Inhoudsopgave blz.

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSVOORSTEL

Wetsartikel 1 (uitgaven/verplichtingen en ontvangsten)

De begrotingsstaten die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begrotingsstaat van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport voor het jaar 2004 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2004. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2004.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2004 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zgn. begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2 (begrotingen agentschappen)

Onder het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport ressorteren de agentschappen «Agentschap College ter Beoordeling van Geneesmiddelen», «Centraal Informatiepunt Beroepen Gezondheidszorg», «Nederlands Vaccin Instituut» en «Rijksinstituut voor de Volksgezondheid en Milieu». Het «Nederlands Vaccin Instituut» is een tijdelijk agentschap. Het «Rijksinstituut voor de Volksgezondheid en Milieu» gaat per 1 januari 2004 als agentschap opereren.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en lasten en de kapitaaluitgaven en -ontvangsten van de agentschappen «Agentschap College ter Beoordeling van Geneesmiddelen», «Centraal Informatiepunt Beroepen Gezondheidszorg», «Nederlands Vaccin Instituut» en «Rijksinstituut voor de Volksgezondheid en Milieu» voor het jaar 2004 vastgesteld. De in die begrotingen opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B (Begrotingstoelichting) van deze memorie van toelichting en wel in de paragraaf over de agentschappen.

Het advies van de Raad van State wordt niet openbaar gemaakt op grond van het bepaalde in artikel 25a, derde lid, onder b, van de Wet op de Raad van State.

B. BEGROTINGSTOELICHTING

Leeswijzer

De begroting 2004 is de eerste begroting waarin de Zorgnota geïntegreerd is. Tot vorig jaar ontving u twee documenten, te weten de begroting en de Zorgnota. In de begroting en de Zorgnota werd al aangegeven dat deze documenten elkaar aanvulden en feitelijk niet afzonderlijk van elkaar konden worden gelezen. De beleidsagenda was in beide documenten opgenomen. Ook kwamen diverse onderdelen uit de begroting en de Zorgnota vrijwel overeen. Door de begroting en de Zorgnota te integreren, komt de samenhang van het begrotingsgefinancierde beleid, veelal voorwaardenscheppend van aard, en de premiegefinancierde uitvoering daarvan beter tot zijn recht en wordt deze duidelijker gepresenteerd. De informatiewaarde van het geïntegreerde document, de begroting 2004, is dan ook hoger dan die van de afzonderlijke documenten. Met de integratie van de begroting en Zorgnota wordt tegemoet gekomen aan de wensen van de Tweede Kamer.

1. Integratie van de begroting en Zorgnota

1.1 Nieuwe artikelindeling

De integratie van de Zorgnota in de begroting heeft geleid tot een nieuwe artikelindeling. Over deze nieuwe indeling bent u reeds eerder geïnformeerd door middel van de brief TK 2002–2003, 28 600 XVI nr.133. In deze brief staan ook de belangrijkste wijzigingen ten opzichte van de artikelindeling in de begroting 2003. In de onderstaande paragrafen wordt, daar waar nodig, nog verder op ingegaan. In de verdiepingsbijlage is een zogenoemde «was-wordt-tabel» opgenomen. Hierin wordt een relatie gelegd tussen de artikelindeling uit de begroting 2003 en de artikelindeling in deze geïntegreerde begroting. In de tabellen «Budgettaire gevolgen van beleid» zijn de realisatie 2002 en de raming 2003 vertaald naar de huidige indeling van artikelen en operationele doelstellingen. Dit houdt tevens in dat de bedragen die betrekking hebben op beleidsonderwerpen die inmiddels zijn overgegaan naar een ander ministerie niet in deze tabellen zijn opgenomen.

1.2 Begrotings- en premie-uitgaven in relatie tot verantwoordelijkheden van VWS

In de structuur van het artikel wordt de eigenheid van de premie-uitgaven tot uitdrukking gebracht.

Een belangrijk verschil tussen de begrotingsuitgaven en de premie-uitgaven is dat we bij de begroting zelf belast zijn met de uitvoering en dat we zelf het beheer voeren over de bij de begroting beschikbaar gestelde middelen. Bij de uitvoering van de begroting worden alle verplichtingen aangegaan en worden alle uitgaven gedaan door of namens ons. Aan de premie-uitgaven in de zorg liggen echter individuele beslissingen van de bij de zorg betrokken partijen ten grondslag (patiënten/consumenten, zorgaanbieders en zorgverzekeraars). Beide uitgavencategorieën vallen echter onder de collectieve uitgaven.

Onze verantwoordelijkheid ten aanzien van de gezondheidszorg is te beschouwen als een systeemverantwoordelijkheid (toegankelijkheid, betaalbaarheid, kwaliteit). In de Nederlandse traditie is de gezondheidszorg in belangrijke mate een zaak van het particuliere initiatief. Zorg verlenen is de primaire verantwoordelijkheid van private zorgaanbieders en voor die zorgverlening wordt betaald binnen privaatrechtelijke verhoudingen tussen patiënten, zorgaanbieders en zorgverzekeraars.

Gezien het wettelijk stelsel van ziektekostenverzekeringen (AWBZ en ZFW) hebben de zorguitgaven zoals hiervoor aangegeven voor een belangrijk deel een collectief karakter. Het bijzondere karakter van de premie-uitgaven wordt primair ingegeven door het verzekeringskarakter van de uitgaven. Dat betekent dat de geïnde premies een eigen bestemming hebben. Ten aanzien van de AWBZ en de ZFW heeft de minister van VWS belangrijke regulerende bevoegdheden, maar de primaire verantwoordelijkheid voor de uitvoering daarvan ligt bij de (privaatrechtelijk) vormgegeven uitvoeringsorganen. Ook ten aanzien van de organisatie van het aanbod en de tarieven beschikken we over bevoegdheden. Deze zijn met name geregeld in de WZV en de WTG.

De premie-uitgaven maken geen deel uit van het wetslichaam en de begrotingsstaat. Deze uitgaven zijn als beleidsinformatie opgenomen in de toelichting bij de begrotingsartikelen. In de toelichting wordt bij de beschrijving van het instrumentarium een onderscheid gemaakt tussen begrotingsgerelateerde en premiegerelateerde instrumenten. Vanaf artikel 32 zijn alle instrumenten begrotingsgerelateerd en wordt het genoemde onderscheid niet aangebracht. Verder zijn de begrotings- en premie-uitgaven in aparte budgettaire tabellen opgenomen in de toelichting.

De tabellen met premie-uitgaven geven een beeld van de verwachte uitgavenontwikkeling op het betreffende beleidsartikel, behoudens de uitgavenontwikkeling waarvoor de bedragen nog niet verdeeld zijn en op het niet-beleidsartikel nominaal en onvoorzien gereserveerd zijn. Dit laatste betreft voor de jaren vanaf 2004 voornamelijk de loon- en prijsontwikkeling, maar voor het jaar 2008 bovendien de verwachte volumeontwikkeling bij ongewijzigd beleid (2,5%).

Om een duidelijk beeld te krijgen van de totale uitgaven en financiering van de zorg in Nederland is in de bijlage «Financieel Beeld Zorg» opgenomen. Hierin is ook een internationale vergelijking van de zorg in beeld gebracht. De belangrijkste mutaties in de begroting- en in de premie-uitgaven zijn opgenomen in de verdiepingsbijlage.

1.3 VBTB en de integratie van begroting en Zorgnota

Tegelijkertijd met het proces van de integratie van de begroting en Zorgnota is ingezet op een verdere verbetering van het VBTB-gehalte van de begroting. Daarbij is prioriteit gegeven aan de herformulering van doelstellingen en het aanscherpen van de verantwoordelijkheden. Verder is ingezet op meer en betere prestatiegegevens en streefwaarden en voor zover mogelijk een concretere VBTB-paragraaf. Daarmee komen we gedeeltelijk tegemoet aan de opmerkingen van de Algemene Rekenkamer op de begroting 2003.

De begroting 2004 is het eerste geïntegreerde document. In een volgende begroting kan het integrale karakter nog worden versterkt door de relatie tussen doelen, instrumenten en middelen verder te verbeteren.

2. Indeling begroting

De begroting 2004 bestaat uit de volgende onderdelen:

– Beleidsagenda.

– Beleidsartikelen (en niet-beleidsartikelen).

– Agentschappen.

– Bedrijfsvoeringsparagraaf.

– Diverse bijlagen.

2.1 Beleidsagenda

De beleidsagenda is een korte weergave van de beleidsprioriteiten waar het nieuwe kabinet vanaf 2004 mee aan de slag gaat. Deze worden verder uitgewerkt in de beleidsartikelen.

Het beleidsprogramma 2004–2007 is niet opgenomen in de begroting maar wordt in een aparte publicatie uitgegeven. In dit programma wordt het Hoofdlijnenakkoord voor de gehele kabinetsperiode uitgewerkt.

2.2 Beleidsartikelen (en niet-beleidsartikelen)

Algemeen

Met de integratie van de begroting en de Zorgnota is de indeling van de beleidsartikelen gewijzigd. De artikelen 21 tot en met 32 hebben betrekking op de zorg. De artikelen 21, 22, 23, 24, 26, 27 en 28 gaan over de zorgsectoren. In artikel 29 staat het arbeidsmarktbeleid centraal en in artikel 30 zijn onderwerpen opgenomen die de zorgsectoren overstijgen. Vanwege de gemoderniseerde AWBZ, waarvan het persoonsgebonden budget (PGB) de voorloper is, is voor de AWBZ een apart (groei)artikel opgenomen (artikel 25). Verder gaat artikel 31 in op de zorgverzekeringen AWBZ en ZFW en de uitvoering daarvan. Artikel 32 betreft de rijksbijdragen volksgezondheid.

In deze beleidsartikelen is sprake van integrale algemene en operationele beleidsdoelstellingen. Vanwege de integratie van de begroting en Zorgnota zijn voor de nieuwe beleidsartikelen nieuwe beleidsdoelstellingen geformuleerd. Ook voor de meeste al bestaande beleidsartikelen die te maken hebben met de zorg zijn de doelstellingen opnieuw geformuleerd.

De beleidsartikelen 33 tot en met 37 hebben betrekking op de overige beleidsterreinen van VWS (Jeugdbeleid, Sociaal beleid, Sportbeleid, Verzetsdeelnemers, vervolgenden en burgeroorlogsgetroffenen en Inspecties). De doelstellingen van deze artikelen zijn in sommige gevallen geherformuleerd. In beleidsartikel 38 «Tegemoetkoming buitengewone uitgaven» zijn de uitgaven opgenomen die voortvloeien uit de Tegemoetkomingsregeling buitengewone uitgaven, die thans wordt voorbereid. De artikelen 98 (Algemeen) en 99 (Nominaal en onvoorzien) betreffen de niet-beleidsartikelen.

Opbouw beleidsartikelen

De beleidsartikelen en het artikel Algemeen zijn als volgt opgebouwd:

a. Algemene doelstelling.

b. Operationele doelstelling.

c. Budgettaire gevolgen van beleid.

d. VBTB-paragraaf.

De opbouw van het niet-beleidsartikel Nominaal en onvoorzien wijkt hiervan af, vanwege het technische karakter.

Hieronder werken we de onderdelen van die algemene opbouw nader uit.

a. Algemene doelstelling

Elk beleidsartikel begint met een algemene doelstelling. Deze doelstelling strekt zich uit over het totale beleidsveld van het beleidsartikel en formuleert het maatschappelijke effect dat we met het beleid beogen.

Bij de Algemene doelstelling zijn tabellen opgenomen met de maatregelen voor 2004 en latere jaren op het terrein van zowel de premie als de begroting. De inhoudelijke toelichting op de invulling van de subsidietaakstelling is opgenomen in de brief over het nieuwe subsidiebeleid, die tegelijkertijd met deze begroting naar het parlement is verzonden.

b. Operationele doelstelling

Bij de operationele doelstelling staat een beschrijving van de beleidseffecten als uitwerking van een bepaald aspect van de algemene doelstelling. Vervolgens volgt een passage waarin de aard van de verantwoordelijkheid van de bewindslieden en zonodig van andere actoren en de instrumenten die bijdragen aan het realiseren van die doelstelling beschreven wordt. De veronderstellingen in effectbereiking, doelmatigheid en raming zijn waar mogelijk opgenomen. De operationele doelstellingen en instrumenten zijn waar mogelijk voorzien van prestatiegegevens.

De prestatiegegevens kunnen gerelateerd zijn aan operationele doelstellingen/beleidseffecten en aan beleidsinstrumenten. Als prestatiegegevens zijn gerelateerd aan de inzet van instrumenten, is dat vaak verwoord in producten en activiteiten. Prestatiegegevens die samenhangen met de operationele doelstellingen/beleidseffecten geven een indicatie van de mate waarin de operationele doelstelling wordt bereikt. Of operationele doelstellingen in termen van prestatiegegevens geconcretiseerd kunnen worden, hangt ook af van de aard van de operationele doelstelling. Voor een deel van de operationele doelstellingen en instrumenten kunnen alléén uitspraken worden gedaan over de mate waarin de beoogde doelstellingen zijn bereikt, respectievelijk de maatschappelijke ontwikkelingen nopen tot (gewijzigde) voortzetting van het beleid. Deze uitspraken kunnen worden gedaan door evaluatieonderzoek in te zetten. In de VBTB-paragraaf van het betrokken beleidsartikel is aangegeven wanneer evaluatieonderzoeken zijn voorzien.

c. Budgettaire gevolgen van beleid en begrotingsflexibiliteit

Elk beleidsartikel bevat een tabel met de budgettaire gevolgen van het beleid. Voor de meeste zorgartikelen (21 t/m 27 en 31) zijn twee budgettaire tabellen opgenomen: één voor de begrotingsuitgaven en één voor de premie-uitgaven.

In de budgettaire tabel voor de begrotingsuitgaven zijn de programma-uitgaven toegerekend aan de operationele doelstellingen. Binnen de operationele doelstelling zijn bij de programma-uitgaven, voor zover van belang, de garanties en het beslag van de rijksbijdragen aan zelfstandige bestuursorganisaties (ZBO's), agentschappen, rechtspersonen met een wettelijke taak (RWT's) en mede-overheden afzonderlijk aangegeven. De programma-uitgaven bestaan nagenoeg volledig uit subsidies, met uitzondering van de hiervoor genoemde financiële instrumenten. Een relatief klein deel van de programma-uitgaven wordt verricht in de vorm van opdrachten (op basis van een overeenkomst). Als in de toelichting op de instrumenten het begrip subsidie wordt gehanteerd, worden daarmee ook deze opdrachten bedoeld. De wijze van presentatie wijkt daarmee enigszins af van de rijksbegrotingvoorschriften. Over deze afwijkende presentatie is overeenstemming met de minister van Financiën.

De apparaatuitgaven in de budgettaire tabel voor de begrotingsuitgaven van het kerndepartement zijn aan de beleidsartikelen toegerekend op basis van de indeling van de beleidsartikelen, voor zover er een directe relatie bestaat tussen de algemene beleidsdoelstelling en de apparaatuitgaven. De inspecties staan in een apart beleidsartikel. Artikel 38 bevat de apparaatuitgaven van het kernministerie die geen directe relatie hebben met de doelstellingen uit de beleidsartikelen.

De budgetflexibiliteit is alleen van toepassing op de budgettaire tabel voor de begrotingsuitgaven (hierna begrotingsflexibiliteit te noemen). Deze is in een afzonderlijke tabel opgenomen. De gevolgde systematiek bij begrotingsflexibiliteit is dat het kasbeslag over de jaren 2004 tot en met 2008 van de verplichtingen in een percentage worden weergegeven. Daarbij wordt een onderscheid gemaakt naar juridische verplichtingen, bestuurlijk gebonden reserveringen, beleidsmatige reserveringen en overig budget. In de toelichting bij de tabel wordt de aard van de belangrijkste geraamde uitgaven toegelicht. De basis van de weergegeven bedragen en percentages is de departementale administratie. Deze geven een raming weer van de situatie per 1 januari 2004.

In de budgettaire tabel voor uitgaven uit premie-middelen staan de ramingen voor de onderscheiden sectoren vermeld. Hiervoor is gekozen omdat het niet mogelijk is de premie-uitgaven toe te rekenen aan operationele doelstellingen.

d. VBTB-paragraaf

In de VBTB-paragraaf zijn verbeterpunten aangegeven die in de toekomst zullen leiden tot een beter inzicht in de te realiseren prestaties. Om dit te bereiken, kunnen meerdere mogelijkheden worden benut. Zo kunnen streefwaarden worden geformuleerd, kan een tijdshorizon worden bepaald of evaluatieonderzoek worden gedaan. Welke mogelijkheid wordt benut, hangt sterk af van het in te zetten beleidsinstrument. Ook gaat deze paragraaf in op de toezeggingen uit de groeiparagraaf in de begroting 2003 en wordt er een evaluatieprogrammering weergegeven.

2.3. Agentschappen

VWS kent in 2004 vier agentschappen:

– Agentschap College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (ACBG).

– Agentschap Centraal Informatiepunt Beroepen Gezondheidszorg (CIBG).

– Agentschap Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM).

– Agentschap Nederlands Vaccin Instituut (NVI).

Het RIVM gaat per 1 januari 2004 als agentschap opereren. Het NVI is een zogenaamd tijdelijk agentschap. Omdat het beheer van de Voedsel en Waren Autoriteit (VWA) is overgedragen aan het ministerie van LNV, maken het tijdelijk agentschap VWA en de agentschappen Keuringsdienst van Waren (KvW) en Rijksdienst voor de Keuring van Vee en Vlees (RVV) geen deel meer uit van de VWS-begroting.

De bijzondere positie van agentschappen komt in de begroting tot uitdrukking in een aparte agentschapparagraaf, waarin de activiteiten van de agentschappen en de financiële gevolgen daarvan in termen van baten en lasten integraal zijn beschreven. De beleidsmatige relevantie van een agentschap komt tot uitdrukking in de toelichting op de operationele doelstelling(en) waaraan de activiteiten van het agentschap een bijdrage leveren. Als daarbij sprake is van een financiële bijdrage vanuit het departement, wordt die ook daar begroot.

Ter illustratie: het RIVM kende tot dit moment een apart artikel op de VWS-begroting. Met de agentschapsvorming zijn de middelen overgeheveld naar de «opdrachtgevers», zowel binnen VWS als daarbuiten (VROM, LNV). In de artikelen Preventie en Gezondheidsbescherming (artikel 21) en Inspecties (artikel 37) wordt de opdrachtgeverrelatie vanuit VWS toegelicht. Een beperkt deel van het budget berust bij de secretaris-generaal als «eigenaar»; dat budget wordt geraamd op artikel Algemeen (artikel 38).

Nog een voorbeeld: het beheer van de Keuringsdienst van Waren als onderdeel van de VWA is overgedragen aan LNV, maar het opdrachtgeverschap en (dus) het budget blijven bij VWS berusten. De VWS-bijdrage aan de KvW wordt geraamd op artikel 21 van onze begroting; de agentschapsparagraaf VWA/KvW in de begroting van LNV laat deze bijdrage als «opbrengst andere departementen» zien.

2.4 Bedrijfsvoeringparagraaf

De bedrijfsvoeringparagraaf in de begroting 2004 is een uitzonderingsrapportage. Hierin zijn alleen die bedrijfsvoeringonderwerpen opgenomen die in 2004 specifiek aan de orde zijn. In deze paragraaf wordt nader ingegaan op de onderwerpen die vallen onder de sturing en de beheersing van de bedrijfsprocessen, zoals de planningscyclus en de organisatie en ontwikkeling op het terrein van VBTB. De bedrijfsvoeringparagraaf sluit op deze wijze aan bij de mededeling over de bedrijfsvoering.

2.5. Bijlagen

Deze begroting heeft diverse bijlagen.

– De bijlage Financieel Beeld Zorg geeft een totaalbeeld van de uitgaven en de financiering van de zorg in Nederland, waarbij ook de verdeling van de middelen uit het Hoofdlijnenakkoord aan de orde komt. Verder is in deze bijlage een internationale vergelijking van de zorg in beeld gebracht.

– De verdiepingsbijlage geeft per artikel de standen (begroting en/of premie) en de belangrijkste mutaties (begroting en/of premie). Tevens is voor de begrotingsuitgaven en -ontvangsten een «was-wordt-tabel» opgenomen. Tot slot is een overzicht gegeven van de bijdragen van VWS aan begrotingen van andere departementen, de zogenaamde overzichtsconstructies.

– De bijlagen Moties en Toezeggingen geven een overzicht van toezeggingen die (vorige) bewindspersonen hebben gedaan en de stand van zaken van moties die de Tweede Kamer heeft aanvaard.

– De bijlage ZBO's en RWT's geeft een overzicht van de zelfstandige bestuursorganisaties (ZBO's) en rechtspersonen met een wettelijke taak (RWT's) die een bijdrage ontvangen uit begrotings- of premiemiddelen.

– Afkortingenlijst.

– Trefwoordenregister.

3. Landelijk beleidskader Welzijn

Tot en met 2002 was de Welzijnsnota «Sociale kwaliteit» het kader voor het landelijke welzijnsbeleid. De nota is afgerond. Als gevolg daarvan zijn de programmalijnen losgelaten. Na het uitbrengen van de begroting zal als vervolg op de Welzijnsnota het landelijk Beleidskader Welzijn (2004–2008) worden opgesteld. Wijzigingen naar aanleiding van het beleidskader zullen in de begroting 2005 worden opgenomen. Voor 2004 gaan we voor wat betreft het beleidsbudget voor het Landelijk Beleidskader uit van de budgetten die voor de programmalijnen van de Welzijnsnota 1999–2002 beschikbaar waren.

In deze VWS-begroting leveren verschillende beleidsartikelen (artikelen 24, 26, 27, 33, 34 en 35) een bijdrage aan het realiseren van de doelstellingen van het toekomstige Beleidskader Welzijn. Het beleidsartikel Sociaal Beleid bevat een overzicht van de budgettaire beleidsbijdragen van de verschillende beleidsartikelen aan het landelijk Beleidskader 2004–2008. Over de daadwerkelijke verdeling van de middelen zal later dit jaar nog besluitvorming plaatsvinden.

BELEIDSAGENDA

Keuzes voor een houdbare en beter presterende zorg

1 Introductie

De beleidsagenda en de begroting van VWS presenteren op diverse terreinen een aantal belangrijke keuzes voor de komende jaren. Dat geldt voor zaken als het aanpassen van het zorgstelsel, het verleggen van verantwoordelijkheden, minder regels, een andere leefstijl en gerichter omgaan met subsidies.

In onze keuzes staan de termen «houdbaarheid» en «presteren» centraal. We gaan werken aan een zorgstelsel dat klaar is voor de toekomst èn betaalbaar blijft. Beter presteren betekent dat instellingen met publieke middelen meer prestaties moeten leveren. Er komt meer nadruk te liggen op de eigen verantwoordelijkheid: van burgers, van instellingen in de zorg, van verzekeraars. De overheid stelt daarbij eisen en randvoorwaarden. Het is zaak dat alle betrokkenen op de VWS-terreinen met ons de noodzakelijke keuzes maken voor houdbaarheid en betere prestaties.

2 Zorg: Toegankelijk, solidair, betaalbaar, doelmatig

De zorg in Nederland moet toegankelijk, solidair, betaalbaar en doelmatig zijn. Dit blijven de belangrijkste uitgangspunten van ons zorgstelsel. De Nederlandse burger heeft recht op een adequaat en kwalitatief goed zorgaanbod, waarbij verschillen in leeftijd, gezondheidsrisico's en inkomen niet mogen leiden tot onaanvaardbare verschillen in de toegang tot de zorg. Tegelijkertijd mogen de kosten van de gezondheidszorg niet te zwaar drukken op de economie en de koopkracht van de burger.

Toegankelijkheid, solidariteit, betaalbaarheid en doelmatigheid staan in veel opzichten op gespannen voet met elkaar. Lage eigen betalingen zijn goed voor de toegankelijkheid, maar leiden al snel tot hoge medische consumptie. Inkomensafhankelijke premies zijn goed voor de solidariteit, maar zijn slecht voor het kostenbesef. In de meeste zorgstelsels wordt daarom continu gesleuteld aan kostenbeheersing. Dit kan vervolgens weer leiden tot extra bureaucratie en onaanvaardbare wachttijden voor noodzakelijke zorg, zoals wij ook in ons land hebben ervaren.

Bijna alle lidstaten van de Europese Unie hebben moeite om toegankelijkheid, solidariteit, betaalbaarheid en doelmatigheid met elkaar te combineren. De meeste Europese landen hebben ernstiger problemen met wachtlijsten dan wij in Nederland. De weinige landen die geen wachtlijsten van betekenis hebben, lopen op tegen grote problemen om de zorg betaalbaar te houden. Bovendien heeft de hele Europese Unie te maken met een dubbele vergrijzingsgolf (meer ouderen èn langer levende ouderen) die een enorme sociaal-economische invloed op onze samenlevingen heeft. Tenslotte stijgen de zorguitgaven sterk door de snelle ontwikkeling van de medische technologie en door het verschijnsel dat naarmate een samenleving rijker wordt, de zorgconsumptie nog sneller toeneemt.

Houdbaarheid van het stelsel veiligstellen

De zorguitgaven stijgen de laatste jaren fors. In 2001 en 2002 groeide het zorgvolume in totaal met ruim 14 procent. De reële economische groei bedroeg in die periode in totaal zo'n 1,5 procent. De zorguitgaven stegen in die jaren dus bijna tien keer zo snel als de grondslag waaruit ze gefinancierd moeten worden.

Ook de burger heeft de gevolgen van de groei van de zorguitgaven in zijn portemonnee gemerkt. De modale werknemer heeft zijn wettelijke zorgpremies sinds 1997 ruim € 200 per maand zien stijgen tot € 467 per maand in 2003; dit is een stijging van bijna 80 procent in een periode waarin het inkomen van diezelfde werknemer met 25 procent toenam. Dit groeitempo moet afgeremd worden.

Door de kostenstijging beslaan de zorguitgaven een steeds groter deel van het Bruto Binnenlands Product (BBP). De zogenoemde zorgquote (aandeel van de zorguitgaven in het BBP) loopt snel op: van zo'n 8,5 procent in 2000 naar (geraamd) 9,75 procent in 2003. Gemiddeld gaven de westerse (OESO-)landen in 2001 8,5 procent van het BBP uit aan zorg.

Figuur 1: Internationale vergelijking aandeel zorg in Bruto Binnenlands Product

Bron: VWS, 2003.

Daarnaast zijn er nog twee redenen voor waakzaamheid. Ten eerste heeft Nederland nu nog een relatief jonge bevolking en moeten voor ons de echte kosten van de vergrijzing nog komen; landen als Duitsland en Frankrijk worden er daarentegen nu al mee geconfronteerd. Maar al in het jaar 2010 telt ons land 1,1 miljoen 75-plussers. Het aantal 65-plussers stijgt ten opzichte van het aantal werkenden (20–65 jaar) flink.

Figuur 2: Vergrijzing; aantal 65-plussers per 1000 20–65-jarigen

Bron: VWS, 2003.

Ten tweede wijst een OESO-studie erop dat onze care-voorzieningen (voor verplegen en verzorgen van met name ouderen en gehandicapten) tot de ruimste in Europa behoren, ook als is het moeilijk om een precieze vergelijking te maken. Met de komende vergrijzing tikt dit extra hard aan en stelt het ons financieel voor een grotere opgave dan onze Europese partners, terwijl we nu reeds tot de duurste landen behoren. Kortom, het Nederlandse zorgstelsel is op dit moment niet toekomstbestendig. Het is dus zaak evenwicht te zoeken tussen de omvang en de noodzaak van de voorzieningen, de kwaliteit daarvan en de betaalbaarheid.

Structurele hervorming noodzakelijk

Zowel de uitdaging die de vergrijzing ons op langere termijn stelt, als de huidige financieel-economische situatie van Nederland dwingen ons tot heldere keuzes. Het Hoofdlijnenakkoord van het nieuwe kabinet bevat stringente budgettaire afspraken voor de komende kabinetsperiode. Daarnaast moeten de kosten van extra wachtlijstproductie worden opgevangen en kiezen wij er ook voor ruimte te creëren voor intensiveringen. Tot slot moeten nog enkele bezuinigingen die door vorige kabinetten zijn ingeboekt, maar nooit zijn ingevuld, nu daadwerkelijk gerealiseerd worden. In totaal moet er in 2004 ongeveer € 2,3 miljard worden bezuinigd op de uitgaven die uit zorgpremies worden betaald.

Wij kiezen ervoor deze bezuinigingen in te bedden in een structurele hervorming van het Nederlandse zorgstelsel. Deze hervorming heeft tot doel ons stelsel op lange termijn veilig te stellen door toegankelijkheid, solidariteit en betaalbaarheid beter met elkaar in balans te brengen en het systeem doelmatig te maken. De kern van de zaak is dat er meer eigen verantwoordelijkheid moet komen bij zowel de zorgconsument als de zorgaanbieder. Wil de solidariteit in het stelsel blijven bestaan, dan moet de collectieve verantwoordelijkheid minder worden belast. Om dit nieuwe evenwicht te bereiken, krijgen burgers te maken met hogere eigen betalingen bij het gebruik van de zorg. Dit betekent dat de financiële verantwoordelijkheid van burgers toeneemt. De verzekeraars en de zorgaanbieders moeten in het stelsel meer met elkaar concurreren om doelmatiger te werken, meer oog hebben voor de klant en minder afhankelijk worden van «Den Haag». Gesubsidieerde instellingen moeten leren meer op eigen benen te staan. In het nieuwe evenwicht wordt de solidariteit bewaakt door publieke garanties in het zorgstelsel en het inkomensbeleid.

Figuur 3: Extra zorguitgaven1

Bron: VWS, 2003.

Deze begroting bevat stevige maatregelen, maar er is ook extra ruimte. Ten eerste stijgen de zorguitgaven de komende vier jaar nog altijd met ruim € 6 miljard, onder andere om de vergrijzingskosten op te vangen. Ten tweede hebben wij geld vrijgemaakt voor extra zorgproductie om de wachtlijsten terug te dringen. In 2004 gaat het alleen al om € 500 miljoen. En ten derde is er extra geld om meer te doen aan een aantal belangrijke zaken zoals het verbeteren van bereikbaarheid van de zorg, jeugd, maatschappelijke opvang, kwaliteit en opleidingen, ICT-investeringen en het voorkomen van ziekten.

3 Meer eigen verantwoordelijkheid burgers

Het Nederlandse systeem van gezondheidszorg wijkt op een aantal punten af van veel andere landen: Nederland kent in vergelijking met andere landen geringe verplichte eigen bijdragen; niettemin krijgt de verzekerde een relatief breed pakket van zorgvoorzieningen. Dat is een extra reden om bij de keuze van de maatregelen sterk te appelleren aan de eigen verantwoordelijkheid van de burger om zo een nieuw evenwicht te bereiken.

Figuur 4: Eigen betalingen als aandeel in zorgkosten

Bron: VWS, 2003.

De periode tot 2007, waarvan de begroting voor 2004 de eerste stap is, wordt zeker niet gemakkelijk. Maar niets doen is geen alternatief. De burger mag wèl verwachten dat de lasten evenwichtig worden verdeeld en dat er daarnaast zichtbare verbeteringen optreden: meer zorg, minder regels, en zichtbaar werken aan meer kwaliteit. Die balans, tussen stevige maatregelen en verbeteringen, is de uitdaging waarvoor wij de komende jaren staan. Wij gaan een ingrijpend veranderingsproces in en dat vraagt om duidelijk beleid vanuit VWS. Wij nemen die taak op ons, in de wetenschap dat wij de uitdagingen alleen aan kunnen in goede samenwerking met het «veld»: verzekeraars, instellingen en hun medewerkers, cliënten en hun organisaties en tezamen met andere overheden.

Het kabinet kiest ervoor de burger meer eigen verantwoordelijkheid te geven voor de zorguitgaven door het wettelijk verzekerde pakket te versmallen en eigen bijdragen te verhogen. Dit zal leiden tot meer kostenbewustzijn, afremmen van de zorgconsumptie.

De maatregelen hebben voor een belangrijk deel betrekking op het pakket van de zorgverzekering. Maar ook in de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) worden maatregelen genomen. De randvoorwaarden bij het kiezen van de maatregelen zijn:

– Zo min mogelijk beperken van echt noodzakelijke medische zorg.

– Acceptabele effecten voor chronisch zieken.

– Acceptabele gevolgen voor het besteedbaar inkomen.

– Eenvoudig en uitvoerbaar.

De eerste randvoorwaarde houdt in dat wie ziek is of zorg nodig heeft, geholpen moet kunnen worden. We kiezen vooral voor maatregelen die niet direct met ziekten/aandoeningen te maken hebben die het maatschappelijk functioneren belemmeren, dan wel voor maatregelen die verzekerden zelf kunnen opvangen. Daarnaast speelt bij onze afwegingen een rol of de zorg naar verwachting te herverzekeren is en of de maatregel voor bepaalde groepen door flankerend beleid kan worden verzacht. De combinatie van deze uitgangspunten en randvoorwaarden leidt tot onderstaande maatregelen. Wij vinden die in het licht van de huidige, moeilijke economische omstandigheden en de noodzaak om ook voor de toekomst structureel naar het zorgstelsel te kijken, goed te verdedigen.

Pakketmaatregelen en eigen betalingen Ziekenfondswet

Pet 1 januari 2004 gaat het voor de Ziekenfondswet om de volgende maatregelen. Om de gevolgen voor de burger op korte termijn zoveel mogelijk te beperken, gelden bij verschillende maatregelen overgangsregimes:

– Niet meer vergoeden van fysio- en oefentherapie vanaf 18 jaar, met uitzondering van chronisch zieken (zij krijgen vanaf tien behandelingen vergoed). Opbrengst: in 2004 € 375 miljoen (vanwege overgangsregime) en vanaf 2005 jaarlijks € 425 miljoen.

– Beperken van de vergoeding psychotherapie tot dertig behandelingen. Opbrengst: in 2004 € 74 miljoen (vanwege overgangsregime) en vanaf 2005 jaarlijks € 79 miljoen.

– Niet meer vergoeden van de eerste IVF-behandeling en bijbehorende medicatie. Opbrengst: vanaf 2004 jaarlijks € 30 miljoen.

– Niet meer vergoeden van de tandarts voor volwassenen (vanaf 18 jaar). Opbrengst: vanaf 2004 jaarlijks € 200 miljoen.

– Niet meer vergoeden van zelfzorggeneesmiddelen tenzij ze langer dan een jaar gebruikt worden. Zelfzorggeneesmiddelen zijn geneesmiddelen die zonder recept verkrijgbaar zijn. Dit levert vanaf 2004 jaarlijks € 60 miljoen op.

– Niet meer vergoeden van anticonceptie vanaf 21 jaar. Opbrengst: vanaf 2004 structureel € 70 miljoen.

– Niet meer vergoeden van het «zittend» ziekenvervoer. Dit zijn kosten voor openbaar vervoer, taxi of eigen auto in verband met geneeskundige behandeling. Opbrengst: vanaf 2004 jaarlijks € 135 miljoen.

– Invoeren van de eigen bijdrage geneesmiddelen. Elke verzekerde betaalt vanaf 1 januari 2004 voor ieder afgeleverd geneesmiddel op recept € 1,50 bij de apotheker. De verwachte jaarlijkse opbrengst hiervan is € 210 miljoen vanaf 2004.

– In 2005 wordt een eigen risico van € 200 ingevoerd in de Ziekenfondswet.

Maatregelen AWBZ

Per 1 januari 2004 gaat het voor de AWBZ om de volgende maatregelen:

– Verpleeghuizen en thuiszorginstellingen krijgen niet langer apart geld voor zorgvernieuwing.

Dit levert vanaf 2004 jaarlijks € 170 miljoen op, waarvan € 100 miljoen gereserveerd wordt voor productie.

– Naast de middelen voor zorgvernieuwing (de lokale component) zullen thuiszorginstellingen ook de resterende, niet aan productie gerelateerde middelen, niet langer ontvangen. Dit levert naar verwachting jaarlijks € 100 miljoen op.

– Verhogen van de eigen bijdragen intra- en extramurale AWBZ-zorg. Dit levert naar verwachting jaarlijks € 180 miljoen op.

Figuur 5: Opbrengst maatregelen (2004–2007)

Bron: VWS, 2003.

Tegemoetkomen kwetsbare groepen

Voor het niet langer vergoeden van het «zittend ziekenvervoer» wordt een aparte maatregel getroffen om de effecten te verzachten. Hiervoor is in 2004 € 60 miljoen beschikbaar en vanaf 2005 € 70 miljoen structureel.

De solidariteit in de zorg vereist dat groepen kwetsbare mensen, bijvoorbeeld chronisch zieken en mensen met een laag inkomen, speciale aandacht krijgen. Hiervoor bestaat al de fiscale regeling voor buitengewone uitgaven, zoals ziekte, invaliditeit en bevalling. Het effect van de extra benutting van deze regeling is geraamd op € 80 miljoen in 2004 oplopend tot € 130 miljoen in 2007.

Mensen met geen of weinig inkomen profiteren echter nauwelijks van de fiscale regeling. Daarom komt er vanaf 2004 een aparte tegemoetkomingsregeling. Hiermee kunnen bepaalde mensen een deel van de extra kosten terugkrijgen die zij voor zorg moeten maken. VWS trekt voor de regeling in 2004 € 89 miljoen uit; dat bedrag loopt op tot € 104 miljoen in 2007. De belastingsdienst voert de nieuwe regeling uit. De tegemoetkomingregeling vult de bestaande fiscale regeling voor buitengewone uitgaven aan. Voor bijvoorbeeld gehuwde 65-plussers met alleen AOW die nu niet voor de buitengewone aftrek in aanmerking komen, zal dit een belangrijke tegemoetkoming zijn.

De nieuwe regeling, en in laatste instantie de mogelijkheid om een beroep te doen op de bijzondere bijstand, beperken de gevolgen van de maatregelen in de zorg voor de meest kwetsbare groepen zoveel mogelijk. Ook bij de maatregelen zelf wordt al zoveel mogelijk rekening gehouden met de gevolgen voor chronisch zieken, gehandicapten en andere kwetsbare groepen.

4 Vernieuwen zorgstelsel: meer verantwoordelijkheid aanbieders en verzekeraars

Beter presteren instellingen en meer transparantie

Het kabinet doet niet alleen een beroep op een grotere eigen verantwoordelijkheid van burgers, maar ook op die van verzekeraars en zorginstellingen. Wij verwachten van deze partijen dat ze veel meer werk maken van doelmatigheid, kwaliteit en innovatie. Zorginstellingen en verzekeraars moeten beter gaan presteren. Meer marktwerking is onontkoombaar om te komen tot betere prestaties en grotere productiviteit in de zorg. Ook moeten instellingen meer vernieuwen en daarbij gebruikmaken van onder meer ICT. Om te kunnen zien of burgers en overheid waar voor hun geld krijgen, moeten de prestaties van de zorginstellingen beter gemeten en gecontroleerd worden. Initiatieven op het terrein van prestatievergelijking en -verantwoording (benchmark) gaan door. Deze acties leveren een belangrijke bijdrage aan de doelmatigheid in de zorg en moeten ook bijdragen aan het stimuleren van de kwaliteit van de dienstverlening; ze vergroten de transparantie van de sector.

In 2006 wordt de nieuwe basisverzekering ingevoerd, als onderdeel van het vernieuwen van het zorgstelsel. Op korte termijn worden ook maatregelen in de sturing van het stelsel genomen om te zorgen dat het huidige systeem beter werkt. Zo start de ziekenhuissector in 2004 met het gefaseerd invoeren van de DBC-systematiek die is gericht op het vernieuwen van het prijs- en bekostigingstelsel. Een DBC (diagnose-behandelcombinatie) is het geheel van activiteiten van ziekenhuizen en specialisten dat voortvloeit uit de zorgvraag van de patiënt. De DBC kent een (integrale) prijs. Dit vergroot de transparantie en stelt onder meer verzekeraars in staat prijzen onderling te vergelijken en doelmatig zorg in te kopen. De eerstelijnszorg en de curatieve GGZ gaan ook die kant op: ze starten in 2004 met het ontwikkelen van een bekostigingssysteem dat meer is gebaseerd op loon naar werken.

De informatievoorziening en de kwaliteit en innovatie in de zorg moeten verder verbeterd worden. Hiervoor worden tal van acties ondernomen, zoals het ontwikkelen van prestatie-indicatoren, benchmark (prestatievergelijking) bij ziekenhuizen en huisartsen, het invoeren van een landelijke registratie voor de gehele AWBZ en het ontwikkelen van een landelijk elektronisch medicatiedossier. In 2004 gaat een wetsvoorstel naar de Tweede Kamer om een zorgidentificatienummer in te voeren.

Zorgstelsel en nieuwe basisverzekering

Deze kabinetsperiode staat in het teken van de overgang naar een nieuw zorgstelsel en het invoeren van een basisverzekering. De huidige centrale sturing van het aanbod aan zorg wordt, waar mogelijk, zo snel als verantwoord is vervangen door een systeem van gereguleerde marktwerking.

De kern van het nieuwe stelsel is dat verzekeraars onderling gaan concurreren en dat zij onderhandelen met aanbieders van zorg over de prijs en de kwaliteit. De voordelen daarvan moeten ten goede komen aan de verzekerde. Die kan daardoor bewuster kiezen tussen verzekeraars en heeft meer keus uit verschillende mogelijkheden van zorg. De verzekerde draagt tegelijkertijd via eigen betalingen meer verantwoordelijkheid voor de kosten van de zorg. Verzekeraars moeten zoveel mogelijk naar de behoefte van hun verzekerden zorg inkopen. De sterkere rol van de verzekeraar en de verzekerden is, in combinatie met minder regels en het verlichten van de administratieve lasten, ook een stimulans voor meer ondernemerschap in de zorg. Ook de zorgaanbieders moeten dus meer met elkaar concurreren. Het tot stand brengen van marktwerking in de zorg is een kwestie van lange adem. Juist daarom moeten we nu voortmaken. Het kabinet ziet het als een opdracht, voor zichzelf en de politiek in brede zin, om na bijna twintig jaar discussie het nieuwe zorgstelsel daadwerkelijk tot stand te brengen.

De concrete maatregelen voor het nieuwe zorgstelsel zijn:

– Het invoeren op 1 januari 2006 van één verplichte standaardverzekering voor curatieve zorg. Het onderscheid tussen Ziekenfondswet en particuliere ziektekostenverzekering vervalt. De standaardverzekering wordt uitgevoerd door private uitvoerders die winst mogen beogen binnen de publieke randvoorwaarden die de overheid stelt. Het wetsontwerp van de Zorgverzekeringswet gaat in 2004 naar de Tweede Kamer.

– Alle op genezing gerichte zorg die nu nog in de AWBZ zit, gaat dan over naar de nieuwe zorgverzekering. Dat geldt bijvoorbeeld voor delen van de geestelijke gezondheidszorg.

– Op 1 januari 2006 wordt een zorgtoeslag ingevoerd. Deze moet de zorg voor iedereen toegankelijk en betaalbaar houden.

– Het toezicht op goed uitvoeren van de verzekering en de kwaliteit van de zorg wordt vernieuwd. Daarbij wordt de functie bekeken van de organen die nu betrokken zijn bij het sturen en het uitvoeren ven het stelsel, zoals het CVZ, CTZ, CBZ en IGZ.

– In 2004 start de opbouw van de Zorgautoriteit. Deze instelling moet onder meer het ontwikkelen van «markten» in de zorg stimuleren. Het CTG gaat na een wetswijziging op in de nieuwe Zorgautoriteit. Het is de bedoeling dat de Zorgautoriteit in 2008 vervolgens opgaat in de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa), als Zorgkamer.

Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten: modernisering en houdbaarheid

Nederland behoort momenteel tot de minst vergrijsde landen in de Europese Unie, maar dat verandert snel en heeft ook gevolgen voor de AWBZ. Zo zijn de uitgaven van de AWBZ de afgelopen jaren explosief gegroeid: met 7,7 procent per jaar sinds 2000. Daarnaast omvat de AWBZ deels ook zaken die niet noodzakelijkerwijs in een verzekering thuishoren; burgers en andere overheden hebben hier ook een eigen verantwoordelijkheid.

Om de AWBZ voor burgers die langdurig zong nodig hebben toegankelijk te houden, en tegelijkertijd de betaalbaarheid overeind te houden, is voor de komende jaren een nieuwe visie nodig op de AWBZ en alles wat ermee samenhangt. We streven naar een betaalbare en toekomstgerichte AWBZ. Daarbij gelden de volgende uitgangspunten:

– De AWBZ is voor langdurige en chronische zorg.

– Heldere verantwoordelijkheidsverdeling tussen de AWBZ en de «voorliggende» lokale voorzieningen.

– Meer (financiële) prikkels in het uitvoeren van het systeem van de AWBZ; meer concurrentie tussen aanbieders van zorg.

– Versterken van de verantwoordelijkheid van de zorgvrager en diens omgeving.

– Een bekostigingssystematiek die een koppeling tussen prijs en dienst duidelijk maakt.

– Doorgaan met het moderniseren van de AWBZ.

De visie op de toekomst van de AWBZ staat in een afzonderlijke brief die dit najaar naar de Tweede Kamer gezonden wordt.

Deze kabinetsperiode staat verder in het teken van het doorgaan met het moderniseren van de AWBZ. De afgelopen periode is al veel bereikt, met name wat betreft: eenduidige indicatiestelling (protocollen), stimuleren van de vraagsturing èn het vernieuwen en flexibel maken van het aanbod aan zorg voor de burger. Belangrijk is stevige aandacht voor de noodzaak van goede informatievoorziening en het verantwoorden van de besteding van middelen, alsmede voor prestaties in de sector.

