INHOUDSGAVE

DEEL A: ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1 (begrotingsstaat ministerie)

De begrotingsstaten die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begrotingsstaat van het ministerie van Justitie voor het jaar 2005 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2005. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2005.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2005 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zogenaamde begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2 (begrotingsstaat baten-lastendiensten)

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en lasten en de kapitaaluitgaven en -ontvangsten van de baten-lastendiensten Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI), Centraal Justitieel Incasso Bureau (CJIB), Dienst Justis (voorheen Dienst Bestuurszaken, DBZ) en Nederlands Forensisch Instituut (NFI) voor het jaar 2005 vastgesteld. De in die begrotingen opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B (Begrotingstoelichting) van deze memorie van toelichting en wel in de paragraaf inzake de baten-lastendiensten.

Wetsartikel 3 (begroting Raad voor de rechtspraak)

Met ingang van 2002 is het stelsel van de rechtspraak ingrijpend gewijzigd. De belangrijkste wijziging is dat de rechtspraak, mede door de instelling van de Raad voor de rechtspraak en de invoering van het principe van integraal management bij de besturen van de gerechten, verantwoordelijk is geworden voor het eigen beheer. Op grond van de nieuwe bevoegdheidsverdeling is de minister van Justitie niet verantwoordelijk voor de doelmatigheid van de rechterlijke organisatie, wel heeft de minister een toezichthoudende verantwoordelijkheid.

Met de vaststelling van dit wetsartikel wordt de positie van de minister van Justitie ten opzichte van de rechterlijke organisatie verduidelijkt. Dit betekent voorts dat in deel B naast de toelichting op beleidsartikel 12, waarin de beleidsdoelstelling van de minister van Justitie ten aanzien van de rechtspleging worden toegelicht, een apart hoofdstuk Raad voor de rechtspraak wordt opgenomen, waarin de feitelijke vertaling van de aan de rechterlijke organisatie ter beschikking gestelde bijdrage in concrete beleidsdoelstellingen en prestaties van de raad en de gerechten voor het jaar 2005 wordt gegeven.

DEEL B. DE BEGROTINGSTOELICHTING

HOOFDSTUK 1. LEESWIJZER

Algemeen

In deze leeswijzer wordt achtereenvolgens kort ingegaan op de beleidsagenda, de nieuwe begrotingsstructuur, de omnummering van de beleidsartikelen, de verantwoordelijkheidsverdeling tussen de bewindslieden, de overzichtsconstructies en een aantal specifieke afspraken met het ministerie van Financiën. Tot slot van deze leeswijzer komen een aantal «overige» punten aan de orde en wordt aangegeven wat de opbouw is van de memorie van toelichting van de Justitiebegroting.

Beleidsagenda

In de beleidsagenda zijn – aan de hand van een aantal centrale thema's – de belangrijkste doelstellingen van het Justitiebeleid voor het komende jaar opgenomen. Daarnaast is in de beleidsagenda een overzicht opgenomen betreffende de belangrijkste beleidsmatige mutaties alsmede een overzicht omtrent de aanwending van de tweede tranche uit de Veiligheidsenveloppe.

Nieuwe begrotingsstructuur

De structuur van de begroting 2005 van het ministerie van Justitie is ten opzichte van vorig jaar aangepast. Over deze aanpassing is een brief naar de Tweede Kamer gestuurd (TK, 29 206, nr. 173). Met deze structuurwijziging van de Justitiebegroting en de daarmee samenhangende herformulering van doelstellingen is beoogd de herkenbaarheid van de maatschappelijke vraagstukken waar Justitie voor staat verder te vergroten en de samenhang binnen de diverse Justitieketens beter tot uitdrukking te brengen.

Voor de aangepaste doelformulering zijn de centrale Justitiethema's als uitgangspunt genomen. Door deze herformulering is het aantal operationele doelstellingen gereduceerd, waardoor de «toegankelijkheid» van de begroting is toegenomen. Teneinde te voorkomen dat hierdoor het inzicht in de onderliggende beleidsmatige- en financiële aspecten vermindert, is onder de operationele doelstellingen een extra niveau toegevoegd: het zogenaamde «actorniveau». Het actorniveau maakt inzichtelijk welke organisaties een bijdrage leveren aan het realiseren van de bovenliggende operationele- en beleidsdoelstellingen. Per actor is aangegeven welke prestatiegegevens geleverd worden. Op meerdere plaatsen in de begroting is als actoromschrijving «overig» opgenomen. Dit betreft over het algemeen meerdere Justitie-onderdelen die met name vanwege de beperkte budgettaire omvang onder deze noemer zijn samengevoegd. In de toelichtende begrotingstekst staat vermeld welke onderdelen het betreft.

De begroting van Justitie kent zeven beleidsartikelen die overeenkomen met de hierboven genoemde centrale Justitiethema's, te weten:

11. Nederlandse rechtsorde;

12. Rechtspleging en rechtsbijstand;

13. Rechtshandhaving en criminaliteitsbestrijding;

14. Jeugd;

15. Vreemdelingen;

16. Integratie;

17. Internationale rechtsorde.

De nummering van deze beleidsartikelen begint niet bij «1», omdat dit nummer in 2004 reeds in gebruik is en Rijksbreed is afgesproken dat bij een structuurwijziging eerder gebruikte nummers niet meer mogen worden opgenomen in de begroting.

Naast de hierboven genoemde beleidsartikelen kent de Justitiebegroting ook een drietal niet-beleidsartikelen, te weten:

91. Algemeen

92. Nominaal en onvoorzien

93. Geheim

De verwerking van deze niet-beleidsartikelen is voorgeschreven in de Comptabiliteitswet (CW). Voor de duidelijkheid wordt opgemerkt dat niet-beleidsartikel 92 (nominaal en onvoorzien) bij het ministerie van Justitie niet gebruikt wordt voor het aanhouden van middelen ter dekking van «onvoorziene» uitgaven. Dit niet-beleidsartikel wordt bij Justitie uitsluitend gebruikt voor het tijdelijk «parkeren» van bijvoorbeeld de nog te verdelen loon- en prijsbijstellingen.

Conversietabel

Als gevolg van de structuurwijziging van de Justitiebegroting hebben zich ook wijzigingen voorgedaan in de naamgeving en nummering van de beleidsartikelen. Deze wijzigingen zijn in hoofdstuk 15 de conversietabel opgenomen. De nummering van de beleidsartikelen begint in de nieuwe structuur bij «11». Dit houdt verband met de afspraken die Rijksbreed zijn gemaakt over de nummering van beleidsartikelen bij majeure structuurwijzigingen (oude nummers mogen dan namelijk niet meer gebruikt worden).

In deze begroting is een conversietabel opgenomen waarin de omzetting van de oude naar de nieuwe structuur inzichtelijk wordt gemaakt. Hierbij is gebruik gemaakt van de stand Voorjaarsnota 2004.

Verantwoordelijkheidsverdeling bewindslieden

Het ministerie van Justitie kent twee ministersposten, te weten de minister van Justitie en de minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie (V&I). De minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie is verantwoordelijk voor het beleid dat valt onder beleidsartikel 15 (Vreemdelingen) en 16 (Integratie). De minister van Justitie is verantwoordelijk voor alle overige beleidsartikelen en de niet-beleidsartikelen.

De overzichtsconstructies

In de Justitiebegroting 2005 worden twee interdepartementale overzichtsconstructies gepresenteerd.

Asiel en Migratie en Integratiebeleid Etnische Minderheden.

In de Justitiebegroting 2005 zijn niet meer opgenomen de departementale overzichtsconstructies Jeugd en Tolken en Vertalers.

In de begroting 2005 is in tegenstelling tot de begrotingen 2003 en 2004 geen overzichtsconstructie Jeugd meer opgenomen. In de begroting 2005 is beleidsartikel 14 opgenomen, waarbij operationele doelstelling 14.1 over jeugdbescherming gaat, 14.2 over jeugdcriminaliteit en 14.3 over minderjarige asielzoekers. Daarmee is het justitieel jeugdbeleid geheel afgedekt en is de toegevoegde waarde van een overzichtsconstructie komen te vervallen.

Naar aanleiding van het Interdepartementaal beleidsonderzoek Tolken en Vertalers zijn in de afgelopen jaren diverse veranderingen doorgevoerd op het terrein van onder meer bekostigingsstructuur en kwaliteitsbewaking, terwijl mede is besloten dat per 1 januari 2005 alle Justitieorganisaties (en niet-Justitieorganisaties) zelf de budgetten voor de inkoop van tolken en vertalers gaan beheren. De Tweede Kamer is hierover in maart 2004 geïnformeerd (TK, 29 482, nr. 1).

Het ministerie van Justitie levert daarnaast een bijdrage aan de interdepartementale overzichtconstructies Grote Stedenbeleid (GSB) en de Homogene Groep Internationale Samenwerking (HGIS), waarvan de coördinatie in handen is van respectievelijk het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en het ministerie van Buitenlandse Zaken.

Specifieke afspraken

Het ministerie van Justitie heeft ten aanzien van de begroting 2005 over een aantal punten specifieke afspraken gemaakt met het ministerie van Financiën. Deze punten worden hieronder genoemd.

Actoren

In de Rijksbegrotingsvoorschriften wordt onder het niveau van operationele doelstellingen een zogenaamde instrumentniveau voorgeschreven. Justitie maakt inderdaad gebruik van dat niveau maar gebruikt i.p.v. de term «instrument» de term «actor».

Positionering apparaatsuitgaven

In de begroting 2005 van Justitie worden – met uitzondering van het apparaatsbudget van de Directie Wetgeving alle apparaatsbudgetten van beleidsdirecties bij het niet-beleidsartikel 91 «Effectieve besturing van het Justitie-apparaat» ondergebracht en niet – zoals voorheen – bij de betreffende operationele doelstellingen. Een uitsplitsing van een operationele doelstelling naar apparaats- en programma-uitgaven is – i.t.t. voorgaande jaren – derhalve niet meer aan de orde.

Budgetflexibiliteit

In de begroting is de informatie omtrent budgetflexibiliteit opgenomen in de tabellen betreffende de budgettaire gevolgen van beleid. Concreet betekent dit dat in deze tabellen een regel is opgenomen waarin wordt aangegeven welk deel van het totale budget op een beleidsdoelstelling juridisch verplicht is.

Subsidies

Bij de tabellen betreffende de budgettaire gevolgen van beleid worden subsidieverplichtingen niet gespecificeerd. In plaats daarvan wordt in de verdiepingsbijlage aangegeven welke subsidieverleningen de wettelijke grondslag ontlenen aan de begroting als bedoeld in artikel 4:23, derde lid, onder c, van de Algemene Wet Bestuursrecht.

Positionering baten-lastendiensten

De uitgaven van alle uitvoerende diensten, inclusief de baten-lastendiensten van het ministerie van Justitie, worden wat betreft de begrotingsindeling aangemerkt als programma-uitgaven.

Toelichten van programma- en apparaatsuitgaven met volume- en prijsgegevens

In overleg met het ministerie van Financiën is afgeweken van het toelichten van apparaats- en programma-uitgaven met volume- en prijsgegevens indien Justitie dit niet zinvol acht.

Onderscheid prestatiegegevens

Ten aanzien van prestatiegegevens wordt onderscheid gemaakt tussen gegevens die regulier van aard zijn en gegevens die niet regulier van aard zijn. Het ministerie van Justitie maakt eveneens dit onderscheid maar hanteert daarbij andere begrippen. Hiervoor is gekozen vanwege het feit dat deze andere begrippen bekend zijn binnen de organisatie. Reguliere gegevens worden aangeduid als «kengetallen» en niet-reguliere gegevens hebben betrekking op evaluatieonderzoeken.

Interpretatie (financiële) instrumenten

Onder financiële instrumenten verstaat het ministerie van Justitie «middelen die worden ingezet om de beleidsdoelstellingen te realiseren». Financiële beleidsinstrumenten zijn onder andere subsidies, leningen, garanties en deelnemingen.

Raad voor de rechtspraak

In het wetslichaam is een apart wetsartikel opgenomen voor de Raad voor de rechtspraak. In de Wet op de Rechtelijke Organisatie is de verantwoordelijkheid voor de bedrijfsvoering geattribueerd aan de gerechten en aan de Raad voor de rechtspraak. Daarmee heeft de minister van Justitie geen directe verantwoordelijkheid meer voor de bedrijfsvoering. Wel heeft de minister een verantwoordelijkheid als toezichthouder.

Vanaf 1 januari 2005 geldt een nieuwe bekostigingssystematiek voor de rechtspraak. De nieuwe bekostigingswijze is volledig gebaseerd op outputfinanciering. Het streven is erop gericht bij zowel de Raad als de gerechten per 1 januari 2005 het baten-lastenstelsel in te voeren. Dit heeft gevolgen voor de wijze waarop de Raad in de begroting wordt gepositioneerd. Door Justitie is gekozen voor een «bijdrage-constructie». Dit betekent dat op artikel 12 «Rechtspleging en rechtsbijstand» de bijdrage aan de Raad is opgenomen en de Raad voor de rechtspraak niet in de begrotingsstaat inzake baten/lastendiensten is opgenomen. Daarnaast is een apart hoofdstuk voor de Raad in de begroting opgenomen (hoofdstuk 7). De opzet en inrichting van dit hoofdstuk is als gevolg van de invoering van het baten-lastenstelsel wezenlijk verschillend van het hoofdstuk zoals opgenomen in de Justitiebegroting 2004. Dit vanwege het feit dat de Raad – net zoals de baten/lastendiensten – aan een aantal vereisten moet voldoen, zoals het opnemen van een meerjarige begroting van baten en lasten en een kasstroomoverzicht.

Overige punten

Gehanteerde toerekeningssleutels

Het komt voor dat een budgethouder of organisatie-eenheid een bijdrage levert aan meerdere doelstellingen. Indien geen betere informatie voorhanden is, zullen de toerekeningssleutels voor de afzonderlijke bijdragen die ex-ante bij de begrotingsvoorbereiding worden vastgesteld ook ex-post worden gehanteerd bij de verantwoording.

Baten-lastenadministratie

De dienst Justis en de Raad voor de rechtspraak hebben, overeenkomstig artikel 10, eerste lid van de Comptabiliteitswet (CW) met ingang van 1 januari 2005 de status van een dienst die het baten-lastenstelsel voert. In de begroting 2005 is de dienst Justis opgenomen in hoofdstuk 6 en de Raad voor de rechtspraak in hoofdstuk 7.

Derdeninformatie

Daar waar binnen de begroting informatie verkregen van derden is opgenomen, wordt dit specifiek in de toelichting van de desbetreffende operationele doelstelling vermeld.

Opbouw Memorie van Toelichting

De Memorie van Toelichting is als volgt opgebouwd:

• Artikelsgewijze toelichting bij het wetsvoorstel;

• Begrotingstoelichting, uitgesplitst in:

1. Leeswijzer;

2. Beleidsagenda;

3. Beleidsartikelen;

4. Niet-beleidsartikelen;

5. Bedrijfsvoeringsparagraaf;

6. Baten-lastendiensten;

7. Raad voor de Rechtspraak;

8. Verdiepingsbijlage;

9. Overzicht reductie administratieve lasten bedrijfsleven;

10. Moties en toezeggingen;

11. Overzichtsconstructies;

– Interdepartementale overzichtsconstructie Asiel en Migratie;

– Interdepartementale overzichtsconstructie Integratiebeleid Etnische Minderheden;

12. COA Outputsturing;

13. Overzicht ZBO's en RWT's;

14. Wetgevingsprogramma;

15. Conversietabel;

16. Lijst met afkortingen;

17. Trefwoordenlijst.

HOOFDSTUK 2. BELEIDSAGENDA

Inleiding

Samenleven gaat niet vanzelf; samenleven in vrijheid nog minder. Zonder samenleving heeft vrijheid geen betekenis en individualiteit geen inhoud, maar dat maakt de eisen en beperkingen die samenleven stelt niet vanzelfsprekend. Dat geldt voor het samenleven van personen, maar niet minder voor dat van bevolkingsgroepen en van landen. Vrijheid, diversiteit en zelfontplooiing zijn wezenlijk voor onze samenleving; zonder dat is samenleven niet duurzaam mogelijk, maar dat neemt niet weg dat ze vreedzaam samenleven voortdurend onder spanning zetten. Spanning die we mede door maatschappelijke instituties en mechanismen als recht, wet, overheidsbestuur en markten beheersbaar houden en trachten om te zetten in vruchtbare samenwerking, integratie, creativiteit en maatschappelijke energie.

Vrijheid, diversiteit, zelfontplooiing zijn slechts een paar van de middelpuntvliedende krachten in de samenleving; recht, wet en overheid slechts een paar van de middelpuntzoekende. Beide soorten krachten zijn werkzaam in de samenleving en het evenwicht daartussen is bepalend voor het karakter daarvan. Hoe sterker de gemeenschap en onderlinge betrokkenheid, des te groter is doorgaans ook de ruimte voor diversiteit en individualiteit. Maar waar het gevoel van gemeenschap bedreigd wordt, zullen doorgaans verscheidenheid en tolerantie afnemen. De verhouding is ook geen constante maar voortdurend in verandering als onderdeel van de maatschappelijke dynamiek.

In de afgelopen decennia zijn de middelpuntvliedende krachten in de samenleving in tal en kracht toegenomen. Door de afnemende betekenis van grenzen en nationale afhankelijkheid binnen steeds grotere internationaal economische en politieke verbanden; door toenemende culturele verscheidenheid en heterogeniteit van waarden; door oude verleidingen en nieuwe bedreigingen, zoals criminaliteit en terrorisme; door leefstijlen die uiteenlopen en veelal de eigen ontwikkeling voorop zetten. Gevolg is dat bindende elementen in de samenleving sterker belast worden.

Recht en wetten, politie en justitie, overheid en rechtstaat zijn vanouds mechanismen die de samenhang in de samenleving versterken. Ze zijn noodzakelijk, maar niet toereikend om een vreedzaam en vruchtbaar samenleven mogelijk te maken. Ze zijn als het ware slechts de top van de piramide aan elementen en voorwaarden die daaraan bijdragen. Want vrijheid vergt primair verantwoordelijkheid en zelfbeheersing; diversiteit primair respect en verdraagzaamheid; zelfontplooiing primair eerbiediging van regels en solidariteit met anderen om een gemeenschap mogelijk te maken. Wezenlijker dan rechten en wetten zijn de normen die mensen in hun onderlinge betrekkingen in acht nemen. Wezenlijker dan markten en overheidsplichten is vrijwillig geboden samenwerking. Rechten, wetten en rechters zijn niet toereikend om de rechtstaat duurzaam inhoud te geven; dat vergt hedendaags burgerschap, een economisch bestel dat maatschappelijk verantwoord ondernemen stimuleert, een sociale zekerheid die activeert tot participatie, wederzijdse zorg en samenwerking. Het kabinetsbeleid als geheel is gericht op het scheppen van de voorwaarden daarvoor. Vandaar de nadruk op de betekenis van waarden en normen; vandaar de hervorming van de sociale zekerheid om solidariteit te handhaven; vandaar de noodzaak om de zorg betaalbaar te houden en de overheidsfinanciën op orde te brengen teneinde de vergrijzing te kunnen betalen.

Het beleid van Justitie sluit daarop aan; niet als supplement, maar als complement. Het vormt tegelijk voorwaarde voor en resultante van de kwaliteit van het overheidsbeleid op die andere terreinen. De eigen functie daarbij van Justitie is om maatschappelijke binding te versterken, de bedreiging daarvan te bestrijden en ruimte scheppen om ieder tot zijn recht te laten komen. Dat vergt in de huidige tijd: het verzekeren van een doelmatige rechtspleging en een bruikbare rechtsorde; het bestrijden van criminaliteit en een doeltreffende handhaving van wet en recht; het voorkomen van terrorisme en radicalisme; het beschermen van jeugdigen en tijdig voorkomen dat een groei tot criminaliteit wordt ingezet; het beheersen van immigratie en bevorderen van integratie. Elementen die zowel nationaal als internationaal, in het bijzonder in de Europese Unie, bepalend zijn voor het beleid van Justitie.

Binding bevorderen, bedreigingen bestrijden en ruimte scheppen om tot recht te komen, dat zijn de hoofdoriëntaties van het beleid van Justitie. In het licht van de maatschappelijke vragen van vandaag moeten die een invulling vinden in de beleidsagenda. Die maatschappelijke vragen zijn bekend en in het hoofdlijnenakkoord geïdentificeerd: onveiligheid, criminaliteit en een handhavingstekort; ongecontroleerde immigratie en gebrek aan integratie; verwaarloosde jongeren en jongeren die al vroeg in de criminaliteit terecht komen; toenemende belasting van het rechtssysteem en van de regelgeving; een internationale rechtsorde die achter dreigt te blijven bij de ontwikkeling van het internationaal maatschappelijk verkeer. Het gaat daarbij om vraagstukken en ontwikkelingen die geleidelijk in de afgelopen decennia zijn gegroeid, maar aanvankelijk werden verwaarloosd, doch waarvan de maatschappelijke gevolgen in de achterliggende jaren steeds indringender voelbaar en zichtbaar zijn geworden. Ieder van die ontwikkelingen ondergraaft op den duur de binding en samenhang in de samenleving en zet de middelpuntvliedende krachten daarin aan. Criminaliteit ondermijnt een geordend samenleven. Illegaliteit, het gegeven dat grote aantallen mensen Nederland illegaal binnenkomen dan wel daar blijven ook nadat hun verzoek om toelating definitief is afgewezen, doet dat niet minder. Het beleid van het kabinet in het algemeen en dat van de bewindslieden op het departement van Justitie in het bijzonder is er op gericht om in de lopende regeerperiode met betrekking tot ieder van de genoemde verschijnselen een keer ten goede te realiseren.

