgens is in het kader van het Strategisch Akkoord, op basis van een beleidsarm scenario van het CPB, besloten tot 2,5% volumegroei per jaar voor de zorgsector. Deze groei is verwerkt in de zogenoemde basisstand. Bovenop de basisstand komt een aantal expliciet in het Strategisch Akkoord genoemde intensiveringen en ombuigingen, waaronder extra middelen voor extra productie in het kader van de wachtlijstaanpak en ombuigingen op de geneesmiddelen.

Na het Strategisch Akkoord heeft een aantal nominale bijstellingen (onder meer een bijstelling van de contractloonontwikkeling) plaatsgevonden, volgend uit het macro-economische beeld van de MEV en heeft het kabinet, gelet op de zich verslechterde economische vooruitzichten, besloten tot een aantal aanvullende maatregelen gericht op de budgettaire doelstellingen van het Strategisch Akkoord waaronder een versnelde invoering en verhoging van de taakstellingen op subsidies.

Door twee definitiewijzigingen in het BKZ ontstaan een tweetal technische mutaties. De begrotingsgefinancierde uitgaven in de zorg blijven opgenomen worden in de Zorgnota, maar maken niet langer deel uit van het BKZ. Hiermee wordt het onderscheid tussen premie- en begrotingsgefinancierde uitgaven scherper. Ten tweede staan in het BKZ voortaan de uitgaven van verzekeraars centraal, in plaats van de budgetten van instellingen. Hiermee wordt meer recht gedaan aan de rol van de verzekeraar als regisseur van de zorg. De technische mutatie geeft de huidige relatie tussen instellingsbudgetten en verzekeraarsfinanciering aan, in de vorm van financieringsachterstanden.

Bij de aanwending van het netto-BKZ, stand Strategisch Akkoord (tweede deel van de tabel), is allereerst uitgegaan van een autonoom voorziene volumegroei van 2,5% per jaar. De volumegroei is bedoeld om het zorgaanbod gelijke tred te laten houden met vergrijzings- en innovatieontwikkelingen en, tezamen met de middelen voor extra productie van € 708 mln., het huidige productieniveau ook in 2006 in stand te houden. Het deel dat nodig is voor de opvang van de effecten van de demografische ontwikkeling, de bevolkingsgroei en de vergrijzing is over de verschillende zorgsectoren verdeeld op basis van de studie «Kosten van Ziekten» (RIVM,1999). Voor genees- en hulpmiddelen is uitgegaan van respectievelijk 11% en 9½ basisgroei (inclusief nominale ontwikkeling). Dit is in het verleden een realistische groei gebleken. Het restant van de autonome volumegroei is naar rato van de omvang van de premiegefinancierde uitgaven toegedeeld aan de zorgsectoren waarop de wachtlijstaanpak van toepassing is: curatieve zorg, geestelijke gezondheidszorg, gehandicaptenzorg en verpleging en verzorging. De budgettaire gevolgen van het zorgbeleid van Paars II zijn, voor zover deze al expliciet bekend waren, overgenomen in de groeicijfers. Wel zijn de ramingen van bijvoorbeeld de instandhoudingsbouw en de eigen betalingen AWBZ en particulier geactualiseerd. Ter actualisatie van de basisgroei wordt in 2004 en 2005 een bedrag van circa € 150 mln. ingezet uit de in het Strategisch Akkoord toegekende enveloppe. Naast de basisgroei zijn in het tweede deel van de tabel nogmaals de intensiveringen en de ombuigingen uit het Strategische Akkoord opgenomen. De aanvullende maatregelen waartoe het kabinet na het Strategisch Akkoord heeft besloten zijn in dit deel van de tabel niet meegenomen.

In de post overig is een neerwaartse ramingsbijstelling van de bouw opgenomen, als gevolg van een vertraagde doorwerking van de benutting van de trekkingsrechten in de budgetten van de zorginstellingen. Daarnaast worden uit de enveloppe extra bedragen ter beschikking gesteld voor de nieuwe regeling voor avond-, nacht- en weekendiensten van huisartsen, aanvullende produktieafspraken in de sector geestelijke gezondheidszorg en de bijdrage aan de oprichting van de nieuwe Voedsel- en Warenautoriteit. Het resterende bedrag uit de enveloppe wordt voor de jaren 2005 en 2006 gereserveerd op de aanvullende post van de zorgnota, voor eventuele tegenvallers in de bouw en/of de aanpak van de wachttijden.

bron: VWS

Tabel 2 laat de uitgavenontwikkeling zien van de VWS-begroting vanaf de stand ontwerpbegroting 2002. Allereerst worden de mutaties uit de Voorjaarsnota/1e suppletore wet 2002 weergegeven. De belangrijkste mutaties van de 1e suppletore wet 2002 worden toegelicht in de verdiepingsbijlage. Voor de overige mutaties verwijs ik u naar Wijziging van de begroting van de uitgaven en ontvangsten van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (XVI) voor het jaar 2002 (wijziging samenhangende met de Voorjaarsnota) (TK 2001–2002, 28 321 XVI, nr. 1–2).

Vervolgens zijn de meerjarige doorwerking mutaties Voorjaarsnota opgenomen (onder meer de meerkosten weesgeneesmiddelen en de overheveling vanuit het gemeentefonds in verband met kinderopvang).

Verder zijn de mutaties met betrekking tot het Strategisch Akkoord en de aanvullende maatregelen opgenomen.

In afwachting van een nadere concrete invulling, staan op artikel 15 Nominaal en Onvoorzien de volgende taakstellingen uit het Strategisch Akkoord geboekt:

– het aandeel van het ministerie van VWS in de efficiency- (4%) en volumetaakstelling (3%) collectieve sector;

– een taakstelling vermindering inhuur van externen;

– een generieke subsidietaakstelling;

– 25% van de prijsbijstelling 2002.

In verband met de introductie van een nieuw verzekeringsstelsel in 2005 zijn op artikel 13 Rijksbijdrage de volgende mutaties verwerkt:

– het terugtrekken van de Rijksbijdrage Ziekenfondswet (ZFW)

– de introductie van de Rijksbijdrage ziektekosten voor kinderen. (De bedragen voor de Rijksbijdrage ziektekosten voor kinderen betreffen een voorlopige raming, vooruitlopend op de definitieve vormgeving van de regeling).

Daarnaast is het beleidsterrein kinderopvang van VWS naar SZW overgeheveld (beleidsartikel 7) en is de Wet Voorzieningen Gehandicapten overgegaan naar VWS (beleidsartikel 16).

Na het Strategisch Akkoord heeft het kabinet besloten tot een aantal aanvullende maatregelen gericht op de budgettaire doelstellingen van het Strategisch Akkoord te weten:

– versnelde invoering en verhoging van de taakstellingen op de subsidies;

– versnelde invoering van de volumetaakstelling;

– verhoging nominale ziektekostenpremie, waardoor de Rijksbijdrage zal worden verlaagd in de jaren 2003 en 2004.

Het streven is er op gericht om de genoemde taakstellingen, zorgvuldig en gericht, in te vullen. De Tweede Kamer wordt daarover zo spoedig mogelijk, doch uiterlijk bij de 1e suppletore wet 2003 nader geïnformeerd.

Tenslotte heeft sinds de 1e suppletore begroting 2002 een aantal nieuwe (beleidsmatige) mutaties plaatsgevonden (dit is inclusief de mutaties in verband met aanpassingen MEV). De belangrijkste mutaties staan in tabel 3.

bron: VWS

DEEL B: BELEIDSPROGRAMMA 2002–2006

BELEIDSARTIKEL 1: GEZONDHEIDSBEVORDERING EN GEZONDHEIDSBESCHERMING

1.1 Algemene beleidsdoelstelling

Het bevorderen en beschermen van de gezondheid van de burger

Een goede gezondheidszorg begint bij het voorkomen dat de burger gebruik moet maken van zorg. Ook in de regeringsverklaring wordt uitdrukkelijk aangegeven «Voorkomen is beter dan genezen». Gezondheidsbescherming en -bevordering gaan echter verder dan «het voorkomen van». Het beleid is ook gericht op langer gezond leven en het verhogen van de kwaliteit van leven bij ziekte. De speerpunten van het beleid zijn: onnodige sterfte voorkomen, vermijdbaar gezondheidsverlies vermijden en gelijke kansen op gezondheid bevorderen. De algemene doelstelling voor het terugdringen van gezondheidsachterstanden is als volgt geformuleerd: het is wenselijk in 2020 de gezonde levensverwachting van mensen met een lage sociaal-economische status te hebben verlengd met drie jaar, van ongeveer 53 jaar naar 56 jaar.

De gezondheid van de Nederlandse bevolking is spectaculair verbeterd, maar er zijn nieuwe ontwikkelingen (waaronder biotechnologie en globalisering) en bedreigingen (waaronder infectieziekten en microbiologische risico's) die bijzondere aandacht vragen van de overheid. Mede in dit licht is ook de Voedsel- en Waren Autoriteit opgericht. In het najaar 2002 zal tevens een Nota Gezondheidsbeleid aan de Tweede Kamer worden aangeboden waarin het gezondheidsbeleid voor de komende kabinetsperiode nader wordt geëxpliciteerd.

Naast zes operationele doelstellingen bevat dit beleidsartikel het integrale beleid voor projecten, experimenten en onderzoek (PEO). Met het PEO-beleid beogen we zorgvuldig prioriteiten te kiezen voor programmering van onderzoek en ontwikkeling in de volksgezondheid en zorg.

Intensiveringen

In navolging van de landelijke inentingscampagne tegen meningokokken C die in 2002 is uitgevoerd, zal deze vaccinactie worden ingevoerd in het Rijksvaccinatieprogramma (RVP). Hiermee is jaarlijks een bedrag gemoeid van € 4,3 mln. Het RVP wordt gefinancierd uit het Algemene Fonds Bijzondere Ziektekosten (AFBZ).

Voor de invoering van het uniforme deel van het basistakenpakket jeugdgezondheidszorg per 1 januari 2003 zal een specifieke uitkering worden ontworpen. Er is een bedrag van € 16 mln. aanvullend beschikbaar voor de extra kosten die hiermee samenhangen.

De komende periode krijgt de oprichting van de Voedsel en Warenautoriteit haar beslag. Hiervoor is een extra bedrag van € 13 mln. in 2003 beschikbaar en vanaf 2004 jaarlijks € 7,3 mln. In overleg met LNV wordt thans bezien welke bijdrage LNV aan de oprichting van VWA zal leveren. De kamer zal hierover zo spoedig mogelijk doch uiterlijk bij 1e suppletore wet 2003 worden geïnformeerd.

Motie Werner:

Tijdens de behandeling in de Eerste Kamer van de wijziging van de Tabakswet, is door het Eerste Kamerlid Werner een motie ingediend. Met deze motie wordt de regering verzocht extra middelen in 2002 dan wel 2003 vrij te maken om gelijktijdig en in samenhang met de implementatie van de Tabakswet, de preventie en de ondersteuning van stoppogingen een impuls te geven. Naar aanleiding van deze motie wordt momenteel bezien hoe één en ander op een kosteneffectieve manier concreet vorm kan worden gegeven. Hierbij wordt bezien of (incidenteel) middelen ter uitvoering van de motie kunnen worden vrijgemaakt. Het streven is erop gericht de concrete uitwerking in de loop van 2003 aan het parlement te zenden.

Relatie met de Zorgnota

De inzet van de begrotingsmiddelen op dit beleidsartikel is niet los te zien van de middelen die vanuit de premiesector beschikbaar worden gesteld voor gezondheidsbevordering en -bescherming. Zo vullen begrotings- en premiemiddelen elkaar aan in budgettaire omvang. De prestaties die geleverd worden hangen samen met zowel de inzet van begrotingsmiddelen als de inzet van premiemiddelen. De geleverde prestaties zijn niet één op één aan de wijze van financiering te relateren.

Ter illustratie staan in onderstaande tabel de totale budgetten die onder bovengenoemde sectoren vallen.

* Dit zijn de totale uitgaven voor de sector volgens de Zorgnota 2003 (dus inclusief de begrotingsmiddelen).

1.2 Operationele beleidsdoelstellingen

1.2.1 Gezondheidsbevordering: niet roken, meer bewegen, gezond eten, matig drinken en veilig vrijen

Beleidseffecten

De bevordering van een gezonde en sportieve leefstijl levert een belangrijke bijdrage aan de volksgezondheid, zoals blijkt uit de VolksgezondheidToekomstVerkenning (VTV). Het gaat daarbij voornamelijk om niet roken, meer bewegen, matig drinken, gezond eten en veilig vrijen.

Met het beleid voor gezondheidsbevordering hebben wij de volgende effecten voor ogen:

• Het aantal rokers is in 2004 met 17,5% verminderd ten opzichte van 1999 (afname van 34% naar 28%). Voor 2003 streven we naar een tussenstand van 29%.

• Het aantal probleemdrinkers daalt tot 8% in 2004 (was 9% in 2001).

• Voldoende bewegen, uitgedrukt als een toename van de normactiviteit, is gestegen van 40% (1998) naar 45% in 2005 en 50% in 2010. Bewegingsarmoede, uitgedrukt als een afname van inactiviteit, daalt van 12% (1998) naar 10% in 2005 en 8% in 2010. Bij burgers is de kennis van voldoende bewegen vermeerderd, uitgedrukt als een toename van kennis over de Nederlandse Norm Gezond Bewegen, van 0% (1998) tot 50% in 2005 en 75% in 2010.

• Het percentage inname verzadigd vet in 2002 is 14% verminderd ten opzichte van 1999 (afname van 14% naar 12%); in 2003 wordt dit gestabiliseerd. Er wordt gestreefd naar een verdere daling. De uiteindelijke doelstelling is een totaal van 10 energieprocenten vet in de voeding in 2010.

• Na een, deels onverklaarde, terugval in veilig vrijgedrag van 79% in 2000 naar 57% in 2001, is het streefcijfer met betrekking tot het percentage jongeren dat veilig vrijt bij een wisselend contact neerwaarts bijgesteld tot 70% in 2003. Dit omdat naar verwachting de tendens van meer onveilig vrijgedrag door zal zetten.

Aard van de verantwoordelijkheid

Het realiseren van de genoemde prestaties is voor een groot deel afhankelijk van inspanningen van derden. Daar komt bij dat de overheid slechts een beperkte invloed heeft op relevante factoren als sociaal-economische ontwikkelingen, maatschappelijke trends en de commerciële marketing van ongezonde producten. De primaire verantwoordelijkheid en uiteindelijke keuze voor een gezond en sportief leven ligt natuurlijk bij de burger zelf. Ons beleid voor gezondheidsbevordering poogt een gezonde keuze door de burger mogelijk en makkelijk te maken. Dit onder meer door de inzet van diverse beleidsinstrumenten, door randvoorwaarden en kaders te scheppen.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Bij de beleidsontwikkeling en -uitvoering van gezondheidsbevordering gaan we uit van een samenhangende aanpak. Dit betekent een combinatie van wet- en regelgeving en handhaving daarvan, inzet van goede, wetenschappelijk onderbouwde voorlichting, subsidies, onderzoek, overleg, productregulering, adequate zorg- en hulpverlening én een krachtig facetbeleid.

Subsidies

• Er worden subsidies verleend aan diverse preventie-instituten zoals DEFACTO, het Nationaal Instituut voor Gezondheidsbevordering en Ziektepreventie (NIGZ), het Trimbos-instituut en het Voedingscentrum, het Aidsfonds, de stichting SOA-bestrijding, de Schorerstichting en het Kenniscentrum Overgewicht. Deze subsidies worden gebruikt om materiaal (onder meer folders, websites, lesmateriaal) en voorlichtingsmethodieken te ontwikkelen en om doelgroepspecifieke preventieactiviteiten (voorlichtingsavonden, workshops, counseling voor intermediairs (zoals GGD'en) uit te voeren. In 2002 is een evaluatieonderzoek uitgevoerd naar de doelmatigheid van de preventie-instituten. Aan de hand van de uitkomsten zal de aansturing worden verbeterd en de doelmatigheid inzichtelijker worden gemaakt.

Wetgeving

• De gewijzigde Tabakswet zal in de komende jaren gefaseerd in werking treden. Voor 2003 gaat het om de invoering van een consumentenleeftijdsgrens van 16 jaar, verkoopbeperkingen en een nagenoeg algeheel reclameverbod. Naar verwachting zal in 2003 een nieuw wijzigingsvoorstel van de Drank- en Horecawet van kracht kunnen worden. Dit voorstel betreft de introductie van bestuurlijke boetes.

Overleg

• De beleidsontwikkeling op het terrein van alcohol komt aan de orde in het Regulier Overleg Alcoholpreventiebeleid. Daarin zijn de relevante maatschappelijke organisaties en belanghebbende marktpartijen vertegenwoordigd (zoals de producten van alcoholproducten en verkooppunten). Daarnaast wordt bezien of er behoefte is aan een soortgelijk overleg over tabak. Verder komt er een gestructureerd overleg met de preventie-instituten. Bovendien zal er regelmatig overleg zijn met de gezondheidsfondsen. Ook zoeken we strategische allianties met het bedrijfsleven, de verkeersveiligheidssector, het onderwijs en de sport. In 2003 zal de aandacht voor de verlaging van de consumptie van verzadigd vet met name gericht zijn op de mogelijkheden veranderingen aan te brengen in het productaanbod. Daarvoor is overleg nodig met de branche. In 2000 is een SOA-platform opgericht waar epidemiologische ontwikkelingen worden besproken en beleidsopties worden verkend.

Onderzoek

• Onderzoek naar gezondheidsbevordering loopt onder meer via ZONMw. In het lopende programma Gezond Leven wordt innovatief onderzoek gedaan naar veelbelovende nieuwe interventiemogelijkheden om een gezond en sportief leven te stimuleren. Zo zal onderzocht worden wat het effect is van testen (op HIV en andere SOA) op het gedrag.

Voorlichting

• Massamediale campagnes zijn een belangrijk instrument voor gezondheidsbevordering. Via ZONMw zal een uitvoeringsprogramma mogelijk worden gemaakt om massamediale gezondheidsbevorderingscampagnes uit te voeren die van invloed zijn op gezond leven, zoals niet roken, meer bewegen, gezonde voeding, matigheid met alcohol, veilig vrijen en veiligheid in en om huis. Het totale budget voor het programma bedraagt € 4,5 mln. in 2003.

• Op grond van de resultaten van het marketingexperiment niet-roken in 2002, zal deze proef in 2003 een landelijk karakter krijgen. Hiervoor is € 1,4 mln. via de rijksbegroting beschikbaar. Daarnaast wordt € 1,4 mln. voor de «Maar ik rook niet»-campagne via de rijksbegroting beschikbaar gesteld.

• De alcoholvoorlichtingscampagnes zullen met name gericht zijn op jongeren. Dit doen we via de massamedia en aansluitende regionale activiteiten vanuit de gezondheidsbevorderingscampagnes bij ZONMw.

• De veilig vrijencampagnes zullen worden bijgestuurd in het licht van de ongunstige ontwikkeling. De campagnes zullen uitdrukkelijker ingaan op de negatieve gevolgen van besmetting met een SOA.

Handhavingsbeleid

• In 2003 werken er bij de Keuringsdienst van Waren ruim zestig fulltime inspecteurs aan de handhaving van de Drank- en Horecawet en de Tabakswet. Het aantal inspecties zal de komende jaren toenemen.

1.2.2 Het bevorderen van gezondheidswinst door preventie, vroege opsporing en door het voorkomen van complicaties die leiden tot nieuwe ziekten of aandoeningen

Beleidseffecten

Door ziekten in een vroeg stadium op te sporen, gezonde mensen te vaccineren en door andere preventiemogelijkheden aan te bieden, kan de gezonde levensverwachting van mensen worden vergroot, kan vroegtijdige sterfte worden voorkomen en kan de kwaliteit van leven verbeterd worden.

Het Rijksvaccinatieprogramma (RVP) is al jaren een belangrijk preventie-instrument. Er wordt naar gestreefd dat ten minste 95% van de kinderen blijvend deelneemt aan het programma. Het RVP wordt regelmatig geactualiseerd. Zo is medio 2002 vaccinatie tegen meningokokken C in het RVP opgenomen.

Recent onderzoek naar het functioneren van de provinciale entadministraties zal in 2003 nader in beleid worden vertaald. Wij streven naar een vergaande integratie van de organisatie van gemeentelijke taken bij geneeskundige hulp bij ongelukken en rampen (GHOR), publieke gezondheidszorg en collectieve preventie. Dit in de vorm van efficiënte en doelmatig georganiseerde GGD'en. Daardoor nemen bestuurlijke drukte en overhead af om ten goede te komen aan preventief en repressief optreden van GGD'en.

Om hepatitis B terug te dringen, streven we de volgende uitkomsten na:

Kinderen van wie een of beide ouders afkomstig zijn uit een risicoland (meer dan 2% van de bevolking is drager) zijn gevaccineerd tegen hepatitis B; 90% in 2003 en 95% in 2004. Het programma hiertoe start in 2003. Mensen met veel wisselende partners en intraveneus drugsgebruikers zijn gevaccineerd tegen hepatitis B; doel is dat 60% van de te vaccineren mensen de volledige serie vaccinaties in 2004 afmaakt.

Om te voorkomen dat kinderen van HIV-positieve moeders bij de geboorte besmet worden, zal in 2003 zwangere vrouwen standaard een HIV-test worden aangeboden. Het College voor Zorgverzekeringen onderzoekt momenteel op welke wijze dit het beste kan worden uitgevoerd. Er wordt naar gestreefd om in 2004 80% van de zwangere vrouwen te bereiken.

Vanwege een stijging van het aantal Seksueel Overdraagbare Aandoeningen (SOA) zal in 2003 de anonieme curatieve SOA-bestrijding worden bezien op basis van een advies van het CVZ.

In 2002 is het RIVM gestart met de herziening van zowel de surveillance van HIV als van andere SOA. In 2003 zullen beide monitoringsystemen operationeel zijn.

In 2003 voert GGD Nederland op ons verzoek een project uit waarin onder meer aandacht wordt besteed aan samenwerking tussen de infectieziektebestrijding en de rampenbestrijding. De activiteiten die reeds zijn ingezet in het kader van bioterrorisme, waaronder de Europese samenwerking, worden in 2003 voortgezet.

In 2003 zal een nieuwe structuur worden opgezet om gegevens te verzamelen over het gebruik van antibiotica en het voorkomen van resistente pathogenen (het resistent worden van ziekteverwekkende micro-organismen) bij de mens. Rapportages waarin onderlinge verbanden worden gelegd, moeten meer inzicht geven in de relatie tussen gebruik van antibiotica en resistentievorming.

In 2003 zal een zwaarder programma starten voor de opsporing van erfelijke hypercholesterolemie via familieonderzoek (FH). In 2008 moet 75% van de mensen met FH zijn opgespoord. Naast maatregelen gericht op gezond gedrag (voeding en bewegen) moet dit bijdragen aan het verminderen van hart- en vaatziekten.

Aard van de verantwoordelijkheid

Infectieziektebestrijding is een gemeentelijke verantwoordelijkheid. Wij zien het als onze taak gemeenten hierbij te ondersteunen. Dit gebeurt met name door intermediaire organisaties te ondersteunen die de GGD'en voorzien van kennis en kunde door middel van protocollen, trainingen, consultatieve functies, ondersteuning bij lokale surveillance en voorlichtingsmateriaal.

Verder zijn wij verantwoordelijk voor het instandhouden van een adequaat systeem voor vroege opsporing en behandeling van besmettelijke ziekten. Hiervoor onderhouden wij een groot aantal surveillancesystemen (creutzfeld-jakob ziekte, tuberculose, influenza, meningokokken, voedselinfecties, streptokokken) en dragen wij (via het RIVM) zorg voor faciliteiten voor bijzondere diagnostiek. Als de resultaten van de monitoring verontrustend zijn, wordt het beleid bijgesteld. Soms is decentrale of landelijke epidemiebestrijding nodig. Hiervoor houden wij onder meer de Landelijke Coördinatiestructuur Infectieziektebestrijding (LCI) in stand.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Er worden nieuwe projecten gesubsidieerd, waaronder subsidie aan de deelnemende GGD'en en GGD Nederland voor de uitvoering van vaccinatieprogramma's tegen hepatitis B bij de groep mensen met veel wisselende partners en intraveneus drugsgebruikers. Hiervoor is € 11,4 mln. over een periode van 5 jaar beschikbaar gesteld aan ZONMw die de uitvoering ter hand neemt. De hepatitis B vaccinatie bij kinderen van wie een of beide ouders afkomstig zijn uit een risicoland wordt via de premiemiddelen (€ 2,7 mln. ) gefinancierd.

• Tevens wordt een aantal bestaande subsidierelaties voortgezet, waaronder:

• aan diverse instituten subsidies voor diagnostiek en voorlichting over infectieziekten (zoals Nederlandse Hepatitis Stichting/Koninklijke Nederlandse Centrale Vereniging tot bestrijding der Tuberculose (KNCV);

• aan diverse instituten subsidie voor onderzoek en surveillance van infectieziekten (zoals RIVM/Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg (CBO)/Erasmus Universiteit/KNCV);

• aan de Werkgroep Infectie Preventie (WIP) en aan de Stichting Werkgroep Antibiotica Beleid (SWAB) voor het formuleren van richtlijnen voor infectiepreventie en resistentiepreventie in de zorg;

• aan GGD Nederland voor het instandhouden van de Landelijke Coördinatiestructuur Infectieziektebestrijding;

• aan diverse instituten subsidies voor onderzoek en vroege opsporing van kanker en kwaliteitsverbetering van het leven bij kanker.

Via de premiemiddelen worden programma's gefinancierd zoals:

• het Rijksvaccinatieprogramma

• het bevolkingsonderzoek naar borstkanker en baarmoederhalskanker

• de landelijke griepvaccinatie van ouderen en risicogroepen

• de drempelvrije SOA-behandelingen

• de postnatale screening

• de screening op familiaire hypercholesterolemie.

Overleg

• Wij participeren in diverse overlegplatforms, waaronder Interdepartementaal Overleg Legionellapreventie, Platform SOA-bestrijding, commissies van het CVZ voor de coördinatie van preventieprogramma's, reguliere overleggen met gesubsidieerde instellingen. Voorts werken we op dit terrein intensief samen met andere lidstaten binnen diverse adviescomités van de Europese Commissie en met VN-organisaties zoals de World Health Organisation.

Onderzoek

• Onderzoek naar ziektespecifieke preventie verloopt grotendeels via de Meerjaren Activiteiten Planning van het RIVM. Daarnaast verloopt onderzoek via intermediaire organisaties naar nieuwe preventiemogelijkheden via het preventieprogramma van ZONMw en het ontwikkelbudget van het Aidsfonds.

Voorlichting

• In 2003 zal veel aandacht worden besteed aan goede voorlichting over het RVP. Voor zowel ouders van kinderen uit de doelgroep als voor uitvoerders van het vaccinatieprogramma wordt het belang van het RVP goed onder de aandacht gebracht.

• Verder geven intermediaire organisaties, zoals de Stichting SOA-bestrijding, veel voorlichting.

• Voor de preventie van hart- en vaatziekten en kanker is voorlichting over gezond leven, zoals gezonde voeding en voldoende bewegen, van belang. In paragraaf 1.2.1 is hier nader op ingegaan.

1.2.3 Het bevorderen van de toegankelijkheid en de kwaliteit van lokale voorzieningen van preventieve zorg

Beleidseffecten

Het bevorderen en beschermen van de volksgezondheid is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van het Rijk en lokale overheden. De verantwoordelijkheid van gemeenten is verankerd in de Gemeentewet en in de Wet collectieve preventie volksgezondheid (WCPV). Lokale voorzieningen van preventieve zorg dienen kwalitatief goed zijn en voor iedereen toegankelijk. Wij willen de toegankelijkheid bevorderen en de kwaliteit van lokale voorzieningen van preventieve zorg garanderen.

We streven op termijn naar de volgende effecten:

• De bestuurlijke slagkracht van gemeenten in het gezondheidsbeleid is versterkt.

• De deskundigheid en de capaciteit van de professionals werkzaam in de openbare gezondheidszorg is versterkt of vergroot.

• De fysieke en sociale omgeving van mensen draagt bij aan het bevorderen van hun gezondheid.

• De leef- en werkomgeving van mensen is zo gezond en veilig dat ze slechts een verwaarloosbaar risico hebben daarvan ziek te worden of dood te gaan.

Hiervoor streven we op de korte termijn de volgende effecten na:

• In 2003 hebben alle gemeenten, ondersteund door hun GGD'en, integraal gemeentelijk gezondheidsbeleid geformuleerd in een gemeentelijke nota gezondheidsbeleid.

• In 2002 gaat de opleiding «Maatschappij en gezondheid» van start. Met ingang van 2003 starten jaarlijks 25 basisartsen met deze opleiding.

• Het streven is dat sociale geneeskunde in 2005 ten minste 10% van de basisopleiding van artsen uitmaakt.

• Het streven is het aantal bedrijven dat een preventief gezondheidsbeleid voert van 12% in 2000 te laten toenemen naar 25% in 2005.

• In vijftien regio's zijn er geformaliseerde samenwerkingsverbanden tussen arbo-artsen, huisartsen en specialisten in 2003. Daarnaast functioneren vier landelijke kenniscentra en dragen hiermee gezamenlijk zorg voor een landelijk dekkend netwerk van samenwerking en kennisuitwisseling over arbeidsgerelateerde aandoeningen.

• In 2005 is 75% van de bedrijfsartsen bekend met de richtlijnen van de Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB).

• In 2003 lopen er drie pilots met de verwijsfunctie voor bedrijfsartsen. Een formele verwijsfunctie bekrachtigt de specifieke deskundigheid van deze beroepsgroep in arbeid en gezondheid. Naar verwachting zal een formele verwijsfunctie bijdragen aan het sneller, effectiever en doelmatiger begeleiden en behandelen van zieke werknemers.

Aard van de verantwoordelijkheid

De verantwoordelijkheden van de rijksoverheid strekken zich uit tot het bevorderen van de kwaliteit en doelmatigheid van de collectieve preventie en het instandhouden van een adequate onderzoeks- en ondersteuningsstructuur voor GGD'en en gemeenten op het terrein van opleidingen en deskundigheidsbevordering. Hierbij dragen wij de systeemverantwoordelijkheid. Daarvoor verzorgt de rijksoverheid wet- en regelgeving, het inrichten van de bekostigingsstructuur voor de uitvoering en de interdepartementale en internationale samenwerking. Het toezicht op de uitvoering is in handen van de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ). Het is ook de verantwoordelijkheid van overheden, zowel landelijk als lokaal, om andere partijen zoals burgers, maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven te wijzen op hun verantwoordelijkheden en mogelijkheden voor een goede volksgezondheid.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Diverse instellingen worden gesubsidieerd, waaronder de Netherlands School of Public Health (NSPH), de Nederlandse Public Health Federatie (NPHF) en de Koepel van artsen Maatschappij en Gezondheid. Ook worden diverse projecten en programma's gesubsidieerd. Zo ontvangt GGD NL een projectsubsidie voor het ontsluiten van kennis en inzichten uit de GGD-wereld en voor het versterken van de medische milieukundige functie van de GGD'en. Via de budgetten van ZONMw worden programma's op het terrein van arbeid en gezondheid (arbo-curatieve samenwerking, preventie) en de openbare gezondheidszorg mogelijk gemaakt. Innovatie in de openbare gezondheidszorg wordt mogelijk gemaakt door subsidieverlening vanuit het Fonds Openbare Gezondheidszorg.

Wetgeving

• Per 1 januari 2003 treden de gewijzigde Wet collectieve preventie volksgezondheid (WCPV) en daarmee samenhangende besluiten in werking. Er wordt naar gestreefd de Kwaliteitswet zorginstellingen van toepassing te verklaren op de gehele collectieve preventie.

Convenanten

• Het in 2001 getekende Nationaal Contract Openbare GezondheidsZorg geeft richting aan de samenwerking op landelijk, lokaal en regionaal niveau. In 2002 is de uitvoering van de afspraken begonnen. De beschikbaarheid van een monitor voor lokale en regionale gezondheid(szorg) gebaseerd op uniforme en vergelijkbare gegevens, heeft prioriteit. De monitor is in 2005 klaar. In het kader van het terugdringen van sociaal-economische gezondheidsverschillen en het RIVM-rapport over gezondheid in de grote steden, is vastgelegd dat gezondheid zal worden opgenomen in de afspraken voor de tweede convenantsperiode van het grotestedenbeleid. De voorbereidingen hiervoor vinden plaats in 2003 en 2004. Over de voortgang van het Actieprogramma Gezondheid en Milieu (april 2002) dat met het ministerie van VROM is opgesteld, zal aan de Tweede Kamer gerapporteerd worden.

Onderzoek

• Het Centrum voor Gezondheidsonderzoek Ongevallen en Rampen bij het RIVM wordt verder opgebouwd. Daarnaast verricht het RIVM voor ons onderzoek om meer inzicht te krijgen in de relatie tussen gezondheidseffecten en milieufactoren. Een belangrijk onderzoeksthema voor 2003 is het monitoren van de gezondheidseffecten van de luchthaven Schiphol.

1.2.4 Het beschermen en bevorderen van de gezondheid van jeugdigen (0 tot 19 jaar)

Beleidseffecten

De jeugdgezondheidszorg (JGZ) beoogt de gezondheid en de lichamelijke en geestelijke ontwikkeling van jeugdigen te bevorderen en te beschermen, op individueel en op populatieniveau. De jeugdgezondheidszorg voorziet daarmee in een aanbod van voorzieningen die zijn toegesneden op de lokale situatie. De voorzieningen zijn kwalitatief van een hoogwaardig niveau en voor iedereen toegankelijk.

Wij hebben de volgende concrete beleidseffecten voor de Jeugdgezondheidszorg 0 tot 19 jaar voor ogen:

• De invoering van integrale jeugdgezondheidszorg 0 tot 19 jaar onder gemeentelijke regie per 1 januari 2003.

• Vanaf 1 januari 2003 wordt een basistakenpakket ingevoerd voor de jeugdgezondheidszorg 0 tot 19 jaar dat wettelijk verankerd is in de Wet collectieve preventie volksgezondheid (WCPV). Voor de uitvoering van dit basistakenpakket is vanaf 2003 € 16 mln. structureel extra beschikbaar. Binnen het pakket is een differentiatie aangebracht in een uniform deel en een maatwerkdeel. Daarmee komt een eind aan ongewenste verschillen in de uitvoering van de JGZ 0 tot 19 jaar, maar ontstaat tegelijk ruimte voor gerichte variatie op lokaal niveau. Door de wettelijke verplichting om het basistakenpakket uit te voeren, zal het bereik naar verwachting toenemen. Er wordt getracht een bereik te realiseren vergelijkbaar met het bereik van het Rijksvaccinatieprogramma. In 2007 zal een ex-postevaluatieonderzoek worden uitgevoerd naar de uitvoering en de bekostigingssystematiek van het basistakenpakket.

• Uitbreiding van het aantal standaarden in de uitvoering van de jeugdgezondheidszorg.