Meer concurrentie bij prijsvorming geneesmiddelen

Geneesmiddelen moeten ook op termijn betaalbaar en beschikbaar zijn. We streven ernaar uiterlijk in 2005 een nieuw prijs- en vergoedingssysteem voor geneesmiddelen in te voeren. Uitgangspunten voor dit nieuwe beleid zijn:

– Toegankelijkheid: De premiebetaler betaalt niet meer dan de noodzakelijke kosten.

– Doelmatigheid: Meer financiële prikkels op de juiste plaats.

– Kwaliteit en veiligheid: Deskundigheid van de apotheker goed benutten.

De toegankelijkheid wordt gewaarborgd door te zorgen voor lagere prijzen bij generieke geneesmiddelen. Dat zijn geneesmiddelen die gemaakt zijn naar het voorbeeld van een merkgeneesmiddel waarvan het octrooi is verlopen. Voor middelen met een vergelijkbare therapeutische werking kan daarnaast een lagere vergoeding worden vastgesteld. In elke groep van onderling vervangbare geneesmiddelen wordt altijd tenminste één geneesmiddel volledig vergoed, met inachtneming van de eigen bijdrage; de andere (duurdere) geneesmiddelen zijn dan slechts tegen meerkosten beschikbaar.

Deze nieuwe benadering moet fabrikanten stimuleren om te concurreren en de prijzen van hun geneesmiddelen te verlagen. Zorgverzekeraars krijgen meer te zeggen over de inkoop en kunnen in de contracten met apotheekhoudenden afspraken maken over prijs en prestatie (kwaliteit) van de dienstverlening van de apotheken.

5 Minder regels en administratieve lasten

Minder regels

Het verminderen van regels en het terugdringen van de administratieve lasten is een speerpunt van het kabinetsbeleid. Door minder regels krijgen instellingen meer vrijheid om beter te presteren en meer verantwoordelijkheid te nemen, kortom: ondernemerschap tonen. VWS is daar al een aantal jaren mee bezig. De commissie «terugdringing administratieve lasten zorgsector» («commissie De Beer») heeft in vervolg daarop een aantal concrete voorstellen gedaan voor de zorg. Eind 2002 is naar aanleiding daarvan het plan «Minder regels, meer zorg» vastgesteld. Dat wordt de komende jaren uitgevoerd. Daarvoor trekken wij € 42 miljoen uit.

Het kabinet heeft in aanvulling hierop voor de zorg en andere vormen van dienstverlening een concrete doelstelling bepaald: de administratieve lasten moeten in deze kabinetsperiode met een kwart dalen. Dit betekent onder meer dat circa dertig wetten op VWS-terrein versneld worden doorgelicht op de mogelijkheid de administratieve lasten te verminderen. Eind 2003 moet hiervan een goed beeld bestaan. Wetten waar het meeste resultaat geboekt kan worden, worden vervolgens als eerste aangepakt. Daarnaast worden nieuwe regels zeer kritisch beoordeeld op administratieve lasten die er door ontstaan. Maar instellingen moeten zelf ook alert zijn op het bestrijden van bureaucratie die niet in de eerste plaats door regels van het Rijk is veroorzaakt.

Fraudebestrijding

Misbruik van regels moet worden tegengegaan. Dat doen we langs drie lijnen: meer controle, beter laten verantwoorden en vooraf toetsen van maatregelen om de kans op misbruik tegen te gaan. Er komen betere controles en sancties bij declaratiemisbruik van zorgverleners. Het wetsvoorstel om de Wet Tarieven Gezondheidszorg (WTG) te wijzigen, dat hiervoor bij de Tweede Kamer is ingediend, moet op 1 januari 2004 ingaan.

Naar verwachting nog dit najaar wordt een wetsvoorstel bij de Kamer ingediend met maatregelen om fraude van verzekerden met declaraties tegen te gaan. Het wetsvoorstel moet op 1 april 2004 ingaan en omvat onder meer het invoeren van een identificatieverplichting in de Ziekenfondswet en het invoeren van het sofi-nummer in de Wet op de toegang tot ziektekostenverzekeringen (WTZ).

6 Meer zorg leveren – wachttijden terugdringen

Het aanpakken van wachttijden in de zorg heeft ook in deze kabinetsperiode hoge prioriteit. Een groot deel van het extra geld voor 2004 en de volgende jaren kan hieraan worden besteed. Voorwaarde is wel, net als in de afgelopen jaren, dat voor dat geld ook daadwerkelijk zorg wordt geleverd: boter bij de vis. Voor de aanpak is in 2004 € 250 miljoen extra beschikbaar gesteld.

Extra geld alleen is niet de enige oplossing voor het aanpakken van de wachttijden: ook meer doelmatigheid, betere organisatie van de zorg en innovatie, zijn noodzakelijk om meer en betere zorg te leveren.

Dalende trend wachttijden ziekenhuiszorg

De ziekenhuizen hebben sinds 2001 goede resultaten geboekt bij het terugdringen van wachttijden. Het algemene beeld is duidelijk verbeterd. De gemiddelde wachttijd zowel voor opname als voor dagbehandeling is flink gedaald. Excessieve wachttijden zijn geen algemeen probleem meer in de Nederlandse curatieve zorg. Voor zover zij nog bestaan, zijn te lange wachttijden voornamelijk terug te voeren op bijzondere omstandigheden in beperkte deelgebieden of op het functioneren van het ziekenhuis.

Bron: NVZ-databank.

Ziekenhuizen moeten met het nu beschikbaar gestelde extra geld in 2004 2,5 procent meer zorg kunnen leveren en daarmee wachttijden verder terugdringen. Dat mag ook gevraagd worden van instellingen. Of de wachttijden echt teruglopen hangt mede af van het tempo van opleiden, het beschikbaar komen van nieuw personeel en de logistieke organisatie in het ziekenhuis. De ziekenhuizen zijn nu aan zet. Het aanpakken van de wachttijden is al met al in de eerste plaats een zaak van verzekeraars en instellingen; VWS zal deze partijen aanspreken op hun prestaties op dit gebied.

Aanpak wachttijden bij ziekten met levensbedreigende risico's

De wachttijden en de beschikbare capaciteit bij aandoeningen met levensbedreigende risico's, zoals kanker en hartkwalen, en behandeling met intensieve zorg (intensive care) hebben vanwege hun ernstige aard bijzondere aandacht. Op veel deelterreinen is sprake van een acceptabele situatie die vastgehouden moet worden. Maar er zijn ook nog verbeteringen nodig. Te lange wachttijden moeten met voorrang verdwijnen. Er zijn al maatregelen in gang gezet, zoals het opleiden van extra personeel en het bouwen van extra voorzieningen. We verhogen de beschikbare capaciteit voor radiotherapie tot 2005 met meer den de helft (zestig procent); daarmee moet de gemiddelde wachttijd in 2005 kunnen dalen naar 21 dagen, nu ligt dat rond de dertig dagen. Voor het behandelen van hartkwalen is extra capaciteit in de maak voor dotterbehandelingen. Hiermee moet de gemiddelde wachttijd van ruim zeven weken kunnen dalen. Tabel 2 geeft inzicht in een aantal capaciteitsuitbreidingen.

Bron: VWS, CTG, CBZ, 2003.

* NICU = plaatsen/eenheden intensieve zorg voor pasgeborenen

** PICU = plaatsen/eenheden intensieve zorg voor kinderen

Extra geld ambulances en kleine ziekenhuizen

De afgelopen periode is veel aandacht besteed aan problemen bij de beschikbaarheid van ambulancezorg en de bereikbaarheid van met name kleine ziekenhuizen. Het kabinet hecht groot belang aan het oplossen van die knelpunten. Daarom wordt daarvoor € 50 miljoen uitgetrokken. Dat bedrag gaat vooral naar het aanpakken van knelpunten in de ambulancezorg en de zorg die kleine ziekenhuizen leveren. De precieze invulling komt te staan in een brief over acute zorg die de Tweede Kamer dit najaar krijgt.

Het is van groot belang dat de eerstelijnszorg, met name ook buiten de reguliere uren (avond, nacht, weekend: ANW-uren) hier goed bij aansluit. Daarvoor moet de eerstelijnszorg doelmatiger worden georganiseerd en moet beter worden samengewerkt. Het vak van huisarts is sterk in beweging, maar 40 procent van de huisartsen werkt nog in een eenmanspraktijk, met alle nadelen van dien, met name buiten de reguliere uren. Beter samenwerken met verschillende disciplines (multifunctioneel) is zeer gewenst, ook om de taken van de huisarts te verlichten.

AWBZ: meer «productie» de komende jaren

De aanpak van wachttijden in de AWBZ-zorg (Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten: ouderen, gehandicapten, geestelijk gezondheidszorg) heeft de afgelopen jaren goede resultaten gehad. Er is over de gehele linie meer zorg geleverd, zeker sinds eind 2000 een verder groei van de productie mogelijk werd en het veld werd geprikkeld tot meer en nieuwe initiatieven.

Wel verschuift door veranderende wensen van zorgvragers het soort zorg: de intramurale productie («binnen de muren van de instellingen») blijft gelijk of stijgt licht, maar er is meer vraag naar semi-murale en extramurale zorg, buiten de muren van instellingen. Dit is mede het gevolg van bewust beleid om mensen zoveel en zo lang mogelijk in hun eigen omgeving te helpen.

Het aantal opnamen in verpleeghuizen is gestegen door de bouw van extra verpleeghuisplaatsen. De trend in de ouderenzorg van extramuralisering leidt er daarnaast toe dat mensen steeds langer zelfstandig wonen en het aantal bewoners in verzorgingshuizen daalt. Verder is het aantal uren zorg dat thuis wordt verleend en het aantal persoonsgebonden budgetten (PGB's) de afgelopen jaren sterk gestegen. Het aantal mensen dat wachtte op verpleging, verzorging of thuiszorg is door die extra zorg in 2002 met 15 procent gedaald ten opzichte van 2001. De verwachting is dat in 2004 de verpleging en verzorging met het extra geld bijna 6 procent meer zorg kan leveren.

Sinds eind 2000 hebben ruim 31 000 mensen met een verstandelijke of lichamelijke beperking extra zorg gekregen. De wachttijd voor wonen en dagbesteding is in de gehandicaptenzorg sinds 2000 gedaald. Het uitbreiden van het aantal plaatsen in instellingen voor gehandicapten leidt ertoe dat de intramurale productie volgend jaar naar verwachting met ruim 1 procent groeit. De zorg buiten de instelling (zorg bij zelfstandig wonen en dagbesteding) groeit naar verwachting met bijna 6 procent.

In de geestelijke gezondheidszorg is het aantal wachtenden in 2002 licht gedaald ten opzichte van 2001. De afgelopen jaren was sprake van meer klinische opnamen; de gemiddelde opnameduur is aanzienlijk gedaald: van 182 dagen in 1994 naar 126 dagen in 2001. Daarentegen komen er steeds meer dagbehandelingen en ambulante contacten. Het extra geld en de in gang gezette bouw leidt er naar verwachting toe dat de intramurale productie (binnen instellingen, met opname) in de geestelijke gezondheidszorg in 2004 met ruim een half procent stijgt. Extramuraal – buiten instellingen, kortdurend en ambulant – wordt volgend jaar naar verwachting in de geestelijke gezondheidszorg ruim 5 procent meer zorg geleverd.

7 Werken en opleiden in de zorg

De zorg is zeer arbeidsintensief. In totaal werken er circa een miljoen mensen in de zorg. Dat is ongeveer 13 procent van de beroepsbevolking. De werkgelegenheid in de zorg groeide in 2002 met circa 50 000 werknemers. Daarmee is de zorg een van de weinige sectoren met banengroei. De arbeidsmarktmaatregelen die eerder zijn getroffen, hebben zeker geholpen: het ziekteverzuim is gedaald, het aantal herintreders gegroeid, de ervaren werkdruk afgenomen en de tevredenheid doet niet onder voor die van mensen in andere sectoren.

Arbeidsmarkt

Omdat de economie en de overheidsfinanciën verslechterd zijn en de arbeidsmarktpositie van de zorg is verbeterd, kiest het kabinet voor een aantal maatregelen die bijdragen aan een beheerste uitgaven- en kostenontwikkeling.

– Net als bij andere onderdelen van de collectieve sector acht het kabinet het van groot belang dat werkgevers en werknemers in de zorg in de komende jaren tot loonmatiging komen. Na een periode waarin veel extra geld beschikbaar is gekomen voor specifieke arbeidsvoorwaardenverbetering, is die matiging nu ook mogelijk.

– Het dalend ziekteverzuim vergroot de productiviteit binnen instellingen. Het kabinet acht het daarom verantwoord een korting op instellingsbudgetten door te voeren die oploopt van in totaal € 17 miljoen in 2004, tot € 70 miljoen in 2007.

– Sociale partners moeten vanaf nu zelf de verantwoordelijkheid voor het arbeidsmarktbeleid nemen. Door de verbeterde arbeidsmarktpositie is er bovendien veel minder behoefte aan specifieke arbeidsmarktmaatregelen. Daarom gaat er € 33 miljoen in 2004 en € 105 miljoen in 2005 en latere jaren minder naar de sectorfondsen arbeidsmarkt.

Om de stijgende zorgvraag op te vangen moet de arbeidsproductiviteit in de zorg omhoog. VWS gaat daaraan samen met andere partijen werken, maar de eerste verantwoordelijkheid daarvoor ligt bij instellingen zelf. Daarbij zijn ondersteunend: investeren in ICT en technologische hulpmiddelen, maar ook andere vormen van innovatie, bijvoorbeeld arbeidsbesparende innovaties in de organisatie van de zorgproductie.

Opleiden

Om bestaande en te verwachten tekorten aan personeel in de zorg in te lopen, heeft het kabinet aangekondigd de capaciteit van medische opleidingen verder te verruimen en te investeren in de kwaliteit ervan. Dat gebeurt langs vier lijnen:

– De capaciteit van medische opleidingen voor artsen uitbreiden.

– Herschikken tussen beroepsgroepen, bijvoorbeeld via HBO opgeleide «physician assistants» (HBO-master opgeleide beroepsbeoefenaar die veelvoorkomende medische taken en handelingen verricht) en «nurse practioners» (praktijkverpleegkundigen).

– Anders opleiden, door een verschuiving naar modernere medische opleidingen die beter aansluiten op de beroepsuitoefening en taakherschikking.

– Verkorten van de opleidingsduur. Dit sluit aan bij Europese regelgeving.

8 Innovatie, kwaliteit, kennis en ICTInnovatie

Zorginstellingen laten nog te vaak kansen liggen voor het vernieuwen van de zorg. Ondanks het bestaan van uitstekende innovaties, moet helaas worden vastgesteld dat deze voorbeelden niet op grote schaal worden toegepast. Dat geldt zowel voor organisatorische innovaties, zoals in de ziekenhuiszorg, als voor technologische innovaties, bijvoorbeeld op basis van biotechnologie. Dat is een gemis: goede innovatie is immers vrijwel altijd een combinatie van: (medisch) betere of minstens gelijkwaardige kwaliteit, veiliger zorg, een klantvriendelijker product en veelal bevredigender en uitdagender werk voor de zorgverleners.

Prikkels zijn nodig om hierin verandering te brengen, zoals meer marktwerking bij de stelselherziening, minder bureaucratie en minder administratieve lasten. Ook bevorderen wij kwaliteitsverbeteringen en innovatie door het programma «kwaliteit, innovatie en doelmatigheid». Vooral de combinatie van herontwerpen van zorgprocessen, ICT en de juiste inzet van vaardigheden van professionals, is de sleutel tot beter presteren van de zorgsector. Meer ruimte voor het veld en minder regels zijn hiervoor belangrijke randvoorwaarden.

Kwaliteit

De overheid stelt randvoorwaarden op het gebied van goede kwaliteit van zorg, maar sectoren zijn zelf verantwoordelijk voor het leveren van producten die hieraan voldoen. Met name de veiligheid voor patiënten is een belangrijk thema. Onderzoek naar patiëntveiligheid in landen als de Verenigde Staten, Canada, Australië en Engeland laat zien dat mensen onnodig overlijden door een slechte organisatie van de zorg. De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) brengt momenteel de feitelijke situatie in Nederland in kaart. In 2004 verschijnt hierover de eerste rapportage.

Het kwaliteitsbesef is nog onvoldoende aanwezig in de kern van het zorgproces, zoals ook de IGZ regelmatig constateert. Slechts 5 procent van de instellingen, inclusief ziekenhuizen, beschikte in 2000 over een vorm van certificering of accreditatie. Dat moet veranderen. Elke instelling die onder de Kwaliteitswet Zorginstellingen valt, moet beschikken over een kwaliteitssysteem of concrete en aanzienlijke vordering kunnen laten zien bij het invoeren daarvan. Zij moeten aantoonbaar veilige, patiëntgerichte zorg leveren. Die systemen moeten goed in de organisatie ingebed zijn. De IGZ ontwikkelt momenteel een risicomodel om het toezicht te richten op de meest risicovolle onderdelen van de zorg zodat in deze sectoren zichtbare en controleerbare kwaliteitsgroei ontstaat.

ICT

De combinatie van het veranderen van zorgprocessen en het inzetten van de goede vakmensen kan leiden tot een aanzienlijke verbetering van de zorg. ICT is een onmisbaar hulpmiddel om die veranderingen mogelijk te maken. In de informatie-intensieve zorgsector mag geen onduidelijkheid bestaan over gegevens van één en dezelfde persoon; tevens moeten gegevens met elkaar in verband gebracht kunnen worden. Daarom komt er een wettelijk vastgelegd persoonsnummer. De daarmee samenhangende investeringen dragen bij aan de doelstellingen van het kabinet over het ingrijpend verbeteren van het zorgstelsel en de zorg, en die voor het verminderen van administratieve lasten.

Het Nationaal ICT Instituut in de Zorg (NICTIZ) werkt met de sector aan het invoeren van het elektronische medicatiedossier dat met ingang van 1 januari 2006 landelijk toegepast moet worden. Vanaf dat moment komen het landelijk invoeren van het elektronisch patiëntendossier en vele andere toepassingen binnen bereik.

Kennisinstituten

De zorg en het beleidsveld gebruiken veel kennis. Het gaat niet alleen om «klassiek» onderzoek, maar ook om onderzoek dat bijdraagt aan het toepassen van beleid en innovatie in de zorg. Instellingen als het RIVM, SCP, NIZW en ZonMw zijn uitgegroeid tot instellingen van formaat. VWS moet daarnaast letten op een goede ondersteunende kennisinfrastructuur voor «het veld».

De stevige korting op de subsidies en taakstelling van VWS dwingt het departement om de eigen kennisbehoefte en de wijze waarop daarin wordt voorzien kritisch te bezien. Dat geldt ook voor de verantwoordelijkheid van VWS voor de kennisinfrastructuur waar vooral het veld van profiteert. Uitgangspunten bij het beoordelen zijn: voordeel voor de patiënt/consument en dat met minder (middelen en instellingen) meer bereikt moet worden. Najaar 2003 publiceren wij onze visie op de VWS-kennisinfrastructuur. Die werken wij verder uit met betrokken instellingen.

De verhouding met de via subsidies en opdrachten aan het ministerie verbonden kennisinstituten wordt apart herzien en verzakelijkt, waarbij het accent verschuift van subsidies naar opdrachten.

9 Kwaliteit van leven: ethische vraagstukken

Medisch wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen gaan snel, wekken vaak grote verwachtingen over het behandelen van ziekten, maar leiden ook tot ethische vragen: mag alles wat kan? Het beoordelen of nieuwe methoden toelaatbaar zijn vereist niet alleen een maatschappelijk draagvlak, maar de vraag is ook of er fundamentele waarden en normen in het geding zijn. Nieuwe technische mogelijkheden om iemand te genezen rechtvaardigen veel, maar niet alles. Ethische aanvaardbaarheid plaatst de samenleving als geheel voor vragen die samenhangen met de kwaliteit van leven. Wij besteden de komende jaren daarom veel aandacht aan medisch-ethische vraagstukken.

Hierbij gaat het om biotechnologische mogelijkheden, maatschappelijk-ethische grenzen, Europese ontwikkelingen, de positie van werkenden in de gezondheidszorg en de rechtspositie van patiënten. VWS is verantwoordelijk voor het bevorderen van ethisch verantwoord handelen in de gezondheidszorg en bij wetenschappelijk onderzoek. Daarom moeten nieuwe ontwikkelingen in zorg en wetenschap met ethische vragen of dilemma's, in een vroeg stadium gesignaleerd worden. Het centrum voor Ethiek en Gezondheid heeft hierin een belangrijke taak.

Het komende jaar sturen wij, naar aanleiding van wetsevaluaties, een aantal kabinetsstandpunten naar de Tweede Kamer. De euthanasiepraktijk (toetsing van de Wet levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding in de praktijk) is geëvalueerd. Nog dit jaar wordt het kabinetsstandpunt aan de Tweede Kamer aangeboden. Daarnaast wordt in 2004 de Wet afbreking zwangerschap geëvalueerd, vervolgens krijgt de Kamer zo spoedig mogelijk het kabinetsstandpunt. Daarnaast komt er in 2004 een wijziging van de Wet medisch wetenschappelijk onderzoek met mensen. De Gezondheidsraad heeft een onderzoek gepubliceerd over anticonceptie voor mensen met een verstandelijke handicap. Nog in 2003 gaat het kabinetsstandpunt hierover naar de Tweede Kamer. In 2004 gaat het wetsontwerp «Zeggenschap lichaamsmateriaal» naar het parlement. Najaar 2003 gaat het kabinetsstandpunt over prenatale screening naar de Tweede Kamer; dit naar aanleiding van het advies van de Gezondheidsraad.

10 Gezondheidsbevordering en publieke gezondheid

De groei in de gezonde ontwikkeling van de Nederlandse bevolking stagneert. We worden nog wel steeds ouder en sterven minder snel aan bepaalde ziekten, maar het aantal jaren in goede gezondheid neemt niet toe. Nederland zakt wat gezondheid betreft af naar de Europese middenmoot: er gaan in weinig Europese landen zoveel mannen dood aan longkanker als in ons land, vrouwen sterven steeds vaker aan chronische longziekten en rond de geboorte gaan relatief veel kinderen dood. Ook zijn de verschillen in gezondheid hardnekkig en is er een groot verschil in gezonde levensjaren tussen mensen die hoog en laag opgeleid zijn.

Zes ziekten krijgen de komende jaren bijzondere aandacht: hart- en vaatziekten, aandoeningen aan het bewegingsapparaat, kanker, psychische aandoeningen, diabetes mellitus (suikerziekte) en astma. Zij leggen een groeiend beslag op onder meer de zorgkosten. De concrete doelen zijn:

– Minder rokers.

– Minder mensen met overgewicht.

– Voorkomen, tijdig signaleren en behandelen van psychische aandoeningen, inclusief verslaving.

– Voorkomen, tijdig signaleren van en goede zorg bij diabetes; gedragsveranderingen stimuleren.

Om dit te bereiken is er veel overtuigingskracht nodig, evenals een intensieve samenwerking tussen vele betrokkenen. Over de prioriteiten en doelstellingen, sturen wij dit najaar de Preventienota 2004–2007 naar de Tweede Kamer. Voor het uitvoeren van de nota is in 2004 € 5 miljoen en vanaf 2005 € 10 miljoen extra beschikbaar.

Publieke gezondheid

Het publieke volksgezondheidsbeleid is in 2003 in een ander daglicht komen te staan door de dreiging van bioterrorisme en de uitbraak van nieuwe, onverwachte infectieziektes. Van die laatste is met name SARS te noemen, dat op een ongekende wijze dreigend op de wereld afkwam en van met name de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) maar ook van tal van landen veel aandacht heeft gekregen.

De aanpak van de crises is de afgelopen jaren in goede samenwerking tussen alle betrokkenen uitgevoerd, maar heeft ook enkele «weeffouten» in de structuur aan het licht gebracht. De huidige structuur legt een zwaar bestuurlijk accent bij de gemeenten en de rol van het Rijk is in de wetgeving zeer onderbelicht. Dit vergt teveel improvisatie om op lange termijn tegen de bedreigingen opgewassen te zijn. De structuur dient dan ook te worden aangepast. Dit zal gepaard gaan met een duidelijkere wettelijke verankering van de taken en verantwoordelijkheden van betrokken partijen en met name die van de rijksoverheid, in de relevante wetten zoals de Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid (WCPV).

Bij het RIVM willen we een organisatie opzetten die tenminste voor de infectieziektenbestrijding een centrale rol heeft in het verzamelen en beschikbaar stellen van kennis, het «vertalen» van beleid naar praktijk en de coördinatie van landelijke taken die decentraal (gemeenten) worden uitgevoerd.

11 Nederlands voorzitterschap Europese Unie

Nederland is in de tweede helft van 2004 voorzitter van de Europese Unie. Het centrale thema van ons voorzitterschap is «duurzame groei». VWS kiest daarbinnen als rode draad: de relatie tussen de afspraken binnen de EU (interne markt) en de volksgezondheid, gezien vanuit de positie van de burger. De toekomst van het volksgezondheidsbeleid in de Europese Unie, komt onder meer aan de orde in een informele bijeenkomst van EU-ministers.

VWS stelt tijdens het EU-voorzitterschap verder ook een aantal thema's aan de orde, zoals de balans tussen «markt en gezondheid», de vraag naar medicijnen in relatie tot het aanbod van de farmaceutische industrie, infectieziekten en de samenhang tussen de gezondheid van mens en dier en het waarborgen van kwaliteit van gezondheidszorg in relatie tot het vrije verkeer van beroepsbeoefenaren binnen de EU.

Het Nederlandse voorzitterschap staat ook in het teken van een nieuwe drugsstrategie voor de Europese Unie, vanaf 2005. Hierin komen alle aspecten van de drugsproblematiek aan bod, alsmede het kader en de prioriteiten van de communautaire activiteiten de komende jaren. VWS is coördinerend departement voor het drugsbeleid en zit de interdepartementale stuurgroep voor die het EU-voorzitterschap op dit punt voorbereidt en uitvoert.

12 Sport

Dagelijkse lichaamsbeweging is gezond voor mensen. Daarmee is veel winst te boeken. Sport levert daar een flinke bijdrage aan. Sportieve mensen zijn gezonder, verzuimen minder en doen minder vaak een beroep op de gezondheidszorg. Meer mensen zouden daarom hun hele leven een actieve leefstijl moeten hebben. Sport biedt daarvoor veel mogelijkheden. Naar schatting voldoet momenteel ongeveer 45 procent van alle Nederlanders aan de algemeen aanvaarde beweegnorm (een half uur per dag matig intensief bewegen, vijf dagen per week), maar haalt 14 procent dat op geen enkele dag in de week. Het streven is dat in 2007 48 procent van de Nederlanders de beweegnorm haalt en hooguit 10 procent van de Nederlanders nog inactief door het leven gaan.

In het kader van het «Europese jaar van de opvoeding door sport 2004» worden diverse projecten gestart om de educatieve waarden van sport te laten zien. Sport kan een goede bijdrage leveren aan het versterken van de sociale samenhang op lokaal niveau. De projecten buurt, onderwijs en sport (BOS) worden in 2004 verstrekt. Sport draagt ook bij aan het tegengaan van problemen bij de jeugd, het integreren van gehandicapten en het versterken van waarden en normen.

Het jaar 2004 staat ook in het teken van de Olympische Spelen. De sporters moeten natuurlijk zelf de prestaties neerzetten. De overheid blijft zich inspannen om tezamen met de partners in sport een klimaat te scheppen en faciliteiten te creëren waarin de topsport zich optimaal kan (blijven) ontwikkelen.

13 Leefbaarheid en welzijn

Verantwoordelijkheden helder afbakenen

Op 1 januari 2004 is de Welzijnswet tien jaar van kracht. De uitgangspunten van de wet zijn nog steeds geldig: de rijksoverheid is verantwoordelijk voor het systeem en stuurt op trends, de gemeente is lokaal verantwoordelijk voor aansturen, uitvoeren en financieren. Maar daar moet meer samenhang in komen. Maatschappelijke vraagstukken en de behoefte van individuele burgers aan bepaalde voorzieningen, vragen om een meer integrale aanpak. Het Rijk neemt initiatieven om de verantwoordelijkheden helder af te bakenen en barrières te slechten voor samenwerking. Daarbij worden instellingen meer en meer afgerekend op hun prestaties. Niet alleen moet vastgesteld worden of de middelen goed besteed zijn en beleid effectief is geweest, maar ook is kennis nodig voor het verbeteren van de kwaliteit en de professionaliteit van het werk in de welzijnssector.

Landelijke beleidskader welzijn

De welzijnsnota 1998–2002 krijgt najaar 2003 een vervolg met het Landelijk Beleidskader Welzijn. De volgende aandachtspunten staan daarin centraal:

– Zorg en welzijn, met de nadruk op de mogelijkheden van hoogbejaarden en gehandicapten om zo lang mogelijk zelfstandig te blijven wonen. Hiervoor is het ontwikkelen van een lokaal stelsel van dienstverlening van grote betekenis. Dit stelsel moet samenwerkingsverbanden tot stand brengen tussen zorg- en welzijnsvoorzieningen en de schotten wegnemen tussen welzijn, zorg en wonen. Maar: de burger moet eerst zelf al het mogelijke doen om zelfstandig te leven en maatschappelijk te functioneren; pas daarna ondersteunt de overheid hem of haar daarbij. Het kabinet wil hiervoor in 2006 een wet maatschappelijke zorg invoeren. Deze wet vervangt dan onderdelen van de Welzijnswet en de Wet voorzieningen gehandicapten (Wvg). In de nieuwe wet wordt expliciete aandacht besteed aan de verantwoordelijkheidsverdeling voor zaken uit dit stelsel en de AWBZ.

– Leefbaarheid van de woonomgeving. Dit richt zich in het bijzonder op de achterstandswijken in de grote steden, maar ook op de leefbaarheid van het platteland. VWS is verantwoordelijk voor de coördinatie op rijksniveau van de sociale pijler in het Grotestedenbeleid.

– Preventie. Dit betreft vooral (jeugd)criminaliteit en meer algemeen het gevoel van onveiligheid van veel burgers in de publieke ruimte.

Naast het Landelijk Beleidskader Welzijn en deels, ook als uitwerking daarvan, verschijnt nog een nota Integraal ouderenbeleid (medio 2004). Beide nota's besteden ook aandacht aan de rol van vrijwilligers. Het wordt steeds moeilijker voor activiteiten voldoende vrijwilligers te vinden. Onder het motto «Iedereen doet mee» wordt gezocht naar nieuwe vormen van werven, inzetten en behouden van vrijwilligers in het welzijn en de maatschappelijke zorg.

Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronisch ziekte

Het kabinet wil de maatschappelijke positie van mensen met een handicap of chronische ziekte in de samenleving daadwerkelijk verbeteren. Dit betekent enerzijds het beschikbaar hebben van de noodzakelijke voorzieningen en aanpassingen en anderzijds zoveel mogelijk gelijke behandeling in de praktijk. Op 1 december 2003 treedt de Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte in werking. Deze wet moet de positie van mensen met een handicap en chronisch zieken belangrijk verbeteren.

De wet en de norm die erin vastligt, hebben gevolgen voor tal van terreinen in de samenleving. Het kabinet stuurt over de knelpunten een Actieplan naar de Tweede Kamer (oktober 2003). Dit plan geeft aan hoe, met gelijke behandeling als vertrekpunt, de maatschappelijke positie van mensen met een handicap of chronisch ziekte concreet verbeterd wordt. Het uitwerken van de concrete maatregelen is de verantwoordelijkheid van de vakdepartementen op de afzonderlijke terreinen.

14 Extra impuls jeugd, maatschappelijke opvang en vrouwenopvang

Het kabinet heeft bij het aantreden in het Hoofdlijnenakkoord besloten om de jeugdzorg, waaronder ook de preventie, te versterken. Hiervoor is in 2004 voor de ministeries van VWS en Justitie tezamen € 30 miljoen beschikbaar, oplopend tot € 100 miljoen in 2007.

VWS besteedt hiervan aan de volgende vijf onderwerpen in 2004 ruim € 19 miljoen, oplopend tot € 65 miljoen in 2007. Daarnaast wordt een deel van het Justitie-geld ook besteed voor onder meer de Wet op de Jeugdzorg.

– Voor het preventief jeugdbeleid (om de vraag naar zwaardere zorg tegen te gaan) wordt het aanbod aan opvoedingsondersteuning vergroot en wordt intensieve gezinsbegeleiding en het invoeren van de gezinscoach mogelijk gemaakt. Bedrag: € 2,4 miljoen in 2004, oplopend tot € 8 miljoen in 2007.

– In het kader van de invoering van de Wet op de jeugdzorg wordt de productie in de jeugdzorg vergroot. Daarbij gaat het onder meer om pleegzorg, dagbehandeling, ambulante zorg, intramurale zorg en aanpak van kindermishandeling. Ook wordt de inspectie Jeugdzorg versterkt. Bedrag: € 12 miljoen in 2004, oplopend tot € 40 miljoen in 2007.

– Er komt extra geld voor maatschappelijke opvang. Het geld wordt gebruikt om de opvang van en hulp aan kwetsbare groepen te verbeteren (waaronder dak- en thuislozen, zwerfjongeren en vrouwen). Het streven is om ondermeer te investeren in capaciteit. Het kabinet doet een nader voorstel voor de precieze verdeling in het kabinetsstandpunt over het IBO-onderzoek Maatschappelijke opvang. Bedrag: € 2,4 miljoen in 2004, oplopend tot € 8 miljoen in 2007.

– Er komt extra geld voor vrouwenopvang en tegengaan van huiselijk geweld. Het geld wordt onder andere gebruikt om de kwaliteit van de opvang en hulp aan onder meer mishandelde vrouwen te verbeteren. Het kabinet doet een nader voorstel voor de precieze verdeling in het kabinetsstandpunt over het IBO-onderzoek Maatschappelijke opvang. Bedrag: € 1,2 miljoen in 2004, oplopend tot € 4 miljoen in 2007.

– Geld voor het verstrekken van heroïne aan zeer zwaar verslaafden waarvoor geen andere behandelingsmogelijkheid meer open staat. Bedrag € 1,5 miljoen in 2004, oplopend tot € 5 miljoen in 2007.

15 Jeugd

VN-jaar van het gezin

Het jaar 2004 is door de Verenigde Naties (VN) uitgeroepen tot het Jaar van het gezin. De positie van het kind, als meest kwetsbare deelnemer, speelt hierbij een belangrijke rol. Maar dat geldt ook voor aspecten van ouderenbeleid, relaties tussen de generaties, mantelzorg en het bestrijden van huiselijk geweld. Problemen van jongeren (gezondheidsproblemen, criminaliteit, schooluitval en werkloosheid) gaan vaak terug op het gezin, de opvoeding en de maatschappelijke positie van het individu. Ouders moeten die als eerste oplossen. De overheid sluit daarop aan met bijvoorbeeld ondersteunen en begeleiden van gezinnen. Voorbeelden zijn: consultatiebureaus, opvoedingsondersteuning en jeugdhulpverlening.

Jeugdagenda 2004–2007

Het kabinet wil met jeugdbeleid kinderen en jongeren de mogelijkheid geven zich te ontwikkelen tot volwaardige leden van de samenleving. Problemen moeten zo vroeg mogelijk gesignaleerd en aangepakt worden. De rijksbrede Jeugdagenda 2004–2007 besteedt hieraan aandacht. Deze agenda richt zich op:

– Voorkomen (preventie): vroegtijdig signaleren van (ontwikkelings) achterstanden. Zo kan voorkomen worden dat in een later stadium veel duurdere zorg nodig is; dit is vooral een zaak van lokale instellingen en voorzieningen, onder regie van de gemeente.

– Genezen (curatie): is van belang als blijkt dat zorg nodig is omdat een kind of het gezin meervoudige problemen heeft en de jeugdzorg daarin hulp kan bieden; hiervoor is de Wet op de Jeugdzorg, waarvoor Rijk en provincies verantwoordelijk zijn.

– Aanpakken (repressie): als een jongere meerdere keren strafrechtelijke handelingen heeft begaan, dient hij adequaat aangepakt te worden.

De rijksoverheid moet zorgen dat de «jeugdketen» sluit. Daarnaast is het belangrijk dat regels op elkaar worden afgestemd en dat de diverse geldstromen worden gebundeld. Voor het uitvoeren van deze ambities is de «operatie JONG» gestart waarin vijf departementen samenwerken. Hierover worden ook afspraken gemaakt met gemeenten, provincies en het veld.

Wet op de Jeugdzorg

Op 1 januari 2004 wordt de nieuwe Wet op de Jeugdzorg van kracht. Hiermee ontstaat een wettelijk kader dat een sluitende aanpak van de hulpverlening aan jongeren mogelijk maakt. Het Bureau Jeugdzorg (BJZ) speelt hierin een centrale rol als toegang tot de jeugdzorg. Het BJZ bepaalt of en zo ja welke hulp een jongere nodig heeft. Hierbij staat de behoefte van de jongere en zijn of haar ouders centraal. De indicatie die daaruit volgt, geeft aanspraak op zorg. Verder moeten gemeentelijke taken op het terrein van de jeugd beter aansluiten bij de jeugdzorg.

Waarden en normen

Het belang van waarden en normen uit zich in de praktijk in drie zaken: respect voor elkaar, verantwoordelijkheid voor de samenleving en je eigen gedrag, bijvoorbeeld op het terrein van gezondheid. VWS richt zich in het waarden- en normendebat vooral op jongeren, maar ook op hun ouders of opvoeders en de omgeving. Jongeren ontwikkelen zich immers door opvoeding en sociale controle in de (directe) omgeving tot verantwoordelijke burgers met normbesef en respect voor anderen. Daarin investeren, loont het meest. Directe beleidsmaatregelen die daarmee te maken hebben, gaan dus over zaken als: voorkomen van risicogedrag, ondersteunen bij opvoeding, respectvol en sportief gedrag in de sport, verbeteren van de jeugdgezondheidszorg, een gezonde en actieve leefstijl.

Een aantal concrete voorbeelden:

– Maatregelen om jongeren met verschillende achtergronden beter met elkaar te laten omgaan.

– De gezinscoach in de jeugdzorg draagt bij aan veilige en normstellende kaders voor jongeren.

– Normen voor gezond gedrag als niet roken, gezond eten, veilig vrijen, verstandig omgaan met alcohol en drugs en voldoende bewegen stimuleren.

– Extra aandacht voor vrijwilligerswerk in het algemeen.

– Experimenten met maatschappelijke stages voor jongeren.

– Overlast voor anderen tegengaan, bijvoorbeeld die het gevolg is van drugsgebruik, teveel alcoholgebruik, onveilig vrijen (ongewenste zwangerschap, soa), pesten en discrimineren.

– Acties met landelijke organisaties, gemeenten en scholen, om sportiviteit en respect in de sport te vergroten.

16 Nieuw subsidiebeleid

VWS heeft een lange traditie in het verlenen van subsidies op veel verschillende beleidsterreinen. In de loop der jaren is een breed geschakeerd patroon aan subsidies ontstaan. Soms is dit in de vorm van vaste subsidiestromen aan instellingen, soms in de vorm van incidentele of projectmatige financiële bijdragen. Hoewel met subsidies in veel gevallen veel goeds tot stand gebracht is, zijn er verschillende redenen voor een nieuw subsidiebeleid:

– Een tekortschietend beheer en een te weinig zakelijke op afrekenen/prestaties gerichte benadering bij subsidieverlening. Dit is ook geconstateerd door de Algemene Rekenkamer.

– De noodzaak opnieuw te kijken naar verantwoordelijkheidsverdeling tussen rijksoverheid en maatschappelijk middenveld, gericht op het vergroten van eigen verantwoordelijkheid in de samenleving.

– Het wijzigen van beleidsdoelen, onder meer als gevolg van het Hoofdlijnenakkoord van het kabinet.

– De in het Hoofdlijnenakkoord afgesproken bezuinigingen op de begrotingssubsidies van VWS: oplopend van € 59 miljoen in 2004 tot € 127 miljoen in 2007.

VWS gaat met ingang van 2004 subsidies veel doelgerichter verstrekken. In grote lijnen gaat het om nadruk op drie doelen. Allereerst: het instandhouden en delen van essentiële kennis over zorg (inclusief jeugdzorg) en gezondheid. In de tweede plaats: het (tijdelijk) stimuleren van innovaties en ontwikkelingen die de patiënt/consument ten goede komen. Ten derde: het versterken van de positie van kwetsbare groepen (gehandicapten, chronisch zieken) of groepen die aan het zorgproces een belangrijke bijdrage leveren (mantelzorgers, vrijwilligers). Subsidie verandert zo van een meer algemeen tot een bijzonder instrument.

Subsidies aan instellingen (instellingsubsidies) die niet passen in het nieuwe beleid worden met ingang van 1 januari 2004 beëindigd. Voor het afbouwen van deze subsidies is een beleidsregel opgesteld. Instellingen waar de subsidie wordt stopgezet, ontvangen een beëindigingsubsidie op basis van artikel 9a van de Welzijnswet 1994 of artikel 4 van de Kaderwet Volksgezondheidssubsidies. Deze beëindigingssubsidies staan voor het deel dat in 2004 betaald wordt in de Begrotingswet. De Kamer wordt schriftelijk geïnformeerd over de instellingen die geen subsidie meer krijgen en de bedragen die daarmee gemoeid zijn. De overige (structureel) gesubsidieerde instellingen krijgen vanaf 2004 10 procent minder subsidie als bijdrage aan de noodzakelijke vermindering van overheidsuitgaven. In enkele gevallen loopt die korting in 2005 op tot 30 procent. Dit betreft kennisinstellingen die naar ons oordeel goede mogelijkheden hebben om doelmatiger te werken door: onderling samenwerken, taken afbakenen en beter afstemmen. Het bezuinigen op instellingssubsidies levert in 2007 een structurele besparing op van per saldo € 51 miljoen. De verdeling van verantwoordelijkheden voor geldstromen in de sport wordt meer ten principale herbezien op basis van de rapportage «Geldstromen in de sport». Deze rapportage is tegelijkertijd met de begroting 2004 naar de Kamer gestuurd.

Gelijk met de vaste instellingssubsidies verandert ook het beleid voor de overige begrotingssubsidies, in lijn met de genoemde doelen. Het komende jaar wordt deze herziening (met een duidelijke prioriteitstelling) verder uitgewerkt. Dit levert in 2004 een besparing op van € 38 miljoen, oplopend tot € 78 miljoen vanaf 2007.

Naast begrotingssubsidies zijn er ook subsidies die worden verstrekt uit het fonds van de AWBZ of uit de kas van de Ziekenfondswet. Vanaf 2004 is financiering door een premiesubsidie in beginsel alleen nog mogelijk met een tijdelijke regeling die vooruitloopt op het opnemen van een nieuwe aanspraak in het verzekerde pakket. Premiesubsidies die niet onder deze definitie vallen, gaan naar de begroting of worden een aanspraak in de ZFW of AWBZ. De premiesubsidies worden in totaal verminderd met ruim € 10 miljoen in 2004.

Het nieuwe subsidiebeleid wordt uitvoerig toegelicht in een aparte brief en een rapportage, die tegelijkertijd met de begroting naar de Tweede Kamer gaan.

17 Financieel beleid op hoofdlijnen

Deze paragraaf beschrijft het financieel beleid op hoofdlijnen. Dat gebeurt aan de hand van twee tabellen: één voor de premiegefinancierde uitgaven en één voor de begrotingsgefinancierde uitgaven. Beide tabellen beslaan de jaren 2003 tot en met 2007.

Toelichting

Het financieel beleid in de zorg wordt grotendeels bepaald door twee tegengestelde factoren. Enerzijds leidt de noodzakelijke groei van zorgverlening tot een toenemend beslag op de middelen. Anderzijds dwingt de slechte economische situatie tot het beperken van de uitgaven. Deze beide factoren zijn duidelijk te zien in de ontwikkeling van de netto-BKZ-uitgaven in de periode 2003–2007 (tabel 6). De tabel geeft het financiële beeld op hoofdlijnen weer. De meer gedetailleerde gegevens staan in het Financieel Beeld Zorg, in de bijlage van de begroting 2004.

Hoe is de tabel opgebouwd?

Het startpunt is de Zorgnota 2003 waarin het Strategisch Akkoord van het kabinet Balkenende-I is verwerkt. In de Voorjaarsbrief 2003 (mei 2003) is gemeld dat de netto BKZ-uitgaven in het begrotingsjaar 2003 hoger zullen uitkomen dan bij de Zorgnota 2003 nog werd verwacht. Het kabinet heeft om de stijging in de uitgaven te beperken compenserende maatregelen afgesproken. Het saldo hiervan en de doorwerking voor de jaren 2004–2007, is opgenomen in de tabel onder de regel «Mutaties Voorjaarsbrief Zorg 2003».

Het uitgangspunt van de uitgavenontwikkeling in de komende jaren is, evenals bij het Strategisch Akkoord (Balkenende I), een op CPB-ramingen gebaseerde volumegroei van 2,5 procent. Omdat die groei moest worden toegepast op het inmiddels hogere uitgavenniveau van 2002 en 2003, moest de uitgavengroei in bedragen enigszins worden aangepast. Daarnaast was de macro-economische raming van de ontwikkeling van lonen en prijzen inmiddels veranderd.

Op basis van de uitgavenrealisaties van de afgelopen jaren kan verwacht worden dat bij ongewijzigd beleid de uitgaven meer zullen groeien dan de 2,5 procent waarmee het CPB heeft gerekend. Dit staat ook reeds in het rapport Financiële Bouwstenen Zorg (februari 2003) dat VWS en Financiën hebben opgesteld en dat aan de Tweede Kamer is verstuurd. Met het oog op die hogere uitgavengroei trekt het kabinet in het Hoofdlijnenakkoord (Balkenende-II) een extra bedrag uit dat oploopt tot € 1 miljard in 2007. Maar tegelijkertijd wordt bespaard door nieuwe maatregelen als pakketverkleining en eigen risico. De zorguitgaven worden verder beperkt door loonmatiging: de vergoeding voor loonontwikkeling in tarieven en budgetten in de zorgsector is lager dan de loonontwikkeling in de marktsector. Ook de ruimte voor incidentele loonontwikkeling wordt beperkt. Beide laatste beperkingen komen voort uit de afspraken in het Hoofdlijnenakkoord voor de gehele collectieve sector.