Een apart vraagstuk dat zich in de huidige tijd opdringt en dat een bijzondere inzet vergt, is de dreiging van terroristische aanslagen. Jarenlang is dat in Nederland geen bijzondere zorg geweest. Sinds september 2001 en maart 2004 is die dreiging evenwel actueel. Bestrijding van terrorisme is dan ook prioriteit. Tegelijk moeten we ons hoeden om de waarden die door de terroristen worden aangevochten, ondergeschikt te maken aan de angst voor aanslagen. Dat vergt een afweging van belangen en een duidelijk kader voor de bestrijding van het terrorisme. Voor de bestrijding van radicalisme geldt hetzelfde. Van gevaarlijk radicalisme is sprake wanneer een pleidooi wordt gehouden voor of appel wordt gedaan om over te gaan tot daden van geweld, moord of terreur. In alle gevallen moet voorkomen worden dat terroristische aanslagen een splijtend effect hebben op de publieke opinie en de democratische besluitvorming.

Naar een veiliger samenleving

Veiligheidsprogramma

Nederland moet veiliger. Dat is een centrale boodschap van dit kabinet. Het Veiligheidsprogramma «Naar een veiliger samenleving» (TK 28 684, nr. 1) vertaalt deze boodschap in beleid. Doelstelling is om in de periode 2008–2010 een vermindering van criminaliteit en overlast in het publieke domein met 20 tot 25% te realiseren.

Nu, twee jaar na de start, ligt de uitvoering van het Veiligheidsprogramma op koers. In de derde voortgangsrapportage van mei jl. (TK 28 684, nr. 29) is hierover bericht. Zo is het aantal misdrijfzaken dat door de politie bij het Openbaar Ministerie is aangeleverd in 2003 met ruim 14 000 gestegen. Zonder dat de zwaarte van de zaken noemenswaardig is afgenomen. Tot op heden kunnen het OM en de zittende magistratuur deze toename adequaat verwerken. Ook de subjectieve veiligheid vertoont een stijgende lijn. Zowel de Politiemonitor Bevolking als het CBS signaleren een toegenomen gevoel van veiligheid. Of sprake is van een trendbreuk valt nog niet te zeggen. In 2005 is een tussenevaluatie voorzien, op basis waarvan kan worden beoordeeld of de uitvoering van het Veiligheidsprogramma op de goede weg is.

In 2005 wordt het accent verlegd van het scheppen van de randvoorwaarden voor een effectief veiligheidsbeleid naar het feitelijk creëren van meer veiligheid op straat. Dat houdt in dat ook binnen de gemeenten en arrondissementen de benodigde maatregelen dienen te worden doorgevoerd. In de probleemwijken binnen de dertig grote steden moeten de resultaten van de aanpak van onveiligheid zichtbaar worden: reeds in 2006 moet daar de beoogde landelijke reductie zijn bereikt. In de vierde voortgangsrapportage die in oktober verschijnt, zal worden vermeld om welke wijken het gaat.

Zoals in de derde voortgangsrapportage is vermeld, zijn op lokaal niveau de nodige obstakels uit de weg te ruimen. Om de lokale ketenpartners hierbij te ondersteunen zal het in 2004 ingezette offensief in 2005 worden voortgezet. Dit betekent dat met de lokale partners knelpunten in kaart worden gebracht en worden opgelost.

In het najaar komen de ministers van BZK en van Justitie met een nadere invulling van het Veiligheidsprogramma voor de laatste twee jaren van de huidige kabinetsperiode.

Effectieve handhaving vereist een goede samenwerking binnen de justitiële keten. Om consistentie in de keten te waarborgen en de coördinatie te verbeteren zijn de inspanningen in 2005 gericht op de totstandbrenging van een adequate informatiehuishouding. Zo zullen kaders en uitgangspunten voor de justitiële informatievoorziening en prognose- en simulatiemodellen voor de strafrechtsketen worden ontwikkeld.

Binnen de strafrechtsketen neemt het openbaar ministerie een belangrijke plaats in. De toegenomen maatschappelijke «vraag» naar veiligheid en het veranderende karakter van criminaliteit stellen nieuwe eisen aan het OM. Het OM is daarom eind 2003 gestart met het programma «Het OM Verandert». De Houtskoolschets, een visiedocument van het OM, vormt naast de taakopvatting OM en de perspectiefnota 2006 de basis van dit programma. Het programma «Het OM Verandert» kent, nadat de daartoe strekkende plannen met de Tweede Kamer zijn besproken, een verwachte looptijd tot eind 2006.

Een andere belangrijke ontwikkeling binnen de strafrechtsketen vormt de evaluatie van de politieorganisatie, die in 2005 wordt afgerond. Deze evaluatie moet leiden tot voorstellen om de politieorganisatie verder te verbeteren.

Aanpak geweld

Een belangrijk deel van de inspanningen in 2005 is gericht op het voorkomen van (herhaling van) het gebruik van geweld. Geweld manifesteert zich letterlijk overal. Extreem dichtbij komt geweld wanneer het binnenshuis optreedt (huiselijk geweld). De kleinste gemeenschapsvorm waarin we samenleven en waarin de basis wordt gelegd voor ons denken en handelen volgens de normen die een verantwoordelijke burger kenmerken, is het gezins- en familieverband. Aanpak van huiselijk geweld is daarom niet alleen voor de individuele slachtoffers (en daders) van levensbelang, maar ook voor het bevorderen van een gezonde samenleving. Om het belang van de ontwikkeling van kinderen tot verantwoordelijke en zelfstandige burgers te benadrukken, zal aan het eind van de zomer een wetsvoorstel gereed zijn waarin tot uitdrukking wordt gebracht dat bij opvoeding geen geweld wordt gebruikt.

Met betrekking tot huiselijk geweld richt het landelijk beleid zich vooral op het versterken van de aanpak op regionaal en lokaal niveau. Dat garandeert een aanpak die het beste aansluit bij de regionale of lokale omstandigheden. In de voortgangsrapportage van eind vorig jaar aan de Tweede Kamer (TK 28 345, nr. 5), werd de stand van zaken aangegeven. Sindsdien zijn verdere maatregelen uitgevoerd. Zo is ondersteuning voor gemeenten beschikbaar om de gemeentelijke regierol in de aanpak van huiselijk geweld te bevorderen; worden er toolkits voor regionale publiciteitscampagnes samengesteld; is de Tweede Kamer onlangs geïnformeerd over de wijze waarop het kabinet vorm wil geven aan het verruimen van de mogelijkheden voor een huisverbod voor plegers van huiselijk geweld (TK 28 345, nr. 25), en worden voorbereidingen getroffen voor een landelijk steunpunt voor de aanpak van huiselijk geweld. Ook vindt een verdere specificatie plaats van de aanpak van de problematiek van huiselijk geweld door maatregelen te ontwikkelen waarmee minderheden beter en sneller te bereiken zijn.

In sectoren die veel contact met burgers hebben (denk aan het openbaar vervoer, of de detailhandel) hebben geweld en agressie een grote invloed. Justitie is, samen met andere departementen en maatschappelijke organisaties, actief bij de aanpak van geweld. Begin 2005 zal de beleidsverkenning geweld aan de Tweede Kamer worden aangeboden. Daarin zal ook aandacht zijn voor de consequenties van internationaal geweld voor de Nederlandse samenleving en zullen voorstellen voor preventieve en repressieve aanpak van geweld in onderlinge samenhang gepresenteerd worden. Onderdeel van de aanpak van geweld is duidelijkheid creëren voor burgers wanneer zij elkaar kunnen corrigeren op ongewenst gedrag. Daartoe zal het ontwikkelen van gedragscodes voor situaties waar die onhelderheid bestaat worden gestimuleerd. Ook zal via brochures en websites informatie verstrekt worden over de wijze waarop omstanders kunnen ingrijpen wanneer zij getuige zijn van geweld.

Drugsbeleid

Binnen de criminaliteitsbestrijding neemt de aanpak van drugscriminaliteit een speciale plaats in. De stroom cocaïne die via Schiphol Nederland binnenkomt en van daaruit wordt doorgevoerd naar het Europese achterland is dankzij intensiveringsmaatregelen in de gehele handhavingsketen, zoals de 100% controles, aanmerkelijk verminderd. Het gaat hier echter niet om een exclusief Nederlands probleem. Nederland heeft medio 2004 het initiatief genomen om met een aantal meest betrokken Europese landen te komen tot versterkte samenwerking. Een en ander moet leiden tot verbetering van de onderlinge informatie-uitwisseling tussen Europese luchthavens, opsporings- en controlediensten en beleidsmakers, verscherping van de controle en opsporing binnen de EU, verbetering van de informatie-uitwisseling tussen de EU-landen en bron-/doorvoerlanden en tot verbetering van de controle en opsporing in de bronlanden. In het verband van de Europese Unie wordt thans gewerkt aan de ontwikkeling van een drugsstrategie voor de jaren 2005–2012. Deze zal mede richtinggevend zijn voor de prioriteitstelling op dit terrein.

De aanpak van de productie van en handel in XTC zal onverminderd worden voortgezet.

Het Nederlandse coffeeshopbeleid heeft grensoverschrijdende effecten. In de in mei 2004 naar de Tweede Kamer gezonden Cannabisbrief (TK 24 077, nr. 125) worden voorstellen gedaan om deze effecten zo veel mogelijk te beperken. Naast aanpak van het coffeeshoptoerisme zal de handhaving van het cannabisbeleid worden aangescherpt en de aanpak van de hennepteelt geïntensiveerd. Met de uitvoering van de in de Cannabisnota aangekondigde maatregelen wordt zo snel mogelijk een begin gemaakt.

Criminaliteitspreventie

Een effectieve rechtshandhaving is een essentiële voorwaarde voor een veiliger samenleving, maar tegelijkertijd ook het sluitstuk. Binnen het justitiebeleid neemt criminaliteitspreventie daarom een bijzondere plaats in.

Een andere prioriteit in het preventiebeleid is het tegengaan van criminaliteit waar het bedrijfsleven slachtoffer van wordt. In 2005 wordt een groot aantal maatregelen van het Actieplan Veilig Ondernemen (TK 28 684, nr. 24) uitgevoerd. Daartoe behoren een uitbreiding van het aantal regionale platforms criminaliteitsbeheersing en toepassing van het Keurmerk Veilig Ondernemen en van de Kwaliteitsmeter Veilig Uitgaan. Het in 2004 opgerichte Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid zal daarin een sleutelrol vervullen.

Handhaving en bestuurlijke boete

Een veiliger Nederland betekent dat de handhaving in de publieke ruimte moet verbeteren. De gemeenten krijgen daarom de bevoegdheid bestuurlijke boetes op te leggen voor kleine ergernissen als hondenpoep op straat, wildplassen en graffiti. Het streven is de bestuurlijke boete medio 2005 in te voeren. De handhaving van het parkeerbeleid zal worden overgedragen aan de wegbeheerders. Officieren van Justitie krijgen de bevoegdheid geldboetes, taakstraffen en korte rijontzeggingen op te leggen. Hierdoor wordt de effectiviteit in de strafprocedure vergroot en bijgedragen aan een betere handhaving. Het wetsvoorstel OM-afdoening dat dit mogelijk maakt wordt op korte termijn naar de Tweede Kamer gestuurd.

Internationale politiële en justitiële samenwerking

Een veiliger samenleving vergt internationale samenwerking in het bijzonder met de justitie en politie in andere lidstaten van de Europese Unie. Europol en Eurojust zullen daarom aan belang moeten winnen. De Europese samenwerking op het brede terrein van Justitie en Binnenlandse Zaken zal een extra impuls krijgen met het aannemen van de meerjarenagenda 2010. Tal van nieuwe verdragen en besluiten die in 2004 op het gebied van politie- en justitiesamenwerking hun beslag hebben gekregen zullen in 2005 leiden tot een nauwere en betere samenwerking op zowel politieel als justitieel gebied. Ook zal in de loop van 2004 zal naar verwachting een start kunnen worden gemaakt met de oprichting van gemeenschappelijke onderzoeksteams in de Unie. Nederland zal in gevallen waarin dit opportuun lijkt, het initiatief daartoe nemen of er opsporingscapaciteit voor beschikbaar stellen. Het openbaar ministerie heeft inmiddels een uitvoeringsinstructie op dit terrein opgesteld, in de vorm van een «Aanwijzing gemeenschappelijke onderzoeksteams».

Met een aantal lidstaten van de Europese Unie zal de bilaterale samenwerking worden geïntensiveerd. Dat geldt bij voorbeeld voor lidstaten die negatieve bijeffecten van het Nederlandse (soft)drugsbeleid ondervinden, zoals Duitsland en Frankrijk. Het verdrag dat met Duitsland zal worden gesloten het gebied van de politiesamenwerking biedt de rechtsbasis om een aantal gesignaleerde knelpunten op te lossen.

Modernisering sanctietoepassing

Blijvende tekorten en hoge recidivecijfers

De prioriteit voor handhaving en bestrijding van criminaliteit leidt tot extra vraag naar sanctiecapaciteit, naast al langer bestaande, hardnekkige tekorten. Tegelijk blijkt een groot deel van de justitiabelen minder vatbaar voor gedragsbeïnvloeding. Met het oog hierop wordt de sanctiecapaciteit uitgebreid maar vindt tegelijk een herbezinning plaats op de doelmatigheid van verschillende sancties. Het resultaat is een modernisering van het gevangeniswezen, de terbeschikkingstelling en reclassering, die de komende jaren verder gestalte wordt gegeven. Voor de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) betekent dat een omslag in de wijze waarop straffen en maatregelen ten uitvoer worden gelegd, die via het programma «De Nieuwe Inrichting» moet worden gerealiseerd.

Functionele sanctietoepassing

De modernisering is toegelicht in de brief «Visie modernisering sanctietoepassing» (TK 29 200 VI, nr. 167). De extra middelen die het kabinet beschikbaar stelt zullen vooral worden aangewend voor uitbreidingen van sanctiecapaciteit over de hele linie. Intramuraal gaat het dan vooral om veelplegers en arrestanten en om extra plaatsen binnen de tbs ter vermindering van de passantenproblematiek. De capaciteit voor de (meerderjarige) veelplegers bestaat uit plaatsen met een basis regime en programmaplaatsen (inclusief SOV-plaatsen). Over de inbreng van de dertig grote gemeenten bij de aanpak van veelplegers zijn afspraken gemaakt in het GSB III «Samenwerken aan de krachtige stad». Bij de uitbreiding van de arrestantencapaciteit gaat het om goedkopere plaatsen.

Delinquenten voor wie een beperkt beveiligde omgeving volstaat, zullen versneld vanuit gesloten inrichtingen worden doorgeplaatst. De wettelijke regeling die dit mogelijk maakt, treedt naar verwachting begin 2005 in werking.

Aan de vraag naar taakstraffen kan de komende jaren worden voldaan. Daarnaast worden alternatieven voor intramurale vrijheidsbeneming ontwikkeld en uitgebreid, zoals elektronische detentie en elektronisch toezicht.

Om de kans op recidive te verminderen en de terugkeer in de samenleving geleidelijker te laten verlopen wordt de huidige automatische vervroegde invrijheidstelling herzien in een voorwaardelijke invrijheidstelling. Een wetsvoorstel zal begin 2005 bij de Tweede Kamer worden ingediend.

Terbeschikkingstelling

De terbeschikkingstelling is in het afgelopen jaar regelmatig aan de orde geweest. De maatregelen die in de komende jaren worden getroffen, zijn vermeld in de beleidsbrief over de tbs van 1 maart 2004 (TK 29 452, nr. 1) en de brief over tbs en het verlofbeleid van 1 juli 2004 (TK 29 452, nr. 10). Het gaat daarbij om ondermeer flexibele capaciteitsbenutting, uitbreiding van long-stayvoorzieningen, invoering van forensisch psychiatrisch toezicht en behandeling van tbs-passanten in het gevangeniswezen. Ook is het verlofkader herzien. Naar aanleiding van de ontvoeringszaak te Eibergen zijn versneld maatregelen doorgevoerd om risico's rond het verlof van tbs-ers te beperken (TK 29 452, nr. 7). Onderdeel van die maatregelen is een verscherpte opsporing van tbs-ers die ongeoorloofd afwezig zijn. De komende jaren zal de tbs-capaciteit verder worden uitgebreid.

Overigens worden ook in het gevangeniswezen in toenemende mate gedetineerden opgenomen met een psychische stoornis, die extra zorg behoeven. Mede naar aanleiding van de motie-Van de Beeten c.s. in de Eerste Kamer (EK 28 979, E) zal samen met het ministerie van VWS, worden bezien welke mogelijkheden er zijn om psychisch gestoorden, verslaafden, en degenen die maatschappelijke opvang behoeven in een eerder stadium zodanig op te vangen dat kan worden voorkomen dat er strafbare feiten worden gepleegd. Tevens zal aandacht worden besteed aan de nazorg die is vereist nadat de sanctie ten uitvoer is gelegd.

Reclassering

In 2004 is een begin gemaakt met het ontwikkeltraject reclassering. In dit traject wordt voor de reclassering invulling gegeven aan het concept van functionele en selectieve toepassing. Tevens zullen de activiteiten van de Reclassering worden afgestemd op de specifieke behoeften van de partners in de strafrechtketen, die met het oog daarop zullen worden betrokken bij de landelijke én lokale aansturing van de reclassering. Een wetsvoorstel voor een nieuw besturingsmodel voor de reclassering zal uiterlijk in 2006 aan de Tweede Kamer worden aangeboden.

Terrorismebestrijding

De dreiging van terreurdaden vergt de ontwikkeling van een beleid en maatregelen ter bestrijding. De aanslagen in Madrid van 11 maart 2004 hebben onderstreept dat ook Europa doelwit is van fundamentalistisch-islamitische terreurgroepen. In aanvulling op de notitie «Terrorisme en de bescherming van de samenleving» (brief van 24 juni 2003, TK 27 925, nr. 94) heeft het kabinet op 30 maart 2004 aanvullende maatregelen aangekondigd (TK 27 925, nr. 123). In dat kader is herbevestigd dat de minister van Justitie verantwoordelijkheid is voor de coördinatie van terrorismebestrijding. Voorts is een nieuwe onderraad van de ministerraad ingesteld: de Raad voor Nationale Veiligheid. Verder werd, tijdelijk, een nationaal coördinator terrorismebestrijding aangesteld. Op basis van diens bevindingen, de ervaring met de inmiddels getroffen maatregelen en een doorlichting van de relevante wetgeving zullen ook in het komende jaar nieuwe wettelijke, organisatorische en beleidsmaatregelen worden voorgesteld. Over deze voornemens bereikt de Tweede Kamer één dezer dagen een afzonderlijke brief.

Bij dit alles geldt dat het ontwikkelde en nog te ontwikkelen beleid alleen doelmatig is als het plaatsvindt in de context van het Europese antiterrorismebeleid Dat impliceert dat het doel van het Nederlands antiterrorismebeleid is: het voorkomen van terroristische aanslagen binnen de Europese Unie, in het bijzonder in Nederland.

Jeugd

Operatie Jong

Bij de zorg voor jeugd zijn behalve Justitie veel actoren betrokken. Om te komen tot een sluitend systeem van jeugdzorg betekent dat hoge eisen worden gesteld aan de samenwerking van al deze organisaties. Om meer samenhang in het jeugdbeleid tot stand te brengen is de operatie JONG in het leven geroepen. Hierin werken de ministeries van VWS, BZK, OCW, SZW en Justitie samen. Het kabinet heeft in een brief aan de Kamer (TK 29 284, nr. 2) aangegeven wat de belangrijkste doelstellingen zijn van het jeugdbeleid.

Justitie met de daaraan verbonden organisaties is verantwoordelijk voor het verzorgen van het sluitstuk wanneer andere mogelijkheden zijn uitgeput. Dan kan een kinderbeschermingsmaatregel met de daarbij behorende dwang een oplossing bieden. Of wanneer een jongere afglijdt richting criminaliteit, ondanks aanbod van opvoedingsondersteuning bij een eerste delict of andere correcties, zal een krachtig strafrechtelijk ingrijpen noodzakelijk zijn. Justitiële jeugdzorg als sluitstuk is belangrijk maar niet vanzelfsprekend. Niet vergeten mag worden dat ouders primair verantwoordelijk zijn voor het verzorgen en opvoeden van hun kinderen. Helaas moet worden geconstateerd dat sommige ouders tekortschieten in die opvoedende taak en dat mede ten gevolge daarvan er te veel jeugdigen ontsporen of bedreigd worden in hun opvoeding. Ouders zullen nadrukkelijker dan voorheen op hun verantwoordelijkheden voor de verzorging en opvoeding van hun kinderen worden gewezen. Met dat uitgangspunt wordt gewerkt aan een regeling waarbij van ouders een geldelijke bijdrage wordt gevraagd voor de bemoeienis van Justitie met de opvoeding van hun kinderen. Deze ouderbijdrageregeling zal naar verwachting eind 2005 worden gerealiseerd.

Beter Beschermd

Het opleggen van een kinderbeschermingsmaatregel is een ingrijpende beslissing. Daar zullen dan ook hoge eisen aan gesteld moeten worden. Met het beleidsprogramma Beter Beschermd wordt beoogd de jeugdbescherming verder te verbeteren. De Tweede Kamer is op 30 juni 2004 over dit programma geïnformeerd. Alle organisaties die bij de jeugdbescherming zijn betrokken spelen een rol in het programma. In dit kader zal ook de kwaliteit van de gezinsvoogdij verbeterd moeten worden in het licht van de uitkomsten van het Deltaplan voor de gezinsvoogdij die begin 2005 beschikbaar komen. Voorzien is om de verbeteringen in 2005 gefaseerd in te voeren. Voor de uitvoering hiervan is vanaf 2005 extra geld beschikbaar. Ook het in 2004 gestarte verbetertraject van de voogdij maakt deel uit van het programma Beter Beschermd. Dit traject wordt in 2005 voortgezet.

In 2005 zal een start worden gemaakt met een aanpassing van de onderdelen van de kinderbeschermingswetgeving. Voorts wordt in 2005 op basis van een in 2004 afgerond haalbaarheidsonderzoek verder gegaan met het ontwikkelen van criteria voor het opleggen van kinderbeschermingsmaatregelen. Deze criteria moeten leiden tot een transparantere jeugdbescherming waardoor de effectiviteit van kinderbeschermingsmaatregelen beter is vast te stellen. Tot slot zullen Raad voor de Kinderbescherming, bureaus jeugdzorg en rechterlijke macht in 2005 werkafspraken maken die ertoe leiden dat hun onderlinge afstemming verbetert.