ZONMw is gevraagd nieuwe standaarden te ontwikkelen voor de jeugdgezondheidszorg. Naar verwachting zullen er jaarlijks drie standaarden ontwikkeld kunnen worden. Het streven is dat er in 2007 achttien standaarden zijn ontwikkeld.

• Een bijdrage leveren aan vermindering van de zuigelingensterfte in Nederland.

De omvang van de zuigelingensterfte in Nederland ligt onder kinderen van twintigers en dertigers op ongeveer 5 per 1 000 levendgeborenen. De jeugdgezondheidszorg levert een belangrijke bijdrage aan de vermindering van de zuigelingensterfte door prenatale zorg, screenings en vaccinaties en voorlichting, advies, instructie en begeleiding.

• Versterking van de vroegsignalering van kinderen met een achterstand in fysieke, sociale, cognitieve of psychische ontwikkeling.

• De invoering van het basistakenpakket voor de jeugdgezondheidszorg heeft mede tot gevolg dat op basis van commitment, draagvlak en consensus van de betrokken partijen een landelijk registratie- en automatiseringssysteem zal worden ontwikkeld.

• Versterking van de opvoedingsondersteuning (onderdeel van het basistakenpakket JGZ).

De opvoedingsondersteuning zal worden versterkt door de ontwikkeling van een standaard op dat terrein, scholing van het personeel en de systematische bundeling van de informatie ten behoeve van hulpverleners in de keten.

• Versterking van de samenwerking op lokaal niveau van gemeentelijke gezondheidsdiensten met thuiszorgorganisaties, voorschoolse voorzieningen, scholen en voorzieningen voor jeugd; samenwerkingsactiviteiten zullen worden vastgelegd in de lokale nota's gezondheidsbeleid.

Aard van de verantwoordelijkheid

Doordat de regie voor de jeugdgezondheidszorg integraal bij de gemeenten neergelegd wordt, wordt de samenhang sterk bevorderd. Gemeenten zijn het best in staat om een samenhangend beleid te voeren tussen jeugdgezondheidszorg en de andere lokale jeugdvoorzieningen zoals voor- en vroegschoolse opvang, kinderopvang, onderwijs en jeugdzorg. Vanuit haar systeemverantwoordelijkheid is de rijksoverheid verantwoordelijk voor de invoering van het basistakenpakket en het toezicht op de uitvoering hiervan. De gemeenten en de uitvoeringsorganisaties zijn verantwoordelijk voor de (kwaliteit) van de uitvoering en de uiteindelijke resultaten.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Er worden subsidies verleend aan diverse projecten voor de ontwikkeling, innovatie en implementatie van de gewijzigde Wet collectieve preventie volksgezondheid (WCPV) en het Besluit Jeugdgezondheidszorg.

Specifieke uitkeringen

• Vanaf 2003 zal, naar verwachting, het uniforme deel van het basistakenpakket worden gefinancierd via een specifieke regeling. Het beschikbare budget voor ouder-kindzorg binnen het Fonds Algemene en Bijzondere Ziektenkosten zal hiervoor worden overgeheveld naar de rijksbegroting. Daarnaast is vanaf 2003 structureel € 16 mln. extra beschikbaar.

Wetgeving

• Wijziging van de Wet collectieve preventie volksgezondheid (WCPV), zodat gemeenten wettelijk verplicht zijn het basistakenpakket uit te voeren. De wet treedt per 1 januari 2003 in werking. Op basis van deze wet wordt per 1 januari 2003 een Besluit Jeugdgezondheidszorg ingesteld.

Convenanten

• Op 27 mei 2002 hebben de VNG en de Landelijke Vereniging van Thuiszorg met VWS een convenant ondertekend. In dit convenant zijn afspraken gemaakt over de invoering van het basistakenpakket, de financiering, registratie en de kwaliteitsaspecten.

Overleg

• Met de VNG, GGD Nederland en de landelijke Vereniging van Thuiszorg wordt overleg gevoerd over de uitvoering van de jeugdgezondheidszorg (regievoering, basistakenpakket, Platform, registratie- en monitorsysteem en elektronisch dossier).

Onderzoek

• In 2003 is het onderzoek naar een adequaat landelijk registratiesysteem en elektronisch dossier gereed. Ook wordt onderzoek gedaan naar de uitvoeringsstandaarden voor de JGZ.

Voorlichting

• Er worden diverse voorlichtingsbijeenkomsten voor zowel bestuurders als beroepsgroepen voor de implementatie van het basistakenpakket JGZ belegd.

1.2.5 Het instandhouden en waar nodig verhogen van het huidige niveau van de bescherming van de gezondheid en veiligheid van de consument

Het instandhouden en waar nodig verhogen van het huidige niveau van de bescherming van de gezondheid en veiligheid van de consument kent de deelterreinen Productveiligheid en letselpreventie en Voedselveiligheid. De laatste kan weer onderverdeeld worden in Voeding en levensmiddelen en Veterinair beleid en levensmiddelenhygiëne.

Aard van de verantwoordelijkheid

Voor product- en voedselveiligheid is sprake van systeemverantwoordelijkheid. De overheid stelt een kader van norm- en regelgeving in met name de Warenwet, de Vleeskeuringswet en de Bestrijdingsmiddelenwet. Binnen dat wettelijke kader is de producent echter primair verantwoordelijk voor het op de markt brengen van veilige levensmiddelen. Voor letselpreventie scheppen wij de randvoorwaarden door middel van subsidies aan onder andere de Stichting Consument en Veiligheid (SCV), door onderzoek en door het bevorderen van normen voor producten als onderdeel van een veilige omgeving. Daarnaast voeren we met andere ministeries (VROM en BZK) en gemeenten overleg om letselpreventie in hun beleid mee te nemen. Samen met de genoemde ministeries schakelen wij uitvoeringsorganisaties in, waaronder de SCV, om het uiteindelijke doel te bereiken. De SCV schakelt op haar beurt GGD'en, scholen, bedrijfsleven, sportorganisaties en zorginstellingen in.

Belangrijke exogene factoren die van invloed zijn op de te bereiken effecten zijn: de vergrijzing, de veranderende samenstelling, de toegenomen welvaart, risicozoekend gedrag en vergrote mobiliteit/activiteit van de Nederlandse bevolking.

a. Productveiligheid en letselpreventie

Beleidseffecten

Doelstelling van het beleid voor productveiligheid en letselpreventie is om de veiligheid en gezondheid van de mens in zijn privé-sfeer (thuis, recreatie, school, sport) te beschermen.

Jaarlijks worden ongeveer 2,4 miljoen Nederlanders medisch behandeld na een ongeval in de privé-sfeer. Meer dan 2000 mensen komen te overlijden, 70 000 worden opgenomen in een ziekenhuis en 700 000 behandeld op de Spoedeisende Hulpafdeling (SEH-afdeling) van een ziekenhuis1. De kosten van medische behandeling alleen bedragen meer dan 4% van het totale gezondheidszorgbudget2. Ongevallen in en om het huis kunnen worden voorkomen door een mix van maatregelen die gericht zijn op het wegnemen van onaanvaardbare risico's (waaronder onveilige producten) en op het bevorderen van veilig gedrag. Het aantal ongevallen vertoont een stijgende lijn, met name door de snel veranderende leeftijdsopbouw van de bevolking maar ook door toename van risicozoekend gedrag, meer activiteiten en verminderd toezicht.

Jaarlijks vinden zo'n 390 000 productgerelateerde ongevallen plaats in de privé-sfeer. Daarnaast zijn aan sommige producten langetermijngezondheidsrisico's verbonden (chemische stoffen in producten, straling, microbiële risico's).

Effecten op dit beleidsterrein worden onder meer bereikt door normstelling aan producten.

Toereikende handhavings- en signaleringsinspanningen van de Keuringsdienst van Waren (KvW) voor de naleving van de wettelijke productnormen en risico's van producten zijn van wezenlijk belang voor een adequaat productveiligheidsniveau.

Daarnaast is het gedrag van de consument een bepalende factor bij het voorkomen van ongevallen. Het gedrag van consumenten wordt vooral beïnvloed door voorlichting. Effecten worden in de regel pas op de lange termijn zichtbaar.

Wij streven naar de volgende effecten:

• De stijgende lijn in het aantal privé-ongevallen moet worden doorbroken in de periode 2003–2006. In het jaar 2006 zal het aantal ongevallen terug moeten zijn op het niveau van de eerste helft van de jaren negentig (700 000);

• Ook de stijgende lijn in het aantal ongevallen met zeer jonge kinderen moet omgebogen worden: van 6 200 naar 6 000–5 900 SEH-behandelingen per 100 000 kinderen in 2006. In 2003 tot en met 2006 zal met name het voorkomen van verdrinkingsongevallen centraal staan;

• De doelstelling voor het aantal medisch behandelde acute sportblessures vanuit het meerjarenprogramma Sport Blessure Vrij is een reductie van 10% in vijf jaar: van 874 000 in 1997/1998 naar 787 000 in 2006.

• Jaarlijks vinden in de privé-sfeer 1700 ongevallen plaats door branden. Het aantal ernstig gewonden is ongeveer 8003. Dit is een stijging met 30% in de laatste vijf jaar. Er moet een significante vermindering van het aantal doden en gewonden komen. De in voorbereiding zijnde nota«Integraal veiligheidsprogramma» (IVP2) van het ministerie van BZK zal de hiervoor beoogde doelstelling aangeven;

• Het inzicht in de toepassing van de vele duizenden chemische stoffen in consumentenproducten en de effecten daarvan op de gezondheid, moet worden vergroot. Dit om de risico's beter beheersbaar te maken. Binnen een periode van twintig jaar zal geen stof meer mogen worden toegepast, tenzij is vastgesteld dat deze geen nadelige effecten heeft;

• Het inzicht in met name de langetermijneffecten van zowel laagfrequente (gsm) als hoogfrequente (huishoudelijke apparatuur) elektromagnetische straling zal in 2003 zodanig zijn vergroot dat er in de daaropvolgende jaren (zo nodig) onderbouwde productveiligheidsmaatregelen kunnen komen. Ook zal onderzoek worden uitgevoerd naar langetermijngezondheidseffecten van deze straling ter uitvoering van de motie-Wagenaar;

• In 2003 zal door onderzoek inzicht zijn verkregen in het vóórkomen van legionella in woninginstallaties.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Een jaarlijkse instellingssubsidie van € 3,0 mln. wordt verleend aan de Stichting Consument en Veiligheid (SCV). Deze subsidie wordt gebruikt om voorlichtingsinstrumenten te ontwikkelen, een kennisdatabank te beheren, letsel-monitoringsystemen (ook Europees), onderzoek, productnormvoorstellen, de ontwikkeling en uitvoering van interventieprogramma's gericht op gedragsbeïnvloeding en het bevorderen van een veilige omgeving. Het Nederlands Normalisatie Instituut (NEN) ontvangt een jaarlijkse projectgerichte financiering voor de (mede)ontwikkeling van Europese veiligheidsnormen van € 0,16 mln.

• Voorts worden subsidies verleend in het kader van de Strategie Omgaan met Stoffen (SOMS)-doelstelling en het verkrijgen van inzicht in de langetermijneffecten van elektromagnetische straling.

Wetgeving

• In 2003 zal de eind 2001 gewijzigde Warenwet met de integraal opgenomen productwetgeving van SZW met veiligheidseisen in de gebruiksfase volledig in werking treden. Het Warenwetbesluit met onder meer tatoeages en piercings treedt in 2003 in werking. Hetzelfde geldt voor het Warenwetbesluit brandveiligheid kleding. Ook zal de wijziging van de Warenwet voor de implementatie van de nieuwe Algemene productveiligheidsrichtlijn (met de product recall, meldingsplicht van onveilige producten voor het bedrijfsleven en een belangrijkere status voor Europese normen) worden afgerond. De evaluatie van het Besluit veiligheid van attractie- en speeltoestellen in 2002, geeft aanleiding het besluit in 2003 op onderdelen aan te passen. In het kader van de Europese normalisatie zal verder worden gewerkt aan het ontwikkelen van normen voor productgroepen bestemd voor specifieke doelgroepen (ouderen, kinderen) en producten met een hoge ongevalbetrokkenheid. Ook zal worden bezien of een Warenwetregeling voor legionella in niet-waterleidinggebonden systemen wenselijk is. Voorts zullen diverse nieuwe en scherpere wettelijke normen worden vastgesteld voor de toepassing van chemische stoffen in consumentenproducten, waaronder cosmetica, textiel, speelgoed en kinderartikelen en bestrijdingsmiddelen.

Overleg

• Om de normstelling voor veilige producten en de bevordering van de veiligheid van de overige fysieke omgevingsfactoren te optimaliseren en veilig gedrag van de consument te bevorderen, wordt overleg gevoerd met het bedrijfsleven, consumenten- en milieuorganisaties (SCV) en ministeries als SZW, EZ, VROM, BZK en VenW.

Onderzoek

• Vanuit de basissubsidie doet de SCV structureel onderzoek naar (effectiviteit van) gedragsbevorderende interventies en voert zij risicobeoordelingen uit inzake fysieke omgevingen (waaronder producten). In het komend jaar zal onderzoek gedaan worden naar langetermijnrisico's elektromagnetische straling, de brandveiligheid van huishoudelijke apparatuur en versieringsmateriaal, legionella in woningen en het gebruik van desinfectantia in zorginstellingen. Ook vindt onderzoek door het RIVM plaats naar de risico's van chemische stoffen voor de gezondheid waaronder de toepassing in consumentenproducten in het kader van de uitvoering van de SOMS-nota.

Via ZONMw wordt innovatief onderzoek naar gedragsbevorderende interventies, via het lopende programma Gezond Leven, gestimuleerd.

Voorlichting

• De SCV geeft vanuit de basissubsidie op vele terreinen voorlichting gericht op bevordering van veilig gedrag maar ook over de veiligheid van de fysieke omgeving, de organisatie binnen die omgeving en adviezen over productveiligheid.

b. Voedselveiligheid

Voeding en levensmiddelen

Beleidseffecten

Doelstelling op het terrein van voeding en levensmiddelen is het beschermingsniveau van de gezondheid van de consument te versterken en te handhaven. In Nederland bestaat een hoog beschermingsniveau van de consument. De recente crises hebben echter ook de kwetsbaarheid van het systeem getoond. Het beleid is daarom gericht op de versterking van het voedselveiligheidsysteem. Dit wordt onder meer gerealiseerd door de instelling van een Voedsel en Waren Autoriteit (VWA). Met de instelling van deze Autoriteit heeft de overheid een sterke, onafhankelijke organisatie in het leven geroepen die met name belast is met de regie over de handhaving, het onderzoek en de communicatie. Verder zullen, waar nodig, normen worden aangescherpt, met name op de terreinen van chemische en microbiologische verontreiniging van levensmiddelen. Het beleid voor normstelling zal zich uitstrekken over de gehele productieketen. Ten slotte zal de communicatie naar de consument over risico's en voedselveiligheid worden versterkt.

Wij streven de volgende effecten na:

• De gehaltes van dioxines in levensmiddelen zijn de afgelopen jaren gedaald en wij streven ernaar deze daling door te laten zetten. Via brongerichte maatregelen wordt naar deze verdere verlaging gestreefd. De monitoringgegevens zullen in 2003 worden gebruikt om de effectiviteit van de maatregelen te toetsen. Er is een verbod afgekondigd op de aanwezigheid van salmonella in eieren en een waarschuwing op het etiket van pluimveevlees voor de mogelijke aanwezigheid van pathogenen.

• In EU-verband wordt gewerkt aan de aanscherping van de etiketteringseisen van genetisch gemodificeerde organismen (ggo's). Deze eisen kunnen alleen gehandhaafd worden als het bedrijfsleven goede traceerbaarheidssystemen ter beschikking heeft. VWS heeft een overzicht opgesteld van de verschillende mogelijke traceerbaarheidssystemen en dat aan de Kamer ter beschikking gesteld (Brief «Onderzoek naar traceerbaarheid van ggo's» d.d. 18-1-2002, kenmerk GZB/VVB 2 250 878). Momenteel worden de kosten van dergelijke systemen in kaart gebracht. In 2003 zullen aanvragen voor nieuwe voedingsmiddelen en nieuwe voedselingrediënten in het kader van de Europese regelgeving in Nederland worden behandeld, waaronder ggo's. De Gezondheidsraad is het beoordelende orgaan.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Actieve publieksvoorlichting wordt in opdracht van het ministerie van VWS en het ministerie van LNV uitgevoerd door de Stichting Voedingscentrum Nederland. Het komende jaar zal de campagne gericht op het innemen van foliumzuurprofylaxe door vrouwen met een zwangerschapswens ter voorkoming van baby's met een open ruggetje worden geïntensiveerd. De totale subsidie voor de Stichting Voedingscentrum Nederland bedraagt € 1,32 mln. in 2003.

Een belangrijk beleidsinstrument voor zowel het voedselveiligheidsbeleid als het voedingsbeleid is de VoedselConsumptiePeiling. In 2003 zal een vierde peiling worden opgezet, en met de uitvoering worden begonnen. Hiermee is een bedrag van € 0,5 mln. gemoeid. De Allergenen databank zal worden gemoderniseerd.

Wetgeving

• In Europees verband is een Richtlijn voor voedingssupplementen, zoals vitamines en mineralen tot stand gekomen. De specifiek gezondheidsbevorderende levensmiddelen op het snijvlak van geneesmiddelen en voedingsmiddelen zullen in 2003 veel beleidsinspanning vragen. De komende tijd zullen de KAG-code (code voor gezondheidsproducten) en de Gedragscode voor het gebruik van gezondheidsclaims van het Voedingscentrum, die zich beide richten op het gebruik van gezondheidsclaims voor voedingsmiddelen ineen worden geschoven.

Overleg

• In EU-verband wordt mede op aandringen van Nederland in 2003 een voorstel besproken om te komen tot een regeling van gezondheidsclaims in voedingsmiddelen.

VWA

• Met de instelling van een Voedsel en Waren Autoriteit (VWA) is een sterke onafhankelijke organisatie gerealiseerd op het gebied van de Voedselveiligheid. Begin 2002 heeft het kabinet besloten de taken van de nieuwe autoriteit aanzienlijk te verzwaren en te verbreden en de organisatie beheersmatig onder te brengen bij VWS. Cruciaal hierin is het besluit dat de Keuringsdienst van Waren (KvW) en de Rijksdienst voor de keuring van Vee en Vlees (RVV) ondergebracht zijn in één organisatie. VWS en LNV zullen beide als opdrachtgever van de VWA optreden. In 2002–2003 zal de VWA verder worden vormgegeven.

Veterinair beleid en levensmiddelenhygiëne

Beleidseffecten

Doelstelling van het veterinair- en levensmiddelenhygiënebeleid is te streven naar een hoog niveau van bescherming van de consument. Dit kan worden bereikt door beleidsontwikkeling gericht op het vaststellen van gezondheidsnormen in iedere schakel van de productieketen van voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong.

Wij streven naar de volgende effecten:

• In de gehele keten wordt de microbiologische veiligheid van levensmiddelen bevorderd. Hierbij is het doorbreken van de kringloop van ziekten die van dier op mens overgaan (zoönosen) van essentieel belang. Een van de meest in het oog springende ziekten is BSE (Boviene Spongiforme Encephalopathie).

• Bij het gebruik van diergeneesmiddelen dient rekening gehouden te worden met de gezondheidsaspecten ten gevolge van eventuele resten die achterblijven in voedingsmiddelen.

• Dierlijke bijproducten die in de productieketen ontstaan, zoals kadavers van landbouwhuisdieren en slachtbijproducten, dienen op een veilige manier onschadelijk gemaakt te worden.

• Het gebruik van proefdieren dient verantwoord plaats te vinden en het aantal dierproeven moet gereduceerd worden.

• In het algemeen moet de hygiëne bij de productie en verwerking van voedsel bevorderd worden.

Hiertoe ondernemen wij de volgende activiteiten:

• Naar verwachting komt in 2003 nieuwe Europese regelgeving tot stand waarmee de ziektekiemen die van dier naar mens overgaan gerichter kunnen worden aangepakt. De resultaten worden gemeten in termen van het aantal voedselinfecties bij de mens en de mate waarin de ziektekiemen in de veestapel voorkomen.

• Net als in het voorgaande jaar worden in 2003 alle runderen ouder dan 24 maanden bij de slacht met een zogenoemde snelle test onderzocht op besmetting met BSE.

• Bij schapen en geiten komt Scrapie voor, een ziekte die op BSE lijkt. Scrapie zou BSE mogelijk zelfs kunnen maskeren. Om hier meer zicht op te krijgen worden net als in 2002 ook in 2003 steekproefsgewijs schapen en geiten die ouder zijn dan 18 maanden onderzocht met de snelle BSE test die geen onderscheid maakt tussen Scrapie en BSE. Alle schapen die positief worden getest worden vernietigd. Bij positieve snelle tests, waarvan deskundigen vinden dat er sprake zou kunnen zijn van BSE, moet bevestigingsonderzoek uitmaken of het om BSE of Scrapie gaat. Dit bevestigingsonderzoek duurt circa twee jaar.

• Het regeringsstandpunt over het advies van de Gezondheidsraad over voedselinfecties (Tweede Kamer, vergaderjaar 2001–2002, 26 991, nr. 64) is aan de Tweede Kamer gezonden. Veel aspecten van het advies leiden tot extra onderzoek om tot de gewenste reductie in voedselinfecties te komen. Ook zal in 2003 met name in Europees verband de mogelijkheid bezien worden onder welke voorwaarden ontsmetting toegepast kan worden bij voedingsmiddelen.

• Proeven op mensapen zijn in 2002 verboden. De in Nederland in het Biomedical Primate Research Centre (BPRC) in Rijswijk gehuisveste gezonde mensapen zullen worden overgebracht naar huisvesting van de Stichting AAP in Spanje. De met HIV besmette apen gaan naar huisvesting van de Stichting AAP in Almere.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• In verband met het verbod van proeven op mensapen zullen wij voor € 1,5 mln. bijdragen in de kosten voor de huisvesting van de apen.

Wetgeving

• In Europees verband wordt gewerkt aan een zeer omvangrijk wetgevingsproject. Hiermee wordt beoogd de communautaire wetgeving op het gebied van de levensmiddelenhygiëne te consolideren, bij te werken en te vereenvoudigen. In de verordening worden algemene hygiënevoorschriften opgenomen voor alle levensmiddelen en alle exploitanten van bedrijven die levensmiddelen produceren, ook in de primaire sector.

1.2.6 Het toerusten en ondersteunen van gebruikers van de zorg, zodat zij hun wensen en behoeften zo veel mogelijk zelf kunnen benoemen

Beleidseffecten

De operationele beleidsdoelstelling is het toerusten en ondersteunen van gebruikers van de zorg. Om deze doelstelling te verwezenlijken zullen in 2003 de activiteiten uit de nota «Met zorg kiezen» (Kamernummer 2000–2001, 27 807, nr. 2) verder worden uitgevoerd. De doelstelling van deze nota is mensen die gebruikmaken van zorg toe te rusten of te ondersteunen bij het maken van keuzes in de zorg of verzekeringen. Deze toerusting moet ertoe leiden dat zorggebruikers hun vragen en behoeften zo kunnen formuleren dat zorgaanbieders en verzekeraars hier (nog) meer rekening mee houden. Mensen die gebruikmaken van zorg worden zodanig toegerust dat zij in veel situaties zelf actief bevorderen dat de zorg beter aansluit bij hun vragen en behoeften.

De toerusting zal op vijf niveaus plaatsvinden:

1. een adequate rechtspositie van zorggebruikers;

2. actuele, toegankelijke en betrouwbare informatie zodat zorggebruikers zicht krijgen op de kwaliteit van de dienstverlening in de zorg en bij verzekeraars;

3. onafhankelijke, betrouwbare en laagdrempelige vormen van advies en begeleiding;

4. individuele en collectieve inkoopmacht;

5. de aanwezigheid van collectieve onderhandelingsmacht die representatief is voor zorggebruikers en transparant handelt.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn op dit terrein systeemverantwoordelijk. Met de activiteiten op de vijf toerustingsniveaus scheppen wij randvoorwaarden waarmee mensen die gebruikmaken van zorg of degenen die namens hen optreden zelf actief bevorderen dat de zorg beter aansluit bij hun vragen en behoeften.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

1. Rechtspositie

Subsidie en wetgeving

• In 2002 zal een implementatieplan aan de Tweede Kamer worden gezonden waarin de samenhang tussen de bestaande wet- en regelgeving op het terrein van patiënten- en kwaliteitsbeleid verder wordt ontwikkeld en een vertaling plaatsvindt naar de dagelijkse praktijk van de zorg. Zo nodig zal aanpassing van wetgeving plaatsvinden. In 2003 zal dit implementatieplan er worden uitgevoerd. Hiervoor is een bedrag van € 0,45 mln. beschikbaar.

2. Consumenteninformatie

Subsidie

Voor deze activiteiten op het toerustingsniveau consumenteninformatie is een bedrag van € 0,45 mln. beschikbaar.

Wetgeving

• In 2003 zal gewerkt worden aan een kaderwetgeving waardoor het mogelijk wordt voor de minister om in te grijpen indien zorgaanbieders en zorgverzekeraars niet uit eigen beweging informatie beschikbaar stellen over de kwaliteit van het aanbod en de dienstverlening.

Informatieconvenanten

• In 2002 en 2003 zullen informatieconvenanten worden gesloten met vertegenwoordigers van patiënten/consumenten, zorgaanbieders en zorgverzekeraars over het beschikbaar stellen van vergelijkende informatie over de kwaliteit van het zorgaanbod en zorgverzekeringen én de dienstverlening van zorginstellingen en zorgverzekeraars.

Overleg

• In 2002 en 2003 wordt gebouwd aan een programmatische (structurele) informatievoorziening voor consumenten over ziekten en aandoeningen. Dit moet in 2003 leiden tot één portal op het internet voor informatie over ziekte, gezondheid en kwaliteit van zorg, afspraken met leveranciers van informatie op dit gebied en afspraken over de benodigde technische infrastructuur (content management). De Gezondheidskiosk maakt hier deel van uit.

Onderzoek

• Fundament onder een consistent stelsel van consumenteninformatie zijn prestatie-indicatoren. De uitwerking van deze indicatoren zal in 2002 en 2003 plaats vinden.

3. Advies en begeleiding

Onderzoek

• In 2003 zal in beeld worden gebracht wat de behoefte van zorggebruikers is aan advies en begeleiding bij de keuze uit het zorgaanbod en zorgverzekeringen in relatie tot het beschikbare aanbod; met name voor zorggebruikers die niet in staat zijn om zelfstandig keuzen te maken in de zorg.

4. Inkoopmacht

Experiment

• In 2003 zal een experiment worden gestart waarin (delen) van PGB's worden gebundeld voor het realiseren van inkoopmacht.

5. Onderhandelingsmacht

Subsidie

• In 2002 en 2003 zal de Consumentenbond in opdracht van het ministerie een experiment uitvoeren met een company report card voor zorgverzekeraars op de Nederlandse markt.

• In 2002 is verder een onderzoek gedaan naar de structuur van de patiënten/consumentenbeweging op regionaal niveau. Op basis van dit onderzoek zullen de Regionale Patiënten/Consumenten Platforms (RP/CP's) in 2003 gaan werken aan een verdere professionalisering van hun organisaties en hun relaties met de landelijke patiënten/consumentenbeweging. Van 2003 tot 2006 zullen gelden ter beschikking worden gesteld zodat deze organisaties in het kader van de modernisering van de curatieve zorg en modernisering van de zorg in de verpleging en verzorging ouderen activiteiten kunnen uitvoeren. Hiervoor is een bedrag beschikbaar van € 3,9 mln.

Bijdragen aan ZBO

• Vanaf 1 januari 2003 is de Stichting Patiëntenfonds een zelfstandig bestuursorgaan (ZBO). Dit ZBO zal in 2003 een bedrag van circa € 22 mln. ontvangen voor de subsidiëring van landelijk werkzame patiënten-, gehandicapten-, en ouderenorganisaties. Het fonds zal vanaf 2003 de koepelorganisaties in de patiënten/consumentenbeweging op een meer prestatiegerichte wijze financieel ondersteunen op basis van functies, producten en diensten die ze inzichtelijk hebben gemaakt. Ook zal bij deze koepelorganisaties een begin worden gemaakt met een meer vraaggestuurde financiering, door middel van bottom-up financiering door de aangesloten leden. Het fonds zal ook de subsidiëring van de RP/CP's voor de modernisering van de curatieve zorg en de verplegings- en verzorgingszorg van ouderen voor haar rekening nemen. Verder zal het fonds vanaf 2003 een investeringsbankfunctie (investeren in verdere ontplooiing van patiënten/consumentenbeweging) en een monitoringfunctie gaan uitvoeren.

Overleg

• Zorgverzekeraars Nederland zal in samenspraak met de Consumentenbond en de Nederlandse Patiënten/Consumenten Federatie (NP/CF) een keurmerk opstellen voor goed verzekeraarschap.

1.2.7 Een integrale programmering van projecten, experimenten en onderzoek op het terrein van de volksgezondheid en zorg

Beleidseffecten

Met het beleid voor projecten, experimenten en onderzoek (PEO-beleid) regisseren wij de besluitvorming over en prioritering van middelen voor onderzoek en ontwikkeling. Met dit programmeringsinstrument beogen we een betere aansluiting van onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten op beleidsmatige en maatschappelijke doelen en meer inhoudelijke samenhang. Doordat programmering plaatsvindt in samenspraak met deskundigen en sleutelfiguren in het veld verbetert de kwaliteit van de projecten, experimenten en onderzoeken, en wordt met name de bruikbaarheid van resultaten vergroot. De onderzoeksprogrammering heeft een breder bereik dan alleen de gezondheidsbevordering en -bescherming en bestrijkt ook de cure en de care. Het beslaat immers het gehele gebied van volksgezondheid en zorg. De inzet van PEO-middelen heeft dan ook een directe relatie met andere (operationele) doelstellingen.

In 1998 is ZorgOnderzoek Nederland formeel opgericht. De feitelijke ZON-werkzaamheden startten op kleine schaal reeds in 1996/97. In 2001 is het bureau van ZON samengegaan met het bureau van NWO-MW. Daarom wordt in de teksten van deze beleidsbegroting gesproken over de organisatie «ZONMw».

De opdrachtverlening voor de ontwikkeling van programma's vanuit VWS naar ZONMw, kwam vanaf de start van ZONMw snel op gang. Het duurde echter ongeveer 1,5 tot 2 jaar voordat de eerste programma's resulteerden in projecten, die door ZONMw waren uitgezet en betaald. Dit leidde ertoe dat ZONMw snel over grote reserves beschikte. Omdat wij dit ongewenst achtten, is eind 1999 in overleg met ZONMw besloten de bevoorschotting vanuit VWS zodanig in te richten dat grote reserves voorkomen konden worden. Ook moest er een beter zicht komen op de voortgang van de programmering en de daarmee gepaard gaande uitgaven. De projectadministratie bij ZONMw bleek niet op orde te zijn en het tempo waarin projecten konden starten, bleek te optimistisch ingeschat door ZONMw.

In een gesprek tussen ZONMw en VWS in november 2001 is afgesproken dat ZONMw de financiële functie op korte termijn zou versterken en het projectadministratiesysteem zou verbeteren. De verbetering van de projectadministratie zou mei 2002 zijn afgerond. Tevens is opdracht gegeven tot een extern onderzoek naar de financiële relatie tussen VWS en ZONMw met als centrale vraag welke structurele of incidentele oorzaken er ten grondslag lagen aan de achterblijvende liquiditeitsbehoefte van ZONMw om vervolgens de sturingsrelatie tussen VWS en ZONMw te kunnen verbeteren.

In een tussentijdse rapportage deed het onderzoeksbureau de uitspraak dat de aanname redelijk was dat het uitgavenpatroon voor de programmakosten ZONMw zich zou stabiliseren op € 28,6 mln. per jaar. Tegelijkertijd werd hierbij aangegeven dat hiervoor geen goede prognose kon worden gegeven. Om die reden was het advies een additioneel surplus te reserveren. Dit advies hebben wij niet overgenomen omdat tegenover het opwaarts bijstellen van de begroting geen concrete verplichtingen stonden. Omdat er nog voldoende liquide middelen waren bij ZONMw, is besloten het budget voor ZONMw-programmering in 2002 eenmalig naar € 21 mln. te verlagen en vanaf 2003 structureel naar € 28,6 mln. Dit is in de eerste suppletore wet 2002 opgenomen.

ZONMw is op dit moment nog volop bezig met het op orde brengen van de projectadministratie. In overleg met VWS is een liquiditeitsraming voor 2003 en verder opgesteld. Hieruit is naar voren gekomen dat de middelen zoals gereserveerd bij 1e suppletore wet 2002 onvoldoende zijn om de lopende programmering alsmede enkele belangrijke nieuwe programma's te kunnen financieren in de jaren 2003 en 2004. Bij de behandeling van de financiële verantwoording over het jaar 2001 heeft de Tweede Kamer nadrukkelijk te kennen gegeven dat er voor de programma's zoals die worden uitgevoerd door ZONMw voldoende middelen beschikbaar moeten zijn. Gegeven deze wens, hebben wij besloten om in de jaren 2003 en 2004 extra middelen binnen de begroting van VWS vrij te maken voor de lopende programmering alsmede deze prioritaire nieuwe programma's. Voor 2003 is dat € 18,5 mln. en voor 2004 € 7,5 mln.

Er wordt op basis van een meer recente liquiditeitsraming nog bezien wat de financiële gevolgen voor het uitvoeringsjaar 2002 zijn. Uitgangspunt is, conform eerdere toezegging, dat er op het in 2002 lopende onderzoek niet bezuinigd wordt.

Ondertussen worden in 2002, in overleg met ZONMw, verbeteringen in de sturing tussen VWS en ZONMw aangebracht. In 2003 zal deze nieuwe meer resultaatgerichte werkwijze operationeel moeten zijn. Dit zal tot effect hebben dat er meer zicht komt op de te verwachten prestaties in termen van kennis en de implementatie van kennis in beleid, de preventie- en zorgsector. Ook ontstaan meer mogelijkheden voor bijsturing, mocht tussentijds blijken dat de onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten niet het beoogde resultaat opleveren. Verder zal in 2003 de evaluatie van ZONMw in gang worden gezet, volgens de wet op de Zorgorganisatie Nederland. Deze evaluatie richt zich op de doeltreffendheid en doelmatigheid van de organisatie. Op basis van deze evaluatie zullen de afspraken met ZONMw eventueel worden bijgesteld. De resultaten van ZONMw-programma's, die in 2003 beschikbaar komen, zullen alle overgedragen worden aan de preventie- en zorgsector en voorzover relevant benut worden in ons beleid. Voor deze overdracht formuleert ZONMw communicatie- en informatieplannen. Desgewenst zullen wij actief bijdragen aan het realiseren van de implementatie van nieuwe inzichten in de preventie- en zorgsector.