Na het sluiten van het Hoofdlijnenakkoord bleek dat de uitgaven in 2003 naar verwachting opnieuw hoger zullen zijn dan verwacht. Deze verwachting is gebaseerd op nieuwe gegevens over de verwachte productieontwikkeling – op grond van geactualiseerde realisatiecijfers 2002 en productieafspraken 2003 – alsmede de vormgeving van de prijsmaatregel geneesmiddelen. Om dit op te vangen zijn nieuwe maatregelen nodig: eigen bijdragen en overige maatregelen. Hiermee komt tevens geld vrij voor compensatiemaatregelen en enkele uitgaven voor het oplossen van knelpunten. Deze maatregelen en intensiveringen worden deels niet met premiemiddelen betaald, maar direct vanuit de VWS-begroting. Daarom staat er in de tabel een bedrag als «Overboekingen».

De 2,5 procent volumegroei, de aangepaste productieontwikkeling èn het extra geld uit het Hoofdlijnenakkoord (€ 1 miljard) bieden ruimte om de gevolgen van demografische ontwikkeling in de zorg (vergrijzing) en de autonome groei bij de genees- en hulpmiddelen op te vangen; tevens kan de productiegroei in de wachtlijstsectoren doorgaan. Een overzicht van de verdeling van het extra geld over de sectoren staat in het Financieel Beeld Zorg, in de bijlage van de begroting 2004.

Tabel 4 laat de uitgavenontwikkeling zien van de VWS-begroting vanaf de stand ontwerpbegroting 2003. Allereerst worden de mutaties uit de Voorjaarsnota/1e suppletore wet 2003 (mei 2003) weergegeven. Voor een toelichting op deze mutaties verwijzen wij u naar de Wijziging van de begroting van de uitgaven en ontvangsten van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (XVI) voor het jaar 2003 (wijziging samenhangende met de Voorjaarsnota) (TK 2002–2003, 28 944 XVI, nr. 1–2).

Vervolgens zijn de mutaties die sinds de 1e suppletore wet hebben plaatsgevonden opgenomen. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen mutaties die het gevolg zijn van het Hoofdlijnenakkoord, overhevelingen vanuit de premiemiddelen, belangrijke beleidsmatige mutaties en overige beleidsmatige en technische mutaties.

Het Hoofdlijnenakkoord legt VWS bij het arbeidsmarkt- en informatiebeleid een bezuiniging op van € 33 miljoen in 2004 en € 105 miljoen in 2005 en latere jaren. Wij brengen deze taakstelling geheel ten laste van de sectorfondsen.

In afwachting van een nadere concrete invulling, staan op artikel 99 (Nominaal en Onvoorzien) de volgende taakstellingen uit het Hoofdlijnenakkoord geparkeerd:

– Minder inhuur van externen.

– Meer doelmatigheid (efficiencytaakstelling).

– Volumetaakstelling bij uitvoerende diensten.

– Het VWS-aandeel in de ww-maatregelen voor de collectieve sector.

Deze taakstellingen moeten nog, zorgvuldig en gericht, ingevuld worden. De Tweede Kamer wordt daarover uiterlijk bij 1e suppletore wet 2004 nader geïnformeerd.

Daarnaast herziet VWS momenteel haar subsidiebeleid grondig. Dit is ook nodig om de subsidietaakstelling uit het Hoofdlijnenakkoord in te vullen. Deze taakstelling bedraagt ruim € 58 miljoen in 2004 en loopt op tot ruim € 127 miljoen in 2007.

Verder heeft het kabinet bij het aantreden in het hoofdlijnenakkoord besloten om de jeugdzorg, waaronder ook de preventie, te versterken. De middelen, die generaal aan de begroting van VWS zijn toegevoegd, lopen op tot € 65 miljoen in 2007.

Ook heeft het kabinet besloten om de tegemoetkomingsregeling buitengewone uitgaven op de begroting van VWS te verantwoorden. Deze regeling wordt thans voorbereid. Hiervoor is het nieuwe beleidsartikel 38: «Tegemoetkoming buitengewone uitgaven» in de begroting opgenomen.

Ten slotte komt er extra geld voor het oplossen van een aantal knelpunten. Deze extra middelen komen beschikbaar via het overhevelen van premiemiddelen voor:

– Preventiebeleid.

– Experimenten prestatievergelijking ziekenhuizen en huisartsen.

– Onderhoudsorgaan DBC's.

De overgang van de Voedsel- en Waren Autoriteit naar het ministerie van LNV en de agentschapsvorming van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu verlagen het uitgavenniveau, terwijl de aanpassingen van de rijksbijdragen juist een verhoging van het uitgavenniveau tot gevolg hebben.

BELEIDSARTIKEL 21: PREVENTIE EN GEZONDHEIDSBESCHERMING

21.1 Algemene beleidsdoelstelling

Het bevorderen en beschermen van de gezondheid van de burger in de Nederlandse samenleving

Een goede gezondheidszorg begint niet bij de zorg zelf, maar bij het voorkomen dat mensen er gebruik van moeten maken. Het belang van preventie kan niet genoeg benadrukt worden: «voorkomen is beter dan genezen».

Gezondheidsbescherming en -bevordering gaan echter verder dan «het voorkomen van». Het beleid is ook bedoeld om mensen langer gezond te laten leven en de kwaliteit van hun leven in geval van ziekte te verhogen. Centraal in het beleid staan: onnodig gezondheidsverlies voorkomen en gelijke kansen op gezondheid bevorderen. Om gezondheidsachterstanden doelgericht terug te dringen, streven wij na dat mensen met een lage sociaal-economische status in 2020 ongeveer drie jaar langer in goede gezondheid leven: een verhoging van ongeveer 53 jaar naar 56 jaar.

De gezondheid van de Nederlandse bevolking is de vorige eeuw spectaculair verbeterd. Toch moeten we ook nu alert en actief zijn. Nieuwe ontwikkelingen (waaronder biotechnologie en globalisering) en bedreigingen (waaronder infectieziekten, overgewicht en daaraan gerelateerde ziekten en voedselinfecties) vragen onze bijzondere aandacht. Daarnaast nemen de kosten in de zorg toe, met name voor chronische ziekten die grotendeels te maken hebben met onze ongezonde leefgewoontes. Het RIVM heeft uitgerekend dat de zorgkosten gerelateerd aan ongezond gedrag liggen tussen de 5 en 9% van de totale uitgaven aan zorg. Om de ziektelast en de daarmee samenhangende kosten voor de zorg te beheersen, richten wij ons op zes ziekten die een groot en groeiend beslag leggen op de zorg: hart- en vaatziekten, problemen aan het bewegingsapparaat, kanker, psychische aandoeningen, suikerziekte en astma. In het najaar van 2003 wordt de nota «Preventie 2004–2007» aan de Tweede Kamer aangeboden. Hierin geeft het kabinet prioriteiten aan die moeten leiden tot gezondheidswinst. Hieraan worden doelen verbonden en wordt aangegeven wat het kabinet zelf gaat doen om die doelen te bereiken. Maar ook wordt aangegeven wat van anderen wordt verwacht en worden zij aangesproken op hun verantwoordelijkheden. Het kabinet ziet vooral een centrale rol voor de lokale overheden en zorguitvoeringsorganisaties als het gaat om het mobiliseren en coördineren van de activiteiten. Wij hebben voor de uitvoering van de nota «Preventie 2004–2007» in 2004 € 5 miljoen en vanaf 2005 € 10 miljoen. extra geld gereserveerd op de begroting. Gezondheid is echter niet alleen de verantwoordelijkheid van de overheid. Het is primair de verantwoordelijkheid van de burger zelf. De burger zal ook moeten investeren in een gezonde leefwijze om zijn gezondheid te behouden c.q. te verbeteren.

Subsidietaakstelling begroting

Voor een inhoudelijke toelichting op de subsidietaakstelling verwijzen wij u naar de brief over het nieuwe subsidiebeleid van VWS die tegelijkertijd met de Begroting 2004 naar het parlement is verzonden. In onderstaande tabel is de hoogte van de in de beleidsagenda genoemde subsidietaakstelling voor dit artikel opgenomen.

Premiemaatregelen

Het kabinet heeft bij het aantreden voor de zorg een bezuiniging vastgesteld van € 1 miljard aan pakketmaatregelen. Daarnaast zijn extra bezuinigingen noodzakelijk, ondermeer ter facilitering van voorziene extra productie. Op dit beleidsartikel worden in de sfeer van de premie-uitgaven de volgende specifieke maatregelen genomen.

21.2 Operationele beleidsartikelen

21.2.1 Gezond gedrag bevorderen: niet roken, meer bewegen, gezond eten, matig drinken en veilig vrijen

Beleidseffecten

De bevordering van een gezonde en sportieve leefstijl levert een belangrijke bijdrage aan de volksgezondheid, zoals blijkt uit de Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV 2002). Het gaat daarbij voornamelijk om niet roken, meer bewegen, matig drinken, gezond eten en veilig vrijen. Met het beleid voor gezondheidsbevordering hebben wij de volgende doelen voor ogen:

– Niet roken: een vermindering van het aantal rokers in 2004 met 17,5% ten opzichte van 1999 (afname van 34% naar 28% rokers).

– Meer bewegen: een stijging van het aantal mensen die voldoen aan de normactiviteit van 40% (1998) naar 45% in 2005 en 50% in 2010. Bewegingsarmoede moet dalen van 12% (1998) naar 10% in 2005 en 8% in 2010 (uitgedrukt als een afname van inactiviteit). Bij burgers moet de kennis van voldoende bewegen toenemen, uitgedrukt als een toename van bekendheid met de inhoud van de Nederlandse Norm Gezond Bewegen, van 0% (1998) tot 50% in 2005 en 75% in 2010.

– Gezond eten: wij streven ernaar dat voeding in 2010 maximaal 10 energieprocenten verzadigd vet bevat. Prioriteiten voor 2004 zijn: preventie en reductie van overgewicht, bevorderen van groente- en fruitconsumptie en terugdringen van transvetzuren in de voeding. Transvetzuren zijn voor de volksgezondheid de meest ongunstige verzadigde vetzuren.

– Matig drinken: een vermindering van het aantal probleemdrinkers in 2004 met 11% ten opzichte van 2001 (afname van 9% naar 8% probleemdrinkers).

– Veilig vrijen: een stabilisering van het percentage (69%) jongeren dat veilig vrijt bij een wisselend contact.

Aard van de verantwoordelijkheid

Met ons beleid willen we het mogelijk en makkelijk maken dat de burger een gezonde keuze maakt. De verantwoordelijkheid voor de uiteindelijke keuze voor een gezond en sportief leven ligt natuurlijk bij de burger zelf. Bovendien is het realiseren van de beleidseffecten voor een groot deel afhankelijk van inspanningen van derden. Daar komt bij dat wij slechts een beperkte invloed hebben op relevante factoren als sociaal-economische ontwikkelingen en maatschappelijke trends. Ook is er veel commerciële marketing om ongezonde en verslavende producten aan de man te brengen.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Bij de beleidsontwikkeling en -uitvoering van gezondheidsbevordering gaan we uit van een samenhangende aanpak. Dit betekent een combinatie van wet- en regelgeving en handhaving daarvan, inzet van goede, wetenschappelijk onderbouwde voorlichting, subsidies, onderzoek, overleg, productregulering, adequate zorg- en hulpverlening én een krachtig intersectoraal beleid.

Subsidies

Er worden subsidies verleend aan diverse preventie-instituten zoals Stivoro-Rookvrij, het Partnership Stop met Roken, het Nationaal Instituut voor Gezondheidsbevordering en Ziektepreventie (NIGZ), het Trimbos-instituut, het Voedingscentrum, het Aids Fonds, de Stichting soa-bestrijding en het Kenniscentrum Overgewicht. De subsidies aan de preventie-instituten worden gebruikt om materiaal (onder meer folders, websites, lesmateriaal) en voorlichtingsmethodieken te ontwikkelen en om doelgroepspecifieke preventieactiviteiten (voorlichtingsavonden, workshops, counseling voor intermediairs, zoals gemeentelijke gezondheidsdiensten (GGD'en)) en leefstijlcampagnes uit te voeren.

Wet- en regelgeving

De gewijzigde Tabakswet treedt gefaseerd in werking. In 2004 zal gewerkt worden aan de invoering van het recht op een rookvrije werkplek en rookvrij openbaar vervoer.

Er is een wetsvoorstel dat de bestuurlijke boete in de Drank- en Horecawet (DHW) introduceert; wij willen dit voorstel eind 2004 invoeren. Met dit instrument beschikt de Voedsel en Waren Autoriteit/Keuringsdienst van Waren voor minder zware overtredingen van de Drank- en Horecawet over een aanvullend sanctiemiddel dat snel en slagvaardig kan worden toegepast in de bestuursrechtelijke handhavingpraktijk. De rechterlijke macht zal erdoor ontlast worden.

Verder is een wetswijziging DHW in voorbereiding voor een betere handhaving. In dit wetsvoorstel zullen de voornemens uit de Alcoholnota en het rapport van de Marktwerking Deregulering en Wetgevingskwaliteit (MDW)-werkgroep «Openbare inrichtingen» worden geïmplementeerd.

Overleg

In 2004 zal er met betrekking tot tabak vooral overlegd worden om het publieke domein verder rookvrij te maken, met name in de horeca. De ontwikkeling van het alcoholbeleid blijft aan de orde komen in het Regulier Overleg Alcoholbeleid, waarin zo'n dertig betrokken maatschappelijke organisaties en belanghebbende marktpartijen zitting hebben. Periodiek wordt overlegd met maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven over overgewicht; waar mogelijk wordt aangehaakt bij bestaande overlegstructuren zoals het Regulier Overleg Warenwet.

Onderzoek

In 2004 worden de resultaten opgeleverd van de in 2003 te starten evaluatie van het tabaksontmoedigings- en alcoholpreventiebeleid. Aan de hand hiervan zullen nieuwe streefcijfers worden vastgesteld voor het tabaks- en het alcoholbeleid. Een opvolger van de voedselconsumptiepeiling is in ontwikkeling. Er wordt gewerkt aan kwantitatieve streefcijfers voor overgewicht en groente- en fruitconsumptie.

Voorlichting

Met het oog op de invoering van de rookvrije werkplek, wordt in 2004 net als in 2003 geïnvesteerd in de voorlichting over en de ondersteuning van stoppen met roken. Daarnaast vindt reguliere jongerenvoorlichting plaats.

Ook de alcoholvoorlichting zal voornamelijk gericht blijven op jongeren. Dit gebeurt met name via regionale zomercampagnes in vakantiegemeenten.

Verder zal de hierboven vermelde introductie van de bestuurlijke boete in de Drank- en Horecawet worden begeleid met een informatiecampagne. De diverse leefstijlcampagnes lopen met ingang van 2004 via het campagneprogramma 2004–2007. Dit vindt plaats in nauwe samenwerking met de preventie-instituten.

Handhavingsbeleid

De handhavingactiviteiten zullen zich in 2004 concentreren op de rookvrije werkplek. Verder is de bescherming van de jeugd en dus het toezicht op de naleving van de leeftijdsgrenzen uit de Tabakswet en de Drank- en Horecawet ook in 2004 een speerpunt. Dit toezicht wordt uitgevoerd door het agentschap Voedsel en Waren Autoriteit/Keuringsdienst van Waren.

Accijnsverhoging

Naast de bovenstaande instrumenten draagt ook de verhoging van de tabaksaccijns, waartoe het kabinet onlangs heeft besloten, bij aan de realisatie van deze doelstelling. Concreet betekent dit per 1 februari 2004 een verhoging van € 0,55 (inclusief B.T.W.) per pakje van 25 sigaretten respectievelijk 50 gram shag.

21.2.2 Gezondheidswinst door preventie, vroege opsporing en door het voorkomen van complicaties die leiden tot nieuwe ziekten

Beleidseffecten

Het beleid blijft erop gericht gezondheidswinst te behalen door ernstige en veel voorkomende ziekten te voorkomen. Het gaat hier om infectieziekten met ernstige klachten of overlijdensrisico en om (chronische) ziekten waarbij de juiste behandeling in een vroeg stadium latere complicaties en verergering kan voorkomen.

Bij infectieziekten gebruiken we hiervoor drie strategieën. De eerste is vaccinatie. Door goede vaccinatieprogramma's zijn mensen beschermd tegen de soms ernstige gevolgen van infectieziekten. Hierbij streven we in 2004 naar het behoud van een vaccinatiegraad van boven de 95% voor het Rijksvaccinatieprogramma (RVP). Voor het Nationale Programma Grieppreventie streven we naar een vaccinatiegraad van 80% (in 2001 75%). Het gaat om een programma voor risicogroepen en mensen van 65 jaar en ouder, die de griepprik gratis krijgen. In het RVP wordt gevaccineerd tegen verschillende infectieziekten en per ziekte worden meerdere prikken gegeven. De behaalde vaccinatiegraad per 1 januari 2002 loopt uiteen van 94,4 tot 97,2% voor difterie, kinkhoest, tetanus en polio (D(K)TP en DTP), van 95,4 tot 96,1% voor bof, mazelen en rubella (BMR), en van 95,3–96,0% voor Haemophilus influenzae type b (Hib).

Daarnaast willen we de inhoud van de programma's zonodig aanpassen aan nieuwe wetenschappelijke inzichten. Dit zullen we doen op basis van het te verwachten Gezondheidsraad-advies. Daarbij wordt vanzelfsprekend ook rekening gehouden met een voldoende kosteneffectiviteit en budgettaire ruimte. Deze doelstelling meten we met vijfjaarlijkse beleidsevaluaties. Daarnaast zullen we de aansturing van het RVP verbeteren door de organisatie te vereenvoudigen en zullen we de voorlichting verbeteren om de huidige hoge vaccinatiegraad te behouden.

De tweede strategie bestaat uit het bestrijden van besmetting. Waar vaccinatie tegen ernstige infectieziekten niet mogelijk is, moet worden voorkomen dat mensen elkaar besmetten. Dat speelt bijvoorbeeld bij seksueel overdraagbaar aandoeningen (soa, waaronder HIV en chlamydia), maar ook bij meningitis of de multiresistente ziekenhuisbacteriën (MRSA). Voor deze ziekten beogen we – ondanks de toegenomen besmettingsdruk bij enkele ziekten – het aantal besmettingen te stabiliseren of te verminderen. Voor MRSA streven we naar stabilisatie op de huidige 0,5% multiresistente stammen van het totaal aantal SA-ziekenhuisbacterieën.

De derde strategie gebruiken we voor de dreiging met nieuwe, soms nog onbekende infectieziekten: een effectieve en doelmatige voorbereiding op de mogelijke komst van deze ziekten. Daarbij kan worden gedacht aan het Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS). De Infectieziektenwet wordt zo aangepast dat wij meer bevoegdheden krijgen om nieuwe infectieziekten effectief te bestrijden. Door middel van vijfjaarlijkse beleidsevaluaties zullen we de doeltreffendheid en doelmatigheid van onze maatregelen toetsen.

Bij belangrijke chronische ziekten als kanker, hart- en vaatziekten, artrose, hypertensie, diabetes en COPD (chronic obstructive pulmonary disease) kan het aantal ziektegevallen worden beperkt, de ziektelast verminderd en druk op de zorg worden verlicht door een gezonde leefstijl, tijdige opsporing en ziektespecifiek preventiebeleid binnen de gezondheidszorg. Bij een gezonde leefstijl moet worden gedacht aan goede voeding, minder overgewicht, meer bewegen, niet roken en matig alcoholgebruik.

Vroegtijdige opsporing is in veel gevallen doelmatiger dan interventies aan het einde van de zorgketen. Bevolkingsonderzoek naar specifieke ziekten als borst- en baarmoederhalskanker en het uitvoeren van prenatale screenings worden doeltreffend uitgevoerd. Er wordt gestreefd naar een gemiddelde onderzoeksgraad van 80% bij bevolkingsonderzoek naar borstkanker. Ook is het streven om de gemiddelde onderzoeksgraad bij het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker te brengen op 75% en om het bereik van de hielprik te handhaven op 99%. De huidige opkomst bij borstkankerscreening is nagenoeg 80%, maar bij baarmoederhalskanker is de opkomst 65%. Daarom wordt voor de baarmoederhalskankerscreening gezocht naar effectievere oproepmethoden.

Bij ziektespecifiek preventiebeleid gaat het erom preventie in de ziekteketen te bevorderen. Dus ook ná de diagnose van de ziekte kan preventie bijdragen aan het voorkomen van erger en bijdragen aan een hogere effectiviteit van de behandeling. Vanuit het perspectief van preventie zal dan ook bevorderd worden dat leefstijladviezen en begeleiding deel uitmaken van een adequate behandeling. Dit kan gerealiseerd worden door in overleg met betrokken partijen afspraken te maken over verantwoordelijkheid en aansturing van de centrale ketenregie, door te bevorderen dat risicoprofielen van patiënten worden opgesteld en door taakverschuiving binnen de zorg. In 2004 zullen we aan de hand van de«referentieziekte» diabetes mellitus met alle betrokkenen instrumenten ontwikkelen om preventie in de gehele ziekteketen te integreren, zodat alle partijen hun verantwoordelijkheid kennen én kunnen waarmaken. Op basis hiervan vindt besluitvorming plaats.

Om de doelstellingen te realiseren, werken we samen met het veld aan een goede kennisinfrastructuur, effectieve uitvoeringsorganisaties en een surveillance- en monitoringsysteem waarmee we nieuwe ontwikkelingen tijdig signaleren. Deze systemen vormen ook de basis voor de verantwoordingsgegevens over de hierboven genoemde kwantitatieve doelen. De infrastructuur voor infectieziektebestrijding wordt op onderdelen bestuurlijk versterkt.

Aard van de verantwoordelijkheid

De systeemverantwoordelijkheid voor het bereiken van deze operationele doelstelling ligt bij ons. De verantwoordelijkheid voor de activiteiten die voor dit doel moeten worden uitgevoerd, ligt grotendeels bij andere partijen. Het gaat hier zowel om individuele gezondheidszorg als om veldorganisaties die verantwoordelijk zijn voor deelterreinen van het totale beleid rond ziektepreventie.

De surveillance en signalering van infectieziekten wordt uitgevoerd door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), in opdracht van ons. Het ontwikkelen en borgen van de kennis is onze verantwoordelijkheid, maar wordt uitgevoerd door het RIVM, de Landelijke Coördinatiestructuur Infectieziektebestrijding (LCI), en enkele gespecialiseerde stichtingen en verenigingen zoals de Koninklijke Nederlandse Centrale Vereniging tot bestrijding der tuberculose (KNCV). De uitvoering van de infectieziektebestrijding is een gemeentelijke verantwoordelijkheid. De gemeenten worden hierbij ondersteund door eerdergenoemde kennisinstituten, die de GGD'en voorzien van protocollen, trainingen, gericht advies, ondersteuning bij lokale surveillance en voorlichtingsmateriaal.

Wij zijn verantwoordelijk voor de monitoring van niet-infectieziekten waar vroegtijdige opsporing relevant is. Wij zijn ook verantwoordelijk voor het ontwikkelen en borgen van de kennis over bevolkingsonderzoek naar verschillende ziekten. Onder onze verantwoordelijkheid worden de bevolkingsonderzoeken uitgevoerd door het CVZ. De adequate vervolgbehandeling valt onder verantwoordelijkheid van de zorgverzekeraars en de zorgaanbieders.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies

Er worden verschillende projecten gesubsidieerd. Zo verlenen wij subsidie aan GGD'en om een vaccinatieprogramma tegen hepatitis B uit te voeren bij mensen met veel wisselende seksuele partners en intraveneus drugsgebruikers. Daarnaast geven wij subsidie aan:

– Diverse instituten voor diagnostiek, voorlichting, onderzoek, surveillance en protocollering op het gebied van infectieziekten.

– Diverse instituten voor onderzoek en vroege opsporing van kanker en kwaliteitsverbetering van het leven bij kanker.

Bijdrage aan agentschappen RIVM en NVI

Er wordt een bijdrage gegeven aan het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu en het Nederlands Vaccin Instituut (NVI). Bij het agentschap RIVM gaat het om onderzoek en surveillance van infectieziekten. Bij het tijdelijk agentschap NVI gaat het erom de vaccins die in het RVP opgenomen zijn beschikbaar te stellen en te houden, advies te geven over de vaccins die in het RVP opgenomen moeten worden, en bestaande vaccins te verbeteren.

Onderzoek

Onderzoek naar ziektespecifieke preventie verloopt grotendeels via de meerjarenactiviteitenplanning van het RIVM. Het RIVM zal in 2004 onder meer onderzoek doen naar het effect van nieuw beleid, zoals de vaccinatie tegen meningokokken C en hepatitis B, en ondersteuning verlenen aan de voorbereiding op grootschalige epidemieën (onder andere door modellering). Daarnaast verloopt onderzoek naar nieuwe preventiemogelijkheden onder meer via het preventieprogramma van ZonMw.

Voorlichting

In 2004 zal aandacht worden besteed aan goede voorlichting over het RVP aan kinderen uit de doelgroep, hun ouders en uitvoerders. Verder geven gezondheidsbevorderende instellingen (GBI), zoals de Stichting soa-bestrijding, veel voorlichting.

Premiegerelateerde instrumenten

Subsidies

Via de regeling Subsidies ABWZ en ZFW (Ziekenfondswet) worden subsidies verstrekt voor:

– Het bevolkingsonderzoek naar borstkanker en baarmoederhalskanker. Dit onderzoek wordt uitgevoerd door regionale screeningsorganisaties onder regie van het CVZ.

– De landelijke griepvaccinatie van ouderen en risicogroepen. Dit programma wordt uitgevoerd door de huisartsen. Bescherming van de gevaccineerde populatie tegen influenza leidt tot een forse reductie van ziekte in deze groep.

– De pre- en postnatale preventie bij zwangeren en pasgeborenen. Hiermee worden infectie- en stofwisselingsziekten vroegtijdig opgespoord en schadelijke gevolgen voor moeder en/of kind voorkomen. De landelijke coördinatie van het programma wordt verzorgd door het CVZ.

– De screening op familiaire hypercholesterolemie. Deze wordt uitgevoerd door de Stichting Opsporing Erfelijke Hypercholesterolemie (StOEH) onder regie van het CVZ.

– De drempelvrije soa-behandelingen. Met deze subsidie wordt laagdrempelig onderzoek en behandeling van soa die niet via de huisarts verloopt gefinancierd. Doel is om door vroegtijdige opsporing nieuwe infecties en complicaties te voorkomen. Overigens wordt deze subsidie in 2004 herzien.

Als een verstrekking op basis van de AWBZ (Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten) wordt het Rijksvaccinatieprogramma gefinancierd met inbegrip van de hepatitis-B-vaccinatie bij kinderen van wie een of beide ouders afkomstig zijn uit een risicoland. Wij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van het RVP en stellen de randvoorwaarden vast. Het programma wordt uitgevoerd door de consultatiebureaus voor zuigelingen en kleuters en door de afdelingen jeugdgezondheidszorg van de GGD, die daarbij worden ondersteund door de entadministraties.

21.2.3 Toegankelijke en kwalitatief hoogwaardige lokale voorzieningen van preventieve zorg

Beleidseffecten

Lokale voorzieningen van preventieve zorg dienen kwalitatief goed te zijn, doelmatig georganiseerd en voor iedereen toegankelijk. Wij willen de toegankelijkheid bevorderen en de kwaliteit van lokale voorzieningen van preventieve zorg garanderen. Ook werken we toe naar een betere samenwerking op nationaal en lokaal niveau met bedrijven, scholen en vertegenwoordigers van (lokale) zorgaanbieders en zorgverzekeraars. De samenwerking tussen preventiepartners moet leiden tot een integraal (lokaal) gezondheidsbeleid, waarin zowel aandacht is voor het bevorderen van een gezonde leefstijl, als voor een leef- en werkomgeving die gezond en veilig is en die gezond gedrag stimuleert.

Met het beleid op dit gebied streven wij op termijn naar de volgende effecten:

– De bestuurlijke slagkracht van gemeenten in het gezondheidsbeleid is versterkt.

– De deskundigheid van de professionals werkzaam in de openbare gezondheidszorg en de arbozorg is versterkt of vergroot.

– Zowel op lokaal als op landelijk niveau is intersectorale samenwerking versterkt.

Hiervoor streven we op de korte termijn de volgende effecten na.

Bestuurlijke slagkracht

– Het streven is dat in 2004 alle gemeenten een actief gezondheidsbeleid voeren aan de hand van een gemeentelijke gezondheidsnota.

– Met de G4 en G26 zijn afspraken gemaakt om sociaal-economische gezondheidsverschillen (SEGV) terug te dringen. Deze afspraken (die het Beleidskader GSB 2005–2009 (Grotestedenbeleid) betreffen) zijn:

1. Invoeren van een gezondheidsbenchmark.

2. Inzet van specifieke voorzieningen voor de gezondheid en arbeidsmarktpositie van uitkeringsgerechtigden.

3. Inzet van jeugdgezondheidszorg voor de risicojeugd.

4. Bevordering van gezond leven in achterstandswijken door een integrale wijkgerichte aanpak.

5. Verbeteren van de toegankelijkheid van de eerstelijnsgezondheidszorg in achterstandswijken.

– In 2004 starten alle GGD'en met het op uniforme wijze verzamelen van gegevens over de gezondheidssituatie in hun werkgebied.

– Het streven is het aantal bedrijven dat een preventief gezondheidsbeleid voert van 12% in 2000 te laten toenemen naar 25% in 2005.

Kwaliteit:

– Wij streven er naar dat in 2005 75% van de bedrijfsartsen bekend is met de richtlijnen van de Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB).

– Uitbreiding van het aantal standaarden in de uitvoering van de jeugdgezondheidszorg (waaronder de standaard voor preventie van kindermishandeling, een richtsnoer voor overgewicht en een richtsnoer voor preventieve opvoedingsondersteuning) en de medische milieukunde. Deze zullen in 2004 worden ontwikkeld. Aan GGD Nederland is opdracht gegeven een Landelijk Centrum Medische Milieukunde op te zetten voor de ontwikkeling van standaarden en protocollen op dit terrein. Ook is het Platform Jeugdgezondheidszorg operationeel, onder andere voor de implementatie van het basistakenpakket Jeugdgezondheidszorg (JGZ).

– In 2004 is een productenboek gereed voor de uitvoering van de taken medische milieukunde.

– Voor alle taken die onder de Wet collectieve preventie volksgezondheid (WCPV) vallen, maakt de Stichting Harmonisatie Kwaliteitsbeoordeling in de Zorgsector (HKZ) certificeringschema's in overleg met het veld. Maximaal twee jaar nadat die schema's zijn afgerond moeten de instellingen gecertificeerd zijn. Tabel 21.3 geeft inzicht in de planning van de certificatieschema's.

Bron: voorstel Stichting HKZ, juli 2003

Aard van de verantwoordelijkheid

Het bevorderen en beschermen van de volksgezondheid is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van ons en van lokale overheden. De verantwoordelijkheid van gemeenten is verankerd in de Gemeentewet en in de Wet collectieve preventie volksgezondheid (WCPV). Onze verantwoordelijkheden strekken zich uit tot het bevorderen van de kwaliteit en doelmatigheid van de collectieve preventie en het instandhouden van een adequate onderzoeks- en ondersteuningsstructuur voor GGD'en en gemeenten op het terrein van opleidingen en deskundigheidsbevordering. Hierbij dragen wij de systeemverantwoordelijkheid.

Het toezicht op de uitvoering is in handen van de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ). Het is ook de verantwoordelijkheid van overheden, zowel landelijk als lokaal, om andere partijen zoals burgers, maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven te wijzen op hun verantwoordelijkheden en mogelijkheden voor een goede volksgezondheid.

Met het ministerie van BZK (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) wordt afgestemd over het te voeren Grotestedenbeleid met betrekking tot gezondheid in de grote steden.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies

Diverse instellingen worden gesubsidieerd, waaronder de Netherlands School of Public & Occupational Health (NSPOH), de Nederlandse Public Health Federatie (NPHF) en de stichting Artsen Maatschappij en Gezondheid. Met subsidies stellen we deze instellingen in staat te zorgen voor een goede opleiding van de professionals die in het veld van de openbare gezondheidszorg werken. Ook worden diverse projecten en programma's gesubsidieerd die de bestuurlijke slagkracht van gemeenten helpen versterken en de kwaliteit van de professionele uitvoering verhogen. Zo ontvangt GGD Nederland een projectsubsidie om kennis en inzichten uit de GGD-en te ontsluiten en om de medische milieukundige functie van de GGD-en te versterken.

Verder stimuleren wij innovatie in de openbare gezondheidszorg, dat wil zeggen dat we de beleidsvoering op lokaal niveau ondersteunen en de werkwijzen in de openbare gezondheidszorg vernieuwen en verbeteren. Dat wordt mogelijk gemaakt door subsidie vanuit het Stimuleringsfonds Openbare Gezondheidszorg (Fonds OGZ).

Specifieke uitkeringen

De jeugdgezondheidszorg 0–19 jaar wordt, aanvullend op het gedeelte dat al in het Gemeentefonds is opgenomen, gefinancierd door middel van de tijdelijke regeling Specifieke uitkering jeugdgezondheidszorg (RSU). Het gaat hier om gelden die vanuit de AWBZ zijn overgeheveld en in de periode 2003 t/m 2007 jaarlijks worden uitgekeerd aan gemeenten om het uniforme gedeelte van het basistakenpakket uit te voeren.

Convenants

Op 27 mei 2002 hebben VWS, de Landelijke Vereniging Thuiszorg (LVT) en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten een convenant getekend op het gebied van de jeugdgezondheidszorg (JGZ). Voor 2004 betekent dit dat de uitvoering van de hielprik en de neonatale gehoorscreening op elkaar worden afgestemd.

Onderzoek

Via de budgetten van ZonMw en het Fonds OGZ worden programma's mogelijk gemaakt op het terrein van de openbare gezondheidszorg. Via de Doelsubsidie TNO (Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek) worden onderzoek en kwaliteitsverbetering bewerkstelligd op het terrein van arbeid en gezondheid en JGZ.

21.2.4 Activiteiten coördineren rond de beheersing van crisis en rampen en de nazorg hierbij op het gebied van de volksgezondheid

Beleidseffecten

Crisisbeheersing is er in eerste instantie op gericht te zorgen voor een zodanige structuur en maatregelen dat de kans op en de gevolgen van (grootschalige) incidenten en crises zo gering mogelijk zijn. Voor het ministerie van VWS gaat het daarbij o.a. om voorbereiding op de (gezondheids)gevolgen van nucleaire, biologische en chemische aanslagen en gevolgen voor de voedselveiligheid.

Wij houden daartoe een crisisbeheersingsorganisatie in stand. Wij zorgen ervoor dat snel een departementale crisiscoördinatie geactiveerd kan worden, die bestaat uit een departementaal crisiscoördinatiecentrum en een beleidsteam. Verder zijn wij belast met het geven van verwanteninformatie bij een crisis of ramp. Hierdoor kan snel informatie worden verkregen over betrokkenheid van (vermiste) familieleden of vrienden bij rampen.

Wij coördineren en faciliteren activiteiten die verband houden met de nasleep van crises en rampen, zoals Enschede en Volendam. Het gaat hierbij onder meer om de psychosociale nazorg, gezondheidsonderzoeken en een getroffenenmonitor.

Verder initiëren we de voorbereiding die intern en in het veld nodig is op een eventuele uitbraak van infectieziekten zoals SARS, pokken etc. en aanslagen met nucleaire, biologische en chemische wapens. Hiertoe is bijvoorbeeld een nationaal draaiboek vaccinatie pokken ontwikkeld. In 2004 moet 100% van de gemeenten over een eigen draaiboek beschikken.

In mei 2003 is het beleidsprimaat rond de Geneeskundige Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen (GHOR) van het ministerie van BZK overgedragen naar VWS. Het ministerie van BZK blijft systeemverantwoordelijk.

Aard van de verantwoordelijkheid

Voor acute noodsituaties zullen wij maatregelen en voorzieningen moeten treffen om de gezondheidszorg voor de samenleving te waarborgen. Crisisbeheersing is erop gericht schadelijke gevolgen zo veel mogelijk te beperken door middel van goede preparatie, respons en nazorg. De GHOR is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van BZK en VWS. Het slachtoffer, dat van de ongevallocatie tot in het ziekenhuis continu zorg op maat ontvangt, vormt daarbij het uitgangspunt. Ons beleid beoogt een snel en adequaat optreden op departementaal niveau mogelijk te maken. Het realiseren hiervan is voor een groot deel afhankelijk van kwantitatief en kwalitatief beschikbare voorzieningen (mensen en middelen waaronder protocollen en handboeken en inspanningen als oefenen en trainen). Daarnaast vervullen wij de regierol en creëren randvoorwaarden voor optimale crisisbeheersing voor sleutelfiguren in het zorgveld.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies

Wij verstrekken subsidies aan de volgende instanties:

– GGD Twente om een Gezondheidsmonitor Getroffenen Vuurwerkramp Enschede te houden.

– Nederlands Rode Kruis om de voorziening voor verwanteninformatie te verbeteren en in stand te houden. Deze subsidie is verstrekt naar aanleiding van de aanbevelingen van de commissie-Oosting.

– Diverse instellingen voor de psychosociale nazorg in Enschede en Volendam.

– Via ZonMw voor het uitvoeren van het onderzoeksprogramma naar de keten traumatologie en GHOR.

Bijdrage aan agentschap RIVM

Wij leveren een financiële bijdrage om een kenniscentrum gezondheidsonderzoek in stand te houden en om gezondheidszorgonderzoek uit te voeren met betrekking tot de vuurwerkramp in Enschede en om de gezondheidseffecten van de vogelpest te onderzoeken.

Overleg

In interdepartementaal verband wordt, in overleg met het bedrijfsleven, meegewerkt aan het project Bescherming vitale infrastructuur.

Overig

Daarnaast zorgen wij voor de organisatie en het instandhouden van de logistieke en materiële structuur voor het departementale coördinatiecentrum, en de kwaliteitsborging hiervan. Het gaat om training en oefeningen van het crisistelefoonteam, oefenen van het departementale crisiscentrum, het onderhouden en bijstellen van handboeken en de implementatie van het beleidsplan crisisbeheersing 2003–2007.

21.2.5 Het maken van beleid gericht op de bescherming van de gezondheid van de consument

Dit beleid richt zich op voeding en voedselveiligheid, productveiligheid en letselpreventie en informatievoorziening aan de consument zodat die verantwoorde keuzes kan maken.

Aard van de verantwoordelijkheid

Voor product- en voedselveiligheid dragen wij systeemverantwoordelijkheid. Wij stellen een kader van norm- en regelgeving in met name de Warenwet en de Bestrijdingsmiddelenwet. Binnen dat wettelijke kader zijn de producent en de verhandelaar primair verantwoordelijk voor het op de markt brengen van veilige consumentenproducten en levensmiddelen.

Voor letselpreventie en gezonde voeding heeft de burger zelf een belangrijke verantwoordelijkheid als consument van de voeding, producten en diensten. Wij stellen die burger of consument zo goed mogelijk in staat risico's te verkleinen die zijn verbonden met het op onveilige of niet verantwoorde wijze gebruik maken daarvan. Wij gebruiken daarvoor onder meer massamediale voorlichtingscampagnes en op specifieke groepen gerichte interventieprogramma's. Hierbij worden alle belangrijke partijen betrokken, zoals GGD'en, scholen, bedrijfsleven, sportorganisaties en zorginstellingen. Wij stellen via subsidies instellingen als Consument en Veiligheid en Voedingscentrum Nederland in staat deze activiteiten te verzorgen. De burger wordt op deze manier ook in zijn eigen omgeving, door bekende en vertrouwde kanalen, geïnformeerd over de risico's, maar ook over voorzorgsmaatregelen die hij of zij zelf kan treffen.

a. Voeding en voedselveiligheid

Beleidseffecten

Wij streven de volgende effecten na:

– Minder voedselinfecties. Hiertoe zetten wij in op een verbod op de aanwezigheid van Salmonella- en Campylobacter-bacteriën op rauw pluimveevlees voor de consument in 2006 (ziektekiemen zijn in rauwe producten nooit helemaal te vermijden; daarom wordt dit streven vertaald in «aanwezigheid op een laag niveau (nul+)» of «nagenoeg ziektekiemvrij»).

– Doorbreken van de kringloop van belangrijke ziekten die van dier op mens over kunnen gaan (zoönosen), te beginnen bij BSE (Boviene Spongiforme Encéphalopathie).

– Voorkómen dat consumenten voedingsmiddelen krijgen met te hoge gehaltes aan agrarische, industriële, milieu- of procesverontreinigingen.

– Voedingsmiddelen afkomstig van genetisch gemodificeerde organismen (GGO's) en nieuwe voedselingrediënten moeten veilig zijn.

– Een toename van het geven van borstvoeding. In 2000/2001 kreeg 18,5% van de kinderen zes maanden borstvoeding. Wij streven ernaar dit te verhogen naar 22% in 2008.

– Minder inname van verzadigd vet en ongunstige vetzuren door het gehalte daarvan in voedingsmiddelen te verlagen. In 1995 vormden transvetzuren 2% van de totale energie-inname. Wij streven ernaar dit te verlagen tot 1% in 2010. In 1997/1998 was de energie-inname aan verzadigd vet 12%. Wij streven naar een daling tot 10% in 2010.

– Voorkómen dat consumenten in voeding te veel of te weinig belangrijke vitaminen respectievelijk mineralen gebruiken, zoals foliumzuurprofylaxe (ter voorkoming van baby's met een open ruggetje).

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

De Nederlandse wet- en regelgeving worden steeds meer gedomineerd door Europese regelgeving en internationale (WHO/FAO-)normen (World Health Organization/Food and Agriculture Organization). Dat vereist een sterke, onderling goed gecoördineerde inbreng in de internationale overlegorganen door Nederland.

Nederland is binnen Europa nog steeds een van de landen met veel aanvragen voor nieuwe voedingsmiddelen of nieuwe voedselingrediënten. De Gezondheidsraad beoordeelt die aanvragen.

Nederland streeft in EU-verband naar een goed werkend communautair instrument om gezondheidsclaims te beoordelen; hierbinnen moet ruimte zijn voor nationale beoordeling op basis van zelfregulering.

In 2004 streven we naar integratie van de KAG-code (Keuringsraad Aanprijzing Gezondheidsproducten) en de gedragscode van het Voedingscentrum voor het gebruik van gezondheidsclaims in een nieuwe toetsingsprocedure. Hiervoor hebben alle betrokkenen in 2003 als eerste stap een intentieverklaring getekend. In 2004 wordt in EU-verband gewerkt aan een gezamenlijk beleid voor het verrijken van voedingsmiddelen. Ook worden voor voedingssupplementen en voor verrijking de veilige maximale hoeveelheden vastgesteld die een consument per dag zonder risico mag gebruiken.

In EU-verband is een omvangrijk wetgevingstraject gaande voor genetisch gemodificeerde organismen (GGO's). Het gaat onder andere om het aanscherpen van de etiketteringeisen zodat de consument beter kan kiezen. In relatie hiermee en om effectief op te treden bij een recall (uit de handel halen van potentieel schadelijke voedingsmiddelen), wordt ook gewerkt aan een effectief traceerbaarheidssysteem. Hoe de traceerbaarheid wordt uitgewerkt, is aan de lidstaten overgelaten.

Onderzoek/monitoring

Veel aspecten uit het regeringsstandpunt over het advies van de Gezondheidsraad over voedselinfecties (Tweede Kamer, vergaderjaar 2001–2002, 26 991, nr. 64) leiden tot extra onderzoek om de gewenste vermindering van voedselinfecties te bereiken. In 2004 zullen onderzoeken worden voortgezet naar de belangrijkste veroorzakers en de kostenaspecten van voedselinfecties, ook met betrekking tot langdurige gezondheidseffecten.

Voorlichting/communicatie

Prioriteit heeft het aanpassen van de samenstelling van voedingsmiddelen door een verbeterde vetzuursamenstelling. Het bedrijfsleven heeft hiervoor de Taskforce Vetten ingesteld, die op dit onderwerp nauw samenwerkt met het Voedingscentrum. Daarnaast hebben wij het Voedingscentrum gevraagd na te gaan hoe de consument beter geïnformeerd kan worden over de verschillende soorten gunstige én ongunstige vetten.

De vijfjarige campagne «Borstvoeding verdient tijd» van het Voedingscentrum wordt in 2004 voortgezet.

Aansturing/handhaving

Om een sterke onafhankelijke organisatie op het gebied van de voedselveiligheid te stimuleren, is de status van tijdelijk agentschap verleend aan de Voedsel en Waren Autoriteit (VWA). In de VWA zijn de agentschappen Rijksdienst voor de keuring van Vee en Vlees (RVV) en Keuringsdienst van Waren (KvW) opgenomen. De KvW levert via het signaleren/adviseren en handhaven op de terreinen eet- en drinkwaren en veterinaire zaken een belangrijke bijdrage aan de bescherming van de gezondheid van de consument. Wij zijn de enige opdrachtgever van de KvW. De aansturingsrelatie zal worden vormgegeven door een directe koppeling te leggen tussen activiteiten en de daarvoor benodigde middelen. Hiervoor is in 2003 reeds een aanzet gegeven.

b. Productveiligheid en letselpreventie

Beleidseffecten

Externe factoren spelen een belangrijke rol bij de te bereiken effecten. Bijvoorbeeld: de vergrijzing, de veranderende samenstelling van de bevolking, de toegenomen welvaart, risicozoekend gedrag en grotere mobiliteit en activiteit van de Nederlandse bevolking.