In het kader van het Strategisch Akkoord van het kabinet-Balkenende I is besloten tot een efficiencytaakstelling van drie procent op de jeugdbescherming. In de begroting 2004 is als uitvloeisel van het Hoofdlijnenakkoord vanaf 2005 een aanvullende taakstelling opgenomen van vijf procent over het totaal van de doeluitkering, inclusief de jeugdreclassering, aan de provincies en grootstedelijke regio's. De wijze waarop deze taakstellingen door de bureaus kunnen worden gerealiseerd heeft het kabinet nader bezien. Mede gelet op de prioriteit die het kabinet geeft aan de bestrijding van de jeugdcriminaliteit is daarbij gezocht naar een maatregel, waarbij de jeugdreclassering kan worden ontzien en de kwaliteit van de uitvoering behouden kan blijven. Dat is mogelijk door te stimuleren dat ondertoezichtstellingen eerder worden beëindigd of worden omgezet in een voogdijmaatregel en dat de uithuisplaatsing van een onder toezicht geplaatste pupil zo snel mogelijk wordt beëindigd.

Deze invulling biedt de provincies voldoende ruimte om de subsidies aan de bureaus jeugdzorg zo vast te stellen dat deze de in de wet aan de bureaus opgedragen taken naar behoren kunnen vervullen.

In 2004 is de toename van de crisisplaatsingen van jeugdigen in justitiële jeugdinrichtingen met de Tweede Kamer besproken. Thans worden alternatieven ontwikkeld in de zorg. De daartoe strekkende voorstellen zullen begin 2005 worden gepresenteerd. De ontwikkeling van nieuw kwalitatief en kwantitatief toereikend aanbod in de zorg en van een wettelijk kader voor gesloten plaatsing buiten de justitiële jeugdinrichtingen vergt evenwel tijd. De toename van de crisisplaatsingen heeft ook geleid tot verhoogde druk op de behandelinrichtingen. Daardoor moeten jeugdigen zowel op civielrechtelijke titel als met een pij-maatregel lang op een behandelplaats wachten, al helemaal als er sprake is van een bijzondere problematiek. Samenwerking met zorgvoorzieningen en jeugd-GGz wordt bevorderd om zo snel mogelijk met de behandeling te kunnen starten. Daartoe worden de voorstellen van de Commissie Bouwhuis nader uitgewerkt. Daarbij zal mede aandacht worden besteed aan een sluitende overgang van de hulp en behandeling van 18-jarigen die op civielrechtelijke titel gesloten geplaatst waren maar die op grond van hun leeftijd niet langer op die titel gedwongen kunnen worden behandeld.

Jeugd terecht

De aanpak van de jeugdcriminaliteit in de periode 2003–2006 geschiedt in het kader van het programma Jeugd terecht (TK 28 741, nr. 1). Daarin worden een groot aantal acties, zowel op het terrein van preventie als op het terrein van de sancties, voorzien. Speerpunten zijn: een effectief en efficiënt jeugdsanctiestelsel, meer samenwerking tussen partners in de jeugdzorg en de strafrechtsketen, opvoedings- en gezinsondersteuning, een korte doorlooptijd in de jeugdstrafrechtsketen, de inzet van een afgestemd instrumentarium gericht op signalering, screening en risicotaxatie, voldoende capaciteit voor alle (justitiële) sancties, meer inzicht in de effectiviteit van interventies en strakke begeleiding (nazorg) na afloop van een sanctie. Het jeugdsanctiestelsel heeft daarbij bijzondere aandacht. De bij de sanctietoepassing voor jeugdigen gesignaleerde knelpunten zullen in 2004 leiden tot een bezinning op het jeugdsanctiestelsel. In 2005 zullen langs verschillende wegen de knelpunten worden aangepakt. Sancties en maatregelen zullen selectiever worden toegepast en beter afgestemd op de jeugdige. Bij het samenstellen van het sanctietraject wordt zowel de civielrechtelijke, strafrechtelijke als de hulpverleningsinvalshoek betrokken. Dat moet leiden tot een betere afstemming van jeugdstrafrecht en jeugdbescherming.

Toelating en terugkeer van vreemdelingen

Toelating

Bij de toelating van asielzoekers speelt de procedure in de aanmeldcentra (AC-procedure) een belangrijke rol. In de kabinetsreactie op het advies van de Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken over de AC-procedure, die in juni naar de Tweede Kamer is gezonden (TK 19 637, nr. 826), staat op welke wijze de AC-procedure zal worden aangepast. Voorts zal in 2005 worden bezien of en zo ja op welke wijze, aan de resultaten van de evaluatie van de Vreemdelingenwet 2000 gevolg moet worden gegeven.

Het toelatingsbeleid in Nederland staat niet los van het beleid in ons omringende landen. Daarom streeft het kabinet naar een Europese asiel- en migratiebeleid. Op dat gebied zijn inmiddels belangrijke vorderingen geboekt. In 2005 zal het gemeenschappelijk Europees asielstelsel zijn tweede fase ingaan, waarbij de resultaten behaald tijdens het Nederlandse voorzitterschap zullen worden uitgewerkt. Zo zal de Verordening inzake de verantwoordelijkheid voor de behandeling van een asielverzoek een verdere Europese aanpak bewerkstelligen. Nadrukkelijk zal worden ingezet op samenwerking met de lidstaten teneinde de uitleg en toepassing van de Verordening te uniformeren. Alleen door de uitvoeringsorganisaties in alle lidstaten op deze wijze te faciliteren zal de doelstelling van de Verordening kunnen worden gerealiseerd.

Naast het voorgaande en naast de asielprocedure hier te lande, hanteert Nederland ter ondersteuning van het beleid van de Hoge Commissaris van de Verenigde Naties voor Vluchtelingen (UNHCR) sinds 1984 een jaarlijks quotum voor de hervestiging van daartoe door de UNHCR voorgedragen personen die tot dusver wereldwijd elders door UNHCR opgevangen worden. De Nederlandse regering acht het van belang om, ook op deze wijze, solidariteit te betrachten jegens landen die noodgedwongen grote aantallen vluchtelingen ontvangen. Nederland geeft immers over het algemeen de voorkeur aan opvang en bescherming van vluchtelingen in de regio van herkomst.

In de lijn met het voorgaande is het quotum voor de periode 2004–2007 vastgesteld op totaal 1500 personen, met dien verstande dat van een aantal van 500 personen per jaar wordt uitgegaan. Hierover is de Kamer recentelijk geïnformeerd (TK 19 637, nr. 841).

In 2005 zal verdere uitwerking plaatsvinden van behaalde resultaten van het Nederlands voorzitterschap op het dossier «bescherming in de regio». Het overleg binnen de EU en met de Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen (UNHCR) zal hiertoe worden voortgezet. Van bijzonder belang blijven de initiatieven van de UNHCR in het kader van de zogenaamde Conventie Plus. Onder de noemer Conventie Plus zal de UNHCR trachten speciale afspraken te maken tussen landen van oorsprong, landen van doorreis en landen van herkomst. Het streven is in 2005 verdere vooruitgang te boeken in een of meer pilot-projecten in de regio. Doel hiervan is het versterken van de beschermingscapaciteit in regio's van herkomst en zo de asielinstroom uit deze regio's terug te dringen.

Gelet op het grote belang van het leeftijdsonderzoek als bewijsmiddel voor alleenstaande minderjarige asielzoekers (ama's) binnen hun procedure is in april 2004 de Commissie Leeftijdsonderzoek geïnstalleerd. Deze onafhankelijke toezichthouder zal aan het begin van het jaar 2005 haar voortgangsrapportage presenteren. Overigens hebben de procedures binnen het leeftijdsonderzoek de toets der rechterlijke kritiek doorstaan. De terugkeervariant bij de opvang van ama's zal eind 2004 worden geëvalueerd. Vervolgens vindt op basis van de uitkomsten hiervan besluitvorming plaats over de toekomst van deze vorm van opvang.

In 2004 heeft het kabinet besloten tot invoering van één loket, één procedure en één vergunning voor (arbeids)kennismigranten in loondienst. In 2005 zal verder worden gewerkt aan modernisering van het beleid op het terrein van arbeidsmigratie. De toelatingsprocedures voor kennismigranten zijn in 2004 vereenvoudigd. Tevens zal het kabinet, zoals aangekondigd in de kabinetsnotitie «Kiezen voor Groei» (TK 29 696, nr. 1), nieuw beleid formuleren ten aanzien van de toelating als zelfstandige. Het zal zich daarbij in het bijzonder richten op de zelfstandige die een bijdrage levert aan de kenniseconomie.

Mede naar aanleiding van kritiek op de hoogte van de leges en de verdeling van de legestarieven over een beperkt aantal onderdelen is in 2004 een onderzoek naar leges uitgevoerd. Op basis hiervan is een nieuwe systematiek voor legesheffing voorgesteld, die naar verwachting in 2005 zal worden ingevoerd.

Terugkeerbeleid

De komende periode zal in het teken staan van de uitvoering van voornemens uit de «Terugkeernota, maatregelen voor een effectievere uitvoering van het terugkeerbeleid» (TK 29 344, nr. 1). Zo wordt de organisatie van het terugkeerproces gestroomlijnd. Veel aandacht zal uitgaan naar de gefaciliteerde terugkeer van asielzoekers die zijn ingestroomd onder de oude vreemdelingenwet. In een periode van maximaal twee maal acht weken zal intensief worden ingezet op terugkeer, zonodig gekoppeld aan een maatregel van toezicht en plaatsing in een vertrekcentrum. Ook is het beleid ten aanzien van vreemdelingen die buiten hun schuld niet kunnen terugkeren, versoepeld. Indien dit objectief vast is komen te staan, kunnen zij in aanmerking komen voor een verblijfsvergunning.

Om de integratie van het terugkeerbeleid in het buitenlands beleid vorm en inhoud hebben de ministers voor Vreemdelingenzaken en Integratie en voor Ontwikkelingssamenwerking de nota Ontwikkeling en Migratie opgesteld (TK 29 693, nr. 1). De verplichting van staten om geweigerde vreemdelingen terug te nemen worden opgenomen in bilaterale terug- en overnameovereenkomsten die in Benelux-verband worden gesloten met derde landen.

De in de terugkeernota aangekondigde effectievere inzet van het Mobiel Toezicht Vreemdelingen zal verder worden uitgewerkt. De geleidelijke invoering hiervan zal in nauwe samenspraak met de Koninklijke Marechaussee tot stand komen.

Mede ten behoeve van de intensivering van het terugkeerbeleid wordt de capaciteit voor vreemdelingenbewaring uitgebreid.

Het nieuwe terugkeerbeleid betekent de introductie van nieuwe vormen van asielopvang. De nieuwe structuur houdt het volgende in. De opvanglocaties worden opgesplitst in twee soorten locaties voor twee verschillende categorieën asielzoekers: oriëntatielocaties en terugkeerlocaties. In een oriëntatielocatie worden asielzoekers opgevangen die wachten op de beslissing op de asielaanvraag. De asielzoekers in de oriëntatielocaties en in de bestaande asielzoekerscentra (AZC's) die een eerste afwijzende beschikking van de IND ontvangen, worden vervolgens overgeplaatst naar de terugkeerlocaties. Deze terugkeerlocaties zullen geen asielzoekers in de opvang hebben die nog in afwachting zijn van de eerste beslissing op hun asielaanvraag.

In de Terugkeernota staat een groot aantal maatregelen voor een krachtigere aanpak van problemen samenhangend met illegalen binnen het vreemdelingenbeleid. In aanvulling hierop presenteerde de minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie in april 2004 de illegalennota. Het kabinet richt zich in het illegalenbeleid op een viertal speerpunten: het vreemdelingenbeleid, bewoning door en verhuur aan personen die illegaal in Nederland verblijven, illegale tewerkstelling en mensenhandel. De nota kondigt een breed scala aan maatregelen gepresenteerd op deze onderwerpen aan. In 2004 is een aanvang gemaakt met de uitvoering ervan. In 2005 zal hieraan vervolg worden gegeven.

Naar een nieuw integratiebeleid

In het afgelopen begrotingsjaar is een begin gemaakt met een omslag in het integratiebeleid voor etnische minderheden. In de brief Integratiebeleid Nieuwe Stijl (TK 29 203, nr. 1) zijn de uitgangspunten van het vernieuwde integratiebeleid uiteengezet. Hoofddoel van dit beleid is het overwinnen van de thans bestaande, aanzienlijke afstand tussen het overgrote deel van etnische minderheden en autochtonen in sociaal, cultureel en economisch opzicht. Daarvoor is in de eerste plaats nodig dat nieuwkomers en oudkomers zich de Nederlandse taal eigen maken en kennis hebben van de onze samenleving kenmerkende waarden en normen, gewoonten en gebruiken. Om hiervoor garanties te bieden is een vernieuwd, meer verplichtend inburgeringsstelsel nodig dat migranten aanspreekt op hun eigen verantwoordelijkheid. Onderdeel hiervan is de toelating van nieuwkomers te binden aan inburgeringsvereisten.

Op weg naar een nieuw inburgeringsstelsel

Inburgering richt zich op de vaardigheden die minimaal noodzakelijk zijn om deel te kunnen nemen aan de samenleving en om een zelfstandig bestaan te kunnen opbouwen: beheersing van de Nederlandse taal en kennis van de samenleving, meer in het bijzonder van de in ons land geldende waarden en normen. Inburgering is het begin van een integratieproces dat uiteindelijk zal moeten leiden tot volwaardig en gedeeld burgerschap in Nederland.

Een goede voorbereiding in het land van herkomst vergemakkelijkt de entree van nieuwkomers in de Nederlandse samenleving. Daarom wordt voor gezinsherenigers en gezinsvormers in 2005 een basisexamen inburgering in het land van herkomst verplicht gesteld. Het basisexamen is een voorwaarde om een machtiging tot voorlopig verblijf te krijgen. Er zullen, in lijn met het kabinetsbeleid dat eigen verantwoordelijkheid voorop staat, geen regels worden gesteld aan de wijze waarop de inburgeraar zich de minimale vaardigheden eigen maakt.

Voor het overige is 2005 voor het inburgeringsbeleid een overgangsjaar. Het huidige regiem blijft nog van kracht, terwijl wordt gewerkt aan de voorbereiding van het nieuwe inburgeringsstelsel dat vanaf 2006 in werking zal treden. In de Contourennota, die in mei 2004 naar de Tweede Kamer is gezonden (TK 29 543, nr. 1), is dit nieuwe stelsel geschetst. De inburgeraar is verplicht tot inburgering, maar heeft zelf de keuze hoe de kennis en vaardigheden worden verworven. De overheid zorgt voor een systeem van certificering voor aanbieders van inburgeringscursussen, waardoor de inburgeraar zicht kan verkrijgen op de instellingen die voldoen aan de kwaliteitseisen. Tevens draagt de overheid zorg voor het tot stand komen van het inburgeringsexamen, dat centraal wordt vervaardigd. Aan het resultaat van de inburgeringsexamens zijn verblijfsrechtelijke en financiële prikkels verbonden.

Voor 2005 formuleren de dertig grote steden concrete doelstellingen voor inburgering Uitgangspunt daarbij is dat nieuwkomers en oudkomers een inburgeringsaanbod volgens de geldende wettelijke regels krijgen. De middelen voor inburgering worden in 2005 verstrekt via de brede doeluitkering Sociaal, Integratie en Veiligheid. Na afloop van het jaar 2005 worden de steden afgerekend op de prestatieafspraken met het Rijk. Vanaf 2006 worden op basis van het nieuwe inburgeringsstelsel afspraken gemaakt met de 30 grote steden over de inburgering van nieuwkomers en oudkomers. De inburgeringsmiddelen voor de grote steden maken dan deel uit van de brede doeluitkering Sociaal, Integratie en Veiligheid.

Andere integratieonderwerpen

Inburgering alléén is niet voldoende om integratie te realiseren. In zijn reactie op het rapport van de Commissie Blok (TK 28 689, nr. 17) heeft het kabinet aangegeven op welke onderwerpen het vooruitgang wil boeken in de integratie van etnische minderheden. Het gaat dan om het versterken van het integratiepotentieel van het onderwijs, het vergroten van de arbeidsparticipatie van allochtonen, het tegengaan van negatieve effecten van de ruimtelijke concentratie van minderheden, het versterken van de emancipatie van allochtone vrouwen, het uitzetten van een nieuwe koers in het bestrijden discriminatie, vermindering van de overmatige betrokkenheid bij criminaliteit van jongeren uit specifieke minderheidsgroeperingen, het activeren van organisaties van minderheden om zich meer expliciet te richten op integratie, het betrekken van de islam bij de samenleving en het vormen van een gemeenschappelijk front tegen radicalisering en extremisme. In de reactie staat per onderwerp vermeld welke maatregelen het kabinet wil nemen om de integratie te bevorderen. Om de effecten van het beleid zichtbaar te maken ontwikkelt het Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentrum (WODC) van het Ministerie van Justitie, in samenwerking met het CBS, de integratieladder. Het doel is met de integratieladder de voortgang van groepen migranten op verschillende maatschappelijke terreinen te meten.

Het jaar 2004 is gebruikt om voor het integratiebeleid in het algemeen en voor de hier genoemde onderwerpen in het bijzonder een nieuwe koers uit te zetten. Er zijn integratieplannen opgesteld voor onderwijs, arbeid, emancipatie, de aanpak van Antilliaanse jongeren en de registratie van eerwraak. In 2005 zullen de aangekondigde voornemens dienen te worden omgezet in concrete maatregelen en initiatieven.

Integratie lokaal op de beleidsagenda

Voor veel van de onderwerpen die op de integratieagenda staan geldt dat de vormgeving plaatsvindt op lokaal niveau. Lokale omstandigheden zijn daarbij bepalend voor de specifieke aanpak. Dat geldt in het bijzonder voor onderwerpen als de inburgering van oudkomers, de voorbereiding op het onderwijs van jonge kinderen uit minderheidsgroepen, de ondersteuning van ouders bij de opvoeding van de kinderen, het tegengaan van voortijdig schoolverlaten en marginalisering van jongeren, het verminderen van negatieve effecten van concentratie van allochtonen in wijken en buurten en het activeren en reïntegreren van niet-werkenden. Vanuit de landelijke overheid zullen gemeenten worden gestimuleerd om tot een eigen integratieagenda te komen. Als onderdeel van het grotestedenbeleid worden met de G30 afspraken gemaakt over het lokale integratiebeleid voor de periode van 2005–2009.

Integratie op de Europese Agenda

Ook op Europees niveau vereist een adequate aanpak van het asiel- en immigratiebeleid dat de link met integratiebeleid op consequente wijze wordt uitgedragen. Het vraagstuk integratie komt in de verschillende lidstaten steeds prominenter op de agenda. Bijna alle lidstaten kennen vergelijkbare integratieproblemen: segregatie in de grote steden, identiteitsproblemen bij migrantenkinderen, onvoldoende arbeidsmarktparticipatie, taalachterstanden en discriminatie. Gebrekkige integratie veroorzaakt economische en sociale achterstanden, terwijl er soms ook religieuze spanningen tussen bevolkingsgroepen kunnen optreden. Deze integratieproblemen kunnen de samenhang binnen Europa bedreigen als daar niet goed mee wordt omgegaan.

In het kader van het voorzitterschap van de Raad van Europa (november 2003 tot maart 2004) heeft Nederland zich ingezet voor het bijeenbrengen van een expertgroep op het gebied van integratie. Deze groep bestaat inmiddels en is actief. Nederland zal het EU-voorzitterschap aangrijpen om ook in de Europese Unie de link tussen immigratie en integratie te bevestigen en daar een blijvende discussie over op te zetten. Daartoe wordt gestreefd naar een akkoord over het doel en de basisbeginselen van het integratiebeleid. Daarnaast is er op Europees niveau een sterke behoefte aan een op de praktijk gerichte discussie over integratie. Daarom is tijdens de interministeriële conferentie in november 2004 de focus gericht op de praktische kant van integratiebeleid. Ministers verantwoordelijk voor integratie zullen de knelpunten in het veld bespreken en ervaringen uitwisselen over mogelijke oplossingen.

Nederland zal zich ook na het voorzitterschap blijven inzetten voor een integrale aanpak van het immigratiebeleid waarvan integratie deel uitmaakt. De gemeenschappelijke basisbeginselen voor integratie dienen te worden uitgewerkt en toegepast in de praktijk. Ook dienen de discussie en de uitwisseling van ervaringen op het gebied van integratie een vast forum te krijgen binnen de EU. Voor wat betreft de langere termijn wordt integratie opgenomen in het meerjarenprogramma voor Justitie en Binnenlandse Zaken, als onderdeel van het asiel- en immigratiebeleid. In dat kader pleit Nederland voor het opnemen in de Europese begroting van een budgetlijn gericht op integratie, waarvoor nu al een proefproject loopt.

Een bruikbare rechtsorde

Een bruikbare rechtsorde

In april 2004 is de nota «Bruikbare rechtsorde» gepresenteerd (TK 29 279, nr. 9). Het daarin vervatte programma richt zich zowel op de bestaande regelgeving als het ontwikkelen van nieuwe wetgevingsconcepten. Een aspect hiervan is het streven om te komen tot wetgeving die burgers en instellingen zelf de vrijheid biedt antwoorden te vinden op maatschappelijke vraagstukken. De in de nota aangekondigde projecten worden uitgevoerd in samenwerking met andere departementen en zijn inmiddels van start gegaan (TK 29 279, nr. 15).

Het beginsel van de bruikbare rechtsorde speelt een rol bij het toetsen van nieuwe wetgeving. Bij nieuwe regelgeving wordt bezien of deze noodzakelijk en zinvol is, meer in het bijzonder of het minst belastende alternatief is gekozen (zowel voor burger als overheid) en of de regels doeltreffend en doelmatig, uitvoerbaar en handhaafbaar zijn. Dit sluit aan bij initiatieven zoals die worden ontwikkeld in het kader van het programma Andere Overheid. Van bestaande regelgevingscomplexen wordt onderzocht of ze nog steeds functioneel zijn. De komende periode worden onder meer de wetgeving inzake gevaarlijke stoffen, scheepvaart, hoger onderwijs, dierenwelzijn en vlees onder de loep genomen. Daarnaast worden algemene concepten voor inrichting van wetgeving uitgewerkt, bijvoorbeeld op het terrein van toezicht en zorgplichten.