Aard van de verantwoordelijkheid

In het proces van programmeren is het bepalen van de terreinen waarop projecten, experimenten en onderzoek dienen plaats te vinden onze verantwoordelijkheid. Ook zijn wij verantwoordelijk voor het formuleren van de doelstellingen, die met de onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten gerealiseerd dienen te worden. Het gaat om het verschaffen van instrumenten aan de preventie- en zorgsector om de kwaliteit, doelmatigheid en doeltreffendheid van preventie en zorg te verhogen. Het uitvoeren van de programmering is in handen gelegd van andere organisaties. Deze organisaties zijn verantwoordelijk voor het ontwikkelingen van programma's op basis van de door ons geformuleerde doelstellingen, het doen uitvoeren, subsidiëren en monitoren van de projecten en het effectief overdragen van de ontwikkelde kennis aan de sector. Hiervoor stellen wij programmabudgetten beschikbaar, in het bijzonder aan ZONMw.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Bijdrage aan ZONMw. Jaarlijks formuleren wij een samenhangende opdracht voor programmering aan ZONMw. Deze opdracht kent voldoende evenwicht tussen de te onderscheiden aandachtsgebieden preventie en zorg. Via periodieke rapportages van ZONMw zullen wij de voortgang bewaken, zowel inhoudelijk als financieel.

• Bijdrage NWO-MW. Jaarlijks formuleren wij opdrachten aan NWO. Wij streven ernaar om de opdrachtverlening zo veel mogelijk te laten aansluiten bij de werkwijze met het ZONMw-deel.

1.3 Budgettaire gevolgen van beleid

1.4 Budgetflexibiliteit

Aan de beleidsmatige reserveringen zijn nog geen verplichting of noodzakelijke status gegeven. Dat wil uiteraard niet zeggen dat voor deze uitgaven geen concrete beleidsvoornemens bestaan. Die beleidsvoornemens zijn in deze begroting en in de Zorgnota 2003 verwoord.

1.5 Groeiparagraaf VBTB

In 2002 en 2003 zal verder worden gewerkt aan het opzetten of verder uitbouwen van relevante registratiesystemen. Een integraal meetsysteem om effecten in gedragsverandering (gezonder leven) te kunnen presenteren zal hierbij prioriteit hebben.

Nadere uitwerking zal gegeven worden aan het opzetten van een monitor voor lokale en regionale gezondheidszorg. Gezien de omvang van dit project verwachten wij dat deze monitor niet eerder gereed is dan 2005. Waar mogelijk zullen wij beschikbare informatie tussentijds presenteren.

In 2002 is gestart met herziening van zowel de surveillance van HIV als van andere SOA, via het RIVM. In 2003 zullen beide systemen operationeel zijn.

In 2003 zal een nieuwe structuur voor verzameling van gegevens omtrent het gebruik van antibiotica en het voorkomen van resistente pathogenen (het resistent worden van ziekteverwekkende micro-organismen) bij de mens worden opgezet. Geïntegreerde rapportages moeten leiden tot beter inzicht in de relatie tussen gebruik en resistentievorming en moet leiden tot een effectief preventiebeleid van deze gezondheidsdreiging.

Ook zullen we werken aan een benchmarksysteem voor GGD'en. Hiermee worden prestatiegegevens ontwikkeld voor deze gemeentelijke diensten. Tevens zaI in dit begrotingsjaar in het kader van de modernisering van de jeugdgezondheidszorg de ontwikkeling van een registratiesysteem voor de jeugdgezondheidszorg uitgewerkt worden. Om de uitvoering van de basistaken jeugdgezondheidszorg te monitoren is een goed functionerend en sluitend landelijk registratie- en monitorsysteem noodzakelijk. Momenteel wordt een onderzoek gedaan naar de meest optimale vorm daarvan. Uiterlijk in 2003 zal dat onderzoek worden afgerond.

Het Letsel Informatie Systeem (LIS) van de Stichting Consument en Veiligheid (SCV) dat onder meer ongevallen in de privésfeer registreert, zal in de komende jaren verder worden geoptimaliseerd met betrekking tot producten, omgevingen, toedrachten en groepen slachtoffers. Tevens zal in 2003 worden begonnen met de ontsluiting voor derden – waaronder het bedrijfsleven – van de in de afgelopen jaren door de SCV opgebouwde kennisdatabank inzake effectieve interventiemethoden («wat werkt waar»).

In 2002 en 2003 zal het internationale classificatiesysteem inzake oorzaken van ongevallen (ICEC) operationeel worden gemaakt. Dit systeem heeft als doel ongevalregistraties op internationaal niveau onderling vergelijkbaar te maken. Ten behoeve van «evidence based» Europees en nationaal letselpreventie beleid draagt de SCV door middel van LIS ook in de komende jaren bij aan de Europese Letsel Monitor (EHLASS).

De monitor Ongevallen en Bewegen in Nederland (ObiN) welke zeer specifieke informatie geeft op dagelijkse basis over de relatie bewegen (onder andere sport) en letsels, wordt continue verder toegespitst op de benodigde beleidsinformatie.

In onderstaande tabel is samenvattend weergegeven welke evaluaties en onderzoeken op het terrein van gezondheidsbevordering en -bescherming zijn voorgenomen.

Voor meer informatie over programmering van evaluatieonderzoek wordt verwezen naar de bedrijfsvoeringsparagraaf.

BELEIDSARTIKEL 2: CURATIEVE ZORG

2.1 Algemene beleidsdoelstelling

Het bewerkstelligen van een patiëntgerichte curatieve zorg inclusief de geneesmiddelenvoorziening. Daartoe moeten partijen zich richten op integrale, transmurale zorgketens. Doelmatigheid, kwaliteit en toegankelijkheid dienen voorop te staan.

De curatieve zorg is gericht op het behandelen van ziekten. Bij het behandelen van ziekten zijn veel en uiteenlopende instellingen en beroepsbeoefenaren betrokken. Traditioneel wordt daarbij onderscheid gemaakt tussen intramurale zorg (tweede lijn; het geïntegreerd medisch-specialistisch bedrijf: ziekenhuiszorg en medisch-specialistische zorg) en extramurale zorg (eerste lijn, bijvoorbeeld huisartsen en verloskundigen). Daarnaast is ook de geneesmiddelenvoorziening in dit beleidsartikel opgenomen. Deze gaat niet alleen over de intramurale en extramurale curatieve zorg, maar ook over de caresectoren.

Het belang van samenhang in de zorg is toegenomen. Hierdoor zijn de grenzen tussen intramuraal en extramuraal aan het vervagen. Zorg wordt steeds meer transmuraal en integraal (ketenzorg) geleverd, waarbij de zorgbehoefte van de patiënt centraal staat. Doordat zorgaanbieders en verzekeraars op decentraal niveau afspraken maken, wordt een kwalitatief hoogwaardig, doelmatig en toegankelijk zorgaanbod gegarandeerd. Wij houden ons daarbij voornamelijk bezig met het creëren van randvoorwaarden; we hebben geen directe rol bij het daadwerkelijk uitvoeren van de curatieve zorg. Die verantwoordelijkheid ligt bij zorgverzekeraars en zorgaanbieders.

Ook het belang van ethiek in de gezondheidszorg neemt toe. Medisch-wetenschappelijke ontwikkelingen, het toegenomen medische kunnen en veranderingen in de organisatie en bedrijfsvoering van de gezondheidszorg leiden tot ethische vragen of dilemma's. Om ontwikkelingen die tot normatieve vragen leiden tijdig te kunnen signaleren, brengt VWS vanaf 2002 een ethische agenda uit.

In de sector curatieve zorg worden verschillende intensiveringen via de begroting bekostigd. Een aantal belangrijke intensiveringen waartoe na de ontwerpbegroting 2002 is besloten, wordt hierna kort toegelicht.

Bij de begrotingsbehandeling 2002 is het amendement-Rouvoet aangenomen. Dit amendement beoogt de palliatieve zorg verder te versterken door te streven naar een toereikend aanbod, een adequate organisatie en een kwalitatief hoge verlening van de palliatieve zorg. Hiervoor is vanaf 2002 € 10 mln. extra beschikbaar gesteld. Hiervan is € 1,0 mln. beschikbaar voor de sector curatieve zorg.

Om de doelstelling «spoedeisende medische hulp» te realiseren is op basis van de besluitvorming bij Voorjaarsnota incidenteel € 2,7 mln. beschikbaar gesteld voor 2002. Dit bedrag is bestemd voor de aanschaf van kaliumjodaattabletten om bioterrorisme te bestrijden.

In het kader van de doelstelling «kwaliteit en doelmatigheid curatieve zorg» is bij de behandeling van de VWS-begroting 2002 het amendement-Van Vliet aangenomen. Dit strekt ertoe de subsidieverlening aan de KNGF (fysiotherapie) te verhogen om de huidige activiteiten voort te zetten, de regionale infrastructuur voor uitvoering van preventieprojecten, arbeidsgerelateerde zorg, transmurale en ketenzorg te versterken en kwaliteitsprojecten te ontwikkelen. Hiervoor is voor 2002 € 2,0 mln. en vanaf 2003 € 1,3 mln. beschikbaar gesteld.

Om de doelstelling «kwaliteit en doelmatigheid curatieve zorg» te realiseren is tevens incidenteel € 6,2 mln. beschikbaar gesteld voor 2002 voor het DBC-project en ICT in de zorg.

Relatie met de Zorgnota

De inzet van de begrotingsmiddelen op dit beleidsartikel is niet los te zien van inzet van de premiemiddelen die voor de geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg en maatschappelijke opvang ter beschikking worden gesteld. De begrotings- en premiemiddelen vullen elkaar aan in budgettaire omvang. Ook inhoudelijk gezien vullen ze elkaar aan: de inzet van begrotingsmiddelen voor bijvoorbeeld kwaliteitsprojecten of preventie-projecten kan van invloed zijn op de premiegefinancierde zorgverlening.

De toelichting in deze beleidsbegroting beperkt zich in principe tot een toelichting op de prestaties door de inzet van begrotingsmiddelen. Op onderdelen zal verwezen worden naar de Zorgnota 2003. Ter illustratie staan in onderstaande tabel de totale budgetten die onder bovengenoemde sectoren vallen. Ze worden in de Zorgnota nader toegelicht en onderbouwd.

* Dit zijn de totale uitgaven voor de sector volgens de Zorgnota 2003 (dus inclusief de begrotingsmiddelen).

2.2 Operationele beleidsdoelstellingen

2.2.1 Rechtsbescherming voor patiënten en (para)medici volgens de Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (Wet BIG)

Beleidseffecten

De BIG-tuchtcolleges toetsen het professionele gedrag van aangeklaagde beroepsbeoefenaren aan normen die de beroepsgroep zelf heeft vastgesteld. Alleen beroepsbeoefenaren die genoemd worden in artikel 3 van de Wet BIG vallen onder het tuchtrecht. Het tuchtrecht biedt op deze wijze een kwaliteitstoetsing. Daarnaast biedt het rechtsbescherming aan patiënten en de beroepsbeoefenaars. De klachten worden ingediend door patiënten (of familie, nabestaanden) of door de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ).

Er zijn vijf regionale tuchtcolleges: Den Haag, Amsterdam, Eindhoven, Zwolle en Groningen. Het centraal tuchtcollege is gevestigd in Den Haag. Hier worden beroepszaken behandeld die uit de regionale colleges voortkomen.

Het voornemen bestaat om het beheer van de tuchtcolleges met ingang van 1 januari 2003 onder te brengen bij de rechtbanken, onder het centraal beheer van de Raad voor de Rechtspraak.

De evaluatie van de wet BIG, die eind 2002 wordt afgerond, biedt mogelijk aanleiding om bepaalde aspecten van (de organisatie van) het tuchtrecht aan te passen.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij financieren de personele en materiële voorzieningen van de tuchtcolleges en innen de opgelegde boetes.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Subsidiëring van Medische Tuchtcolleges.

Bron: Cijfers zijn gebaseerd op het aantal afgedane zaken per tuchtcollege in de verslagjaren 2000 en 2001 (afkomstig uit hun jaarverslagen) en bij Den Haag en Eindhoven op het aantal door de hoofdinspectie van de Gezondheidszorg ontvangen uitspraken.

2.2.2 Een voldoende aantal gekwalificeerde beroepsbeoefenaren

Beleidseffecten

De tweede operationele beleidsdoelstelling voor de curatieve zorg is een voldoende aantal gekwalificeerde beroepsbeoefenaren. In de zorg bestaat een actueel en toekomstig tekort aan professionals, met name aan artsen en verpleegkundigen in verschillende specialisaties. Om het tekort aan artsen terug te dringen is in het regeerakkoord onder meer aangegeven dat voor vergroting van de opleidingscapaciteit aan de medische faculteiten moet worden toegewerkt naar een situatie waarin uiteindelijk de numerus fixus overbodig wordt. Een eventuele opheffing van de numerus fixus kan pas worden gerealiseerd, nadat daarvoor de nodige kwaliteitswaarborgen zijn geschapen. De benodigde capaciteit aan zorgverleners hangt direct samen met ontwikkelingen in de zorg. De wijzigingen in de zorgvraag (door onder andere demografische en technologische ontwikkelingen), meer deeltijdwensen, de overgang van aanbodsturing naar vraagsturing en de toenemende marktwerking spelen hierbij een rol.

Wij beogen op zo kort mogelijke termijn het aanbod van zorgverleners te vergroten, opdat optimaal in de actuele en toekomstige behoefte wordt voorzien en voldoende ruimte in het aanbod ontstaat om vraaggestuurde zorg gestalte te geven.

In 2003 en daarna zullen wij het Plan van Aanpak Capaciteit Zorgverleners van november 2001 uitvoeren (TK 28 008, nr. 7). Dit plan omvat de volgende speerpunten:

• Uitbreiden van de capaciteit van zorgverleners door de omvang van de relevante beroepsgroepen te vergroten, de opleidingscapaciteit en de doelmatigheid van de opleidingen (doorstroom, rendement) te verhogen, zij-instroom en herintreders te bevorderen en uitstroom uit het beroep tegen te gaan.

• Op basis van de ramingen van het Capaciteitsorgaan voor de planning van de capaciteit van de medische en tandheelkundige vervolgopleidingen is vanaf 2002 het aantal opleidingsplaatsen voor diverse beroepsgroepen uitgebreid. Ook de initiële opleiding tot arts is op basis hiervan verder uitgebreid.

• Modernisering van de opleidingen in de zorg: de herziening van het continuüm van de artsenopleiding en de afstemming met de verpleegkundige en paramedische opleidingen. De totale opleidingsduur van artsen wordt hiermee korter en er ontstaan meerdere uitstroommomenten. De afronding van het project Medisch Opleidingscontinuüm is eind 2002 te verwachten en zal worden vervolgd met een implementatietraject. Op diverse thema's is al gestart met pilots. Ook het verpleegkundige opleidingscontinuüm wordt verder ter hand genomen, in het verlengde van eerdere projecten voor verpleegkundige vervolgopleidingen.

• Taakherschikking tussen disciplines en samenwerking tussen de verschillende professionals in de zorg, opdat elke discipline optimaal bijdraagt aan de te leveren zorg. Hierbij komen nieuwe zorgberoepen in beeld, zoals de physician assistent, waarvoor de eerste opleidingen van start zijn gegaan. De nieuwe verhoudingen tussen de beroepen vergen een herbezinning op bevoegdheden. De Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ) is gevraagd ons daarin te adviseren.

• Voor verpleegkundigen en verzorgenden is met sociale partners een arbeidsmarktbeleid ontwikkeld om de tekorten op te heffen. Dat beleid richt zich in eerste instantie op het Nederlandse arbeidspotentieel door het uitbreiden van de omvang van de relevante beroepsgroepen. Naar verwachting zullen er desondanks tekorten blijven bestaan waarvoor een oplossing wordt gezocht in de tijdelijke overkomst van personeel uit landen van buiten de Europese Economische Ruimte.

De structuur voor financiering van de vervolgopleidingen en de opleidingen voor medisch ondersteunend personeel wordt herzien met de invoering van de Diagnose behandelcombinaties (DBC's).

Aard van de verantwoordelijkheid

Het opleiden in de zorg is in eerste instantie de verantwoordelijkheid van de partijen in het veld. Voor de basisopleidingen ligt de verantwoordelijkheid bij het ministerie van OCenW. Omdat de financiering van de vervolgopleidingen niet in alle gevallen door de partijen zelf geregeld kan worden, vindt de financiering van deze activiteiten plaats uit de VWS-begroting.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Voor de exploitatie van de opleiding verloskunde. Gelet op bestaande en verwachte tekorten is het gewenst meer verloskundigen op te leiden. Op basis van ramingen is de opleidingscapaciteit tijdelijk uitgebreid tot 240 plaatsen. Het Nederlands Instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (NIVEL) zal in 2004 een nieuwe raming opstellen.

Bron realisatie: Rapportage Arbeidsmarkt Zorgsector.

• Financieren van de huisartsopleiding. De ramingen van het Capaciteitsorgaan geven aan dat meer huisartsen opgeleid moeten worden om in de toekomstige vraag te voorzien. De uitbreiding van de capaciteit loopt van 419 in 2001 tot 670 in 2004. In de daaropvolgende jaren zou de capaciteit bij ongewijzigd beleid volgens het Capaciteitsorgaan nog verder moeten doorgroeien tot 861 in 2012.

Bron realisatie: Rapportage Arbeidsmarkt Zorgsector en SBOH (vanaf 2000).

• Financieren van het capaciteitsorgaan voor de planning van de capaciteit van de medische en tandheelkundige vervolgopleidingen. Op verzoek van de Tweede Kamer (motie-Buijs c.s. TK, 2001–2002, 28 000 XVI, nr. 43) overweegt het Capaciteitsorgaan de taken uit te breiden tot verpleegkundige vervolgopleidingen. Voorts zullen de beleidsontwikkelingen, zoals taakherschikking en bijvoorbeeld de dienstenstructuur bij huisartsen, een plaats krijgen in de ramingmethodiek opdat deze beter aansluit bij het capaciteitsbeleid.

• Subsidieregeling voor docentinspanning van opleiders verbonden aan de opleiding van agio's in academische ziekenhuizen;

• Financiële ondersteuning van de opleiding van vluchtelingenartsen. Door jaarlijks € 3,2 mln. in te zetten is het mogelijk 60 à 70 vluchtelingenartsen per jaar door begeleiding en coaching in staat te stellen het beroep van arts uit te oefenen in Nederland.

2.2.3 Het bevorderen van de kwaliteit en doelmatigheid in de curatieve zorg (inclusief project modernisering cure)

Beleidseffecten

De derde operationele beleidsdoelstelling is het bevorderen van de kwaliteit en de doelmatigheid van de curatieve zorg. Hiertoe zijn in oktober 1998 meerjarenafspraken (MJA) gemaakt. Een aantal activiteiten uit de MJA financieren wij uit de begrotingsmiddelen.

Vanaf januari 2003 wordt er een nieuw bekostigingssysteem voor de ziekenhuiszorg en medisch specialistische zorg ingevoerd op basis van Diagnose behandelingcombinaties (DBC). Een DBC typeert de zorg die een patiënt ontvangt op basis van zijn zorgvraag. Een DBC omvat alle activiteiten en verrichtingen in het ziekenhuis die een patiënt op basis van zijn zorgvraag ondergaat met bijbehorende kosten van zowel het ziekenhuis als de medisch specialist. De DBC-systematiek leidt tot een meer transparante financiering van ziekenhuizen en medisch specialisten. De ziekenhuizen en zorgverzekeraar maken lokaal afspraken over volume, prijs en kwaliteit van de DBC's en daarmee over de bekostiging van het geïntegreerd medisch-specialistisch bedrijf. In 2003 wordt de DBC-systematiek verder ontwikkeld. Hierbij gaat het onder andere om het monitoren van het gebruik en het aanpassen van de typeringslijsten, het analyseren van de kostenhomogeniteit van DBC's, het ontwikkelen van een hanteerbare productstructuur en het nagaan van de uitkomsten van het tijdsbestedingonderzoek en de rondrekening. Daarnaast wordt in 2003 een onderhoudsorganisatie in het leven geroepen. In de loop van 2003 gaat deze de werkzaamheden van de projectorganisatie DBC2003 geleidelijk overnemen.

De DBC-systematiek wordt gefaseerd ingevoerd. In 2003 worden de ziekenhuizen bekostigd op basis van een Functionele Budgetteringssystematiek en dienen de DBC's louter als administratief tarief. Dit is de eerste fase van het overgangsmodel naar de DBC-systematiek. Het DBC-systeem is nog volop in ontwikkeling en zal in de komende jaren op basis van de ervaringen moeten worden bijgesteld. In het kader van verzekeraarsbudgettering worden jaarlijks stappen gezet in de richting van risicodragende verzekeraars en een objectief verdeelmodel.

Op basis van het Plan van Aanpak MJA is de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP) in 2001 een programma gestart om de kwaliteit en doelmatigheid van de farmaceutische zorg te verbeteren. Dit gebeurt in vier trajecten: een traject om farmaceutische zorgvernieuwing te bevorderen en om Farmacotherapeutisch Transmuraal Overleg (FTTO's ) te stimuleren en van de grond te krijgen; een traject om ICT-mogelijkheden nog beter te benutten; een traject om apothekers te ondersteunen het voorschrijf- en aflevergedrag van artsen en hun eigen apotheek nauwkeurig in kaart te brengen; en ten slotte een traject om een regionale ondersteuningsstructuur te realiseren voor apothekers. Het doel van deze vier trajecten is om de regionale zorgvernieuwingsprojecten uit te voeren. Afronding van deze trajecten wordt verwacht in 2004.

ICT in de zorg is noodzakelijk, onder meer om de kwaliteit van de zorg te verhogen, de toegang tot de zorg te verbeteren, de wachttijden terug te dringen en de administratieve lasten te verminderen. Deze veelomvattende taak moet op nationaal niveau worden aangepakt. Hiervoor is per 2002 het Nationaal ICT Instituut in de Zorg (NICTIZ) opgericht. Een belangrijk concreet doel van NICTIZ is te komen tot een zorgbreed Elektronisch Patiëntendossier (EPD). Dit biedt op termijn de infrastructuur zodat medische, financiële en logistieke processen kunnen worden verbeterd.

Met de beleidsbrief «Modernisering Curatieve Zorg» (TK 2000–2001, 23 619, nr. 18) en de kabinetsnota «Vraag aan bod» (TK 2000–2001, 27 855 nr. 1–2) zijn de hoofdlijnen beschreven van de tweede fase van de modernisering (eerste fase: kabinetsstandpunt commissie-Biesheuvel). Het vernieuwen van de sturing van de curatieve zorg vormt, met de aanpassing van het verzekeringsstelsel, het spoor waarlangs de curatieve zorg structureel wordt aangepast aan de eisen van deze tijd. Doelstelling van de modernisering curatieve zorg is de patiëntenzorg te verbeteren door het systematisch invoeren van vraagsturing. Er wordt beoogd de omslag van aanbodsturing naar vraagsturing voor 2006 te voltooien. Wij streven na dat er in 2005:

• in de curatieve sector minder gereguleerde zorgsectoren zijn;

• een goed werkende incentivestructuur is waarin onder meer alle verzekeraars risicodragend zijn;

• een betere variatie in zorgaanbod is bereikt waardoor patiënt en verzekeraar meer keuzemogelijkheden hebben;

• een helder zicht bestaat op de verantwoordelijkheid van de overheid voor de publieke belangen en de nog te reguleren investeringsbeslissingen.

Om tot een betere patiëntenzorg te komen moeten de onderlinge samenhang en samenwerking in de curatieve zorg worden versterkt. Het tweede onderdeel van het moderniseringsprogramma is dan ook het actief ondersteunen van het herontwerpen van transmurale zorgprocessen in de regio. Het zorgdragen voor een beheerste overgang van aanbodsturing naar vraagsturing is het derde element van het moderniseringsprogramma. Dit gebeurt door te kiezen voor een aanpak per onderdeel van de zorgsector, waartoe dereguleringsmogelijkheden worden onderzocht, in programma's worden vastgelegd en geïmplementeerd. Naar verwachting kan in 2003 worden gestart met de implementatie van dereguleringsprogramma's voor de paramedische deelmarkten die in 2002 zijn onderzocht. Het operationaliseren en borgen van de publieke belangen toegankelijkheid, betaalbaarheid en kwaliteit vormt het vierde onderdeel van het programma MCZ 2005. De borging van de publieke belangen zal een belangrijke plaats krijgen in de dereguleringsprogramma's.

Er zal afstemming plaatsvinden met de modernisering in de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) en de modernisering van het verzekeringsstelsel. Bij de vormgeving en uitvoering van projecten wordt zo veel mogelijk gezamenlijk opgetrokken met vertegenwoordigers van patiënten en consumenten, verzekeraars en aanbieders. Dit gebeurt zowel op landelijk als op regionaal niveau.

Een belangrijk aandachtspunt is het patiëntgericht herontwerpen van de logistieke organisatie van de zorg. Bij het herontwerp gaat het zowel om de zorg in de ziekenhuizen zelf (bijvoorbeeld aanzienlijke verkorting van doorstroomtijden polikliniekbezoek) als de gehele keten van zorg, zoals bij de Cerebraal Vasculair Accident keten (CVA-keten) van huisarts tot de psychosociale nazorg. De vernieuwingsprojecten van het Centraal Beleidsorgaan voor de Intercollegiale Toetsing (CBO) (zoals de doorbraakprojecten) blijken in staat een versnelling tot stand te brengen in de implementatie van zogenoemde «best practices». Deze aanpak zal worden geïntensiveerd. Daarvoor zal een uitbreiding van implementatiebevorderende programma's nodig zijn. Het CBO, dat de afgelopen jaren succesvol op dit terrein geopereerd heeft, zal hierin een belangrijke rol blijven spelen.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij dragen de systeemverantwoordelijkheid om de hiervoor geschetste doelstelling te bereiken. De realisering is afhankelijk van de mate waarin (organisaties van) patiënten/consumenten, verzekeraars en zorgaanbieders in staat zijn om de breed gedragen omslag van aanbodsturing naar vraagsturing in te vullen. De overheid zal in een systeem van gereguleerde zorgmarkten verantwoordelijkheid blijven dragen voor de borging van publieke belangen en het voorkomen of beperken van marktfalen.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Het Nationaal ICT Instituut in de Zorg.

• Infrastructuur voor kwaliteitsbeleid voor paramedische zorg voor zover deze onder de verstrekking van de ziekenfondswet valt. Dit kwaliteitsbeleid is gericht op de ontwikkeling van richtlijnen, intercollegiale toetsing, bij- en nascholing en de verbetering van de informatievoorziening.

• Centra voor Ontwikkeling van Palliatieve Zorg (COPZ) met het doel deze te laten fungeren als een «verzamelplaats» van beproefde behandelmethoden en technische ontwikkelingen. In dit artikel is ook de uitwerking van de beleidsmaatregelen palliatieve zorg (landelijk ondersteuningspunt, opstart ontbrekende Integrale Kankercentra (IKC's) en monitor) vervat.

• De zogenoemde Rouvoet-middelen zullen worden gebruikt om de palliatieve zorg verder te versterken.

• Wij ondersteunen de ontwikkeling en het onderhoud van het kwaliteitsbeleid voor de fysiotherapie, oefentherapie-Mensendieck, oefentherapie-César en de logopedie. Primair zijn de ingezette middelen gericht op het instandhouden van een infrastructuur voor kwaliteitsbeleid. Daarbij gaat het om de organisatie voor intercollegiaal overleg, na- en bijscholing, ontwikkeling van praktijkrichtlijnen en het kwaliteitsregister. Wij verwachten voor de toekomst een grotere rol van de bewegingsberoepen bij het voorkomen van arbeidsgerelateerde klachten. Mede om die reden is besloten om de jaarlijkse subsidie aan het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie met € 1,3 mln. te verhogen.

2.2.4 Het bevorderen en bewaken van ethisch verantwoord handelen in de gezondheidszorg

Beleidseffecten

De vierde operationele beleidsdoelstelling van de curatieve zorg is het bevorderen en bewaken van ethisch verantwoord handelen in de gezondheidszorg. Met de Begroting 2002 is voor het eerst de agenda «Ethiek en Gezondheid» uitgebracht. Hierin staat een overzicht van ethische onderwerpen die aan de orde zijn. De agenda die met de begroting 2003 is uitgebracht is mede opgesteld aan de hand van informatie vanuit het Centrum voor Ethiek en Gezondheid. Het centrum is dit jaar opgezet en zal vanaf 1 januari 2003 volledig geëquipeerd kunnen worden. De agenda zal ethische kwesties, die naar aanleiding van wetenschappelijke en zorginhoudelijke ontwikkelingen naar voren komen, transparanter maken.

Met de evaluatie van de Euthanasiewet, die in december 2003 zal zijn afgerond, ontstaat nieuw inzicht in de werkwijze van de Toetsingscommissies Euthanasie.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Centrum voor Ethiek en Gezondheid. Het centrum zal vanaf 1 januari 2003 op volle sterkte kunnen draaien. Het zal dan in staat zijn om door middel van signalementen de noodzakelijke informatie voor de jaarlijkse agenda «Ethiek en Gezondheid» aan te leveren.

• Opzet en exploitatie van het Erfo-centrum. In 2002 wordt een evaluatie uitgevoerd aan de hand waarvan wordt besloten tot voortzetting of beëindiging van ondersteuning van het Erfo-centrum.

• De resultaten van het project Steun en Consultatie bij Euthanasie in Nederland (scen) komen in de loop van 2003 beschikbaar. Daarnaast zal worden bekeken op welke wijze de consultatie kan worden uitgebreid tot de specialisten.

Rijksbijdrage

• Verstrekken van een rijksbijdrage aan negentien abortusklinieken voor het afbreken van zwangerschappen in de zin van artikel 1, tweede lid, van de Wet afbreking zwangerschap, overtijdbehandelingen en de aan beide behandelingsvormen verbonden nazorg voor verzekerden, voorzover deze hulp onder verantwoordelijkheid van de subsidieontvanger en met personeel in dienst van de subsidieontvanger plaatsvindt in diens abortuskliniek.

2.2.5 Het bevorderen van onderzoek en deskundigheid in de zorg

Beleidseffecten en aard van de verantwoordelijkheid

Het bevorderen van onderzoek en deskundigheid in de zorg is de vijfde operationele beleidsdoelstelling voor de curatieve zorg. Onderzoek is een belangrijk instrument van het beleid in de curatieve zorg. De bevordering van zorgvernieuwing, de ontwikkeling van nieuwe behandelmethoden en het testen van ontwikkeld zorgbeleid op effectiviteit en doelmatigheid zijn van belang voor de handhaving van goede curatieve zorg. Het gaat hierbij om projecten, experimenten en toepassingsgericht onderzoek dat grotendeels via ZONMw wordt geprogrammeerd en waarbij afgestemd wordt met onder meer het College voor zorgverzekeringen (CVZ). Op een aantal terreinen financieren wij onderzoeksinstituten.

In het onderzoeksbeleid voor de zorg ligt de komende jaren de nadruk op innovatie: nieuwe manieren van werken en een flexibele inzet van personeel. Meer zorg zonder verlies van kwaliteit is daarbij het uitgangspunt. Instellingen moeten hun zorg op de vraag inrichten, zij moeten een menselijke maat hebben. Tevens moeten zij zorgdragen voor doelmatige werkwijzen, efficiencyverhoging, maatoplossingen en vernieuwing. Leidraad zullen de zogenoemde «best practices» zijn: voorbeelden van nieuwe werkwijzen die dusdanige verbeteringen in de zorg hebben opgeleverd dat ze als voorbeeld dienen voor anderen.

ZONMw heeft verschillende onderzoeksprogramma's die zich specifiek richten of zullen gaan richten op nieuwe en te verbeteren werkwijzen in de zorg. Dat zijn onder meer de programma's doelmatigheidsonderzoek, revalidatieonderzoek en de nog te starten programma's «Zorg van Betekenis». Health Technology Assessment (HTA) en onderzoek naar doelmatigheid van zorg dragen bij aan het beleid om innovatie te bevorderen. De nadruk bij HTA en doelmatigheidsonderzoek moet vooral liggen op praktisch, innovatief en resultaatgericht werken. Het daadwerkelijk implementeren van de resultaten van Nederlands en buitenlands onderzoek in de zorg maakt daar deel van uit.

Overigens is voor vernieuwingen in de zorg goed samenspel van alle betrokken partijen in de zorg voor de patiënt noodzakelijk. Behalve een onderzoeksbeleid is dan ook een gericht beleid, gericht op deskundigheidsbevordering en implementatie nodig. Instituten als het Centraal Beleidsorgaan voor de intercollegiale Toetsing (CBO), Stichting Doelmatige Geneesmiddelen Voorziening (DGV), ZONMw, NICTIZ en de Stichting Harmonisatie Kwaliteitsbeoordeling in de Zorgsector (HKZ) spelen daarbij een belangrijke rol. Zij treden – in de driehoek beroepsbeoefenaren, patiënten en verzekeraars – op als facilitator en in een aantal gevallen als initiator van vernieuwingen. Door krachtenbundeling, communicatie, deskundigheidsbevordering en controle op de voortgang zijn deze instituten in staat zorgvernieuwing te bevorderen en goede «checks and balances» in de zorg in te bouwen. Om deze taken te kunnen waarmaken, ontvangen zij financiële ondersteuning. Dat zal in de toekomst geschieden via een basisfinanciering van de overheid (in relatie tot publieke belangen) en overigens via projectsubsidies.

In het afgelopen voorjaar heeft de Raad voor Gezondheidsonderzoek (RGO) een rapport gepubliceerd over technologische innovatie en gezondheidsonderzoek (getiteld «Knarsende Schakels»). De Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ) heeft het advies «E-health in zicht» uitgebracht. In het najaar volgt een rapport van de Stichting Toekomstbeeld der Techniek (STT) over transmurale zorgtechnologie. Deze studies zijn een aanvulling op het in 2001 door de RVZ uitgebrachte rapport «Technologische innovatie in de zorgsector». Het standpunt op de vier rapporten dat in de loop van 2003 kan worden verwacht, zal richtinggevend zijn voor het toekomstige innovatiebeleid van VWS.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Het Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg Centraal Beleidsorgaan voor de Intercollegiale Toetsing (CBO). Het CBO legt zich toe op disseminatie en implementatie van bestaande kennis over (organisatie van de) zorg en een brede verspreiding van «best practices».

• Stichting Harmonisatie Kwaliteitsbeoordeling in de Zorgsector (HKZ). De stichting HKZ richt zich – vanuit het streven naar transparantie in de zorgsector – op harmonisatie van externe kwaliteitsbeoordeling. De stichting is in 1994 opgericht en ontvangt sindsdien subsidie van ons. Harmonisatie van externe kwaliteitsbeoordelingen is een belangrijk uitgangspunt in het kwaliteitsbeleid en dient daarmee de publieke belangen.

• Stichting Doelmatige Geneesmiddelen Voorziening.

• Het Nederlands Kanker Instituut (NKI) voor fundamenteel wetenschappelijk kankeronderzoek.

• Het Nederlands Paramedisch Instituut (NPI). De subsidie aan het NPI heeft het karakter van een instellingssubsidie. Jaarlijks ontvangt het NPI een basissubsidie voor de uitvoering van taken die verband houden met kennisinhoudelijke ondersteuning aan de paramedische sector, het exploiteren van een documentatiecentrum en het (doen) uitvoeren van onderzoek. De basissubsidie heeft een omvang van € 1,1 mln.