Wij streven de volgende effecten na:

– Verdere afname van het aantal privé-ongevallen. In 2006 moet het aantal ongevallen, ondanks de genoemde maatschappelijke ontwikkelingen die zich verder door zullen zetten, in ieder geval op het niveau van de beginjaren negentig zijn teruggebracht. Dat is 700 000 SEH-behandelingen (spoedeisende hulp). In 2001 waren er nog 750 000 SEH-behandelingen.

– Een daling van het aantal ongevallen met zeer jonge kinderen (van 0 tot 4 jaar) van 5% in 2006 ten opzichte van 2001. Het aantal ongevallen met zeer jonge kinderen daalt, maar is nog steeds onnodig hoog. In 2001 werden 6 200 op de 100 000 kinderen op de spoedeisende hulp behandeld.

– Een vermindering van het aantal doden en gewonden als gevolg van branden in de privésfeer met 10% in 2006 ten opzichte van 2001. Branden veroorzaken jaarlijks in de privé-sfeer 1 700 ongevallen. Het aantal ernstig gewonden bedroeg in 2001 ongeveer 800. Dit is een stijging met 30% in de laatste vijf jaar.

– Weren van onveilige producten. Producten kunnen behalve letsel ook andere soorten gezondheidsschade opleveren. Het beleid is er daarom ook op gericht producten voor de consument te weren die wezenlijke chemische, microbiologische of stralingsrisico's opleveren voor zijn gezondheid en veiligheid.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

In het kader van de Europese normalisatie zal verder worden gewerkt aan het ontwikkelen van normen voor productgroepen voor specifieke kwetsbare doelgroepen (ouderen, kinderen) en producten die statistisch tot veel ongevallen leiden.

In 2004 wordt de gewijzigde Warenwet van kracht. Deze wijziging is het gevolg van de nieuwe Algemene productveiligheidsrichtlijn van de EG (APV-richtlijn). Dankzij de aanpassing wordt de Warenwet een nog completer instrument om de consument tegen onveilige producten te beschermen. Zo wordt er de bevoegdheid in opgenomen om te gelasten tot het terughalen van een product. Ook komt in de wet een meldingsplicht van onveilige producten voor het bedrijfsleven en een wettelijke status voor Europese productveiligheidsnormen. Voor een aantal productgroepen waarvoor geen specifieke Europese wettelijke voorschriften bestaan, worden in het kader van de APV-richtlijn naar verwachting Europese veiligheidsnormen opgesteld.

Onderzoek

In 2004 wordt onderzoek gedaan naar de brandveiligheid van huishoudelijke apparatuur en versieringsmateriaal, het gebruik van desinfecterende middelen in zorginstellingen en legionella in relatie tot warmwatertoestellen in woningen. Waar het gaat om het legionellarisico in woningen, moet inzicht worden verkregen in de rol van het ontwerp van en de materialen in warmwatertoestellen. Ook wordt een verkenning gedaan naar de specifieke relatie tussen productveiligheidnormstelling en het voorkómen van letsels of andere gezondheidsschade (effecten van productveiligheidswetgeving).

Daarnaast doet Consument en Veiligheid vanuit de basissubsidie structureel onderzoek naar kwaliteit en effect van acties die het gedrag van mensen beïnvloeden. Ook voert zij risicobeoordelingen uit voor producten die bestemd zijn voor «kwetsbare consumenten» of mensen die vaak betrokken zijn bij ongevallen en de leefomgeving. Verkennend wordt gekeken naar de effecten van productveiligheidswetgeving op letselreductie en het voorkómen van andere vormen van gezondheidsschade. In Europees verband wordt deelgenomen aan een verkennend onderzoek naar de veiligheid van diensten aan consumenten en de hiervoor gebruikte producten. Een door Consument en Veiligheid en Erasmus Universiteit Rotterdam ontwikkelde rekenmethodiek voor directe medische kosten wordt uitgebreid naar maatschappelijke kosten.

Voorlichting/communicatie

Consument en Veiligheid geeft vanuit de basissubsidie, als onderdeel van de verschillende preventieprogramma's, voorlichting om veilig gedrag te bevorderen. Daarnaast geeft ze voorlichting over de veiligheid van producten en de leefomgeving. In 2004 staat, onder het motto Veilig Slapen, met name preventie van verstikkingsongevallen bij 0- tot 4-jarigen op het programma.

Aansturing/handhaving

Wij zullen het agentschap VWA/KvW nog meer dan voorheen aansturen op een directe koppeling van prestatiegegevens en bijbehorende kosten. De VWA/KvW bevordert het naleven van voorschriften met betrekking tot de productveiligheid van consumentenartikelen door handhaving, signalering/advisering en gerichte consumentenvoorlichting.

21.2.6 Een integrale programmering van onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten op het terrein van de volksgezondheid en zorg

Beleidseffecten

Met de integrale programmering van onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten wordt beoogd dat kennisontwikkeling en -implementatie doelmatig en doeltreffend plaatsvinden. Het gaat met name om de programmering van onderzoek ter ondersteuning van het VWS-beleid (inclusief toezicht van IGZ) door het RIVM en innovatieactiviteiten voor de zorg- en preventiesector, zoals uitgevoerd via de intermediaire organisaties ZonMw en NWO (Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek).

De nieuwe afspraken die in 2003 met ZonMw en RIVM zijn gemaakt, zullen in 2004 moeten leiden tot meer efficiëntie en rendement van de onderzoeksaansturing. Centraal staan: scherpe prioriteitstelling, het creëren van een waarborg voor de kwaliteit van onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten, inhoudelijke afstemming en samenhang tussen kennisactiviteiten en een zakelijke samenwerking met kennisinstituten en intermediairs.

De opdrachtverlening aan ZonMw is toegespitst op het ontwikkelen van instrumenten voor de preventie- en zorgsector om de kwaliteit, doelmatigheid en doeltreffendheid van preventie en zorg te verhogen. Prioritaire gebieden in 2004 zijn: kwaliteit en doelmatigheid van zorg; preventie; langdurende zorg en de zorg voor kwetsbare bevolkingsgroepen; cliënt- en patiëntgerichtheid van zorg en zorgstelsel; de vertaling van meer fundamenteel onderzoek naar concrete, medisch-technologische toepassingen.

Het RIVM verricht onderzoek ter ondersteuning van beleid en toezicht, in 2004 met name gericht op risicobeoordeling op het gebied van infectieziekten, geneesmiddelen, en voedsel- en productveiligheid. Het RIVM treedt op deze gebieden op als calamiteitenorganisatie, als de ernst van de calamiteit dit noodzakelijk maakt. Daarnaast verschaft het RIVM inzicht in de gezondheidstoestand van de Nederlandse bevolking, trends daarin en de effecten op de zorgvraag. In 2004 zal gestart worden met de voorbereiding van de volgende Volksgezondheid Toekomst Verkenningen (VTV). Ook zal het RIVM een bijdrage leveren aan de beoordeling van de effectiviteit van preventie-interventies.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn (mede) verantwoordelijk voor de instandhouding van een kennisinfrastructuur, ter ondersteuning van beleid en toezicht en voor innovatie. Deze verantwoordelijkheid uit zich in de positionering van RIVM en ZonMw onder onze ministeriële verantwoordelijkheid, respectievelijk als agentschap en zelfstandige bestuursorgaan (zbo). De taken van de beide organisaties voor de langere termijn zijn wettelijk verankerd en nader uitgewerkt in aanvullende documenten.

Als opdrachtgever van beide instituten zijn wij ervoor verantwoordelijk de onderzoeksvragen goed te verwoorden en duidelijkheid te verschaffen over opdrachtverlening op korte en langere termijn. Wij zijn ook verantwoordelijk voor een zekere mate van eenheid van aansturing van de betrokken organisaties. Wij bepalen de terreinen waarop de onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten plaats moeten vinden. Ook zijn wij ervoor verantwoordelijk de doelstellingen te formuleren die met de onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten gerealiseerd moeten worden.

RIVM, ZonMw en NWO moeten een efficiënte en transparante bedrijfsvoering realiseren, met een klantvriendelijke en resultaatgerichte werkwijze. De intermediaire organisaties ZonMw en NWO zijn verantwoordelijk voor het ontwikkelen van programma's op basis van de door ons geformuleerde doelstellingen, het laten uitvoeren, subsidiëren en monitoren van de projecten en het effectief overdragen van de ontwikkelde kennis aan de sector. Hiervoor stellen wij programmabudgetten beschikbaar, in het bijzonder aan ZonMw, als uitvoeringsorganisatie van ZON en NWO-Medische Wetenschappen (NWO/MW).

Het RIVM ontwikkelt onderzoeksprogramma's op basis van de door ons geformuleerde vragen en voert deze in nauw overleg met het departement uit. Als zich calamiteiten voordoen, zorgt het RIVM ervoor dat de noodzakelijke expertise in de juiste omvang beschikbaar is om het departement te ondersteunen.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Bijdragen en subsidies

– Bijdrage aan ZonMw. Jaarlijks formuleren wij een samenhangende opdracht voor programmering aan ZonMw. Deze opdracht kent voldoende evenwicht tussen de te onderscheiden aandachtsgebieden preventie en zorg. Via periodieke rapportages van ZonMw zullen wij de voortgang bewaken, zowel inhoudelijk als financieel. Waar nodig zullen wij de uitvoering van de programma's bijsturen. De werkwijze tussen VWS en ZonMw is vastgelegd in het handboek VWS-ZonMw.

– Bijdrage aan NWO(-Medische Wetenschappen). Jaarlijks formuleren wij opdrachten aan NWO, met name voor wat betreft het gebiedsbestuur Medische Wetenschappen. Wij streven ernaar om de opdrachtverlening zo veel mogelijk te laten aansluiten bij de werkwijze met ZonMw.

– Bijdrage aan het agentschap RIVM. Vanaf 2004 is het RIVM een agentschap en wordt de bijdrage aan het RIVM direct gekoppeld aan de opdrachtverlening. Via periodieke rapportages van het RIVM zullen wij de voortgang bewaken, zowel inhoudelijk als financieel. Waar nodig zullen wij de uitvoering van de programma's bijsturen. De afspraken tussen RIVM en opdrachtgevers worden formeel vastgelegd.

21.3 Budgettaire gevolgen van beleid

De belangrijkste juridische verplichtingen zijn de tijdelijke regeling Specifieke uitkering jeugdgezondheidszorg (t/m 2007), programmagelden ZorgOnderzoek Nederland en de onderzoeksgelden NWO/MW.

De bestuurlijk gebonden uitgaven betreffen de aangegane verplichtingen voor de structureel gefinancierde instellingen en de bijdragen aan agentschappen zoals VWA en RIVM. De beleidsmatige reserveringen zijn opgebouwd uit o.a. de tijdelijke regeling Specifieke uitkering jeugdgezondheidszorg (vanaf 2008), de nota «Preventiebeleid», de Infectieziektenwet en activiteiten op het gebied van de crisisbeheersing en rampen.

In bovenstaande tabel zijn de ramingen opgenomen voor de premie-uitgaven voor de verschillende sectoren op het terrein van preventie en gezondheidsbescherming.

In deze ramingen zijn de budgettaire consequenties van de besluitvorming rond de Voorjaarsbrief Zorg 2003 en het Hoofdlijnenakkoord verwerkt. Onderaan de tabel is de gereserveerde groeiruimte afzonderlijk weergegeven. Voor een toelichting op de verdeling van deze middelen over de verschillende zorgsectoren wordt verwezen naar de bijlage FBZ.

Bij de interpretatie van de uitgavenontwikkeling dient bedacht te worden, dat voor 2003 de loon- en prijsontwikkeling al verwerkt is, terwijl voor 2004 en latere jaren de loon- en prijsontwikkeling nog moet worden toegevoegd.

21.4 VBTB-paragraaf

Voor de operationele doelstellingen 21.2.1 t/m 21.2.4 is het Project Indicatoren Preventie (PIP) gestart. Het project heeft tot doel:

– De meetbaarheid van de beoogde effecten van de vier operationele doelstellingen te verhogen.

– Inzicht te vergroten in de doeltreffendheid en doelmatigheid van de beleidsinstrumenten die worden ingezet om de beoogde effecten te realiseren.

Het PIP kent vier stappen:

1. Herontwerp van een preventiedoelenboom mede in het licht van de nota «Preventiebeleid». Doel is om de (geactualiseerde) beleidsdoelen te inventariseren en te onderscheiden naar verschillende niveaus, zoals uitkomst- en effectniveau.

2. Benoemen van geactualiseerde indicatoren die weergeven in hoeverre de nieuwe beleidsdoelstellingen zijn gehaald; registratie van de indicatoren bewerkstelligen. Hiervoor wordt een overzicht gemaakt van de indicatoren die zijn opgenomen in een registratiesysteem en van indicatoren die nog niet worden geregistreerd. Voor de meting van indicatoren waarvoor nog niet de juiste gegevens beschikbaar zijn, wordt een plan van aanpak gemaakt.

3. Implementeren van een actieplan voor de registratie en monitoring van indicatoren voor de begroting 2005.

4. Het Project Indicatoren Preventie dient als input en wordt afgestemd met de ontwikkeling van het raamwerk van prestatie-indicatoren, die departementsbreed plaatsvindt.

De doelenboom is in de tweede helft van 2003 beschikbaar. Een plan van aanpak voor de verzameling van gegevens en het borgen van systematische dataverzameling is beschikbaar in de eerste helft van 2004. In het Brancherapport Preventie, dat in mei 2004 verschijnt, zullen de eerste resultaten van het project PIP worden gerapporteerd. Vanaf de tweede helft van 2004 zullen gegevens worden verzameld en kan de aanlevering van gegevens starten.

Ook wordt gewerkt aan een benchmarksysteem voor GGD'en. Hiermee worden prestatiegegevens ontwikkeld voor deze gemeentelijke diensten.

In 2004 gaat een nieuw voedselconsumptiesignaleringssysteem van start om betrouwbare informatie te krijgen over de voedselconsumptie in Nederland.

Het Letsel Informatie Systeem (LIS) van Consument en Veiligheid (C&V) dat onder meer ongevallen in de privé-sfeer registreert, is in 2003 verder verbeterd met betrekking tot betrokken producten, soorten omgevingen, toedrachten en groepen slachtoffers. Nieuwe indicatoren voor ongevalletsels maken stapsgewijs onderlinge prioritering en vergelijking met andere aandoeningen en ziektes mogelijk. Dit wordt voortgezet in 2004.

In 2003 hebben derden – waaronder het bedrijfsleven – gebruik kunnen maken van de kennisdatabank die de C&V de afgelopen jaren heeft opgebouwd over effectieve interventiemethoden («wat werkt waar»). In 2005 wordt dit proces naar verwachting afgerond.

Het operationele kostenmodel voor privé-ongevallen (wat kost een privé-ongeval en wat valt te besparen met het het voorkómen ervan) wordt in 2004 verder uitgewerkt. In 2006 kan het model ook worden gebruikt om andere kosten dan de directe medische kosten te berekenen.

In 2004 wordt de kennisdatabank verder ontsloten die C&V de afgelopen jaren heeft opgebouwd over effectieve methoden om privé-ongevallen te voorkomen.

Het internationale classificatiesysteem over de oorzaken van ongevallen (ICECI) is in 2003 klaar voor gebruik. Dit systeem heeft als doel ongevalregistraties op internationaal niveau onderling vergelijkbaar te maken.

De Monitor Ongevallen en bewegen in Nederland (ObiN) levert op basis van een landelijk enquêteonderzoek aanvullende informatie over onder andere de relatie tussen bewegen en letsels. Deze monitor wordt in 2004 voortgezet en verbeterd.

In tabel 21.4 is een overzicht opgenomen van de evaluatieprogrammering op het gebied van preventie en gezondheidsbescherming.

BELEIDSARTIKEL 22: CURATIEVE ZORG

22.1 Algemene doelstelling:

Het instandhouden en bevorderen van een kwalitatief verantwoorde en in financiële zin beheersbare zorgverlening ter bevordering van de lichamelijke gezondheidssituatie van de Nederlandse bevolking.

Mensen in Nederland die ziek zijn, krijgen te maken met zorgaanbieders die werkzaam zijn in de curatieve zorg. Het gaat om eerstelijnszorg (huisartsenzorg, paramedische zorg, verloskundige zorg, kraamzorg en mondzorg), tweedelijnszorg (medisch-specialistische zorg), maar ook om ambulancezorg.

Vrijwel alle curatieve zorg bevindt zich in het zogenoemde tweede compartiment en valt thans onder de Ziekenfondswet. Deze zorg wordt voor particulieren gedekt door (niet-verplichte) ziektekostenverzekeringen; kleinere delen, zoals mondzorg en (een deel van) de fysiotherapie, vallen in het derde compartiment.

De belangrijkste regelgeving die betrekking heeft op de curatieve zorg bestaat uit de ZFW (Ziekenfondswet), de WZV (Wet ziekenhuisvoorzieningen; de wet die regelt wanneer een instelling mag investeren in zijn infrastructuur), de WTG (Wet tarieven gezondheidszorg; de prijzenwet die tarieven en budgetten voor de zorgaanbieders regelt) en de WBMV (Wet bijzondere medische verrichtingen; deze wet geeft de minister het instrumentarium om een vergunnings- of aanwijzingsregime voor bepaalde verrichtingen te hanteren).

Op dit moment bevindt de curatieve zorg zich in een overgangsfase. Veel trajecten, projecten en experimenten zijn erop gericht het aantal vrijheidsgraden voor de lokale partijen (patiënten, zorgaanbieders en zorgverzekeraars) te vergroten. Hierdoor wordt het ondernemerschap gestimuleerd. Maatwerk (vraaggericht) en een doelmatigere aanpak (bijvoorbeeld door elementen van marktwerking te introduceren) zijn dan beter mogelijk. Met deze omslag wordt beoogd de zorgverlening in de (nabije) toekomst beter aan te laten sluiten bij de wensen van de patiënt; burgers krijgen daarbij te maken met meer eigen verantwoordelijkheid en de vrije keuze in de zorgverzekering.

Subsidietaakstelling begroting

Voor een inhoudelijke toelichting op de subsidietaakstelling verwijzen wij u naar de brief over het nieuwe subsidiebeleid van VWS die tegelijkertijd met de Begroting 2004 naar het parlement is verzonden. In onderstaande tabel is de hoogte van de in de beleidsagenda genoemde taakstelling voor dit artikel opgenomen.

Premiemaatregelen

Het kabinet heeft bij het aantreden voor de zorg een bezuiniging vastgesteld van € 1 miljard aan pakketmaatregelen. Daarnaast zijn extra bezuinigingen noodzakelijk, ondermeer ter facilitering van de voorziene extra productie. Op dit beleidsartikel worden in de sfeer van de premie-uitgaven de volgende specifieke maatregelen genomen:

De subsidieregelingen «ontharingsbehandeling voor transseksuelen» en de deskundigheidsbevordering/methodiekontwikkeling taal- en spraakdiagnostiek worden beëindigd.

Een nadere toelichting op de pakketmaatregelen staat in de verdiepingsbijlage.

Aard van de verantwoordelijkheid

De overheid is systeemverantwoordelijk en ziet toe op de toegankelijkheid, de kwaliteit en de betaalbaarheid van de zorg. Deze verantwoordelijkheid geldt voor alle geformuleerde operationele doelstellingen. Als systeemverantwoordelijke is de overheid voor het realiseren van deze doelstellingen sterk afhankelijk van het functioneren en presteren van de private zorgaanbieders.

22.2 Operationele beleidsdoelstellingen

22.2.1 Een optimale zorgverlening in de eerste lijn

Beleidseffecten

We willen een sterke en betaalbare eerstelijnsgezondheidszorg bevorderen. De eerstelijnszorg kan voorkomen dat er een beroep wordt gedaan op de veelal duurdere tweedelijnszorg. Absolute voorwaarde daarvoor is een gestructureerde samenwerking tussen zorgaanbieders in de eerste lijn: huisartsen, fysiotherapeuten, verloskundigen, apothekers, thuiszorg, algemeen maatschappelijk werk en anderen zoals de eerstelijns-GGZ.

We willen de verschillende partijen zoals zorgverzekeraars, zorgaanbieders, gemeenten en patiënt/consumentenorganisaties voldoende instrumenten in handen geven om hun verantwoordelijkheid te nemen. Zij moeten ondernemend aan de slag gaan om de zorg doelmatig in de buurt en wijk te organiseren. De vele goede voorbeelden laten zien dat dit kan en dat er over de hele linie nog veel winst is te behalen.

Verder willen we de eerstelijnszorg buiten de reguliere uren (avond, nacht, weekend: ANW-uren) voor de patiënt toegankelijker maken en, gelet op de hoge kosten, doelmatiger organiseren.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Gelet op het voorgaande zullen wij een toekomstvisie voor de eerstelijnsgezondsheidszorg opstellen. Een belangrijk element in deze visie betreft het verbeteren van de continuïteit in de eerstelijnszorg, vooral waar het gaat om de huisartsenzorg.

Premiegerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

Met het oog op de betaalbaarheid van de collectief gefinancierde zorg zullen we een pakketbeperking doorvoeren bij fysiotherapie en oefentherapie vanaf 18 jaar. Deze worden, met uitzondering van de chronische lijst, overgeheveld naar het derde compartiment. Kortdurende fysiotherapie en oefentherapie kan goed tot de eigen verantwoordelijkheid van de patiënt worden gerekend. Verder zullen we de tandheelkundige zorg voor volwassen, met uitzondering van de bijzondere tandheelkunde, overhevelen naar het derde compartiment. De tandheelkundige zorg voor jeugdigen onder de 18 jaar blijft in het pakket.

Subsidies

Subsidies van het College voor zorgverzekeringen (CVZ) op basis van de Regeling subsidies AWBZ en Ziekenfondswet. Deze subsidies zijn bedoeld voor de Gezondheidscentra en de zwaarder gestructureerde samenwerkingsverbanden.

In 2003 en 2004 worden alternatieven voor het bekostigingssysteem voor de huisartsenzorg in kaart gebracht. Het systeem moet onder andere het principe «loon naar werken» ondersteunen, de transparantie verhogen, aansluiten bij de voorgenomen stelselwijziging, en het mogelijk maken om een eigen bijdrage te heffen. Verder zou het gebruik van ICT-toepassingen de administratieve lasten moeten kunnen verminderen.

Voor de overige uitgaven in het kader van de eerstelijnszorg wordt verwezen naar de tabel premie-uitgaven.

22.2.2 Een optimale zorgverlening in de tweede lijn

De medisch-specialistische zorg in ons land moet snel bereikbaar en goed toegankelijk zijn. De zorg moet verder kwalitatief goed zijn en kwaliteitsverbetering dient een permanent streven binnen de instellingen te zijn. Ten slotte moet de zorg betaalbaar blijven. Om dit alles te realiseren is het in de eerste plaats nodig dat de zorg goed over het land wordt gespreid. In de tweede plaats moet er een adequate bekostigingstructuur zijn, zowel waar het gaat om (academische) ziekenhuizen als om medisch specialisten. Wat betreft de voornemens inzake de invoering van de Diagnose Behandeling Combinaties's wordt verwezen naar paragraaf 22.2.3.

Beleidseffecten

De bereikbaarheid van ziekenhuiszorg is een belangrijk goed. De ziekenhuiszorg in de dunner bevolkte gebieden vormt daarbij een bijzonder punt van aandacht. Patiënten hoeven gelukkig steeds minder vaak in het ziekenhuis te worden opgenomen. Dagbehandeling is vaak een beter alternatief. Als er wel sprake is van een opname, verblijft de patiënt gemiddeld steeds korter in het ziekenhuis. Deze trend loopt al een aantal jaren en zet zich naar verwachting ook de komende jaren door. Het buitenland laat zien dat dit verantwoord kan. Een verkorting van de ligduur is mede mogelijk door ontwikkelingen in de medische technologie.

De andere kant van de medaille is dat patiënten die wél worden opgenomen, doorgaans meer zorg nodig hebben. Dat vraagt om grote investeringen in personeel, apparatuur en infrastructuur. Om dit doelmatig te doen, is soms concentratie van voorzieningen nodig. De bereikbaarheid in dichtbevolkte gebieden van Nederland hoeft daaronder niet te lijden. In dunbevolkte gebieden ligt dat anders. In een aantal van die dunbevolkte gebieden zou concentratie van klinische functies en acute zorg betekenen dat de bereikbaarheid in het geding komt.

Het is van belang dat er meer keuzemogelijkheden worden geboden aan patiënten waar het gaat om de electieve zorg. In aanvulling op hetgeen hierover al in de beleidsagenda is opgenomen, geldt dat de afgelopen jaren de extra (betaalde) productie al aanzienlijk is toegenomen. Deze extra financiële ruimte werd geboden in verband met problematische wachttijden voor zorg. Vaak wordt gesproken over de wachtlijsten voor zorg. De wachtlijst geeft aan hoeveel patiënten wachten op behandeling: het is de «werkvoorraad» van ziekenhuizen. Voor de individuele patiënt is veel meer van belang hoe lang deze op zorg moet wachten (de wachttijd). Van belang is dat beide indicatoren worden vertroebeld door de ontwikkeling van de zorgvraag en bijvoorbeeld door «voorzorgsregistratie» van patiënten. Verder blijkt de latente zorgvraag niet uit de wachtlijst. Het komt voor dat patiënten bij meerdere zorgaanbieders wachten op zorg (dubbeltellingen) of dat, nadat de zorg is verleend, de patiënt niet als wachtende wordt uitgeschreven (vervuiling). Soms is het voor patiënten zelfs wenselijk even te wachten voordat de zorg verleend wordt. Bovendien blijkt dat er aanzienlijke verschillen in wachttijden zijn tussen regio's, ziekenhuizen en specialismen. Vaak is het mogelijk voor een patiënt om, eventueel via zorgbemiddeling door de zorgverzekeraar, zorg aanzienlijk sneller bij een andere zorgaanbieder te verkrijgen. Gegevens over de wachttijden moeten dus met de nodige behoedzaamheid worden beoordeeld. Belangrijker is dat zorgaanbieders met de beschikbare middelen zo veel mogelijk de zorg leveren die aansluit op de vraag van de patiënten.

De productie van ziekenhuizen is de afgelopen jaren aanzienlijk toegenomen. Tabel 22.3 laat de realisatie voor 2002 en de omvang van de productieafspraken voor 2003 zien.

Bron: CTG (College Tarieven Gezondheidszorg)

* Nog niet alle productieafspraken zijn verwerkt.

In de ziekenhuiszorg zijn als gevolg van Actieplan Zorg Verzekerd (TK 2000/2001, 27 488, nr. 1) het aantal klinische opnamen en vooral dagbehandelingen aanzienlijk toegenomen. Het beleid tracht de overgang van klinische opname naar dagbehandeling te bevorderen (bijvoorbeeld doordat met ingang van dit jaar een tarief voor zware dagbehandelingen is geïntroduceerd). De vraag naar ziekenhuiszorg staat onder invloed van diverse factoren zoals technologische ontwikkelingen, sociaal-culturele ontwikkelingen en organisatorische ontwikkelingen in de zorg. Hierdoor is vooraf een accurate raming van de vraagontwikkeling niet goed mogelijk. Het is dan ook niet goed in te schatten in hoeverre de productiestijging, die door de extra beschikbare middelen mogelijk is, daadwerkelijk kan leiden tot vermindering van de wachttijden. Het effect dat de productieverruiming op de wachttijden voor electieve ziekenhuiszorg heeft gehad is opgenomen in de beleidsagenda.

Ook voor deze Kabinetsperiode zijn voor de «boter bij de vis» aanpak aanzienlijke extra groeimiddelen beschikbaar. Als gevolg van de extra middelen die beschikbaar zijn gesteld verwachten we dat de productie in de curatieve zorg met circa 2,5% kan toenemen in 2004. Hierbij is uitgegaan van de samenstelling van het wettelijk pakket in 2002. Omdat ook voor de jaren daarna de «boter bij de vis» systematiek in beginsel blijft gehandhaafd, kan de betaalde extra productie blijven groeien. Daarnaast zullen de prikkels die het nieuwe zorgstelsel te weeg zal brengen, zorgaanbieders en zorgverzekeraars aanzetten tot meer doelmatigheid waardoor met bestaande middelen meer zorg wordt gerealiseerd. Wellicht zullen niet alle ziekenhuizen even snel kunnen reageren op deze nieuwe prikkelstructuur, maar de koplopers kunnen als voorbeeld voor de overigen zorgaanbieders dienen.

Wachttijden levensbedreigende risico's

In het Hoofdlijnenakkoord is aangegeven dat bijzondere aandacht zal worden besteed aan het terugdringen van de wachttijden bij ziekten met levensbedreigende risico's. Diverse aandoeningen kunnen, indien zorg te lang op zich laat wachten, leiden tot een levensbedreigend risico. In levensbedreigende situaties (als zorg acuut of urgent nodig is) is echter idealiter altijd sprake van zorg met voorrang. Patiënten krijgen dan zonder te hoeven wachten voor een polikliniekbezoek direct toegang tot de kliniek of dagbehandeling en ontvangen daar de zorg die zij nodig hebben. Specifiek wordt aandacht geschonken aan het terugdringen van de wachttijden voor radiotherapeutische behandeling van oncologische aandoeningen en de aandoeningen aan het hart. Voor deze twee topklinische functies bestaat specifiek beleid dat erop gericht is meer locaties, apparatuur en personeel mogelijk te maken. Voor wat betreft bijvoorbeeld radiotherapie zal de beschikbare capaciteit tot 2005 met ca. 60% toenemen. Ook de capaciteit voor de behandelingen van hartkwalen zal worden uitgebreid. Enkele voorbeelden daarvan zijn de volgende. De behoefte aan extra openhart operaties is in de drie noordelijk provincies het grootst. In 2002 is het mogelijk gemaakt dat ook in Leeuwarden voortaan deze ingrepen kunnen plaatsvinden. Verwacht wordt dat in 2003 in deze provincies voldoende capaciteit beschikbaar is om aan de behoefte aan deze ingrepen te voldoen. Verder wordt in de ziekenhuizen van Alkmaar, Den Haag en Rotterdam de bestaande capaciteit voor dotterbehandelingen uitgebreid. Kortheidshalve wordt voor nadere informatie verwezen naar de rapportage die op 15 november 2002 hierover aan de Tweede Kamer is gezonden. Sinds deze rapportage zijn er bovendien nieuwe mogelijkheden om de capaciteit uit te breiden voor het «dotteren» in geval van een hartinfarct. Inmiddels is namelijk uit internationale gegevens en Nederlandse experimenten gebleken dat als in samenwerking met een volledig hartcentrum wordt gewerkt, deze zorg ook op een zogenoemde bilocatie kan worden geleverd. Voor vijf locaties loopt inmiddels de procedure voor uitbereiding van deze capaciteit.

Door de beschikbare capaciteit voor radiotherapie en aandoeningen aan het hart deze kabinetsperiode uit te breiden wordt het mogelijk om de wachttijden voor deze ziekten aanzienlijk te bekorten. Omdat daarnaast op meerdere manieren wordt getracht ook de electieve zorgproductie van de ziekenhuizen te vergroten (de «boter bij de vis» systematiek, aanpassingen in de prikkelstructuur, betere informatievoorziening) wordt het voor zorgaanbieders steeds meer mogelijk de zorg zo tijdig mogelijk te leveren, waardoor levensbedreigende risico's worden tegengegaan.

De negen Integrale Kankercentra (IKC's) beschikken vanaf 1 januari 2004 over afdelingen Palliatieve zorg. Hiermee is een landelijke dekking gegarandeerd. Netwerken met andere zorginstellingen (ziekenhuis, thuiszorg, verpleeghuizen, verzorgingshuizen, hospices en bijna-thuis-huizen) moeten zorgen voor het uitwisselen van middelen, kennis en inzichten. Dit geeft ook inzicht in de behoeften van de patiënten en hun naasten.

Gelet op het bovenstaande streven we naar:

1. Het opstellen van een (toekomst)visie op de bereikbare ziekenhuiszorg.

2. Het vergroten van het aanbod.

3. Het stimuleren van extra productie.

4. Het bijhouden van het aantal consulten en het aantal hospices met een monitor palliatieve zorg.

Daarnaast streven we naar een uitbreiding van neonatale intensive care units (NICU's), pediatrische intensive care units (PICU's) en uitbreiding van voorzieningen radiotherapie (bunkers en versnellers).

Bron: VWS, CTG, CBZ, 2003.

Het beloningsstelsel voor medische specialisten moet prikkelen om zo doelmatig mogelijk te werken: op een verantwoord kwaliteitsniveau zoveel mogelijk (en zoveel als nodig) productie te leveren. Daarbij geldt dat er geen middelen beschikbaar zijn voor inkomensontwikkeling.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies

– Subsidiëring van Agora (St. Ondersteuningspunt Palliatieve Terminale Zorg) voor ondersteuning op het terrein van palliatieve zorg.

– Vanaf 2004 een bedrag ad € 3,0 miljoen vanuit de begroting overhevelen naar de premie voor de financiering van de IKC's. Verder zal gestart worden met de oprichting van consultatieteams voor palliatieve zorg.

– Opzetten van een monitor palliatieve zorg door Nivel.

– Subsidiëren van de opzet van de gegevensbank voor bij- en nascholing alsook het onderwijsprogramma.

Onderzoek

We zullen de deregulering bij de zelfstandige behandelcentra, met name op het onderdeel kwaliteit, monitoren en bezien of er aanvullende mogelijkheden voor deregulering zijn. De Gezondheidsraad en het College voor zorgverzekeringen (CVZ) bekijken voor diverse verrichtingen onder de Wet op de bijzondere medische verrichtingen (WBMV) of daar met minder regels volstaan kan worden. Dit betreft onder andere de hartinterventies en de hartchirurgie. Wij zullen komen met een standpunt over de uitvoeringstoets van het CVZ over het Nationaal Programma Orgaantransplantaties.

Premiegerelateerde instrumenten

Het voortbestaan van ziekenhuislocaties die van essentieel belang zijn voor de bereikbaarheid binnen 45 minuten zullen we mogelijk maken via een beschikbaarheidstoeslag. Verder zullen we aan het eind van het jaar 2003 een nieuwe bouwprioriteitenlijst vaststellen. Dan zal duidelijk worden welke bouwprojecten opgenomen zullen worden in de budgettaire kaders. De criteria die bij deze zogenoemde bestuurlijke actualisatie gehanteerd worden, zullen worden afgeleid van de nieuw vast te stellen beleidsregels op grond van art. 3 WZV.

Enkele andere instrumenten zijn de subsidies van het College voor zorgverzekeringen (CVZ) op basis van de Regeling subsidies AWBZ en Ziekenfondswet voor diverse kleinere subsidiestromen.

Wet- en regelgeving

De eerste buitenbaarmoederlijke bevruchting (IVF) zal met ingang van 2004 niet langer onderdeel zijn van de Regeling subsidies AWBZ en ZFW. Het overig ziekenvervoer wordt overgeheveld naar het derde compartiment. Dit laatste betreft geen medische zorg. Er is dus geen sprake van ziektelast, die direct gerelateerd is aan deze voorziening. Beide pakketbeperkingen zijn onderdeel van het Hoofdlijnenakkoord. Overigens wordt – waar het gaat om het overig ziekenvervoer – een reservering gemaakt voor flankerend beleid.

Wij zullen verder de beleidsregels op grond van art. 3 WZV aanpassen. Om de poliklinische zorgverlening en dagbehandeling verder te stimuleren, wordt de definitie van adherentie (het verzorgingsgebied van een ziekenhuis) uitgebreid met de poliklinische adherentie. Tot nu toe werd alleen gekeken naar de klinische adherentie.

22.2.3 Het stimuleren van een zo effectief en efficiënt mogelijke zorgverlening in de eerste en tweede lijn

Deze doelstelling bestaat uit drie onderwerpen: DBC-project, zorginhoudelijke vernieuwing en monitoring en transparantie.

a. DBC-project

Beleidseffecten

De DBC-systematiek (het werken met DBC's, diagnose-behandelcombinaties) is in essentie een transparante bekostiging van ziekenhuiszorg en medisch-specialistische zorg. Die transparantie in de prestaties van de zorg maakt het mede mogelijk om de gewenste doelstellingen te realiseren voor alle bij ziekenhuiszorg betrokken partijen. Deze doelstellingen zijn:

– Bekostigen en honoreren naar zorgzwaarte, waarbij een beter evenwicht tot stand komt tussen kosten en prijs.

– Stimuleren van het gebruik van de beste werkwijzen (best practices) en vernieuwing in de zorg.

– Zorgverzekeraars, patiënten, zorgaanbieders en andere partijen kunnen met de DBC's de kosten en opbrengsten van de zorgverlening waarderen en vergelijken.

– Meer vrijheden voor zorgaanbieders en zorgverzekeraars om het aanbod af te stemmen op de vraag naar zorg. De DBC's zijn het instrument om te onderhandelen over de omvang, de prijs en de kwaliteit van de zorgverlening.

Gelet op het bovenstaande streven we naar:

1. Een adequaat wettelijk kader voor de invoering van het nieuwe bekostigingssysteem.

2. Een werkend onderhoudsorgaan.

Private partijen moeten een betrouwbare derde partij (Trusted Third Party, (TTP)) oprichten die een databank zal beheren. De gegevens uit de TTP/databank moeten de twee andere onderhoudsfuncties (beheer productstructuur, wettelijke verankering en pakketbeoordeling) ondersteunen (onderhoudsfunctie 1). Het project DBC2003 levert eind 2003 DBC's en productgroepen van DBC's op die medisch herkenbaar zijn en vergelijkbaar in ziekenhuiskosten en werklast van medische specialisten. Vervolgens zorgen private partijen zelf voor het onderhoud zodat de productstructuur bij de tijd blijft (onderhoudsfunctie 2). Het CTG en het CVZ moeten een integrale procedure opstellen voor een snelle en degelijke beoordeling en toetsing van DBC's en om beleidsregels te kunnen maken (registratie van de landelijke uniforme DBC-taal). Zij vormen ook een samenwerkingsverband (onderhoudsfunctie 3).

3. Een werkend overgangsmodel.

Om in 2004 administratie en declaratie van DBC's door ziekenhuizen mogelijk te maken, wordt in de tweede helft van 2003 een overgangsmodel ontwikkeld. Het overgangsmodel gaat ook over de wijze van bekostigen en financieren van de medische specialisten. Dit geldt ook voor onderwerpen die lastig binnen de DBC-systematiek passen zoals: opleidingen, kapitaallasten en topreferente zorg in academische ziekenhuizen.

Aard van de verantwoordelijkheid

De minister van VWS is resultaatverantwoordelijke voor de invoering van het nieuw bekostigingssysteem. De Tweede Kamer ontvangt in oktober 2003 het kabinetsstandpunt over de wijze van invoering van de DBC-systematiek per 1 januari 2004.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Er zal een onderhoudsorgaan voor de DBC's worden opgericht.

Premiegerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

Voor prijsonderhandelingen tussen zorgverzekeraars en zorgaanbieders op basis van DBC's (prestatiebeschrijvingen), moet de WTG in 2004 worden gewijzigd. Het wetsvoorstel is voor advies aan de Raad van State voorgelegd. De gewijzigde WTG, waarin is opgenomen dat deze per 1 juli 2004 in werking treedt, wordt najaar 2003 aan de Tweede Kamer aangeboden. Voor de wijze van invoering per 1 januari 2004 betekent dit dat het CTG zich, gedurende de eerste helft van 2004, nog moet kunnen uitspreken over de voor DBC's afgesproken prijzen per individueel geval of ziekenhuis.

De gewijzigde ZFW moet per 1 januari 2004 in werking zijn getreden (wetsvoorstel herziening overeenkomstenstelsel zorg). Kern van het voorstel is het opheffen van de contracteerplicht (de garantie van het ziekenfonds op een contract met alle aanbieders) en de omgekeerde contracteerplicht (de garantie van de zorgaanbieder op een contract met alle ziekenfondsen). Dit is noodzakelijk om de onderlinge concurrentie bij zowel zorgaanbieders als zorgverzekeraars te bevorderen. Het nader rapport over het al eerder ontvangen advies van de Raad van State is tezamen met het wetsvoorstel begin juli 2003 bij de Tweede Kamer ingediend.

Verder wordt de Ziekenfondswet aangepast om met DBC's samenhangende privacyproblemen te ondervangen. Hiervoor is een wetsvoorstel in voorbereiding. Het College Bescherming Persoonsgegevens (CBP) zal advies uitbrengen over de beperkingen die in dit verband voortvloeien uit de privacy-wetgeving. Deze wetswijziging gaat naar verwachting medio 2004 in.

b. Zorginhoudelijke vernieuwing

Beleidseffecten

Voor een goede curatieve zorg is van belang dat zorgvernieuwing wordt bevorderd, dat nieuwe behandelmethoden worden ontwikkeld en dat al ontwikkeld zorgbeleid wordt getest op effectiviteit en doelmatigheid. Het zorgaanbod moet voorzien in tijdige, klantgerichte zorgverlening van goede kwaliteit. Internationale vergelijkingen laten zien dat het Nederlandse behandelbeleid terughoudend is. Alleen blijvende aandacht kan die gunstige uitgangssituatie handhaven. Wijzigingen in het beleid werken vaak met vertraging door naar de werkvloer: de wijze waarop zorg verleend wordt. Het is dus van belang dat de partijen die hier directer op kunnen sturen (zoals instellingen en zorgverzekeraars) dit, binnen de grenzen van hun verantwoordelijkheid, ook doen.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies

– Subsidiëring van het project «Registratiesysteem pediatrische intensive care-evaluatie (PICE) 2002–2005».

– Subsidiëring van de Orde van Medisch Specialisten.

– Subsidiëring van het Dutch Cochrane Centre (subsidiëring Cochrane collaboration).

– Subsidiëring van het Nederlands Kanker Instituut (NKI) voor fundamenteel wetenschappelijk kankeronderzoek, klinische research en implementatie van behandelwijzen.

Onderzoek

Wij stimuleren onderzoek naar de manier waarop de zorg het best aangeboden kan worden. Voor een goed zorgaanbod zijn vernieuwingen die tot nieuw zorgaanbod leiden van groot belang, evenals het met argumenten afscheid nemen van behandelopties die niet zinvol zijn. Het gaat hierbij zowel om het fundamentele als het toepassingsgerichte onderzoek via de organisaties die onderzoek programmeren. Dit levert concrete aanwijzingen op wat de beste werkwijzen («best practices») zijn. De beschikbare kennis moet op representatieve wijze verzameld worden en nadien optimaal beschikbaar zijn (CBO).

Projecten, experimenten en op toepassing gericht onderzoek verlopen grotendeels via derden, bijvoorbeeld via ZonMw en het College voor zorgverzekeringen (CVZ). Daarnaast financiert de overheid op een aantal terreinen instituten die beleidsdoelstellingen ondersteunen; ook financiert zij het totstandkomen van registraties.

Premiegerelateerde instrumenten

Een belangrijk instrument om het gebruik van «best practices» te bevorderen is de lokale productiegebonden toeslag. Verantwoordelijke veldpartijen (ziekenhuizen en verzekeraars) kunnen hiermee afspraken maken over projecten. Dit maakt het mogelijk om flexibel factoren aan te pakken die de grootste belemmering opleveren bij het behandelen volgens een «best practice». Het gaat dan om dure kunst – en hulpmiddelen, opleidingen, het inrichten van samenwerkingsverbanden met de eerste lijn en «AWBZ-zorgaanbieders», de organisatie, logistiek en bedrijfsprocessen («business process redesign»), substitutie en het oplossen van concrete knelpunten in het zorgproces.

c. Monitoring en transparantie

Beleidseffecten

In een zeer complexe zorgmarkt is informatie cruciaal voor patiënten, zorginkopers en -aanbieders, en voor de overheid. Wij willen bevorderen dat goede informatie beschikbaar is opdat patiënten de juiste keuzes kunnen maken, zorgverzekeraars adequaat zorg kunnen contracteren, zorgaanbieders mensen optimaal behandelen en het overheidsbeleid goed ontwikkeld en geëvalueerd kan worden. Omdat wij verantwoordelijk zijn voor het inrichten en het functioneren van het zorgstelsel en voor het afleggen van verantwoording daarover, stimuleren wij:

– De ontwikkeling van instrumenten die de monitoring en transparantie bevorderen.

– De daadwerkelijke gegevensuitwisseling en -bewerking.

– De invulling van onze eigen informatievoorziening.

Tegelijkertijd blijven de eigen verantwoordelijkheden van andere partijen binnen het zorgstelsel bestaan om zelf zorg te dragen voor hun eigen informatievoorziening.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies

– Subsidie aan het Nederlands Instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (NIVEL) voor het instandhouden van de infrastructuur.

– Uitgaven inzake het uitvoeren van wachtgeldregelingen door de Stichting administratie/adviesgroep CAW.

– In 2004 wordt gestart met de ontwikkeling van een benchmark voor zowel de eerste- als de tweedelijnszorg.

Onderzoek

In 2004 wordt gewerkt aan de informatievoorziening in de zorg onder de nieuwe DBC-systematiek. De capaciteit, het gebruik en de transparantie van wachtlijstinformatie wordt vergroot. Ten slotte verschijnt ook in 2004 het Brancherapport Cure en lopen er diverse systemen en onderzoeken om ontwikkelingen bij te houden en te beoordelen.

22.2.4 Een optimale spoedeisende medische hulpverlening

Het doel is de acute zorg verder te verbeteren. Hieronder verstaan we: spoedeisende huisartsenzorg, ambulancezorg, spoedeisende hulpafdelingen in ziekenhuizen, traumazorg en intensive care. Samenwerken en afstemmen zijn cruciaal voor de kwaliteit van de medische hulpverlening. Goede afstemming kan de problemen van toegankelijkheid, spreiding en paraatheid oplossen en problemen in de toekomst zoveel mogelijk voorkomen. Het motto is: «tijdwinst is zorgwinst».