Eén van de doelstellingen van het kabinet is de verbetering van de slagkracht van het bestuur en het vereenvoudigen van procedures. Daartoe zal de wetgeving op het terrein van het algemeen bestuursrecht op diverse onderdelen worden aangepast. Onlangs is bij de Kamer het wetvoorstel Aanpassingwet uniforme openbare voorbereidingsprocedureingediend (TK 29 241). Doel van dit voorstel is een aanzienlijke herschikking van de voorschriften op het terrein van de inspraak, waaronder de stroomlijning van de kring van beroepsgerechtigden door afschaffing van de zogenoemde actio popularis. Het onlangs ingediende wetsvoorstel voor de vierde tranche van de Awb (TK 29 702) en de daaraan verbonden aanpassingswetgeving zal voorts leiden tot een substantiële vereenvoudiging en sanering van de bijzondere bestuursrechtelijke regels; onder meer op het terrein van de bestuurlijke boetes en de invordering van bestuursrechtelijke geldschulden.

In 2005 zal de modernisering van het vennootschapsrecht worden voortgezet. Uitgangspunt daarbij is dat het vennootschapsrecht een bijdrage levert aan een aantrekkelijk vestigingsklimaat. Bijvoorbeeld door ondernemingen de keuze te laten voor de rechtsvorm die het meest op hen is toegesneden. In de notitie modernisering van het vennootschapsrecht die recent aan de Tweede Kamer is gestuurd, is een opsomming gegeven van de maatregelen die zullen worden genomen.

Rechtspleging

Een bruikbare rechtsorde omvat een goed functionerend stelsel van rechtspleging. De moderniseringsoperatie van het programma «Rechtspraak 21ste eeuw» zal in 2005 worden afgerond met een evaluatie van het gemoderniseerde stelsel van de rechtspleging, de invoering van een vernieuwd financieringssysteem voor de rechtspraak per 1 januari 2005 en modernisering van de arbeidsverhoudingen. De nieuwe financieringssystematiek is uitgewerkt in een vernieuwd Besluit financiering rechtspraak, dat de financieringsvariabelen vereenvoudigt, doelmatigheidsprikkels introduceert en invoering van een baten-lastenstelsel mogelijk maakt.

In 2005 zullen met het oog op een slagvaardiger rechtspleging maatregelen worden genomen die zien op een betere benutting van de zittingscapaciteit, op stroomlijning van procedures en op een heldere afbakening van de rechterlijke kerntaken. Het Besluit nevenvestigings- en nevenzittingsplaatsen moet leiden tot een betere benutting van de zittingscapaciteit. Daarnaast wordt in de Wet op de rechterlijke organisatie een samenwerkingsbepaling opgenomen, waardoor gerechten op het niveau van een ressort kunnen gaan samenwerken.

Op het gebied van het strafprocesrecht, civiele procesrecht en het bestuursrecht worden voorstellen naar de Tweede Kamer gestuurd, die een bijdrage leveren aan de stroomlijning van rechterlijke procedures en een vermindering van de werklast van de rechterlijke macht. Voorbeeld hiervan is het thans in voorbereiding zijnde wetsvoorstel bevordering definitieve geschilbeslechting waardoor de bestuursrechter ruimere bevoegdheden krijgt om een geschil definitief en in zijn geheel te beslechten. Daarnaast is het streven te komen tot een heldere afbakening van de rechterlijke kerntaken. Dat gebeurt op basis van de uitkomsten van een onderzoek naar non-judiciële taken en de beleidsvisie over het tuchtrecht. Een uitgebreidere beschrijving van de maatregelen en beleidsvoornemens is te vinden in de notitie «Naar een slagvaardiger rechtspleging» die in juli naar de Tweede Kamer is gestuurd (TK 29 279, nr. 10).

Alternatieve vormen van geschilbeslechting dragen niet alleen bij tot een ontlasting, op termijn, van de rechterlijke macht, maar kunnen soms ook leiden tot betere oplossingen van conflicten. Speerpunt hierbij in 2005 is het stimuleren van mediation in civiel- en bestuursrechtelijke zaken. Daartoe komen voorzieningen voor doorverwijzing naar mediation bij de juridische loketten en bij alle gerechten. Om financiële drempels voor mediation weg te nemen zal voor minder draagkrachtigen een tegemoetkoming in de kosten worden geregeld volgens de systematiek van de gesubsidieerde rechtsbijstand. Daarnaast komt tijdelijk een stimuleringsbijdrage beschikbaar voor partijen die op advies van de rechter alsnog kiezen voor mediation.

Overzichtstabellen met belangrijkste beleidsmatige mutaties 2005

Onderstaande tabellen bevatten de belangrijkste budgettaire mutaties sinds de begroting 2004 (inclusief de 1e suppletore begroting 2004).

Tabel 1: Aanwending Envelop Veiligheid (laatste tranche) x € 1000

N.B.

De extra middelen voor het Openbaar Ministerie (OM) en de Zittende Magistratuur (ZM) zijn benodigd, omdat de aannames zoals opgenomen in de Voortgangsrapportage «Naar een veiliger samenleving» «te scherp» geformuleerd bleken te zijn. De verwachting dat de extra zaken (40 000 rechtbankzaken en 180 000 kantonzaken) voornamelijk lichtere zaken zouden zijn blijkt zich in de praktijk niet voor te doen. Hierdoor worden het OM en de ZM geconfronteerd met gemiddeld zwaardere zaken dan geraamd. De daarmee gemoeide extra werkbelasting vertaalt zich in extra kosten. Tegelijkertijd heeft deze ontwikkeling tot gevolg dat het OM minder zaken zelf kan afdoen, waardoor meer zaken dan geraamd door de ZM afgedaan dienen te worden.

Toelichting op tabel 1 Aanwending Envelop Veiligheid (laatste tranche)

Het kabinet heeft zich ten doel gesteld in 2008 tot 2010 een reductie van criminaliteit en overlast in het publieke domein met 20 tot 25% te bereiken. Daartoe is in het Veiligheidsprogramma «Naar een veiliger samenleving» een samenhangend pakket van maatregelen gepresenteerd (TK, 28 684, nr. 1) dat in zijn totaliteit moet leiden tot de beoogde vermindering. De maatregelen beslaan de gehele keten: zowel preventie, repressie als nazorg. Hierover zijn afspraken gemaakt met politie, actoren in de strafrechtsketen en gemeenten.

Het kabinet heeft voor de uitvoering van het Veiligheidsprogramma extra middelen beschikbaar gesteld. In de begroting 2004 is een gedeelte van de middelen (ruim € 83 miljoen) voor Justitie verdeeld over de Justitie-organisaties. Het restant gedeelte voor 2005 en volgende jaren wordt nu verdeeld volgens bovenstaande tabel. Met een aantal organisaties zijn overeenkomstig bovenstaande tabel extra prestaties afgesproken om de keteneffecten van het Veiligheidsprogramma te kunnen opvangen.

Tabel 2: Overige belangrijkste beleidsmatige mutaties x € 1000

Toelichting op tabel 2 overige belangrijkste beleidsmatige mutaties in 2005

1. Inkomensafhankelijke toevoegingen

Het aantal inkomensafhankelijke toevoegingen rechtsbijstand is fors gestegen. Ten opzichte van de ramingen in de begroting 2004 is een stijging waarneembaar van circa 18 800 bij civiele toevoegingen (+ 11%) en van circa 5 100 bij reguliere straftoevoegingen (+ 16,5%). Dit hogere niveau van toevoegingen zal in elk geval ook in 2004 en latere jaren gerealiseerd worden. De oorzaak van de groei is voor een belangrijk deel terug te voeren op de verslechterde economische situatie, waardoor het aantal maatschappelijke geschillen toeneemt.

2. Slachtofferhulp

Door de toegekende financiële middelen is het landelijk bureau van Slachtofferhulp Nederland (SHN) in staat het centraal werkgeverschap (een gevolg van de reorganisatie in 2002) kwalitatief en professioneel in te vullen. Daarnaast kan SHN voldoen aan wet- en regelgeving, onder andere op het terrein van kwetsbare groepen. Tevens stellen de toegekende middelen SHN in staat de schriftelijke slachtofferverklaring, de pilot slachtoffer-dader gesprekken en het spreekrecht vorm te geven.

3. JIB-nieuwe stijl

Vanaf 2006 wordt € 2,0 miljoen toegevoegd in verband met de overgang naar JIB-nieuwe stijl. JIB-nieuwe stijl betreft niet het financieren van JIB-bureaus, maar van samenwerkingsverbanden waarin de JIB-bureaus oude stijl mogelijk een rol kunnen spelen. JIB-nieuwe stijl betreft nieuwe initiatieven, gericht op een probleemgebied of op een probleemaanpak, die voor maximaal 3 jaar ondersteund kunnen worden. Aanvragen voor JIB-nieuwe stijl kunnen vanaf 2005 ingediend worden

4. Autonome groei jeugdbescherming

In verband met de trendmatige groei van het aantal ondertoezichtstellingen is de meerjarenraming voor 2006 en verdere jaren met € 2,0 miljoen verhoogd. Het gaat hierbij om 350 zaken op een totaal van 5 100 wat overeen komt met bijna 7%.

5. Beschermingszaken Raad voor de Kinderbescherming

Uit de productieprognoses van de Raad voor de Kinderbescherming blijkt dat structureel sprake is van een toename van het aantal beschermingszaken (2007 en 2008 respectievelijk 410 en 817) en basisonderzoeken (2007 en 2008 respectievelijk 85 en 165) en vervolgonderzoeken in strafzaken (2007 en 2008 respectievelijk 165 en 327). De toename komt deels voort uit het Veiligheidsbeleid en de afdoening daarbinnen voor strafzaken van zowel 12-minners als voor de categorie 12–17 jarigen.

6. Nazorg ex-gedetineerden

Conform hetgeen aangegeven is in het aan de Tweede Kamer gezonden geactualiseerde beleidskader extramurale reïntegratietrajecten (TK, 27 834 en 29 325, nr. 34) zijn er structureel middelen vrijgemaakt om te komen tot een opvang en begeleiding voor ex-gedetineerden binnen een justitieel kader. Met de betreffende organisaties vindt overleg plaats over de implementatie van deze beleidswijziging. Het jaar 2005 wordt hierbij gezien als een overgangsjaar.

7. Productieaantallen CJIB

In het kader van het project «Verbetering bedrijfsvoering CJIB (Centraal Justitieel Incasso Bureau)» zijn de kostprijzen voor de activiteiten van het CJIB opnieuw bepaald. Hieruit bleek dat in het verleden de kosten stelselmatig te laag zijn geraamd. Deze omissies zijn met deze nieuwe kostprijzen ongedaan gemaakt. Daarnaast is sprake van een meerjarige stijging van het aantal zaken. Deze laatste ontwikkeling komt ook tot uitdrukking in de opwaartse bijstelling van de ontvangsten uit Boeten & Transacties.

8. Inninginstantie kinderalimentatie

De kosten die het Landelijk Bureau Inning Onderhoudsbijdragen (LBIO) maakt voor de uitvoering van het nieuwe stelsel kinderalimentatie worden gedekt uit de begroting van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW).

9. Griffierechten

Als gevolg van de toenemende zaaksinstroom zullen naar verwachting meeropbrengsten uit griffierechten optreden. Deze meeropbrengsten zullen worden ingezet ter medefinanciering van de benodigde capaciteitsuitbreidingen bij de rechtspraak.

10. Autonome groei rechtspraak

Naast de gevolgen van het veiligheidsprogramma wordt de komende jaren ook in de andere sectoren (civiel, bestuur en kanton) een verdere groei verwacht van het aantal zaken dat zal instromen bij de gerechten. In dit licht zijn met de Raad voor de rechtspraak dan ook aanvullende productieafspraken gemaakt. Een deel hiervan zal door de gerechten worden gerealiseerd door te realiseren efficiencywinst, voor het andere deel worden aanvullende middelen beschikbaar gesteld. Voor het jaar 2005 is afgesproken dat de gerechten ruim 88 000 zaken meer zullen afdoen in de sectoren civiel, bestuur en kanton.

11. Rechtsbijstand

Door de afname van het aantal asielzoekers, zullen vanaf 2005 de kosten voor rechtsbijstand dalen. Naar verwachting zullen vanaf 2007 de totale kosten voor rechtsbijstand aan asielzoekers in overeenstemming zijn met de geraamde instroom van 14 000 asielzoekers. Tot die tijd zullen er ook kosten worden gemaakt die samenhangen met het wegwerken van achterstanden bij de ketenpartners.

12. Aanpassing ramingsgegevens COA

De raming van het budget voor het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) is aangepast aan de meest recente realisatiecijfers voor de bezetting. De bezetting is de resultante van in- en uitstroom van asielzoekers. De instroom is gedaald en wordt nu geraamd op 14 000 asielzoekers. De uitstroom is eveneens lager geweest dan verwacht. Dit leidt tot een opwaartse druk op de bezetting. Daarnaast zijn effecten van de kostprijssystematiek zoals die is afgesproken in het kader van het Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) naar de aansturing van het COA verwerkt en is de raming van de krimpkosten bijgesteld. Tenslotte zijn de verwachte effecten van het terugkeerbeleid verwerkt in de raming.

13. Verlenging pilot AMA-campus en ex-AMA's 18 +

De pilot voor de AMA-campus wordt verlengd tot 1 januari 2005.

Voor opvang van ex-AMA's 18 + worden voor 2004 en 2005 middelen toegevoegd omdat verwacht wordt dat in deze jaren nog opvang moet worden geboden voor deze groep. Dit is het gevolg van rechterlijke toetsing van de regelgeving die beëindiging van opvang mogelijk moest maken. Inmiddels wordt gewerkt aan aanpassing van deze regelgeving.

14. Terugkeer 26 000

Voor de uitvoering van het project «Terugkeer 26 000» asielzoekers worden middelen aan de begroting toegevoegd. Deze middelen zijn bedoeld voor de kosten die de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) en de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) maken voor de begeleiding van de terugkeer van asielzoekers, de kosten van opvang in vertrekcentra, de uitbreiding van de uitzetcentra en vreemdelingenbewaring, en voor de kosten van een projectorganisatie.

15. Toelatingstaken Vreemdelingendienst

In verband met de overname van de reguliere toelatingstaken van de Vreemdelingendienst door de IND hevelt het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) het daarmee samenhangende structurele budget over naar het ministerie van Justitie.

16. Hogere NIDOS bezetting

De raming van de instroom van AMA's wordt op basis van de realisatie over 2003 naar beneden bijgesteld tot 1 200 per jaar. Daarnaast zijn de gevolgen van het besluit om de AMA's 15+ die voor 1 januari 2003 zijn ingestroomd op te laten vangen door het NIDOS alsnog in de raming verwerkt. Deze groep wordt dus niet bij het COA ondergebracht. Het budget van het COA is evenredig neerwaarts bijgesteld.

17. Intrekking remigratiewet

In het Hoofdlijnenakkoord is afgesproken dat de Remigratiewet zal worden ingetrokken. In de ramingen en het oorspronkelijke wetsvoorstel over intrekking van de Remigratiewet is uitgegaan van intrekking op 1 april 2004 met terugwerkende kracht tot 1 september 2003. Tijdens de begrotingsbehandeling 2003 werd duidelijk dat de terugwerkende kracht niet haalbaar was. Om die reden is de terugwerkende kracht ongedaan gemaakt en worden aanvragen voor een remigratie-uitkering geaccepteerd tot de datum van de inwerkingtreding van de nieuwe Remigratiewet. Hierdoor zullen in 2004, 2005 en 2006 meer mensen dan verwacht een wettelijk recht hebben op een uitkering. Het grootste deel, te weten 2/3 zal in 2004 vertrekken en de rest in de jaren 2005 en 2006. De hiermee verband houdende kosten bedragen € 5,1 miljoen in 2004, € 2,5 miljoen in 2005 en circa € 0,3 miljoen in 2006.

18. Procesvertegenwoordiging

Omdat bij de Vreemdelingenkamers (VK) op termijn een verdere afname van het aantal asielgerelateerde beroepszaken wordt voorzien, kan ook de capaciteit op de procesvertegenwoordiging bij de IND worden teruggebracht.

19. Vreemdelingenkamers

Als gevolg van de daling van de instroom van asielzoekers die de komende jaren wordt verwacht zal ook de instroom in de vreemdelingenkamers de komende jaren verder afnemen. Deze verwachting is doorvertaald in lagere productieafspraken (9 700 zaken) met de Raad voor de rechtspraak voor wat betreft asielzaken voor de jaren 2006 en verder.

20. Bewaringscapaciteit

Op basis van de jaarlijkse prognose sanctiecapaciteit is gebleken dat de vreemdelingenbewaring meerjarig behoefte heeft aan circa 800 extra plaatsen. De capaciteitsuitbreiding is een noodzakelijk gevolg van het geformuleerde kabinetsbeleid met betrekking tot het terugkeerbeleid en de intensiveringen bij vreemdelingentoezicht. Reeds met ingang van 2005 worden extra plaatsen gerealiseerd, met als structureel effect een uitbreiding met circa 430 plaatsen.

HOOFDSTUK 3. BELEIDSARTIKELEN

11 Nederlandse rechtsorde

Beleidsartikel 11 Nederlandse rechtsorde

Een goed functionerende rechtsorde, waarbinnen samenleving en burger tot hun recht komen.

Budgettaire gevolgen van het beleid x € 1000

Operationele doelstelling 11.1

Het tot stand brengen van wet- en regelgeving ter uitvoering van de grondwettelijke opdracht het burgerlijk recht, het strafrecht en het burgerlijk- en strafprocesrecht in algemene wetboeken en algemene regels van bestuursrecht bij wet vast te leggen, het tot stand brengen van regelgeving ter realisering van de beleidsdoelen van Justitie, de adequate implementatie van internationale regelgeving in de Nederlandse rechtsorde.

11.1.1 Directie wetgeving

Straf- en sanctierecht

De doelen van wetgeving op het terrein van het straf- en sanctierecht kunnen als volgt worden omschreven:

• Het recht, maar in het bijzonder het straf- en strafprocesrecht, moet toegesneden zijn op een adequate bestrijding van terroristische aanslagen. In een binnenkort aan de Tweede Kamer te zenden nota over het anti-terrorismebeleid zullen voorstellen zijn opgenomen die ertoe strekken het bestaande stafrechtelijk instrumentarium (nog meer) te verbeteren. De indiening en behandeling van concrete wetsvoorstellen, die ertoe strekken een effectief middel te zijn in de strijd tegen het terrorisme, heeft in 2005 zeer hoge prioriteit.

• Bevordering van de efficiency van de strafprocedure en in het sanctierecht. In het licht van het Hoofdlijnenakkoord, waarin een effectievere aanpak van criminaliteit voorop staat en verbetering van de efficiency in alle onderdelen van de strafrechtelijke keten en in het licht van het programma «Naar een veiliger samenleving», heeft deze doelstelling in het programma van de straf- en sanctierechtelijke wetgeving hoge prioriteit.

• Modernisering van genoemde wetboeken en bijzondere wetten, met name waar het betreft een aanpassing aan de moderne inzichten omtrent de verhouding tussen de bescherming van de persoonlijke levenssfeer en de behoefte aan beschikbaarheid van strafvorderlijke bevoegdheden. Dit is een veelomvattende doelstelling. Beoogd worden bijvoorbeeld aanpassingen aan technologische ontwikkelingen, aanpassingen voortvloeiende uit veranderingen van opvatting of aanpassingen in verband met (Straatsburgse) jurisprudentie, zoals ook blijkt uit het onderzoek Strafvordering 2001. Dit kan bijvoorbeeld leiden tot verbetering van opsporingsbevoegdheden. Concrete voorbeelden hiervan zijn: de invoering van een identificatieplicht, bevoegdheden tot het vorderen van gegevens ten behoeve van de opsporing, maar bijvoorbeeld ook de verlenging van de verjaringstermijn van levensdelicten, het wetsvoorstel herijking strafmaxima en het voorstel van wet politiegegevens.

• Het op orde houden van de Wetboeken van Strafvordering en Strafrecht, alsmede van bijzondere wetten, zoals de Penitentiaire en andere Beginselenwetten. Wijzigingen die bijvoorbeeld voortvloeien uit evaluatie van wetgeving vallen hieronder. Voorts ook wijzigingen die zien op het behoud van de consistentie tussen en binnen de wetboeken. Een concreet voorbeeld betreft een aantal aanpassingen van de Penitentiaire Beginselenwetten.

• Bijdragen aan de internationale rechtsorde en uitvoering van internationale verplichtingen. Een omvangrijk deel van de werkzaamheden op het terrein van het straf- en sanctierecht bestaat uit bijdragen aan de totstandbrenging van bindende internationale instrumenten, zoals verdragen en kaderbesluiten. Daarnaast zal deze regelgeving moeten doorwerken in de nationale rechtsorde en daartoe uitgevoerd dienen te worden. Daarmee toont Nederland zich op het terrein van het straf- en sanctierecht een op internationale samenwerking gerichte partner.

In het onderstaande worden deze doelstellingen naar concrete wetsvoorstellen uitgewerkt. Dit overzicht is niet uitputtend. Omdat de wetgeving op het terrein van een adequate bestrijding van het terrorisme een zeer hoge prioriteit heeft en het bevorderen van de efficiency in de strafprocedure en in het sanctierecht, gelet op de noodzaak van een effectievere aanpak van de criminaliteit, onverminderd hoge prioriteit geniet, worden deze doelstellingen in het onderstaande als eerste uitgewerkt.

Wetgeving ter bestrijding van het terrorisme

• Wetsvoorstel inzake afgeschermde getuigen

• Wetvoorstel coördinatie terrorismebestrijding

• Wetsvoorstel verruiming strafbaarstellingen

• Wetsvoorstel verruiming strafvordelijke bevoegdheden

Bevordering van de efficiency in de strafprocedure en in het sanctierecht

Onderstaande wetsvoorstellen vloeien alle voort uit het «Veiligheidsprogramma» en uit het programma inzake de modernisering van de sanctietoepassing.