• Het Nederlands Instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (NIVEL) ontvangt subsidie voor de instandhouding van de infrastructuur. Het kennis- en onderzoekscentrum voor het zorgveld heeft onder meer kennis over aantallen, activiteiten en organisatie, patiëntenkenmerken, eerstelijnsvoorzieningen en evaluaties van beleidsmaatregelen.

• De algemene vergadering verpleegkundigen en verzorgenden (AVVV) om projecten uit te voeren in de beroepsinhoudelijke ontwikkeling van verpleegkundigen en verzorgenden. Hiermee wordt beoogd hun inbreng in de beleidsvorming te vergroten, de beroepsuitoefening bij voorkeur met wetenschappelijk onderzoek te onderbouwen en een actieprogramma uit te voeren. Wij stellen hiervoor jaarlijks € 4,5 mln. beschikbaar.

2.2.6 Het verbeteren van de kwaliteit en de organisatie van de spoedeisende medische hulpketen voor de geneeskundige hulpverlening bij rampen

Beleidseffecten en aard van de verantwoordelijkheid

De zesde operationele beleidsdoelstelling voor de curatieve zorg luidt: verbeteren van de kwaliteit en de organisatie van de spoedeisende medische hulpketen voor geneeskundige hulpverlening bij rampen. In samenwerking met de minister van BZK streven we ernaar de kwaliteit (inhoud en organisatie) van de spoedeisende medische hulpverlening (SMH) te verbeteren als opmaat naar een goede geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen (GHOR). De GHOR is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van BZK en VWS. Het slachtoffer, dat van de ongevallocatie tot in het ziekenhuis continue zorg op maat ontvangt, vormt daarbij het uitgangspunt.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Het Nederlands Instituut voor Urgentiegeneeskunde (NIvU) voor diverse projecten die leiden tot verbetering van de SMH en GHOR.

• Ambulancezorg Nederland (AZN) voor het projectteam ICT. Ambulancezorg Nederland ontwikkelt expertise op ICT-gebied om de regio's te ondersteunen bij de implementatie van C2000 en de invoering van een plaatsbepalingssysteem ter ondersteuning van dynamisch ambulancemanagement. Hierdoor worden de toegankelijkheid en de beschikbaarheid van de ambulancezorg verbeterd. De ICT-infrastructuur ambulancesector dient in 2004 operationeel te zijn.

Financiering

• Om uitvoering te geven aan de aanbevelingen in het onderzoeksrapport «Niet zonder zorg» (2001) van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), de Inspectie voor de Gezondheidszorg IGZ) en het College Tarieven Gezondheidszorg (CTG) (kwaliteit en doelmatigheid van de ambulancezorg) is het project Versterking Ambulancezorg ingesteld. Dit project richt zich op ondersteuning van de regionale partijen om te komen tot een regionale ambulancevoorziening, verbetering van de spreiding en beschikbaarheid van ambulancezorg, versterking van de bedrijfsvoering en versterking van het management van de regionale ambulancevoorzieningen. Het project zal medio 2003 worden afgerond.

• De middelen die beschikbaar zijn gesteld aan Enschede en Volendam zijn ingezet om de kosten van een informatie- en adviescentrum te dekken. Daarnaast worden activiteiten verricht om een bevolkingsonderzoek/gezondheidsmonitoring te houden in Enschede, psychosociale hulp te geven in Enschede en Volendam. Ook voor de verbetering en instandhouding van de voorziening voor verwanteninformatie worden middelen ingezet. Dit naar aanleiding van de aanbeveling van de commissie-Oosting aan VWS. Door middel van verwanteninformatie kan snel informatie worden verkregen over betrokkenheid van verwanten bij rampen. Om in Enschede en Volendam de extra rampgerelateerde zorg te kunnen bieden zijn voor 2003 tot en met 2005 extra middelen beschikbaar gesteld. In overleg met het CTG, CVZ en de verzekeraars PWZ (Volendam) en Amicon (Enschede) is besloten tot een subsidieregeling voor de twee verzekeraars, waaruit de verzekeraars de extra rampgerelateerde zorg kunnen betalen. Dit betekent dat de verzekeraars de regie gaan voeren op de rampgerelateerde uitgaven in de zorg.

Crisisbeheersing

• Binnen VWS wordt een crisisbeheersingsorganisatie in stand gehouden met als doel door goede en tijdige voorlichting crises beheersbaar te houden. Crisisbeheersing is in eerste instantie gericht op het zorgdragen voor een zodanige structuur en maatregelen dat de kans op en de gevolgen van (grootschalige) incidenten en crises zo gering mogelijk is. Wij zijn daarbij verantwoordelijk voor de kwaliteit van de medische hulpverlening en voor de organisatie daarvan voor zover dat van belang is voor de kwaliteit van zorg. Binnen VWS is een crisisbeheersingsstructuur aanwezig. Deze wordt bij een crisis of een ramp geactiveerd om de crisis of de ramp het hoofd te bieden. Er worden regelmatig oefeningen gehouden om deze structuur adequaat te houden. De eenheid coördineert ook de totstandkoming van draaiboeken bij gevaarlijke ziekten met mogelijk vele slachtoffers (bijvoorbeeld besmetting met pokken en antrax). Na de ramp in de Verenigde Staten op 11 september 2001 wordt in Nederland rekening gehouden met mogelijke aanvallen op nucleaire installaties. Naast aanscherping van maatregelen voor de veiligheid wordt de burgers ook bescherming geboden door profylaxe met kaliumjodaattabletten. De huidige voorraad is inmiddels vervangen en zal decentraal (bij GGD'en) worden opgeslagen.

2.2.7 Het versterken van de expertise in de reguliere zorg bij arbeidsgerelateerde aandoeningen

Beleidseffecten

Het versterken van de expertise in de reguliere zorg bij arbeidsgerelateerde aandoeningen is de zevende operationele doelstelling voor de curatieve zorg. In de discussie over het grensvlak tussen arbo-zorg en reguliere gezondheidszorg is geconstateerd dat de kennis en de expertise die de reguliere en geestelijke gezondheidszorg heeft van de behandeling van mensen met arbeidsrelevante gezondheidsklachten, nog tekortschiet. In aanvulling op de vier Nederlandse kenniscentra voor arbeidsgerelateerde aandoeningen, zijn daarom in zestien regio's onder de naam Medwerk regionale samenwerkingsverbanden en expertisecentra opgericht. De regionale expertisecentra en samenwerkingsverbanden fungeren als schakel tussen de vier Nederlandse kenniscentra en de beroepsbeoefenaren (huisarts, bedrijfsarts, verzekeringsarts en anderen). Het beleidseffect richt zich op zinnige en zuinige zorg en begeleiding. De infrastructurele investering in de ontwikkeling en verspreiding van kennis over arbeidsrelevante aandoeningen en in de versterking van de samenwerking en communicatie tussen diverse medische beroepsbeoefenaren moet bijdragen aan een doeltreffende en doelmatige zorg en begeleiding van patiënten met arbeidsrelevante aandoeningen.

Aard van de verantwoordelijkheid

De verantwoordelijkheid van de overheid is stimulerend en aanjagend. Vervolgens zal het veld zelf de verantwoordelijkheid dragen en zorgen voor optimale zorg voor arbeidsgerelateerde aandoeningen.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Medwerk en de Nederlandse Kenniscentra Arbeidsrelevante Aandoeningen vanuit VWS en SZW via Zorgonderzoek Nederland Medische wetenschappen (ZONMw) tot en met 2006. Daarbij is uitdrukkelijk voorwaarde voor de subsidie dat de centra op termijn eigen inkomsten genereren en dat ze na 2006 op eigen kracht verder gaan.

• Het door VWS en SZW geïnitieerde programma «Betere zorg, tevreden patiënten» is in 2001 gestart. Bij de tussentijdse evaluatie in 2002 bleek dat de kennis over arbeidsgerelateerde aandoeningen beter in kaart was gebracht en op onderdelen was vermeerderd. Op basis hiervan is besloten dit programma tot uiterlijk 2004 te continueren.

2.2.8 Het bevorderen van de kwaliteit, toegankelijkheid en doelmatigheid van de geneesmiddelenvoorziening

Beleidseffecten

De achtste operationele beleidsdoelstelling van de curatieve zorg is het bevorderen van de kwaliteit, toegankelijkheid en doelmatigheid van de geneesmiddelenvoorziening. Doelmatigheid dient daarbij te waarborgen dat de betaalbaarheid – en daarmee samenhangend – de toegankelijkheid van de geneesmiddelenvoorziening ook op termijn is gegarandeerd. Deze aanpak moet uiteraard voldoen aan de voorwaarde van een kwalitatief hoogwaardige geneesmiddelenvoorziening in ons land. Het begrotingsgefinancierde geneesmiddelenbeleid is met name voorwaardenscheppend voor de farmaceutische zorg, en stelt de overheid in staat om op adequate wijze haar beleid uit te voeren. Het overgrote deel van de geneesmiddelenvoorziening is echter premiegefinancierd, daarom verwijzen wij voor een totaaloverzicht van deze sector naar de Zorgnota.

Weesgeneesmiddelen

Ook in dit begrotingsjaar zal aandacht worden besteed aan de problematiek rond weesgeneesmiddelen. Bij een groot aantal zeldzame ziekten is de potentiële afzetmarkt voor geneesmiddelen te gering om farmaceutische industrieën te stimuleren deze middelen te ontwikkelen. Inmiddels zijn zowel in EU verband als in Nederland stimuleringsmaatregelen van kracht geworden voor de ontwikkeling van geneesmiddelen voor zeldzame ziekten (weesgeneesmiddelen). De beoordeling van deze middelen voor de toelating tot het sociale verzekeringsstelsel kan echter in sommige gevallen problemen opleveren. Vooral als het om ziektes gaat met een zeer gering aantal patiënten. Als er nog onvoldoende gegevens zijn om effectiviteit en therapeutische waarde van deze middelen vast te stellen, zullen deze gedurende enige tijd via aanvullend onderzoek bestudeerd moeten worden alvorens een beoordeling van deze beide aspecten gegeven kan worden. In 2003 is € 30 mln. gereserveerd voor de kosten van onderzoek en de vergoeding van deze weesgeneesmiddelen.

Medicinale cannabis

Onder maatschappelijke druk is sinds ongeveer 1994 een ontwikkeling op gang gekomen waarin medisch gebruik van cannabis werd toegelaten. Vanuit de situatie van een totaalverbod op de medische toepassing van cannabis is medisch gebruik nu toegestaan. Enkele stappen zijn reeds gezet, onder meer met de instelling in 2000 van het Bureau voor Medicinale Cannabis (BMC) bij het ministerie van VWS. Cannabis is echter nog steeds niet beschikbaar als geneesmiddel: de grootste stap moet volgen met de start van de levering van cannabis als grondstof aan apotheken door BMC. Onder verantwoordelijkheid van BMC, dat formeel als groothandel zal optreden, zullen daarvoor toegeruste bedrijven uit het farmaceutische handelskanaal het verpakken en het distribueren van de cannabis verzorgen. Hiermee kan worden gestart als aan de farmaceutische kwaliteitsvereisten is voldaan en contracten zijn gesloten met alle betrokkenen. Dit zal waarschijnlijk in 2003 zijn.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij stellen via het verstrekkingenbesluit ziekenfondsverzekering en de Regeling farmaceutische hulp vast welk deel van het extramurale geneesmiddelenpakket in aanmerking komt voor vergoeding. Voorts zijn wij op grond van de Wet op de geneesmiddelenvoorziening verantwoordelijk voor de bewaking van de kwaliteit van de geneesmiddelenvoorziening. Daarnaast streven we naar een doelmatig geneesmiddelengebruik. Wij hebben geen aanwijzende bevoegdheid, maar kunnnen door kennisvergroting het voorschrijfgedrag beïnvloeden. De uiteindelijke beslissing over het voorschrijven en afleveren van medicijnen ligt respectievelijk bij de arts en de apotheker. Daarmee hebben we in de rol van systeemverantwoordelijke een voorwaardenscheppende rol in de geneesmiddelenvoorziening.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Een verantwoord en doelmatig geneesmiddelengebruik in Nederland. Hierbij staat een juist en veilig gebruik van geneesmiddelen voorop. De stichting DGV (Nederlands Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik) voert hiervoor projecten uit op het gebied van advisering, voorlichting, projectmanagement, procesondersteuning, training en scholing, materiaalontwikkeling en het werken met voorschrijfgegevens en organiseert bijeenkomsten. Een belangrijke activiteit van de stichting is het ondersteunen van het regionale farmacotherapie overleg (Farmaco Therapie Overleg (FTO) en het Farmacologisch Transmuraal Therapeutisch Overleg (FTTO)). DGV werkt sinds 2002 aan een systeem van certificering van FTO's en FTTO's. DGV organiseert publieksvoorlichtingsbijeenkomsten die erop gericht zijn om «awareness» over de zin en onzin (met name beperkingen) van geneesmiddelen te ontwikkelen bij het algemene publiek. Deskundigheidsbevordering van beroepsbeoefenaren staat eveneens hoog op de agenda.

• De stichting Geneesmiddelenbulletin (GeBu). De stichting GeBu publiceert periodiek een tijdschrift met informatie over werkzaamheid van geneesmiddelen. Hierdoor kunnen voorschrijvers een betere afweging maken bij het «zinnig en zuinig» voorschrijven.

• Onderzoek naar medicinale cannabis.

• Onderzoek naar en vergoeding van de weesgeneesmiddelen.

Wetgeving

• Op grond van de Wet geneesmiddelenprijzen (WGP) stellen we voor bepaalde geneesmiddelen(groepen) halfjaarlijks maximumprijzen vast.

• De Wet op de geneesmiddelenvoorziening (WOG) wordt aangepast aan huidige inzichten over de kwaliteit van de wetgeving. Ook zullen de hoofdlijnen van de Europese geneesmiddelenrichtlijnen in de wet worden opgenomen. De nieuwe wet regelt de fabricage, handel en distributie van de geneesmiddelen. Het wetsvoorstel wordt naar verwachting in het najaar van 2002 aan het parlement gezonden.

Voorlichting

• Wij zijn voornemens de voorlichting te stimuleren aan artsen, apothekers, patiënten en verzekeraars over het doelmatig gebruik van benzodiazepinen (slaap- en kalmeringsmiddelen). Hiermee wordt beoogd de ongewenste neveneffecten zoals ongevallen in huis en het verkeer, verslavingsproblematiek en onnodige uitgaven aan geneesmiddelen tegen te gaan.

Kostenbeheersing

Het geneesmiddelenvergoedingensysteem (GVS) draagt bij aan de bevordering van kostenbeheersing, omdat het voor een groot aantal geneesmiddelen een maximum stelt aan de vergoeding door de verzekeraar. Indirect heeft het ook effect op de prijsstelling, aangezien de meeste fabrikanten ervoor kiezen een vergoedingslimiet te stellen aan de prijs van het geneesmiddel om bijbetalingen voor de patiënt te voorkomen. Vanaf 1 januari 2003 zal de limiet voor twee categorieën geneesmiddelen (maagzuurremmers en cholesterolverlagende middelen) komen te vervallen. Dit experiment zal geëvalueerd worden. De oplevering van het rapport is gepland voor januari 2004. Prijs- en tariefmaatregelen en de ontwikkeling van protocollen en richtlijnen bevorderen de kostenbeheersing. Dit wordt bereikt met de WGP en de Wet Tarieven Gezondheidszorg (WTG). Deels wordt dit uitgevoerd door het ministerie van VWS en deels door het College Tarieven Gezondheidszorg (CTG). De effectiviteit van de maatregelen evalueren we jaarlijks in de Zorgnota. Voor een overzicht verwijzen we naar de Zorgnota.

Informatiesysteem

• Bij het beleid voor het bevorderen van de kwaliteit, toegankelijkheid en doelmatigheid van de geneesmiddelenvoorziening, alsmede de kostenbeheersing, maken we ter ondersteuning gebruik van de informatie uit de database van de Stichting Farmaceutische Kengetallen (SFK). Dit informatiesysteem bevat gegevens van apothekers over afgeleverde geneesmiddelen, die de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP) gebruikt voor het te voeren kostenbeleid. Ook maken wij, en ook andere partijen en organisaties binnen de geneesmiddelenvoorziening, gebruik van de signalementen die uitgaan van de farmaceutische praktijk van de stichting SIR (Stevenshof Institute of pharmacy practice Research) rond opvallende ontwikkelingen en knelpunten in het geneesmiddelengebruik. Met name rond het gebruik van nieuwe geneesmiddelen.

Stimuleren van zorgverzekeraars

• Het stimuleren van zorgverzekeraars om hun rol in te vullen, zoals beschreven in het kabinetsstandpunt op de rapporten van de commissie-De Vries en de MDW werkgroep geneesmiddelen d.d. 17 april 2000. De uitvoering van een omvangrijk dereguleringsprogramma vormt hier een onderdeel van. Dit onderwerp wordt uitgebreid behandeld in de Zorgnota 2003.

College ter Beoordeling van Geneesmiddelen

• Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG), een zelfstandig bestuursorgaan, draagt actief bij aan het goed en veilig gebruik van geneesmiddelen in Nederland. De taken bestaan uit het beoordelen, registreren en bewaken van geneesmiddelen. Het CBG moet geneesmiddelen beoordelen op louter wetenschappelijke gronden, zonder rekening te houden met politieke, economische en budgettaire overwegingen. Bij het beoordelen staan de werkzaamheid van het geneesmiddel en de mogelijke schade voor de gezondheid van de gebruiker centraal. Nadat geneesmiddelen toegelaten zijn, toetst het CBG de actualiteit van de patiëntenbijsluiter en de productinformatie. Het agentschap CBG (ACBG) ondersteunt de taken van het CBG. Het ACBG is de uitvoeringsorganisatie van het college. De werkzaamheden van het ACBG lichten we toe in de paragraaf over de baten-lastendiensten.

2.2.9 Gewaarborgde kwaliteit en veiligheid, en doelmatig gebruik van medisch technologische producten en transplantaten

Beleidseffecten

De negende en laatste operationele beleidsdoelstelling is het waarborgen van kwaliteit en veiligheid en doelmatig gebruik van medisch technologische producten en transplantaten. Binnen de gezondheidszorg worden menselijke transplantaten (zoals cellen, weefsels en organen) en medisch-technologische producten (zoals medische hulpmiddelen) veelvuldig toegepast. Aan de geneeskundige toepassing van deze producten zijn echter risico's verbonden. Om een veilig en verantwoord gebruik van kwalitatief goede producten te kunnen waarborgen is wet- en regelgeving noodzakelijk. Met de Wet medische hulpmiddelen wordt dit gereguleerd voor de medische hulpmiddelen. Met het voorstel van de Wet veiligheid en kwaliteit lichaamsmateriaal zal dit in de toekomst wettelijk geregeld worden voor de menselijke transplantaten. De toepassing van medische producten afkomstig van menselijk materiaal vergt bijzondere aandacht, aangezien voor dit soort producten nulrisico niet haalbaar is in de geneeskunde. Het veiligheidsbeleid voor dit soort producten is er dan ook op gericht om te komen tot een aanvaardbaar risico, waarbij de voor- en nadelen van al dan niet invoeren van veiligheidsmaatregelen tegen elkaar worden afgewogen (optimaal veiligheidsbeleid) voordat een besluit wordt genomen.

Translationeel onderzoek

In de afgelopen jaren is veel geïnvesteerd in het fundamenteel onderzoek op het terrein van de gentherapie. Om deze veelbelovende wetenschappelijke ontwikkelingen toepasbaar te maken voor de kliniek wordt een stimuleringsprogramma translationeel onderzoek voor gentherapie op gezet. Met dit onderzoek kan de kennis die is opgedaan in het onderzoekslaboratorium worden overgebracht en toegepast in de kliniek. De kosten hiervoor worden voor 2003 geraamd op € 2 mln.

Orgaandonatie

Naar aanleiding van de evaluatie van de Wet op de orgaandonatie (WOD) door ZONMw is op 26 februari 2002 een algemeen overleg (ao) orgaandonatie gehouden. De meeste fracties steunden de door VWS opgevoerde beleidsvoornemens: uitbreiding van het aantal donatiefunctionarissen, intensivering van de publieksvoorlichting en een wetswijziging om praktische belemmeringen op te heffen. De fracties waren teleurgesteld over de tegenvallende resultaten van de WOD voor wat betreft de aantallen donororganen. De overheersende mening is echter dat onder het huidige systeem nog veel in de uitvoering te verbeteren valt en dat de voorgestelde maatregelen hiertoe zullen bijdragen. Tijdens het AO is ook het sturen van een herinneringsmailing aan alle inwoners van 18 jaar en ouder van wie de wens met betrekking tot orgaandonatie nog niet is geregistreerd in het donorregister aan de orde geweest. Het uitvoeren van die persoonlijke mailing blijkt erg kostbaar te zijn (ongeveer € 25 mln.). Naar ons idee wegen de kosten van de mailing niet op tegen de baten. Momenteel bekijken we welke maatregelen, naast de hierbovengenoemde, het aantal beschikbare donororganen positief kan beïnvloeden. Voor het beleidsvoornemen is in 2003 € 2,2 mln. uitgetrokken.

Wettelijk is bepaald dat de WOD binnen drie jaar en vervolgens na vijf jaar en na zeven jaar na inwerkingtreding geëvalueerd wordt. De tweede evaluatie van de WOD is medio 2002 gestart en zal naar verwachting nog in 2004 worden afgerond. Voor het huidige systeem zijn deze stimuleringsmaatregelen genomen, om het optimale resultaat te kunnen bereiken. Daarnaast zullen we verschillende modaliteiten van beslissystemen onderzoeken. Eventuele voornemens tot veranderingen, zullen we voorleggen aan het parlement.

Aard van de verantwoordelijkheid

Met de diverse regels voor een veilig en verantwoord gebruik van humane lichaamsmaterialen, medische hulpmiddelen en ioniserende straling en radioactieve stoffen scheppen wij kaders waarbinnen alle betrokkenen in de zorgketen dienen te handelen. De operationele verantwoordelijkheden in de zorgketen liggen bij de direct betrokken zorgverleners of fabrikanten. Voor orgaandonatie is dit vergelijkbaar, wij scheppen de kaders om de mogelijkheden voor orgaandonatie te optimaliseren. De verantwoordelijkheid voor het uitvoeren van donatieprocedures ligt bij de zorgverleners. Het daadwerkelijk beschikbaar komen van donororganen hangt echter vanzelfsprekend af van het aantal voor orgaandonatie geschikte overledenen, en deze laatste factor is uiteraard niet te beïnvloeden. Daarmee zijn wij systeemverantwoordelijk.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• In het op artikel 8 van het wetsvoorstel van de Wet veiligheid en kwaliteit lichaamsmateriaal gebaseerde Eisenbesluit lichaamsmateriaal worden globale eisen gesteld aan de technische handelingen met lichaamsmateriaal. Het Eisenbesluit biedt tevens de mogelijkheid normen aan te wijzen die een praktische invulling geven aan de globaal gestelde eisen. Er is een subsidie verstrekt aan het Nederlands Normalisatie Instituut om ondersteuning en advies te geven bij het opstellen van deze normen.

• Diverse (project- en onderzoeks)subsidies gericht op kwaliteit en veiligheid van lichaamsmateriaal en medische hulpmiddelen.

Wetgeving

• De evaluatie van de Wet inzake bloedvoorziening is in 2002 gestart. Er wordt onder andere onderzocht of de centrale aansturing heeft geleid tot het oplossen van problemen rondom de afstemming in de activiteiten van de bloedinzameling en de organisatorische knelpunten. Gelet op het specifieke karakter van dit project en het beperkte aantal specialisten op dit terrein heeft het onderzoek enige vertraging opgelopen. Uiterlijk oktober 2003 zal de evaluatie van de wet definitief afgerond zijn. Wel zal er rond de jaarwisseling 2002–2003 een voortgangsrapportage verschijnen. De Kamer is hierover reeds bij schrijven d.d. 15 april 2002 (TK; 2001–2002, 28 000 XVI, nr. 114) geïnformeerd.

• Wetsvoorstel kwaliteit en veiligheid lichaamsmateriaal (WKvl) (TK, 2001–2002, 27 844 nr. 6) Het wetsvoorstel is inmiddels door de tweede kamer aanvaard. Bij de inwerkingtreding van dit wetsvoorstel komt het op de Wet op de orgaandonatie gebaseerde Besluit kwaliteitseisen orgaanbanken te vervallen. In plaats hiervan worden in een algemene maatregel van bestuur de op artikel 8 van de WKvl gebaseerde eisen gesteld waaraan instellingen die handelingen verrichten met lichaamsmateriaal dienen te voldoen.

Voorlichting

• Wij zijn van plan om met een actieve voorlichtingscampagne een positievere opvatting over orgaandonatie bij de bevolking te bewerkstelligen. Doelstelling van deze campagne is de donatiebereidheid van nabestaanden te vergroten. Ook de donatiebereidheid van allochtonen kan door deze campagne worden vergroot. We streven ernaar het percentage nabestaanden dat bij raadpleging negatief oordeelt over donatie wanneer de overledene niet geregistreerd stond te laten dalen van 76%1 naar 70%2.

Financiering donorregister

• Door de jaarlijkse aanschrijving van achttienjarigen is er steeds aanwas van het Donorregister. De respons op de aanschrijvingen in de periode 1998–2001 was ruim 37%. Daarnaast melden zich ook personen spontaan aan als donor. Bij het donorregister waren eind 2001 4 757 767 geldige wilsbeschikkingen geregistreerd. Hiervan gaf bijna 46% volledige toestemming tot orgaandonatie, 8% toestemming met beperkingen, 34,1% geen toestemming en ruim 12% laat het over aan een derde/nabestaande.

• Sinds 1 oktober 2001 maakt het Donorregister deel uit van het Centraal Informatiepunt Beroepen Gezondheidszorg (CIBG).

De toename in het raadplegen van het donorregister lijkt het gevolg te zijn van het aanstellen van donatiefunctionarissen in ziekenhuizen.

2.3 Budgettaire gevolgen van beleid

2.4 Budgetflexibiliteit

De bedragen voor beleidsmatige reserveringen vloeien voort uit o.a. de meerjaren afspraken, afspraken die zijn gemaakt met de Vaste Kamer Commissie VWS en toezeggingen aan de Kamer. Daarbij moet gedacht worden aan uitgaven op het gebied van Palliatieve Zorg, Richtlijnontwikkeling en implementatie, opzet regionale ondersteuningsstructuur van en voor medisch specialisten (District op orde), Complicatieregistratie, DBC's, onderzoek naar de Wachtlijstproblematiek, Benchmarking, Spoedeisende medische hulpverlening, Crisisbeheersing en Ramp Enschede/Volendam. Daarnaast zijn middelen gereserveerd voor de opleiding voor vluchtelingenarts, het Nictiz en voor uitbreiding van opleidingscapaciteit (voor huisartsen, verloskundigen en orthodontie).

2.5 Groeiparagraaf VBTB

Het algemene informatiebeleid heeft als doel de kwaliteit en de transparantie van de beleids- en verantwoordingsinformatie te verbeteren. De VWS-begroting en Zorgnota respectievelijk de verantwoording, het Jaarbeeld zorg en de brancherapporten worden langs deze lijnen opgesteld. De opzet van de brancherapporten is met de sector afgestemd. De brancherapporten nieuwe stijl bieden een geobjectiveerd beeld in feiten en cijfers van de situatie in het veld van VWS. Samengevat bieden de brancherapporten nieuwe stijl:

• een objectieve gegevensverzameling die in de beleidscyclus en de sector gebruikt kan worden,

• consistentie: een uniforme wijze van rapporteren om onderlinge horizontale vergelijkbaarheid tussen de sectoren te verhogen,

• een basisdataset die wordt gedefinieerd in overleg met de belanghebbende partijen in de sector,

• een blik op het gehele veld van preventie, cure, care, GGZ, welzijn en sport,

• door een systematische verzameling van gegevens (op basis van een vast stramien) ontstaat een duidelijk beeld van de belangrijkste informatielacunes. Deze tekorten worden ook concreet benoemd,

• op termijn een mogelijkheid tot toetsing van concrete doelstellingen van beleid aan de «neutrale» basisinformatie; de brancherapporten vormen zo een objectieve gegevensverzameling die voor alle onderdelen van de beleidscyclus (voorbereiding, uitvoering en verantwoording of evaluatie) benut kan worden.

Dit betekent dat het ministerie van VWS ook in de richting van de betrokken partijen in het veld het VBTB-gedachtegoed actief uitdraagt, zodat ook zij op dezelfde wijze hun begroting, uitvoering en verantwoording gaan inrichten.

In het kader van het programma Modernisering Curatieve Zorg (MCZ) worden initiatieven van verzekeraars ondersteund om informatie over kwaliteit van functioneren, producten en prestaties van de curatieve zorg inzichtelijk te maken. In een meer vraaggestuurd en patiëntgeoriënteerd zorgstelsel is dit voor alle betrokken partijen nuttige informatie. Deze doelstelling is nader uitgewerkt in een aantal deelprojecten, die het afgelopen jaar goede voortgang hebben geboekt. Voorbeelden hiervan zijn deelprojecten als «Invoering DBC's 2003, deelmarktanalyses, en producttypering eerste lijn». Per 1 januari 2003 zullen DBC's worden ingevoerd; waarmee een flinke impuls wordt gegeven aan transparantie in prestaties en functioneren van ziekenhuizen. In combinatie met de introductie van een nieuw verzekeringsstelsel in 2005 zal dit een forse bijdrage leveren aan de doelstellingen van het programma MCZ.

Informatie over de kwaliteit van functioneren, producten en prestaties in de curatieve zorg is voor alle betrokken partijen van belang. Voor VWS zijn deze gegevens van belang omdat ze kunnen worden benut in het kader van beleids- en verantwoordingsinformatie. Het verzamelen, analyseren, toegankelijk en vergelijkbaar maken van gegevens kan nog veel meer dan nu gebeurt worden ondersteund door het gebruik van ICT-middelen. Het Nationaal ICT Instituut in de Zorg (NICTIZ) zal een prominente rol moeten vervullen bij de totstandkoming van een betere informatievoorziening met ICT, rondom en voor de patiënt, met als doel de kwaliteit en doelmatigheid van de zorg te verhogen.

Voor meer informatie over programmering van evaluatieonderzoek wordt verwezen naar de bedrijfsvoeringsparagraaf.

BELEIDSARTIKEL 3: GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG, VERSLAVINGSZORG EN MAATSCHAPPELIJKE OPVANG

3.1 Algemene beleidsdoelstelling

Het bijdragen aan een gezondere en veiligere samenleving door het verminderen en voorkómen van psychosociale en psychiatrische problematiek onder de bevolking.

Om deze doelstelling te realiseren ontwikkelen wij beleid dat de voorwaarden schept voor een toegankelijk, samenhangend en kwalitatief goed aanbod van geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg en maatschappelijke zorg dat aansluit bij de vraag van individu en maatschappij.

Ook coördineren wij het Nederlandse drugsbeleid dat erop gericht is problemen door het gebruik van drugs te verminderen en te voorkomen.

Relatie met de Zorgnota

De inzet van de begrotingsmiddelen op dit beleidsartikel is niet los te zien van inzet van de premiemiddelen die voor de geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg en maatschappelijke opvang ter beschikking worden gesteld. De begrotings- en premiemiddelen vullen elkaar aan in budgettaire omvang. Ook inhoudelijk gezien vullen ze elkaar aan: de inzet van begrotingsmiddelen voor bijvoorbeeld kwaliteitsprojecten of preventie-projecten kan van invloed zijn op de premiegefinancierde zorgverlening.

De toelichting in deze beleidsbegroting beperkt zich in principe tot een toelichting op de prestaties door de inzet van begrotingsmiddelen. Op onderdelen zal verwezen worden naar de Zorgnota 2003. Ter illustratie staan in onderstaande tabel de totale budgetten die onder bovengenoemde sectoren vallen. Ze worden in de Zorgnota nader toegelicht en onderbouwd.

* Dit zijn de totale uitgaven voor de sector volgens de Zorgnota 2003 (dus inclusief de begrotingsmiddelen).

Relatie met de Welzijnsnota

De middelen die worden ingezet om de doelstellingen van de Welzijnsnota te verwezenlijken zijn in de verschillende operationele doelstellingen van dit beleidsartikel verwerkt. Bij beleidsartikel 8 (Sociaal beleid) staat wat de verschillende beleidsartikelen bijdragen aan de programmalijnen van de Welzijnsnota.

Bijdrage Welzijnsnota aan operationele doelstellingen voor 2003

3.2 Operationele beleidsdoelstellingen

3.2.1 Het versterken van ambulante en residentiële hulp in de maatschappelijke opvang, vrouwenopvang en verslavingszorg

Beleidseffecten

Wij verstrekken (op basis van de Welzijnswet 1994) specifieke uitkeringen aan centrumgemeenten voor maatschappelijke opvang (mo), vrouwenopvang (vo) en verslavingsbeleid. Binnen hun verzorgingsgebied ontwikkelen centrumgemeenten daarmee beleid dat gericht is op de realisering of instandhouding van het geheel van voorzieningen voor opvang en verslavingszorg dat is afgestemd op de regionale behoefte en op het beleid en de voorzieningen in aanpalende sectoren. De specifieke uitkering voor maatschappelijke opvang en verslavingsbeleid is bedoeld voor activiteiten als het bieden van onderdak, begeleiding, informatie en advies aan personen die hun thuissituatie hebben (moeten) verlaten en niet in staat zijn zich op eigen kracht te handhaven in de samenleving. Daarnaast wordt de ambulante verslavingshulpverlening en -preventie hieruit gefinancierd, inclusief activiteiten t.b.v. overlastbestrijding.

Op basis van het jaarbericht 2001 van de Monitor Maatschappelijke Opvang (MMO) blijkt dat in de (residentiële) opvangvoorzieningen in 2001, 55 000 cliënten zijn aangemeld (waarvan 52% aanmeldingen voor de maatschappelijke opvang en 48% voor de vrouwenopvang).

In 2000 maakten 53 428 personen gebruik van de ambulante verslavingszorg. Hiervan meldden zich 22 365 cliënten met alcoholverslaving, 26 605 met drugsverslaving, 3 526 in verband met gokverslaving en 932 personen voor overige problematiek.

In de periode 1998–2002 is het budget voor maatschappelijke opvang met 30,6% gestegen. In 2003 blijft het budget ongewijzigd. De centrumgemeenten hebben de budget-uitbreiding van de afgelopen jaren overwegend ingezet voor dak- en thuislozenopvang en crisisopvang1. Zowel gemeenten als uitvoerende instellingen zien echter de noodzaak om een sterker accent te leggen op preventie en herstel.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn systeemverantwoordelijk voor een toereikende en zorgvuldige verdeling van de specifieke uitkeringen. Het Rijk creëert randvoorwaarden, vooral via de specifieke uitkering verslavingsbeleid/maatschappelijke opvang en de specifieke uitkering vrouwenopvang. Met deze specifieke uitkering kunnen centrumgemeenten een gevarieerd aanbod van opvangvoorzieningen leveren aan dak- en thuislozen en vrouwen die slachtoffer zijn van huiselijk geweld. De centrumgemeenten zijn resultaatverantwoordelijk voor het uitvoerend werk (Welzijnswet 1994, art. 4). Gemeenten moeten voldoen aan de verantwoordingsplicht. Wij hebben een voorwaardenscheppende rol bij het verwezenlijken van het instrumentarium om de maatschappelijke effecten te meten. Hiervoor bestaan de Nationale Drug Monitor en de Monitor Maatschappelijke Opvang. We werken aan de ontwikkeling van de Nationale Monitor Geestelijke Gezondheid, waarbij het eerste jaarbericht eind 2002 gereed is.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Specifieke uitkeringen

• 43 gemeenten ontvangen een specifieke uitkering maatschappelijke opvang en verslavingsbeleid.