Beleidseffecten

1. Mobiele Medische Teams (MMT's)

Tien ziekenhuizen zijn aangewezen als traumacentrum met een beschikbaar MMT op de grond. Vier traumacentra hebben bovendien een helikopter met een paraat MMT overdag. De Landelijke Vereniging van Traumacentra (LVTC) ontwikkelt een landelijk traumaregistratiesysteem. VWS is hier actief bij betrokken en het plan is dat dit systeem in 2004 operationeel is. Het registratiesysteem moet ook de prestatie-indicatoren geven waarmee de inzet van de MMT's en de regiofunctie van de traumacentra structureel gevolgd kunnen worden. Eind 2004 of begin 2005 kunnen de eerste prestatie-indicatoren gebruikt worden.

2. Ambulancezorg

Een van de belangrijkste ambities voor de ambulancezorg is de sector verder te professionaliseren en de doelmatigheid in de sector te verbeteren. Dit gebeurt door ambulancediensten en CPA'en (Centrale Post Ambulancevervoer) samen te voegen tot 25 regionale Ambulancevoorzieningen (RAV's).

Het RIVM heeft de landelijke spreiding en beschikbaarheid van ambulances geanalyseerd. De analyse is aangevuld met een scenario met een optimale verdeling van ambulances over de regiogrenzen heen. Betrokken partijen werken aan een plan van aanpak om de adviezen uit dit rapport toe te passen.

Medio 2004 gaan alle RAV's over op C2000, het nieuwe digitale communicatiesysteem voor de veiligheidsdiensten: politie, brandweer en ambulancesector.

Verder wordt de samenwerking met de buurlanden verbeterd, om zo de kwaliteit van de grensoverschrijdende zorg te verhogen.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Wij zullen de Tweede Kamer nog in 2003 een brief doen toekomen inzake de dreigende knelpunten en oplossingen waar het gaat om de acute zorg. Ter redressering van deze problematiek is € 50 miljoen beschikbaar gesteld, die vooral beschikbaar zal komen voor de ambulancezorg en de zorg die geleverd wordt door kleine ziekenhuizen.

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Een klein deel van de uitgaven voor spoedeisende medische hulpverlening worden ten laste van de begroting gefinancierd.

Premiegerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

De nieuwe Wet op de ambulancezorg regelt de besturingssystematiek, de RAV-vorming en de spreiding. Nadat de nieuwe besturingssystematiek met de Tweede Kamer is besproken, zal zo spoedig mogelijk de conceptwettekst voor de nieuwe Wet op de ambulancezorg aan de Tweede Kamer worden aangeboden.

22.3 Budgettaire gevolgen van beleid

Onder «Juridisch verplicht» is onder meer begrepen een bedrag van € 13,8 miljoen aan incidentele juridische verplichtingen als gevolg van de afbouw van een aantal structurele subsidies. Daarnaast is voor een bedrag van € 12,1 miljoen juridisch vastgelegd aan kwaliteitsprojecten en voor de abortusklinieken.

Voorts is voor bijna € 5 miljoen een reservering opgenomen voor de financiering van het onderhoudsorgaan DBC's en voor uitgaven ten behoeve van het experiment Benchmark ziekenhuizen en huisartsen.

In bovenstaande tabel zijn de ramingen opgenomen voor de premie-uitgaven voor de verschillende sectoren op het terrein van curatieve zorg.

In deze ramingen zijn de budgettaire consequenties van de besluitvorming rond de Voorjaarsbrief Zorg 2003 en het Hoofdlijnenakkoord verwerkt. Onderaan de tabel is de gereserveerde groeiruimte afzonderlijk weergegeven. Voor een toelichting op de verdeling van deze middelen over de verschillende zorgsectoren wordt verwezen naar de bijlage FBZ.

Bij de interpretatie van de uitgavenontwikkeling dient bedacht te worden, dat voor 2003 de loon- en prijsontwikkeling al verwerkt is, terwijl voor 2004 en latere jaren de loon- en prijsontwikkeling nog moet worden toegevoegd.

22.4 VBTB-paragraaf

1. Modernisering eerste lijn en tweede lijn

In het kader van de modernisering van de eerste- en tweedelijnszorg worden in 2004 twee benchmarkprojecten (bedrijfsvergelijking) gestart om de informatievoorziening te verbeteren. Zowel voor algemene ziekenhuizen als voor de huisartsenzorg wordt samen met de sector een set indicatoren ontwikkeld.

2. DBC's

Het laten functioneren van de DBC-systematiek vergt betrouwbare, volledige en tijdige informatiestromen tussen partijen. Onder leiding van VWS wordt met partijen een minimale dataset vastgesteld die zorgaanbieders en verzekeraars verplicht registreren en gratis (en ontdaan van persoonskenmerken) beschikbaar moeten stellen. VWS zal beslissen over de uiteindelijke dataset. Deze dataset moet toereikend zijn voor het onderhoud en het laten functioneren van marktwerking. Ook moeten CTG, CVZ, CTZ, NMa en VWS over toereikende gegevens kunnen beschikken om hun verantwoordelijkheid te kunnen dragen.

Alle gegevens die noodzakelijk zijn om de publieke belangen van de zorg (kwaliteit, bereikbaarheid en betaalbaarheid) te kunnen borgen en de marktwerking te faciliteren zullen onderdeel zijn van de minimale dataset. Gegevens hoeven dan maar éénmaal te worden vastgelegd, maar kunnen door alle belanghebbenden worden gebruikt. Dit vermindert de administratieve lasten, ook ten opzichte van de huidige situatie. Uiteraard zal elke partij slechts beperkt toegang krijgen tot deze dataset. De gegevensvergaring en verspreiding zal plaatsvinden via een Trusted Third Party (TTP) die een databank beheert. Om de beschikbaarheid van de gegevens te garanderen zal VWS deze minimale dataset juridisch verplicht stellen.

3. Monitoring en evaluatieonderzoek, prestatie-indicatoren en streefwaarden

Naast bovengenoemde initiatieven worden in 2004 diverse afzonderlijke monitorsystemen toegepast en evaluaties verricht (zie onderstaand overzicht). Ook hierbij wordt, voor zover nodig, aandacht besteed aan het ontwikkelen van prestatie-indicatoren. In het kader van de implementatie van de regeling Prestatiegegevens en evaluatieonderzoek wordt in de toekomst ook steeds aandacht besteed aan de kwaliteit van de gegevens.

BELEIDSARTIKEL 23: GENEESMIDDELEN EN MEDISCHE TECHNOLOGIE

23.1 Algemene beleidsdoelstelling

Een doelmatige zorg aan de burger waarborgen met kwalitatief hoogwaardige en veilige producten op het terrein van geneesmiddelen, medische technologie en transplantaten

De patiënt is gebaat bij een geneesmiddelenbeleid waarbij aandacht is voor kwalitatief goede, veilige, effectieve en innovatieve geneesmiddelen. Het gebruik moet doelgericht en patiëntvriendelijk zijn. Daarbij is en blijft de betaalbaarheid van groot belang. Het systeem waarbinnen deze combinatie van kwaliteit, effectieve inzet en betaalbaarheid tot zijn recht komt, moet sturing en verantwoordelijkheden daar leggen waar gestuurd kan worden. De komende jaren zal dit gerealiseerd worden door een aanpassing van de prijs- en vergoedingssystematiek.

In het beleid van de komende jaren spelen belangrijke uitgangspunten uit het Hoofdlijnenakkoord 2003 een rol, zoals deregulering, meer eigen verantwoordelijkheid voor de burger en kostenbeheersing. Ondanks kostenbeperkende maatregelen zullen de uitgaven aan geneesmiddelen ook de komende jaren blijven groeien. Deze groei wordt veroorzaakt door de bevolkingsgroei, (dubbele) vergrijzing, de toename van het aantal chronisch zieken, extramuralisatie van de zorg en de ontwikkeling van nieuwe innovatieve geneesmiddelen. Internationaal gezien blijft de Nederlander een zuinige consument (Monitor Farmaceutische Zorg, CVZ d.d. juni 2003). Dit neemt niet weg dat het van groot belang blijft dat uitsluitend zinnig en zuinig wordt voorgeschreven en dat er een kritische afweging voorafgaat aan toelating van nieuwe geneesmiddelen tot het vergoede pakket. Daarnaast maakt de sterke groei van de uitgaven het onontkoombaar dat in het pakket wordt ingegrepen. Bij de beperking van het pakket staat de medische noodzaak van de behandeling voorop.

23.1: Totale uitgaven aan geneesmiddelen in Nederland (x € 1 000 000)

Bron: VWS (berekeningen CVZ), 2003.

23.2: Internationaal geneesmiddelengebruik per inwoner (in euro's 2001)

Bron: NIVM, 2003.

Naast geneesmiddelen is er grote behoefte aan voldoende beschikbare, kwalitatief goede en veilige organen, weefsels, bloed en medisch-technologische toepassingen. Binnen de gezondheidszorg worden menselijke lichaamsmaterialen (zoals cellen, weefsels en organen) en medisch-technologische toepassingen (zoals medische hulpmiddelen en medische stralingstoepassing) veelvuldig ingezet. Aan de geneeskundige toepassing van deze producten zijn echter risico's verbonden. Om een veilig en verantwoord gebruik van kwalitatief goede producten te kunnen waarborgen, is wet- en regelgeving noodzakelijk. Deze wordt voor het grootste deel ontwikkeld en voorbereid in Europees verband. De medische biotechnologie kan een scala aan nieuwe toepassingsmogelijkheden opleveren (snellere en betere diagnostiek, medicatie op maat, gentherapie etc.) die de kwaliteit, de infrastructuur en de kosten van de gezondheidszorg beïnvloeden. Het is daarbij belangrijk om ook rekening te houden met de vérstrekkende ethische en sociaal-maatschappelijke consequenties die deze toepassingen voor mens en samenleving kunnen hebben.

Subsidietaakstelling begroting

Voor een inhoudelijke toelichting op de subsidietaakstelling verwijzen wij u naar de brief over het nieuwe subsidiebeleid van VWS die tegelijkertijd met de Begroting 2004 naar het parlement is verzonden. In onderstaande tabel is de hoogte van de in de beleidsagenda genoemde subsidietaakstelling voor dit artikel opgenomen.

Premiemaatregelen

Het kabinet heeft bij het aantreden voor de zorg een bezuiniging vastgesteld van € 1 miljard aan pakketmaatregelen. Daarnaast zijn extra bezuinigingen noodzakelijk, ondermeer ter facilitering van voorziene extra productie. Op dit beleidsartikel worden in de sfeer van premie-uitgaven de volgende specifieke maatregelen genomen:

Een nadere toelichting op de pakketmaatregelen staat onder de betreffende operationele doelstellingen.

23.2 Operationele doelstellingen

23.2.1 Kwaliteit, toegankelijkheid en doelmatigheid van de geneesmiddelenvoorziening bevorderen

Om deze doelstelling te bereiken wordt in de geneesmiddelensector een deel van de verantwoordelijkheid voor de vormgeving van de geneesmiddelenvoorziening in de regio overgedragen aan de zorgverzekeraars. De verwachting is dat zij beter in staat zullen zijn om de kwaliteit en doelmatigheid van de geneesmiddelenvoorziening te bevorderen en dat zij daarmee tevens de uitgaven- en volumegroei beter kunnen beheersen. Zij hebben immers direct contact met zorgaanbieders, verzekerden en leveranciers van geneesmiddelen en zijn daardoor beter in staat het gedrag van betrokkenen te beïnvloeden. Daarnaast wordt de registratie en vergoeding bevorderd van veilige, therapeutisch waardevolle en betaalbare geneesmiddelen. In 2004 worden effecten beoogd op de volgende terreinen:

– Aanpassen prijs- en vergoedingssystematiek en versterken van de sturing door verzekeraars.

– Het geneesmiddelenpakket.

– Versterken kwaliteit en innovatie.

Geneesmiddelen worden voornamelijk gefinancierd uit premiemiddelen. Naar verwachting wordt er in 2004 € 4,3 miljard uitgegeven aan geneesmiddelen. Dit betreft zowel de kosten voor geneesmiddelen als de apotheekvergoeding.

Voorgenomen bezuinigingen van het kabinet Paars II ad € 333 miljoen zijn nog niet gerealiseerd. De taakstelling uit het kabinet Balkenende I ad € 280 miljoen is ingevuld door in 2003 de prijsmaatregel geneesmiddelen in te voeren die een deel van de inkoopvoordelen van de apotheekhoudenden (korting die groothandel en fabrikanten geven bij bepaalde geneesmiddelen) afroomt. Om ook de taakstelling van het kabinet Paars II te realiseren worden eigen bijdragen voor de aflevering van geneesmiddelen geïntroduceerd.

Aard van de verantwoordelijkheid

Via het Verstrekkingenbesluit Ziekenfondsverzekering en de Regeling farmaceutische hulp wordt vastgesteld welk deel van de extramurale zorg in aanmerking komt voor vergoeding. Op grond van de Wet op de Geneesmiddelenvoorziening zijn we verantwoordelijk voor de bewaking van de kwaliteit van geneesmiddelen. Het streven is een doelmatig geneesmiddelengebruik te bereiken. Hierbij is er geen sprake van een aanwijzende bevoegdheid, maar is het wel mogelijk om het voorschrijfgedrag te beïnvloeden door kennisvergroting, het beschikbaar stellen van objectieve productinformatie en het aanbrengen van incentives. De uiteindelijke beslissing over het voorschrijven en afleveren van medicijnen ligt bij de arts en de apotheker. Voor de kwaliteit en de toepassing van geneesmiddelen is er sprake van systeemverantwoordelijkheid. De verantwoordelijkheid voor de omvang van verzekerde pakket gaat echter verder: daar is sprake van resultaatverantwoordelijkheid.

a. Aanpassen prijs- en vergoedingssystematiek en versterken van de sturing door verzekeraars

Beleidseffecten

Geneesmiddelen moeten ook op termijn voor alle patiënten betaalbaar en beschikbaar zijn. Om dit te kunnen garanderen zijn structurele maatregelen nodig. Kostenbeheersing is hierbij een belangrijk aspect; hiervoor moeten de prijzen van geneesmiddelen omlaag en dat kan ook gezien de huidige kortingen die apotheekhoudenden ontvangen. Maar daarnaast is ook aandacht nodig voor de omvang van het geneesmiddelengebruik en het stimuleren van een doelmatiger gebruik.

De in 2003 ingevoerde prijsmaatregel geneesmiddelen verbetert de prijs- en vergoedingssystematiek niet structureel. Daarom is het nodig dat er een nieuw systeem komt dat doorzichtiger is en waarbij meer geconcurreerd wordt (marktwerking). In dit systeem krijgen patiënten, voorschrijvers, apothekers en zorgverzekeraars ieder nadrukkelijk een eigen rol. VWS werkt met de KNMP en Zorgverzekeraars Nederland aan een rapport met voorstellen hiervoor. Dit rapport wordt in het najaar van 2003 naar de Tweede Kamer gestuurd.

We streven ernaar in 2005 een nieuwe prijs en vergoedingssystematiek voor geneesmiddelen in te voeren. Uitgangspunten voor dit nieuwe beleid zijn:

– Toegankelijkheid: de premiebetaler betaalt niet meer dan de noodzakelijke kosten.

– Doelmatigheid: meer financiële prikkels op de juiste plaats.

– Kwaliteit/veiligheid: deskundigheid van de apotheker goed benutten.

De toegankelijkheid wordt gewaarborgd door te zorgen voor lagere prijzen bij geneesmiddelen die gemaakt zijn naar het voorbeeld van een merkgeneesmiddel waarvan het octrooi is verlopen (generieke middelen), en door een lagere vergoeding voor middelen met een vergelijkbare therapeutische werking. De kern van het beleid is dat in elke groep van onderling vervangbare geneesmiddelen altijd tenminste één geneesmiddel nog volledig wordt vergoed.

Deze nieuwe benadering moet fabrikanten stimuleren om te concurreren en de prijzen van hun geneesmiddelen te verlagen. Zorgverzekeraars krijgen meer te zeggen over de inkoop en kunnen in de contracten met apotheekhoudenden afspraken maken over prijs en prestatie (kwaliteit) van de dienstverlening van de apotheken.

Eind 2003 verschijnt het rapport van het College voor zorgverzekeringen (CVZ) over de vorderingen van de verzekeraars.

Als indicator voor regionale doelmatigheid wordt gebruik gemaakt van de kwaliteit van het eerstelijns-farmacotherapieoverleg (fto), waarbinnen de voorschrijver, apotheker en zorgverzekeraar invulling geven aan doelmatig en verantwoord voorschrijven en afleveren. Tabel 23.3 toont de huidige situatie van de kwaliteit van het fto in de Nederlandse regio's. Meer informatie is te vinden op www.nivm.nl. In 2007 wordt gestreefd naar een fto-tabel waaruit blijkt dat 80% tot 100% van alle beoordeelde fto-groepen redelijk tot goed functioneert; dat wil zeggen dat de kwaliteit van het overleg over het algemeen op peil is.

Bron: NIVM 2003

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies

Het Nederlands Instituut voor verantwoord medicijngebruik (NIVM, voorheen stichting DGV) begeleidt en evalueert het fto. Het NIVM speelt hiermee een belangrijke rol bij het realiseren van een verhoogde kwaliteit van het fto, wat moet leiden tot doelmatiger voorschrijven van geneesmiddelen.

Adequate informatievoorziening voor het geneesmiddelenbeleid wordt gestimuleerd door ontwikkelingen, trends en knelpunten binnen de farmaceutische zorg in kaart te brengen, en door toegepast gebruiksonderzoek. De belangrijkste begrotingsgefinancierde leveranciers van informatie zijn de Stichting Farmaceutische Kengetallen, het Instituut voor Farmaceutisch Praktijkonderzoek en het Instituut voor Farmaco-epidemiologisch Onderzoek.

Premiegerelateerde instrumenten

Onderzoek

Het CVZ levert via de publicatie van het Farmacotherapeutisch Kompas een belangrijke bijdrage aan objectieve productinformatie en het evidence-based voorschrijven en afleveren.

Naast de begrotingsgefinancierde informatieleveranciers levert ook het CVZ beleidsinformatie via het Beleidsonderzoek Geneesmiddelen en het Geneesmiddelen Informatie Project.

Wet- en regelgeving

Zorgverzekeraars krijgen via deregulering en instrumentering meer mogelijkheden om kosten daadwerkelijk te beïnvloeden. In 2004 zal een aangepast Verstrekkingenbesluit ziekenfondsverzekering van toepassing zijn waarmee zorgverzekeraars de aanspraak van de ziekenfondsverzekerden per werkzame stof kunnen concretiseren tot aangewezen geneesmiddelen van een bepaalde fabrikant, zonder dat de keuzevrijheid van de voorschrijver of patiënt wordt aangetast. De onderhandelingspositie van de zorgverzekeraar wordt door deze ontwikkeling versterkt, omdat hij zo beter in staat is een afzetgarantie (hoeveelheid) te geven aan de desbetreffende leverancier.

In 2004 wordt een nieuwe eigenbijdragensystematiek geïntroduceerd. De verzekerde zal voor ieder afgeleverd geneesmiddel eenzelfde vast bedrag van € 1,50 moeten betalen als eigen bijdrage. De apotheek int deze eigen bijdragen. Voor het totaal aan betaalde eigen bijdragen per persoon per jaar geldt geen wettelijk maximum. De administratieve lasten en uitvoeringsproblemen blijven beperkt door het ontbreken van dit wettelijk maximum. In totaal levert deze bijdrage circa € 210 miljoen per jaar op.

De Wet tarieven gezondheidszorg (WTG) wordt aangepast met als doel dat de zorgverzekeraars in contracten de prijs en prestatie van de dienstverlening door apotheekhoudenden nader kunnen regelen en belonen. Het CTG is gevraagd na te gaan in hoeverre een duaal stelsel, waarbij WTG «uitgeschakeld» zou worden voor doelmatige afspraken tussen verzekeraars en apotheken, uitvoerbaar en effectief zou kunnen zijn.

Verder worden voorbereidingen getroffen om binnen afzienbare tijd de poliklinisch voorgeschreven geneesmiddelen onderdeel te maken van de diagnose-behandelcombinaties (DBC's). Hierdoor kan beter gestuurd worden op de door medisch specialisten voorgeschreven medicatie die buiten de instellingen door huisartsen wordt gehanteerd als herhaalreceptuur.

b. Het geneesmiddelenpakket

Beleidseffecten

Uitgangspunt is dat geneesmiddelen met een therapeutische waarde die behoren tot noodzakelijke zorg en doelmatig zijn, toegankelijk blijven voor iedereen die deze middelen nodig heeft. Door zorg die niet medisch noodzakelijk is uit het pakket te weren, wordt ruimte geboden aan innovatieve geneesmiddelen.

Met ingang van 2004 zullen anticonceptiemiddelen voor vrouwen vanaf 21 jaar en geneesmiddelen die gebruikt worden bij de eerste behandeling voor fertiliteits- en kunstmatige voortplantingstechnieken worden uitgesloten van vergoeding. Dit levert een besparing op van respectievelijk € 70 miljoen en € 25 miljoen per jaar vanaf 2004. Verder worden zelfzorggeneesmiddelen niet meer vergoed indien deze korter dan één jaar worden gebruikt. Hiermee wordt vanaf 2004 een besparing van € 60 miljoen per jaar bereikt.

Op basis van een uitvoeringstoets van het CVZ in het najaar 2003 zal worden bezien of het geneesmiddelenpakket kan worden gecategoriseerd op basis van ziektelast. Daarbij wordt ook expliciet gekeken naar de categorie minimale ziektelast. Op basis hiervan zal worden bezien of op termijn de vergoeding kan worden aangepast.

De eisen voor toelating tot het pakket worden per 1 januari 2005 verscherpt met de invoering van een verplicht farmaco-economisch onderzoek, op basis waarvan geneesmiddelen met een geringe doelmatigheid niet tot het pakket zullen worden toegelaten. Daartoe zullen in 2004 de huidige criteria en de toepassing daarvan in de praktijk worden geëvalueerd.

Als de kosten van een geneesmiddel hoog zijn en de kans op onjuist gebruik aanzienlijk is, kunnen er voorwaarden aan de verstrekking worden gesteld. In 2004 zal meer dan tot nu toe gebruik gemaakt worden van deze mogelijkheid, omdat er meer nieuwe dure geneesmiddelen komen met meerwaarde voor specifieke groepen.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Premiegerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

De procedure voor toelating van nieuwe geneesmiddelen tot het pakket wordt verfijnd, onder andere door een verplichte farmaco-economische toets en het criterium ziektelast in te voeren. De uitkomsten hiervan kunnen ertoe leiden dat de vergoedingssystematiek wordt aangepast.

Het CVZ evalueert in 2004 het gebruik om voorwaarden te stellen aan de vergoeding van nieuwe, vaak innovatieve, geneesmiddelen (op grond van bijlage 2 bij de Regeling farmaceutische hulp 1996). Op basis van de uitkomsten kan dit instrument worden geoptimaliseerd.

c. Versterken van kwaliteit en innovatie

Beleidseffecten

De beschikbaarheid van kwalitatief hoogwaardige en doelmatige geneesmiddelen moet omhoog, met name voor die aandoeningen waarvoor nog geen effectieve geneesmiddelen beschikbaar zijn.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies

In het kader van het Nederlandse voorzitterschap van de EU in 2004 heeft Nederland de ontwikkeling van zogenoemde «priority medicines» – en internationaal onderzoek op dit gebied – op de agenda geplaatst. Beoogd wordt dat voor onderzoek en ontwikkeling gebruik kan worden gemaakt van gelden uit het Zesde en het Zevende EU-Kaderprogramma en van gelden van de Europese investeringsbank. Nederland heeft de WHO gevraagd een gezaghebbende lijst op te stellen van de belangrijkste witte vlekken waarop verder onderzoek en ontwikkeling zich moet richten.

CBG en het agentschap CBG

Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG), een zelfstandig bestuursorgaan, draagt actief bij aan de kwaliteit van geneesmiddelen in Nederland. De taken bestaan uit het beoordelen, registreren en bewaken van geneesmiddelen. Nadat geneesmiddelen zijn toegelaten toetst het CBG de actualiteit van de patiëntenbijsluiter en de productinformatie. Het agentschap CBG (ACBG) ondersteunt de taken van het CBG. Zijn werkzaamheden worden toegelicht in de agentschapsparagraaf.

Agentschap CIBG

Het agentschap CIBG verzorgt voor het geneesmiddelenbeleid de volgende uitvoerende taken:

– Het verlenen van farmaceutische vergunningen, drogistenvergunningen en opiumwetontheffingen.

– Het toekennen van vergoedingslimieten (Geneesmiddelenvergoedingensysteem) en het vaststellen van maximumprijzen (Wet op de geneesmiddelenprijzen) voor geneesmiddelen.

– De beslissing of een arts een apotheek mag exploiteren wordt genomen door de commissie voor de gebiedsaanwijzing (COGEBA). Het CIBG zorgt voor het benoemen van de leden voor de commissie voor de gebiedsaanwijzing.

– Productie, import en export van medicinale cannabis en de groothandel daarin.

Voor de agentschapsgegevens wordt verwezen naar de agentschapsparagraaf.

Premiegerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

Het beleid gericht op weesgeneesmiddelen stimuleert de ontwikkeling van middelen voor zeldzame ziekten. In 2004 wordt daarom een vergoedingssystematiek ontwikkeld specifiek voor deze middelen.

Bovendien wordt de kwaliteit van het klinisch onderzoek verhoogd door landelijk de richtlijnen voor Good Clinical Practice in wetgeving vast te leggen. Hiervoor wordt de Wet op het medisch wetenschappelijk onderzoek met mensen (WMO) aangepast aan de nieuwe Europese richtlijnen.

De Europese Commissie heeft onlangs haar reactie gegeven op de belangrijke voorstellen van de «High Level Group on Innovation and Provision of Medicines» (de zogeheten G-10 groep). Uit de voorstellen van de Commissie zal bijzondere aandacht worden besteed aan patiëntenbelangen (informatie en toegang tot medicijnen), onderzoek en innovatie, transparantie bij de toelatingsprocedures en benchmarking.

Subsidies

In 2004 is voor de introductie van weesgeneesmiddelen € 34 miljoen beschikbaar.

De stuurgroep weesgeneesmiddelen heeft als doel de ontwikkeling van weesgeneesmiddelen te stimuleren en de situatie van patiënten met een zeldzame aandoening te verbeteren, in het bijzonder door de informatievoorziening over zeldzame ziekten te versterken.

In 2004 komt er bovendien een plan van aanpak om de farmacotherapie voor kinderen te verbeteren. Hierbij wordt gebruik gemaakt van het CVZ-onderzoek naar knelpunten op dit vlak (waarvan het onderzoeksrapport is gepubliceerd op 26 september 2002).

23.2.2 Kwaliteit, veiligheid, beschikbaarheid en doelmatig gebruik van transplantaten en van medisch technologische toepassingen bevorderen.

Het beleid is gericht op het waarborgen van kwaliteit, veiligheid en doelmatig gebruik van transplantaten en medisch-technologische toepassingen, en op de gevolgen van biotechnologische ontwikkelingen voor de gezondheidszorg. Hiermee samenhangende doelstellingen zijn voldoende beschikbaarheid en toegankelijkheid. De toepassing van medische producten, geheel of gedeeltelijk gebaseerd op lichaamsmateriaal, vergt bijzondere aandacht, omdat voor dit soort producten nulrisico in de geneeskunde niet haalbaar is. Het veiligheidsbeleid voor dit soort producten is er dan ook op gericht om te komen tot een aanvaardbaar risico, waarbij de voor- en nadelen van al dan niet invoeren van veiligheidsmaatregelen tegen elkaar worden afgewogen (optimaal veiligheidsbeleid) voordat een besluit wordt genomen.

Voor 2004 gaat het concreet om beleidseffecten op de volgende terreinen:

– Veilig gebruik (ketenzorg).

– Orgaandonatie.

– Bewerkte en onbewerkte lichaamsmaterialen.

– Bloedvoorziening.

– Medische biotechnologie.

Aard van de verantwoordelijkheid

Er zijn diverse regels voor een veilig en verantwoord gebruik van humane lichaamsmaterialen, medische hulpmiddelen en ioniserende straling en radioactieve stoffen; met deze regels worden kaders aangegeven waarbinnen alle betrokkenen in de zorgketen dienen te handelen. De operationele verantwoordelijkheden in de zorgketen liggen bij de direct betrokken zorgverleners of fabrikanten.

Voor orgaandonatie worden de kaders aangegeven om de mogelijkheden te optimaliseren. De verantwoordelijkheid voor het uitvoeren van donatieprocedures ligt bij de zorgverleners. Behalve van de effectiviteit van de donorwerving is het daadwerkelijk beschikbaar komen van donororganen ook in belangrijke mate afhankelijk van het aantal voor orgaandonatie geschikte overledenen. Deze laatste factor is niet te beïnvloeden. Dat betekent dat wij systeemverantwoordelijk zijn.

a. Veilig gebruik (ketenzorg)

Beleidseffecten

Het beleid richt zich op het veilig gebruik van geneesmiddelen en medische technologie in de dagelijkse praktijk: het juiste product – bij de juiste mens – bij de juiste indicatie – op het juiste moment – op de juiste wijze – in de juiste dosering. Het doel is om de komende jaren het aantal vermijdbare incidenten te verlagen.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Overleg

Begin 2004 komt een integrale beleidsagenda gereed voor het veilig gebruik van geneesmiddelen en medische technologie in de totale gezondheidszorg. Op diverse deelterreinen is eerder al beleid in gang gezet op het gebied van patiëntveiligheid. Door nu te kiezen voor een integrale aanpak is het mogelijk om lacunes op te sporen en daar prioriteit aan toe te kennen. Samenwerking met de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) op dit terrein kan leiden tot zowel verhoging van effectiviteit als doelmatigheid.

Zodra de beleidsagenda is afgerond, zullen in een gezamenlijke taskforce met het veld afspraken gemaakt worden over streefwaarden, indicatoren, benodigde activiteiten en de implementatie hiervan.

b. Orgaandonatie

Beleidseffecten

Het beleid is erop gericht het aanbod van donororganen te vergroten. Daarbij worden de volgende beleidseffecten onderscheiden:

– De donorwerving in en door ziekenhuizen verbeteren.

– De bereidheid onder burgers vergroten om zich als potentiële donor beschikbaar te stellen en om als nabestaanden toestemming te geven voor donatie.

– Het aanbod van organen uit nieuwe ontwikkelingen vergroten.

Een groter aanbod van organen kan de wachttijden voor orgaantransplantatie reduceren. Dit is van groot belang omdat het vaak patiënten met levensbedreigende aandoeningen betreft.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies

In 2004 wordt de invoering van de nieuwe organisatie van donorwerving door de Nederlandse Transplantatie Stichting (NTS) afgerond. De afgelopen tijd is op dit terrein door velen, waaronder de ziekenhuizen, hard gewerkt ter verbetering maar er moet nog veel gebeuren. Donorwerving is en blijft primair de verantwoordelijkheid van de ziekenhuizen zelf. De extra impulsen die op dit terrein reeds gedaan zijn vormen een extra ondersteuning om hen deze verantwoordelijkheid verder waar te laten maken.

Nieuwe ontwikkelingen op het gebied van orgaandonatie worden beoordeeld en desgewenst gestimuleerd. In 2004 wordt nieuw beleid geformuleerd op basis van een rapport van de Gezondheidsraad over «non-heart beating»-donoren en donatie bij leven.

Op basis van de uitkomsten van de evaluatie van de Wet op de orgaandonatie (WOD) wordt het beleid waar nodig aangepast. Daarbij wordt overwogen of wijziging van het Nederlandse beslissysteem een positief effect kan hebben en, zo ja, of wijziging noodzakelijk is.

Een succesvolle implementatie van het orgaandonatiebeleid hangt mede af van de samenwerking tussen alle betrokken partijen. Deze samenwerking krijgt onder andere vorm in de Coördinatiegroep Orgaandonatie.

Agentschap CIBG

Het Donorregister is onderdeel van het agentschap CIBG en heeft als hoofdtaak het registreren en beheren van wilsbeschikkingen inzake orgaan- en weefseldonatie. Het register heeft daarnaast twee andere taken: de jaarlijkse aanschrijving van nieuwe achttienjarigen en het verzorgen van informatieverstrekking over registratie.

Voorlichting

Permanente publieksvoorlichting kan een belangrijke bijdrage leveren aan de bereidheid om zich als donor te registreren en om toestemming te geven voor donatie bij overlijden van een naaste. Om de effectiviteit van de voorlichting te vergroten zal deze nog meer gericht worden op de positieve aspecten van orgaandonatie, uiteraard met inachtneming van het belang van evenwichtige informatie. De publieksvoorlichting loopt via het Nederlands Instituut voor Gezondheidsbevordering en Ziektepreventie (NIGZ). De Stichting Transplantatie Nu! geeft kleinschalige voorlichting vanuit het patiëntenperspectief.

c. Bewerkte en onbewerkte lichaamsmaterialen

Beleidseffecten

Het beleid richt zich op het waarborgen van kwaliteit, veiligheid en effectiviteit van menselijk materiaal en daarvan afgeleide producten die gebruikt worden voor geneeskundige behandeling. Het voornaamste doel is vermindering van het aantal bijwerkingen.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies

Het Nederlands Normalisatie Instituut stelt in overleg met alle betrokken partijen normen die de globale eisen uit het eisenbesluit nader concretiseren. De eerst te ontwikkelen norm zal zich richten op een van de meest kwetsbare onderdelen van de keten: de overdracht van lichaamsmateriaal (en bijbehorende informatie) tussen betrokken instellingen, zoals ziekenhuizen en orgaanbanken.

Wet- en regelgeving

In 2004 wordt de Wet veiligheid en kwaliteit lichaamsmateriaal, inclusief het bijbehorende eisenbesluit, van kracht. Uitgangspunt in de wet is dat de overdracht van besmettelijke ziekten tot een aanvaardbaar niveau wordt teruggebracht en dat de ontvanger beschermd wordt tegen kwalitatief slechte producten. Dit wordt ingevuld door eisen en randvoorwaarden te formuleren aan het verkrijgen, bewerken, bewaren en beschikbaar stellen van lichaamsmateriaal.

Deze fase van dit wetgevingstraject heeft betrekking op onbewerkt lichaamsmateriaal. Voor bewerkt lichaamsmateriaal zal bekeken moeten worden of het zinvol is om nationale wet- en regelgeving op te stellen ter overbrugging tot de betreffende Europese richtlijn gereed is.

In 2004 levert de Nederlandse overheid een actieve bijdrage bij ontwikkeling en wijzigingen van de diverse Europese richtlijnen en voorschriften.

Overleg

Traceerbaarheid van het lichaamsmateriaal dat voor geneeskundige behandeling gebruikt is, kan een verdere bijdrage leveren aan de veiligheid. Primair worden partijen daarbij aangesproken op de eigen, en in de wet vastgelegde, verantwoordelijkheid.

Onderzoek

De IGZ registreert de bijwerkingen. Signalementen van de IGZ geven een beeld van aard en omvang van de incidenten op dit gebied.

d. Bloedvoorziening

Beleidseffecten

Het beleid richt zich in 2004 op de volgende twee beleidseffecten:

– Het huidige niveau van beschikbaarheid, veiligheid, kwaliteit en traceerbaarheid van bloedproducten in Nederland handhaven.

– Het aantal bijwerkingen door verkeerd gebruik van bloed in de praktijk verminderen.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies

De Stichting Transfusie Reacties In Patiënten (TRIP) registreert bijwerkingen van bloedproducten en rapporteert daarover.

Overleg

Voor het gebruik van bloed in de praktijk wordt, in overleg met de IGZ, onderzocht of stimulering nodig is van door het CBO ontwikkelde donatiecriteria in ziekenhuizen.

Onderzoek

Eind 2003 zal de evaluatie van de Wet inzake bloedvoorziening (1998) worden afgerond. Dit zal in 2004, waar nodig, leiden tot aanpassing van het beleid. Ook zal bekeken worden of de wettelijk voorgeschreven jaarlijkse cyclus kan worden verlengd naar een meerjarige cyclus. Daarmee kan zowel de externe als interne administratieve belasting worden verminderd.

Premiegerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

In 2004 worden voorbereidingen getroffen om de Europese richtlijn bloed (2003) in te passen in de Nederlandse wetgeving. Ook wordt actief deelgenomen aan het Europees overleg om de technische bijlage bij deze richtlijn uit te werken.

e. Medische biotechnologie

Beleidseffecten

Medische biotechnologie (en het stimuleren ervan) is van belang als middel om innovatieve producten en behandelingsmethoden te verkrijgen die van waarde zijn voor de zorg. Het beleid ten aanzien van medische biotechnologie richt zich op de volgende twee beleidseffecten:

– De bestaande kansen benutten die nieuwe biotechnologische producten en behandelingsmethoden bieden voor verbetering van de zorg.

– Voor de lange termijn anticiperen op nieuwe biotechnologische ontwikkelingen en het stimuleren van de beschikbaarheid van met name die biotechnologische producten en behandelingsmethoden die aansluiten bij belangrijke (toekomstige) knelpunten in de zorg.

Daarbij moet voldaan worden aan zowel de relevante ethische en maatschappelijke voorwaarden, als aan de randvoorwaarden van kwaliteit, veiligheid en doelmatigheid.

Er zal in 2004 meer afstemming plaatsvinden tussen de diverse departementen over het beleid op het gebied van biotechnologie. Zo is het mogelijk om ondoelmatigheid of zelfs tegenstrijdigheid van beleid te voorkomen. Waar nodig zal gezorgd worden voor aanpassing van eigen beleid of zullen andere departementen gestimuleerd worden om hun beleid te herzien.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies

Begin 2004 wordt een integrale beleidsagenda voor medische biotechnologie afgerond. Dit vormt een aanvulling op de diverse onderdelen van het huidige beleid. De beleidsagenda is het eindproduct van het lopende project BOB (Biotechnologie als Open Beleidsproces). Dit project zal ook leiden tot instrumenten die ons in staat stellen om deze beleidsagenda vervolgens actueel te houden, onder meer door voortdurende interactie met alle betrokken partijen. Bij die interactie gaat het om het anticiperen op zowel nieuwe biotechnologische ontwikkelingen als op (de ontwikkeling in) de ethische en maatschappelijke aspecten van biotechnologie. Om dit te realiseren wordt ook aangehaakt bij bestaande initiatieven, zoals het Forum Biotechnologie en Genetica.

Het ministerie zet de implementatie van de integrale beleidsagenda in 2004 voortvarend in. Daarbij is onder meer sprake van een intensivering van (evenwichtige) voorlichting en communicatie over de diverse aspecten van biotechnologie; ook is het de bedoeling om richting te geven aan de toekomstige ontwikkeling van waardevolle biotechnologische innovaties. Daarbij zal onder meer worden aangehaakt bij Europese initiatieven om de biotechnologie te stimuleren, zoals de EU mededeling «Biowetenschappen en biotechnologie: een strategie voor Europa».

Overleg en wetgeving

In 2004 ligt het accent op de toepassing van bestaande medisch-biotechnologische producten, om belangrijke knelpunten in de zorg op te lossen. De verantwoordelijkheid voor implementatie ligt bij zorgverzekeraars en zorgverleners. Er zal hier een stimulerende rol gespeeld worden; dat betekent ook dat belemmerende wet- en regelgeving afschaft of aanpast wordt.

Onderzoek

Op nationaal niveau worden waardevolle biotechnologische ontwikkelingen gestimuleerd binnen het lopende programma «translationeel onderzoek» bij ZonMw, gericht op de overstap van preklinisch naar klinisch gentherapieonderzoek.

23.3 Budgettaire gevolgen van beleid

Onder juridisch verplicht zijn opgenomen de structurele subsidies en de meerjarige projectsubsidies en opdrachten. De bijdragen aan de agentschappen voor het donorregister en farmatec zijn als bestuurlijk gebonden geoormerkt. Ten slotte zijn de voortzetting van de stuurgroep weesgeneesmiddelen en de ondersteuning van de familiaire donortransplantatie onder de beleidsmatig gereserveerde uitgaven opgenomen.

In de bovenstaande tabel zijn de ramingen opgenomen voor de premie-uitgaven voor de verschillende sectoren op het terrein van geneesmiddelen en medische technologie.

In deze ramingen zijn de budgettaire consequenties van de besluitvorming rond de Voorjaarsbrief Zorg 2003 en het Hoofdlijnenakkoord verwerkt. Daarbij is een jaarlijkse groei van de uitgaven voor geneesmiddelen van 11,0% verondersteld.

23.4 VBTB-paragraaf

Op het gebied van de geneesmiddelen zijn veel gegevens beschikbaar over prijs en volume. Daarmee kan per maand worden gekeken of de gerealiseerde uitgaven binnen het beschikbare kader blijven. Het benoemen en kwantificeren van oorzaken van prijs- en volume ontwikkelingen, en de afwijkingen hiervan ten opzichte van de raming is moeilijk, met name wanneer binnen relatief korte tijd verschillende maatregelen zijn getroffen. Op dit soort vragen wordt een antwoord gevonden in de vorm van benchmarks, evaluaties en monitors die door de diverse kennisinstituten worden gepresenteerd.

Op het terrein van de kwaliteit en doelmatigheid van de farmaceutische zorg en het zichtbaar sturen door de verzekeraar is aanzienlijk minder informatie beschikbaar. De eerstkomende jaren zal gebruik gemaakt worden van een procesindicator, namelijk het functioneren van het fto in de regio. De kwaliteit van het fto maakt zichtbaar of er sprake is van een goed functionerend samenwerkingsverband van voorschrijver en afleveraar. Over twee jaar zal het NIVM, samen met de SFK, in staat zijn aan te geven of dit samenwerkingsverband een positieve invloed heeft op de doelmatigheid van het werkelijke voorschrijfgedrag. Op dat moment is het ook mogelijk om zorgverzekeraars aan te spreken op de situatie voor hun verzekerden en streefwaarden af te spreken. Op basis van een onderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (prestatie-indicatoren voor de Balanced Scorecard specifiek voor geneesmiddelen) en het CVZ (rapport over de vorderingen door de zorgverzekeraars) zal in 2004 een keuze gemaakt worden voor de meest bruikbare prestatie-indicatoren. Bij de voorbereiding van de begroting 2005 zullen deze indicatoren worden opgenomen en, zo mogelijk, worden voorzien van een streefwaarde.

Het beleid voor veilig gebruik (ketenzorg) is, evenals medische biotechnologie, nog in een ontwikkelingsfase waar geen kwantificeerbare indicatoren beschikbaar zijn. Het streven is om deze voor veilig gebruik in de begroting 2005 wél op te nemen en, afhankelijk van het ambitieniveau, te voorzien van streefwaarden. Voor de medische biotechnologie is een langer tijdsbestek nodig om hierin te voorzien. De komende twee jaar wordt expliciet gestreefd naar zichtbare en meetbare indicatoren die inzicht kunnen geven in de voortgang en ontwikkelingen op dit beleidsterrein.

Voor orgaandonatie zijn al wel voldoende indicatoren beschikbaar, zoals het aantal geregistreerde donoren en het percentage toestemmingen voor donatie. Het benoemen van streefwaarden voor deze indicatoren hangt direct samen met de inspanningen die op dit terrein verricht kunnen worden. Vooralsnog wordt als doelstelling de algemene term «vergroten van het aanbod van donororganen» gebruikt. De komende twee jaar zal kritisch gekeken worden naar de mogelijkheid voor het nader specificeren van de ambitie.

Op het gebied van weefsel en bloed zal de belangrijkste indicator voor het kwaliteitsniveau komen via signalementen van de IGZ. Geen of weinig signalen betekent voldoende kwaliteit en geen aanleiding om nader beleid te formuleren.

BELEIDSARTIKEL 24: GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG, VERSLAVINGSZORG EN MAATSCHAPPELIJKE OPVANG

24.1 Algemene beleidsdoelstelling

Een gezonde en veilige samenleving door preventie en behandeling van psychosociale en psychiatrische problemen

We maken samen met anderen (bijvoorbeeld gemeenten) beleid om een kwalitatief goed en toegankelijk aanbod te realiseren van geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg en maatschappelijke zorg. Daarbij staat de vraag van individu en samenleving voorop. Ook coördineren wij het Nederlands drugsbeleid dat erop gericht is drugsgebruik te voorkomen en gezondheidsrisico's als gevolg van dit gebruik te verminderen.

Subsidietaakstelling begroting

Voor een inhoudelijke toelichting op de subsidietaakstelling verwijzen we u naar de brief over het nieuwe subsidiebeleid van VWS die tegelijkertijd met de Begroting 2004 naar het parlement is verzonden. In onderstaande tabel is de hoogte van de in de beleidsagenda genoemde subsidietaakstelling voor dit artikel opgenomen.

Premiemaatregelen

Het kabinet heeft bij het aantreden voor de zorg een bezuiniging vastgesteld van € 1 miljard aan pakketmaatregelen. Daarnaast zijn extra bezuinigingen noodzakelijk, ondermeer ter facilitering van voorziene extra productie. Op de beleidsartikel worden in de sfeer van de premie-uitgaven de volgende specieke maatregelen genomen:

Een nadere toelichting op de pakketmaatregel staat onder de betreffende operationele doelstellingen.

24.2 Operationele beleidsdoelstellingen

24.2.1 Drugsgebruik voorkomen en gezondheidsrisico's beperken

Beleidseffecten

– Beperking en ontmoediging van drugsgebruik in het algemeen en cannabis- en XTC-gebruik in het bijzonder.