Strafprocesrecht

Onderstaande wetsvoorstellen beogen vooral een werklastvermindering van de rechtsprekende macht door de strafprocedure efficiënter in te richten en door buitengerechtelijke afdoening van zaken, als de in het geding zijnde belangen dat toelaten te bevorderen. Het zeer binnenkort bij de Tweede Kamer in te dienen wetsvoorstel OM-afdoening beoogt voorts de thans nog geldende transactie zo te modelleren dat zij executabel wordt. Het voor mondelinge behandeling door de Tweede Kamer gereed zijnde wetsvoorstel elektronische aangifte beoogt wettelijke drempels voor deze vorm van aangifte weg te nemen.

Er wordt gestreefd naar indiening dan wel, parlementaire afronding en inwerkingtreding van onderstaande wetsvoorstellen rond de jaarwisseling dan wel begin 2005.

• Wetsvoorstel herziening betekeningsvoorschriften

• Wetsvoorstel stroomlijning van de strafprocedure in hoger beroep en verzet

• Wetsvoorstel invoering videoconferentie in het strafrecht

• Wetsvoorstel elektronische aangifte

• Wetsvoorstel OM-afdoening

• Wetsvoorstel aanpassingen voorlopige hechtenis

• Wetsvoorstel vereenvoudigde bewijsmotivering bekennende verdachten

• Wetsvoorstel horen van getuigen en aanverwante onderwerpen

• Wetsvoorstel doorzoeking buiten gerechtelijk vooronderzoek

Materieel strafrecht

Beoogd wordt de parlementaire behandeling van het hieronder genoemde wetsvoorstel in 2005 afgerond te hebben.

• Wetsvoorstel tot wijziging van het jeugdstrafrecht in verband met de invoering van een opvoedingsmaatregel

Penitentiair en sanctierecht

De onderstaande vier wetsvoorstellen beogen de wettelijke grondslag te bieden voor vergroting van efficiency in het gevangeniswezen. Beoogd wordt de parlementaire behandeling van onderstaande wetsvoorstellen in 2005 te doen plaatsvinden dan wel af te ronden.

• Wetsvoorstel doorplaatsen in eerste aanleg veroordeelden

• Wetsvoorstel voorwaardelijke invrijheidstelling

• Wetsvoorstel elektronische detentie

• Wetsvoorstel Beginselenwet tbs i.v.m. particuliere inrichtingen

Modernisering van de Wetboeken van Strafvordering, Strafrecht en bijzondere wetten

Strafprocesrecht

Doel van de hieronder als eerste twee genoemde wetsvoorstellen is de erkenning van het slachtoffer als deelnemer aan het strafproces. Met de drie daaropvolgende wetsvoorstellen wordt aanpassing van de wetboeken aan technologische ontwikkelingen beoogd.

Beoogd wordt in 2005 de parlementaire behandeling van onderstaande wetsvoorstellen te doen plaatsvinden dan wel af te ronden.

• Wetsvoorstel positie van het slachtoffer in het strafproces

• Wetsvoorstel verplichte aids-test

• Wetsvoorstel bevoegdheden vorderen gegevens

• Wetsvoorstel computercriminaliteit II

• Nota van wijziging bij wetsvoorstel computercriminaliteit II Uitvoering van het Verdrag van de Raad van Europa inzake Crime in cyberspace

Materieel strafrecht

Doel van de onderstaande wetsvoorstellen is de aanpassing van de strafmaxima aan een andere waardering van bepaalde strafbare feiten, behoud van de consistentie tussen de verschillende strafmaxima in het Wetboek van Strafrecht, verhoging van de strafmaxima van bepaalde delicten indien zij met een terroristisch oogmerk worden gepleegd en ten slotte verlenging van de termijnen van vervolgingsverjaring.

Beoogd wordt de parlementaire behandeling van onderstaande wetsvoorstellen in 2005 af te ronden en deze wetgeving in werking te laten treden.

• Wetsvoorstel tot verhoging van strafmaxima voor bepaalde delicten, alsmede indexering van de geldboetecategorieën en verruiming van de strafmaxima bij recidive

• Wetsvoorstel strafbaarstelling discriminatie wegens een handicap

Bijzondere wetgeving: Wet politiegegevens

Het het dit najaar 2004 bij de Tweede Kamer in te dienen wetsvoorstel voor een nieuwe Wet politiegegevens wordt beoogd onnodige belemmeringen in de informatie-uitwisseling binnen de politie en tussen de politie en derden, die een effectieve aanpak van de criminaliteit bemoeilijken, weg te nemen.

Bijdragen aan de internationale rechtsorde en uitvoering van internationale verplichtingen

Ook op het terrein van het straf- en strafprocesrecht dient in 2005, mede gelet op de verklaring van de Europese Raad over terrorismebestrijding, de nodige Europese regelgeving te worden geïmplementeerd. Van belang zijn met name:

• Uitvoering van het Kaderbesluit inzake beslissingen tot bevriezing van vermogensbestanddelen of bewijsstukken

• Uitvoering van het Kaderbesluit inzake de confiscatie van opbrengsten van een misdrijf

• Uitvoering van het Kaderbesluit inzake milieu en strafrecht

Staats- en bestuursrecht

De werkzaamheden op het gebied van de staats- en bestuursrechtelijke wetgeving beslaan diverse terreinen en kunnen worden onderscheiden in:

Bestuursrecht

Eén van de centrale beleidsdoelstellingen van dit kabinet is de verbetering van de slagkracht van het bestuur en de vereenvoudiging van procedures. Zoals uiteengezet in het kabinetsstandpunt «Naar een slagvaardig bestuursrecht» zal de Algemene wet bestuursrecht op een aantal punten worden aangepast. De inzet daarbij is enerzijds het tegengaan van onnodig of ondoelmatig gebruik van rechtsbeschermingsprocedures, anderzijds het bevorderen van definitieve geschilbeslechting door de bestuursrechter. Daartoe zal de bestuursrechter meer mogelijkheden krijgen om vormfouten te passeren en zal het bestuur door invoering van de zogenaamde «bestuurlijke lus» meer mogelijkheden krijgen om bepaalde gebreken in besluiten nog tijdens de beroepsprocedure te herstellen. Daarnaast zal de wetgeving het terrein van het algemeen bestuursrecht door harmonisatie een bijdrage leveren aan sanering van de bijzondere regelgeving. In dat verband zal in 2005 een groot aantal wetsvoorstellen de aandacht vragen, te weten:

• het wetsvoorstel vierde tranche Awb (bestuurlijke boeten, geldschulden en attributie)

• de aanpassingswet vierde tranche Awb

• het wetsvoorstel aanpassing bestuursprocesrecht

• het wetsvoorstel samenhangende besluiten

Immigratie en Integratie

In 2005 zal met name aandacht worden besteed aan de implementatie van de diverse richtlijnen op vreemdelingenrechtelijk terrein en aan de regelgeving op het gebied van de integratie. Hiervoor is wijziging van onderdelen van de Vreemdelingenwet 2000 of het Vreemdelingenbesluit 2000 nodig. Ervan uitgaande dat de implementatie van de richtlijn langdurig verblijvende derde landers op 1 januari 2005 haar beslag heeft gekregen, gaat het om de implementatie van:

• de richtlijn minimumnormen definitie vluchteling

• de richtlijn minimumnormen asielprocedure

• de richtlijn vrij verkeer

• de richtlijn studie en

• de richtlijn wetenschappers

Na de totstandkoming van de Wet inburgering in het buitenland en de wijziging van de Wet inburgering nieuwkomers en de Wet educatie en beroepsonderwijs in verband met het vrijgeven van het cursusaanbod zullen de werkzaamheden met name gericht zijn op de realisering van de nieuwe Wet inburgering en de daarop betrekking hebbende lagere regelgeving waarin het nieuwe inburgeringstelsel is neergelegd.

Rechtspleging en toegang rechtsbestel

• Wetsvoorstel rechtseenheidkamer (Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State, Centrale Raad van Beroep en College van beroep voor het bedrijfsleven)

• Wetsvoorstel herverkaveling bestuursrechtspraak

• Wetsvoorstel veiligheidsonderzoeken

• Wetsvoorstel extern klachtrecht R.O.

• Wetsvoorstel gerechtstolken en vertalers

• Wetsvoorstel stelselherziening Wet op de rechtsbijstand

Veiligheid

Op het terrein van de veiligheid zijn naast de wijziging van de Wet wapens en munitie in verband met de uitbreiding van het preventief fouilleren enkele wijzigingen van de Politiewet 1993 aan de orde namelijk:

• Wetsvoorstel tot wijziging van de Politiewet 1993 in verband met de versterking van de bevoegdheden op rijksniveau

• Wetsvoorstel tot wijziging van de Politiewet 1993 houdende regels met betrekking tot samenwerkingsvoorzieningen

• Wetsvoorstel tot wijziging van de Politiewet 1993 houdende regels met betrekking tot bewaken en beveiligen

• Wetsvoorstel tot wijziging van de Politiewet 1993 houdende regels met betrekking tot de rijksrecherche

• Wetsvoorstel tot wijziging van de Politiewet 1993 in verband met een nadere taakaanduiding van de KMAR en het eventuele verlenen van bijstand aan de KMar

Overige onderwerpen

• Wetsvoorstel algehele herziening Onteigeningswet

• Wetsvoorstel tot wijziging van de Wet op de kansspelen in verband met internet

• Wetsvoorstel algehele herziening van de Wet op de kansspelen en algehele herziening van het kansspelbesluit

Privaatrecht

In 2005 zal de aandacht in het bijzonder gericht zijn op een drietal thema's:

• Lastenverlichting: In het wetgevingsprogramma is een aantal maatregelen opgenomen gericht op verlichting van de administratieve lasten van het bedrijfsleven. Van belang is dat de wet niet in de weg staat aan het gebruik van moderne communicatiemiddelen en dat de verschillende verplichtingen tot financiële gegevensverstrekking aan de overheid zoveel mogelijk op elkaar worden afgestemd. De Tweede Kamer is bij brief van 15 april 2004 op de hoogte gesteld van de wetgevingsvoorstellen op dit terrein.

• Bruikbare rechtsorde: In de tweede plaats zal een aantal voorstellen gedaan worden die een appèl doen op het zelfregulerend vermogen van partijen. Het beroep op de rechter kan daarmee ook worden beperkt. Voorbeelden hiervan zijn het wetsvoorstel voor een nieuw procesrecht in echtscheiding en het wetsvoorstel collectieve afwikkeling van massaschade.

• Modernisering van het vennootschapsrecht: Prioriteit zal ook worden gegeven aan de voorstellen tot modernisering van het vennootschapsrecht. Uitgangspunt daarbij is dat bedrijven die rechtsvorm kunnen kiezen die is toegesneden op de aard van de samenwerkingsrelatie in de onderneming en de omvang van de ondernemingsactiviteiten.

Burgerlijk procesrecht

In mei 2005 zal de commissie van deskundigen die tot taak had bouwstenen aan te dragen voor een fundamentele herbezinning van het burgerlijk procesrecht haar eindrapport uitbrengen. Op basis van dit rapport zal besluitvorming over mogelijk aanpassing van het procesrecht plaatsvinden. Andere wetsvoorstellen zijn:

• Indiening wetsvoorstel afschaffing procuraat

• Indiening wetsvoorstel uitbreiding bevoegdheden deurwaarder tot elektronisch derdenbeslag

Aansprakelijkheidsrecht en verzekeringsrecht

In 2004 brengt de Commissie Tegemoetkoming bij rampen en calamiteiten advies uit. De uitvoering van de aanbevelingen van de commissie kan dan ter hand worden genomen.

Een aantal onderwerpen die voor een belangrijk deel de goedkeuring en uitvoering van internationale vervoersverdragen betreffen, verdient eveneens aandacht:

• Inwerkingtreding nieuwe regeling verzekeringsovereenkomst (titel 7.17 BW)

• Inwerkingtreding wetsvoorstel affectieschade

• Inwerkingtreding wetsvoorstel collectieve afwikkeling grote schades

• Indiening wetsvoorstel goedkeuring en uitvoering Protocol 2002 bij Verdrag (aansprakelijkheid passagiers en bagage bij vervoer over zee)

• Indiening wetsvoorstel goedkeuring en uitvoering Protocol 1996 bij LLMC-verdrag (globale limitering van aansprakelijkheid voor maritieme vorderingen)

• Indiening wetsvoorstel goedkeuring en uitvoering Protocollen van 2004 bij Verdrag van Parijs en Aanvullend Verdrag van Brussel (aansprakelijkheid nucleaire schade)

• Inwerkingtreding wetsvoorstel luchtvervoer/goedkeuring Verdrag van Montreal

• Indiening wetsvoorstel uitvoering CIM 1999

Vennootschapsrecht

In de notitie modernisering van het vennootschapsrecht is een programma van wetgevende maatregelen geschetst, gericht op flexibilisering van het vennootschapsrecht. Van belang is dat het vennootschapsrecht een bijdrage levert aan een aantrekkelijk vestigingsklimaat, onder andere door een op maat van de ondernemingsactiviteit toegesneden recht. Het betreft onder meer:

• Inwerkingtreding wetsvoorstel personenvennootschap (titel 7.13 BW)

• Parlementaire behandeling wetsvoorstel uitvoering verordening Europese Vennootschap

• Indiening wetsvoorstel uitvoering verordening Europese Coöperatieve vennootschap

• Inwerkingtreding wetsvoorstel modernisering jaarrekeningrecht (uitvoering EU-richtlijnen en verordening)

• Inwerkingtreding wetsvoorstel toezicht op jaarrekeningen

• Parlementaire behandeling wetsvoorstel vereenvoudiging bv-recht

• Indiening wetsvoorstel uitvoering richtlijn openbare biedingen

• Inwerkingtreding wetsvoorstel goedkeuring NGO-verdrag

• Parlementaire behandeling wetsvoorstel moderne communicatiemiddelen in de algemene vergadering

Faillissementsrecht

De door de minister van Justitie ingestelde commissie insolventierecht heeft in voorbereiding een wetsvoorstel tot een integrale herziening van het insolventierecht. In 2005 zal over de vertaling daarvan in concrete wetgevingsvoornemens een beslissing moeten worden genomen. Voorts is een aanpassing van de wet schuldsanering natuurlijke personen (WSNP), gelet op het onaanvaardbare grote beroep op die wet, dringend nodig.

• Inwerkingtreding wetsvoorstel aanpassing WSNP

• Inwerkingtreding wetsvoorstel aanpassing faillissementsrecht in verband met de effectiviteit van de surseance

Wetgeving over de positie van natuurlijke personen

In 2004 heeft de Eerste Kamer de Wet op de Jeugdzorg aangenomen. Op 1 januari 2005 zal dit omvangrijke wetgevingscomplex in werking treden. Op verschillende andere terreinen van het personen- en familierecht en het nationaliteitsrecht zijn wetsvoorstellen aanhangig of in voorbereiding:

• Parlementaire behandeling wetsvoorstel aanpassing huwelijksgoederenrecht

• Inwerkingtreding wetsvoorstel herziening stelsel kinderalimentatie

• Indiening wijziging competentieverdeling personenen familierecht

• Indiening wetsvoorstel geweldsverbod in de opvoeding

• Indiening wetsvoorstel uithuisplaatsing pleger huiselijk geweld

• Inwerkingtreding wijziging verzoek gezamenlijk gezag

• Indiening wetsvoorstel nieuw scheidingsprocesrecht

• Indiening wijziging Rijkswet op het Nederlanderschap in verband met dubbele nationaliteit

Implementatie EU-maatregelen

Een belangrijk deel van het wetgevingsprogramma bij het privaatrecht vormt de uitvoering van Europese maatregelen in het nationale recht. Hieronder zijn vermeld de onderwerpen waarvan de minister van Justitie de eerste ondertekenaar is, met vermelding van de uiterste implementatiedatum:

• Uitvoering verordening Europese Executoriale Titel (1 januari 2006)

• Uitvoering verordening Europese Vennootschap ( 8 oktober 2004 )

• Uitvoering verordening Europese Coöperatie (18 augustus 2006)

• Uitvoering moderniseringsrichtlijn jaarrekeningrecht (1 januari 2005)

• Uitvoering richtlijn toepassing IAS 39 (1 januari 2005)

• Uitvoering verordening toepassing IAS (1 januari 2005)

• Uitvoering richtlijn openbare biedingen ( 20 mei 2006)

• Uitvoering richtlijn volgrecht (1 januari 2006)

• Uitvoering richtlijn handhaving i.e.-rechten (1 juli 2006)

• Uitvoering verordening Brussel IIbis en Haags Kinderbeschermingsverdrag 1996 (1 maart 2005)

• Uitvoering 5e WAM-richtlijn (nog te bepalen)

Beleidsevaluatie-onderzoek

Operationele doelstelling 11.2

Het bevorderen van de bruikbaarheid van wet en regels, van de onderlinge samenhang en consistentie van de wetgeving, alsmede van een beheerste ontwikkeling van wet- en regelgeving.

11.2.1 Directie Wetgeving

Kwaliteit van wetgeving

Wetgeving behoort te voldoen aan eisen van rechtmatigheid, de verwerkelijking van rechtsbeginselen, subsidiariteit en proportionaliteit, effectiviteit en efficiency, uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid, onderlinge afstemming en eenvoud, duidelijkheid en toegankelijkheid. Deze algemene criteria moeten steeds opnieuw tot gelding worden gebracht. In het programma «Bruikbare rechtsorde» (TK, 29 279, nr. 9) is uiteengezet, dat wetgeving met het oog op haar functie in de samenleving mee moet ontwikkelen met de voortdurend veranderende maatschappelijke omstandigheden.

In dat programma worden de lijnen uitgezet waarlangs wetgeving beter bruikbaar kan worden gemaakt. Met het oog daarop wordt een aantal wetgevingscomplexen onderzocht op hun actuele functionaliteit. Verder heeft kwaliteitsbevordering plaats door ontwerpregelgeving – zoals wetten en algemene maatregelen van bestuur – te toetsen aan kwaliteitscriteria. Daarnaast is het van belang te zorgen dat het proces van voorbereiding zo goed mogelijk is ingericht en dat de ontwerpers de nodige hulpmiddelen ter beschikking staan. Door de instandhouding van vaste interdepartementale overlegstructuren wordt continuering van de zorg voor kwaliteitsaspecten gewaarborgd.

Bruikbare rechtsorde: doorlichting van wetgevingscomplexen

De nota «Bruikbare rechtsorde» is in april 2004 aan de Tweede Kamer gepresenteerd (TK, 29 279, nr. 9). De nota bevat een analyse van de oorzaken van regelgroei en regeldruk. In het licht daarvan zijn er drie lijnen waarlangs de wetgeving beter bruikbaar kan worden gemaakt. Onderzoek is aanbesteed naar oorzaken van en ontwikkelingen in de regelgroei. In 2005 gaat de website met het meldpunt Regeldruk van start.

De principiële lijn (ontwikkeling en toepassing van wetgevingsconcepten die ruimte maken voor eigen verantwoordelijkheid voor de burger), de verbetering van de bruikbaarheid van bestaande concepten en de zorg van handhaving en sanctionering worden concreet in projecten toegepast. Het betreft:

• zorgplichten milieubeheer

• dierenwelzijn

• toezicht scheepvaart

• wetgeving gevaarlijke stoffen

• vleesregelgeving

• wet hoger onderwijs

• antiwitwaswet

Deze projecten zullen in de loop van 2005 leiden tot wetsvoorstellen op de desbetreffende onderwerpen.

In het kader van de principiële aanpak zal de Raad van State op geselecteerde thema's worden gevraagd van advies te dienen, zodat een beeld van de «staat van de wetgeving» kan worden gegeven.

Reductie administratieve lasten

Bij brief van 15 april 2004 is aan de Tweede Kamer (TK, 29 515, nr. 8) medegedeeld hoe groot de administratieve lasten voortvloeiende uit de Justitiewetgeving zijn en hoe voor dit departement uitvoering zal worden gegeven aan de doelstelling uit het Hoofdlijnenakkoord om deze tegen 2007 met 25% te verminderen. Daartoe zijn 15 projecten gestart, waarvan een aantal al in 2004 zal zijn gerealiseerd. Voor de overige 10 zijn einddata bepaald tussen 2005 en 2007. In 2005 zullen de volgende projecten worden afgerond:

• vereenvoudigingen in de Wet bescherming persoonsgegevens

• vereenvoudiging aanvraagprocedure voor rechtshulpverleners in de Wet op de rechtsbijstand

Bij de bepaling van de omvang van de administratieve lasten van de Justitiewetgeving en de voorstellen tot reductie is geprofiteerd van de steun van een zogenaamde Gemengde Commissie bestaande uit vertegenwoordigers van bedrijfsleven en wetenschap. Bij de uitvoering van het reductieprogramma in 2005 (en volgende jaren) zal deze commissie haar stimulerende functie blijven vervullen.

Naast de acties ten aanzien van bestaande wetgeving, zal bij nieuwe regelgeving of bij wijziging van bestaande steeds worden gekwantificeerd wat de invloed is op reductie of stijging van administratieve lasten.

Toetsing van wetgeving

Met uitzondering van begrotingswetten en goedkeuringswetten bij verdragen worden alle wetsvoorstellen en ontwerpen van algemene maatregelen van bestuur aan Justitie ter toetsing voorgelegd. In 2005 zullen circa 450 toetsingsdossiers worden aangeboden. De resultaten van de toetsing worden in 2005 zo geregistreerd, dat de effecten van toetsing beter zichtbaar kunnen worden. De toetsing van nota's van wijziging vindt op dezelfde grondslag plaats als de toetsing van de ontwerpregelgeving. De eigen signalering van voorgenomen nota's van wijziging die getoetst moeten worden, zal verder worden versterkt. Naar verwachting zullen in 2005 omstreeks 20 nota's van wijziging ter toetsing worden voorgelegd. De inzet is om voor alle aangeboden ontwerpregelgeving binnen de afgesproken termijn vóór de behandeling in de ministerraad – en bij nota's van wijziging vóór de beoogde datum van indiening – overeenstemming te krijgen over aanpassingen die nodig zijn om deze in overeenstemming te doen zijn met de genoemde kwaliteitseisen. Blijft overeenstemming uit, dan worden de geschilpunten door middel van het wetgevingsrapport aan de ministerraad ter beslissing voorgelegd.