• 35 gemeenten ontvangen een specifieke uitkering vrouwenopvang.

Wetgeving

Wij stellen de Registratieregeling maatschappelijke opvang en vrouwenopvang vast voor instellingen voor maatschappelijke opvang en vrouwenopvang die gesubsidieerd worden door de centrumgemeenten. Deze gegevens zijn relevant voor de Monitor Maatschappelijke Opvang (MMO).

Convenanten, bestuurlijke afspraken

• Daarnaast willen wij in 2003 een richtinggevend kader verder ontwikkelen voor een sluitende keten van zorg en opvang voor zwerfjongeren en dit vastleggen in een bestuurlijk akkoord. Door het Trimbos-instituut wordt een onderzoek gedaan naar de toereikendheid van het hulpaanbod voor zwerfjongeren. De resultaten van dit onderzoek verschijnen in het najaar van 2002.

• Daarnaast stimuleren we gemeenten hun regieverantwoordelijkheid te nemen om een hulpverleningsaanbod te creëren voor zorgwekkende zorgmijders. Hierbij wordt samengewerkt met hulpverleningsorganisaties, politie, GGD en andere partijen. Deze samenwerking wordt bovendien vastgelegd in een lokaal of regionaal OGGZ-convenant.

Aanvullende/Nadere activiteiten zijn opgenomen in de Zorgnota 2003.

Overleg

Op basis van de voorstellen uit het landelijke «Actieplan Onderdak» zullen we in samenspraak met andere ministeries (VROM, SZW, BZK) en de VNG, centrumgemeenten stimuleren om:

• preventie- en nazorgbeleid te ontwikkelen,

• de toestroom naar de maatschappelijk opvang te beperken en

• de doorstroom naar andere voorzieningen (AMW en woonbegeleiding) te bevorderen.

In 2003 zullen wij in overleg met de VNG en de Federatie Opvang bezien welke maatregelen gewenst zijn om vanuit centrumgemeenten de komende jaren meer te investeren in preventie en nazorg. Dit laatste is van belang om de druk op de opvangvoorzieningen te verminderen.

Onderzoek

• In mei 2003 wordt er een visitatie gehouden bij de gemeenten over de vraag hoe de extra middelen voor de opvang van zwerfjongeren (€ 3 mln.) in 2002 en 2003 ingezet zijn. Op basis van die visitatie wordt bezien of een aparte uitkering voor de opvang van zwerfjongeren gewenst is.

• Er komt een onderzoek naar de kostenstructuur in de maatschappelijke opvang en de vrouwenopvang.

• In de vrouwenopvang gaat het om de opvang van vrouwen en eventueel hun kinderen die vanwege (seksuele) mishandeling niet meer thuis kunnen verblijven. Om meer zicht te krijgen op de aanmeldingen en instroom van vrouwen in de vrouwenopvang is het Trimbos-instituut in 2002 een onderzoek gestart. Op basis van de uitkomsten van dit onderzoek zullen wij in 2003 een overleg Vrouwenopvang organiseren met de 35 centrumgemeenten, VNG en Federatie Opvang dat een plan van aanpak moet opleveren, waar terugdringing van de «draaideurproblematiek» deel van uitmaakt. Hiermee worden de beleidsvoornemens uitgevoerd die genoemd worden in de nota «Privé Geweld – Publieke Zaak» die geldt voor de periode 2003–2006. De minister van Justitie heeft dit rapport in april 2002 mede namens VWS naar de Kamer gezonden (Kamerstukken II, 2001–2002, 28 1345, nr. 1).

• Op basis van de resultaten van een onderzoek van de Algemene Rekenkamer naar de opvang van zwerfjongeren constateren we dat negen centrumgemeenten een beleid voor zwerfjongeren hebben vastgelegd. Daarnaast zeiden 21 centrumgemeenten geld specifiek aan zwerfjongeren te besteden. Onze planning is om het aantal gemeenten dat beleid maakt te verdubbelen. Op basis van de resultaten van het rapport van de Algemene Rekenkamer naar de opvang van zwerfjongeren wordt geconstateerd dat er in pensions slechts 254 plaatsen zijn voor zwerfjongeren, terwijl er op jaarbasis 2600–4600 zwerfjongeren zijn. Onze planning is om deze plaatsen de komende vier jaar met meer dan de helft te laten toenemen. Deze toename wordt gefinancierd uit de bij nota van wijziging (TK 2000–2002, 28 000 XV, nr. 40) beschikbaar gestelde € 3 miljoen voor de opvang van zwerfjongeren. Om de uitbreiding te ondersteunen werken we in 2003 een bestuurlijk akkoord met de betrokken partijen uit. Daarbij zal ook worden afgesproken hoe de praktische implementatie gerealiseerd zal worden.

Bron: Rapport Algemene Rekenkamer opvang zwerfjongeren; Jaarbericht 2001 Trimbos-instituut (Monitor Maatschappelijke Opvang).

3.2.2 Het versterken van het aanbod van voorzieningen voor vrouwenhulpverlening, begeleiding en opvang van zwangere vrouwen en moeders, integratie, slachtofferhulp en categoriale maatschappelijke hulpverlening

Beleidseffecten

Verscheidene landelijk werkende instellingen bieden maatschappelijke opvang en vrouwenopvang. Hun doelgroepen kampen met ernstige, vaak seksespecifieke problemen, dak- en thuisloosheid, seksuele mishandeling of ongewenste zwangerschap. Wij ondersteunen en verbeteren de werkzaamheden van deze instellingen om te komen tot een toereikend en effectief hulpaanbod.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn systeemverantwoordelijken en dragen zorg voor een landelijke infrastructuur door een zorgvuldige subsidietoekenning voor dit stelsel van voorzieningen.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

Als instrument worden voornamelijk subsidies ingezet. De volgende instanties ontvangen jaarlijks subsidie op basis van een productbegroting: instanties gericht op hulpverlening bij prostitutie (Mr. A. de Graafstichting, Stichting de Rode Draad), thuislozen (Federatie Opvang), verkeersslachtoffers (slachtofferhulp verkeersslachtoffers), slachtoffers vrouwenhandel (Stichting tegen vrouwenhandel), en instanties op het gebied van kwaliteitsverbetering en begeleiding en opvang van zwangere vrouwen en moeders (VBOK, FIOM). De FIOM en de VBOK ontvangen samen jaarlijks ruim € 5 mln. aan subsidie. Deze subsidies dragen ook bij aan programmalijn 2 uit de Welzijnsnota: voorkomen van sociale uitsluitingen.

3.2.3 Het verkrijgen van een betrouwbaar landelijk overzicht van de maatschappelijke en geestelijke gezondheidsproblematiek in relatie tot het gevoerde gemeentelijke beleid en de geboden hulp

Beleidseffecten

Betrouwbare kennis en informatie onderbouwen rationele beslissingen van overheidsdiensten en uitvoerende instellingen en maken beleidsverantwoording beter mogelijk. De Monitor Maatschappelijke Opvang (MMO) verzamelt landelijke en systematische gegevens over vraag, aanbod en beleid in de maatschappelijke opvang en de vrouwenopvang.

Naast en in samenwerking met de andere monitoren ontstaat een betrouwbaar totaalbeeld van de geestelijke gezondheidszorg en maatschappelijke zorg. Wij zien de MMO als één van de speerpunten van beleidsverantwoording die binnen enkele jaren moeten zijn geconsolideerd. De resultaten van de MMO worden gepresenteerd in een jaarlijkse rapportage van kerngegevens van de maatschappelijke opvang en in een beknopte evaluatie. Daarnaast vinden themarapportages plaats en een rapportage over gemeentelijk beleid. In 2005 wordt de totale monitor geëvalueerd en zal de beleidsinformatie op deze terreinen aanzienlijk zijn verbeterd.

Er bestaat een gebrek aan beleidsrelevante epidemiologische gegevens, over het optreden en het beloop van psychische stoornissen, zorgbehoefte en zorggebruik. Om hierin te voorzien, laten wij in 2002–2003 secundaire analyses uitvoeren van data van de eerste Netherlands Mental health Survey and Incidence Study (Nemesis I, 1996 e.v.) en wordt een follow-up voorbereid van dit longitudinale bevolkingsonderzoek in 2006 (Nemesis II).

Aard van de verantwoordelijkheid

Bovengenoemde activiteiten vloeien voort uit een onderdeel van de landelijke functie zoals omschreven in artikel 1 van de Welzijnswet 1994, namelijk het volgen, signaleren en analyseren van ontwikkelingen in de samenleving. Wij zijn resultaatverantwoordelijk betreffende dat dit volgen, signaleren en analyseren op een adequate wijze gebeurt.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

Wij financieren de ontwikkeling van de Monitor Maatschappelijke Opvang (MMO) en toeleverende gegevensbronnen door middel van subsidies. Hiermee dragen wij ook bij aan de uitvoering van programmalijn 5 van de Welzijnsnota: onderzoek, monitoring en informatievoorziening.

3.2.4 Financiële compensatie van zorgverleners die medisch noodzakelijke zorg bieden aan illegale vreemdelingen

Beleidseffecten

De Koppelingswet sluit voor vreemdelingen zonder wettelijke verblijfstitel de toegang af tot de sociale ziektekostenverzekeringen (ZFW, AWBZ en WTZ). Deze vreemdelingen behoren altijd medisch noodzakelijke zorg te krijgen als een arts de noodzaak daartoe vaststelt. Omdat een particuliere ziektekostenverzekering doorgaans ontbreekt of onvoldoende dekking biedt en deze vreemdelingen vaak niet over voldoende financiële middelen beschikken, loopt de zorgverlener het risico dat een behandeling niet vergoed zal worden.

Om financieel nadeel voor zorgverleners zo nodig te compenseren, kan een beroep worden gedaan op de Regeling Koppeling. Deze regeling wordt instandgehouden door de Stichting Koppeling en is uitsluitend toegankelijk voor zorgverleners en -instellingen in de eerstelijnsgezondheidszorg en AWBZ-gefinancierde zorg. Uitgangspunt blijft dat de patiënt zelf de behandelkosten moet vergoeden. Pas wanneer pogingen tot het verkrijgen van betaling niets hebben opgeleverd, kan een beroep worden gedaan op de Regeling Koppeling. Zorgverleners kunnen niet rechtstreeks om financiële compensatie verzoeken bij de Stichting Koppeling. Een verzoek moet ondersteund worden door een regionaal overlegplatform.

De uitvoering van de Regeling Koppeling is geëvalueerd in het kader van de evaluatie van de Koppelingswet. Binnen de Regeling Koppeling is eigenlijk sprake van twee aparte regelingen: één voor de financiering van zorg geleverd door eerstelijnszorgverleners (huisartsen, verloskundigen, apothekers), en één voor zorg geleverd door AWBZ-gefinancierde instellingen. Ziekenhuizen en ambulancediensten kunnen geen beroep doen op de Regeling Koppeling. Zij maken in het kader van de beleidsregel dubieuze debiteuren afspraken met zorgverzekeraars over oninbare kosten voor medisch noodzakelijke zorg aan vreemdelingen zonder wettelijke verblijfstitel.

Uit de evaluatie blijkt dat de Regeling Koppeling in hoge mate voldoet aan haar doelstelling medisch noodzakelijke zorg aan illegalen te financieren.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn verantwoordelijk voor het kenbaar maken van het bestaan van de regeling onder zorgaanbieders, en voor de garantie van een zorgvuldige procedure bij het toekennen van de gelden aan en door de Stichting Koppeling.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

Wij stellen financiële middelen beschikbaar aan de Stichting Koppeling in de vorm van een jaarlijkse subsidie.

Wetgeving

Koppelingswet.

Bron: Werkplan 2002 Stichting Koppeling

Het streven is in totaal veertig regionale samenwerkingsverbanden te realiseren. Er zijn er nu 21; acht samenwerkingverbanden zijn in oprichting en vijf in voorbereiding.

De Regeling Koppeling zal de komende drie jaar worden uitgebouwd tot volledige landelijke dekking is gerealiseerd.

3.2.5 Het scheppen van de voorwaarden voor een toegankelijk, samenhangend en kwalitatief goed aanbod van geestelijke gezondheidszorg

Beleidseffecten en de aard van verantwoordelijkheid

Wij zijn verantwoordelijk voor het scheppen van randvoorwaarden die ertoe bijdragen dat cliënten zorg ontvangen die ze nodig hebben, geboden in een kwalitatief hoogstaande zorgketen zonder lange wachtlijsten en wachttijden. Voor een verdere toelichting verwijzen we naar de Zorgnota 2003. Hieronder volstaan we met een beschrijving van de begrotingsgefinancierde instrumenten.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• De indicatiestelling voor langdurig zorgafhankelijken wordt per 1 januari 2003 uitgevoerd door Regionaal Indicatieorganen (RIO). Er is met subsidie geïnvesteerd in onafhankelijke en kwalitatief goede indicatiemethoden en deskundigheid.

• Subsidiëring DBC-traject in de GGZ. Met deze subsidie wordt de ontwikkeling van DBC's in de GGZ mogelijk gemaakt. Het traject «DBC's in de GGZ» valt onder het reeds bestaande DBC2003 traject van de somatische curatieve zorg.

• Subsidiëring kenniscentrum psychosociale hulpverlening bij rampen.

• In 2003 zal het Plan van Aanpak Interculturalisatie van de Gezondheidszorg verder uitgewerkt worden. Waar mogelijk wordt aangesloten bij bestaande initiatieven. Als onderdeel van het plan van aanpak zal het Centraal en Onafhankelijk Steunpunt opgericht worden. Wat betreft onderzoek, ontwikkeling en monitoring blijft de gemengde werkgroep van ZONMw werkzaam.

• De financiering voortzetten van het kenniscentrum Arbeid en Psyche, van het ZONMw-project «Betere zorg, tevreden patiënt», van het GGZN-project «Arbeid als speerpunt in de GGZ», van de doelfinanciering TNO en van het preventieprogramma bij ZONMw.

Convenant, bestuurlijke afspraken

• Wij zullen de implementatie en naleving van de afspraken die zijn gemaakt door de commissie Psychische Arbeidsongeschiktheid monitoren en faciliteren door: ondersteuning van voorlichtingsactiviteiten aan werkenden door bedrijfsartsen en huisartsen, deskundigheidsbevordering van de eerste- en tweedelijns geestelijke gezondheidszorg (GGZ) en van huisarts en bedrijfsarts, het verbeteren van de beschikbaarheid en bereikbaarheid van hulpverlening eerste- en tweedelijns-GGZ, afstemming en verwijzing binnen de gezondheidszorg en versterking van de professionele positie van de bedrijfsarts.

Overleg

Het rapport «Zorg van velen» van de Commissie Geestelijke Volksgezondheid is begin 2002 uitgebracht en wordt benut voor een discussie met alle betrokken partijen over de toekomstige structuur van de geestelijke gezondheidszorg en de bevordering van de geestelijke volksgezondheid. Dit zal leiden tot een standpuntbepaling in april 2003.

Onderzoek

• Door de sector zelf, door ZONMw en door de Stichting Maatschappij en Onderneming wordt in een aantal pilots de leidraad van de commissie-Donner betreffende psychische arbeidsongeschiktheid getest. De resultaten zijn medio 2003 beschikbaar.

• In opdracht van ZONMw evalueert de Maastricht Health Economics Research and Consultancy Agency (MHERCA) het kenniscentrum Arbeid en Psyche en de drie andere kenniscentra rond arbeidsgerelateerde klachten. Eind 2002 zijn de resultaten daarvan beschikbaar.

• ZonMw evalueert het project «Betere zorg, tevreden patiënt» (Medwerk). De eerste tussenrapportage vindt plaats in het najaar 2002, de eindrapportage wordt begin 2004 verwacht.

• TNO-Arbeid evalueert het GGZN-project «Arbeid als speerpunt in de GGZ». Eind 2003 zijn de uitkomsten beschikbaar.

• Het GGZ-aanbod wordt gemonitord door middel van incidentele peilingen en door gebruik te maken van een landelijke databank waarin (wachtlijst)gegevens worden verzameld van de zorginstellingen, de vrijgevestigde psychotherapeuten en de vrijgevestigde psychiaters. De instellingen verzamelen die gegevens in hun eigen informatiesysteem, ZORG-IS. Verder zijn er vijf regionale patiëntenregistratiesystemen die de patiëntenstromen volgen door de verschillende zorgvormen heen. Tot slot wordt gebruikgemaakt van de Nationale Monitor Geestelijke Gezondheid.

3.2.6 Het verminderen en voorkomen van problemen door het gebruik van alcohol, drugs en geneesmiddelen, en door deelname aan kansspelen. Consolidatie van hoogwaardige informatievoorziening voor nationale en internationale doeleinden

Beleidseffecten

Doelstelling van het Nederlandse drugsbeleid is om de risico's van het drugsgebruik voor het individu, zijn directe omgeving en de samenleving te voorkomen of te beperken. De vraag naar drugs en de risico's van drugsgebruik voor het individu en zijn directe omgeving worden verminderd door professioneel zorg- en preventiebeleid. In dit verband is het relevant dat het aantal sterfgevallen als gevolg van drugsgebruik de afgelopen jaren stabiel is gebleven. Wij streven ernaar die stabiele trend te handhaven.

Door het gebruik van psychoactieve middelen zoals alcohol en (il)legale drugs kunnen ernstige afhankelijkheids- of verslavingsproblemen ontstaan. Ook het gebruik van geneesmiddelen en het deelnemen aan kansspelen kan tot afhankelijkheid leiden. Wij bevorderen de preventie van deze problematiek. Daarnaast richt ons beleid zich op het instandhouden en verbeteren van het aanbod van voorzieningen in de verslavingszorg. Belangrijk bij deze doelstelling is het stimuleren van de maatschappelijke participatie van kwetsbare groepen, zoals minderheden. Omdat betrouwbare kennis en informatie rationele beslissingen onderbouwen, richt het beleid zich tevens op de uitbreiding van wetenschappelijk onderzoek en gegevensverzameling (met name monitoring, analyse en informatievoorziening). Bovendien willen we de Nederlandse positie in het internationale drugsbeleid versterken door investeringen in het informatie- en communicatiebeleid van internationale organisaties.

Internationaal vergeleken, loopt Nederland niet uit de pas in het cannabisgebruik. Na een jarenlange toename is het gebruik van cannabis onder jongeren zelfs gestabiliseerd. De stijging van het aantal cannabisgebruikers dat hulp zoekt vlakt af. Wij streven naar een bestendiging van deze ontwikkelingen door te investeren in preventie, onderzoek en monitoring, en in een verbetering van het hulpaanbod in de verslavingszorg (Resultaten Scoren). In lijn met de wens van de Kamer handhaven we de huidige capaciteit voor de behandeling met heroïne. We zullen de nodige maatregelen treffen, in overleg met de gemeenten, de inspectie voor de Gezondheidszorg en de betrokken onderzoekers.

Het aantal opiaatverslaafden blijft stabiel, evenals het aantal opiaatcliënten in de ambulante verslavingszorg. Het injecteren van opiaten neemt af evenals het aantal aidsmeldingen onder HIV-geïnfecteerde gebruikers. Overdosering komt vrij weinig voor. Wij willen deze positieve trends doorzetten, onder meer door te investeren in de intramurale verslavingszorg, preventie en onderzoek. Aandacht voor seksueel risicogedrag blijft nodig.

Bron: Nationale Drugmonitor (NDM) 2001.

Aard van de verantwoordelijkheid

Patronen van en trends in druggebruik zijn van een groot aantal factoren afhankelijk, zoals sociaal-economische factoren, ontwikkelingen in de jongerencultuur, demografische en religieuze ontwikkelingen en wellicht het gevoerde beleid. Het is niet mogelijk om het effect van elk van deze factoren te bepalen op gebruikspatronen en trends. Internationale vergelijkingen laten zien dat zich in landen met verschillende vormen van drugsbeleid identieke gebruikspatronen en trends kunnen aftekenen, en dat patronen en trends kunnen divergeren in landen met een min of meer vergelijkbaar beleid. Kortom, het is niet mogelijk een causaal verband te leggen tussen beleid en patronen en trends, met name in de incidentie en prevalentie.

Wij zijn systeemverantwoordelijk voor de verslavingszorg door de voorwaarden voor een goed aanbod te creëren. De daadwerkelijke uitvoering van verslavingszorg ligt in handen van instellingen en gemeenten.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Activiteiten gericht op voorlichting over en preventie van problematisch middelengebruik (zoals voor XTC in het kader van de nota «Samenspannen tegen XTC»).

• Instanties gericht op hulpverlening en maatschappelijke integratie (t.b.v. overlastbestrijding) van problematische gebruikers van psychoactieve middelen.

• Het landelijk kennisinstituut en projectsubsidiëring van onder meer vakinstituten op dit gebied.

• Detoxificatie met naltrexon: in 2003 vindt nog follow-up plaats van de cliënten die in 2001 hebben deelgenomen aan het experiment, waarbij zij al of niet onder narcose een detoxificatiebehandeling met behulp van naltrexon hebben ondergaan, gevolgd door een ambulante behandeling gedurende tien maanden. Eind 2003 vindt de eindrapportage van het experiment plaats.

• In 1998 startte het Programma Verslaving van ZONMw voor een periode van drie jaar. In 2000 werd het met eenzelfde periode verlengd. In de tweede periode is het vooral de bedoeling de in gang gezette beweging in onderzoek, ontwikkeling en evaluatie verder te stimuleren, en met name aandacht te besteden aan de implementatie van bruikbare resultaten. Met implementatieprojecten kan de invoering van «evidence based» vernieuwing in de dagelijkse praktijk op grotere schaal worden gestimuleerd en geëvalueerd. De drie centrale thema's zijn: 1) individuele gevoeligheid voor verslavende stoffen; 2) terugval in verslavingsgedrag, hunkering (craving), en 3) de verbetering en innovatie van preventie, zorg en monitoring. De projecten die binnen de thema's worden uitgevoerd, richten zich in principe op alle potentieel verslavende stoffen. In de praktijk gaat het in de meeste projecten om drugsgebruik, en in mindere mate om het gebruik van alcohol of tabak. Eind 2001 waren er in totaal vijftig projecten gestart. Ongeveer de helft daarvan is inmiddels ook afgerond.

• Het programma Resultaten Scoren wordt voortgezet. Wij subsidiëren dit programma met € 0,7 mln. per jaar. GGZ Nederland is, in overleg met VWS, verantwoordelijk voor de uitvoering. Resultaten Scoren heeft als doelstelling de kwaliteit en de innovatie van de verslavingszorg en -preventie te versterken. Daartoe werkt de sector samen in drie ontwikkelcentra. Het meerjarig programma wordt na 2003 waarschijnlijk met een jaar verlengd. In 2003 worden protocollen voor detoxificatie, zelfhulp en dubbele diagnose ontwikkeld, getoetst en overgedragen aan het veld. In 2003 worden ook cliëntprofielen geschreven voor de sociale verslavingszorg en wordt de pilot Elektronisch preventiedossier afgerond. Daarnaast worden de regionale leernetwerken die dit jaar zijn opgericht verder uitgebouwd.

• Ondersteuning van bijzondere ondersteuningsorganisaties en belangenvertegenwoordigers in de verslavingszorg. Tjandu werkt aan de vermindering van verslavingsproblematiek zoals die zich manifesteert binnen de Molukse gemeenschap. Mainline informeert harddrugsgebruikers over de negatieve bijwerkingen van drugsgebruik met voorlichtingsactiviteiten en publicaties. Subsidiëring van het platform multiculturele verslavingszorg en Arrazi draagt bij aan de uitvoering van programmalijn 2 van de Welzijnsnota: voorkomen van sociale uitsluitingen.

• Projecten ter bevordering van internationale samenwerking. Wij faciliteren het Nederlands Focal Point, dat voor Nederland gegevens levert aan het European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA) voor onder andere de vijf door het EMCDDA vastgestelde kernindicatoren. Deelname aan de Pompidougroep (permanente werkgroep) van de Raad van Europa.

• Activiteiten voor het Actieplan Alcoholzorg zijn opgenomen in de Zorgnota. Het streven is het aantal probleemdrinkers in 2004 terug te brengen tot 980 000 (in 2001 bedroeg het aantal probleemdrinkers 1 100 000). Sinds enige tijd kunnen bepaalde probleemdrinkers die in aanraking gekomen zijn met justitie behandeld worden in een forensische verslavingskliniek. Uit een effect- en procesevaluatie waarvan de resultaten in 2003 beschikbaar zijn, zal blijken of deze interventie voldoet.

• Op verschillende locaties wordt geëxperimenteerd met organisatorische aanpassingen in de (eerstelijns) GGZ die een doelmatiger gebruik en voorschrijven van psychofarmaca beogen. In juni 2003 komen de resultaten van deze «proeftuinen» beschikbaar.

Onderzoek

• De Nationale Drug Monitor en het (mee)financieren van permanente, periodieke en incidentele gegevensstromen op het gebied van drugs, alcohol, andere riskante genotmiddelen, verslaving en hulpverlening. Hiermee dragen wij ook bij aan de uitvoering van programmalijn 5 van de Welzijnsnota: onderzoek, monitoring en informatievoorziening.

• In 1999 is de Nationale Drug Monitor (NDM) van start gegaan met als doel monitoring van de drugs- en alcoholproblematiek. De NDM is ondergebracht bij het Trimbos-instituut. Inmiddels heeft de NDM vier Jaarberichten samengesteld, waarvan het meest recente, het Jaarbericht 2002, als bijlage bij de voortgangsrapportage «Drugsbeleid 2001–2002» aan de Tweede Kamer wordt aangeboden. Separaat verschijnen regelmatig achtergrondstudies, waarbij specifieke aspecten van de drugsproblematiek nader worden uitgewerkt. In 2002 verschijnt de achtergrondstudie «Cannabis: feiten en cijfers», opgesteld door het bureau NDM. Andere producten van het NDM-bureau zijn de wetenschappelijke signalementen over zorg- en preventiethema's en de coördinatie van diverse werkgroepen van experts rond verslaving.

• Voor onderzoek en epidemiologie zijn in de Pompidougroep vele activiteiten in gang gezet om in Europees verband vergelijkbare gegevens te verkrijgen. Voorbeelden hiervan zijn het multi-city project en school surveys (ESPAD). De komende jaren zal ook meer aandacht worden besteed aan het vertalen van de beschikbare gegevens naar het ontwikkelen van drugsbeleid. Ook in internationaal verband wordt meer gestreefd naar «evidence-based policy». Om dit te ondersteunen is voor drie jaar financiering beschikbaar gesteld voor een (Nederlandse) secretaris van de werkgroep Onderzoek en epidemiologie. Thans worden er door het Ierse voorzitterschap voorbereidingen getroffen voor de ministeriële conferentie die in 2003 zal worden gehouden.

Voorlichting

• Voorlichting en communicatie over drugs- en verslavingsaangelegenheden vanuit Nederlands perspectief voor internationale doeleinden. Hierbij kan onder andere gedacht worden aan de follow-up van de internationale cannabisconferenties.

3.2.7 Het uitbreiden en verbeteren van het aanbod van algemeen maatschappelijk werk

Beleidseffecten

Het algemeen maatschappelijk werk (AMW) is een eerstelijnsvoorziening voor mensen die psychosociale hulp behoeven. Als een soort «huisarts» bij materiële (huisvesting, arbeid/inkomen, schulden) en immateriële (eenzaamheid, lage assertiviteit) problematiek biedt het onder meer informatie en advies, begeleiding en behandeling, ondersteuning en dienstverlening. Het AMW kent tevens meer specifieke publieksgerichte voorzieningen voor onder ander scholen, gezondheidscentra, buurten, ziekenhuizen en jeugdzorg.

Aard van verantwoordelijkheden

Wij zijn systeemverantwoordelijk, dat wil zeggen dat onze verantwoordelijkheid bestaat uit een adequate rapportage en een zorgvuldige uitvoering van de tijdelijke stimuleringsregeling AMW. De gemeente is zelf verantwoordelijk voor de voorziening algemeen maatschappelijk werk. In het kader van de versterking van de eerstelijns geestelijke gezondheidszorg is, om de gezamenlijke verantwoordelijkheid van Rijk en gemeenten in de eerstelijns GGZ tot uitdrukking te brengen, echter een tijdelijke stimuleringsregeling AMW (2000–2003) ontworpen, die als doel heeft de capaciteitstekorten in het AMW weg te werken.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Specifieke uitkeringen

• Wij stellen gemeenten in staat het AMW te stimuleren zodat meer mensen gebruikmaken van het laagdrempelige, kortdurende en brede hulpverleningsaanbod. Daarvoor breiden wij de capaciteit van het AMW uit tot de door ons gewenste kwaliteitsnorm van 1 fte uitvoerend maatschappelijk werker per 6000 inwoners. Deze inhaalslag komt neer op een realisatie van 369 fte eind 2003. Een capaciteitsuitbreiding eind 2003 van 22% ten opzichte van 1998.

¹ De Tijdelijke Stimuleringsregeling Algemeen Maatschappelijk Werk loopt van 2000–2003.

SGBO en het NIVEL hebben vorig jaar een evaluatie uitgevoerd onder gemeenten en instellingen voor AMW. Uit deze tussentijdse evaluatie blijkt onder meer dat 25% van de gemeenten verwacht de capaciteitsnorm van 1:6000 te halen. Medio 2001 was 54% van de totale capaciteit die met de stimuleringsgelden gerealiseerd zou moeten worden, al gerealiseerd.

De hiervoor benodigde middelen zijn beschikbaar gesteld bij motie-Melkert (APB, 1999). Tijdens en na afloop van deze stimuleringsperiode wordt de ontwikkeling gevolgd en geëvalueerd in samenwerking met de Vereniging voor Nederlandse Gemeenten (VNG).

Onderzoek

• De resultaten van het evaluatieonderzoek over de maatschappelijke effecten komen in 2003 beschikbaar.

• Er zullen drie regionale experimenten starten om de toegankelijkheid tot de eerstelijnspsycholoog te vergroten. Vervolgens wordt bekeken in hoeverre dit leidt tot een beter inzicht in de latente vraag, tot terugdringing van de toestroom naar de tweede lijn en naar de budgettaire gevolgen die dit met zich meebrengt. 3.2.8 Het versterken van landelijke instellingen voor maatschappelijke opvang en vrouwenopvang is een operationele doelstelling.

Beleidseffecten

De eerstelijnszorg is een basisvoorziening die onder meer hulp, zorg en voorlichting biedt aan bijzondere doelgroepen. Wij willen een versterking en verbetering van dit aanbod bereiken en daarom stellen we landelijke instellingen in staat hun cliënten hulp, ondersteuning en instrumenten voor zelfontplooiing te bieden.

Aard van de verantwoordelijkheid

Onze verantwoordelijkheid ligt in een zorgvuldige toekenning van subsidies en adequate rapportages, een goede communicatiestructuur en voldoende capaciteit voor de landelijke voorzieningen voor maatschappelijke opvang.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Instanties gericht op vrouwenhulpverlening en geboorteregeling (zoals zwangerschapsbegeleiding, vrouwenopvang, vrouwenzelfhulp, seksespecifieke zorg en dienstverlening, hulp bij seksuele problemen, hulpverlening bij prostitutie, seksueel en relationeel geweld, begeleiding slachtoffers vrouwenhandel en vrouwenbesnijdenis). TransAct, de Federatie Vrouwenzelfhulpen en de Rutgers NISSO Groep ontvangen tezamen jaarlijks ongeveer € 4,2 mln.

• Instanties gericht op maatschappelijke opvang (zoals de koepelorganisatie van de maatschappelijke opvang (Federatie Opvang) en het Gestructureerd Overleg Maatschappelijke Opvang (GOMO).

• Diverse instellingen en projecten gericht op bijzondere problematiek (zoals stichting Korrelatie, Joods Maatschappelijk Werk, gereformeerde maatschappelijke dienstverlening, Moluks Diakonaal Maatschappelijk Werk, Federatie SOS telefonische hulpdiensten) en op participatie van betrokken partijen in het beleid (thuislozen, prostituees, slachtoffers vrouwenhandel en vrouwenbesnijdenis, slachtofferhulp en Indische Nederlanders). Met de hulpverlening door de organisaties die werkzaam zijn in de dienstverlening voor bijzondere doelgroepen is jaarlijks een bedrag van ongeveer € 3 mln. gemoeid.

3.3 Budgettaire gevolgen van beleid

3.4 Budgetflexibiliteit

Aan de beleidsmatige reserveringen is nog geen verplichting of noodzakelijke status gegeven. Dat wil uiteraard niet zeggen dat voor deze gelden geen beleidsvoornemens bestaan. Die beleidsvoornemens zijn in de begroting en zorgnota verwoord. Daarnaast omvat de post overig budget reserveringen voor actuele ontwikkelingen en onderzoek.

3.5 Groeiparagraaf VBTB

De verantwoording over de te bereiken resultaten in de geestelijke gezondheidszorg, de maatschappelijke zorg en de verslavingzorg staat of valt met de beschikbare informatie. In 2003 investeren wij daarom in de ondersteunende functie van ICT voor de kwaliteit van de zorg, voor een passende en doelmatige bekostiging en voor verantwoordingsmogelijkheden van het beleid. We willen bereiken dat problemen rond gangbare informatiesystemen in de sector worden opgelost en noodzakelijke vernieuwingen en randvoorwaarden worden doorgevoerd. Tussen 2004–2006 worden de totale resultaten daarvan zichtbaar. In 2006 wordt de noodzaak bezien van verder investeren in de onderliggende aanleverende gegevenssystemen.

De omslag naar een decentraal vraaggericht zorgstelsel heeft gevolgen voor de informatievoorziening. Daarbij gaat het om informatie ter versterking van de positie van de zorgvrager, om inzicht in het functioneren van de zorgmarkten en om verantwoordingsinformatie ten aanzien van de publieke belangen van de overheid. De brancherapporten nieuwe stijl, aangekondigd in het Plan van Aanpak Informatievoorziening in de zorg (TK 2000–2001, 26 753, nr. 57), lopen hierop vooruit. In november 2002 wordt dit overzicht van neutrale basisinformatie over de prestaties van het systeem opnieuw aan de Tweede Kamer aangeboden. Ten opzichte van de eerste proeve, die in september 2001 aan de Tweede Kamer is aangeboden, bevat het brancherapport Geestelijke Gezondheidszorg/Maatschappelijke Zorg 2002 kwalitatief betere en vollediger informatie die bovendien is geactualiseerd. In 2002 wordt in een pilot de afstemming met het Nationaal Kompas (RIVM) onderzocht ter voorbereiding van een geïntegreerd en via internet bereikbaar kennisproduct. Daarmee wordt voorzien in het beter toegankelijk maken van wetenschappelijke kennis en informatie voor markt en overheid.