– Versterking van internationale samenwerking en uitwisseling op het gebied van onderzoek, monitoring, preventie, voorlichting en behandeling, waarbij de nadruk ligt op de Verenigde Staten (specifiek voor XTC) en Frankrijk.

– Creëren van een toenemend draagvlak bij andere landen voor een drugsbeleid volgens de Nederlandse benadering.

– Terugdringing van de risico's van een hoog Tetra-Hydro-Cannabinol (THC)-gehalte in cannabis.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn verantwoordelijk voor de coördinatie van het drugsbeleid en bevorderen dat de inspanningen die de verschillende departementen leveren, samenhangend en consistent zijn.

Op landelijk niveau zijn wij systeemverantwoordelijk voor het preventiebeleid dat gemeenten en instellingen voor verslavingszorg uitvoeren.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies

In de nota «Samenspannen tegen XTC» hebben we aangegeven dat we in de periode 2004–2006 preventieprojecten subsidiëren voor specifieke doelgroepen, zoals uitgaande jongeren. Om drugsgebruik te voorkomen, subsidiëren we onder andere het project «De Gezonde School en Genotmiddelen» en de Drugsinfolijn. Het beleid om het gebruik van cannabis te ontmoedigen wordt in 2004 geïntensiveerd met het Actieplan Ontmoediging Cannabis. De jaarlijkse massamediale campagne «Drugs, laat je niets wijsmaken», die wij eveneens subsidiëren, heeft de komende drie jaar cannabis als onderwerp.

Onderzoek en monitoring

Wat betreft onderzoek en monitoring richten we ons voornamelijk op uitgaansdrugs en cannabis. In 2004 start een internationaal onderzoeksproject naar cannabis. Hierin wordt ook aandacht besteed aan hoge THC-gehalten.

Internationale samenwerking

Om de internationale samenwerking en uitwisseling te verbeteren, richten we ons op de drugsstrategie die onder ons voorzitterschap van de EU (Europese Unie) moet worden vastgesteld. Als voorzitter van de Pompidou-groep van de Raad van Europa zetten we een verbeteringstraject in voor dit internationale orgaan.

24.2.2 Een kwalitatief goed en toegankelijk aanbod van geestelijke gezondheidszorg, dat aansluit op de zorgvraag

Beleidseffecten

We willen een omslag van een aanbodgerichte naar een vraaggerichte GGZ (Geestelijke Gezondheidszorg) realiseren via:

– Het overhevelen van de op genezing gerichte GGZ naar de basisverzekering en financiering van de GGZ-care uit de AWBZ (Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten).

– Tijdig verstrekken van juiste hulp, zodat mensen niet onnodig in de gespecialiseerde GGZ terechtkomen of verstoken blijven van hulp: dat betekent de zorgketen, in het bijzonder de eerste lijn, versterken.

– Vergroten van productie in de GGZ en de verslavingszorg.

– Verbetering van transparantie en samenhang in de forensische zorg.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn systeemverantwoordelijk en borgen een kwalitatief hoogstaande en goed toegankelijke voorziening, waar alle verzekerden in gelijke mate aanspraak op kunnen maken (rechtszekerheid en rechtsgelijkheid). Daarnaast zijn we systeemverantwoordelijk om de juiste prikkels te geven via de Wet tarieven gezondheidszorg (WTG) en de Wet ziekenhuisvoorzieningen (WZV) aan de betrokken partijen (afzonderlijke zorgaanbieders, lokale overheden, zorgkantoren). We hebben op het gebied van de bouw een aanjaagfunctie. Wij monitoren de voortgang van de wachtlijstproductie en spreken betrokkenen zonodig aan op hun verantwoordelijkheden.

Bij de overheveling van op genezing gerichte geestelijke gezondheidszorg zijn wij verantwoordelijk voor de afbakening van de over te hevelen zorgdelen, we bewaken het wettelijke traject en we brengen de financiële gevolgen in kaart.

We faciliteren de toegankelijkheid van het zorgaanbod, doordat de honorering van alle verzekeringsaanspraken financieel haalbaar is. Dit gebeurt onder strikte voorwaarden op het gebied van verantwoording en doelmatigheid.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies

Om de overheveling van alle op genezing gerichte zorg uit de AWBZ te realiseren, werken we in 2004 aan de noodzakelijke aanpassing van wet- en regelgeving, berekenen we de consequenties voor de uitgaven en de premies en vindt implementatie plaats.

De overheveling kan alleen worden uitgevoerd als de bekostigingssystematiek van de over te hevelen delen van zorg aansluit bij die in de Ziekenfondswet (ZFW). Tot en met 2005 faciliteren we daartoe de ontwikkeling en invoering van de diagnose-behandelcombinaties (DBC's) in de GGZ. In 2004 gaan alle GGZ-aanbieders proefdraaien met DBC's.

Om de zorgketen in de forensische psychiatrie te versterken, hebben wij gezamenlijk met de minister van Justitie voor een periode van drie jaar (2002–2004) middelen beschikbaar gesteld om circuits te vormen in de vijf hofressorts in ons land. Een circuit is een geformaliseerd samenwerkingsverband tussen justitiële GGZ-instellingen in de forensische psychiatrie. In 2004 worden de resultaten van de circuitvorming geëvalueerd. Daarnaast komen in 2004 de resultaten beschikbaar van een onderzoek naar de behoefte aan jeugdforensische voorzieningen. Adequate diagnostiek en verwijzing zijn belangrijke voorwaarden voor een goede zorgketen waar de zorgvraag op de juiste plek wordt beantwoord. Vanuit de invoering van de indicatiestelling in de AWBZ is geld beschikbaar om de forensische indicatiestelling en zorgtoewijzing per 1 januari 2004 te kunnen invoeren.

Wet- en regelgeving

In de geestelijke gezondheidszorg wordt gewerkt aan het vergroten van de doelmatigheid. We kunnen de doelmatigheid onder andere verbeteren door de deskundigheid van de hulpverleners te vergroten en de samenwerking tussen diverse groepen hulpverleners te stimuleren. Daartoe zetten we de subsidie voort om multidisciplinaire richtlijnen te ontwikkelen voor de geestelijke gezondheid. Dit project loopt tot 2007.

Onderzoek en monitoring

Het versterken van de zorgketen, in het bijzonder de eerstelijns-GGZ, is al jaren een speerpunt van ons beleid. De verschillende maatregelen die hiervoor zijn genomen, worden in een uitgebreid onderzoeksprogramma geëvalueerd. Medio 2004 verwachten wij de resultaten van deze evaluatiestudie.

De evaluatiestudie moet ook inzicht geven in mogelijke wijziging in «patiëntenstromen». De komende jaren moet zichtbaar worden dat de eerste lijn steeds vaker hulpvragen opvangt. Dit heeft ook effect op de wachttijden en wachtlijsten voor de gespecialiseerde GGZ.

Kwaliteit

In 2004 werken we aan verdere integratie van de eerstelijns-GGZ in de algemene eerstelijnsgezondheidszorg. Uitgangspunt hierbij vormt de VWS-brede beleidsontwikkeling rond versterking van de eerstelijnszorg.

Premiegerelateerde instrumenten

Subsidies

VWS subsidieert het bevorderen van de deskundigheid van hulpverleners in de eerstelijns-GGZ over GGZ-problematiek. Dit wordt de consultatieregeling genoemd. Via subsidies regelen we dat tweedelijns hulpverleners vanuit de gespecialiseerde GGZ adviezen (consultaties) kunnen geven aan hulpverleners in de eerste lijn.

Ook versterking van de tweede lijn draagt bij aan een goede basis van de zorgketen. De komende periode zal ook op het gebied van de tweedelijnszorg nadere integratie tussen GGZ en algemene gezondheidszorg worden bevorderd. Dit gebeurt door het beleid te herzien rond Regionale GGZ-centra (RGC's), waarin algemene ziekenhuizen en gespecialiseerde GGZ gezamenlijk aanbod bieden. De behandeling van gezondheidsproblemen wordt aantoonbaar doelmatiger en effectiever als zowel de psychische als de somatische problematiek aandacht krijgt.

Om de doelmatigheid te versterken, wordt de indirecte bekostiging van de vrijgevestigde psychotherapeuten per 1 januari 2004 omgezet in een directe bekostiging als verstrekking onder de AWBZ. Deze doelgroep wordt dan onder werkingssfeer van de WTG gebracht.

Uit het Hoofdlijnenakkoord vloeit een beperking van het aantal behandelingen ambulante psychotherapie voort. Vanaf 1 januari 2004 worden, ongeacht het ziektebeeld en ongeacht de aanbieder, maximaal 30 behandelingen vergoed.

Om de overgang voor lopende psychotherapieën te vergemakkelijken is er voorzien in een overgangsmaatregel. Hierdoor bestaat vanaf 1 januari 2004 ook bij lopende therapieën nog aanspraak op maximaal 30 zittingen, tenzij eerder het huidige maximum van 90 zittingen wordt bereikt.

Productie

In de geestelijke gezondheidszorg waren er de afgelopen jaren meer klinische opnamen, maar is de gemiddelde opnameduur aanzienlijk afgenomen van 182 dagen in 1994 naar 126 dagen in 2001. De dagbehandelingen en de ambulante contacten laten een duidelijke stijging zien. Het aantal bewoners in een Regionale Instelling voor Beschermende Woonvormen (RIBW) is licht gestegen. Dit is een direct gevolg van de wachtlijstmiddelen die zijn ingezet voor RIBW'en.

Als gevolg van de extra middelen die beschikbaar zijn gesteld en de geplande volumebouw, verwachten we dat de intramurale productie in de geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg met 0,7% stijgt. Als gevolg van de extra middelen die beschikbaar zijn gesteld, verwachten we dat de extramurale productie in de geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg met 5,5% stijgt. Hierbij is uitgegaan van de samenstelling van het wettelijk pakket in 2002. Daarbij is het mogelijk dat een deel van de productiestijging niet gerealiseerd wordt in de vorm van bovenvermelde extramurale producten, maar via persoonsgebonden budgetten (PGB's).

De vraag naar zorg binnen de geestelijke gezondheidszorg staat naast de demografische ontwikkeling onder invloed van diverse andere factoren, zoals de zogeheten latente vraag, technologische ontwikkelingen, sociaal-culturele ontwikkelingen en organisatorische ontwikkelingen in de zorg. Hierdoor is vooraf een accurate inschatting van de vraagontwikkeling niet goed mogelijk. Het is dan ook niet goed in te schatten in hoeverre de productiestijging die door de extra beschikbare middelen mogelijk is, daadwerkelijk kan leiden tot vermindering van de wachttijden.

Wet- en regelgeving

In de geestelijke gezondheidszorg worden cliënten voor de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) ge(her)indiceerd op basis van functionele aanspraken. De zorg wordt in natura geleverd door toegelaten zorginstellingen, door gecontracteerde personen of in de vorm PGB nieuwe stijl (zie voor PGB's nieuwe stijl tevens artikel 25). Daarnaast wordt zorg geboden via een aantal andere door het College voor zorgverzekeringen (CVZ) uitgevoerde subsidieregelingen.

Voor productie is vanaf 2003 structureel € 262 miljoen extra beschikbaar. Voor 2004 is nog eens € 83 miljoen beschikbaar.

In het kader van de wachtlijstaanpak wordt via de WZV uitbreidingsbouw gerealiseerd. Daarnaast vindt er uitbreidingsbouw plaats voor RIBW'en.

Om ontwikkelingen in de wachtlijsten te monitoren zal ook voor de geestelijke gezondheidszorg het AWBZ-brede ZorgregistratieSysteem (AZR) worden gebruikt. Aan het specifiek voor de geestelijke gezondheidssector geldende Zorgis wordt in 2004 verder gebouwd. Zorgis is een patiëntgebonden zorgregistratiesysteem waardoor de GGZ-instellingen onder andere inzicht hebben in de wachtlijsten en waarmee ze op termijn de DBC's registreren. Zorgis wordt deels met middelen van VWS gerealiseerd. In 2005 zal het systeem volledig operationeel zijn.

Het project Psychiater en Kwaliteit heeft als doel de kwaliteit en effectiviteit van de hulpverlening van vrijgevestigde psychiaters te verbeteren en inzichtelijk te maken. In 2004 is € 2,8 miljoen beschikbaar.

Om de transparantie en samenhang in het forensisch zorgaanbod te verbeteren, wordt er in 2004 € 28 500 beschikbaar gesteld om specifieke zorgprogramma's voor deze doelgroep te ontwikkelen. In 2004 zijn drie basisprogramma's beschikbaar: 1) voor forensisch-psychiatrische patiënten met een psychotische stoornis; 2) voor forensisch-psychiatrische patiënten met een persoonlijkheidsstoornis in combinatie met agressie/geweld en 3) voor forensisch-psychiatrische patiënten die seksuele delicten hebben gepleegd.

In 2004 worden de informatiesystemen die in de forensische psychiatrie beschikbaar zijn in kaart gebracht. Daarnaast wordt onderzoek verricht naar instrumenten om het risico te taxeren en naar behandeleffecten in de forensische psychiatrie.

Wachtlijstaanpak

In 2004 zullen de wachtlijsten verder worden aangepakt volgens de carebrede aanpak. Deze aanpak, waarover de Tweede Kamer al is geïnformeerd (TK 2002–2003, 28 600 XVI, nr. 43), houdt in dat regionale partijen een plan met toetsbare resultaten opstellen om de wachtlijsten op te lossen. Dit proces wordt gefaciliteerd door de zorgkantoorregio's te voorzien van een prognose (beeld van aanpak) van de te verwachten vraag naar zorg voor de komende jaren. Eind 2004 dient er voor alle regio's een beeld van aanpak gereed te zijn. Dit document vormt een basis om met het zorgkantoor te gaan overleggen over de regionale aanpak. Het streven is dat tien zorgkantoorregio's eind 2004 een plan van aanpak hebben opgesteld voor (een deel van) de regio.

Als er concrete knelpunten zijn met betrekking tot het realiseren van aanbod via bouw, wordt het Operationeel Team Wachtlijsten ingezet om die knelpunten op te lossen.

Met betrekking tot de wachtenden voor een plaats in een RIBW geldt dat driekwart van het aantal wachtenden voor beschermd wonen wel al andere zorg ontvangt. Dit belemmert de doorstroming omdat zij plekken bezet houden waarvoor andere wachtenden zijn geïndiceerd.

In het kader van de carebrede regionale wachtlijstaanpak besteden we in 2004 extra aandacht aan het verkorten van de wachttijd voor beschermd wonen. Samen met de betrokken partijen kijken we naar de specifieke knelpunten die zich eventueel hierbij kunnen voordoen en onderzoeken we mogelijke oplossingen voor die knelpunten. Door de wachttijd te verkorten helpen we de wachtenden en bevorderen we de doorstroming in de gehele GGZ.

24.2.3 Een kwalitatief goed en toegankelijk aanbod van verslavingszorg, dat aansluit op de zorgvraag.

Beleidseffecten

Het doel is een goed zorgaanbod voor verslaafden, dat gericht is op duurzaam en vrijwillig afzien van middelengebruik. Waar onthouding niet mogelijk is, richt de zorg zich erop gezondheidsrisico's te stabiliseren en te beperken. Daarbij hoort een goede medische zorg met eventuele vervangende medicatie. Wij richten ons op:

– Heroïnebehandeling, met als doel dat de lichamelijke en geestelijke gezondheid van deelnemers aan de behandeling verbetert en dat zij sociaal beter gaan functioneren. Als het sociaal functioneren verbetert, kan het criminele gedrag fors afnemen en kan overlast op straat, veroorzaakt door de verslaving, worden teruggedrongen.

– Alcoholzorg met als doel de drempel naar hulpverlening te verlagen, zodat probleemdrinkers eerder worden bereikt en het uitbreiden van het ambulante hulpverleningsaanbod met nieuwe interventies. In het Actieplan Alcoholzorg zijn streefwaarden opgenomen: in drie jaar moet het aantal bereikte cliënten door de ambulante zorg zijn vergroot met 12000. In 2004 en 2005 zal GGZN (Geestelijke Gezondheidszorg Nederland) een catalogus maken van de meest effectieve projecten en helpen bij het overdragen daarvan naar andere instellingen.

– Spreiding van aanbod van voorzieningen voor verslaafden met psychiatrische problemen. Veel verslaafden hebben naast hun verslaving psychiatrische problemen. Doel is een landelijk gespreid aanbod van voorzieningen voor deze groep met een dubbele diagnose.

– Landelijke centrale registratie van het voorschrijven van opiumwetmiddelen om de continuïteit, kwaliteit en veiligheid van de zorg te waarborgen.

Aard van de verantwoordelijkheid

Het «veld» is verantwoordelijk voor de uitvoering. Wij zijn verantwoordelijk voor het systeem. Ook zijn we ervoor verantwoordelijk dat de financiële en wettelijke kaders goed worden ingevuld, dat vernieuwing wordt gestimuleerd en dat de samenwerking tussen betrokken organisaties wordt bevorderd.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Subsidies

Om de drempel voor alcoholverslaafden te verlagen, is een pilot ingesteld in drie regio's met een avondspreekuur. De overige onderdelen van het Actieplan Alcoholzorg worden gefinancierd op basis van de AWBZ/premie.

Alle instellingen die met verslavingszorg te maken hebben, moeten in 2006 volledig meedoen aan de Landelijke Centrale Middelen Registratie (LCMR). Streefcijfer voor 2003 is een deelname van 10%, in 2004 streven we naar een deelname van 70% uitmondend in een volledige deelname in 2005.

Premiegerelateerde instrumenten

Subsidies

In het Hoofdlijnenakkoord (HA) wordt gesproken over handhaving van de huidige driehonderd plaatsen ten behoeve van heroïneverstrekking. Middelen uit de enveloppe preventie/jeugdzorg is opgenomen in het HA (€ 1,5 miljoen in 2004 oplopend tot € 5 miljoen in 2007) zijn bestemd voor een bijdrage aan het continueren van de huidige 300 plaatsen ten bate van heroïneverstrekking.

De Commissie Invoeringsaspecten Behandeling Heroïneverslaving (CIBH) heeft onlangs de minister geadviseerd de huidige behandelcapaciteit uit te breiden tot een structureel aanbod van ongeveer duizend op jaarbasis. In het najaar van 2003 bieden wij een kabinetsstandpunt aan de Tweede Kamer aan over heroïneverstrekking.

Wet- en regelgeving

Via de Wet ziekenhuisvoorzieningen (WZV) kan een regionaal gespreid aanbod gerealiseerd worden van voorzieningen voor patiënten met verslaving en psychiatrische stoornissen. Instellingen moeten wel zelf het initiatief nemen om een aanvraag daarvoor in te dienen. Op diverse plaatsen in Nederland is een gezamenlijk aanbod vanuit de psychiatrie en de verslavingszorg in voorbereiding.

24.2.4 Een kwalitatief goed en toegankelijk aanbod in de maatschappelijke opvang en vrouwenopvang, dat aansluit op de zorgvraag

Beleidseffecten

– Versterking van de kwaliteit en effectiviteit van maatschappelijke opvang en vrouwenopvang, waaronder versterking van de informatievoorziening en verbetering van de toegankelijkheid. Dit moet bijdragen aan de doorstroming in de maatschappelijke opvang.

– Verbetering van de hulp en opvang van slachtoffers van huiselijk en seksueel geweld.

– Uitbreiding van de capaciteit in de maatschappelijke opvang (in het bijzonder de 24-uurs opvang), vrouwenopvang en zwerfjongeren. De voorzieningen in de maatschappelijke opvang, inclusief de vrouwenopvang, zijn «verstopt» geraakt. Deze verstopping in de maatschappelijke opvang wordt vooral veroorzaakt doordat cliënten met permanente begeleiding niet in andere voorzieningen of huisvesting terecht kunnen.

Naar aanleiding van het ambtelijk IBO-rapport (Interdepartementaal Beleidsonderzoek) Maatschappelijke opvang nemen we maatregelen om de doorstroom in de maatschappelijke opvang te bevorderen. Deze maatregelen moeten er voor zorgen dat er geen mensen tegen hun wil op straat of in gewelddadige (thuis)situaties verblijven en dat mensen niet onnodig lang in de maatschappelijke opvang verblijven. Een kabinetsstandpunt op het IBO-rapport sturen wij in oktober 2003 naar de Tweede Kamer.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn systeemverantwoordelijk voor de maatschappelijke opvang en vrouwenopvang. Wij stellen centrumgemeenten met specifieke uitkeringen in staat een gepast en uiteenlopend voorzieningenniveau te realiseren. We stimuleren nieuw beleid en vernieuwing. Centrumgemeenten moeten een beleidsvisie ontwikkelen voor de gehele regio. Wij vragen hun sectoren zoals de GGZ en volkshuisvesting, die dicht tegen de maatschappelijke opvang aan zitten, ook aan te spreken op hun verantwoordelijkheden en dit zonodig vast te leggen.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Capaciteit

In het Hoofdlijnenakkoord zijn voor huiselijk geweld, vrouwenopvang en maatschappelijke opvang extra middelen beschikbaar gesteld in de enveloppe preventie/jeugdzorg. Voor huiselijk geweld, preventie en vrouwenopvang ontvangen VWS en Justitie in 2007 respectievelijk € 4 miljoen en € 6 miljoen. In 2004 heeft VWS € 1,2 miljoen beschikbaar voor huiselijk geweld en vrouwenopvang.

Voor maatschappelijke opvang in den brede is in 2007 € 8 miljoen gereserveerd op de begroting van VWS. In 2004 is hiervoor € 2,4 miljoen beschikbaar.

De precieze inzet van deze middelen krijgt een plaats in het kabinetsstandpunt op het IBO-rapport maatschappelijke opvang. Uitgangspunt hierbij is dat de gelden primair, daar waar mogelijk, zijn gericht op het vergroten van de capaciteit. Er dient zoveel mogelijk ruimte te zijn voor de lokale partijen voor de inzet van de betreffende gelden. Dit onder de voorwaarde van heldere outcome-doelstellingen en een adequate verantwoordingsstructuur. De mogelijkheden van een brede doeluitkering in de sociale pijler zullen bij de nadere uitwerking nadrukkelijk worden betrokken.

Onderzoek en overleg

De kwalitatieve versterking van de maatschappelijke opvang wordt gerealiseerd door meer kennis te ontwikkelen, met als doel de effectiviteit van de maatschappelijke opvang te verhogen. Dat vraagt vooral om intensivering van wetenschappelijk onderzoek, om stimuleringsprogramma's van richtlijnen en om de koppeling van kenniscentra aan instellingen.

De kwaliteit van de vrouwenopvang moet beter afgestemd worden op de vaak complexe vraag. Daarnaast moet de toegang tot de vrouwenopvang verbeterd worden. De huidige instroomprocedures zijn ontoereikend en zullen aangepast worden.

Kwaliteit

Het aantal cliënten in de eerste- en tweedelijns-GGZ bestaat (naar schatting) voor 20 tot 30% uit slachtoffers van seksueel misbruik, verkrachting en huiselijk geweld. Zij zoeken hulp om hun trauma's te verwerken. Onderzoek toont aan dat de kwaliteit van de hulp aan deze cliënten in de GGZ achterblijft. Samen met GGZ-Nederland wordt een traject ingezet om die kwaliteit van de hulp te verbeteren.

24.2.5 Een kwalitatief goed en toegankelijk zorgaanbod dat aansluit op de zorgvraag van specifieke doelgroepen en samenleving

Beleidseffecten

Het doel is mensen met een psychische handicap of mensen die om een andere reden in een kwetsbare positie verkeren, volwaardig te laten deelnemen aan de samenleving, dan wel achterstand in hun gezondheid tegen te gaan. Dit wordt bereikt als deze mensen zichzelf kunnen handhaven in de maatschappij en niet meer «terugvallen» in hun oude situatie (met eventuele bijkomende overlast en/of huisuitzetting).

Wij richten ons op:

– Vergroting van de maatschappelijke (re)integratie van mensen met een psychische handicap en/of een verslavingsprobleem of mensen die om een andere reden in een kwetsbare positie verkeren.

– Versterking van de rechtspositie van psychiatrische patiënten.

– Versterking van de positie van cliënten en hun organisaties in de GGZ, de verslavingszorg en de maatschappelijke opvang: de positie en invloed van deze groepen cliënten en hun belangenorganisaties moet op hetzelfde niveau komen als die van andere cliënten(organisaties) in de gezondheidszorg.

– Verbetering van de gezondheidszorg van asielzoekers en illegalen.

– Geven van een betere toegang tot zorg voor allochtone cliënten, voor zover die toegang niet gelijk is aan die van autochtonen (interculturalisatie van de zorg).

– Verbetering van de categorale eerstelijns-seksualiteitshulpverlening, ook om intensiever te werken aan de preventie van ongewenste zwangerschap.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn verantwoordelijk voor het systeem. Wij creëren randvoorwaarden (wettelijke kaders en financiële ondersteuning), stimuleren innovatie en bevorderen samenwerking op landelijk niveau tussen betrokken (koepel)organisaties. Dat laatste is nodig om betrokken partijen op lokaal/regionaal niveau in staat te stellen afspraken te maken over een sluitende maatschappelijke aanpak voor mensen in een sociaal kwetsbare positie. Partijen in de regio zijn er – onder regie van de gemeente – gezamenlijk verantwoordelijk voor dat dit sluitende systeem georganiseerd en uitgevoerd wordt.

Voor ingezetenen met een niet-westerse culturele achtergrond, vluchtelingen en asielzoekers, bevorderen we dat er medische zorg en maatschappelijke hulpverlening is en dat mensen daar toegang toe hebben.

Wij zijn samen met de minister van Justitie resultaatverantwoordelijk voor het effect van de wet- en regelgeving rondom de Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen (BOPZ).

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

Naast het ontvangen van reguliere zorg, worden mensen met een psychische handicap ook ondersteund door gemeenten bij het dagelijks maatschappelijk functioneren. Ons vermaatschappelijkingbeleid richt zich op het door gemeenten laten organiseren van «steunsystemen». Een steunsysteem bestaat uit bijvoorbeeld dagbesteding, werk, vrije tijdsbesteding, maaltijdvoorziening.

De wet BOPZ regelt de procedure van gedwongen opname van onder andere psychiatrische patiënten en de rechtspositie van deze patiënten tijdens het gedwongen verblijf in een BOPZ-instelling. Om de rechtspositie van psychiatrische patiënten te versterken, zijn er in 2003 twee wetsvoorstellen tot wijzigingen in de Wet BOPZ bij het parlement ingediend. De eerste wetswijziging betreft de zogenoemde zelfbinding, en zal naar verwachting in 2004 in werking treden. Dit wetsvoorstel is alleen van belang voor de psychiatrie en niet voor de andere twee BOPZ-sectoren (de psychogeriatrie en verstandelijk gehandicaptensector). Hiermee kunnen psychiatrische patiënten meer invloed uitoefenen op situaties waarin zij opgenomen en behandeld willen worden. De tweede wetswijziging is bedoeld om de klachtenregeling van de Wet BOPZ te herzien, en heeft betrekking op alle drie de BOPZ -sectoren. Daarin wordt de klachtregeling ten behoeve van de patiënt herzien en uitgebreid. De parlementaire behandeling van dit wetsvoorstel zal, naar verwachting, in 2004 worden afgerond.

Om personen die vermoedelijk voldoen aan de criteria voor een gedwongen opneming beter te kunnen diagnosticeren, is de observatiemachtiging in het leven geroepen. Die observatie moet duidelijk maken of de patiënt gedwongen opgenomen moet blijven, of dat andere hulpverlening noodzakelijk is. De observatiemachtiging zal naar verwachting eind 2003 of begin 2004 in werking treden. Alvorens de observatiemachtiging in werking zal treden dient de zogeheten Reparatiewet van kracht te zijn. In deze wetswijziging worden enkele omissies in de wetswijziging van de observatiemachtiging hersteld.

Subsidies

We versterken de positie van de cliënt door projecten te ondersteunen die zich richten op samenwerking met de partijen in een regio. Doel van dit programma is de positie van de GGZ-cliënt in de regio te versterken. In 2004 wordt het programma geëvalueerd.

Om de gezondheidszorg van illegalen toegankelijk te houden, kan een behandelaar uit de eerstelijnsgezondheidszorg en uit de AWBZ-gefinancierde zorg een beroep doen op de regeling Koppeling. Zorgverleners vinden de regeling ingewikkeld. In 2004 evalueren we de huidige arrangementen op dit terrein: de regeling Koppeling en de budgetpost «oninbare rekeningen».

Infectieziekten bij asielzoekers en illegalen vormen een blijvend risico voor de volksgezondheid. Dit ondanks het feit dat de instroom van asielzoekers sterk terugloopt. Dit heeft tot gevolg dat de zorgcapaciteit snel afgebouwd wordt, waardoor de organisatie en beschikbare kennis van infectieziekten onder druk komen te staan. De Koninklijke Nederlandse Centrale Vereniging tot bestrijding der tuberculose (KNCV) wordt daarom voor de periode 2004–2006 in staat gesteld om een coördinerende rol te vervullen, om zo de kwaliteit en de continuïteit van de screening op infectieziekten te waarborgen.

In 2004 worden de laatste projecten uit het programma Interculturalisatie van GGZ-Nederland afgerond. De resultaten van het hele programma (2001–2004) zullen in een eindevaluatie worden beschreven.

Premiegerelateerde instrumenten

Subsidies

Met het oog op maatschappelijke reïntegratie kunnen mensen uit kwetsbare groepen de regeling voor het PGB en de subsidieregeling Zorgvernieuwingsprojecten GGZ gebruiken om de zorg die ze nodig hebben naar eigen inzicht in te richten. Met deze «cliëntgestuurde» projecten krijgen cliënten ook meer inspraak. De projecten hebben een lage drempel en dragen eveneens bij aan de vermaatschappelijking.

Met ingang van 1 januari 2002 is de Rutgers-hulpverlening eerstelijns medische en seksuologische hulpverlening, bedoeld voor cliënten die niet naar de huisarts willen gaan ondergebracht bij abortusklinieken. Door de preventieve taak binnen de abortusklinieken te versterken, moet onder meer een daling van het aantal recidives gerealiseerd worden.

In 2004 en 2005 moet blijken of de organisatie, structuur en financiering van de eerstelijns medische en seksuologische hulpverlening adequaat en effectief is. In dit kader voert de Rutgers Nisso Groep een kwantitatieve registratie en een cliënttevredenheidsonderzoek uit.

24.3 Budgettaire gevolgen van beleid

Van de bestuurlijk gebonden activiteiten heeft het merendeel (88%) betrekking op de specifieke uitkeringen maatschappelijke opvang/verslavingsbeleid en vrouwenopvang. In verband met het project «korting projectsubsidies» heeft nog geen besluitvorming plaatsgevonden over de uiteindelijk uit te voeren projecten.

In de bovenstaande tabel zijn de ramingen opgenomen voor de premie-uitgaven voor de verschillende sectoren op het terrein van de geestelijke gezondheidszorg.

In deze ramingen zijn de budgettaire consequenties van de besluitvorming rond de Voorjaarsbrief Zorg 2003 en het Hoofdlijnenakkoord verwerkt. Onderaan de tabel is de gereserveerde groeiruimte afzonderlijk weergegeven. Voor een toelichting op de verdeling van deze middelen over de verschillende zorgsectoren wordt verwezen naar de bijlage FBZ.

Bij de interpretatie van de uitgavenontwikkeling dient bedacht te worden, dat voor 2003 de loon- en prijsontwikkeling al verwerkt is, terwijl voor 2004 en latere jaren de loon- en prijsontwikkeling nog moet worden toegevoegd.

24.4 VBTB-paragraaf

Het eindperspectief voor 2006 voor dit beleidsartikel moet worden bezien in het licht van een voor de hand liggende verdergaande integratie van de algemene en operationele doelstellingen van de AWBZ-sectoren. Hierbij zullen de doelstellingen worden geherformuleerd, waarbij rekening wordt gehouden met de ervaringen met VBTB in de afgelopen jaren.

Het brancherapport «Geestelijke gezondheidszorg/Maatschappelijke zorg 1998–2001», dat in november 2002 aan de Tweede Kamer is aangeboden, geeft met feiten en cijfers de stand van zaken in deze sectoren weer. In mei 2004 verschijnt de volgende uitgave over de periode 2000–2003. In 2002 is het eerste jaarbericht van de Nationale Monitor Geestelijke gezondheid gepubliceerd. Met de Nationale Drugmonitor en de Monitor Maatschappelijke Opvang wordt de Nationale Monitor Geestelijke gezondheid geleidelijk beter toegerust om kwantitatieve prestatiegegevens over doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid in de tijd te rapporteren.

Om prestatiegegevens beschikbaar te maken, is in 2003 het project Prestatie-indicator Effectiveness Mental Health gestart. Het doel is een beperkte set prestatie-indicatoren te ontwikkelen en te implementeren op micro-, meso- en macroniveau voor de GGZ, de verslavingszorg, de maatschappelijke opvang en vrouwenopvang, het maatschappelijk werk, de seksualiteitshulpverlening, en de preventie-inspanningen op deze terreinen. Deze gegevens worden zoveel mogelijk verzameld via de reguliere kanalen (zorggegevenssets, instellingsinformatiesystemen, landelijke registraties). Eind 2004 levert het project de eerste resultaten op. Een aantal van de gegevens zal beschikbaar zijn voor het opstellen van de begroting 2005. Het streven is er op gericht dat in 2006 de gegevens landelijk beschikbaar zijn.

In 2004 zal de revisie van de registratieregeling Verslavingsbeleid en het Landelijk Alcohol en Drugs Informatiesysteem (ambulante verslavingszorg) gereed zijn. In dat jaar is ook de implementatie van de registratieregeling en de monitoringregeling Maatschappelijke Opvang/Vrouwenopvang (Welzijnswet 1994) een feit.

BELEIDSARTIKEL 25: MODERNISERING AWBZ

25.1 Algemene beleidsdoelstelling

De doelstelling van de modernisering van de AWBZ is het vergroten van de keuzemogelijkheden en zeggenschap van de verzekerden en het leveren van een flexibel en doelmatig zorgaanbod op maat.

Over dit door de Tweede Kamer als «groot project» aangewezen moderniseringsprogramma wordt twee keer per jaar aan de Kamer gerapporteerd. De jaarlijks in februari uit te brengen rapportage wordt voorzien van een externe audit.

Om de omslag van aanbod- naar vraagsturing te kunnen realiseren is per 1 april 2003 het gewijzigde Besluit Zorgaanspraken in werking getreden. Hierdoor worden de aanspraken gedefinieerd in zorgfuncties in plaats van instellingsgebonden aanspraken. Deze wijziging was, behalve noodzakelijk om tot een vraaggestuurd systeem te komen, ook een voorwaarde tot het slechten van de schotten tussen de sectoren met het oog op de flexibilisering en dynamiek in de sector. In lijn hiermee ligt het in de komende jaren harmoniseren en bundelen van de sectorgebonden geldstromen. Voor het persoonsgebonden budget (PGB) geldt reeds vanaf 1 april 2003 dat er sprake is van een AWBZ-brede bekostiging voor budgethouders. Tot 1 januari 2007 geldt een overgangsregime voor huidige budgethouders. Huidige budgethouders maken de overstap naar de PBG-regeling nieuwe stijl op het moment dat er een nieuwe indicatie nodig is. Dit leidt er toe dat in de komende jaren het budget verschuift van de sectorbudgetten naar een AWBZ-breed budget. Voor de bekostiging van de naturazorg vindt ook een fasegewijze overstap plaats. Met het per 1 januari 2004 zetten van de eerste stap in de richting van bekostiging op basis van functies wordt de extramurale zorg AWBZ-breed gedefinieerd. Voor de intramurale zorg zal een gefaseerde invoering meer tijd vergen. En voor zowel extra- als intramuraal zal een overgangsregime noodzakelijk zijn.

Dit beleidsartikel zal in de toekomst steeds uitgebreider worden net zolang tot het de totale ontschotte AWBZ-sector bevat.

Met de introductie van vraagsturing en het beschikbaar stellen van middelen daarvoor is de productie de afgelopen jaren flink gestegen. Tegelijkertijd wordt een dynamiek zichtbaar die de houdbaarheid van de AWBZ onder druk zet. Verantwoordelijkheden zijn niet altijd helder afgebakend en systeemprikkels niet altijd stevig genoeg om een doelmatige uitvoering te waarborgen. Bovendien staat ons de komende jaren een vergrijzinggolf te wachten die bij ongewijzigd beleid de uitgaven in de AWBZ sterk zal doen oplopen. Ook het actuele economisch tij en de budgettaire problematiek maken het urgent om stappen te nemen die de financiële houdbaarheid van de AWBZ vergroten. Daartoe wordt een afzonderlijk document opgesteld, dat zo spoedig mogelijk dit najaar aan de Kamer zal worden aangeboden.

Subsidietaakstelling begroting

Voor een inhoudelijke toelichting op de subsidietaakstelling verwijzen we u naar de brief over het nieuwe subsidiebeleid van VWS die tegelijkertijd met de Begroting 2004 naar het parlement is verzonden. In onderstaande tabel is de hoogte van de in de beleidsagenda genoemde subsidietaakstelling voor dit artikel opgenomen.

25.2 Operationele beleidsdoelstellingen

25.2.1 Het verbeteren van de kwaliteit van de indicatiestelling en de inrichting van een doelmatige organisatie

Beleidseffecten

In een vraaggestuurde zorgverzekering is de toegang een belangrijke schakel, zowel uit oogpunt van de beoordeling van de zorgvraag van een cliënt, als de regulering door de overheid van deze claimbeoordeling. De in de 2003 ingevoerde functiegerichte indicatiestelling (ontschotting, protocollering, automatisering) is een belangrijke voorwaarde voor het landelijk normeren en organiseren van de indicatiestelling. In 2004 moet deze normering en uniformering zijn beslag krijgen in regelgeving, vereenvoudiging en harmonisatie van de indicatiestelling en nadere vormgeving van de organisatie en de bedrijfsvoering. Deze normering moet ook bijdragen aan het doelmatig inzetten van zorg.

Aard van de verantwoordelijkheid

De rijksoverheid stelt via wet- en regelgeving eisen aan de werkwijze van indicatieorganen. De verantwoordelijkheid voor de financiering van de indicatieorganen en voor de kwaliteit van de bedrijfsvoering is neergelegd bij de gemeenten. Over de vraag of de huidige verantwoordelijkheidsverdeling adequaat is georganiseerd om tot een doelmatige inzet van zorg en zorgmiddelen te komen, heeft het College implementatie indicatiebeleid(commissie Buurmeijer) onlangs advies uitgebracht op basis waarvan zo spoedig mogelijk een kabinetsstandpunt zal worden geformuleerd. De operationalisering daarvan zal in 2004 ter hand worden genomen. In het Zorgindicatiebesluit is het kader vastgelegd waarbinnen de indicatieorganen hun taken uitvoeren.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Premiegerelateerde instrumenten

Door middel van beleidsregels kunnen onderdelen van het landelijk protocol indicatiestelling en afspraken over het berichtenverkeer met zorgkantoren algemeen verbindend worden verklaard. Dit is van belang voor de kwaliteit van de indicatiestelling en het bewaken van de rechtsgelijkheid en de afstemming tussen de functie indicatiestelling en de daarop aansluitende functies zorgbemiddeling en wachtlijstbeheer van de zorgkantoren en zorglevering door zorgaanbieders. Met landelijke projecten wordt de bevordering van de deskundigheid, uniformering van werkprocessen, voortgaande automatisering en standaardisering van het indicatieproces gefaciliteerd. Met het oog op de verbetering van de bedrijfsvoering zijn een stimuleringsprogramma voor lokale loketten en projecten voor benchmarking, certificering en wetenschappelijk onderzoek opgezet. Voortgangbewaking en resultaatmeting vormen voor dergelijke projecten een vast onderdeel. Er wordt naar gestreefd om per 1 januari 2004 het in het Zorgindicatiebesluit genoemde Landelijk Centrum Indicatiestelling te starten. In deze landelijke uitvoeringsorganisatie worden activiteiten ter ondersteuning van het primaire proces van de indicatiestelling gebundeld. Vormgeving van de bestuurlijke structuur moet worden afgestemd op de standpuntbepaling op het advies over de bestuurlijke inbedding van de indicatiestelling van het eerder genoemde College implementatie indicatiestelling. De verdere automatisering van het indicatieproces moet zijn afgestemd op de AWBZ-brede zorgregistratie. De invulling van het landelijk protocol indicatiestelling moet aansluiten bij de werkwijze van zorgkantoren en zorgaanbieders. Voor de financiering van de genoemde faciliteiten en het stimuleringsprogramma worden begrotingsmiddelen ingezet.

25.2.2 Met de zorgregistratie kunnen het indicatieorgaan, de zorgaanbieder en het zorgkantoor (de ketenpartners) digitaal gegevens uitwisselen. Dit berichtenverkeer ondersteunt het proces van zorgtoewijzing en wachtlijstbeheer, dus de gehele keten van indicatiestelling tot zorgrealisatie

Beleidseffecten

De zorgregistratie bevordert de doelmatigheid van de zorgtoewijzing in de keten. Na realisatie van de 3e en laatste fase in 2004 wordt op cliëntniveau geregistreerd wat de zorgvraag is, welke zorg geïndiceerd wordt en welke zorg wanneer geleverd wordt. Deze registratie vindt plaats op het niveau van de aanspraken (functies) en de omvang (klassen). Daarmee ontstaat er inzicht in zowel de geïndiceerde als de geleverde zorg en daarmee ook in de totale productiebehoefte. Een ander effect is de vermindering van de bureaucratie, doordat de papieren communicatie vervangen wordt door digitaal berichtenverkeer. Gegevens worden eenmalig vastgelegd en meervoudig gebruikt. Met de realisatie van de AWBZ-brede zorgregistratie ontstaat een belangrijke informatiebron en wordt de transparantie sterk verbeterd.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn systeemverantwoordelijk ten aanzien van de zorgregistratie en dragen zorg voor de invulling van de randvoorwaarden op het landelijk niveau.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Financiering met begrotingsmiddelen van de zorgkantoren voor de ontwikkeling van software en de implementatie ervan.

Wij dragen zorg voor de aanleverplicht van de indicatieorganen en de zorgaanbieders, de ontwikkeling en vaststelling van integratiestandaarden voor het elektronisch berichtenverkeer.

In het kader van het project zorgregistratie wordt een handboek voor de zorgregistratie samengesteld, dat een AWBZ breed begrippenkader en algemeen geldende spelregels voor de zorgregistratie bevat.

Wij houden de voortgang in het digitaal berichtenverkeer nauwlettend in de gaten (peilstokmetingen). Waar nodig verlenen wij inhoudelijke ondersteuning in de regio's. Instandhouding van het (bestuurlijk) draagvlak is voor de realisatie van groot belang. Met het oog daarop wordt op landelijk en regionaal veel geïnvesteerd in communicatie.

25.2.3 De cliënt kan, met uitzondering van de functies behandeling en verblijf, kiezen tussen een persoonsgebonden budget (PGB) of zorg in natura (zin). Het PGB geeft cliënten de mogelijkheid zelf de zorg in te kopen en te organiseren

Beleidseffecten

Conform de doelstelling van de modernisering van de AWBZ nemen de keuzevrijheid en keuzemogelijkheden van de cliënt toe. Door de sterke vereenvoudiging van het PGB nieuwe stijl krijgen cliënten de vrijheid om binnen de geïndiceerde functies zelf vorm te geven aan de uitvoering van zorg. Het PGB draagt bij aan de dynamiek in de zorg. In het komende jaar zal blijken in hoeverre het introduceren van het «PGB-nieuwe stijl» leidt tot toename van het aantal budgethouders. Ook is denkbaar dat – mede als gevolg van de modernisering – het flexibiliseren van de zorg in natura voor budgethouders een reden is om over te stappen op deze vorm van zorgverlening.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn systeemverantwoordelijk. Het College voor Zorgverzekeringen is verantwoordelijk voor de uitvoering van de subsidieregeling. De zorgkantoren kennen een persoonsgebonden budget toe op basis van de indicatie. De cliënt verantwoordt de geleverde zorg aan het zorgkantoor. Het zorgkantoor controleert de bestedingen en informeert de belastingdienst.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Premiegerelateerde instrumenten

– Het PGB nieuwe stijl zal uitgebreid worden gemonitord. Onder andere het aantal budgethouders, de hoogte van de budgetten, de kwaliteit van de verantwoordingsformulieren, het functioneren van de facilitaire organisatie, de werkbaarheid van de formulieren, et cetera. Indien de monitoring daartoe aanleiding geeft, kan bijstelling van de regelgeving aan de orde zijn.

– De Sociale Verzekeringsbank verzorgt als facilitaire organisatie – op aanvraag en kosteloos- de administratie van budgethouders waarbij sprake is van volledig werkgeverschap. Daarnaast geeft de facilitaire organisatie aan alle budgethouders informatie over arbeidsovereenkomsten en verzekeringen.

– De waardebepaling van het PGB nieuwe stijl zal nader worden bepaald naar aanleiding van onderzoek naar normatieve kostprijzen en de invoering van de functiegerichte bekostiging.

– De kosten van de PGB-regeling en de uitvoeringskosten worden gefinancierd uit de premiegelden.

25.2.4 Functiegerichte bekostiging.

De ontwikkeling en implementatie van een prestatiebekostigingssysteem voor de zorg in natura in de AWBZ. Uitgangspunt is een AWBZ-brede systematiek op basis van functies.