Het wetgevingsrapport is bij de herstructurering van de toetsing van voorgenomen regelgeving op effecten voor het bedrijfsleven, het milieu en de uitvoerbaarheid en de handhaafbaarheid (Bedrijfseffectentoets (BET), Milieu-Effectentoets (MET) en Uitvoerbaarheids- en Handhaafbaarheidstoets (U&H-toets)) in 2003 ingevoerd. Het wordt aan het desbetreffende ministerie uitgebracht na afronding van de toetsing en bevat een korte weergave van de bevindingen in de toetsing. Doordat de ministerraad bij uitblijvende overeenstemming van het rapport kennis neemt, worden de uitkomsten van het toetsingsproces ook voor de politieke besluitvorming inzichtelijk gemaakt. Met genoemde herstructurering is ook de ex ante beoordeling van regelgeving op effecten voor uitvoerende en handhavende instanties (inclusief OM en rechterlijke macht) versterkt, in die zin dat deze nu al eerder in het proces plaatsvindt in het kader van een zogenoemde quick scan van regelgevingsvoornemens. Ook deze werkwijze wordt voortgezet.

Vergemakkelijken en verbeteren van de voorbereiding van regelgeving

Beoogd wordt de voorbereiding van regelgeving te vergemakkelijken en te verbeteren door het in stand houden van netwerken van wetgevingsjuristen werkzaam bij de rijksoverheid en de Raad van State, het ontwikkelen van gereedschappen voor de wetgevingspraktijk en het verzamelen, ontwikkelen en verspreiden van kennis.

Kenniscentrum wetgeving

In dit verband wordt het Kenniscentrum Wetgeving (KCW) in stand gehouden. Een belangrijke functie van het KCW vormt de website waarop een «Wie Weet Wat» (WWW) van wetgevingsjuristen is te vinden en waar een gereedschapskist voor de wetgevingsjurist wordt geboden.

In het kader van de «forumfunctie» houdt het KCW een tweede Dag van de Wetgeving en een aantal kenniskringen. Kenniskringen zijn kleinschalig, dat wil zeggen voor maximaal 15 personen. Daarnaast worden diverse projecten uitgevoerd betreffende het proces en de inhoud van het wetgevende werk. Die projecten worden in interdepartementaal overleg vastgesteld.

De in 2005 te ondernemen activiteiten zijn:

• Het uitvoeren van projecten en de ontwikkeling van instrumenten

• De instandhouding van de KCW-website en het voeren van een actief communicatiebeleid gericht op kennisuitwisseling en samenwerking

• Het organiseren van bijeenkomsten

• Het bevorderen van meer actieve uitwisseling van kennis onder wetgevingsjuristen

• Het bevorderen van onderzoek op het terrein van wetgeving en het betrekken van de wetgevingsjuristen daarbij

De prestaties zullen worden geëvalueerd door het verzamelen van statistische informatie over het gebruik van de website en door klanttevredenheidsonderzoek.

Academie voor Wetgeving

De Academie voor Wetgeving gaat in september 2005 haar vijfde jaar in. Een nieuwe lichting van pas afgestudeerde wetgevingsjuristen is in de zomer van 2004 tot de opleiding toegelaten. Sinds 2002 wordt ook een opleidingsaanbod gerealiseerd voor zittende wetgevingsjuristen. Daarvan hebben het afgelopen jaar ruim 130 zittende wetgevingsjuristen gebruik gemaakt. Voor 2005 is eenzelfde deelname te verwachten.

Universiteit van Maastricht

In 2005 zal het onderwijs en onderzoek behorend bij de leerstoelen voor de relatie tussen Europees recht en nationaal en decentraal bestuursrecht respectievelijk de Wetgevingskwaliteit worden voortgezet. Deze deeltijdleerstoelen zijn het gevolg van een overeenkomst met de Universiteit van Maastricht; de kosten ervan komen ten laste van het ministerie van Justitie

Interdepartementale commissies

Om het interdepartementale overleg over wetgevingsvraagstukken te bevorderen en continuering van de zorg voor kwaliteitsaspecten te waarborgen wordt de Interdepartementale Commissie voor Constitutionele aangelegenheden en Wetgevingsbeleid (ICCW) in stand gehouden. De ICCW heeft een tweeledige functie. Het is in de eerste plaats een forum voor wetgevingsvraagstukken en andere aspecten van algemeen wetgevingsbeleid. Bij de uitoefening van deze taak wordt de ICCW ondersteund door een vaste subcommissie, het Interdepartementaal wetgevingsberaad (IWB). In de tweede plaats fungeert de ICCW als voorportaal voor de Raad voor de Veiligheid en de Rechtsorde.

Het IWB dient ook als forum voor de ontwikkeling en actualisatie van gereedschappen voor de wetgevingsjurist, zoals de bindende Aanwijzingen voor de regelgeving en elektronische hulpmiddelen als LEDA (computerondersteund wetgeven). De activiteiten in beide interdepartementale commissies worden in 2005 voortgezet.

Kwaliteit en doorwerking van Europese regelgeving

Kwalitatieve gebreken in Europese regelgeving werken vrijwel één op één door op de nationale rechtsorde. Nederland stelt zich daarom actief op bij de totstandkoming van concrete voorstellen voor kwaliteitsverbetering op communautair niveau.

De Interdepartementale Commissie Europees Recht (ICER) is erop gericht invulling te geven aan deze doelstelling. Vrijwel alle departementen dragen regelmatig bij aan het werk van de ICER, maar de meerderheid van de «productie» komt van het secretariaat. Zowel secretariaat als voorzitterschap wordt vervuld door de ministeries van Justitie en Buitenlandse Zaken gezamenlijk. Mede via de drie (eveneens interdepartementaal samengestelde) subcommissies van de ICER (voor hofzaken, voor implementatie en voor notificatie) wordt ter uitvoering van de taak jaarlijks ongeveer het volgende geproduceerd:

• Analyse van (de relevantie van) de uitspraken van het Europese Hof en van het Gerecht in eerste aanleg. Van de belangrijkste (15 tot 25) arresten worden voor de betrokken ministers zogenoemde «fiches» gemaakt waarin onder andere de gevolgen van het arrest voor Nederlands beleid en/of regelgeving wordt geanalyseerd

• Nieuwe voorstellen van de Commissie worden beoordeeld op de wenselijkheid van vaststelling van een Europeesrechtelijk advies

• Drie tot vijf grote adviezen over meer fundamentele Europeesrechtelijke vraagstukken. Eerder betrof dat de Europeesrechtelijke aspecten van een nieuw zorgstelsel, de relatie tussen strafrecht en pijlerstructuur of de wijze waarop decentrale overheden om moeten gaan spanningen tussen nationale en Europese verplichtingen

• Tien tot twintig kleinere adviezen

• Ondersteuning van onderhandelaars en wetgevingsjuristen door het ontwikkelen van handleidingen en dergelijke

Beleidsevaluatie-onderzoek

De resultaten van de toetsing van ontwerpregelgeving zullen jaarlijks worden geëvalueerd aan de hand van de databank waarin de toetsingsdossiers worden geregistreerd. Het verslag van deze evaluatie zal input bieden voor de jaarlijks met de ministeries te voeren gesprekken over de wetgevingstoetsing.

Voorts zal het verslag worden besproken in het ICCW, om onderwerpen te identificeren die zich lenen voor (interdepartementale) uitwerking in het wetgevingskwaliteitsbeleid.

Over de voortgang van de projecten uit het programma Bruikbare Rechtsorde zal voor de zomer van 2005 aan de Tweede Kamer worden gerapporteerd.

12 Rechtspleging en rechtsbijstand

Beleidsartikel 12

Een slagvaardige, toegankelijke en doelmatige rechtspleging, waaronder begrepen de buitengerechtelijke alternatieven van geschilbeslechting.

De Nederlandse rechtsorde kenmerkt zich door een doelmatige rechterlijke organisatie en een rijk geschakeerd samenstel van buitengerechtelijke arrangementen en voorzieningen. Hiertoe behoren onder meer de juridische loketten, advocaten, geschillencommissies, mediation, arbitrage en bindend advies. Deze arrangementen zijn wezenlijk in een bruikbare rechtsorde waarin voor de oplossing of beslechting van diverse soorten geschillen en problemen de meest passende en doelmatige wegen openstaan. In het gebruik van deze arrangementen staat de eigen verantwoordelijkheid van de burger centraal. Concreet betekent dit dat bevorderd zal worden dat de geschiloplossing enbeslechting zoveel mogelijk moet worden georganiseerd en ook gefinancierd door de belanghebbende zelf. Voor wat betreft de rechtspraak zullen maatregelen worden geformuleerd gericht op de zorg voor een eigentijds stelsel van de rechtspraak dat aan de rechter alle nodige faciliteiten biedt om zijn door de grondwetgever opgedragen taak goed te kunnen uitoefenen.

Een slagvaardige, toegankelijke en doelmatige rechtspleging kan niet zonder een adequaat opererend systeem van juridische dienstverlening, tolken en rechtsbijstand. In 2005 zal hierbij met name de aandacht worden gericht op de uitkomsten van de evaluatie van de Wet op het notarisambt en de evaluatie van de Gerechtsdeurwaarderswet. Daarnaast zullen voor de beroepsgroepen passende toezichtsarrangementen worden afgesproken en de parlementaire behandeling van het wetsvoorstel gerechtstolk en beëdigd vertaler plaatsvinden. Wat betreft de gesubsidieerde rechtsbijstand geldt dat de herinrichting van het stelsel qua uitvoering en regelgeving zo spoedig mogelijk zal worden geïmplementeerd.

Budgettaire gevolgen van het beleid x € 1000

Operationele doelstelling 12.1

Het scheppen van voorwaarden voor en het instandhouden van een stelsel voor slagvaardige, toegankelijke en doelmatige rechtspleging.

Beleidsmatige ontwikkelingen

De belangrijkste beleidsprioriteiten voor 2005 kunnen worden afgeleid uit de Stelselbrief (TK, 29 279, nr. 5), de brief over de derde fase van de Herziening van de Rechterlijke Organisatie (TK, 25 425, nr. 7) en de nota slagvaardiger rechtspleging (TK, 29 279, nr. 10), die in de eerste helft van 2004 naar de Tweede Kamer zijn verzonden. Het betreffen enerzijds activiteiten, gericht op de afronding van de moderniseringsoperatie van het programma «rechtspraak 21ste eeuw» en anderzijds op het initiëren van nieuwe beleidsinitiatieven om de rechtspraak (nog) slagvaardiger te maken. De initiatieven komen voor een belangrijk deel ook voort uit de toezichtsbevoegdheid van de minister ten aanzien van de Rechtspraak. Dit toezicht is een vorm van metatoezicht, ook wel systeemtoezicht genoemd. Bij het metatoezicht van de minister op de rechtspraak hebben een evenwichtig bekostigingssysteem met prikkels voor doelmatig functioneren, een transparante verantwoording en interne kwaliteitssystemen een cruciale ondersteunende rol. De belangrijkste activiteiten die gerelateerd zijn aan de afronding van de moderniseringsoperatie betreffen de uitvoering van een evaluatieprogramma stelsel van de rechtspleging, de voorbereidingen rond de invoering van een vernieuwd financieringssysteem voor de rechtspraak per 1 januari 2005 en een verdere modernisering van de arbeidsvoorwaarden. De uitwerking van de financieringssystematiek is te vinden in een vernieuwd Besluit financiering rechtspraak dat in 2005 aan de Staten-Generaal zal worden aangeboden voor een zogenaamde voorhangprocedure. Kern van dit besluit wordt gevormd door een vereenvoudiging van het aantal financieringsvariabelen en de introductie van doelmatigheidsprikkels. Daarnaast vormt het besluit de basis voor de invoering van een baten-lastenstelsel voor de rechtspraak.

De modernisering van de arbeidsvoorwaarden van de leden van de staande en zittende magistratuur zal worden bevorderd door inbreng bij de Tweede Kamer van een wetsvoorstel dat een flexibeler rechtspositionele regelgeving mogelijk maakt.

Om tot een slagvaardige rechtspleging te komen zal in 2005 verder worden gewerkt aan de zorg voor een eigentijds stelsel van de rechtspraak dat aan de rechter alle nodige faciliteiten biedt om zijn, door de grondwetgever opgedragen, taak goed te kunnen uitoefenen. Maatregelen op dit vlak zien op een betere benutting van de zittingscapaciteit, op stroomlijning van procedures en op een heldere afbakening van de rechterlijke kerntaken. Voor wat betreft de eerste maatregel is reeds in 2004 een voorstel gedaan tot wijziging van het Besluit nevenvestigings- en nevenzittingsplaatsen gerechten. Tot eind 2006 zal de werking van dit besluit worden gemonitord. Daarnaast wordt voorzien in de mogelijkheid om in de Wet op de rechterlijke organisatie een samenwerkingsbepaling op te nemen, waarmee het mogelijk wordt dat gerechten op het niveau van een ressort zowel met betrekking tot de behandeling van zaken als de bedrijfsvoering kunnen gaan samenwerken.

Inzake een heldere afbakening van de rechterlijke kerntaken geldt dat op basis van de uitkomsten van een onderzoek naar non-judiciële taken en de beleidsvisie omtrent het tuchtrecht een herdefiniëring ten aanzien van de huidige kerntaken van een rechter zal gaan plaatsvinden.

Teneinde te kunnen vaststellen of de maatregelen die in gang worden gezet ook daadwerkelijk leiden tot een slagvaardiger rechtspleging, is het noodzakelijk dat op een aantal punten acties worden ondernomen op het gebied van de beleidsinformatievoorziening. Zo moet informatie beschikbaar komen, waarmee inzichtelijk kan worden gemaakt hoe het (eigentijdse) stelsel van de rechtspraak presteert. Daarnaast is het van belang dat periodiek een overzicht wordt gegenereerd met betrekking tot het gebruik van buitengerechtelijke geschiloplossingstrajecten ten opzichte van de gerechtelijke trajecten. In 2005 zal dan ook gewerkt gaan worden aan de ontwikkeling van een trendrapportage slagvaardige rechtspraak.

12.1.1 Raad voor de rechtspraak – gerechten

Naast de hierboven vermelde meer beleidsinhoudelijke ontwikkelingen ten aanzien van de invulling en de werking van het stelsel hebben de Raad voor de rechtspraak en de gerechten ook direct invloed op de mate waarin de rechtspraak slagvaardig, toegankelijk en doelmatig is. In belangrijke mate wordt dit bepaald door de instroom en de doorlooptijden van zaken. Om de instroom beter te kunnen prognosticeren is het Prognosemodel Justitieketen (PMJ) in ontwikkeling. Vanaf 2005 kunnen met dit model beleidsarme ramingen worden opgesteld van de te verwachten instroom van zaken die aan de rechter worden voorgelegd. Dit model zal in de toekomst een belangrijke bijdrage kunnen leveren bij de beleidsafwegingen en de capaciteitsplanning. Totdat dit model beschikbaar is, worden ramingen gebaseerd op trendextrapolaties. De ramingen voor 2003 blijken aan de lage kant te zijn geweest. In vrijwel alle sectoren is de instroom hoger geweest waarbij de sector kanton er in het bijzonder uitsprong. Op basis van de nieuwe ramingen, de bijstelling van de scherpe aannames van het veiligheidsprogramma en de realisatie 2003 wordt de volgende instroomontwikkeling verwacht:

Benodigde productie o.b.v. instroom verwachting (absolute aantallen)

Mede in het licht van deze verwachte ontwikkeling heeft de Raad aangegeven te streven naar een verhoging van het productieniveau om de toenemende instroom binnen redelijke termijnen te kunnen blijven verwerken. De begroting 2005 van de Raad voor de rechtspraak stond dan ook in het teken van de toenemende werklast en de maatregelen die nodig zijn om hieraan het hoofd te kunnen bieden. In de begroting van de Raad is de nadruk gelegd op verdere verhoging van de efficiency. Gezien de verwachte toename van de instroom zullen de efficiencyverhogende maatregelen echter onvoldoende zijn om het toenemend beroep op de rechter te compenseren en zullen de gerechten ook hun capaciteit verder moeten uitbreiden. De door de Raad ingediende claims hadden met name betrekking op deze wenselijke uitbreidingen.

In het licht van de gerealiseerde en verwachte instroomontwikkelingen is de begroting van de Raad dan ook beoordeeld. Daarbij heeft het jaarverslag 2003 een belangrijke rol gespeeld. In 2003 heeft de rechtspraak een aanzienlijke productiestijging weten te realiseren, fors hoger dan de met de Raad gemaakte productieafspraken. Een deel van deze productiestijging is te verklaren door het tijdelijk interen op de materiele uitgaven ten gunste van de personele uitgaven. Op basis van de fors hogere productie dan was overeengekomen (circa 11%) is met de Raad afgesproken dat hiervan in ieder geval 2,5% als structureel kan worden beschouwd. Hiermee kan een deel van de verwachte instroomtoename worden opgevangen. Naast deze efficiency is ook een verdere capaciteitsuitbreiding noodzakelijk. Aan de wensen van de Raad is gedeeltelijk kunnen voldaan door zowel voor de strafsectoren als voor de autonome groei in de overige sectoren extra middelen vrij te maken. De middelen zijn gevonden in de verwachte meeropbrengsten griffierechten (met name als gevolg van de autonome groei in zaaksaantallen) en de verdeling van de nog resterende middelen uit de envelop veiligheid. Met de genomen maatregelen en de aanvullende middelen kan een forse productiestijging worden gerealiseerd. De totale verwachte instroom is hiermee echter nog niet helemaal afgedekt. In dat licht is het dan ook mogelijk dat de voorraden en doorlooptijden bij de gerechten in 2004 en 2005 licht gaan oplopen. Gezien de forse inspanning die de gerechten in 2003 hebben geleverd is het echter niet geheel onwaarschijnlijk dat de gerechten ook in 2004 meer dan de afgesproken 2,5% aan efficiency weten te realiseren. Voor de latere jaren zullen ook de eerder vermelde beleidsinitiatieven voor enige verlichting moeten gaan zorgen.

Naast de claims in verband met de uitbreiding van de capaciteit heeft de Raad ook een claim ingediend die gerelateerd is aan de nieuwe bekostigingssystematiek en de omvorming naar een baten-lastenadministratie. Gezien de fase waarin dit traject zich momenteel bevindt is het zeer waarschijnlijk dat deze bedragen nog veranderen waardoor het nu niet het moment is om hiervoor middelen beschikbaar te stellen.

Naast de ontwikkelingen die de Raad in zijn begroting schetst zijn er nog twee relevante ontwikkelingen te noemen, te weten de sterke afname van de instroom asielzoekers en de invoering van het spreekrecht voor slachtoffers. De daling van het aantal asielzoekers blijkt sterker te zijn dan verwacht, waardoor ook de productie van de vreemdelingenkamers (VK's) eerder en sneller daalt dan waarmee rekening is gehouden. De hiermee corresponderende middelen zijn in mindering gebracht op de bijdrage aan de Raad. Met de reeds eerder ingeboekte besparingen op de vreemdelingenkamers betekent dit een forse inkrimping in relatief weinig tijd.

Als gevolg van de invoering van het spreekrecht voor slachtoffers zal de druk op de zittingscapaciteit toenemen. Hiervoor worden extra middelen beschikbaar gesteld.

Gezien bovenstaande is de bijdrage aan de Raad voor de rechtspraak als volgt vastgesteld:

Budgettair kader rechtspraak 2004–2009 x € 1000

Op basis van deze middelen is in overleg met de Raad de volgende productieafspraak vastgelegd. In het hoofdstuk van de Raad voor de rechtspraak van deze begroting (hoofdstuk 7) wordt meer gedetailleerd uitgewerkt welke prestaties de Raad en de gerechten met deze middelen gaan bereiken. Hieronder wordt alleen de totale productieafspraak weergegeven.

Productie afspraak 2005 (absolute aantallen)

12.1.2 Hoge Raad

Evenals de gerechten ondervindt ook de Hoge Raad de gevolgen van de toename van het beroep dat op de rechtspraak wordt gedaan. Op basis van de realisatie 2003 en de door de Raad voor de rechtspraak afgegeven prognoses is ook bij de Hoge Raad een forse toename van de instroom te verwachten. Op de iets langere termijn is daarnaast de invoering van belastingrechtspraak in twee feitelijke instanties van belang voor de productieplanning van de Hoge Raad. Het gevolg van deze ontwikkeling zal zijn dat de instroom van belastingzaken op termijn fors zal teruglopen. Het is de verwachting dat met deze dalende instroom in de belastingsector vanaf 2009 de stijging in de andere sectoren kan worden opgevangen. Voordat het echter zover is, is het gezien de forse toename van de instroom noodzakelijk tijdelijk de capaciteit uit te breiden. Om dit mogelijk te maken worden aanvullende middelen beschikbaar gesteld. Hiervoor is dekking gevonden binnen de griffierechtenontvangsten. Met deze laatste ophogingen van het ontvangstenkader is het kader naar verwachting in overeenstemming met de totaal te verwachten ontvangsten. De verwachte instroomontwikkeling en de met de aanvullend verkregen middelen mogelijke productie van de Hoge Raad worden in onderstaande tabel inzichtelijk gemaakt.

Verwachte instroom en afgesproken productie Hoge Raad(productie)

12.1.3 Overige diensten

Naast de Raad voor de rechtspraak en de Hoge Raad dragen ook een aantal andere organisaties direct of indirect bij aan het functioneren van het stelsel van rechtspleging. Het gaat hierbij om de Commissie Gelijke Behandeling (CGB), het College Bescherming Persoonsgegevens (CBP), de Centrale Justitiële Documentatiedienst (CJD) en de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak (NVvR). Hieronder worden alleen de belangrijkste ontwikkelingen toegelicht.

Als gevolg van de invoering van de Wet Bescherming Persoonsgegevens zijn de taken en bevoegdheden van het CBP uitgebreid. Voor een juiste invulling hiervan wordt de formatie bij het college met circa 10 FTE uitgebreid.

Als gevolg van nieuwe wet- en regelgeving op het gebied van de gelijke behandeling van onder andere chronisch zieken en mensen met een handicap wordt een toename van het aantal zaken bij de CGB voorzien. Om deze zaken tijdig te kunnen behandelen en de taken naar behoren uit te kunnen voeren wordt de formatie bij de commissie met circa 12 FTE uitgebreid.