Het committeren van subsidieontvangers aan de VBTB-systematiek is aanwijsbaar toegenomen, maar blijft een punt van aandacht (groeipad). Eind 2002 publiceert de Nationale Monitor Geestelijke Gezondheid haar eerste Jaarbericht. Met de Nationale Drugmonitor (NDM), de Monitor Maatschappelijke Opvang (MMO) en het brancherapport GGZ/MZ is nu een samenhangend stelsel van hoogwaardige informatievoorziening opgezet waaraan relevante beleidsinformatie over een langere periode ontleend kan worden.

De wet- en regelgeving krachtens de Welzijnswet 1994 is afgerond en in uitvoering genomen en de registratie maatschappelijke opvang en andere gegevensbronnen is verbeterd.

De verbetering van registraties in de zorg- en hulpverlening blijft aandacht houden. In geaggregeerde vorm leveren deze beleidsrelevante gegevens op. De investeringen in het RIPAG (Regionaal Informatiesysteem Patiëntengegevens GGZ) stelsel en de psychiatrische casusregisters hebben geleid tot een dekking van 41% van de bevolking (april 2002) en een uitbreiding van de regionale samenwerking. Er wordt gestreefd naar 65% in 2003. De ICT-investeringen zijn onder meer benut voor de ontwikkeling en de uitbouw van het nieuwe landelijke zorginformatiesysteem van de GGZ-branche (ZORG-IS) en leiden tevens tot toegenomen bewustwording van het belang van verantwoording over prestatie en productie. De deelname aan ZORG-IS groeit en de invoering van een gestandaardiseerde Zorggegevensset is een feit. Komend jaar worden met GGZ Nederland afspraken gemaakt over de aanlevering van informatie vanuit ZORG-IS, wat een voorwaarde voor subsidie is. In de begroting van 2004 komen deze gegevens over te bereiken prestaties (zoals verstrekte zorg per maand, kenmerken cliënt/hulpvraag, aanmeldklachten, diagnostiek, juridische status, cliëntwaardering en wachttijden) terug.

Na zorgvuldige voorbereiding vindt vanaf 2002 de invoering van de Landelijke Centrale Middelen Registratie (LCMR) incrementeel plaats. Deze biedt bijzondere mogelijkheden voor beleidsinformatie waaronder kwaliteit van het voorschrijfgedrag van verslavingsartsen, het volgen van risicogroepen, de medische consumptie van methadon en andere Opiumwetmiddelen. In 2004 komt deze informatie beschikbaar voor de begroting.

De eerste interim-rapportage van het evaluatieprogramma rond de versterking van de eerstelijns GGZ (NIVEL en SGBO) bevat een voormeting met gegevens over het algemeen maatschappelijk werk, eerstelijnspsychologen en huisartsen, en documentatie over het effect van versterkende maatregelen per discipline. In maart 2003 en 2004 zijn de volgende tussenrapportages gereed. In april 2004 is de eindrapportage beschikbaar.

Voor meer informatie over programmering van evaluatieonderzoek wordt verwezen naar de bedrijfsvoeringsparagraaf.

BELEIDSARTIKEL 4: GEHANDICAPTENZORG EN HULPMIDDELENBELEID

4.1 Algemene doelstelling

Mensen met beperkingen hebben alle mogelijkheden om volledig te participeren in de samenleving.

Mensen met lichamelijke, zintuiglijke en/of verstandelijke beperkingen moeten de mogelijkheid hebben om onderwijs te volgen, te werken, zelfstandig te wonen en aan vrijetijdsbesteding te doen zoals iedere burger zonder beperkingen. Zij dienen de beschikking te hebben over een inkomen. Hun verlangen naar mobiliteit moet kunnen worden verwezenlijkt. Daarnaast is toegang tot communicatiemiddelen en (digitale) informatiebronnen van belang. Veel van deze zaken liggen niet direct op het beleidsterrein van VWS. Als coördinator van het gehandicaptenbeleid streven we naar inclusief beleid. De aandacht voor de mogelijke (onbedoelde) gevolgen van beleid voor mensen met beperkingen dient op alle terreinen vanaf de eerste beleidsvoorbereiding te worden meegenomen. Dit beleid monitoren wij en waar nodig stimuleren we deze ontwikkeling. Instrumenteel komt dit tot uitdrukking in de verkenning van een verdere uitbreiding van het wetsvoorstel Gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte vanuit dit perspectief. Hiervoor is nauwe samenwerking noodzakelijk, vooral met de ministeries van VenW, VROM, OCenW en SZW.

Mensen met beperkingen zelf en hun belangenorganisaties vragen steeds weer aandacht om als individu te worden gezien. Een persoon kan dan wel lichamelijke, zintuiglijke of verstandelijke beperkingen hebben, maar beschikt daarnaast over een groot aantal andere vaardigheden. De laatste tien jaar is er – mede als gevolg van overheidsbeleid – een verschuiving geweest in de richting van een «gewone» plaats in de samenleving. Mensen met beperkingen zijn medeburgers met dezelfde rechten en plichten als ieder ander. Onder het motto «gewoon waar het kan, speciaal waar het moet» moeten mensen met een beperking daarom zo veel mogelijk gebruik kunnen maken van reguliere voorzieningen. Soms zal er een aanpassing nodig zijn en in enkele gevallen is toch nog een specifieke voorziening noodzakelijk. Met name hulpmiddelenzorg zal dan nogal eens voorwaardenscheppend kunnen zijn voor «normaal» maatschappelijk functioneren. Integratie en coördinatie van ondersteunende voorzieningen rond de cliënt is daarbij het uitgangspunt.

De algemene doelstelling wordt vertaald in operationele doelstellingen, die in samenhang dienen te worden beschouwd. Wij streven op doelmatige wijze naar volledige maatschappelijke participatie van mensen met beperkingen, en opheffing van de gescheiden leefsituatie in wonen, onderwijs, werk en vrijetijdsbesteding. Hiervoor is noodzakelijk dat mensen met beperkingen over voorzieningen kunnen beschikken die hun beperking compenseren. Het is ook van belang dat de samenleving fysiek en sociaal toegankelijk is. Mensen met beperkingen moeten zelf kunnen kiezen hoe zij hun leven willen inrichten en welke ondersteuning zij daarbij nodig hebben. De operationele doelstellingen zijn ambitieus geformuleerd. Realisatie ervan is afhankelijk van onder andere de financiële mogelijkheden. Zij moeten dan ook gezien worden als doelstellingen, die voor een groot aantal jaren zullen worden gebruikt. Jaarlijks zal stapsgewijs worden aangegeven welke activiteiten voor het van toepassing zijnde begrotingsjaar zullen worden ondernomen om deze operationele doelstellingen te gaan bereiken. Resultaatmeting daarvan moet plaatsvinden met behulp van streefwaarden en indicatoren. Meting en beoordeling wordt dan mogelijk. De indicatoren en streefwaarden zijn echter nog niet voorhanden. Hiervoor dient nog onderzoek plaats te vinden.

Relatie met de Zorgnota

De inzet van de begrotingsmiddelen op dit beleidsartikel is niet los te zien van de middelen die de premiesector beschikbaar stelt voor de vernieuwingsprocessen in het gehandicapten- en hulpmiddelenbeleid. Zo vullen begrotings- en premiemiddelen elkaar aan in budgettaire omvang. Ook op een andere manier hebben ze met elkaar te maken, zoals in de relatie tussen de prestaties die geleverd worden met de inzet van begrotingsmiddelen en de effecten daarvan voor of in de premiesector. De toelichting in de beleidsbegroting beperkt zich in principe tot een toelichting op de prestaties door de inzet van begrotingsmiddelen.

Ter illustratie staan in onderstaande tabel de totale budgetten die onder bovengenoemde sectoren vallen. Ze worden in de Zorgnota nader toegelicht en onderbouwd.

* Dit zijn de totale uitgaven voor de sector volgens de Zorgnota 2003 (dus inclusief de begrotingsmiddelen).

Relatie met de Welzijnsnota

Een beperkt deel van dit beleidsartikel wordt ingezet voor het realiseren van de doelstellingen/programmalijnen van de Welzijnsnota (zie onderstaande tabel). Budgettair gezien wordt vooral bijgedragen aan de programmalijn Participatie en toegankelijkheid. Daarnaast zullen per 1 januari 2003 21 landelijke gehandicapten- en patiëntenorganisaties hun basissubsidie via het Patiëntenfonds ontvangen en niet meer op grond van de Welzijnswet. Bij het beleidsartikel 8 (Sociaal beleid) staat wat de verschillende beleidsartikelen bijdragen aan de programmalijnen van de Welzijnsnota.

Bijdrage Welzijnsnota aan operationele doelstellingen voor 2003

4.2 Operationele beleidsdoelstellingen

4.2.1 Mensen met beperkingen hebben de beschikking over voorzieningen die de beperkingen compenseren

Beleidseffecten en aard van de verantwoordelijkheid

Aan dit doel zijn in algemene zin twee aspecten te onderscheiden:

a. Er is voldoende aanbod van voorzieningen die de beperkingen kunnen compenseren, zoals hulpmiddelen, thuiszorg, gezinsbegeleiding en begeleiding bij wonen (zie Zorgnota).

b. Het moet mogelijk zijn te kunnen kiezen tussen verschillende aanbieders en soort voorzieningen.

Onze systeemverantwoordelijkheid delen we in de uitvoering met andere departementen en organisaties in de gezondheidszorg. De aanbieders zelf dragen er zorg voor, dat het aanbod daadwerkelijk tot stand komt.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Wet- en regelgeving

• In het kader van de deregulering tweede tranche van de extramurale hulpmiddelenzorg start in 2003 een experiment functiegerichte aanspraak voor het functiegebied blindheid en slechtziendheid. Op basis van voorbereidingen in 2002 zal aan dit functiegebied een traject worden gekoppeld voor protocollering van indicatiestelling en zorgrealisatie. De resultaten worden gebruikt voor herformulering van de Regeling hulpmiddelen in functiegerichte termen. Het volledige traject van de tweede tranche deregulering Regeling hulpmiddelen 1996 zal in 2005 zijn afgerond. VWS en Zorgverzekeraars Nederland (ZN) zijn gezamenlijk verantwoordelijk.

• Eind 2002 komen de resultaten beschikbaar van een onderzoek naar de inkomenspositie van gehandicapten en chronisch zieken in relatie tot mogelijke fiscale compensatie van meerkosten op grond van handicap of chronische ziekte (IGCZ). Op basis van onderzoek zullen wij in samenwerking met de betrokken ministeries bezien of de regelgeving voor ziektegerelateerde kosten en voorlichting verbeterd kan worden. De minister van SZW is verantwoordelijk voor de IGCZ. De minister van VWS is verantwoordelijk voor indicatiestelling via de Regionale Indicatieorganen (RIO's).

Experimenten en onderzoek

• In het kader van het convenant tussen VWS en Zorgverzekeraars Nederland (ZN) over een doelmatige uitvoering van de hulpmiddelenzorg is onder regie van ZN in 2001/2002 een twaalftal experimenten uitgevoerd. Het gaat om een nieuw instrumentarium voor het inkopen, voorschrijven en verstrekken van hulpmiddelen. De ZN zullen de resultaten van de experimenten in 2003 breder implementeren. Wij faciliteren door medefinanciering van de experimenten.

• Marktmonitor hulpmiddelen. Deze monitor ondersteunt de omslag van een aanbodgericht naar een vraaggestuurd, klantgericht verstrekkingensysteem. In 2003 zal een update plaatsvinden van het marktonderzoek naar medische hulpmiddelen. Specifieke onderzoeksvragen worden gericht op de mate van marktwerking, de gevolgen van deregulering voor de sector, de realisering van vraagsturing en de kansen voor innovatieve technologische ontwikkelingen. Resultaten van het marktonderzoek worden ook gebruikt voor het brancherapport Hulpmiddelen 2003.

• Er bestaan kinderdagcentra voor kinderen met meervoudig complexe handicaps (MCG). De meeste gebouwen zijn functioneel verouderd. In 2002 zijn drie experimenten met MCG kinderdagcentra in gang gezet. Tijdens de experimentele periode wordt een zorgmodel ontwikkeld in nieuwe gebouwen, die aan moderne eisen voldoen. De experimenten zullen in 2003 worden afgerond. Hiervoor is in 2003 € 0,3 mln. gereserveerd. De implementatiefase bestrijkt de jaren 2004 tot en met 2006. Het nieuw ontwikkelde zorgmodel zal in 2007 worden geëvalueerd.

• In het zomerakkoord van 2000 in het kader van de Meerjarenafspraken Gehandicapten is vanaf 2002 op jaarbasis € 1,6 mln. beschikbaar gesteld voor de doorstroming van verstandelijk en meervoudig gehandicapte kinderen vanuit de 105 Kinderdagverblijven (KDC's) naar het onderwijs. Deze groep kinderen kunnen met zorgonderwijsarrangementen de keuze voor school maken. Tot en met 2003 wordt ervaring opgedaan met samenwerkingsprojecten. Als de Wet Leerlinggebonden financiering in werking treedt, ontstaat hiervoor een wettelijke basis. Aan de hand van de ervaringen uit de samenwerkingsprojecten in 2003 zal een prognose worden gemaakt over deelnamecijfers aan het onderwijs van verstandelijk en meervoudig gehandicapte kinderen.

• In 2003 zullen wij het Actieplan Doven uitvoeren in samenwerking met OCenW. In samenwerking met het CVZ zal worden onderzocht of de doventolkvoorziening aansluit bij de behoefte van doven en slechthorenden. Plots- en laatdoven nemen een bijzondere positie in binnen de groep van auditief gehandicapten. Ook de zorg- en dienstverlening aan plots- en laatdoven zal daarom onderwerp van onderzoek zijn. In het kader van dit actieplan wordt ook gewerkt aan de ontwikkeling van de Nederlandse gebarentaal door het Nederlands Gebarencentrum en de versterking van de belangenbehartiging voor doven en slechthorenden.

4.2.2 De samenleving is fysiek en sociaal toegankelijk voor mensen met beperkingen

Beleidseffecten en aard van de verantwoordelijkheid

De samenleving moet zich bewust zijn van de problemen die mensen met beperkingen kunnen ondervinden en dat fysieke en sociale aanpassingen volledige participatie van mensen met beperkingen mogelijk maken. Dit betekent aan de ene kant dat mensen zonder beperkingen bekend zijn met mensen met beperkingen en niet onzeker of ontwijkend zijn in de omgang met hen. Aan de andere kant betekent dit dat belemmeringen in de sociale en fysieke organisatie van onze samenleving moeten worden afgebroken. Deze veranderingen gaan niet altijd vanzelf. Daarom werken we aan het wettelijk instrumentarium om mogelijkheden voor mensen met een beperking of chronische ziekte tot deelname aan het maatschappelijk verkeer af te dwingen.

Wij hebben een stimulerende en coördinerende rol bij de betrokkenheid van de andere departementen en overheden, maatschappelijke organisaties en bedrijven als het gaat om fysieke en sociaal-maatschappelijke toegankelijkheid. Andere organisaties zijn nadrukkelijk medeverantwoordelijk.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• 2003 Europees Jaar van mensen met een beperking. Dit jaar staat in het teken van maatschappelijke bewustwording van het recht op volwaardig burgerschap van mensen met beperkingen. We streven ernaar om op interactieve wijze een duurzame integratie van mensen met beperkingen in de samenleving te bevorderen. De activiteiten in 2003 zullen doorlopen in 2004. Uitvoering vindt plaats door het Nationaal Comité Europees Jaar van mensen met een beperking 2003 in samenwerking met intermediaire organisaties en lokale overheden. De systeemverantwoordelijkheid van ons wordt gedeeld met de bewindspersonen SZW en OCenW. Resultaatmeting en evaluatie van de activiteiten van het Jaar zijn onderdeel van het traject. Samen met SZW laten wij een effectmeting houden na afloop van het Jaar.

• Drempels Weg. Internet biedt een belangrijke bijdrage aan de participatiemogelijkheden van mensen met beperkingen. Daarom dragen wij bij aan het vergroten van de toegankelijkheid van internetsites en het bevorderen van computergebruik door mensen met beperkingen. Ons streven is om in 2003 onder andere 150 websiteaanbieders een intentieverklaring te laten ondertekenen en ze te ondersteunen bij de aanpassing van hun site aan de toegankelijkheidseisen.

Wet- en regelgeving

• Wetsvoorstel gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte. Dit wetsvoorstel zal bijdragen aan het vergroten van het gebruik van algemene voorzieningen op de terreinen arbeid, beroepsonderwijs en openbaar vervoer door mensen met een handicap. Het wetsvoorstel (Kamerstukken II, 2001–2002, 28 169, nrs. 1–5 en 12) is op 4 juli 2002 door de Tweede Kamer aangenomen. Het is ons streven het wetsvoorstel in 2003 in werking te laten treden. Daarom zijn er middelen gereserveerd voor voorlichting over het wetsvoorstel, en is voorzien in een bijdrage aan de kosten van de uitbreiding van de Commissie gelijke behandeling voor dit wetsvoorstel. Ook zal een monitoringsysteem worden ontwikkeld om de werking en de gevolgen van de wet te kunnen volgen. Voor de langere termijn wordt conform de motie-Pastoors c.s. (24 170, nr. 68) en de moties die zijn ingediend tijdens de behandeling in de Tweede Kamer (28 169 nrs. 13–23) gewerkt aan een mogelijke uitbreiding van het wetsvoorstel met de terreinen wonen, goederen en diensten en stedelijke ruimten. Ook wordt gewerkt aan een verkenning van de uitbreidingsmogelijkheden met andere terreinen genoemd in de moties (deze verkenning wordt gekoppeld aan een inventarisatie van knelpunten, waar in de moties eveneens om is gevraagd).

Overleg

• E-accessibility. De Europese Unie stimuleert de toegankelijkheid van websites door toepassing van een standaardprotocol. De Nederlandse overheid streeft ernaar om in het Europese Jaar van mensen met beperkingen alle overheidsinformatie die via het internet wordt verspreid te laten voldoen aan deze standaard. Het ministerie van BZK heeft hierbij een stimulerende rol. Wij zijn betrokken bij het opzetten van een internationaal netwerk van centres of excellence om de benodigde kennis toegankelijk te maken.

• Design for all. Een belangrijke bijdrage aan de integratie van mensen met beperkingen wordt verkregen als ontwerpers in de ontwerpfase van producten of diensten al rekening houden met de grote verschillen tussen mensen. VWS zal samen met EZ, SZW en VenW en derden eind 2002/begin 2003 een serie bijeenkomsten organiseren waarin aan opdrachtgevers en ontwerpers handvatten wordt gegeven om volgens de principes van design for all te werken.

4.2.3 De gescheiden leefsituatie van mensen met beperkingen is opgeheven

Beleidseffecten en aard van de verantwoordelijkheid

In het verleden zijn veel voorzieningen specifiek voor mensen met beperkingen gecreëerd. Enerzijds biedt dit bescherming voor kwetsbare personen, maar anderzijds leidt dit tot een niet-aanvaardbare scheiding tussen bevolkingsgroepen (gehandicapt versus «normaal»). Opheffing van deze gescheiden leefsituatie is wenselijk, waarbij de noodzakelijke bescherming gewaarborgd blijft.

Het afbouwen van specifieke voorzieningen betekent in veel gevallen uitbreiding van reguliere voorzieningen. Het onderscheid tussen intramurale voorzieningen aan de ene kant en aanpassingen, zorg en ondersteuning aan huis aan de andere kant zal sterk afnemen.

Samen met het ministerie van SZW zijn we indirect verantwoordelijk voor de beoogde ontwikkelingen in dit kader. De ministeries doen dit door te faciliteren en te stimuleren.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Stimuleringsprogramma Doorstroom van dagbesteding naar betaald werk. Het Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn (NIZW) voert op basis van een inventarisatierapport drie projecten uit: monitoring van de doorstroommogelijkheden van veertig deelnemers, ontwikkeling van methodieken voorbegeleiders om doorstroom te bevorderen en ondersteuning van regionale netwerken van SPD's, centra voor dagbesteding en organisaties voor arbeidsintegratie. De looptijd van het programma is 2000–2003.

Overleg

• Participatie van kinderen met een handicap in de reguliere kinderopvang vindt al plaats. Over de verdere mogelijkheden en knelpunten voor een toename van het aantal kinderen met een handicap in de reguliere kinderopvang is een extern advies uitgebracht. In dit advies wordt aandacht geschonken aan de extra kosten die participatie van kinderen met een handicap in de reguliere kinderopvang met zich meebrengt en aan de toegankelijkheid van de reguliere kinderopvang voor de kinderen met een handicap. In de loop van 2003 moet besluitvorming plaatsvinden over de verdere uitwerking en aanpak van dit advies.

4.2.4 Mensen met beperkingen hebben individuele en collectieve zeggenschap over de soort, invulling en de kwaliteit van af te nemen voorzieningen

Beleidseffecten en aard van de verantwoordelijkheid

De positie van de cliënt in de zorgvoorzieningen en de collectieve belangenbehartiging zijn noodzakelijke voorwaarden om de geschetste doelen te kunnen bereiken. Enerzijds zal de cliënt de mogelijkheid moeten hebben om zijn eigen keuzen te kunnen maken uit het aanbod van voorzieningen. Geïndividualiseerde budgetten spelen hierbij een grote rol. Aan de andere kant hebben belangenorganisaties medeverantwoordelijkheid bij de voorbereiding en uitvoering van beleid, met name in de informatievoorziening voor mensen met beperkingen.

Het is onze verantwoordelijkheid om bij te dragen aan de noodzakelijke voorwaarden om tot de gewenste situatie te komen.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Bij het zomerakkoord van de MJA-gehandicaptenzorg in 2000 is met ingang van 2002 structureel € 2,7 miljoen beschikbaar gesteld om de positie van de cliënt op regionaal niveau te versterken door verbetering van het vrijwilligersbeleid en professionalisering van de ondersteuning. Per 2003 loopt de subsidie via het Patiëntenfonds.

• Medezeggenschap. Voor mensen met een handicap die langdurig zijn aangewezen op verzorgd verblijf in een instelling en/of gebruikmaken van dagbestedingsactiviteiten, is medezeggenschap over de wijze waarop die zorg en activiteiten wordt geboden van essentieel belang voor de kwaliteit van hun bestaan. Daarom subsidiëren wij landelijke organisaties om het werk van cliëntenraden in woonvormen en dagverblijven/activiteitencentra te ondersteunen door middel van informatie, voorlichting, deskundigheidsbevordering en externe ondersteuning aan cliëntenraden en zorginstellingen.

• Kwaliteitstoetsing. Voor het monitoren en toetsen van de feitelijke ontwikkeling van de kwaliteit van zorg is de raadpleging en inbreng van de gebruikers van die zorg van essentieel belang. De kwaliteitstoetsing vanuit cliëntenperspectief zal worden gecontinueerd.

• Project Intergemeentelijk en Lokaal beleid gericht op ouderen, gehandicapten, chronisch zieken en (ex)psychiatrische patiënten (Project IGLO+). Doelstelling is het bevorderen van lokaal integraal gehandicapten-, ouderen- en GGZ-beleid door goede informatie van de rijksoverheid aan gemeenten en door onderling gebruik te maken van eigen ervaringen met integratie van beleid op lokaal niveau. De looptijd van het project is 2002–2004. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten is verantwoordelijk voor de uitvoering.

• Hulpmiddeleninformatiecentrum (HIC). De stichting HIC heeft als doel de bevordering van transparantie en vraagsturing in de hulpmiddelenvoorziening en is voorwaardenscheppend voor een goed verloop van het dereguleringsstraject. In 2003 zal worden besloten over de wijze waarop het HIC zal worden gecontinueerd.

• Website Nietafwachten.nl. Oorspronkelijk opgezet als extra medium voor de ondersteuning van de wachtlijstaanpak, heeft de site zich ontwikkeld tot informatieplatform voor alle beleidsontwikkelingen in de gehandicaptensector. Ook in 2003 zal de site een belangrijke ondersteuning zijn bij beleidstrajecten zoals de zorgzwaartefinanciering, zorgvernieuwing en de diverse pilots en een belangrijke informatiebron blijven voor cliënten, instellingen en andere partijen. De kosten voor 2003 worden geraamd op € 250 000. De site valt onder de verantwoordelijkheid van het ministerie van VWS. Doelstelling is om in 2003 het bezoekersaantal (gemiddeld 250–300 per dag) ten minste op hetzelfde niveau te houden.

• Tevredenheidsmonitor Hulpmiddelen. De tevredenheidsmonitor geeft vanuit de gebruikers van hulpmiddelen input voor het hulpmiddelenbeleid en wordt gebruikt in het kader van de evaluatie van het dereguleringstraject. Eind 2003 komen resultaten beschikbaar, die als input zullen dienen voor de marktmonitor hulpmiddelen en de signaleringslijst van het CVZ.

4.3 Budgettaire gevolgen van beleid

4.4 Budgetflexibiliteit

De bedragen voor beleidsmatige reserveringen geven dat deel van de uitgaven aan, dat nog niet is belegd met juridische verplichtingen en complementair noodzakelijke en/of bestuurlijk gebonden uitgaven. Dat wil overigens niet zeggen, dat voor deze uitgaven geen concrete beleidsvoornemens bestaan. Die beleidsvoornemens zijn in deze begroting en reeds eerder verschenen nota's aan de Kamer verwoord. Het betreft in deze onder andere de bekostiging van de doorstroming van verstandelijk en meervoudig gehandicapte kinderen vanuit het kinderdagverblijf naar het onderwijs en van activiteiten, waarmee het uitbouwproces van consulententeams naar expertisecentra voor ernstig meervoudig gehandicapten wordt gerealiseerd. De uitvoering van deze beleidsvoornemens, waaronder het aangaan van de concrete verplichtingen, vindt deels in 2002 en grotendeels in 2003 plaats. Voor deze uitvoering zijn de Welzijnswet, de Kaderwet volksgezondheidssubsidies en de Begrotingswet met de daarbij behorende regelgeving van toepassing.

4.5 Groeiparagraaf

Bij de toelichting op de algemene doelstelling is aangegeven, dat de operationele doelstellingen ambitieus zijn geformuleerd. Het bereiken van deze operationele doelstellingen zal meerdere jaren vergen. Streefwaarden en indicatoren voor deze ambitieus geformuleerde operationele doelstellingen zijn nog niet ontwikkeld. Resultaatmeting is echter van essentieel belang. Dit houdt in dat dit ter hand genomen wordt.

De vernieuwingen in de formulering van de operationele doelstellingen vergen nieuwe informatie en nieuwe informatiebronnen en -systemen om gegevens te verwerken en streefwaarden te ontwikkelen. Zo wordt benchmarking steeds belangrijker. Via benchmarking wordt transparant gemaakt hoe instellingen functioneren op het gebied van doelmatigheid en kwaliteit van de geleverde zorg. Deze informatie is bedoeld voor zowel het instellingsmanagement als de overheid. Daarnaast is mogelijk een onderzoek noodzakelijk om meer en betere streefwaarden en indicatoren te kunnen ontwikkelen voor het gehandicaptenbeleid. Eerst zullen we echter in 2002/2003 intern en in overleg met de onderzoeksbureaus nagaan hoe we de mogelijkheden van de rapportages van het SCP, NIZW, RIVM/VTV en de jaarlijkse brancherapporten voor het gebruik van indicatoren en streefwaarden meer kunnen gaan benutten.

Voor meer informatie over programmering van evaluatieonderzoek wordt verwezen naar de bedrijfsvoeringsparagraaf.

BELEIDSARTIKEL 5: VERPLEGING, VERZORGING EN OUDEREN

5.1 Algemene beleidsdoelstelling

Een tijdige, passende, kwalitatief goede en betaalbare verpleging, verzorging en dienstverlening aan mensen bieden die daaraan een maatschappelijk aanvaarde behoefte hebben. Het coördineren van het intersectoraal ouderenbeleid.

Het aantal 75-plussers neemt de komende jaren met gemiddeld 15 000 mensen per jaar toe tot ruim 1,1 miljoen in 2010. Ongeveer een kwart daarvan is 85-plus. Naast deze demografische ontwikkelingen bepalen ook de geneeskundige, technologische, sociaal economische en culturele ontwikkelingen de aard en omvang van de zorgvraag in de toekomst.

De wachtlijstaanpak in de jaren 2000–2002 heeft geleid tot een forse stijging van het zorgaanbod. Het aantal mensen in zorg is in de periode 1998–2001 met ongeveer 80 000 personen (ruim 15%) toegenomen. Doordat de behoefte aan zorg ook fors toenam (sterker dan op grond van de vergrijzing verwacht mocht worden), was het aantal wachtenden in oktober 2001 87 300 (van wie 32 500 zonder overbruggingszorg) ongeveer stabiel vergeleken met een eerdere peiling in maart 2001 (82 100 wachtenden, van wie 32 400 zonder overbruggingszorg) maar beduidend lager dan in mei 2000 (101 700 wachtenden, van wie 49 500 zonder overbruggingszorg). (Bron cijfers: TK 2001–2002, 25 170, nr. 25).

Het is niet realistisch om te veronderstellen dat – met de toenemende vraag en de omvang van de bestaande wachtlijst – in 2003 alle wachtlijsten volledig weggewerkt zullen zijn. In 2003 zullen onze inspanningen erop gericht zijn zo veel mogelijk evenwicht te brengen in zorgvraag en zorgaanbod. Aan de aanbodzijde zijn de inspanningen gericht op het aanjagen van intramurale bouwinitiatieven, met name door het hergebruik van ruimte (leegstaande ruimte in ziekenhuizen, ruimte en vrijkomende ruimte in extramuraliserende verzorgingshuizen). Ook de modernisering van de AWBZ levert naar verwachting een bijdrage aan de aanbodzijde doordat nieuwe partijen kunnen toetreden en aanbieders binnen de AWBZ «op elkaars terrein» kunnen opereren. Aan de vraagzijde wordt in aansluiting op de wensen van cliënten getracht de vraag naar zorg in een intramurale setting te verminderen door het aanbieden van reële extramurale alternatieven. Daarvoor wordt onder andere de woonzorgstimuleringsregeling ingezet en wordt gewerkt aan de totstandkoming van een dienstenstelsel.

Om de keuzevrijheid van mensen die langdurig aangewezen zijn op zorg en dienstverlening verder te vergroten, zal de stimulering van de persoonsgebonden en persoonsvolgende budgetten ook in de sector verpleging en verzorging (VenV) actief ter hand worden genomen door vereenvoudiging en voorlichting. Ook zal de positie van cliënten in de zorg op institutioneel niveau moeten worden versterkt. Zowel op nationaal als op regionaal en lokaal niveau zullen cliëntenorganisaties hun positie als eerste partij in de zorg moeten gaan innemen.

Daarnaast zal er meer aandacht zijn voor wat mensen zelf willen en kunnen opbrengen in de zorg voor hun naasten. De mantelzorg het fundament van het zorgsysteem waarvan circa 1,3 miljoen mensen afhankelijk zijn – moet worden verstevigd om de groeiende druk te kunnen opvangen. Hiervoor zullen de organisaties ter ondersteuning van de mantelzorgers versterkt worden.

Tegelijkertijd zal de professionele zorg moeten worden versterkt. De arbeidsmarktproblematiek in de zorg – in het bijzonder het hoge ziekteverzuim – moet worden aangepakt. Hier ligt een primaire verantwoordelijkheid van de sector zelf.

Intensiveringen

De palliatieve zorg (amendement-Rouvoet c.s.,TK 2001–2002, 28 000 XVI, nr. 26) wordt verder versterkt door middel van een toereikend aanbod, een adequate organisatie en een hoge kwaliteit van de palliatieve zorg in de meest brede zin van het woord. Hiervoor wordt € 10 mln. beschikbaar gesteld. Meer in het bijzonder komen deze extra middelen ten goede aan onder andere de verpleeghuizen en verzorgingshuizen, waar palliatieve zorg aan patiënten mogelijk wordt gemaakt. In een brief aan de Tweede Kamer (TK 2001–2002, 28 000 XVI, nr. 115) is het gebruik van de middelen aangegeven.

De aanvullende tranche van de woonzorgstimuleringsregeling is bijgesteld van € 25 mln. naar € 13 mln. Deze tranche is rechtstreeks aan de begroting van het Ministerie van VROM toegevoegd. Het Ministerie van VROM voert de regeling uit.

Relatie met de Zorgnota

De inzet van de begrotingsmiddelen op dit beleidsartikel is niet los te zien van inzet van de premiemiddelen die voor verpleging, verzorging en ouderen ter beschikking worden gesteld. De begrotings- en premiemiddelen vullen elkaar aan in budgettaire omvang. Ook inhoudelijk gezien vullen ze elkaar aan: de inzet van begrotingsmiddelen voor bijvoorbeeld kwaliteitsprojecten of preventie-projecten kan van invloed zijn op de premiegefinancierde zorgverlening.

De toelichting in deze beleidsbegroting beperkt zich in principe tot een toelichting op de prestaties door de inzet van begrotingsmiddelen. Op onderdelen zal verwezen worden naar de Zorgnota 2003. Ter illustratie staan in onderstaande tabel de totale budgetten die onder bovengenoemde sectoren vallen. Ze worden in de Zorgnota nader toegelicht en onderbouwd.

* Dit zijn de totale uitgaven voor de sector volgens de Zorgnota 2003 (dus inclusief de begrotingsmiddelen).

Relatie met de Welzijnsnota

De middelen die worden ingezet om de doelstellingen van de Welzijnsnota te verwezenlijken, zijn in de verschillende operationele doelstellingen van dit beleidsartikel verwerkt. Bij beleidsartikel 8 (Sociaal beleid) staat wat de verschillende beleidsartikelen bijdragen aan de programmalijnen van de Welzijnsnota.

Bron: VWS.

5.2 Operationele beleidsdoelstellingen

5.2.1 Het bevorderen van een zodanig aanbod van intramurale en extramurale zorgvoorzieningen en dienstverlening dat de mensen die ervoor in aanmerking komen binnen redelijke termijnen geholpen worden

Beleidseffecten

Om het beleid op het terrein van verpleging, verzorging en dienstverlening af te stemmen op de wijze waarop de vraag zich zowel kwantitatief als kwalitatief ontwikkelt in de komende decennia, brengen we vanaf 2003 elke vier jaar de «Vooruitzichten verpleging, verzorging en dienstverlening» uit. Daarnaast zal via de AWBZ-brede zorgregistratie structureel meer inzicht worden geboden in de feitelijke actuele instroom en realisatie van de vraag naar zorg- en dienstverlening. Beide instrumenten vormen een belangrijke input voor het te voeren beleid. De AWBZ-brede zorgregistratie (AZR) zal op termijn de periodieke wachtlijstpeilingen gaan vervangen, doordat met de AZR permanent inzicht ontstaat in vraag en aanbod en daarmee de omvang van wachtlijsten. Voorts zullen we een regionaal opererend team faciliteren dat potentiële initiatiefnemers stimuleert en procesmatige knelpunten signaleert en oplost.