Beleidseffecten

Met de invoering – die meerdere jaren vergt – wordt in de AWBZ een genormeerde bekostiging geïntroduceerd. In de eerste per 1 januari 2004 te zetten stap moet harmonisatie van de extramuraal te leveren zorg worden bereikt, zodat in de bekostiging ook stapsgewijze de ontschotting wordt geëffectueerd. De functiegerichte bekostiging moet naast bekostiging van prestatie ook financiering naar zorgzwaarte mogelijk maken. Door de bekostiging te koppelen aan het niveau van functies in plaats van producten wordt een gedetailleerde bekostigingssystematiek met alle regelgeving, administratieve lasten en onderhoud van dien voorkomen. Ook de verantwoording vindt op het niveau van functies plaats. Functiegerichte bekostiging biedt de ruimte aan cliënten, zorgaanbieders en verzekeraars hun eigen verantwoordelijkheid voor de zorg op maat vorm te geven. Voor de invulling hiervan kunnen de partijen de resultaten benutten van de DBC-systematiek, de vraaggestuurde bekostigingssystematiek en de prestatiegerichte productfinanciering. Tevens kunnen met de overgang van de bestaande naar de nieuwe systematiek ingeslopen ondoelmatigheden getraceerd en vervolgens verwijderd worden.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn verantwoordelijk voor het ontwikkelen en vaststellen van een bekostigingssysteem. De zorgkantoren hebben op basis van de door de verzekeraars verleende concessie de verantwoordelijk voldoende zorg in te kopen met het oog op een kwalitatief verantwoorde en doelmatige inzet van zorg.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Premiegerelateerde instrumenten

Met het oog op de ontwikkeling van de functiegerichte bekostiging loopt een kostenonderzoek. In het in augustus 2003 aan de Tweede Kamer voorgelegde plan van aanpak functiegerichte bekostiging wordt naast de per 1 januari 2004 te zetten eerste stap de implementatie van de functiegerichte bekostiging in termen van activiteiten en tijdpad gepresenteerd. Parallel aan de ontwikkeling van de systematiek wordt in regio's in modeltrajecten de werking van de systematiek gesimuleerd.

25.3. Budgettaire gevolgen van beleid

Met betrekking tot de onderhavige middelen geldt een bestuurlijk gebondenheid. Het betreft middelen die beschikbaar zijn voor de uitvoering van de indicatiestelling AWBZ. De wijze van beschikbaarstelling (via gemeenten of anderszins) is mede afhankelijk van de uitkomsten van het adviestraject van de zogenaamde Commissie Buurmeijer over de bestuurlijke verantwoordelijkheid van de indicatiestelling, de vorming van een landelijk centrum indicatiestelling en de taakverbreding van de indicatieorganen met de sectoren gehandicapten zorg en geestelijke gezondheidszorg.

Premie-uitgaven

Het financiële beslag van de persoonsgebonden budgetten is opgenomen in de beleidsartikelen 24, 26 en 27. Na een zorgindicatie kan een client kiezen voor een PGB of voor zorg in natura. Wordt er voor een PGB gekozen dan komt dit in de plaats van zorg in natura, waarvan op de genoemde beleidsartikelen ook het beslag is opgenomen.

Vanaf 1 april 2003 worden PGB's nieuwe stijl toegekend. Voor de oude PGB's is tegelijkertijd een overgangsregeling ingegaan op grond waarvan de oude regelingen in de periode tot en met 2006 zullen worden beëindigd. In de plaats van het beslag van de sectorale PGB's komt zo geleidelijk het beslag van AWBZ-brede PGB's. In welke mate het beslag van de vernieuwde PGB's zal groeien is op voorhand moeilijk in te schatten. Zou het groeitempo bijvoorbeeld gelijkblijven op dat van de afgelopen twee jaar, dan zou het totale beslag groeien van ruim € 400 miljoen in 2002 tot zo'n € 1150 miljoen in 2007.

BELEIDSARTIKEL 26: GEHANDICAPTEN- EN HULPMIDDELENBELEID

26.1 Algemene beleidsdoelstelling

Stelselmatig bevorderen dat mensen met een handicap volwaardig kunnen deelnemen aan de samenleving.

Wij streven ernaar dat mensen met beperkingen op doelmatige wijze volledig mee kunnen doen in de maatschappij. Om dit einddoel op termijn te kunnen realiseren streeft het kabinet ernaar om in deze kabinetsperiode de gescheiden leefsituatie in wonen, onderwijs, werk en vrijetijdsbesteding zoveel mogelijk op te heffen binnen de beschikbare budgettaire kaders. Hiervoor is het noodzakelijk dat mensen met een beperking kunnen beschikken over voorzieningen die hun beperking zoveel mogelijk compenseren. Daarnaast blijft het belangrijk dat de wachtlijsten worden teruggedrongen. Onder het motto «Gewoon waar het kan, speciaal waar het moet» moeten mensen met een beperking zo veel mogelijk gebruik kunnen maken van reguliere (zorg)voorzieningen zoals huisartsenzorg of kinderopvang. Soms zal er een aanpassing nodig zijn en soms is toch nog een specifieke voorziening noodzakelijk. Vooral de hulpmiddelenzorg is voorwaardenscheppend voor volwaardig maatschappelijk functioneren. Integratie en coördinatie van ondersteunende voorzieningen rond de cliënt is daarbij het uitgangspunt.

Mensen met een handicap moeten in staat worden gesteld om volwaardig deel te nemen aan het maatschappelijk leven. Van belang is een fysiek en sociaal toegankelijke samenleving: gebouwen, huizen, winkels, straten en vervoersvoorzieningen, maar ook elektronische communicatiemiddelen, algemene gebruiksproducten en dienstverlening en omgaan met elkaar. Het is erg belangrijk dat de beeldvorming over mensen met een handicap realistisch is en vrij van vooroordelen. Dan kunnen mensen met een handicap zich een plaats verwerven op school, op het werk en in de buurt. De Wet gelijke behandeling op basis van handicap of chronische ziekte regelt dat de rechten van mensen met een handicap op deze terreinen worden versterkt. Er is een nota «Knelpunten gelijke behandeling» (Actieplan Gelijke Behandeling in de Praktijk) in voorbereiding, waarin het flankerend beleid uitgewerkt wordt.

Inclusief beleid is in belangrijke mate richtinggevend voor het gehandicaptenbeleid. Dit houdt in dat beleidsmakers op alle terreinen vanaf het begin van de beleidsontwikkeling rekening houden met de mogelijke gevolgen van (overheids)beleid voor mensen met beperkingen, hierbij zal steeds weer een kosten-batenafweging moeten worden gemaakt. Als coördinator van het gehandicaptenbeleid monitoren wij of dit gebeurt en waar nodig stimuleren we verbeteringen. Zo zal naast VWS een groot aantal partijen verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van de nota Knelpunten gelijke behandeling die momenteel in voorbereiding is. Het betreft onder meer de ministeries van VenW, VROM, OCenW en SZW en de gemeenten.

Subsidietaakstelling begroting

Voor een inhoudelijke toelichting op de subsidietaakstelling verwijzen we u naar de brief over het nieuwe subsidiebeleid van VWS die tegelijkertijd met de Begroting 2004 naar het parlement is verzonden. In onderstaande tabel is de hoogte van de in de beleidsagenda genoemde subsidietaakstelling voor dit artikel opgenomen.

Premiemaatregelen

Het kabinet heeft bij het aantreden voor de zorg een bezuiniging vastgesteld van € 1 miljard aan pakketmaatregelen. Daarnaast zijn extra bezuinigingen noodzakelijk, ondermeer ter facilitering van voorziene extra productie. Op dit beleidsartikel worden in de sfeer van de premie-uitgaven de volgende specifieke maatregelen genomen:

26.2 Operationele beleidsdoelstellingen

26.2.1 Een zodanig aanbod van zorgvoorzieningen en dienstverlening stimuleren dat gehandicapten hiermee hun handicap kunnen compenseren

Deze doelstelling bestaat uit vier onderwerpen:

– Productie.

– Transparante hulpmiddelenzorg.

– Deregulering hulpmiddelenvoorziening.

– Sociaal pedagogische diensten nieuwe stijl.

a. Productie

Beleidseffecten

Sinds de start van het Actieplan Zorgverzekerd in mei 2000 is aan ruim 31 000 mensen met een verstandelijke of lichamelijke beperking extra zorg aangeboden. Naast deze extra zorg hebben 9 537 personen met een handicap hun hulpvraag laten verduidelijken door een sociaal pedagogische dienst. Deze zorg is vooral gerealiseerd in de vorm van semi-murale zorg en extramurale zorgarrangementen. Onder andere als gevolg van de bouw van kleinschalige woonvoorzieningen zijn de wachttijden voor ondersteuning bij wonen en dagbesteding sinds 2000 gedaald.

Als gevolg van de extra middelen die beschikbaar zijn gesteld en de geplande volumebouw, verwachten we dat de intramurale productie (met AWBZ-verblijf) in de gehandicaptenzorg met 1,2% stijgt. Als gevolg van de extra middelen die beschikbaar zijn gesteld, verwachten we dat de extramurale productie (zonder AWBZ-verblijf) in de gehandicaptenzorg met 5,4% stijgt. Hierbij is uitgegaan van de samenstelling van het wettelijk pakket in 2002. Daarbij is het mogelijk dat een deel van de productiestijging niet gerealiseerd wordt in de vorm van bovenvermelde extramurale producten, maar via PGB's (persoonsgebonden budget).

De vraag naar zorg binnen de gehandicaptenzorg staat naast de demografische ontwikkeling onder invloed van diverse andere factoren, zoals de zogeheten latente vraag, technologische ontwikkelingen, sociaal-culturele ontwikkelingen en organisatorische ontwikkelingen in de zorg. Hierdoor is vooraf een accurate inschatting van de vraagontwikkeling niet goed mogelijk. Het is dan ook niet goed in te schatten in hoeverre de productiestijging die door de extra beschikbare middelen mogelijk is, daadwerkelijk kan leiden tot vermindering van de wachttijden.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn systeemverantwoordelijk en borgen een kwalitatief hoogstaande en goed toegankelijke voorziening, waar alle verzekerden in gelijke mate aanspraak op kunnen maken (rechtszekerheid en rechtsgelijkheid). Daarnaast zijn we systeemverantwoordelijk om de juiste prikkels te geven via de Wet tarieven gezondheidszorg (WTG) en de Wet ziekenhuisvoorzieningen (WZV) aan de betrokken partijen (afzonderlijke zorgaanbieders, lokale overheden, zorgkantoren). Wij faciliteren de uitvoerende partijen in de regio (zorgkantoren en de zorgaanbieders) door het beschikbaar stellen van middelen. We hebben op het gebied van de bouw een aanjaagfunctie. Wij monitoren de voortgang van de wachtlijstproductie en spreken betrokkenen zonodig aan op hun verantwoordelijkheden.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Premiegerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

In de gehandicaptenzorg worden cliënten voor de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) ge(her)indiceerd op basis van functionele aanspraken. De zorg wordt in natura geleverd door toegelaten zorginstellingen of in de vorm van persoonsgebonden budgetten (PGB) nieuwe stijl. Tevens wordt zorg geboden via een aantal andere door het College voor zorgverzekeringen (CVZ) uitgevoerde subsidieregelingen.

Voor productie is vanaf 2003 structureel € 220 miljoen extra beschikbaar. Voor 2004 is nog eens € 93 miljoen beschikbaar.

In het kader van de wachtlijstaanpak wordt via de WZV en de TVWMD (Tijdelijke verstrekkingen wet maatschappelijke dienstverlening) uitbreidingsbouw gerealiseerd. De bouwprogramma's voor capaciteitsbouw worden gekenmerkt door veel kleinschalige initiatieven. Instandhouding en uitbreiding van capaciteit vindt met name extramuraal plaats.

Om ontwikkelingen in de wachtlijsten te monitoren zal ook voor de gehandicaptensector vanaf 2004 het AWBZ-brede ZorgregistratieSysteem (AZR) worden gebruikt. Het specifiek voor de gehandicaptensector geldende ZorgRegistratieSysteem (ZRS) wordt in 2004 afgebouwd, aangezien het met de komst van het AZR overbodig wordt. In 2004 zal de CVZ-subsidieregeling voor het laatst verstrekt worden.

Wachtlijstaanpak

In 2004 zullen de wachtlijsten worden aangepakt volgens de carebrede aanpak. Deze aanpak, waarover de Tweede Kamer al is geïnformeerd (TK 2002–2003, 28 600 XVI, nr. 43), houdt in dat regionale partijen een plan met toetsbare resultaten opstellen om de wachtlijsten op te lossen. Dit proces wordt gefaciliteerd door de zorgkantoorregio's te voorzien van een prognose (beeld van aanpak) van de te verwachten vraag naar zorg voor de komende jaren. Eind 2004 dient er voor alle regio's een beeld van aanpak gereed te zijn. Dit document vormt een basis om met het zorgkantoor te gaan overleggen over de regionale aanpak. Het streven is dat tien zorgkantoorregio's eind 2004 een plan van aanpak hebben opgesteld voor (een deel van) de regio.

Als er concrete knelpunten zijn met betrekking tot het realiseren van aanbod via bouw, wordt het Operationeel Team Wachtlijsten ingezet om die knelpunten op te lossen.

b. Transparante hulpmiddelenzorg

Beleidseffecten

De operationele beleidsdoelstelling vertaalt zich onder meer in de beschikbaarheid van een adequate en transparante hulpmiddelenzorg. Het gevoerde beleid leidt tot een effectieve hulpmiddelenvoorziening die de zorgbehoefte dekt en bovendien betaalbaar is. Zorgverzekeraars, zorgaanbieders en cliënten beschikken over instrumenten waarmee zij gezamenlijk vorm kunnen geven aan invulling, kwaliteit en doelmatigheid van de hulpmiddelenvoorziening.

Jaarlijks worden alle knelpunten in de uitvoeringspraktijk, zoals gerapporteerd door het College voor zorgverzekeringen (CVZ) beoordeeld, behandeld en zo mogelijk opgelost. De indicator daarbij is het aantal opgeloste versus het aantal niet-opgeloste knelpunten.

Het macrobudget voor hulpmiddelen blijft binnen de toegestane groei. De indicator hierbij is hoe uitgaven, volume en prijs zich in verhouding tot elkaar ontwikkelen.

Alle zorgverzekeraars nemen in 2004 deel in klanttevredenheidsonderzoeken. De indicator is het aantal deelnemende verzekeraars.

Alle deelverstrekkingen (onderdelen van de extramurale hulpmiddelenvoorziening) worden in 2006 geprotocolleerd uitgevoerd. De indicator is het aantal deelverstrekkingen dat is geprotocolleerd of opgenomen in het Hulpmiddelenkompas (minimaal drie in 2004).

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn verantwoordelijk voor een goed werkend, maar zelfregulerend systeem van hulpmiddelenzorg waarin zo veel mogelijk ruimte is voor vraagsturing. De verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de extramurale hulpmiddelenzorg hebben we gedelegeerd aan de zorgverzekeraars. Zij delegeren op hun beurt verantwoordelijkheden aan zorgaanbieders en cliënten.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

In 2004 worden in het kader van het project «Naar een functiegerichte verstrekking van hulpmiddelen» drie experimenten uitgevoerd met een geprotocolleerde verstrekking bij zorgverzekeraars.

Premiegerelateerde instrumenten

Wij streven ernaar het aantal knelpunten dat jaarlijks in de uitvoeringspraktijk van de hulpmiddelenzorg wordt gesignaleerd, weg te werken. Daarover laten wij ons adviseren door het CVZ via het Signaleringsrapport Hulpmiddelen. Een deel van de knelpunten wordt opgelost door de regeling Hulpmiddelen 1996 te actualiseren. Andere knelpunten vormen aanleiding om nader onderzoek te verrichten (programma voor beleidsonderzoek hulpmiddelen van het CVZ) of liggen ter oplossing bij de verantwoordelijke zorgverzekeraars.

Wij voorzien het macrokader voor hulpmiddelen van een realistische groeimarge. Hierin is rekening gehouden met autonome groei en technologische vernieuwing. De zorgverzekeraars hebben vervolgens de verantwoordelijkheid de uitvoeringskosten binnen dit kader te houden. Over de uitgavenontwikkeling en de determinanten daarvan adviseert het CVZ ons met de jaarlijkse Monitor Hulpmiddelen.

Om de kwaliteit van de hulpmiddelenvoorziening te kunnen beoordelen, willen wij dat in 2004 alle zorgverzekeraars deelnemen in klanttevredenheidsmetingen waarvan de resultaten elke twee jaar worden opgenomen in de Monitor Hulpmiddelen van het CVZ, te beginnen in 2004. In 2002 is een nulmeting verricht.

Om de doelmatigheid en transparantie te bevorderen, werkt het CVZ in het Hulpmiddelen Kompas aan richtlijnen om hulpmiddelen voor te schrijven en te verstrekken.

c. Deregulering hulpmiddelenvoorziening

Beleidseffecten

Door te dereguleren kan een flexibel aanbod aan hulpmiddelen ontstaan met voldoende keuzemogelijkheden voor verzekerden. De aanspraak op hulpmiddelenzorg is na 2006 op hoofdlijnen bepaald en functiegericht omschreven. De aanspraak op hulpmiddelenzorg wordt geëffectueerd op basis van een uniforme indicatiestelling.

Wij streven er naar de aanspraken uit de regeling Hulpmiddelen zijn in 2006 functiegericht te hebben omschreven. De indicator hierbij is: in 2004 zijn drie experimenten in uitvoering om de functiegerichte verstrekking te toetsen.

Vanaf 2006 wordt geïndiceerd voor hulpmiddelenzorg met onafhankelijke objectieve indicatiestelling. Het indicatieprotocol wordt in 2004 getoetst in drie experimenten bij zorgverzekeraars.

Onafhankelijke indicatiestelling garandeert rechtsgelijkheid voor verzekerden. De indicator hierbij is dat het aantal verstrekkingengeschillen daalt bij gebruik van deze methode. We streven ernaar die geschillen na invoering van de uniforme indicatiestelling met 50% te reduceren in 2006.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn verantwoordelijk voor inhoud en kwaliteit van de centrale regelgeving en voor de rechtszekerheid en rechtsgelijkheid van verzekerden.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

De huidige Regeling hulpmiddelen (regeling onder de Ziekenfondswet) bestaat uit een lijst van soorten hulpmiddelen die voor vergoeding in aanmerking komen. We willen in 2006 komen tot een regeling op basis van functiegerichte aanspraken, vergelijkbaar met de gemoderniseerde AWBZ. Hiertoe wordt in de loop van 2004 een methode voor objectieve en onafhankelijke indicatiestelling voor hulpmiddelenzorg in drie experimenten bij zorgverzekeraars getoetst. Deze methode van indicatiestellen is nodig om de rechtsgelijkheid en rechtszekerheid van verzekerden te kunnen garanderen in een situatie, in 2006, waarin de aanspraken op vergoeding van hulpmiddelen functiegericht zijn omschreven. De experimenten maken deel uit van het project «Naar een functiegerichte verstrekking van hulpmiddelen». De resultaten daarvan moeten leiden tot een werkbaar indicatieprotocol dat op de gehele extramurale hulpmiddelenzorg van toepassing is.

Premiegerelateerde instrumenten

Een objectieve en onafhankelijke indicatiestelling voor hulpmiddelenzorg is bedoeld om de rechtsgelijkheid van verzekerden te waarborgen. Een maat voor rechtsgelijkheid is te vinden in het aantal verstrekkingengeschillen over vergoeding van hulpmiddelen. Het CVZ rapporteert in de Monitor Hulpmiddelen over de toe- of afname van het aantal geschillen.

d. Sociaal Pedagogische Diensten nieuwe stijl

Beleidseffecten

De SPD nieuwe stijl biedt individuele ondersteuning en advies zodat een cliënt beter in staat is zijn eigen keuzes in de zorg te maken, te verwoorden en te realiseren. Het effect van de SPD nieuwe stijl is dat de cliënt de nodige ondersteuning en advies krijgt over zorg en andere levensterreinen. Die ondersteuning en advies zijn niet geïndiceerd en onafhankelijk van het zorgaanbod.

Het streven is om ondersteuning en advies toegankelijk te maken voor alle mensen met een handicap, die deze nodig hebben.

De SPD nieuwe stijl is volop in ontwikkeling. Het jaar 2004 staat in het teken van de aanpassing van de subsidieregeling SPD. Daarnaast wordt een prestatiegerichte wijze van bekostiging gerealiseerd en gaat een nieuwe taakverdeling tussen SPD en zorgaanbieders gelden, met de bijbehorende cultuuromslag bij de SPD. In 2005 zal de SPD nieuwe stijl in werking treden.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn systeemverantwoordelijk, hebben een aanjaagfunctie en faciliteren het werkveld. Wij borgen een kwalitatief hoogstaande en goed toegankelijke voorziening, waar alle verzekerden in gelijke mate aanspraak op kunnen maken (rechtszekerheid en rechtsgelijkheid).

CVZ/zorgverzekeraars zijn ervoor verantwoordelijk dat de subsidieregeling wordt uitgevoerd. De SPD's zelf zijn verantwoordelijk dat een cultuuromslag wordt gerealiseerd.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Somma ontvangt een subsidie voor de implementatie van de SPD nieuwe stijl. Het implementatietraject vindt plaats in 2004 en 2005 en omvat de volgende zaken:

– Een prestatiegerichte wijze van bekostigen ontwikkelen en invoeren.

– Zorgtaken overdragen aan AWBZ-instellingen.

– Advies- en informatietaken overnemen van de instellingen.

– De beschikbaarheid van de SPD's uitbouwen voor alle mensen met een handicap (van oudsher zijn SPD's gericht op cliënten met een verstandelijke handicap).

– Een cultuuromslag bewerkstelligen van zorgverlener naar professioneel raadsman/-vrouw.

Premiegerelateerde instrumenten

De aanpassing van de CVZ-subsidieregeling voor de bekostiging van SPD nieuwe stijl gebeurt budgetneutraal.

26.2.2 De rechtspositie van gehandicapten versterken

Als we de rechtspositie van mensen met een handicap willen versterken, zijn daarvoor verschillende activiteiten nodig. We bespreken hierna achtereenvolgens:

– Waarom het belangrijk is dat mensen met een handicap of chronisch ziekte gelijk worden behandeld en op dezelfde manier kunnen participeren als anderen.

– Dat het internet ook toegankelijk moet zijn voor mensen met een handicap.

– Dat het zinvol is als gehandicaptenzorg en onderwijs nauw samenwerken in onderwijs-zorgarrangementen voor kinderen met een handicap.

– Dat de functies wonen, zorg en welzijn goed op elkaar moeten worden afgestemd.

– Dat het belangrijk is dat kinderdagcentra toegerust zijn om ook plaats te bieden aan kinderen met een handicap.

a. Gelijke behandeling en participatie van mensen met een handicap of chronisch ziekte

Beleidseffecten

We willen knelpunten opheffen die mensen met een handicap of chronische ziekte ervaren in hun dagelijkse leven. Dit gebeurt door meer aandacht van overheden voor het (lokale) gehandicaptenbeleid. Mensen met een handicap zullen ook zelf hieraan kunnen bijdragen, omdat zij vanaf 1 december 2003 rechten hebben om gelijke behandeling af te kunnen dwingen.

Wij streven naar inclusief beleid, wat inhoudt dat overheden en overige partijen in hun beleid rekening houden met mensen met een handicap en/of chronische ziekte. Zo is het vanaf 1 december 2003 mogelijk in de sfeer van arbeid en beroepsonderwijs juridische stappen te ondernemen tegen discriminatie met een beroep op de Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte (WGBH/CZ). Als het aantal behandelde klachten toeneemt, betekent dat een grotere bekendheid met de wet. De indicator voor deze streefwaarde bestaat voorlopig uit het aantal meldingen bij de Commissie Gelijke Behandeling. Uiteindelijk gaat het erom dat de arbeidsparticipatie van mensen met een handicap of chronische ziekte stijgt. Het ministerie van SZW heeft gegevens over het aantal arbeidsgehandicapten, maar de rapportages van het Sociaal en Cultureel Planbureau bieden hiervoor een nog betere indicatie. Het openbaar vervoer is reeds onder de WGBH/CZ gebracht, het streven is om het stad/streekvervoer in 2010 en het spoorvervoer in 2030 toegankelijk te laten zijn voor gehandicapten. Daarnaast zal het kabinet een voorstel doen over de wijze en de termijn waarop deze wet stapsgewijs uitgebreid kan worden op het gebied van het overige onderwijs, goederen, diensten, wonen en stedelijke ruimte. Dit zal voor elk maatschappelijk terrein worden onderbouwd door middel van een onderzoek naar de beleidsmatige en financiële consequenties.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn systeemverantwoordelijk. Wij hebben een stimulerende en coördinerende rol bij de betrokkenheid van de andere departementen en overheden, maatschappelijke organisaties en bedrijven als het gaat om fysieke en sociaal-maatschappelijke toegankelijkheid. Andere organisaties zijn nadrukkelijk primair verantwoordelijk om de streefwaarden te halen en ook om de indicatoren te monitoren.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Wij dragen bij aan de instandhouding van de Commissie Gelijke Behandeling en aan een voorlichtingscampagne over de Wet Gelijke Behandeling. Daarnaast zorgen wij voor een bestuurlijke coördinatiestructuur om het Actieplan Knelpunten Gelijke Behandeling uit te voeren.

b. Een toegankelijk internet voor mensen met een handicap

Beleidseffecten

Als internet toegankelijker wordt voor mensen met een handicap en als zij er meer gebruik van gaan maken, dan vergroot dit hun gelijkwaardige deelname aan het internetverkeer. Hiermee kunnen zij de mogelijkheden van internet beter benutten en hun zelfstandigheid en maatschappelijke participatie vergroten.

In 2006 voldoen de sites van overheden vrijwillig aan de toegankelijkheidsnormen. De bekendheid bij het algemene publiek van het campagne programma «Drempels weg» is eind 2004 met 30% gestegen ten opzichte van 2001.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij hebben een stimulerende rol bij de betrokkenheid van de andere departementen en overheden, maatschappelijke organisaties en bedrijven als het erom gaat het internet toegankelijker te maken. Het Landelijk Bureau Toegankelijkheid (LBT) coördineert het campagne programma «Drempels weg». Website-aanbieders zijn zelf verantwoordelijk om hun website toegankelijk te maken.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Het programma «Drempels weg» wordt uit begrotingsmiddelen gefinancierd.

c. Samenwerking tussen gehandicaptenzorg en onderwijs

Beleidseffecten

Binnen het onderwijsbeleid en het VWS-beleid is uitgangspunt dat kinderen en jongeren in de leeftijd van 5 tot 16 jaar leerplichtig zijn en om die reden zo veel mogelijk moeten kunnen deelnemen aan reguliere voorzieningen. Onderwijs volgen zou voor ieder kind, ongeacht de zorgvraag, mogelijk moeten zijn. Elk kind kan, ongeacht niveau, het leerrecht afdwingen binnen de kaders die de wet heeft gesteld. Dit leerrecht kan gerealiseerd worden onder voorwaarde dat de zorg realiseerbaar is. Dit betekent samenwerking tussen onderwijs- en zorginstellingen, waarbij onderwijs-zorgarrangementen kunnen worden opgesteld, die moeten leiden tot één handelingsplan voor het kind.

OCenW en VWS ondersteunen samen pilotsamenwerkingsprojecten voor kinderdagcentra (KDC's) en cluster-lll-scholen voor kinderen tot 12 jaar en met een IQ tot 35. In 2004 streven wij naar een deelname van 600 kinderen aan deze samenwerkingsprojecten.

Aard van de verantwoordelijkheid

Op basis van de ervaringen met pilotprojecten wordt in 2004 besloten over de verantwoordelijkheidsverdeling tussen de ministeries van OC&W en VWS voor de zorg tijdens de onderwijsuren.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Om de deelname aan onderwijs en de samenwerking met zorginstellingen te vergroten, worden er subsidies ingezet voor samenwerkingsprojecten tussen kinderdagcentra en cluster-lll-scholen, waarbij kinderdagcentra (KDC's) gedurende drie jaar een projectsubsidie van VWS krijgen. De cluster-lll-scholen ontvangen van OCenW subsidie voor de samenwerking.

d. Afstemmen wonen, zorg en welzijn

Beleidseffecten

Bij het sociaal en fysiek toegankelijk maken van de samenleving hoort ook een geïntensiveerd beleid op het gebied van extramuralisering van zorg voor mensen met een handicap. Naast voldoende aanbod van zorg en kwaliteit van de zorg is het voor de individuele cliënt en de betrokken organisaties van belang dat afstemmingsproblemen op de grensvlakken wonen, zorg en welzijn, opgelost worden. Het beleid is erop gericht om de knelpunten weg te laten nemen dan wel te doen verminderen.

Aan de hand van praktijkervaringen zijn knelpunten geïnventariseerd die betrokken partijen tegenkomen bij extramuralisatie-projecten. We streven ernaar het aantal knelpunten bij extramuralisatie terug te brengen. Het aantal knelpunten bij extramuralisering is momenteel 18 vanuit de cliënt (bijvoorbeeld verbeteren van de afstemming van WVG- en AWBZ-voorzieningen), 13 vanuit de zorgorganisaties (bijvoorbeeld verbeterde afstemming tussen gehandicaptenvoorziening en thuiszorgorganisatie) en 10 in de financieringsstructuur (bijvoorbeeld betere afstemming van ADL-assistentie met de AWBZ-zorg), dus in totaal 41. Het tempo waarin de knelpunten worden opgelost hangt samen met het tijdpad van de modernisering AWBZ.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn systeemverantwoordelijk voor de zorg en voor wonen dat aan zorg is gekoppeld. Zodra mensen met een handicap zelfstandig wonen, is de minister van VROM verantwoordelijk.

Wij werken op dit punt samen met de minister van VROM. Daarnaast hebben wij een stimulerende en coördinerende rol bij de betrokkenheid van de andere departementen, overheden, maatschappelijke organisaties en bedrijven.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Premiegerelateerde instrumenten

Via instrumenten als WZV (Wet ziekenhuisvoorzieningen) (beleidsregels ex artikel 3), TVWMD (Tijdelijke verstrekkingenwet maatschappelijke dienstverlening), WVG (Wet voorzieningen gehandicapten) en beleidsregels zoals extramurale dienstverlening en extramurale producten kunnen wij onze eigen systeemverantwoordelijkheid (AWBZ-deel en betere onderlinge afstemming) waarmaken.

Het College voor Zorgverzekeringen is verzocht een care-brede subsidieregeling Diensten bij wonen met zorg (naamgeving voorheen: extramurale dienstverlening) te ontwerpen die extramuralisering stimuleert en die naar verwachting per 1–1-2004 in werking zal treden (zie ook TK 2002–2003, 26 631 en 28 600 XVI, nr 47).

e. Kinderdagcentra toegankelijker maken voor kinderen met een handicap

Beleidseffecten

In de bestaande kinderdagcentra (KDC's) worden steeds meer kinderen opgevangen met meervoudige complexe problematiek. Op dit moment bestaan er geen zorgmodellen voor kinderen met ernstige meervoudige beperkingen. Daarom worden deze in opdracht van ons ontwikkeld. Het uiteindelijke doel is de KDC's zodanig toe te rusten dat zij ook meervoudig complex gehandicapte kinderen verantwoorde zorg en opvang kunnen geven.

In 2005 is het nieuwe zorgmodel beschikbaar. De resultaten dienen overdraagbaar en toepasbaar te zijn naar andere voorzieningen voor kinderen met een meervoudige complexe handicap. De uitkomsten van het onderzoek naar het nieuwe zorgmodel zullen in samenhang worden bezien met de bouw van drie experimentele kinderdagcentra (KDC's nieuwe stijl). De KDC's nieuwe stijl moeten in 2012 beschikbaar zijn voor alle kinderen met meervoudig complexe handicaps.

Onderzoeksresultaten over toepasbaarheid van de nieuwe zorgmodellen waarmee de KDC's in staat worden gesteld goede zorg te verlenen aan kinderen met ernstige meervoudige beperkingen.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn systeemverantwoordelijk en financieren het opstellen van een (in de praktijk overdraagbaar) zorg- en leerplan voor meervoudig complex gehandicapte kinderen.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Er is een projectsubsidie beschikbaar voor twee jaar (2003–2005) om een (in de praktijk overdraagbaar) zorg- en leerplan voor kinderen met een meervoudige complexe handicap tot stand te brengen.

26.2.3 Randvoorwaarden scheppen voor een samenhangende zorg en ondersteuning in de lokale samenleving, zodat de gescheiden leefsituatie van mensen met een handicap zo veel mogelijk kan worden opgeheven. Concreet kan dit betekenen dat mensen met een handicap kleinschaliger gaan wonen buiten het instellingsterrein

Beleidseffecten

Alle mensen met een verstandelijke of lichamelijke beperking die daarvoor kiezen, moeten uiteindelijk kleinschaliger en buiten het instellingsterrein kunnen wonen. De gescheiden leefsituatie voor de mensen die dat willen wordt daarmee opgeheven.

Streefwaarden/prestatie-indicatoren: eind 2004 wonen 1000 cliënten, die dit als voorkeur hebben aangegeven, méér buiten het instellingsterrein dan eind 2003. Eind 2004 wordt van de dagbesteding voor cliënten die in de AWBZ verblijven 30% aangeboden buiten het instellingsterrein. In 2006 zijn kleinschaliger voorzieningen ontwikkeld die recht doen aan de noden en wensen van cliënten die nu nog in vaak zeer grootschalige voorzieningen wonen.

Vanaf 2003 tot en met 2006 wordt aan minimaal 1000 cliënten per jaar de mogelijkheid geboden om kleinschalig buiten het instellingsterrein te gaan wonen. In 2006 wordt minstens 40% van de dagbesteding voor cliënten die in de AWBZ verblijven buiten het instellingsterrein aangeboden.

De goedgekeurde langetermijnzorgplannen/-huisvestingsplannen van instellingen geven inzicht in het aandeel «kleinschalig wonen» en het aandeel «dagbesteding» dat buiten het instellingsterrein wordt geleverd.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn systeemverantwoordelijk; de directe verantwoordelijkheid om de juiste en voldoende huisvesting op te zetten ligt bij de zorginstellingen. Het gaat om huisvesting voor wonen en dagbesteding die door de AWBZ bekostigd wordt.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Premiegerelateerde instrumenten

Via beleidstoetsingskaders, bouwprocedures en langetermijnafspraken met instellingen en/of regio's worden de streefwaardes bereikt. Deze instrumenten worden ingezet op basis van de WZV en de TVWMD.

26.2.4 Kwaliteitstoetsing en -verbetering stimuleren vanuit cliëntperspectief

Als we de kwaliteit van het gehandicapten- en hulpmiddelenbeleid willen toetsen en verbeteren vanuit cliëntperspectief, zijn de volgende aspecten daarbij van belang:

– De cliënt kan objectieve en onafhankelijke informatie krijgen over hulpmiddelen.

– Er wordt een samenhangend kwaliteitsbeleid gevoerd in de caresector.

a. Goede informatie over hulpmiddelen

Beleidseffecten

Kwaliteitstoetsing en kwaliteitsverbetering uit patiëntenperspectief betekenen voor de hulpmiddelenzorg dat de cliënt moet kunnen beschikken over objectieve en onafhankelijke informatie over hulpmiddelen. Het gevoerde hulpmiddelenbeleid leidt ertoe dat er onafhankelijke keuzeondersteunende informatie beschikbaar is voor de hulpmiddelengebruiker.

Voor alle deelverstrekkingen van de hulpmiddelenzorg is in 2006 informatie beschikbaar, waarmee de cliënt ondersteund wordt in zijn keuze. De indicator hierbij is: het percentage deelverstrekkingen binnen de extramurale hulpmiddelenvoorziening dat voorzien is van keuzeondersteunende informatie. Wij streven ernaar in 2004 minstens twee van dergelijke projecten te financieren.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij faciliteren de ontwikkeling van onafhankelijke informatie om de positie van verzekerden te versterken. Dit is van belang voor zowel ouderen, gehandicapten als chronisch zieken. Die versterkte positie maakt het vervolgens mogelijk dat de verzekerde met meer informatie zelf een keuze kan maken en/of dat de verzekerde sterker staat in overleg en discussie met andere partijen.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Waar nodig subsidiëren we projecten om onafhankelijke keuzeondersteunende informatie te ontwikkelen of deze toegankelijk te maken. In de loop van 2003 wordt in overleg met het Hulpmiddeleninformatiecentrum vastgesteld welke prioriteiten daarbij gelden voor het jaar 2004.

b. Een gezamenlijk kwaliteitsbeleid in de caresector

Beleidseffecten

We streven naar een gezamenlijk en onderbouwd kwaliteitsbeleid voor de caresector, waardoor de verleende zorg in de care rekening houdt met de wensen en behoeften van de cliënt, zodanig dat de cliënt is staat is zijn leven zelf invulling te geven.

In de tweede helft van 2003 wordt een quick scan gedaan naar de stand van zaken van de kwaliteit van zorg in de care waaruit duidelijk moet worden welke streefwaarden in het kwaliteitsbeleid kunnen worden gehanteerd.

Aard van de verantwoordelijkheid

De verantwoordelijkheid van de overheid beperkt zich tot het gezondheidszorgsysteem waarbinnen kwaliteit van zorg wordt geleverd. Zolang de inbreng van partijen binnen het systeem niet gelijkwaardig is, heeft de overheid een verantwoordelijkheid om deze in balans te brengen.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

– Er is subsidie beschikbaar om de huidige stand van zaken van de kwaliteit in de care te onderzoeken.

Voor 2004 wordt gewerkt aan een care-breed plan van aanpak waarin de vraag centraal staat hoe cliënten meer invloed kunnen krijgen op de kwaliteit van geleverde zorg.

26.3 Budgettaire gevolgen van beleid

Als juridisch verplicht is onder andere aan te merken de subsidie aan de Stichting Perspectief voor kwaliteitsbeoordelingen van instellingen. Het Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn krijgt daarnaast subsidie voor informatievoorziening. Subsidies voor de SOHO-honden, de Wet gelijke behandeling, de KDC/ZMLK's en de indicatiestelling ten behoeve van de TOG-regeling zijn bestuurlijk gebonden.

In de bovenstaande tabel zijn de ramingen opgenomen voor de premie-uitgaven voor de verschillende sectoren op het terrein van gehandicapten- en hulpmiddelenbeleid.

In deze ramingen zijn de budgettaire consequenties van de besluitvorming rond de Voorjaarsbrief Zorg 2003 en het Hoofdlijnenakkoord verwerkt. Onderaan de tabel is de gereserveerde groeiruimte afzonderlijk weergegeven. Voor een toelichting op de verdeling van deze middelen over de verschillende zorgsectoren wordt verwezen naar de bijlage FBZ. Daarbij is een jaarlijkse groei van de uitgaven voor hulpmiddelen van 9,5% verondersteld.

Bij de interpretatie van de uitgavenontwikkeling dient bedacht te worden, dat voor 2003 de loon- en prijsontwikkeling al verwerkt is, terwijl voor 2004 en latere jaren de loon- en prijsontwikkeling nog moet worden toegevoegd.

26.4 VBTB-paragraaf

Algemeen

Het eindperspectief voor 2006 voor dit beleidsartikel moet worden bezien in het licht van een voor de hand liggende verdergaande integratie van de algemene en operationele doelstellingen van de AWBZ-sectoren. Hierbij zullen de doelstellingen worden geherformuleerd, waarbij rekening wordt gehouden met de ervaringen met VBTB in de afgelopen jaren.

In toenemende mate willen wij beschikken over kwantitatieve informatie, die een betrouwbaar beeld geeft van de maatschappelijke situatie. Wij willen kwantitatieve streefwaarden (indicatoren) voor het beleid kunnen benoemen en kunnen beschikken over betrouwbare informatie om te evalueren in hoeverre wij met het beleid die streefwaarden hebben weten te bereiken en tegen welke kosten. Daarbij willen we gebruikmaken van het Nederlands raamwerk van prestatie-indicatoren voor de gezondheidszorg, de rapportages van het SCP (Sociaal en Cultureel Planbureau), NIZW (Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn), RIVM/VTV (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu/Volksgezondheid Toekomstverkenning) en de brancherapporten.

Van twee onderzoeksbureau's hebben wij in 2003 eerste aanzetten ontvangen om streefwaarden/indicatoren te ontwikkelen voor het gehandicapten- en hulpmiddelenbeleid. Daarbij ging het bijvoorbeeld om streefwaarden/prestatie-indicatoren over de mate van vraagsturing, keuzevrijheid en kwaliteit van zorg. De modernisering van de AWBZ vraagt in dit opzicht extra aandacht, omdat er nieuwe informatie en nieuwe informatiebronnen en -systemen ontstaan. In de loop van 2004 denken wij de ontwikkeling van streefwaarden en prestatie-indicatoren afgerond te hebben. In 2005 of 2006 zullen dergelijke streefwaarden/indicatoren in de begroting en brancherapporten worden opgenomen.

Specifiek

– Benchmark

In de AWBZ-sectoren wordt vanaf 1998 gewerkt aan de ontwikkeling van een benchmarkingmodel dat voor de AWBZ-sectoren uit dezelfde onderdelen bestaat, namelijk een doelmatigheidsmeting en een meting van de medewerkers- en cliënttevredenheid. Bij de verdere invulling van dit model is aangesloten bij sectorspecifieke kenmerken. De AWBZ-sectoren kennen een verschillende ontwikkelingssnelheid. De modelontwikkeling in de gehandicaptensector bevindt zich in de laatste fase die wordt afgesloten met een testbenchmark, waarvan in 2004 de resultaten beschikbaar komen.

Begin 2004 zal in overleg met Zorgverzekeraars Nederland en het CVZ worden bekeken in hoeverre en op welke wijze de verantwoordingsinformatie van de zorgverzekeraars over de hulpmiddelenvoorziening kan worden benut om hun prestaties te meten en onderling te vergelijken. Een set indicatoren om onder andere de mate van vraagsturing, keuzevrijheid en kwaliteit van hulpmiddelenzorg weer te geven moet nog worden ontwikkeld. Er wordt naar gestreefd in 2006 over een dergelijke benchmark/spiegelinformatie te beschikken.

– Kwaliteitsbeleid

In de maanden juli en augustus 2003 werd een onderzoek uitgevoerd dat leidt tot een overzicht van bestaande metingen en het beeld dat daaruit naar voren komt. Voor uitgebreidere meting van kwaliteit in de care wordt in 2004 aangesloten bij het VWS-brede traject van ontwikkeling van het Nedrelandse raamwerk van prestatie-indicatoren voor de gezondheidszorg.

BELEIDSARTIKEL 27: VERPLEGING, VERZORGING EN OUDEREN

27.1 Algemene beleidsdoelstelling

Een tijdige en adequate verpleging, verzorging en dienstverlening kunnen bieden aan mensen die daaraan een objectief vastgestelde behoefte hebben en samenhang aanbrengen in het ouderenbeleid.

De zorgvraag in Nederland wordt voor een groot deel bepaald door demografische ontwikkelingen, zoals het aantal ouderen in ons land. Het aantal 75-plussers neemt de komende jaren met gemiddeld 15 000 mensen per jaar toe tot ruim 1,1 miljoen in 2010. Ongeveer een kwart daarvan is ouder dan 85 jaar. Naast deze demografische ontwikkelingen bepalen ook geneeskundige, technologische, sociaal-economische en culturele ontwikkelingen de aard en omvang van de zorgvraag in de toekomst.

De wachtlijstaanpak in de jaren 2000–2003 heeft ertoe geleid dat het zorgaanbod fors is gegroeid. Door de toenemende vraag en de omvang van de bestaande wachtlijst is het echter niet realistisch om te veronderstellen dat alle wachtlijsten in 2004 volledig weggewerkt zullen zijn. Daarom zullen onze inspanningen erop gericht zijn zo veel mogelijk evenwicht te brengen in zorgvraag en zorgaanbod (zowel kwantitatief als kwalitatief).

Subsidietaakstelling begroting

Voor een inhoudelijke toelichting op de subsidietaakstelling verwijzen we u naar de brief over het nieuwe subsidiebeleid van VWS die tegelijkertijd met de Begroting 2004 naar het parlement is verzonden. In onderstaande tabel is de hoogte van de in de beleidsagenda genoemde subsidietaakstelling voor dit artikel opgenomen.

Premiemaatregelen

Het kabinet heeft bij het aantreden voor de zorg een bezuiniging vastgesteld van € 1 miljard aan pakketmaatregelen. Daarnaast zijn extra bezuinigingen noodzakelijk, ondermeer ter facilitering van voorziene extra productie. Op dit beleidsartikel worden in de sfeer van de premie-uitgaven de volgende specifieke maatregelen genomen:

Met maatregelen om de doelmatigheid in de AWBZ te vergroten willen we per saldo een netto-opbrengst genereren van € 350 miljoen. De maatregelen zijn als volgt:

– Verpleeghuizen en thuiszorginstellingen krijgen niet langer apart geld voor zorgvernieuwing als daar geen directe productieafspraken voor worden gemaakt.

– Naast de middelen voor zorgvernieuwing (de lokale component) zullen thuiszorginstellingen ook de resterende middelen die via bestedingsafspraken werden verstrekt, niet langer ontvangen.

– De eigen bijdragen voor intra- en extramurale AWBZ-zorg worden verhoogd.

27.2 Operationele doelstellingen

27.2.1 Randvoorwaarden bieden voor een zodanig aanbod van intramurale en extramurale zorgvoorzieningen en dienstverlening dat mensen die daarvoor in aanmerking komen binnen redelijke termijnen geholpen kunnen worden.

Beleidseffecten

In de ouderenzorg is door de bouw van extra verpleeghuisplaatsen het aantal opnamen gestegen. Het beleid van de ouderenzorg gericht op de extramuralisering uit zich onder andere in het feit dat in de verzorgingshuizen het aantal bewoners afneemt. Verder is het aantal verleende uren zorg thuis en het aantal PGB's de afgelopen jaren sterk gestegen. Met andere woorden de groeiende zorgbehoefte wordt met extramurale zorg opgevangen. Dit sluit aan bij de wens van mensen om zo lang mogelijk thuis te wonen. Door het leveren van extra zorg is het aantal wachtenden op verplegings-, verzorgings- of thuiszorg in 2002 met 15% gedaald ten opzichte van 2001.