Beleidsevaluatieonderzoek

Bedrijfsvoeringsparagraaf

Vanaf 1 januari 2005 geldt een nieuwe bekostigingssystematiek voor de rechtspraak. De nieuwe bekostigingswijze is volledig gebaseerd op outputfinanciering. In verband hiermee wordt het huidige «Besluit financiering rechtspraak», dat de bekostiging van de rechtspraak regelt, gewijzigd. De essentie van de nieuwe wijze van bekostigen van de rechtspraak wordt gevormd door het mechanisme dat vooraf in de relatie tussen de minister van Justitie en de Raad voor de rechtspraak enerzijds en tussen de Raad en de gerechten anderzijds afspraken worden gemaakt over te behalen productie tegen een vastgestelde prijs per product(groep). Achteraf kunnen vervolgens financiële consequenties worden verbonden aan de realisatie van de gemaakte afspraken.

Bij deze wijze van bekostiging past een begrotingsstelsel met een meer bedrijfseconomische grondslag dan het huidige kas-verplichtingenstelsel. Om deze reden wordt ernaar gestreefd om bij zowel de Raad als de gerechten per 1 januari 2005 het baten-lastenstelsel in te voeren.

Operationele doelstelling 12.2

Beschikbaarheid en kwaliteit van juridische dienstverleners en tolken, stimuleren van buitengerechtelijke geschilbeslechting, alsmede een adequaat stelsel van (gesubsidieerde) rechtsbijstand en wettelijke schuldsanering.

De toegang tot het recht dient door de overheid te worden gewaarborgd. Om aan die verantwoordelijkheid inhoud te geven wordt ook in het beleid van Justitie specifiek aandacht gegeven aan de kwaliteit, integriteit en toegankelijkheid van de dienstverlening door juridische beroepsbeoefenaren (advocaten, notarissen en gerechtsdeurwaarders) en andere deskundigen (tolken en vertalers). Het beleid van Justitie is erop gericht dat deze dienstverleners in het belang van een goede rechtspleging en rechtsbedeling hun werk kwalitatief goed en integer uitoefenen. Daartoe dient de vereiste (minimum) kwaliteit, de beschikbaarheid van en de toegang tot de juridische diensten gewaarborgd te zijn. Daarnaast draagt Justitie zorg voor de realisatie van een adequaat stelsel van rechtsbijstand en schuldsanering, ook voor de minder draagkrachtigen, en worden alternatieve vormen van geschillenbeslechting, zoals mediation, bevorderd.

12.2.1. Raden voor rechtsbijstand

Het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand is geen rustig bezit, maar vraagt om een veranderde inrichting die past bij een veranderde maatschappelijke context. Op 18 november 2003 heeft de Tweede Kamer ingestemd met de plannen voor een herinrichting van het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand. Beleidsinzet voor 2005 is om deze herinrichting op uitvoeringsen regelgevingsniveau zo goed mogelijk voor te bereiden, en deels concreet gestalte te laten krijgen. Het doel is een stroomlijning van de eerstelijns rechtshulp, een scheiding van de publieke en de private rechtshulp, en de bevordering van voldoende aanbod in de rechtshulp. Tegelijk moet deze herinrichting zodanig vorm krijgen dat minder draagkrachtigen ook in de toekomst verzekerd blijven van een goede toegang tot het recht en de rechter. De herinrichting leidt ertoe dat de Bureau's Rechtshulp worden opgeheven en dat er een scheiding plaatsvindt tussen taken in het publieke domein en taken in het private domein, waarmee de rechtshulp op gestructureerde wijze in twee fasen wordt aangeboden en de eerstelijnshulp wordt versterkt. Begin 2005 zal de fasegewijze inrichting van de juridische loketten worden gerealiseerd, en kunnen de eerste ervaringen worden opgedaan met de nieuwe eerstelijnsvoorziening. Tevens zal in 2005 de parlementaire behandeling van de noodzakelijke wijzigingen van de Wet op de rechtsbijstand zijn beslag moeten krijgen.

Om een voldoende aanbod van toegevoegde advocaten te bevorderen, vindt onder meer een fasegewijze verhoging van het basisuurtarief plaats. Het eerste gedeelte van de verhoging is per 1 januari 2004 gerealiseerd. Het tweede gedeelte van de verhoging, ad. € 3,66 (prijspeil 2004), wordt per 1 januari 2005 doorgevoerd. Het uurtarief komt hiermee op € 98,87 (prijspeil 2004). De verhogingen worden gefinancierd door middel van een aantal rechtsbijstandgerelateerde dekkingsmaatregelen: de verscherping van de anticumulatieregeling, de verhoging van de eigen bijdrage voor de rechtzoekende, de halvering van de toeslag voor de advocatuur voor administratieve lasten, en de invoering van een inkomensafhankelijke eigen bijdrage bij ambtshalve straftoevoegingen. De twee eerstgenoemde maatregelen zijn in januari 2004 gerealiseerd en de aanpassing van de toeslag vindt naar verwachting plaats per 1 januari 2005. De invoering van een inkomensafhankelijke eigen bijdrage bij ambtshalve straftoevoegingen wordt uiterlijk 1 juli 2005 gerealiseerd.

In de begroting 2004 is een taakstelling van € 6 miljoen op het rechtsbijstandbudget aangekondigd. Een voorstel voor de concrete invulling van deze taakstelling zou plaatsvinden na besluitvorming over de verhoging van het basisuurtarief en de bijbehorende dekkingsmaatregelen. Ter invulling van de taakstelling wordt als voornaamste maatregel voorgesteld om de eigen bijdrage-regeling bij reguliere straftoevoegingen gelijk te trekken met de eigen bijdrage-regeling bij civiele- en bestuursrechtelijke toevoegingen. Dat wil zeggen dat voortaan bij reguliere straftoevoegingen ook bij de laagste inkomenscategorie de laagste eigen bijdrage wordt geheven. Thans geldt hiervoor een nultarief.

Voorts zal naar verwachting begin 2005 een wijziging van de Wet op de rechtsbijstand (Wrb) in werking kunnen treden, inhoudende een aanpassing van het Wrb-inkomens- en vermogensbegrip aan het fiscale inkomens- en vermogensbegrip («de Wet Vivalt»). Dit zal niet alleen resulteren in een vereenvoudiging van de aanvraagprocedure voor rechtsbijstand voor de rechtzoekende en de Raden, maar ook in een vermindering van de administratieve lastendruk voor rechtsbijstandverleners en een versnelling van de afhandeling van aanvragen door inzet van elektronische communicatiemiddelen. Met dit laatste is ook de rechtzoekende gediend.

Bij convenant is Justitie een afsprakenkader overeengekomen met de Raden voor rechtsbijstand en de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA) om te komen tot een samenhangend en integraal systeem van kwaliteitszorg in de gesubsidieerde rechtsbijstand. Hiertoe worden in de periode tot 1 januari 2007 verschillende kwaliteitsinstrumenten ontwikkeld (permanente educatie, audit op de kwaliteitsborging, klanttevredenheidsonderzoek en intercollegiale toetsing). Met ingang van 1 januari 2004 maakt de auditverklaring deel uit van de inschrijfvoorwaarden van de Raden voor rechtsbijstand. In 2004 is een begin gemaakt met de ontwikkeling van het onderdeel intercollegiale toetsing (als sluitstuk van het integrale kwaliteitszorgstelsel). In 2005 worden deze activiteiten gecontinueerd. Dat vergt met name intensief overleg tussen de NOvA en de Raden. Het wordt van belang geacht dat intercollegiale toetsing behoedzaam wordt geïntroduceerd om zodoende voldoende draagvlak te creëren binnen de advocatuur. Verwacht wordt dat in de tweede helft van 2005 besluitvorming plaatsvindt in het College van afgevaardigden van de NOvA.

Prestatiegegevens

12.2.2 Overig

Juridische beroepsgroepen en tolken

Justitie heeft een stelselverantwoordelijkheid voor de kernfuncties van het notariaat, de gerechtsdeurwaarders en de advocatuur. De te waarborgen juridische diensten zijn: belangenbehartiging ten behoeve van rechtzoekenden zoals advisering en procesvertegenwoordiging, het vastleggen van rechtsverhoudingen in authentieke aktes en advisering daarover, het inleiden van een gerechtelijke procedure, de betekening en executie van rechterlijke vonnissen.

In 2005 zal een wetsvoorstel worden ingediend dat de mogelijkheid opent voor het benoemen van een notaris in loondienst. Hiermee wordt uitvoering gegeven aan een lang gekoesterde wens van de beroepsgroep om kandidaat-notarissen de mogelijkheid te bieden eventueel parttime als notaris op een kantoor te kunnen werken, zonder daarmee ondernemersrisico te lopen.

In 2005 zal de overdracht worden voorbereid van het Centraal testamentenregister aan de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB). Over de uitvoering van deze taak zullen met de KNB afspraken worden gemaakt.

In 2005 zal de evaluatie van de Wet op het notarisambt worden voltooid. Bij de evaluatie zal aandacht worden besteed aan de introductie van marktwerking in het notariaat en de resultaten daarvan. Daarbij gaat het er om een juiste mix te vinden tussen publieke belangen die het notariaat behartigt en de private commerciële belangen van de notaris als ondernemer. De resultaten van de evaluatie zullen waar nodig worden omgezet in beleidsmaatregelen en in wijziging van wet- en regelgeving. Daarbij zal vooral in beschouwing worden genomen of de met de Wet op het notarisambt beoogde effecten (prijsverlaging, vergroting aanbod, innovatie van dienstverlening) met het instrument marktwerking worden bereikt.

In 2005 zullen praktijkervaringen kunnen worden opgedaan met het kwaliteitshandboek dat door de Koninklijke Beroepsorganisatie van Gerechtsdeurwaarders (KBvG) wordt vastgesteld met gebruikmaking van de aan haar in 2004 toegekende bevoegdheid tot het vaststellen van regelgeving. Doel van het kwaliteitshandboek is de gerechtsdeurwaarders een instrument in handen te geven waarmee hij zijn praktijk op een zo zorgvuldig mogelijke wijze kan uitoefenen. Een evaluatie van de Gerechtsdeurwaarderswet zal worden voorbereid, mede op basis van voorwerk dat door de KBvG zal worden gedaan.

Naar aanleiding van de motie van het lid De Vries (TK, 29 279, nr. 7) is in 2004 een analyse gemaakt van verschillende aspecten van het functioneren van de advocatuur. Deze analyse en de bespreking daarvan zullen in 2005 kunnen leiden tot initiatieven op het gebied van beleid en wet – en regelgeving. Voor de evaluatie van de Advocatenwet zullen voorbereidingen worden getroffen.

Met de beroepsgroepen zullen in 2005 passende toezichtarrangementen worden afgesproken, waarbij het interne toezicht voorop staat.

Naast de genoemde evaluaties zullen er periodieke trendrapportages worden opgesteld om ontwikkelingen in beeld te kunnen brengen op het gebied van prijzen, kwaliteit, toegankelijkheid, continuïteit en integriteit. Deze rapportages vormen een «thermometer» waarmee eventuele fricties en onvolkomenheden tijdig kunnen worden gesignaleerd. Naar aanleiding hiervan kunnen – indien nodig – beleidsmaatregelen worden genomen. In 2004 zijn de resultaten van de trendrapportage notariaat beschikbaar. Ten behoeve van de gerechtsdeurwaarders en de advocatuur zijn de trendrapportages in ontwikkeling.

Ten aanzien van de dienstverlening van de tolk en vertaler binnen het justitiële domein is in artikel 6 EVRM voor de verdachte het recht op kosteloze bijstand van een tolk vastgelegd. In de wet gerechtstolk en beëdigd vertaler die naar verwachting in het najaar 2004 aan de Tweede Kamer zal worden aangeboden, wordt een afnameplicht uit het Landelijk Register geïntroduceerd. Deze afnameplicht betreft de afnemers binnen het Justitiedomein, maar kan ook uitstraling naar andere overheden en instanties krijgen.

Bezien zal worden of Europese ontwikkelingen, in het bijzonder de concept-kaderrichtlijn diensten en de richtlijn professionele dienstverlening, aanleiding geven tot wijziging van beleid en/of wetgeving.

Voor wat betreft de afstemming tussen de vraagzijde en aanbodzijde van tolk- en vertaaldiensten zijn in 2004 binnen drie arrondissementen pilots gestart. De evaluatie van deze pilots vindt in 2005 plaats.

Buitengerechtelijke geschilbeslechting

Alternatieve vormen van geschilafdoening kunnen partijen soms een betere en meer duurzame oplossing bieden voor hun conflict dan een rechterlijke beslissing. De rechterlijke macht kan daardoor op termijn tevens worden ontlast. Daarom bevordert Justitie het gebruik van alternatieve vormen van geschilafdoening, met name mediation.

De komende jaren zullen concrete maatregelen bevorderen dat partijen bij het oplossen van hun conflicten een bewuste afweging (kunnen) maken en in aangewezen gevallen kiezen voor mediation, zoals verwoord in de brief aan de Tweede Kamer van 19 april 2004 (TK, 29 528, nr. 1). Daarbij wordt met name ingezet op positieve prikkels. Via diverse informatiekanalen zullen burgers en instellingen in algemene zin worden geïnformeerd over de (on)mogelijkheden van mediation. Naast deze algemene voorlichting zullen ook beroepsgroepen als de advocatuur en de rechtsbijstandverzekeraars worden benaderd om na te gaan op welke wijze zij zouden kunnen bijdragen aan een bewustere afweging bij de wijze van conflictafdoening. Tevens heeft dit tot doel ook bij hen verder draagvlak te creëren voor voorlichting en advisering omtrent mediation.

Mediation maakt deel uit van de voorzieningen bij het Juridisch Loket, ook om minder draagkrachtigen te wijzen op de mogelijkheden van mediation. In 2005 zal tevens een begin worden gemaakt met doorverwijzing bij alle gerechten. Bij ieder gerecht zal een informatiepunt worden ingericht waar partijen en hun begeleiders terecht kunnen voor deskundige informatie over mediation en mediators. Daarnaast zullen voor rechters en gerechtssecretarissen «doorverwijzingscursussen» worden georganiseerd.

Ten behoeve van de implementatie van de doorverwijzingsvoorzieningen naar mediation bij de gerechten en de juridische loketten wordt een monitoringssysteem opgezet waarvan de resultaten (ontwikkeling zaaksvolume, slagingspercentages, proceduretoevoegingen, kosten) nauwlettend zullen worden gevolgd en op basis waarvan zonodig wordt bijgestuurd.

Om te voorkomen dat uit financiële overwegingen van mediation wordt afgezien, wordt voor minder draagkrachtigen een tegemoetkoming in de kosten van de mediation geregeld in de Wet op de rechtsbijstand (Wrb), via de mediationtoevoeging. Daarbij worden draagkrachtcriterium, de eigen bijdrage en het bereik geheel volgens de Wrb-systematiek vastgesteld. Daarnaast zal met ingang van 2005 gedurende een aanloopperiode een (beperkte) financiële tegemoetkoming beschikbaar komen voor partijen die op advies van de rechter alsnog kiezen voor mediation. De effecten van deze maatregel zullen jaarlijks worden gemonitord. Aan de hand daarvan wordt bepaald of aanpassing noodzakelijk is (bijvoorbeeld van het bedrag) dan wel of de maatregel kan vervallen. De uitvoering van deze tijdelijke stimuleringsmaatregel wordt in handen gelegd van een Raad voor rechtsbijstand.

Tenslotte is van belang dat de kwaliteit en het aanbod van mediators voldoende is. Kwaliteit is primair een verantwoordelijkheid van de beroepsgroep in samenspraak met marktpartijen. De rol van Justitie blijft beperkt tot het stimuleren van een toereikend en transparant kwaliteitssysteem. Aan de inrichting van dit systeem wordt uitwerking gegeven door de beroepsgroep, kwaliteitsinstituten, vertegenwoordigers van rechterlijke macht en gefinancierde rechtsbijstand. Tot die tijd zullen additionele criteria gelden voor mediators, waarnaar wordt doorverwezen door gerechten en het juridisch loket.

Schuldsanering

De Wet schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp) is het laatste redmiddel na een mislukt minnelijk traject waarbij schuldenaar en schuldeiser(s) tot een vergelijk proberen te komen over een problematische schuldpositie. Kenmerkend voor de uitvoering van de Wsnp is de ketenverantwoordelijkheid van uitvoerende organisaties als gemeenten, kredietbanken, sociale diensten, schuldhulpverleners, maatschappelijk werk, rechterlijke macht, advocatuur, bewindvoeringsorganisaties en de Raad voor rechtsbijstand te Den Bosch.

De Wsnp is zo sterk als de zwakste schakel. Een duurzame oplossing door de schulden bij de bron aan te pakken, via tweerichtingsverkeer, blijft het doel: De Wsnp draagt bij aan het beleid van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) in samenwerking met de gemeenten bij de integrale schuldhulp en het armoedebeleid, maar omgekeerd moet een goed minnelijk traject de Wsnp in staat stellen om als «uiterste redmiddel» te fungeren. Voorop blijft staan dat schuldeiser en schuldenaar het probleem langs deze weg zelf trachten op te lossen alvorens een beroep te doen op de Wsnp. Beleidsinzet voor 2005 is om de status van het minnelijk traject op te waarderen met meer kwaliteit, uniformiteit, slagkracht en een betere informatievoorziening. Indien niet alleen schulden worden gesaneerd maar ook bijkomende problemen worden aangepakt, zoals werkloosheid, te dure huisvesting en psychosociale problemen, krijgen de integrale schuldhulpverlening en de reïntegratie uit de Wet Werk en Bijstand werkelijk gestalte. Met het ministerie van SZW wordt samengewerkt om voor 2005 de keten van schuldhulp te versterken, onder andere middels actiepunten waar de uitvoeringstaken van gemeenten en Justitie samenkomen.

Gebleken is dat als gevolg van de economische omstandigheden het beroep op de schuldhulp en de Wsnp toeneemt. De verhoogde werkdruk op rechters en bewindvoerders leidt tot knelpunten in de uitvoering. Het advies van de adviescommissie insolventierecht zal daarom in 2005 in wetgeving moeten worden omgezet met als hoofdthema's vereenvoudiging van de procedure, verzwaring van de bewijslast op de verzoeker en beperking van de toestroom bij de aanvraag. Daartoe behoort een scherpere toets op de goede trouw en op het «saneringsgereed» zijn van de verzoeker, waarmee het risico van tussentijdse uitval wordt beperkt. Voorts wordt de rechter de bevoegdheid gegeven om een dwangakkoord op te leggen bij de beslissing tot toelating. Dwarsliggende schuldeisers die een beperkt deel van de schuldenlast vertegenwoordigen kunnen zo worden «overruled», waardoor een drie jaar durend wettelijk traject wordt voorkomen.

De grens tussen de overheidsverantwoordelijkheid en de eigen verantwoordelijkheid van schuldenaar en schuldeiser ligt bij een tevergeefs minnelijk traject, waarna de gemeente of de kredietbank een verklaring afgeeft ex artikel 285 Faillissementswet. Die verklaring biedt de basis voor de rechterlijke beoordeling van het verzoek om toelating en voor het dossier en het toezicht van de bewindvoerder. De in 2004 geactualiseerde verklaring zal in 2005 bijdragen tot een completer dossier bij de start van het wettelijk traject.

De minister van Justitie heeft de uitvoering van de Wsnp gemandateerd aan de Raad voor rechtsbijstand te Den Bosch. De Raad ondersteunt een kwalitatief en kwantitatief voldoende aanbod van bewindvoerders en zorgt op basis van een subsidieregeling voor de vaststelling van de vergoedingen van bewindvoerders. In 2005 zal het door de Raad ingezette kwaliteitsbeleid voor de bewindvoering verder worden uitgebouwd. De bewindvoerdersvergoeding bestaat uit twee componenten: salaris dat maandelijks per zaak uit de boedel wordt betaald, en een subsidie die door Justitie wordt uitgekeerd per afgewikkelde zaak. De subsidie wordt jaarlijks trendmatig geïndexeerd. De aanpassing van de Wsnp moet leiden tot een vermindering van de werkdruk ook bij de bewindvoerder. De verwachting is dat hiermee, en met de verhoging van het salaris, de vergoedingenstructuur verder wordt verbeterd.

In vervolg op de evaluatie uit 2000 zal in 2007 een volgende evaluatie van de Wsnp plaatsvinden. Daarbij zal gebruik worden gemaakt van gegevens die het Bureau Wsnp verzamelt over het aantal beschikbare bewindvoerders, toelatingsvonnissen en (tussentijdse) beëindigingen.

Vanaf 2005 zal periodiek een monitor Wsnp worden verricht aan de hand waarvan relevante trends (samenstelling schuldenaren schuldenpakket, duurzaamheid schone lei) voor het te voeren beleid in kaart worden gebracht. Onderzocht wordt of op termijn ook een ketenbrede schuldenmonitor haalbaar is. Op basis daarvan wordt beoordeeld of het stelsel aan zijn doel beantwoordt.

Prestatiegegevens

De begroting is tot en met het jaar 2006 afdoende om ruim 9 000 te subsidiëren. Na dit jaar is de raming gebaseerd op het niveau van de begroting 2004 (7 500 zaken).

De gemiddelde prijs per zaak is tot en met 2006 lager dan in de structurele situatie. Dit komt omdat de ruim 1 500 extra zaken tot en met 2006 met name de relatief goedkopere particuliere zaken betreffen.

De uitvoeringslasten dalen of stijgen niet proportioneel met het zaaksvolume, omdat de uitvoeringslasten deels vaste lasten betreffen. Hierdoor zijn ook de gemiddelde uitvoeringslasten per zaak tot en met 2006 lager dan in de structurele situatie.

Beleidsevaluatieonderzoek

13 Rechtshandhaving en criminaliteitsbestrijding

Justitie staat voor een veilige en rechtvaardige samenleving. Cruciaal daarvoor is, dat wetten worden nageleefd. Daarom wordt er naar gestreefd dat criminaliteit vermindert. Criminaliteit wordt het meest effectief aangepakt door een combinatie van preventieve en repressieve maatregelen.

Beleidsdoelstelling 13

Een goed functionerende rechtshandhavingketen, waaronder begrepen het voorkomen en bestrijden van criminaliteit.