Het afstemmen van zorgvraag en zorgaanbod zal ook in 2003 prioriteit krijgen. De effecten van de aanpak van de wachtlijsten worden – daar waar inspanningen van marktpartijen leiden tot daadwerkelijk meer aanbod en productie – grotendeels met premiemiddelen gefinancierd via het zogenoemde boter-bij-de-vis-principe. Voor de effecten van de maatregelen op de capaciteit van de zorgverlening verwijzen we naar de Zorgnota. Via de begrotingsgefinancierde uitgaven ontstaat inzicht in de vraagontwikkeling en de aard en omvang van de wachtlijsten.

Het aantal wachtenden geldt als belangrijkste indicator voor het bereiken van deze doelstelling. In de afgelopen periode zijn de wachtlijsten intensief aangepakt (zie tabel 1). Zowel het totaal aantal wachtenden als het aantal wachtenden dat het zonder zorg moet stellen is substantieel gedaald. Ook in 2003 wordt een maximale inspanning verricht voor het vergroten van de productie.

Bron: (TK 2001–2002, 25 170, nr. 25).

Bij deze operationele doelstelling ligt voor de lijnen van de Welzijnsnota het accent op «professionaliteit en kwaliteit van voorzieningen» en «onderzoek en monitoring van informatievoorziening».

Aard van de verantwoordelijkheid

Voor de realisatie van deze doelstelling zijn wij afhankelijk van de inspanningen van de afzonderlijke zorgaanbieders en lokale overheden. Daarbij speelt tevens het aanbod op de arbeidsmarkt een belangrijke rol. Bij het bereiken van deze doelstelling spelen talrijke exogene factoren een rol zoals technologische ontwikkelingen, sociaal-culturele ontwikkelingen en bestuurlijke en organisatorische ontwikkelingen in de zorg. Wij vervullen een aanjaagfunctie en faciliteren het werkveld.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Strategisch Beleidsonderzoek. Onderzoek naar ontwikkelingen binnen de sector verpleging, verzorging en ouderen onder andere op het gebied van ICT in de zorg en de ontwikkeling van vraag en aanbod.

• Periodiek onderzoek naar de omvang van de wachtlijsten.

• Instellingen. In 2003 wordt een aantal plaatsen in bejaardenpensions bekostigd en wordt wachtgeld betaald aan een aantal ex-medewerkers van een instelling op basis van een in 1994 aangegane verplichting. Beide zijn aflopend beleid en qua omvang gering.

Overleg/voorlichting

• Aanjagen van intramurale bouwinitiatieven en extramurale alternatieven om aan de aanbodzijde een bijdrage te leveren aan het versnellen van in gang gezette bouwplannen.

5.2.2 Een zodanige zorgverlening en dienstverleningswijze aanbieden dat mensen naar eigen keuze een zorg- en verblijfsarrangement kunnen samenstellen dat op de eigen behoefte is afgestemd

Beleidseffecten

Om de keuzevrijheid van mensen die langdurig van zorg afhankelijk zijn verder te vergroten, stimuleren we persoongebonden en persoonsvolgende budgetten. De mogelijkheden worden ook vergroot door een gevarieerd aanbod van wonen met zorg op maat. Meer dan nu zou de zorg naar de mensen toe moeten komen in plaats van andersom. Enerzijds omdat steeds meer mensen dat als gewenst ervaren, maar anderzijds ook omdat het gezien de demografische ontwikkelingen in de komende jaren fysiek vrijwel onmogelijk is om in de toekomst in voldoende mate te voorzien in intramurale voorzieningen. De woonzorgstimuleringsregeling heeft onder andere tot doel de diversiteit in aanbod en de samenwerking van partijen op het gebied van wonen, zorg en dienstverlening te stimuleren. Ook wordt via de woonzorgstimuleringsregeling (een gedeelte van de) zorginfrastructuur gefinancierd die het mogelijk maakt om langer zelfstandig te kunnen blijven wonen.

Een belangrijk punt van aandacht is de ontwikkeling van een stelsel van welzijn en dienstverlening, zodat mensen niet onnodig snel hun zelfstandigheid en mogelijkheden voor maatschappelijke participatie verliezen. Relatief kleine inspanningen/investeringen in welzijn kunnen grote(re) besparingen in zorgkosten opleveren. In het kader van keuzevrijheid is er speciale aandacht voor de wensen van allochtone ouderen.

Bovengenoemde doelstelling streven we via twee sporen na: enerzijds door het versterken van de vrager (financieel en in toegang tot informatie) anderzijds door het zorgsysteem van zodanige prikkels te voorzien dat ook langs die kant een gevarieerder aanbod van zorg en dienstverlening zal ontstaan. Bij deze operationele doelstelling ligt voor de lijnen van de Welzijnsnota de nadruk op «participatie en toegankelijkheid» (onder andere de woonzorgstimuleringsregeling).

Op dit moment beschikt circa 72% van de mensen in zorg (ruim 600 000) over een eigen vorm van verblijf. Rekening houdend met de tendens van extramuralisering en de totale groei van het zorgaanbod streven we per eind 2003 naar 75%. De groei van het zorgaanbod is de afgelopen jaren voor 16% met PGB's gefinancierd. Na de vereenvoudiging in het kader van de modernisering AWBZ zou dat ultimo 2003 naar 20% kunnen groeien (streefwaarde ultimo 2003).

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn in het streven naar het verwezenlijken van deze doelstelling sterk afhankelijk van de bereidheid en mogelijkheden van zorgaanbieders om tot een nieuw aanbod te komen. Ook lokale overheden spelen hierbij een rol. Ook de samenwerking met de minister van VROM en de wooncorporaties is een belangrijke succesfactor. Onze systeemverantwoordelijkheid delen we derhalve met andere overheden en organisaties.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• De Woonzorgstimuleringsregeling, de ontwikkelingsprogramma's «Vernieuwing en Beleidsontwikkeling» en «Wonen en zorg op maat» en diverse projecten en onderzoeken gericht op het stimuleren van nieuwe combinaties van wonen met zorg op maat. In de eerste twee tranches van de woonzorgstimuleringsregeling zijn in totaal 350 projecten gehonoreerd die hebben gezorgd voor diversiteit in woon-zorgarrangementen. Tevens is de samenwerking tussen betrokken partijen op het gebied van wonen en zorg gestimuleerd. De effecten van het stimuleren van meer geschikte woningen met zorg en dienstverlening op maat zullen worden gevolgd via de woonzorgmonitor, die in opbouw is.

• Organisaties van allochtone ouderen en onderzoeken specifiek gericht op de leefsituatie en de wensen van allochtone ouderen.

Onderzoek/Voorlichting

• Het ontwikkelen van een «woonzorgmonitor».

5.2.3 Het faciliteren van informele zorgverlening en preventie, om zo te komen tot een beter evenwicht tussen mantelzorg en professionele zorg

Beleidseffecten

Los van het vanzelfsprekende belang van de omvang van het voor de zorg beschikbare budget is een goed functionerend systeem van mantelzorg en effectief preventief beleid van groot belang. Mantelzorg is het fundament van het zorgsysteem waarvan circa 1,3 miljoen mensen afhankelijk zijn. Daar waar de demografische ontwikkeling in de komende jaren een forse toename laat zien van het verwachte aantal zorgbehoefenden, groeit de populatie waaruit geput kan worden om mantelzorg te verlenen minder hard. In de toekomst zal de druk op de mantelzorg dus toenemen. Het bevorderen van de mantelzorg en het ondersteunen van de mantelzorgers draagt bij aan een beter evenwicht tussen professionele zorg en mantelzorg.

Van de ongeveer 900 000 huishoudens die hulp ontvingen in 1999 (exclusief het aantal huishoudens dat uitsluitend particuliere hulp – veelal van werksters – ontving), is 49% volledig afhankelijk van mantelzorg, ontvangt 34% uitsluitend professionele zorg en ontvangt 12% een combinatie van informele en professionele zorg.1 In het licht van de personeelsschaarste in de professionele zorg enerzijds en de grote druk op mantelzorgers anderzijds, wordt zo veel mogelijk gestreefd naar combinaties en uitwisselbaarheid van informele en professionele zorg. Dit kan door in de eerste plaats de wachtlijsten te reduceren of op te lossen; hierdoor neemt het aantal zorgvragers die zowel thuiszorg als mantelzorg ontvangen toe. In de tweede plaats kan dit worden bereikt door mensen die nu nog geen zorg verlenen aan een naaste te bewegen mantelzorg te bieden of door de huidige mantelzorgers in staat te stellen langer als mantelzorger op te treden. De mantelzorgondersteuning kan worden verbeterd als professionele organisaties meer respijtzorg (dagopvang, kortdurende opname, oppaszorg) bieden. Dit is een proces van lange adem. In dit licht is het wenselijk dat het percentage mensen dat een combinatie van informele en professionele zorg ontvangt stijgt van 12% naar 15% ultimo 2003.

Een beleidsevaluatie van deze operationele doelstelling is voorzien in 2005.

Aard van de verantwoordelijkheid

Voor een goed preventief beleid is naast onze inzet ook die van lokale actoren van belang. Gemeenten hebben hierin op grond van de Wet collectieve preventie volksgezondheid (WCPV) en welzijnswet een belangrijke verantwoordelijkheid. Wij zijn systeemverantwoordelijk. De hiervoor genoemde prestatiegegevens zijn dan ook nadrukkelijk streefwaarden.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Landelijke organisaties van mantelzorgers en het financieren van de inrichting van een expertisecentrum mantelzorg bij het NIZW. De landelijke organisaties voor vrijwillige thuiszorg coördineren de inzet vanuit de steunpunten mantelzorg en de inzet van vrijwillige thuiszorg. De steunpunten mantelzorg zijn gericht op het bieden van emotionele steun, bemiddeling en praktische informatie.

5.2.4 Een zodanige kwaliteit en doelmatigheid in de verpleging, verzorging en dienstverlening dat tegen de geringst mogelijke kosten de hoogst mogelijke kwaliteit wordt geboden

Beleidseffecten

Het streven naar kwaliteit en doelmatigheid heeft betrekking op zowel de instellingen als op productkwaliteit. Door de ontwikkeling van wet- en regelgeving wordt bijgedragen aan het doelmatig functioneren van de sector verpleging, verzorging en ouderen. In wet- en regelgeving is het streven gericht op deregulering waar mogelijk en het bieden van meer verantwoordelijkheden aan de instellingen (onder andere waar het gaat om het bouwregime). Verder wordt de toegankelijkheid van informatie voor ouderen en toepassing van technologie voor ouderen bevorderd.

Benchmarking van instellingen moet het inzicht in de kwaliteit van de bedrijfsvoering van instellingen en onderlinge vergelijkbaarheid mogelijk maken. Verhoging van het inzicht in het eigen functioneren (vergeleken met anderen) vormt de eerste stap op weg naar verbetering van de kwaliteit van de bedrijfsvoering van instellingen.

Met gebruikmaking van benchmarkgegevens en een proefopzet bij enkele instellingen die verschillend op het benchmarkonderzoek hebben gescoord zullen tarieven voor zorg in natura worden herijkt.

Aard van de verantwoordelijkheid

Naast algemene arbeidsmarktontwikkelingen is de realisatie van deze doelstelling voor een groot deel afhankelijk van het beleid van de instellingen. Arbeidsmarktbeleid is primair een zaak van CAO-partijen. Dat geldt ook voor de kwaliteit van de bedrijfsvoering van de instellingen.

Als systeemverantwoordelijke vervullen wij een aanjaagfunctie en scheppen zodanige voorwaarden dat instellingen hun verantwoordelijkheid als werkgevers en CAO-partij zullen en kunnen nemen.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Diverse projecten op het gebied van kwaliteit en doelmatigheid op instellingsniveau; met als doel de positie van cliënten te verbeteren, kennis breder toegankelijk te maken en ouderentechnologie te stimuleren.

• Oprichting en implementatie verpleegkundige/verzorgende adviesraden binnen zorginstellingen.

• Interne visitatietrajecten bij instellingen om de knelpunten in de beroepsuitoefening op te lossen.

• Regionale ondersteuningstructuren van verplegenden en verzorgenden.

• Een overdracht van «best practices» in personeelsbeleid onder de naam «het veld adviseert het veld».

5.2.5 Coördinatie en communicatie van het ouderenbeleid dat in de verschillende sectoren van de overheid wordt gevoerd

Beleidseffecten

Ouderen willen, net als jongeren, zelf bepalen hoe zij hun leven inrichten en deelnemen aan het maatschappelijke leven. Het ouderenbeleid krijgt vorm bij gemeenten en provincies, bij verschillende departementen en ook internationaal. Samenwerking tussen betrokkenen komt nadrukkelijk in beeld. Verpleging, verzorging en dienstverlening maken daar deel van uit. Ook op de beleidsterreinen wonen, inkomen, arbeid, welzijn, vervoer en educatie is aandacht voor ouderen nodig.

De vergrijzing noopt tot een aanpassing van de samenleving waardoor die beter is toegesneden op de verschuiving in de wensen en behoeften van burgers en op de zich wijzigende noodzaak van participatie van burgers. Het beleid zal moeten worden bezien vanuit de levensloopbenadering. Overgangen in het leven van personen moeten vloeiender worden en verschillende maatschappelijke domeinen mogen niet langer strikt van elkaar gescheiden zijn. In dit verband worden het belang van bijvoorbeeld het langer blijven verrichten van betaalde arbeid en het anders inrichten van de gezondheidszorg breed onderkend.

Evenzeer is het van belang om discussie te voeren over vraag hoe we komen tot een samenleving die burgers uitdaagt om in bredere zin deelgenoot te blijven en medeverantwoordelijkheid te dragen. Deze meer fundamentele discussie met het veld en de (toekomstige) ouderen en de beleidsvisie die daarop gebaseerd moet worden met betrekking tot het ouderenbeleid ontbreekt tot nu toe. Voor de coördinatie van het ouderenbeleid kan deze visie echter niet worden gemist. Voor de tijdige signalering van knelpunten en aandachtspunten wordt een «monitor ouderenbeleid» ontwikkeld.

Om de participatie van ouderen te bevorderen en te ondersteunen, stellen we landelijke belangen- en cliëntenorganisaties in staat hun rol naar behoren te vervullen. Alle uitgaven binnen deze operationele doelstelling vallen in de Welzijnsnota in de lijn «participatie en toegankelijkheid».

Aard van de verantwoordelijkheid

Intersectoraal ouderenbeleid is, zoals we in het voorgaande reeds verwoordden, een zaak van diverse sectoren en departementen. Wij coördineren het ouderenbeleid. Eind 2003 zal een strategische verkenning aan het kabinet worden voorgelegd voor het beleid ten aanzien van senioren en ouderen op korte termijn (tot 2010) met een doorkijk naar 2030. Het wordt een verkenning die in dialoog met burgers en overige betrokkenen tot stand wordt gebracht.

De beleidsdoelstellingen die uit deze verkenning voortvloeien zullen hun weerslag vinden in diverse sectoren en departementen en de coördinatie van het intersectoraal ouderenbeleid.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Organisaties van ouderen via het patiëntenfonds. Daarnaast subsidiëren we diverse specifieke projecten van ouderenorganisaties

Overleg

Het leveren van bijdragen aan supranationale organisaties en internationale overleggen en conferenties zowel in Europees, mondiaal als bilateraal verband.

Onderzoek/Voorlichting

• Het uitbrengen van een tweejaarlijkse «monitor ouderenbeleid».

5.3 Budgettaire gevolgen van beleid

5.4 Budgetflexibiliteit

Het overgrote gedeelte van de programma-uitgaven is niet vrij besteedbaar (overig budget), maar op enige wijze verplicht of gereserveerd. In latere jaren is het percentage overig budget op dit moment hoger.

5.5 Groeiparagraaf VBTB

Over het algemeen geldt dat wij met relatief weinig budget – in vergelijking tot de premiemiddelen – met name voorwaardenscheppend, facilite-rend en richtinggevend kunnen werken. Over het algemeen zijn de pres-taties die in «het veld» worden geleverd (in kwantitatieve en kwalitatieve omschrijving) slechts indirect te koppelen aan onze inspanningen. Wel wordt getracht om het inzicht in de prestaties zo veel mogelijk transparant te krijgen. Hiertoe wordt onder andere jaarlijks als onderdeel van de brancherapportage «Volksgezondheid» het brancherapport «Care» gepresenteerd.

Voor 2003 zijn in de evaluatieprogrammering geen evaluatieonderzoeken opgenomen. Het streven is om zo veel mogelijk via reguliere systemen van prestatiegegevens het bereiken van de doelstellingen te meten. Vooroperationele doelstelling 3 «Evenwicht en samenhang tussen informele (mantel)zorg en professionele zorg» is evaluatie in 2005 voorzien, gezien de uitbreiding van de financiële mogelijkheden waartoe in 2001 is besloten.

De ontwikkeling van de AWBZ-brede zorgregistratie (AZR), de monitor ouderenbeleid en de woonzorgmonitor vormen belangrijke instrumenten om de kwaliteit van de beleids- en verantwoordingsinformatie te verbeteren.

De AZR zal op termijn inzicht geven in de actuele vraag en het aanbod binnen de gehele AWBZ en daarmee ook in de verpleging en verzorging. De AZR zal naar verwachting uitgroeien tot een regulier systeem van prestatiegegevens en gegevens opleveren over het bereiken van een evenwicht tussen vraag en aanbod en de termijnen waarbinnen degenen die daarvoor in aanmerking komen geholpen worden. Zolang de AZR nog niet volledig operationeel is, zal inzicht worden verkregen in de verhouding tussen vraag en aanbod door periodieke wachtlijstinventarisaties.

Om nader invulling te geven aan de coördinatiefunctie op het terrein van het ouderenbeleid zullen wij een beleidsmonitor ontwikkelen. Hiermee kan systematisch de inhoud van beleidsontwikkelingen van departementen, lagere overheden en binnen het veld worden gevolgd. Deze informatie wordt vastgelegd in een tweejaarlijks te verschijnen publicatie over het intersectoraal ouderenbeleid (eerste publicatie begin 2003).

Ook de inzet van het benchmarkinstrument om tarieven te herijken en een maatlat te ontwikkelen voor het beoordelen van kosten en kwaliteit van instellingen, draagt bij aan de verhoging van het inzicht en verhoging van de sturing in de sector.

Voor meer informatie over programmering van evaluatieonderzoek wordt verwezen naar de bedrijfsvoeringsparagraaf.

BELEIDSARTIKEL 6: ARBEIDSMARKTBELEID1

6.1 Algemene beleidsdoelstelling

Het leveren van een bijdrage aan een adequaat functionerende arbeidsmarkt in VWS-sectoren om het beoogde voorzieningenniveau te kunnen leveren; daarnaast implementatie van het algemene arbeidsmarkt- en werkgelegenheidsbeleid van het kabinet.

Aard van de verantwoordelijkheid

Met betrekking tot het arbeidsmarktbeleid in dit beleidsartikel zijn wij verantwoordelijk voor het door de VWS-sectoren geleverde en te leveren voorzieningenniveau. Vanuit deze verantwoordelijkheid leveren wij een bijdrage aan een goede aansluiting van vraag en aanbod van personeel in de VWS-sectoren.

Voor de middellange termijn is het arbeidsmarktbeleid gericht op het reduceren van de dreigende tekorten aan met name verplegend en verzorgend personeel door voldoende gekwalificeerd en gemotiveerd personeel aan te trekken en te behouden om de beoogde zorg te leveren. De primaire verantwoordelijkheid berust bij de sociale partners. Daarnaast leveren we een bijdrage aan het algemene arbeidsmarkt- en werkgelegenheidsbeleid van het kabinet.

6.2 Operationele beleidsdoelstellingen

6.2.1 Het creëren van financiële en bestuurlijke randvoorwaarden voor een gerichte, structurele en integrale aanpak van arbeidsmarktknelpunten

Beleidseffecten

In 1999 zijn doelstellingen afgesproken met sociale partners in de arbeidsmarktconvenanten (Convenant Arbeidsmarktbeleid Zorgsector (CAZ) en Convenant Arbeidsmarktbeleid Welzijn en Jeugdhulpverlening (CAWJ)). De centrale doelstelling in deze convenanten is het voorkómen van personeelstekorten. Naast de centrale doelstelling zijn voor de periode 2000–2004 concrete subdoelstellingen geformuleerd die een bijdrage leveren aan het realiseren van de centrale doelstelling. Belangrijke doelstellingen in CAZ-verband2 zijn:

• In vier jaar halvering van het verschil in ziekteverzuim in de zorgsector ten opzichte van het gehele bedrijfsleven;

• In vier jaar halvering van het verschil in WAO-instroom in de zorgsector ten opzichte van de landelijke instroom;

• In vier jaar 20% meer instroom in opleidingen voor verplegend en verzorgend personeel;

• In vier jaar 20% verbetering in het personeelsverloop.

Daarnaast is vanaf 2001 een intensivering van het arbeidsmarktbeleid in gang gezet met de uitwerking van de aanbevelingen van de Commissie-Van Rijn. Deze intensivering is in onderstaande vier sporen uiteengezet:

• Spoor 1: aantrekkelijk maken van werk;

• Spoor 2: langere gemiddelde werktijd;

• Spoor 3: stimuleren van instroom;

• Spoor 4: tegengaan van uitstroom.

In de Zorgnota 2003 wordt uitgebreid ingegaan op de uitwerking van deze vier sporen.

In de onderstaande tabel staan de realisatiecijfers tot en met 2001 van de CAZ-subdoelstellingen, evenals het indicatieve pad naar de CAZ-doelstellingen in 2003. Het basisjaar van deze doelstellingen is 1999.

* Instroom opleidingen VenV en Nettoverloop VenV zijn ramingen.

Bron: VWS.

In de tabel is te zien dat in 2001 een daling is ingezet in het ziekteverzuim en dat ook de toename van de WAO-instroom lijkt te zijn gekeerd. Aangezien de WAO-instroom mede afhankelijk is van de hoogte van het ziekteverzuim en deze zich met een jaar vertraging manifesteert, wordt bovendien voor volgend jaar een daling van de WAO-instroom verwacht.

Daarnaast ziet het ernaar uit dat de instroom in de VenV-opleidingen in 2001 is toegenomen en dat het nettoverloop onder VenV-personeel is gedaald.

In oktober 2002 sturen wij de jaarlijkse Rapportage Arbeidsmarkt Zorg en Welzijn (RAZW) naar de Tweede Kamer. De RAZW geeft uitvoerig (cijfermatig) inzicht in de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt.

Onderstaande grafiek uit Regiomarge 2001, die in januari 2002 verscheen, laat vervolgens de berekende tekorten aan gekwalificeerd verpleegkundig en verzorgend personeel in twee scenario's zien. Het basisscenario 2001 gaat uit van ongewijzigd beleid. Het CAZ-scenario gaat uit van de veron-derstelling dat alle CAZ-doelstellingen gerealiseerd worden. De grafiek laat zien hoe belangrijk het is dat de CAZ-doelstellingen worden gehaald.

Grafiek 1: Tekorten (in %) aan verplegend en verzorgend personeel volgens berekeningen Regiomarge 2001

Bron: Regiomarge 2001.

De ontwikkeling van de economie, de demografie en de zorgvraag zijn van grote invloed op het behalen van de doelstellingen. Daarnaast hebben wet- en regelgeving van met name de ministeries van Financiën, SZW en VWS grote invloed op de kaders waarbinnen het arbeidsmarktbeleid plaatsvindt.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Sectorfondsen op basis van hun jaarlijkse activiteitenplannen en jaarverslagen. Voor de sectoren die zijn aangesloten bij een van de bovengenoemde arbeidsmarktconvenanten gelden de in convenantverband vastgestelde speerpunten als kader voor het beoordelen van de activiteitenplannen. Na afloop van het subsidiejaar leggen de sectorfondsen verantwoording af over de bestedingen en de bereikte resultaten in het afgelopen jaar. Op basis hiervan vindt definitieve afrekening plaats.

• Onderzoeksprogramma's bij de Organisatie voor Strategisch Arbeidsmarktonderzoek (OSA). In het kader van de arbeidsmarktconvenanten worden onderzoeksprogramma's uitgevoerd, die gericht zijn op de onderbouwing en de ontwikkeling van het arbeidsmarktbeleid. We leveren een financiële bijdrage aan het onderzoeksprogramma en zijn met de overige convenantpartijen betrokken bij de keuze van de onderzoeksonderwerpen en bij de begeleiding van de onderzoeken.

Overleg

• Overleg en afspraken met sociale partners. Met als doel de convenantdoelstellingen zo spoedig mogelijk te verwezenlijken, voeren wij als medeondertekenaar overleg over de uitwerking van de arbeidsmarktconvenanten. Uit dit overleg vloeit het bestedingsplan van de sectorfondsen voort waarin per speerpunt de maatregelen voor het komende jaar en de daaraan gekoppelde effecten staan geformuleerd. Daarnaast zijn net als in 2001 en 2002 ook voor 2003 extra middelen beschikbaar gesteld. Ten opzichte van 2000 is in 2003 € 451,5 mln. extra uitgetrokken voor de uitwerking van de eerder genoemde aanbevelingen van de Commissie-Van Rijn. In 2001 was dit € 274,5 mln. extra en in 2002 was dit € 452,9 mln. extra. Deze middelen worden voornamelijk via de premiesfeer beschikbaar gesteld. Voor de uitvoering hiervan voeren wij eveneens overleg met sociale partners. In de Zorgnota 2003 zullen we ingaan op het gebruik van de extra middelen.

Staafdiagram 1: Raming bestedingen 2003 sectorfondsen per speerpunt

* De bestedingen van de sectorfondsen over 2003 zijn nog onder voorbehoud.

In bovenstaand staafdiagram is te zien dat in 2003 de nadruk zal liggen op de instroom van zorgpersoneel. In de Zorgnota 2003 zullen de speerpunten uitgebreid worden toegelicht.

6.3 Budgettaire gevolgen van beleid

6.4 Budgetflexibiliteit

Aan de beleidsmatige reserveringen zijn nog geen verplichting of nood-zakelijke status gegeven. Dat wil uiteraard niet zeggen dat voor deze uitgaven geen concrete beleidsvoornemens bestaan. Die beleidsvoornemens zijn in deze begroting en in de Zorgnota 2003 verwoord. Daarnaast omvat de post overig budget reserveringen voor actuele ontwikkelingen en onderzoek.

6.5 Groeiparagraaf VBTB

Zoals wij in de Begroting 2002 hebben toegezegd is zowel voor het Convenant Arbeidsmarktbeleid Zorg (CAZ) als het Convenant Arbeidsmarktbeleid Welzijn Jeugdhulpverlening (CAWJ) voorzien in monitoring van de doelstellingen. Voor het CAZ zijn de plannen uitgewerkt in een eerste rapportage die eind juni 2001 is verschenen. De monitoring vindt jaarlijks in het najaar plaats door de OSA. Het Integrerend OSA-rapport 2001 en de Rapportage Arbeidsmarkt Zorg en Welzijn 2001 zijn in het najaar 2001 verstuurd naar de Tweede Kamer en zullen voor het jaar 2002 naar de Kamer worden verstuurd in het najaar 2002.

De gegevens die in de voortgangsrapportage van het CAZ zijn opgenomen geven in het voorjaar en najaar de stand van zaken over het verloop van de doelstellingen van het arbeidsmarktconvenant. Het gaat dan om doelstellingen op het gebied van bijvoorbeeld vacatures, ziekteverzuim, het verloop en de instroom in de opleidingen voor verpleging en verzorging en de uitstroom. In paragraaf 6.2.1 schreven wij al dat het behalen van deze indicatoren van veel meer factoren afhankelijk is dan alleen van het CAZ-programma, zoals de ontwikkeling van de economie, de demografie, de zorgvraag en de wet- en regelgeving.

In dit artikel hebben we voornamelijk de voortgangsrapportages van het CAZ beschreven. De CAWJ-partijen hebben een gelijksoortige aanpak. Zo is in april 2002 een voorjaarsrapportage verschenen met de stand van zaken van de CAWJ-doelstellingen. De gegevens uit de voortgangsrapportages leveren sturingsinformatie op en kunnen aanleiding zijn voor beleidsaanpassingen.

Voor meer informatie over programmering van evaluatieonderzoek wordt verwezen naar de bedrijfsvoeringsparagraaf.

BELEIDSARTIKEL 7: JEUGDBELEID

7.1 Algemene doelstelling

De positie van jongeren in de samenleving versterken, hun kansen vergroten en uitval tegengaan.

We willen bereiken dat jongeren een sterke positie hebben, houden of krijgen in de samenleving, dat hun kansen daarop zo groot mogelijk zijn en we willen sociale achterstand of uitval tegengaan. Daarom werken we zowel aan ontwikkelingskansen voor jeugdigen als aan oplossingen voor hun problemen.

Ouders zijn en blijven de eerst- en eindverantwoordelijken voor de opvoeding van kinderen. Het is echter een overheidstaak om voorwaarden te scheppen op basis waarvan ouders hun opvoedingsverantwoordelijkheid kunnen invullen. We richten ons daarom onverminderd op de ondersteuning van gezinnen. Overheden, veldpartijen, landelijke organisaties, sociale partners en belangenorganisaties maken de wereld van het jeugdbeleid groot, divers, veelzijdig en complex. Het tegengaan van versnippering, verkokering en fragmentarisering is van groot belang. Ons beleid is mede gericht op het scheppen van de juiste voorwaarden op bestuurlijk niveau. We spannen ons in voor een samenhangende, sluitende en vraaggeoriënteerde infrastructuur voor jeugdigen (jeugdketen). Hiervoor moeten we samenhang aanbrengen in het jeugdbeleid van overheden, een sluitend stelsel van voorzieningen voor jeugdigen realiseren en jeugdbeleid ontwikkelen dat jongeren aanspreekt. Bij het vormgeven van effectief jeugdbeleid is belangrijke winst te behalen wanneer de primair betrokken departementen van OC&W, Justitie, SZW, BZK en VWS gezamenlijk en integraal jeugdbeleid formuleren over de eigen grenzen heen. Daartoe wordt gezamenlijk een gemeenschappelijk kader voor het jeugdbeleid opgesteld: de landelijke jeugdagenda.

Kinderopvang naar SZW

In het Strategisch Akkoord (SA) is opgenomen dat het beleidsterrein kinderopvang van VWS naar SZW wordt overgeheveld. De formele overdracht van de beleidsverantwoordelijkheid voor kinderopvang is geregeld bij Koninklijk Besluit (KB) van 22 juli 2002. De budgettaire verwerking van de programmagelden vindt plaats in de ontwerpbegrotingen 2003. Derhalve zijn de begrotingsteksten over kinderopvang opgenomen in de SZW-begroting.

Relatie met de Welzijnsnota

De middelen die worden ingezet om de doelstellingen/programmalijnen van de Welzijnsnota te verwezenlijken zijn in de operationele doelstellingen 7.2.3 tot en met 7.2.5 van dit beleidsartikel verwerkt. Bij beleidsartikel 8 (Sociaal beleid) staat wat de verschillende beleidsartikelen bijdragen aan de programmalijnen van de Welzijnsnota.

7.2 Operationele doelstellingen

7.2.1 Het ontwikkelen en waarborgen van een adequaat stelsel van jeugdzorg

Beleidseffecten en aard van de verantwoordelijkheid

Samen met onze collega-bewindslieden van Justitie zijn we verantwoordelijk voor het ontwikkelen en waarborgen van een adequaat stelsel van jeugdzorg voor de ondersteuning van jongeren en ouders bij (dreigende) problemen bij het opgroeien en opvoeden. Wij zijn verantwoordelijk voor het waarborgen van een stelsel van jeugdzorg en hebben een coördinerende taak voor de gehele jeugdzorg. Jeugdzorg omvat naast de jeugdhulpverlening ook de geestelijke gezondheidszorg voor jeugdigen, de zorg voor licht verstandelijk gehandicapte jeugdigen en de jeugdbescherming.

Bij de Tweede Kamer is een voorstel voor een Wet op de jeugdzorg ingediend waarmee een vraaggerichte, eenduidige aansturing en financiering van de jeugdzorg gerealiseerd kan worden. De Wet op de jeugdzorg zal vijf jaar na inwerkingtreding worden geëvalueerd.

Deze begroting is (nog) gebaseerd op de huidige Wet op de jeugdhulpverlening. De provincies en de grootstedelijke regio's zijn verantwoordelijk voor de planning van een regionaal aanbod aan jeugdhulpverlening en voor het realiseren van voldoende aanbod voor alle jeugdigen op wie een maatregel van justitiële kinderbescherming van toepassing is. Zij ontvangen hiervoor van het Rijk een doeluitkering. De ontwikkeling van de vraag naar jeugdzorg is afhankelijk van een complex van factoren zoals demografische ontwikkelingen, integratie van jeugdigen in de samenleving, gezinssituatie en school. Samen met de provincies en grootstedelijke regio's bereiden we de implementatie van de Wet op de jeugdzorg voor. Belangrijk onderwerp hierbij is één centrale toegang tot de jeugdzorg per provincie: het Bureau Jeugdzorg (BJZ). Deze bureaus moeten bijdragen aan het in beeld brengen van de hulpvraag en regelen dat de cliënt daadwerkelijk de juiste hulp krijgt. Daarnaast wordt gewerkt aan flexibilisering van het zorgaanbod, zodat cliënten zo veel mogelijk maatwerk kunnen krijgen in de vorm van passende en samenhangende zorg.

De gemiddelde omvang van de wachtlijsten en de wachttijden geven een indicatie of de beschikbare capaciteit aan jeugdhulpverlening toereikend is om in de vraag te voorzien. Het gemiddelde bezettingspercentage en de gemiddelde duur van de hulpverlening geven een indruk van de doelmatigheid van het gebruik van de capaciteit. Vorig jaar is gestart met een nieuw informatiestelsel in de jeugdzorg. Dit is in eerste instantie gericht op het in kaart brengen van de wachtlijstgegevens in de jeugdzorg. De komende jaren zal dit uitgebreid worden met cijfers over vraag en aanbod. In de voortgangsrapportage beleidskader jeugdzorg 2003–2006 wordt nader ingegaan op de hier weergegeven cijfers en het gevoerde en te voeren beleid.

De betrouwbaarheid van de gegevens over het gemiddelde bezettingspercentage en de gemiddelde duur van de hulpverlening kunnen door onvolledige registratie onvoldoende worden vastgesteld. Hierdoor kunnen op basis van deze kengetallen beperkte conclusies worden getrokken. Met het nieuwe informatiestelsel zal in de toekomst wel betrouwbare en volledige informatie geleverd kunnen worden.

Bron: Rapportage Taskforce Aanpak wachtlijsten jeugdzorg

De werkwijze van het Bureau Jeugdzorg (BJZ) garandeert dat bij iedere aanmelding direct een inschatting van de ernst van de problematiek gemaakt wordt. Hierdoor kan in geval van crisis meteen ingegrepen worden.