Als gevolg van de extra middelen die beschikbaar zijn gesteld en de geplande volumebouw, verwachten we dat de productie in de ouderenzorg met 5,9% stijgt. Hierbij is uitgegaan van de samenstelling van het wettelijk pakket in 2002. Daarbij is het mogelijk dat een deel van de productiestijging niet gerealiseerd wordt in de vorm van bovenvermelde producten, maar via PGB's (persoonsgebonden budget).

De vraag naar zorg binnen de ouderenzorg staat naast de demografische ontwikkeling onder invloed van diverse andere factoren, zoals de zogeheten latente vraag, technologische ontwikkelingen, sociaal-culturele ontwikkelingen en organisatorische ontwikkelingen in de zorg. Hierdoor is vooraf een accurate raming van de vraagontwikkeling niet goed mogelijk. Het is dan ook niet goed in te schatten in hoeverre de productiestijging, die door de extra beschikbare middelen mogelijk is, daadwerkelijk kan leiden tot vermindering van de wachttijden.

Aard van de verantwoordelijkheid

Wij zijn systeemverantwoordelijk en borgen een kwalitatief hoogstaande en goed toegankelijke voorziening, waar alle verzekerden in gelijke mate aanspraak op kunnen maken (rechtszekerheid en rechtsgelijkheid). Daarnaast zijn we systeemverantwoordelijk om de juiste prikkels te geven via de Wet tarieven gezondheidszorg (WTG) en de Wet ziekenhuisvoorzieningen (WZV) aan de betrokken partijen (afzonderlijke zorgaanbieders, lokale overheden, zorgkantoren). Wij faciliteren de uitvoerende partijen in de regio (zorgkantoren en de zorgaanbieders) door het beschikbaar stellen van middelen. We hebben op het gebied van de bouw een aanjaagfunctie. Wij monitoren de voortgang van de wachtlijstproductie en spreken betrokkenen zonodig aan op hun verantwoordelijkheden.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Op basis van ervaringsgegevens ramen we dat van het beschikbare bedrag van € 6,681 miljoen ongeveer 25% via subsidies besteed zal worden en het overige deel via opdrachten en onderzoek.

Premiegerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

In de ouderenzorg worden cliënten voor de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) ge(her)indiceerd op basis van functionele aanspraken. De zorg wordt in natura geleverd door toegelaten zorginstellingen of in de vorm persoonsgebonden budgetten (PGB) nieuwe stijl. Tevens wordt zorg geboden via een aantal andere door het College voor zorgverzekeringen (CVZ) uitgevoerde subsidieregelingen.

Voor productie is vanaf 2003 structureel € 475 miljoen extra beschikbaar. Voor 2004 is nog eens € 628 miljoen beschikbaar.

In het kader van de wachtlijstaanpak wordt via de WZV (Wet ziekenhuisvoorzieningen) uitbreidingsbouw gerealiseerd. De bouwprogramma's voor capaciteitsbouw worden gekenmerkt door veel kleinschalige initiatieven voor verpleeghuiszorg. Verzorgingshuiscapaciteit komt vrij voor de ombouw tot verpleeghuiscapaciteit, vaak in kleinschalige setting. Instandhouding en uitbreiding van verzorgingshuiscapaciteit vindt met name extramuraal plaats. Voor de uitgaven verwijzen we naar paragraaf 27.3.

Om ontwikkelingen in de wachtlijsten te monitoren zal ook voor de ouderenzorg vanaf 2004 de AWBZ-brede Zorgregistratie (AZR) worden gebruikt. Tot op heden zijn de peilingen van wachtlijsten uitgevoerd door middel van periodieke onderzoeken die werden uitgevoerd door een extern adviesbureau. Deze onderzoeken zijn door de AZR niet meer nodig.

Wachtlijstaanpak

In 2004 zullen de wachtlijsten worden aangepakt volgens de carebrede aanpak. Deze aanpak, waarover de Tweede Kamer al is geïnformeerd (TK 2002–2003, 28 600 XVI, nr. 43), houdt in dat regionale partijen een plan met toetsbare resultaten opstellen om de wachtlijsten op te lossen. Dit proces wordt gefaciliteerd door de zorgkantoorregio's te voorzien van een prognose (beeld van aanpak) van de te verwachten vraag naar zorg. Eind 2004 dient er voor alle regio's een beeld van aanpak gereed te zijn. Dit document vormt een basis om met het zorgkantoor te gaan overleggen over de regionale aanpak. Het streven is dat tien zorgkantoorregio's eind 2004 een plan van aanpak hebben opgesteld voor (een deel van) de regio.

Als er concrete knelpunten zijn met betrekking tot het realiseren van aanbod via bouw, wordt het Operationeel Team Wachtlijsten ingezet om die knelpunten op te lossen.

27.2.2 Keuzemogelijkheden bevorderen voor wonen, zorg en dienstverlening voor mensen op basis van hun indicatie

Beleidseffecten

1. Meer en gevarieerdere woon-zorg-dienstenarrangementen:

De mondige burger wil keuzevrijheid en keuzemogelijkheden, ook in de zorg. Hij wil vrijheid om te kiezen voor een persoonsgebonden budget (PGB) of voor zorg in natura. En bij de keuze voor zorg in natura wil die burger ook kunnen kiezen tussen verschillende aanbieders. Veel ouderen willen zo lang mogelijk thuis blijven wonen. Het streven is daarom het extramurale aanbod te verruimen (kwalitatief en kwantitatief) zodat burgers ook in staat zijn deze wens te volgen. Daarvoor is een gevarieerd aanbod van extramurale zorg van belang, een aanbod dat toegespitst is op de vraag van de klant. Voor zelfstandig wonende ouderen met een zware zorgvraag is zorg op afroep essentieel. Daarvoor is een adequate zorginfrastructuur noodzakelijk, bijvoorbeeld in de vorm van een wijksteunpunt. Ook welzijn en diensten (die in verzorgings- en verpleeghuizen deel uitmaken van het intramurale pakket) zijn vaak een voorwaarde om zelfstandig te kunnen blijven wonen. Als het erom gaat langer zelfstandig wonen te bevorderen, bieden technologische aanpassingen aan de woning, de zogenoemde domotica, veel mogelijkheden. De ontwikkeling van deze domotica willen we graag stimuleren door er onderzoek naar te laten doen. Nauwe samenwerking tussen de verantwoordelijke partijen is op de terreinen wonen, zorg en welzijn een van de belangrijkste uitdagingen.

Bron: VWS, juni 2003

2. Bereiken dat cliënten ondersteund worden als ze hun keuze maken en zorgen dat ze over voldoende informatie kunnen beschikken:

De cliënt kan alleen een goede keuze maken voor zorg als hij goed geïnformeerd is over de mogelijkheden die er zijn. Om dit te bereiken, willen we dat er vergelijkende informatie beschikbaar is over aanbieders van zorg, zowel via websites als op papier. Daarnaast willen we dat via gemeentelijke loketten individueel advies en ondersteuning, bijvoorbeeld van ouderenadviseurs, verkrijgbaar is bij keuzes van zorgarrangementen.

Bron: VWS, juni 2003

Aard van de verantwoordelijkheid

De verzekeraars/zorgkantoren en zorgaanbieders, de corporaties en de gemeenten zijn ervoor verantwoordelijk dat een gevarieerd aanbod aan arrangementen van wonen, zorg en diensten tot stand komt. Wij zijn systeemverantwoordelijk voor de hiervoor beschreven beleidseffecten, evenals de minister van VROM dat is rond het wonen.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Van het beschikbare bedrag van € 9,663 miljoen is € 7,8 miljoen bestemd voor een betaling aan VROM voor verplichtingen die al zijn aangegaan in het kader van de woonzorgstimuleringsregeling. Op basis van ervaringgegevens ramen we dat van het overige beschikbare bedrag ongeveer 80% via subsidies besteed zal worden en het overige deel via opdrachten en onderzoek.

Subsidies

Via subsidiering van stimuleringsprogramma's worden partijen ondersteund om woon-zorg-dienstenarrangementen te ontwikkelen. Een voorbeeld van aanpak is het IWZ/VEBO (Innovatieprogramma wonen en zorg/Vernieuwing en beleidsontwikkeling), waarbij de aandacht erop is gericht modellen te ontwikkelen en kennis te verspreiden. Samen met VROM zullen in 2004 communicatieactiviteiten worden uitgevoerd, die bedoeld zijn om voldoende en gevarieerde arrangementen tot stand te brengen. Door middel van onderzoek wordt meer inzicht verkregen in de noodzakelijke randvoorwaarden. Een meerjarig onderzoek naar kleinschalige woonvormen zal ons inzicht verschaffen over deze vorm van beschermd wonen. We stimuleren en ondersteunen uitbreiding van deze woonvormen.

In een convenant met de brancheorganisaties van zorgaanbieders, de cliëntenorganisaties en de ouderenbonden zijn afspraken gemaakt over hoe cliënten geïnformeerd worden over het aanbod aan zorg. Op deze manier kunnen cliënten de aanbieders beter met elkaar vergelijken en een afgewogen keuze maken. We willen een programma subsidiëren voor ondersteuning en begeleiding van vrijwillige ouderenadviseurs, om te bevorderen dat er meer ouderenadviseurs komen.

Wet- en regelgeving

In het licht van de komende vergrijzing van de samenleving en de behoefte van mensen om zo lang mogelijk zelfstandig te blijven wonen is het van belang dat er een samenhangend stelsel van maatschappelijke diensten aanwezig is voor mensen met beperkingen. Dit dienstverleningsstelsel moet samenwerkingsverbanden tot stand brengen tussen zorg- en welzijnsvoorzieningen en de schotten wegnemen tussen welzijn, zorg en wonen. De burger moet eerst zelf al het mogelijke doen om zelfstandig te leven en zelfstandig te functioneren; pas daarna ondersteunt de overheid hem daarbij. Het Rijk kan tezijnertijd onderdelen van de Welzijnswet, de WVG en enkele regelingen intrekken. Bij de totstandkoming van het dienstverleningsstelsel, waarover in november 2003 een nota verschijnt, is expliciet aandacht voor de verantwoordelijkheidsverdeling voor zaken uit dit stelsel van de AWBZ.

Premiegerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

De systeemverantwoordelijkheid van de minister van VWS uit zich als volgt: we scheppen goede randvoorwaarden door wetgeving en financiering (WTG) en faciliteren en stimuleren daarnaast samenwerkingsprocessen en innovatie. Door functies en een nieuwe functiegerichte bekostigingssystematiek in te voeren, bevorderen we dat nieuwe aanbieders toetreden tot de AWBZ-markt en dat bestaande aanbieders ook zorg aanbieden aan andere AWBZ-sectoren.

In de bouwregelgeving (WZV) zijn barrières opgeheven, waardoor het beter mogelijk is om gespreide en kleinschaliger verpleeghuiscapaciteit te realiseren. Zorginstellingen krijgen ruimere mogelijkheden om zorginfrastructuur «in de wijk» en in samenhang met woningcomplexen te bouwen.

Subsidies

Het CVZ werkt aan een subsidieregeling Diensten bij wonen met zorg (naamgeving voorheen: extramurale dienstverlening). De hiervoor beschikbare middelen zijn met € 19 miljoen verhoogd tot € 50 miljoen. De subsidie is beoogd voor instellingen die hun intramurale capaciteit extramuraliseren of voor initiatieven om de capaciteit voor verblijfsgeïndiceerden uit te breiden in extramurale vormen van wonen met zorg en diensten. Het gaat hier om initiatieven die erop gericht zijn mensen met ernstige beperkingen, met zorg op afroep en een actief dienstenaanbod, in staat te stellen zich zelfstandig te redden in de thuissituatie. Het uitgangspunt hierbij is dat deze extramuralisering budgettair neutraal moet geschieden en dat het geld dat beschikbaar zou zijn voor het realiseren van de verblijfsfunctie met de benodigde zorg, nu beschikbaar komt voor extramurale zorg, zorginfrastructuur en diensten.

De uitvoeringskosten moeten in relatie zijn tot het programmabudget.

27.2.3 Samenwerking tussen mantelzorgers en professionele zorg verbeteren

Beleidseffecten

1. Door de oppas- of toezichtfunctie van verzorgen thuis verder uit te bouwen, worden mantelzorgers in aanzienlijke mate ontlast. Oppas wordt zowel door vrijwilligers als door professionals geleverd. De inzet van professionals kan noodzakelijk zijn in verband met de continuïteit, de deskundigheid en de complexiteit van de zorgvraag. De aanspraak op oppas valt onder de functie «ondersteunende begeleiding». In 2004 wordt ernaar gestreefd de bestaande wachtlijst voor intramurale respijtzorg (ontlasting van de mantelzorg door b.v. tijdelijke intramurale opname) van 6 000 personen weg te werken.

2. De onderlinge afstemming tussen professionele zorg en mantelzorg – onder andere op de terreinen van bejegening en taakverdeling – verbeteren, zodat een en ander elkaar versterkt en goede afspraken kunnen worden gemaakt over ieders inzet.

3. Het aanbod en de vraag naar de producten van de instellingen die gesubsidieerd worden op basis van de subsidieregeling Coördinatie vrijwillige thuiszorg en mantelzorg (CVTM) transparanter maken:

In 2004 wordt gewerkt aan een monitor voor de Steunpunten Mantelzorg en de Coördinatiepunten Vrijwillige Thuiszorg. In deze monitor zullen vragen aan de orde komen over de instelling zelf (financiering, personeel, aard van de activiteiten), het aantal cliënten, het aantal deelnemers van georganiseerde activiteiten, de omvang van een eventuele wachtlijst en wachttijden, de beschikbaarheid en het eventuele tekort aan vrijwilligers, en specifieke doelgroepen.

Aard van de verantwoordelijkheid

Om de samenwerking tussen mantelzorgers en professionele zorg te verbeteren, is naast onze inzet ook die van lokale actoren van belang. Wij zijn systeemverantwoordelijk.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Op basis van ervaringgegevens ramen we dat van het beschikbare bedrag van € 4,566 miljoen ongeveer 95% via subsidies besteed zal worden en het overige deel via opdrachten en onderzoek.

Subsidies

In 2004 zullen landelijke organisaties van mantelzorgers en het Expertisecentrum Mantelzorg bij het Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn (NIZW) worden gesubsidieerd. De landelijke organisaties voor vrijwillige thuiszorg coördineren de inzet vanuit de Steunpunten Mantelzorg en de inzet van vrijwillige thuiszorg. De steunpunten zijn erop gericht emotionele steun aan mantelzorgers te bieden, te bemiddelen en praktische informatie te geven.

Onderzoek

In het kader van «mantelzorgers ontlasten» (beleidseffect 1) gaan we onderzoek verrichten naar de mogelijkheden van professionele oppas. In 2004 zal een aantal pilots worden uitgevoerd. In 2005 zullen «best practices» worden verspreid.

Overleg

In het kader van een betere onderlinge afstemming tussen professionele zorg en mantelzorg (beleidseffect 2) gaan we overleggen over de manier waarop in de opleidingen van professionals aandacht kan worden besteed aan mantelzorgers en aan de samenwerking met hen.

We gaan overleggen met het College voor zorgverzekeringen (CVZ) om een monitorsysteem voor de CVTM-regeling op te stellen.

Premiegerelateerde instrumenten

Wet- en regelgeving

Op basis van de WTG-beleidsregels voor de zorgfuncties kan respijtzorg bekostigd worden.

Subsidies

Via de subsidieregeling CVTM (uitgevoerd door het CVZ) wordt de coördinatiefunctie vrijwillige thuiszorg gefinancierd en worden subsidiemogelijkheden geboden om de mantelzorg te ondersteunen.

27.2.4 Stimuleren dat de kwaliteit van zorg en dienstverlening aansluit bij de behoeften van de cliënt en bij de professionele standaards van deskundigheid

Beleidseffecten

Op het gebied van kwaliteit en kwaliteitsbevordering vindt een groot aantal activiteiten en onderzoeken plaats. Hieronder benoemen we slechts een aantal speerpunten.

1. De rechtsbescherming van psychogeriatrische cliënten verbeteren.

De regelgeving (Wet bijzondere Opneming Psychiatrische Ziekenhuizen (BOPZ)) moet beter aansluiten op de praktijk. Wij zullen het wettelijk kader herzien dat rechtsbescherming biedt bij de toepassing van vrijheidsbeperkingen voor de psychogeriatrie (en de verstandelijk gehandicaptenzorg).

2. De samenhang in de zorg voor dementerenden verbeteren.

De Gezondheidsraad heeft aanbevolen om de samenhang in de zorg voor dementerenden te verbeteren. Het te ontwikkelen Landelijk Zorgprogramma Dementie (LZD) zal vanuit het cliëntenperspectief gaan beschrijven welke problemen het meest voorkomen in diverse stadia van dementie, en welke interventies daarop zijn toe te passen. Het is nadrukkelijk niet de bedoeling een blauwdruk te ontwikkelen voor zorg voor dementerenden.

In 2003 en 2004 wordt gewerkt aan de ontwikkeling van het LZD. In 2004 zal het LZD worden vastgesteld en wordt het programma in enkele pilotregio's ingevoerd. Het streven is om in 2005 te starten met de brede invoering van het LZD.

3. Het aantal netwerken palliatieve zorg uitbreiden.

Het betreft vooral de financiering van de coördinator van een dergelijk netwerk. Er wordt naar gestreefd om in 2004 in elke regio van de Wet ziekenhuisvoorzieningen een of meer van deze netwerken palliatieve zorg te hebben gerealiseerd. De monitor voor de netwerken palliatieve zorg die in 2003 is ontwikkeld, moet in 2004 informatie verschaffen over het aantal netwerken, de organisatie daarvan, de deelnemers van het netwerk, de aard van de activiteiten en de inrichting van de consultatiefunctie.

Aard van de verantwoordelijkheid

Om deze doelstelling te realiseren zijn wij afhankelijk van de inspanningen van de afzonderlijke zorgaanbieders. Kwaliteit van de bedrijfsvoering is primair een zaak van de instellingen. Als systeemverantwoordelijke vervullen wij een aanjaagfunctie en scheppen we zodanige voorwaarden dat instellingen hun verantwoordelijkheid kunnen nemen.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Om activiteiten op te starten worden subsidies verstrekt en onderzoeken verricht. Een exacte verdeling van de inzet van begrotingsinstrumenten is nog niet beschikbaar, maar op basis van ervaringgegevens wordt geraamd dat van het beschikbare bedrag van € 1,649 miljoen ongeveer 80% via subsidies besteed zal worden en het overige deel via opdrachten en onderzoek.

Om de hiervoor genoemde beleidseffecten te sorteren zullen overleggen moeten plaatsvinden.

Premiegerelateerde instrumenten

Subsidies

Onder deze noemer valt met name de financiering van de coördinator van een netwerk palliatieve zorg via de subsidieregeling CVTM. Voor deze subsidieregeling wordt een monitorsysteem opgezet (zie ook paragraaf 27.2.3).

27.2.5 Doelmatigheid van zorg- en dienstverlening in de sector Verpleging en Verzorging verbeteren

Beleidseffecten

Om de kosten van de gezondheidszorg te kunnen beteugelen, is het belangrijk dat de sector doelmatig werkt. De wijze waarop instellingen invulling geven aan doelmatigheid is hun eigen verantwoordelijkheid. We willen instellingen wel faciliteren om inzicht te krijgen in de doelmatigheid van hun bedrijfsvoering, en daarmee het startpunt bieden om deze daadwerkelijk te verbeteren. Daartoe is het benchmark instrument ontwikkeld. Tevens wordt op beperkte schaal de toepassing van dit instrument gefaciliteerd, waardoor de instellingen informatie krijgen over hoe de eigen instelling functioneert in vergelijking tot het functioneren van de sector.

Daarnaast willen we de informatievoorziening binnen de sector Verpleging en Verzorging en de verantwoording die daarover wordt afgelegd, verbeteren, vereenvoudigen en uniformeren. Dit moet er ook toe leiden dat de administratieve lasten omlaag gaan doordat de instellingen minder verantwoordingsdocumenten hoeven bij te houden.

Tot slot willen we het gebruik van ICT-toepassingen in de sector stimuleren. ICT-toepassingen kunnen er zowel aan bijdragen dat beleids- en sturingsinformatie wordt gegenereerd als dat de participatie van ouderen met een zorgvraag groter wordt. Er zijn investeringen in ICT nodig om te bereiken dat de informatievoorziening verbetert en de administratieve lasten verminderen.

Aard van de verantwoordelijkheid

Om deze doelstelling te realiseren zijn wij afhankelijk van de inspanningen van de afzonderlijke zorgaanbieders. Kwaliteit van de bedrijfsvoering is primair een zaak van de instellingen. Als systeemverantwoordelijke vervullen wij een aanjaagfunctie en scheppen zodanige voorwaarden dat instellingen hun verantwoordelijkheid kunnen nemen.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Op basis van ervaringgegevens ramen we dat van het beschikbare bedrag van € 3,092 miljoen ongeveer de helft via subsidies besteed zal worden en het overige deel via opdrachten en onderzoek.

Subsidies

In 2004 wordt de benchmark bij instellingen in de sector V&V nog in afgeslankte vorm gesubsidieerd. In 2005 zal de benchmark door instellingen in eigen beheer kunnen plaatsvinden en willen we een bedrijfsvoeringsysteem hebben geïmplementeerd waar benchmarkgegevens uit de instellingsinformatie kunnen worden gegenereerd. De opzet van dit bedrijfsvoeringsysteem zal in 2003 en 2004 worden uitgewerkt.

Overleg/onderzoek

In 2004 willen we de instellingen in de sector V&V bij de verslaglegging gebruik laten maken van een nieuw verantwoordingsdocument. Het doel van dit nieuwe verantwoordingsdocument is dat met één document de verantwoording vereenvoudigd en gebundeld kan plaatsvinden. Met één document worden dus meer doelen gediend.

In 2003 zal een meerjarenplan ICT worden opgesteld waarin wordt vastgesteld welke velden een ICT-impuls nodig hebben. Daarnaast zullen we knelpunten in de implementatie van succesvolle ICT-projecten vaststellen. Op basis van het ICT-plan en de geïnventariseerde knelpunten zullen in 2004 kansrijke ICT-impulsen worden geïmplementeerd.

27.2.6 Maatschappelijke participatie van ouderen bevorderen en het intersectorale ouderenbeleid coördineren en erover communiceren

Beleidseffecten

We willen bevorderen dat mensen ook naarmate zij ouder worden actief blijven deelnemen aan het economische, sociale, culturele en politieke leven.

De vergrijzing van de samenleving en in samenhang daarmee de toename van het aantal ouderen bieden kansen en uitdagingen voor burgers, bedrijven, maatschappelijke organisaties en overheden. Door de demografische ontwikkelingen dreigt het aantal mensen dat beschikbaar is voor de arbeidsmarkt af te nemen. Veel deskundigen stellen daarnaast dat de vergrijzing de productiviteitsontwikkeling remt. Steeds minder mensen verrichten vrijwilligerswerk en mantelzorg.

Als we het welvaartsniveau handhaven, stelt dit eisen aan de omvang en het scholingsniveau van de beroepsbevolking en dus onder andere aan de (collectieve) uitgaven aan onderwijs. De aandacht zal meer uit moeten gaan naar bij- en herscholing van ouderen. De vergrijzing heeft ook invloed op het niveau van de collectieve inkomensoverdrachten tussen burgers in verschillende levensfasen. Daardoor komt de solidariteit tussen generaties onder druk te staan. Het is nu al een punt van discussie hoe de pensioenen en zorgverzekeringen betaalbaar blijven. De solidariteit tussen generaties is dus een belangrijk aandachtspunt voor het ouderenbeleid.

Inspelen op de wijzigingen in de bevolkingssamenstelling betekent noodzakelijk dat partijen elkaar weten te vinden zodat het totaal van hun gezamenlijk handelen meer is dan de som der delen. De missie voor het ouderenbeleid ligt in het verlengde van het onlangs geratificeerde Handvest van de grondrechten van de EU (Nice, 2001) waarin wordt gesteld: «De EU erkent en eerbiedigt het recht van ouderen om een waardig en zelfstandig leven te leiden en om aan het maatschappelijk en cultureel leven deel te nemen.» In de Politieke verklaring, het Actieplan en het Implementatieplan over vergrijzing die zijn aangenomen op de VN-conferenties in Madrid en Berlijn wordt vooral ook de economische dimensie van de participatie hieraan toegevoegd.

Aard van de verantwoordelijkheid

Het is een zaak van burgers, bedrijven, maatschappelijke organisaties en overheden de participatie van ouderen te bevorderen. Wij leveren een bijdrage door op de beleidsterreinen zorg, welzijn en sport beleidsinstrumenten in te zetten die direct zijn gericht op (oudere) burgers. Daarnaast creëren we de voorwaarden om het intersectorale ouderenbeleid goed af te stemmen en transparant te houden. De in de Troonrede 2002 aangekondigde integrale visie op de groeiende groep ouderen is ook in dit verband onverminderd van belang. Medio 2004 komt het kabinet met een strategische verkenning voor het beleid voor ouderen op korte termijn (tot 2010) met een doorkijk naar het beleid tot 2030. De langetermijnvisie die in deze verkenning wordt verwoord, geeft richting aan het kabinetsbrede ouderenbeleid en biedt een (complementair) handelingskader voor de andere partijen. De inzet van partijen moet passen binnen Europese en de internationale randvoorwaarden.

Instrumenten voor de verwezenlijking van deze doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Op basis van ervaringgegevens ramen we dat van het beschikbare bedrag van € 1,630 miljoen ongeveer 70% via subsidies besteed zal worden en het overige deel via opdrachten en onderzoek.

Subsidies

Er zijn afspraken met het fonds Patiënten Gehandicapten en Ouderen (PGO) over de criteria voor subsidiering van de ouderenbonden. In 2004 zullen deze criteria in overeenstemming worden gebracht met nieuwe subsidiebeleid dat VWS gaat implementeren. De ouderenorganisaties bieden een kader om de maatschappelijke participatie van ouderen te bevorderen. En deze organisaties kunnen eraan bijdragen dat alle departementen, medeoverheden en uitvoerende instanties die bij het ouderenbeleid zijn betrokken, hun aanbod beter weten te richten op de mogelijkheden en behoeften van ouderen.

De subsidiering van het fonds PGO verloopt met ingang van 2003 via begrotingsartikel 21 Preventie en gezondheidsbescherming. Op dit begrotingsartikel (27) wordt nog een aantal projecten van ouderenorganisaties bekostigd.

Overleg

De langetermijnvisie op het ouderenbeleid komt tot stand in dialoog met burgers, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. Thema's die in deze visie zeker aan bod zullen komen zijn:

– Hoe de bijdrage van ouderen aan de samenleving nu en in de toekomst bevorderd kan worden.

– Hoe de solidariteit tussen generaties versterkt kan worden.

– Hoe vermijdbare zorgvragen voorkomen kunnen worden.

– Hoe de positie van zorgafhankelijke ouderen beschermd kan worden.

– Hoe burgers, marktsector, maatschappelijke organisaties en overheid hun verantwoordelijkheid voor het ouderenbeleid kunnen nemen.

– Hoe interbestuurlijke samenwerking in dienst kan staan van het ouderenbeleid.

We bevorderen informatie-uitwisseling en streven naar afstemming binnen het ouderenbeleid. Dit doen we door periodiek overleg te ondersteunen tussen departementen die bij het ouderenbeleid betrokken zijn. Daarnaast zetten we een participatiemonitor in, waarmee (samenhang in) beleid en beleidseffecten in kaart wordt gebracht en overleggen we met medeoverheden.

Onderzoek

Voor de hiervoor genoemde strategische verkenning van het kabinet zal ook een lange termijnraming worden opgesteld van de behoefte aan zorg. Daarbij wordt een verband gelegd tussen chronische ziekten, beperkingen en technologische ontwikkelingen in de zorg.

Eind 2004 wordt met een enquête nagegaan of het gevoel van urgentie eind 2004 over de vergrijzing is toegenomen. Het streven is dat het gevoel van urgentie met 10% toeneemt ten opzichte van de nulmeting in december 2003.

Publieksvoorlichting en -communicatie

Om goed te kunnen anticiperen op de gevolgen van de gewijzigde bevolkingssamenstelling in de komende decennia, is het vereist dat burgers hierover meer kennis hebben, waardoor ze gaan beseffen hoe veelomvattend en dringend deze kwestie is. Anders gezegd: er moet een gevoel van urgentie ontstaan over de vergrijzing van de samenleving. Hiervoor worden voorlichtings- en communicatie-instrumenten ingezet.

27.3 Budgettaire gevolgen van beleid

De juridische verplichte bedragen betreffen voornamelijk een aantal doorlopende structurele verplichtingen en in 2004 ook een betaling aan VROM voor de uitgaven van verplichtingen die al zijn aangegaan voor de woonzorgstimuleringsregeling. De bedragen die zijn weergegeven onder bestuurlijk gebonden of beleidsmatig gereserveerd betreffen hoofdzakelijk uitgaven voor flankerend beleid vraagsturing.

In de bovenstaande tabel zijn de ramingen opgenomen voor de premie-uitgaven voor de verschillende sectoren op het terrein van verpleging, verzorging en ouderen.

In deze ramingen zijn de budgettaire consequenties van de besluitvorming rond de Voorjaarsbrief Zorg 2003 en het Hoofdlijnenakkoord verwerkt. Onderaan de tabel is de gereserveerde groeiruimte afzonderlijk weergegeven. Voor een toelichting op de verdeling van deze middelen over de verschillende zorgsectoren wordt verwezen naar de bijlage FBZ.

Bij de interpretatie van de uitgavenontwikkeling dient bedacht te worden, dat voor 2003 de loon- en prijsontwikkeling al verwerkt is, terwijl voor 2004 en latere jaren de loon- en prijsontwikkeling nog moet worden toegevoegd.

27.4 VBTB-paragraaf

De indicatiestelling (en wellicht ook – delen van – de bekostiging) zullen in 2004 functiegericht zijn. Langzamerhand verdwijnt daarmee het onderscheid in sectoren van de AWBZ, wat de presentatie naar de «ouderwetse sectoren», zoals verpleging en verzorging enigszins bemoeilijkt. De AWBZ-brede zorgregistratie (AZR) zal op termijn inzicht geven in de actuele vraag en het aanbod binnen de gehele AWBZ en daarmee ook in de verpleging en verzorging. De AZR zal naar verwachting uitgroeien tot een regulier systeem van prestatiegegevens en zal ook laten zien of er een evenwicht bereikt is tussen vraag en aanbod en binnen welke termijnen degenen die daarvoor in aanmerking komen geholpen worden. Zolang de AZR nog niet volledig operationeel is, zal inzicht worden verkregen in de verhouding tussen vraag en aanbod door periodieke wachtlijstinventarisaties.

Het eindperspectief voor 2006 voor dit beleidsartikel moet worden bezien in het licht van een voor de hand liggende verdergaande integratie van de algemene en operationele doelstellingen van de AWBZ-sectoren. Hierbij zullen de doelstellingen worden geherformuleerd, waarbij rekening wordt gehouden met de ervaringen met VBTB in de afgelopen jaren.

De ontwikkeling van de AZR en de Woonzorgmonitor vormen belangrijke instrumenten om de kwaliteit van de beleids- en verantwoordingsinformatie te verbeteren en om in volgende begrotingen (en verantwoordingen) prestatiegegevens op te leveren.

Voor operationele doelstelling 3 «samenwerking tussen mantelzorgers en professionele zorg verbeteren» is evaluatie in 2005 voorzien, gezien de uitbreiding van de financiële mogelijkheden waartoe in 2001 is besloten.

Om prestatiegegevens te krijgen over kwaliteit en doelmatigheid zal aansluiting worden gezocht bij het VWS-brede traject om prestatie-indicatoren te ontwikkelen voor de belangrijkste aandachtsgebieden (het Nederlandse raamwerk van prestatie-indicatoren voor de gezondheidszorg). Daarbij gaat het om een beperkt aantal van tussen de twintig en dertig.

Om de coördinatiefunctie op het terrein van het ouderenbeleid nader in te vullen zullen wij een participatiemonitor ontwikkelen. Deze monitor zal eind 2004 gereed zijn. In 2003 is deze monitor (die in de begroting 2003 werd aangeduid als Beleidsmonitor ouderen) nog niet totstandgekomen. Met de Participatiemonitor zal systematisch de inhoud van beleidsontwikkelingen van departementen, lagere overheden en binnen het veld worden gevolgd. Deze informatie wordt vastgelegd in een tweejaarlijks te verschijnen publicatie over het intersectorale ouderenbeleid.

BELEIDSARTIKEL 28: WET VOORZIENINGEN GEHANDICAPTEN

28.1 Algemene beleidsdoelstelling

Het zelfstandig functioneren van gehandicapten en ouderen bevorderen door voorzieningen te bieden op het gebied van wonen en vervoer.

Ouderen en gehandicapten in Nederland kunnen ondersteuning krijgen om zo veel mogelijk zelfstandig te functioneren en maatschappelijk te participeren. Om een maatschappelijk isolement te voorkomen en zelfstandigheid te bevorderen, heeft de overheid onder meer de Wet voorzieningen gehandicapten (Wvg) ingesteld. De Wvg is in 1994 in werking getreden en biedt voorzieningen op het gebied van wonen, vervoer en rolstoelen. In 2002 is de verantwoordelijkheid van de Wvg overgegaan van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) naar het ministerie van VWS.

De gemeenten voeren de Wvg uit. Gemeenten worden door het Rijk in staat gesteld hun zorgplicht uit te voeren. Naast de algemene uitkering uit het Gemeentefonds worden vanuit de begroting van VWS nog enkele specifieke voorzieningen gefinancierd. Dit zijn de dure woningaanpassingen en het sociaal vervoer van bewoners van AWBZ-instellingen (Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten). Daarnaast is er sinds 1998 het ketenmanagement voor bovenregionaal vervoer (TraXX). TraXX organiseert voor gehandicapten bovenregionale reisketens per openbaar vervoer (OV) of collectief vraagafhankelijk vervoer (CVV). Als de OV-keten niet adequaat is, wordt voor individueel vervoer gezorgd.

Beleidseffecten

Uit de derde evaluatie van de Wvg (2001) bleek dat 85% van de Wvg-cliënten tevreden is met de uitvoering van de wet en de voorzieningen die ze hebben verkregen. Hoewel we nastreven dat zo veel mogelijk Wvg-cliënten tevreden zijn, beschouwen we een cliënttevredenheid van 85% als een positief resultaat. Wij willen daarom dat de cliënttevredenheid minimaal 85% blijft, maar streven ernaar dat dit percentage boven de 85% uitkomt. Met de Monitor Wvg-protocol, die thans wordt uitgevoerd, wordt een indicatie van de cliënttevredenheid verkregen.

Aard van de verantwoordelijkheid

Het grootste deel van de middelen voor de Wvg wordt verdeeld via het Gemeentefonds. De uitvoering van de Wvg behoort tot het gemeentelijk domein. Het gemeentebestuur moet voorzieningen treffen die doeltreffend, doelmatig en cliëntgericht zijn. Het Rijk stelt de gemeenten in staat hun zorgplicht uit te voeren. De minister van VWS heeft een systeemverantwoordelijkheid voor het functioneren van de Wvg.

Instrumenten voor de verwezenlijking van doelstelling

Begrotingsgerelateerde instrumenten

Protocol

Om de tevredenheid van de cliënten te blijven waarborgen, richten wij onze inspanningen op de invulling die gemeenten geven aan het begrip «verantwoorde voorzieningen» in de Wvg. In maart 2002 heeft de minister van SZW met de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) en belangenorganisaties een protocol ondertekend waarin het begrip «verantwoorde voorzieningen» nader wordt ingevuld. De doelen van het protocol waren om een aantal knelpunten1 bij de uitvoering van de Wvg op te lossen en om de verschillen tussen gemeenten te reduceren. De implementatie en werking van het protocol worden gevolgd en geëvalueerd met de Monitor Wvg-protocol. Deze monitor is een vervolg op de quick scan van april 2003 en bestaat uit een onderzoek onder gemeenten en een onderzoek onder cliënten. De resultaten van de Monitor Wvg-protocol komen naar verwachting in december 2003 beschikbaar. Aan de hand van de bevindingen van de monitor wordt in 2004 besloten of er een algemene maatregel van bestuur (AMvB) komt. Om het mogelijk te maken dat nadere regels in de Wvg worden gesteld, is eind april 2002 een voorstel tot wijziging van de Wvg ingediend bij de Tweede Kamer.

Verder vindt in 2004 een aantal activiteiten plaats die ten laste komen van de begroting van VWS:

Ketenmanagement bovenregionaal vervoer

Het contract met TraXX loopt per 1 april 2004 af. Een nieuwe aanbesteding wordt voorbereid voor de periode vanaf 1 april 2004.

Uit gegevens over de huidige contractuitvoering blijkt dat de regeling toestaat dat in sommige gevallen excessief gebruik wordt gemaakt van taxivervoer. Bij het nieuwe contract zal dit niet langer mogelijk zijn. Bij het nieuwe concept voor bovenregionaal vervoer wordt uitgegaan van een tweesporenconcept. Voor het eerste spoor zal VWS met het ministerie van Verkeer en Waterstaat en de dienstverleners in het openbaar vervoer bezien op welke wijze de assistentieverlening bij het openbaar vervoer kan worden verbeterd. Het tweede spoor voorziet in een individuele voorziening voor die gehandicapten die gezien hun beperking(en) niet of moeilijk met de trein reizen. De aanbesteding voor het nieuwe contract heeft betrekking op de individuele voorziening in het tweede spoor.

Voor het bovenregionaal vervoer is voor 2004 een bedrag begroot van € 26 miljoen. Dit bedrag is bedoeld voor de uitvoering van het nieuwe contract voor het bovenregionaal vervoer inclusief de indicatiestelling.

Specifieke uitkeringen

– Besluit rijksvergoeding Wvg-woonvoorzieningen (dure woningaanpassingen)

Alle woningaanpassingen worden door gemeenten uitgevoerd. Op grond van dit besluit geeft het Rijk gemeenten een vergoeding voor woningaanpassingen duurder dan € 20 420. Gemeenten kunnen voor dure woningaanpassingen een declaratie indienen bij het Rijk. VWS vergoedt de kosten voor woningaanpassing, verminderd met een standaardbijdrage van € 9 963 en de eigen bijdrage van de gehandicapte. Daarnaast ontvangt de gemeente per aanvraag € 454 van VWS als tegemoetkoming in de uitvoeringskosten voor de woningaanpassing.

Voor de woningaanpassingen is in 2004 een bedrag begroot van € 14,6 miljoen.

– Besluit bijdrage AWBZ-gemeenten (Bbag)

Gemeenten met een intramurale AWBZ-instelling ontvangen op basis van dit besluit via een bepaalde verdeelsleutel een bijdrage voor de kosten van het sociaal vervoer voor bewoners van bepaalde AWBZ-instellingen. Deze bijdragen worden lumpsum aan gemeenten verstrekt en worden jaarlijks geïndexeerd. De kosten voor het sociaal vervoer worden in 2004 op € 22 miljoen begroot.

Subsidies en overige beleidsuitgaven

Voor subsidies en overige beleidsuitgaven is in 2004 circa € 0,5 miljoen beschikbaar.

28.2 Budgettaire gevolgen van beleid

Het overgrote deel van de beschikbare middelen is juridisch verplicht of beleidsmatig gereserveerd op grond van aangegane contracten of op basis van de uitvoering van de specifieke regelingen Besluit bijdrage AWBZ-gemeenten (Bbag) en het Besluit rijksvergoeding Wvg-woonvoorzieningen (dure woningaanpassingen).

28.3 VBTB-paragraaf

Zoals is toegezegd in de begroting 2003 wordt met een monitor geëvalueerd in hoeverre gemeenten het Wvg-protocol toepassen. Zoals eerder in dit artikel is aangegeven, komen de resultaten hiervan naar verwachting in december 2003 beschikbaar. De cliënttevredenheid wordt gemeten bij de evaluatie van de Wvg in 2006.

In de voorgaande begroting was aangekondigd dat bij de begroting 2004 bezien zou worden of het beleid voor het collectieve deel van het bovenregionaal vervoer en het beleid voor dure woningaanpassingen bij V&W en VROM ondergebracht konden worden. In de Bouwstenennotitie die de minister van SZW op 19 juli 2002 aan de Tweede Kamer heeft verstuurd, worden drie varianten beschreven waarvan deze overheveling onderdeel uitmaakt van één van deze varianten. Het is de bedoeling om in het najaar van 2003 een kabinetsreactie aan de Tweede Kamer te sturen waarbij de contouren van een dienstenstelsel beschreven zullen worden. Voor het eindperspectief van dit beleidsartikel is de discussie over een dienstenstelsel, waarbij de Wvg ook betrokken wordt, ook relevant.

In de voorbereiding van de begroting 2005 willen wij nagaan of het mogelijk is om, in aanvulling op de huidige evaluatie-instrumenten, een indicator op te nemen over het zelfstandig functioneren en maatschappelijk participeren van ouderen en gehandicapten.

BELEIDSARTIKEL 29: ARBEIDSMARKTBELEID

29.1 Algemene beleidsdoelstelling

Een beheerste ontwikkeling van de arbeidskosten, een innovatief functionerende arbeidsmarkt mede gericht op een optimale allocatie, en de implementatie van het algemene arbeidsmarkt- en werkgelegenheidsbeleid.

Net als bij andere onderdelen van de collectieve sector gaat het kabinet in de zorg- en welzijnssector uit van een gematigde loonontwikkeling in de komende jaren. Dit levert een bijdrage aan een gematigde loonontwikkeling in de economie in zijn geheel. Daarnaast wordt de ruimte voor incidentele loonontwikkeling beperkt.

Door het dalende ziekteverzuim nemen de kosten door ziekteverzuim in de instellingen af. Deze kostenreductie zal in de instellingsbudgetten worden doorvertaald middels een oplopende korting. De opbrengst hiervan is € 17 miljoen in 2004, oplopend tot € 70 miljoen in 2007.

Eveneens is in het Hoofdlijnenakkoord ten laste van het arbeidsmarkt- en informatiebeleid van VWS een taakstelling opgenomen van € 33 miljoen in 2004 en € 105 miljoen in 2005 en verdere jaren. De verantwoordelijkheid voor het specifieke arbeidsmarktbeleid ligt bij sociale partners. De afgelopen jaren heeft VWS dit beleid gefaciliteerd. Dit beleid is inmiddels geïmplementeerd in de reguliere bedrijfsvoering en het arbeidsvoorwaardenbeleid. Mede gegeven de budgettaire omstandigheden en het gegeven dat in vergelijking met de marktsector de arbeidsmarkt van de zorg- en welzijnssector sterk is verbeterd, kan de beleidsinzet van VWS op het terrein van specifiek arbeidsmarktbeleid worden gereduceerd. Het specifieke arbeidsmarktbeleid dat VWS faciliteert wordt uitgevoerd door de sectorfondsen. Daarom brengen wij deze taakstelling geheel ten laste van het Sectorfonds Zorg, het Sectorfonds Welzijn, het Sociaal Fonds voor de KennisSector (SoFoKleS), de Stichting Ontwikkeling Vakopleiding Ambulancehulpverlening (SOVAM) en de Stichting Bedrijfsfonds Apotheken (SBA).

Het langetermijnperspectief van de arbeidsmarkt vergt een sterkere aandacht op innovatieve arbeidsbesparende initiatieven. Via onderzoek en in samenwerking met het veld streven wij er naar deze meer te implementeren. Ten slotte willen wij – in het kader van het algemene arbeidsmarkt- en werkgelegenheidsbeleid van het kabinet – ondersteunen dat per jaar 2 500 gesubsidieerde banen regulier worden gemaakt.

Het rapport De arbeidsmarkt in de collectieve sector. Investeren in mensen en kwaliteit van de commissie-Van Rijn uit 2001 presenteerde twee oplossingsrichtingen voor de arbeidsmarktknelpunten in de collectieve sector. Het betreft enerzijds maatregelen die op korte termijn ingevoerd kunnen worden en relatief snel effect kunnen hebben en anderzijds maatregelen gericht op de lange termijn die een ontwikkelingstraject vereisen. De kortetermijnmaatregelen zijn breed opgepakt in de sector. De stimulerende rol van de overheid op dit terrein kan dan ook worden verminderd.

De maatregelen op lange termijn hebben een innovatief karakter en dragen bij aan een vergroting van de productiviteit en de kwaliteit. Deze innovatieve maatregelen dienen plaats te hebben op het terrein van management en sturing, ICT en personeelsbeleid.

Subsidietaakstelling begroting

Voor een inhoudelijke toelichting op de subsidietaakstelling verwijzen we u naar de brief over het nieuwe subsidiebeleid van VWS die tegelijkertijd met de Begroting 2004 naar het parlement is verzonden. In onderstaande tabel is de hoogte van de in de beleidsagenda genoemde subsidietaakstelling voor dit artikel opgenomen.

Aard van de verantwoordelijkheid

Zoals aangegeven ligt het primaat van de arbeidsverhoudingen bij de sociale partners. Het arbeidsmarktbeleid van VWS is erop gericht deze rol te stimuleren. Wij zijn van mening dat het nu tijd is dat sociale partners deze verantwoordelijkheid in toenemende mate zelf ter hand te nemen. Concreet houdt dat in dat in plaats van een stimulerende rol met de nadruk op een adequate personeelsvoorziening, wij de komende kabinetsperiode een stimulerende rol willen vervullen om de arbeidsproductiviteit te verhogen.

Algemeen beeld arbeidsmarkt

Om een algemeen beeld te schetsen van de arbeidsmarktsituatie in de zorg- en welzijnsector vergelijken we in tabel 29.2 de belangrijkste kengetallen van de zorg- en welzijnssector met die van de hele Nederlandse arbeidsmarkt.