Omdat het aantal wachtenden dat wacht op een eerste gevolggesprek of startonderzoek niet eerder gemeten is, zijn deze cijfers niet vergelijkbaar met cijfers van voorgaande jaren. Het is dus niet mogelijk een trend aan te geven. Het streven is deze wachtlijst zo veel mogelijk terug te dringen. Om dit te bereiken is vorig jaar de Taskforce aanpak wachtlijsten jeugdzorg ingesteld.

Bron: Rapportage Taskforce Aanpak wachtlijsten jeugdzorg

Bij deze cijfers ontbreken de cijfers van vier provincies en zijn bij een aantal provincies alle wachtenden geteld, omdat het in die provincies niet mogelijk was alleen de wachtenden boven de 45 werkdagen te tellen.

Bron: Provinciale jaarverslagen en jaarplannen jeugdhulpverlening.

De capaciteit voor ambulante hulp wordt uitgedrukt in een bedrag, omdat ambulante hulpverlening geen vaste capaciteit in de vorm van beschikbare plaatsen kent. Het budget voor de bureaus jeugdzorg en de Advies- en meldpunten kindermishandeling (AMK) maakt hier deel van uit. Provincies en grootstedelijke ramen het bedrag voor de bureaus jeugdzorg in 2003 op ruim € 61,5 mln. En voor de AMK's op € 9,7 mln.

De lichte daling in 2002 wordt veroorzaakt doordat deze gegevens zijn gebaseerd op ramingen in het voorgaande jaar. De toename van ambulante hulpverlening en het redelijk gelijk blijven van de capaciteit van de overige hulpvormen vloeit voort uit het beleid de jeugdige zo licht mogelijk en zo dichtbij mogelijk te helpen.

Gegevens over het aantal personen dat met ambulante hulpverlening bereikt is, zijn momenteel niet beschikbaar. Registratie in het nieuwe stelsel zal erop gericht zijn het gebruik van de diverse hulpvormen in kaart te brengen.

Bron: Stichting Registratie Jeugdvoorzieningen (SRJV). De gegevens zijn gebaseerd op een respons van 60% tot 85% van de instellingen in de jeugdhulpverlening.

In de huidige situatie ontvangen zorgaanbieders een budget op basis van hun capaciteit en wordt afgerekend op basis van het gerealiseerde bezettingspercentage. Wanneer het bezettingspercentage beneden de 90% ligt, volgt een korting.

Bron: Stichting Registratie Jeugdvoorzieningen (SRJV). De gegevens zijn gebaseerd op een respons van 60% tot 80 % van de instellingen in de jeugdhulpverlening.

De gemiddelde behandelingsduur in de jeugdhulpverlening blijft constant. Naar verwachting zal door de nieuwe Wet op de jeugdzorg de behandelingsduur enigszins korter worden.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

Voor de realisatie van de volgende vier doelen zetten we subsidies in:

• Het instandhouden van steunfuncties voor de jeugdhulpverlening voor bijvoorbeeld zorgvernieuwing, deskundigheidsbevordering en informatievoorziening (subsidies aan bijvoorbeeld het NIZW en de Nederlandse Vereniging voor Pleeggezinnen).

• Het uitvoeren van onderzoek en experimenten gericht op zorgvernieuwing. Hiervoor subsidiëren we diverse projecten.

• Het uitvoeren van projecten gericht op de implementatie van de Wet op de jeugdzorg op het terrein van onder andere Bureau Jeugdzorg, kwaliteitszorg, zorgprogrammering, beleidsinformatie en de aansluiting tussen jeugdzorg en onderwijs.

• Het realiseren van een landelijk aanbod aan jeugdhulpverlening. De capaciteit voor residentiële hulp (575 plaatsen in 1998 en 1999) is inclusief 50 plaatsen van het Glen Mills-project van de Hoenderloo-groep. Met de invoering van de Wet op de jeugdzorg wordt de financiering en aansturing van de landelijke instellingen gedecentraliseerd naar de provincies en grootstedelijke regio's.

Specifieke uitkeringen

Een doeluitkering op basis van de Wet op de jeugdhulpverlening. De extra financiële middelen in het kader van de Meerjarenafspraken Jeugdzorg vormen een deel van deze doeluitkering.

Overleg

Deze afspraken beogen de vorming van een toegang tot de jeugdzorg (Bureau Jeugdzorg) per provincie, de vorming van een landelijk dekkend netwerk van Advies- en meldpunten kindermishandeling, het terugdringen van wachtlijsten in de jeugdzorg en het versterken van de aansluiting tussen jeugdzorg en lokaal beleid.

Handhaving

De Inspectie Jeugdhulpverlening en Jeugdbescherming toetst de kwaliteit van de hulpverlening. Zie beleidsartikel 11c.

7.2.2 De instandhouding van een aanbod van internaten voor de huisvesting, verzorging en opvoeding van kinderen van binnenschippers en kermisexploitanten

Beleidseffecten en aard van de verantwoordelijkheid

Volgens de leerplichtwet is het niet toegestaan dat kinderen steeds van andere scholen gebruik (moeten) maken. Daarom financieren we de instandhouding van internaten of pleeggezinnen voor de huisvesting, verzorging en opvoeding van leerplichtige kinderen van binnenvaartschippers, kermisexploitanten en circusartiesten die een wisselende woonplaats hebben.

Sinds de gewijzigde Subsidieregeling Welzijnsbeleid vanaf 1 januari 2001 in werking is getreden, verstrekken we per werkelijk geplaatst kind een subsidiebedrag (normbedrag) aan één centrale stichting. Hiermee bereiken we dat de totale subsidie aansluit op het (dalend) aantal kinderen dat op het aanbod is aangewezen.

De Centrale Stichting van Internaten voor Schippers- en Kermisjeugd (CENSIS) is verantwoordelijk voor de huisvesting, verzorging en opvoeding van kinderen van binnenvaartschippers, kermisexploitanten en circusartiesten in internaten of pleeggezinnen.

Door periodiek te rapporteren geeft CENSIS inzicht in het kwaliteitsbeleid en de kwaliteitsontwikkeling van de huisvesting, verzorging en opvoeding van kinderen.

Over het aantal kinderen dat gebruikmaakt van het aanbod kunnen we de volgende gegevens verstrekken.

* Peildatum: 15 september jaar t-1.

Bron: CENSIS, ingediende subsidieaanvraag 2002.

CENSIS zal jaarlijks een onderzoek verrichten bij de internaten naar de werkelijk gemaakte kosten van de internaten. Dit jaar zal op basis van de ontwikkelde benchmark gekeken worden naar de normbedragen in de subsidie.

Ontvangsten

De ouders/verzorgers van de kinderen in internaten of pleeggezinnen betalen een eigen bijdrage. Deze is sinds 1 januari 2001 inkomensafhankelijk en wordt jaarlijks geïndexeerd.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Subsidie per werkelijk geplaatst kind aan Stichting CENSIS.

7.2.3 Het bevorderen van participatie en toegankelijkheid

Beleidseffecten en aard van de verantwoordelijkheid

Bij het bevorderen van jeugdparticipatie richten we ons op het vergroten van de maatschappelijke betrokkenheid, actief burgerschap en invloed van de jeugd op zaken die haar aangaan. Kaders voor dit beleid zijn het VN-verdrag voor de Rechten van het kind en het Bestuursakkoord nieuwe stijl (BANS). Wij zijn verantwoordelijk voor de facilitering en ontwikkeling van een infrastructuur voor jeugdparticipatie en vergroting van het maatschappelijk draagvlak voor jeugdparticipatie.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• De Stichting Nationale Jeugdraad (NJR) krijgt een structurele subsidie voor de facilitering en aansturing van de uitvoering. Werking en resultaten van de NJR evalueren we in 2004. Daarbij gaat het zowel om het bereik van de NJR onder jeugdigen als om de producten van de NJR.

• De landelijke jeugdorganisaties kunnen in aanmerking komen voor een subsidie op grond van de Subsidieregeling Landelijke Jeugdorganisaties (LJO). Belangrijk element hierin is een projectentender waarop LJO's met hun innovatieve projecten intekenen. 26 LJO's maken gebruik van de regeling. Bij de organisaties zijn ongeveer 400 000 jongeren aangesloten. De LJO's voeren jaarlijks ongeveer 40 à 50 innovatieve projecten uit. In het najaar van 2001 is de huidige subsidieregeling geëvalueerd. Op basis van deze evaluatie is geconstateerd dat we moeten streven naar een herziening van de regeling per1 januari 2004.

Voor de uitvoering van het EU-Jeugdprogramma hebben we het NIZW-International Centre voorlopig (voor twee jaar) als Nationaal Agentschap aangewezen. Het functioneren en de resultaten van het Nationaal Agentschap voor het EU-jeugdprogramma evalueren we in 2002. In 2003 wordt besloten hoe het EU-jeugdprogramma tot het einde van de programmaperiode (2006) wordt uitgevoerd.

Bron: NIZW/NA (cijfers van het Nationaal Agentschap op basis van de beschikbare decentrale EU-middelen voor deze programma's).

7.2.4 Het ondersteunen van lokaal sociaal beleid

Beleidseffecten en aard van de verantwoordelijkheid

Bij het ondersteunen van het lokale beleid werken we onze activiteiten verder uit die bij de afspraken in het Bestuursakkoord nieuwe stijl (BANS) over jeugdbeleid zijn gemaakt. Het welzijnsbeleid voor jeugdigen is grotendeels gedecentraliseerd naar gemeenten en provincies, waarbij wij een systeemverantwoordelijkheid hebben. Bij de uitvoering van dit beleid zijn OCenW, Justitie, BZK en SZW nauw betrokken. Bij de evaluatie van BANS die in 2002 heeft plaatsgevonden, hebben de BANS-partners zich uitgesproken voor een vervolg op het bestuursakkoord en het jeugddossier daarin in 2003 en volgende jaren.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• De organisatie van een Jeugdoverleg over het eindrapport van de BANS-Bezoekcommissie Jeugd en de aanbevelingen die daarin worden gedaan voor gezamenlijk jeugdbeleid. Het eindrapport «Bans in het land» is op 24 april 2002 aan de BANS-partners aangeboden.

• Het faciliteren van de verdere ontwikkeling van brede scholen samen met OCenW. De essentie van het bredeschoolconcept is samenwerking tussen onderwijs en welzijnsinstellingen in de wijk om te komen tot een sluitend netwerk van voorzieningen voor kinderen en hun ouders. In 2002 waren er 172 gemeenten met 300 brede scholen. Voor 2004 streven we naar 500 gemeenten met 700 brede scholen.

• Pilotprojecten en activiteiten op het gebied van werkontwikkeling. Deze projecten ontwikkelen methodieken voor gemeenten om een samenhangende opvoedingsondersteuning en ontwikkelingsstimulering (OenO) te realiseren. Bij gebleken succes wordt een advies tot implementatie opgesteld. In april 2002 is het kabinetsstandpunt over het organiseren van opvoeding en ontwikkeling van jeugd «Jeugd op de agenda» verschenen. Hierin wordt een richting geschetst waarin het beleid zich zou moeten ontwikkelen. In de loop van 2002 en 2003 zullen we dit beleid nader uitwerken.

• Voor- en vroegschoolse educatie (VVE) maakt vanaf 1 augustus 2002 deel uit van het landelijk beleidskader GOA (Gemeentelijke Onderwijs Achterstandenbeleid). De financiële middelen hiervoor staan op de OCenW-begroting. Ter ondersteuning van de implementatie van VVE zijn diverse activiteiten ontplooid: onder andere de VVE-makelaar en een oudercampagne. De functie van VVE-makelaar is per 1 september 2002 beëindigd, waarbij nog wordt bezien welke activiteiten van de makelaar ter ondersteuning van de voor- en vroegschoolse voorzieningen gecontinueerd worden. In 2002 is de oudercampagne gestart om deelname aan de VVE te vergroten. De campagne loopt tot en met medio 2004.

• In de periode 1999–2002 hebben de ministeries van VWS, BZK en OCenW het VNG-project Lokaal Jeugdbeleid financieel ondersteund om zodoende gemeenten te faciliteren bij het totstandkomen van een integraal lokaal jeugdbeleid. Het Sociaal en Cultureel Planbureau stelt voor deze periode een Beleidseffectrapportage Lokaal Jeugdbeleid op, waarin de voortgang van de ontwikkeling van lokaal jeugdbeleid bij gemeenten wordt gevolgd. Op basis van de uitkomsten van dit onderzoek en in het licht van een eventueel vervolg op BANS, zal voor de periode 2003–2006 bezien moeten worden op welke wijze er in interbestuurlijk verband een vervolg gegeven kan worden aan de mogelijkheden om ondersteuning te bieden aan de diverse bestuursniveaus bij het ontwikkelen van hun jeugdbeleid. Ondersteuning bij de verdere ontwikkeling van onder meer de brede school en VVE zou hierbinnen een plaats kunnen krijgen.

7.2.5 Onderzoek, monitoring en informatievoorziening

Beleidseffecten en aard van de verantwoordelijkheid

Goede kennis- en informatievoorziening is een voorwaarde voor een samenhangend interbestuurlijk en intersectoraal jeugdbeleid van overheden.

Wij zijn verantwoordelijk voor de facilitering van uitvoerende instanties die structureel op de onderscheiden beleidsgebieden werkzaam zijn, zoals het CBS, het SCP en het International Centre van het NIZW. Onze verantwoordelijkheid voor de instandhouding van het Nederlands Instituut voor Classificatie van Audiovisuele Media (NICAM) dragen wij mogelijk met ingang van 2003 over aan het ministerie van OCenW. Een besluit hierover zal worden genomen aan de hand van de uitkomst van een evaluatieonderzoek naar de werking van het NICAM.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Het verstrekken van structurele subsidies, projectsubsidies en opdrachten op diverse terreinen.

• Voortgang en resultaten van het gevoerde kennis- en informatiebeleid worden gepubliceerd in jaarlijks uit te brengen programmeringsnotities. Hoofdlijnen voor te voeren beleid op dit terrein worden uitgewerkt in een meerjarenprogramma jeugdonderzoek 2002–2006.

• Op 6 maart 2002 is de tweede rapportage over de implementatie van het Verdrag voor de rechten van het kind aan het Comité voor de rechten van het kind aangeboden. Wij dragen samen met andere departementen – zorg voor inbreng van ons land, de implementatie van de uitkomsten en de verslaglegging en verantwoording hiervan. De behandeling van de rapportage is voorzien in 2004, zodat in 2003 een aanvullende rapportage moet worden opgesteld. Van 8 tot 10 mei 2002 heeft te New York de VN-Kindertop plaatsgevonden. Wij zijn voor Nederland de coördinator van de follow-up van deze Top. De werkzaamheden hiervoor zijn inmiddels gestart.

7.3 Budgettaire gevolgen van beleid

7.4 Budgetflexibiliteit

Het budget jeugdbeleid bestaat voor het grootste deel uit de doeluitkering Jeugdhulpverlening voor structureel ruim € 712 mln.

7.5 Groeiparagraaf

De nieuwe Wet op de Jeugdzorg treedt waarschijnlijk per 2004 in werking. Omdat deze wet op andere principes is gebaseerd dan de huidige Wet op de jeugdhulpverlening, zal dat bij invoering leiden tot andere operationele doelstellingen en prestatiegegevens. Inmiddels is in een gezamenlijk project van Justitie en VWS een voorzet gedaan voor deze operationele doelstellingen en prestatiegegevens. De inrichting van het informatiestelsel dat de gegevens hiervoor moet leveren, is op dit moment in volle gang. Vanaf 2004 zal een basisgegevensset aangeleverd kunnen worden. In de twee tot drie jaar daarna zal dit verder gecomplementeerd worden.

Het algemeen informatiebeleid heeft als doel de kwaliteit en de transparantie van de beleids- en verantwoordingsinformatie te verbeteren. Voor de implementatie van het VTBT-gedachtegoed vormt een aantal initiatieven een belangrijke impuls. Zo wordt in november 2002 een nader ingevulde versie van de brancherapporten nieuwe stijl gepresenteerd. Op termijn zullen deze rapportages een breed beeld moeten schetsen van de situatie en ontwikkeling in de verschillende sectoren.

Voor meer informatie over programmering van evaluatieonderzoek wordt verwezen naar de bedrijfsvoeringsparagraaf.

BELEIDSARTIKEL 8: SOCIAAL BELEID

8.1 Algemene beleidsdoelstelling

Het bevorderen van participatie, het voorkomen van sociale uitsluiting en het versterken van de sociale cohesie.

Sociaal beleid is het resultaat van beleidsinspanningen van veel actoren op het terrein van welzijn, sport, onderwijs, zorg, huisvesting, arbeid en inkomen. Met name waar het gaat om de positieverbetering van mensen in een kwetsbare positie, is een intersectorale aanpak op bestuurlijk en uitvoerend niveau nodig. Onze bijdrage aan deze doelstelling kent twee aspecten. Enerzijds bevorderen we dat het welzijnswerk een adequate bijdrage levert aan sociaal beleid, anderzijds bevorderen we dat in rijkskaders voldoende aandacht is voor de sociale component en dat instellingen en gemeenten bij de intersectorale uitvoering van beleid geen onnodige belemmeringen ervaren.

Het kader voor het landelijk welzijnsbeleid was tot en met 2002 de Welzijnsnota «Sociale Kwaliteit». Omdat het uitbrengen van een nieuwe Welzijnsnota (2003–2006) de verantwoordelijkheid is van het nieuwe kabinet, gaan we vooralsnog voor 2003 uit van de hoofdlijnen van het beleid zoals in 2002.

De Welzijnsnota heeft betrekking op zes beleidsartikelen: Jeugdbeleid, Gehandicaptenzorg en hulpmiddelenbeleid, Geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg en maatschappelijke opvang, Verpleging, verzorging en ouderen, Sportbeleid en het onderhavige beleidsartikel.

Relatie met de Welzijnsnota

De middelen die worden ingezet om de doelstellingen/programmalijnen van de Welzijnsnota te verwezenlijken, zijn in de operationele doelstellingen 8.2.1 t/m 8.2.5 van dit beleidsartikel toegelicht. In dit beleidsartikel staat wat de verschillende beleidsartikelen budgettair bijdragen aan de programmalijnen van de Welzijnsnota.

* 16.03 Geestelijke gezondheidszorg, 16.04 Gehandicaptenzorg, 16.05 Verzorging, verpleging en ouderenbeleid, 16.07 Jeugdbeleid, 16.08 Sociaal beleid, 16.09 Sportbeleid.

8.2 Operationele beleidsdoelstellingen

De operationele doelstellingen van de Welzijnsnota lopen parallel met de vijf programmalijnen. Deze doelstellingen worden toegelicht in paragraaf 8.2.1 t/m 8.2.5.

Realisatie van de doelstellingen van het sociaal beleid zou moeten leiden tot het op peil blijven of toenemen van maatschappelijke betrokkenheid van burgers, onder andere via vrijwilligerswerk, en in het gelijk blijven of afnemen van het aantal burgers in een sociaal-economisch kwetsbare positie. Gegevens hierover zijn beschikbaar bij het CBS, in periodieke evaluatierapportages van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP), in afzonderlijke doelgroepen- of themarapportages en in inhoudelijke jaarverslagen van gesubsidieerde instellingen.

Door middel van onderzoek zal worden nagegaan in welke mate maatschappelijke organisaties, uitvoerende en ondersteunende welzijnsinstellingen en gemeenten gebruikmaken van en waardering hebben voor de instrumenten (zoals handreikingen, informatievoorzieningen, methodieken) die met behulp van instellings- en projectsubsidies zijn ontwikkeld. Bij de evaluatie van de Welzijnsnota die in 2002 zal verschijnen, worden de uitkomsten van dit onderzoek meegenomen.

Daarnaast kent Sociaal Beleid twee andere operationele doelstellingen te weten: Versterken vrijwilligerswerk/kader en Voorkomen van achterstandsposities door middel van inburgering met name bij nieuwkomers in Nederland die gericht zijn op het (stimuleren van) uitvoerend werk. De toelichting hierop is te vinden in paragraaf 8.2.6 en 8.2.7.

Aard van de verantwoordelijkheid

Het betreft hier een systeemverantwoordelijkheid.

In de Welzijnswet 1994 zijn de verantwoordelijkheden voor het welzijnsbeleid aan de verschillende overheidslagen toebedeeld. De gemeenten zijn verantwoordelijk voor het uitvoerend werk, de provincies voor het steunfunctiewerk en het Rijk voor de landelijke functie.

De landelijke functie omvat allereerst de verantwoordelijkheid de vernieuwing en de kwaliteitsverbetering van het aanbod van het uitvoerend welzijnswerk te bevorderen. Daarnaast omvat deze functie de verantwoordelijkheid om uitvoerende welzijnsinstellingen en gemeenten te stimuleren bij het (laten) implementeren van vernieuwingen. Hiermee bevorderen we dat de welzijnsinstellingen en overheden steeds flexibel en adequaat vernieuwend reageren op veranderende maatschappelijke vragen en beleidsprioriteiten.

De realisatie van alle operationele doelstellingen in dit beleidsartikel is afhankelijk van de inzet van vele actoren: maatschappelijke organisaties, gemeenten, provincies, lokale, provinciale en landelijke welzijnsinstellingen. Waar het gaat om de bevordering van de positie van personen die met een cumulatie van problemen worden geconfronteerd (zie hieronder met name bij de doelstellingen 8.2.1 t/m 8.2.5) is tevens de inzet van instellingen uit andere sectoren (zoals onderwijs, sociale diensten) een factor die meespeelt.

Om de realisatie van de doelstellingen te optimaliseren, is voor de uitwerking van de Welzijnsnota een gemeenschappelijke agenda gemaakt met de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG), Inter Provinciaal Overleg (IPO), Maatschappelijke Ondernemers Groep (MOG), landelijke maatschappelijke organisaties, welzijnsinstellingen en actoren in andere sectoren (onder andere via grotestedenbeleid en BANS).

8.2.1 Het bevorderen van participatie en toegankelijkheid

Beleidseffecten

De eerste operationele beleidsdoelstelling van sociaal beleid is het bevorderen van participatie en toegankelijkheid. De kracht van een samenleving wordt bepaald door de mate waarin burgers en bevolkingsgroepen bereid en in staat zijn te participeren in economische en sociale verbanden. Het is de taak van de overheid om waar nodig burgers tot participatie te stimuleren. Voor kwetsbare burgers is echter een grotere inspanning vereist. Voor hen is ook van belang dat zij de nodige vaardigheden/begeleiding krijgen om tot participatie te komen en dat instellingen, voorzieningen en diensten in staat en bereid zijn een op hen toegesneden aanbod te leveren.

Belangrijkste thema's binnen deze doelstelling zijn: maatschappelijke en politieke participatie bevorderen, discriminatie voorkomen en bestrijden en de toegankelijkheid van voorzieningen bevorderen, onder andere door interculturalisatie en het bevorderen van vrijwilligerswerk. In paragraaf 8.2.6 zijn op het gebied van het eerstelijns/uitvoerend vrijwilligerswerk nog een aantal maatregelen geformuleerd.

Op genoemde terreinen wordt op interdepartementaal niveau met name samengewerkt met BZK/GSI, SZW, OCenW en Justitie.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Instellingssubsidies aan landelijke maatschappelijke organisaties van kwetsbare groepen die voor de realisering van hun doelstellingen in grote mate gebruikmaken van het eigen vrijwilligerskader. Bijvoorbeeld: landelijke organisaties van minderheden/vluchtelingen, van vrouwen, van homoseksuelen en Samenwerkende Organisaties voor Maatschappelijk Activeringswerk (SOM). De activiteiten van deze organisaties liggen vooral op het vlak van informatievoorziening aan vrijwilligers.

• Instellingssubsidies aan landelijke instellingen gericht op methodiekontwikkeling, onderzoek en informatievoorziening op het gebied van genoemde belangrijkste thema's. Bijvoorbeeld het Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn (NIZW), het Instituut voor Multiculturele ontwikkeling (FORUM), de Nederlandse Organisatie Vrijwilligers (NOV), de stichting Vrijwilligersmanagement (sVM), het LBL (Expertisecentrum leeftijd en maatschappij) en het Landelijk bureau ter Bestrijding van Rassendiscriminatie (LBR).

• Projectsubsidies aan organisaties. Het gaat onder andere om de uitvoering van de activiteiten van het plan van aanpak van de com-missie Lokaal Vrijwilligersbeleid, de uitvoering van het onderzoeksprogramma op het gebied van vrijwilligerswerk respectievelijk homoseksualiteit, activiteiten van landelijke organisaties van etnische minderheden respectievelijk homoseksuelen en het expertisecentrum homoseksualiteit.

8.2.2 Het voorkomen van sociale uitsluiting

Beleidseffecten

De tweede operationele beleidsdoelstelling van sociaal beleid is het voorkomen van sociale uitsluiting. Naast materiële factoren (werk, inkomen, huisvesting) zijn vaak ook psychosociale factoren er de oorzaak van dat mensen sociaal uitgesloten raken. Het complex van factoren kan leiden tot verslaving, drop-outgedrag en gedragsmatige problematiek. In de programmalijn staat het bevorderen van sociale integratie van mensen met meervoudige problematiek centraal, door te stimuleren dat in isolement geraakte mensen (weer) deelnemen aan het maatschappelijk leven. Wil sociale activering lukken, dan is de inzet van vele actoren vereist. Daarom bevorderen we samenwerking en uitwisseling van «best practices» tussen bijvoorbeeld overheid, bedrijfsleven, fondsen, (nieuw) maatschappelijk en kerkelijk initiatief, zorg- en welzijnsinstellingen, sociale diensten. We werken op dit terrein zeer nauw samen met onze collega's van SZW.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Instellingssubsidies aan landelijke instellingen zoals het NIZW (arbeidsparticipatie senioren, sluitende aanpak jongeren, sociale activering en leefbaarheid) en FORUM.

• Projectsubsidies aan organisaties voor vernieuwingsprojecten. Het Informatie- en Servicepunt Sociale Activering (ISSA), dat tot en met 2002 actief was op het gebied van informatievoorziening aan gemeenten en uitvoerend werk, heeft een aantal activiteiten ontwikkeld die onder een andere noemer zullen worden voortgezet. Het project «Talent geactiveerd» gaat het derde jaar in. Bij dit project wordt ernaar gestreefd dat 75% van de benaderden het activeringstraject afrondt en uitstroomt naar een vorm van dagbesteding, vrijwilligerswerk, additionele of reguliere arbeid. Het project heeft in aanloop vertraging opgelopen, maar inmiddels zijn ruim tachtig personen met een traject bezig. Het is nu echter nog te vroeg om over uitstroom te praten. Rapportage hierover wordt na de zomer 2002 verwacht. Op grond van dit project zal inzicht ontstaan in het mogelijk maken van de inzet van arbeidsreserves voor de thuiszorg, kinderopvang en openbare orde.

• Projectsubsidie aan het kennisnetwerk «Samenleving en Bedrijf» voor activiteiten gericht op het stimuleren van bedrijven om in samenwerking met overheden en maatschappelijke organisaties een bijdrage te leveren aan de integratie van kwetsbare groepen.

8.2.3 Het ondersteunen van lokaal sociaal beleid

Beleidseffecten

In de derde operationele beleidsdoelstelling van sociaal beleid staat het verbeteren van de lokale sociale samenleving centraal. Dit zal worden verbeterd door in te zetten op de volgende punten en de samenhang hiertussen:

• Versterken van de regierol van gemeenten.

• Het verbeteren van de zeggenschap van burgers.

• Het bevorderen van de intermediaire rol van provinciale steunfuncties.

• Het bevorderen van de verbindende, aanvullende en activerende rol van het gedecentraliseerde welzijnswerk, met name in achterstandswijken.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Instellingssubsidies aan landelijke instellingen, (NIZW, FORUM, LCO, Verweij-Jonker Instituut). Hierbij staat centraal het ontwikkelen van instrumenten en methodieken voor gezamenlijke beleidsontwikkeling en- uitvoering die de gemeenten en burgers in staat stellen om situaties in de lokale samenleving te verbeteren.

• Projectsubsidies. De vier pilots gericht op de vitalisering van het platteland en de 32 provinciale pilots ter implementatie van ontwikkelde kennis en methodieken worden voortgezet. De gecontinueerde projecten lokaal sociaal beleid bij de VNG en het IPO zullen zich vooral richten op verbeterde kennis en kennisuitwisseling tussen gemeenten op het gebied van lokaal sociaal beleid. De subsidiëring van het blad Lokaal Sociaal Beleid dient hetzelfde doel.

In vervolg op het in 2002 afgesloten en geëvalueerde project «Heel de Buurt» zal in samenwerking met VROM aandacht worden besteed aan burgerinspraak specifiek gericht op herstructureringswijken. In verschillende projecten zal daarnaast nieuwe kennis worden ontwikkeld. Het komende jaar wordt gestart met het landelijk ontwikkelen van een eenvoudig te hanteren «gereedschapskist» die gemeenten en burgers in staat moet stellen om gezamenlijk op basis van de gesignaleerde sociale situatie te komen tot heldere doelstellingen over de te behalen resultaten. Dit zal in samenwerking met gemeenten en verschillende instellingen worden gerealiseerd. Resultaten van eerdere projecten om de inspraak van burgers te verbeteren, sociale structuurschetsen te ontwikkelen, resultaatgericht werken, enz. krijgen hierin een plaats.

8.2.4 Het bevorderen van professionaliteit en kwaliteit van welzijnsvoorzieningen

Beleidseffecten

Professionaliteit en kwaliteit van welzijnsvoorzieningen bevorderen is de vierde operationele beleidsdoelstelling van sociaal beleid. In een vitale samenleving bestaat sociale cohesie. Kwetsbare groepen staan niet uitgerangeerd aan de kant en zelfredzame burgers dragen vanuit hun maatschappelijke betrokkenheid bij aan de oplossing van sociale vraagstukken.

Lokale welzijnsvoorzieningen kunnen daarbij een belangrijke rol spelen. Dit veronderstelt de beschikbaarheid van een veelheid van instellingen die een professioneel en kwalitatief verantwoord aanbod in stand houden. Uit een inventarisatie van het Verwey-Jonkerinstituut bleek dat er veel kwaliteitsverbeterende initiatieven worden genomen maar dat er onvoldoende afstemming en regie is. De programmalijn professionaliteit en kwaliteit wil hierin voorzien.

Centraal thema in deze programmalijn is de bevordering van samenwerking van de welzijnssector met instellingen op het terrein van veiligheid, zorg, onderwijs en wonen. Daarnaast zijn professionalisering, een grotere klantgerichtheid en het zichtbaar maken van de resultaten belangrijke doelstellingen.

In 2001 en 2002 is hiermee gestart door middel van het project Welzijn Versterkt en de opbouw van een informatiestructuur voor het sociaal-cultureel werk, in nauwe samenwerking met de veldpartijen en VNG en IPO.

Welzijn Versterkt is een initiatief – met ondersteuning van VWS – van NIZW, de Vereniging van Directeuren van lokale Welzijnsorganisaties (Verdiwel), de Vereniging Steunfuncties Welzijn (VSW) en de VOG (sinds 2002 MO Groep geheten). VNG en IPO zullen nog worden uitgenodigd om hierin te participeren. Dit project is in de plaats gekomen van het beoogde Meerjarenakkoord (MJA), om de kwaliteit van de welzijnssector te verbeteren. Hiervan was in de Begroting 2002 nog sprake. De bottom-up aanpak vanuit veldpartijen bleek levensvatbaarder dan de top-down benadering vanuit financiers en werkgevers.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Instellingssubsidies, met name aan NIZW voor de activiteiten van het Centrum voor professionalisering Zorg en Welzijn (zoals rapportages databank, informatievoorziening, kwalificatiebeleid en beroepenstructuur).

• Projectsubsidies, onder andere voor de activiteiten die voortvloeien uit het project Welzijn Versterkt, het convenant Kwaliteitsketen welzijn Limburg, en de opbouw van een informatiestructuur voor het sociaal-cultureel werk.

8.2.5 Onderzoek, monitoring en informatievoorziening

Beleidseffecten

Onderzoek, monitoring en informatievoorziening is de vijfde operationele doelstelling van sociaal beleid. Alle activiteiten binnen dit programma hebben te maken met kennis. Onderzoek als bron voor kennis over sociale vraagstukken, monitoring als het systematisch kennis verzamelen over maatschappelijke ontwikkelingen en informatievoorziening als het toegankelijk maken van die kennis voor beleid en sector.

Het project «Monitor lokaal sociaal beleid» is erop gericht een instrument te ontwikkelen waarmee gemeenten de effecten van hun beleid (in termen van prestaties of outcomes) zichtbaar kunnen maken. De uitkomsten van het pilotproject staan nu gepland voor eind 2004.

Instrumenten die voor de verwezenlijking van deze doelstelling worden ingezet

Subsidies

• Instellingssubsidie aan onder andere het Verweij-Jonker Instituut, aan het NGR voor onderzoeks- en monitoractiviteiten, aan het NIZW voor informatievoorziening en aan het kennisnetwerk Sociaal Beleid voor de verspreiding en benutting van die kennis.

• Projectsubsidies voor onderzoekingen en experimenten alsmedeprojecten om de informatieverstrekking door gemeenten aan burgers te versterken (Overheids Loket 2000, Loket Sociale As).

8.2.6 Versterken vrijwilligerswerk/kader

Beleidseffecten

De zesde operationele doelstelling van sociaal beleid is het versterken van vrijwilligerswerk/het vrijwilligerskader. Vrijwilligerswerk levert een belangrijke bijdrage aan de sociale kwaliteit van de samenleving en is van betekenis voor participatie- en ontplooiingsmogelijkheden van burgers. Het doel van dit beleidsonderdeel is te bevorderen dat het vrijwilligerswerk inspeelt op de veranderende samenleving zodat de inzet van vrijwilligers kwantitatief en kwalitatief ook voor de toekomst gewaarborgd blijft.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Subsidies

• Instellingssubsidies (minus de eigen bijdrage van 20%) aan de internaten voor Vorming, Training en Advies voor de scholing van 32 340 (aspirant-)vrijwilligers. Jaarlijks wordt hiervoor in de Staatscourant een subsidieplafond gepubliceerd. Prioriteit ligt bij de training van vrijwilligers die binnen de organisatie een kaderfunctie (gaan) vervullen.

• Subsidie aan alle gemeenten en alle provincies op grond van de Tijdelijke stimuleringsregeling vrijwilligerswerk voor een meerjarig project om het lokale en provinciale vrijwilligerswerk te bevorderen. Dit project is te beschouwen als een samenhangend geheel van nieuwe activiteiten gericht op een systematische en duurzame versterking van het vrijwilligerswerk als onderdeel van de maatschappelijke en sociale infrastructuur. Voor de stimuleringsregeling is jaarlijks een bedrag van € 11,3 mln. beschikbaar. Gemeenten en provincies leggen een zelfde bedrag bij als het door ons verleende subsidiebedrag. In 2002 heeft een nulmeting plaatsgevonden bij gemeenten die gebruikmaken van de stimuleringsregeling. In 2003 wordt de voortgang gemonitord en worden op landelijk niveau ervaringen en «best practices» uitgewisseld.

• In 2001 zijn 458 voorschotten verleend vooruitlopend op de definitieve aanvragen die 1 juli 2002 moeten worden ingediend. Het aantal verleningen zal waarschijnlijk gelijk zijn aan het aantal verleende voorschotten.