Het handhaven van wet- en regelgeving is een kerntaak van de overheid. Wetten moeten worden nageleefd; als dat niet gebeurt, dient de overheid daartegen op te treden. De minister van Justitie draagt de algemene verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van de rechtshandhaving: hij zorgt voor de beschikbaarheid van bruikbare rechtsregels en een kwaliteitsstandaard voor de organisaties die zijn belast met de handhaving van straf- en ordeningswetgeving. Hiertoe worden de daartoe nodige wetten, beleids- en uitvoeringskaders ontwikkeld.

Het beoogde resultaat van de handhaving is uiteraard het vergroten van de veiligheid. Daarbij gaat het om vermindering van commune criminaliteit, door bijvoorbeeld het afschrikken van potentiële daders of voorkomen dat strafbare feiten worden gepleegd en het consequent vervolgen van daders. Ook het overtreden van regels van ordeningswetgeving en het beschermen van maatschappelijk kwetsbare belangen hoort tot het domein van de rechtshandhaving. Hier valt te denken aan onder andere de milieuwetgeving of het optreden tegen mensenhandel.

De ambities op het gebied van de criminaliteitsbestrijding zijn neergelegd in het Veiligheidsprogramma Justitie dient, in samenwerking met politie en overige maatschappelijke partners, de veiligheid van de burger te waarborgen. Het Veiligheidsprogramma «Naar een veiliger samenleving», dat in oktober 2002 is vastgesteld (TK, 28 684, nr. 1), geeft aan welke concrete doelen het kabinet in 2006 bereikt wil hebben. Zo moet het vastgestelde tekort in de rechtshandhaving in de komende jaren worden teruggedrongen. Bovendien zal de criminaliteit en de overlast in de openbare ruimte fors moeten verminderen. Speerpunten van de gekozen veiligheidsstrategie zijn:

• Het aanpakken van de stelselmatige dader en van jeugdcriminaliteit;

• Het versterken van opsporing en handhaving;

• Het versterken van het zichtbare toezicht en de controle in de publieke ruimte;

• Het intensiveren van gerichte preventieprojecten.

Het realiseren van de gestelde doelen vergt grote inzet van alle instanties en diensten die hierin een rol vervullen zowel op rijks-, provinciaal als gemeentelijk niveau. De subdoelen van de organisaties in de keten van rechtshandhaving en de in 2005 voorgenomen concrete acties om die doelen te bereiken, worden toegelicht bij de verschillende operationele doelstellingen van dit artikel.

In 2005 wordt een tussenevaluatie van het Veiligheidsprogramma uitgevoerd. Op basis van de uitkomsten van de tussenevaluatie wordt beoordeeld of de uitvoering van het Veiligheidsprogramma op schema ligt.

De justitiële reactie op strafbare feiten wordt samengesteld uit verschillende fasen in de strafrechtsketen. De partijen die actief zijn in die verschillende fasen, zijn ten opzichte van elkaar zelfstandig maar tegelijkertijd ook wederzijds afhankelijk. Omdat de prestaties van de strafrechtsketen als geheel maatschappelijk relevanter zijn dan de prestaties van de afzonderlijke partijen, is het van belang dat de coördinatie in de keten als geheel optimaal verloopt. Onder operationele doelstelling 13.3 treft u de in het kader van het project «Ketencoördinatie» in 2005 voorgenomen acties aan.

Budgettaire gevolgen van het beleid x € 1000

Operationele doelstelling 13.1

Voorkomen van criminaliteit.

Het werkterrein van criminaliteitspreventie is breed. Er zijn immers veel delicten waarvoor preventieve maatregelen een deel van de oplossing zijn. In het programma «Naar een veiliger samenleving» heeft de geweldsproblematiek een centrale plaats. Op basis van hetzelfde programma hebben de bewindslieden van Justitie, Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en Economische Zaken afspraken gemaakt over de aanpak van criminaliteit waarvan het bedrijfsleven slachtoffer wordt. In het preventiebeleid staan in 2005 daarom twee thema's centraal: geweld en bedrijfsleven. Daarnaast krijgt het justitiële thema «integriteit» in 2005 bijzondere aandacht.

Het thema geweld richt zich op het voorkomen van (herhaling van) het gebruik van geweld. Dit moet minder criminaliteit en een groter gevoel van veiligheid opleveren. Het thema bedrijfsleven is gericht op het tegengaan van criminaliteit waar het bedrijfsleven slachtoffer van wordt, maar houdt zich ook bezig met integriteitsvraagstukken rondom datzelfde bedrijfsleven. In het kader van het thema integriteit zal in 2005 vooral aandacht besteed worden aan het versterken van de samenhang tussen de beschikbare instrumenten voor screening en toetsing. Het preventiebeleid van Justitie richt zich niet op individuele burgers, maar op mede-overheden, maatschappelijke organisaties en het kansspelbeleid.

Geweld terugdringen

Het gebruik van geweld is een groot maatschappelijk probleem. Het afgelopen decennium is het in al zijn vormen in omvang toegenomen. Geweld heeft daarnaast een enorme impact op het veiligheidsgevoel en de «objectieve» veiligheid.

Het beleid van Justitie richt zich op andere departementen, mede-overheden, bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties, evenals op particulier initiatief van burgers. Doel van het beleid is, dat bestuurlijke en maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven structureel werk maken van de preventieve aanpak van geweld, zowel in het (semi) publieke domein als in het privé-domein. Bovengenoemde partijen richten zich op (potentiële) slachtoffers, daders en omstanders van geweld. De bereidheid en de betrokkenheid van de benoemde partijen bepaalt of de doelstelling bereikt wordt.

In 2005 zal uitvoering worden gegeven aan de voornemens uit de beleidsverkenning geweld (aangekondigd in de brief over de hoofdlijnen van het preventiebeleid, TK, 28 684, nr. 31) die eind 2004 aan de Tweede Kamer wordt toegezonden. Justitie heeft er belang bij dat beroepsgroepen die gezagsdrager en/of toezichthouder zijn hun voorbeeldfunctie goed kunnen vervullen. In samenwerking met het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid wordt bezien hoe die voorbeeldfunctie versterkt kan worden. In samenwerking met het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en werkgeversorganisaties, vakbonden en beroepsorganisaties wordt deskundigheidsbevordering in het omgaan met agressie en geweld ontwikkeld en ingebracht in (beroeps)opleidingen en bijscholingstrajecten. Justitie zorgt in 2005 voor inhoudelijke informatie over de verschillende mogelijkheden om daadwerkelijk in te grijpen op het moment dat geweld zich voordoet of dreigt voor te doen. Deze informatie wordt beschikbaar gesteld via brochures en websites. Diverse particuliere organisaties maken zich hard om geweld te bestrijden en normen te (her)stellen. Activiteiten en projecten die een landelijk bereik hebben en aansluiten op de voor 2005 opgestelde speerpunten komen in aanmerking voor een (tijdelijke) financiële impuls. Ook stimuleert Justitie via het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid landelijke verspreiding van lokale initiatieven die een bewezen succesvolle bijdrage leveren aan deze operationele doelstelling.

Bedrijfscriminaliteit terugdringen

In 2005 zal de publiek-private samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven in het Nationaal Platform Criminaliteitsbeheersing (NPC) op geheel nieuwe leest worden voortgezet. Door de overdracht van de meer uitvoerende taken aan het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid zal het NPC zich voornamelijk concentreren op de gewenste strategie betreffende bedrijfscriminaliteit. Het NPC zal in 2005 expliciet aandacht besteden aan de aanpak van cybercrime.

De gewenste reductie van criminaliteit moet bereikt worden door de uitvoering van de tien projecten van het Actieplan Veilig Ondernemen (TK, 28 684, nr. 24).

Integriteit screenen en toetsen

Overheidsorganen, rechtspersonen en bedrijven (al dan niet in de juridische vorm van een rechtspersoon) hebben in toenemende mate behoefte om de integriteit te kunnen beoordelen van de partijen waarmee zij zaken willen doen en de natuurlijke personen die zij in dienst willen nemen.

Justitie stelt een aantal instrumenten voor het toetsen van integriteit beschikbaar. Het gaat daarbij om het screenen van personen die een vennootschap willen oprichten (de Verklaring van Geen Bezwaar); van nieuwe werknemers in een gevoelige functie (de Verklaring Omtrent het Gedrag voor natuurlijke personen); van rechtspersonen, waarmee men zaken wil doen (de Verklaring Omtrent het Gedrag voor rechtspersonen) en om het adviseren en informeren van bestuursorganen over de integriteit van bedrijven die voor een vergunning of een gunning van een aanbesteding in aanmerking willen komen (het BIBOB-advies). Screening leidt ertoe dat niet integere relaties en sollicitanten onderkend worden. Indien bekend is dat deze (niet integere) relaties en sollicitanten worden gescreend, zijn deze naar verwachting minder geneigd een zakelijke relatie of een dienstverband met de betreffende organisatie aan te gaan. De integriteit van de betreffende organisaties wordt daardoor in stand gehouden en vergroot. Het tijdig screenen van rechtspersonen kan slachtofferschap van criminaliteit gepleegd door niet-integere zakenpartners voorkomen; het screenen van natuurlijke personen kan interne criminaliteit voorkomen. In 2005 zal de samenhang tussen de verschillende instrumenten worden versterkt.

Kansspelen reguleren en beheersen

Om tot een slagvaardiger beleid met minder versnippering van verantwoordelijkheden en bevoegdheden te komen en om het risico van belangenverstrengeling te vermijden, wordt het beleid, de uitvoering van en het toezicht op het kansspelbeleid geconcentreerd bij het ministerie van Justitie. In Europees verband wordt gewerkt aan vergaande harmonisering van de dienstensector met mogelijke gevolgen voor het kansspelbeleid in de afzonderlijke EU-landen.

De beoogde effecten van het beleid zijn: verminderen van het aantal kansspelverslaafden, tegengaan van illegaal aanbod van kansspelen, regulering en beheersing van diverse vormen van kansspelen, uniformering van vergunningvoorwaarden van kansspelvergunninghouders, vermindering van administratieve lasten, herziening van de Wet op de kansspelen (Wok) en vernieuwing en intensivering van toezicht.

Instrumenten om het beleid uit te voeren zijn: herziening van de Wok om beleidswijzigingen en nieuwe technologie en ontwikkelingen mogelijk te maken; onderzoeken om het effect van beleid te meten en om eventueel nieuw beleid te ontwikkelen; informatievoorziening via de website van Justitie aan burgers en bedrijven over kansspelen in het algemeen; werkafspraken met partners om het kansspelbeleid goed uit te voeren en waar mogelijk te verbeteren; bijeenkomsten voor kansspelspecialisten om informatie-uitwisseling en samenwerking tussen partners te verbeteren; kennis en informatie delen met partners bij handhaving van de Wok.

Beleidsevaluatie-onderzoek

Operationele doelstelling: 13.2

Een doeltreffende justitiële opsporing.

Het achterhalen van de waarheid over gepleegde strafbare feiten – opsporing – is één van de kerntaken van de politie. Het is ook de kerntaak van de bijzondere opsporingsdiensten. Justitie heeft een groot belang bij het realiseren van goede resultaten in de opsporing. Justitie streeft er dan ook naar om de kwaliteit van de opsporing steeds verder te verbeteren. Daartoe ontwikkelt Justitie een beleidsvisie over het op hoofdlijnen te voeren opsporingsbeleid en formuleert Justitie randvoorwaarden ten behoeve van een adequate implementatie van dat beleid. Bovendien wordt het nodige onderzoek ten behoeve van de waarheidsvinding ten aanzien van gepleegde strafbare feiten verricht. Een adequaat werkende opsporing is van groot belang voor het vertrouwen dat burgers, bedrijven en maatschappelijke instellingen hebben in de rechtsstaat.

Onderzoek ten behoeve van de opsporing

Het streven naar verdere verbetering van de kwaliteit van de opsporing is zichtbaar in de wijze waarop het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) veiliggestelde sporen van misdrijven met behulp van de nieuwste wetenschappelijke inzichten analyseert ten behoeve van de waarheidsvinding in strafzaken.

Het wetsvoorstel «DNA-onderzoek bij veroordeelden» maakt het mogelijk celmateriaal van bepaalde groepen veroordeelden af te nemen ten behoeve van DNA-onderzoek. Daarmee wordt een belangrijke bijdrage geleverd aan de voorkoming, opsporing, vervolging en berechting van strafbare feiten waarbij celmateriaal van daders is achtergelaten. Het aantal DNA-profielen in de DNA-databank zal als gevolg van de invoering van de wet binnen een paar jaar met enkele tienduizenden stijgen. Het wetsvoorstel treedt vermoedelijk eind 2004 in werking. Een jaar na de inwerkingtreding van de wet zal een evaluatie plaatsvinden van de aantallen veroordeelden en de kosten voor de ketenpartners.

Komend jaar wordt gewerkt aan de versterking van de keten van het melden en natrekken van ongebruikelijke transacties door het Meldpunt Ongebruikelijke Transacties (MOT) en het beter benutten van die meldingen in opsporingstrajecten. Daartoe zullen de taken van het MOT en het BLOM (Bureau politiële ondersteuning van de landelijke officier van Justitie voor het MOT) worden geïntegreerd, zal het OM een aanwijzing witwassen opstellen, zal de politie worden verzocht om voorstellen te ontwikkelen ter versterking van de aandacht van de politie voor witwassen en zal een samenwerkingsovereenkomst worden gesloten tussen de Nationale Recherche en de FIOD/ECD (Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst/Economische controledienst).

Begin 2005 verschijnen beleidsnota's over respectievelijk de financieel-economische criminaliteit en corruptie, die de aanpak van beide criminaliteitsvormen moeten verbeteren.

Versterking kwaliteit van de opsporing

In 2005 zal verder uitvoering worden gegeven aan het versterken van de kwaliteit van de opsporing zoals dat is weergegeven in de kabinetsnota «Naar een veiliger samenleving». Het verhogen van de pakkans, verminderen van de criminaliteit en het terugdringen van versnippering in verbeterprojecten zijn daarbij de voornaamste doelen. Het versterken en behoud van de kennis, het verder implementeren van het procesmatig werken worden in 2005 voortgezet in concrete projecten. In 2005 wordt voornamelijk geïnvesteerd in samenwerking met de politie in het uitvoering geven van de visie op de Forensisch Technische Recherche en zal op basis van de projectresultaten besloten worden of de landelijke sporendatabank verder zal worden ingevoerd. Tenslotte wordt voortvarend geïnvesteerd in het innovatieve vermogen en in concrete projecten onder sturing van een in 2004 opgericht innovatieplatform voor de opsporing.

Politiebestel

De reeds in het Hoofdlijnenakkoord aangekondigde evaluatie van de politie zal in de tweede helft van 2004 aanvangen en medio 2005 zijn afgerond. De evaluatie zal betrekking hebben op het functioneren van het politiebestel. Bijzondere aandacht gaat daarbij uit naar de landelijke aansturing van de politie door middel van de prestatiecontracten, de schaalgrootte van de politie en de gevolgen van de gekozen burgemeester voor het politiebestel. Als onderdeel van de evaluatie worden verschillende modellen voor een nieuw politiebestel uitgewerkt. Het doel van de evaluatie is zicht te krijgen op knelpunten in het huidige bestel alsook op mogelijke oplossingen hiervoor.

Terrorisme

In 2005 komt een aantal nieuwe wettelijke maatregelen beschikbaar. Deze maatregelen betreffen de bestrijding van financiering van terrorisme, het verboden verklaren van rechtspersonen die betrokken zijn bij (de voorbereiding van) terroristische activiteiten en het gebruik van inlichtingendiensten-informatie in het strafproces. Om in staat te zijn terroristische aanslagen zo veel mogelijk te verhinderen is het belangrijk dat Nederland beschikt over goede waarschuwings- en crisisbeheersingssystemen. In 2005 is het in maart 2004 aangekondigde alerteringssysteem beschikbaar en is de crisisbeheersing aan de nieuwe terroristische dreiging aangepast. In 2005 wordt verder gewerkt aan maatregelen die gericht zijn op de bestrijden van extremisme, het voorkomen van aanslagen en het faciliteren van de opsporing van verdachten van terroristische misdrijven.

Drugssmokkel Schiphol

Om de drugssmokkel op Schiphol terug te dringen is een aantal maatregelen in gang gezet. Een belangrijke en tevens succesvolle maatregel is het uitvoeren van zogenaamde 100%-controles op risicovluchten. Bij deze controles worden passagiers, bemanning, vracht, (hand)bagage en het vliegtuig gecontroleerd. Nu deze controles effectief blijken te zijn zullen deze ook, door inzet van de handhavingscapaciteit van het OM, douane en marechaussee, in 2005 worden gecontinueerd. Voorts zal in 2005 door zowel de Nationale Recherche als de Koninklijke Marechaussee verder opsporingsonderzoek plaatsvinden naar de criminele organisaties die verantwoordelijk zijn voor de drugssmokkel. Tenslotte wordt de Europese en internationale samenwerking voortgezet. Hieronder valt ook de snelle uitvoering van de afspraken die met Suriname, de Nederlandse Antillen en Aruba zijn gemaakt om de drugssmokkel via Schiphol terug te dringen. Het effect van deze maatregelen kan worden afgemeten aan het structureel afnemen van de toestroom van drugskoeriers naar Schiphol. Voor de aanpak van de drugssmokkel op Schiphol is in 2005 een bedrag van € 26 miljoen beschikbaar.

Beleidsevaluatie-onderzoek

Operationele doelstelling 13.3

Doelmatige handhaving van straf- en ordeningsrecht alsmede een doeltreffend strafrechtelijk optreden.

Het is de taak van de minister van Justitie om te zorgen dat de uitvoerende justitiële instanties in staat gesteld worden om de hun toebedeelde taken ten aanzien van de handhaving van straf- en ordeningswetgeving op doelmatige en doeltreffende wijze uit te voeren. Hiertoe worden de nodige wetten, beleids- en uitvoeringskaders ontwikkeld.

De justitiële reactie op strafbare feiten komt tot stand in een ketenproces. De partijen (organisaties) in de strafrechtsketen zijn ten opzichte van elkaar zelfstandig maar tegelijk ook wederzijds afhankelijk. Focus van de keten is de persoon (justitiabele, verdachte, veroordeelde, gedetineerde). In de strafrechtsketen gaat het erom dat gepleegde strafbare feiten (delicten) worden herleid tot een persoon (verdachte, dader); op die persoon worden vervolgens straffen en maatregelen toegepast. Een adequate aanpak van criminaliteit vergt dat interventies niet langer feit-georiënteerd maar persoon-georiënteerd worden toegepast. Een complicatie van de strafrechtsketen (in vergelijking met bijvoorbeeld de vreemdelingenketen) is, dat een persoon, indien en voorzover hij meer dan één delict pleegt, gelijktijdig in evenzoveel trajecten in verschillende fasen (schakels) in de keten kan zitten. Dit stelt bijzondere eisen aan de informatievoorziening en de samenwerking en afstemming in de strafrechtsketen. De samenleving rekent de keten als zodanig af op haar prestaties; wat de afzonderlijke partijen in de keten daaraan toevoegen, is van ondergeschikt belang. Dit brengt mee dat er ook in toenemende mate behoefte is aan inzicht in de prestaties van de keten als geheel. Een dergelijk inzicht is nog niet of nauwelijks voorhanden omdat de beleids- en managementinformatievoorziening zich nog grotendeels beperkt tot de individuele organisaties (actoren) in de keten. Prioriteit in de ketencoördinatie heeft derhalve de realisatie van een adequate informatiehuishouding voor de keten als zodanig voor zowel het operationele- als het beleidsniveau. Daartoe worden de volgende activiteiten ondernomen:

• Ontwikkelen van kaders en uitgangspunten voor de justitiële informatievoorziening;

• Opstellen en uitwerken van een informatieplan voor inzicht in ketenprestaties;

• Inrichten van een permanente structuur van horizontale informatievoorziening;

• Ontwikkelen van prognose- en simulatiemodellen voor de strafrechtsketen.

Het OM streeft ernaar een adequaat niveau van strafrechtelijke handhaving van de rechtsorde te leveren; op grond van zijn wettelijke taak heeft het OM een opdracht tot actieve handhaving vanuit een oriëntatie op het recht, maar tegelijk geldt een beperking tot de strafrechtelijke invalshoek.

Professionalisering van de rechtshandhaving

Programmatisch handhaven houdt in dat het handhavende bestuur zicht heeft op de eigen taken op handhavingsgebied, zorgt voor risicoanalyses en prioriteiten stelt in de handhaving. Capaciteit (mensen en middelen) voor verschillende handhavingstaken wordt toegedeeld op basis van de risico-analyse en prioriteitsstelling. De keuzen die het bestuur maakt in de handhaving worden democratisch verantwoord. Programmatisch handhaven heeft een cyclisch karakter.

Gestreefd wordt naar een verdere professionalisering van de rechtshandhaving door middel van het aanbieden van kennis en instrumenten over de rechtshandhaving in de breedste zin van het woord.

In het komende jaar ligt de nadruk op:

• Het inrichten en stimuleren van wetenschappelijk onderzoek naar de psychologie van het naleven en de handhaving;

• Discussie over handhaving in den brede: binnen welke condities en randvoorwaarden werkt handhaving?;

• Het verzamelen en beschikbaar stellen van fundamentele kennis over zelfregulering en toezicht-op-toezicht;

• De doorontwikkeling van het concept «programmatisch handhaven» en van «best practices»;

• Ontwikkeling handhavingsstandaard;

• De ontwikkeling van monitoring in de ruime zin van het woord.

De handhaving van ordeningswetgeving is een taak van de vakminister die voor de betreffende wetten verantwoordelijk is. Het project «Rijk aan handhaving» ontwikkelt de methodiek van programmatisch handhaven op rijksniveau en biedt deze methodiek actief aan de vakministeries aan. Om te beoordelen of goed, programmatisch en professioneel gehandhaafd wordt, wordt het instrument van beleidsvisitatie voor de handhaving ontwikkeld en aan de vakministeries aangeboden. Deze visitatie is een instrument voor de betrokkenen zelf om de kwaliteit van de handhaving te verbeteren.

Workshops, themabijeenkomsten, conferenties worden georganiseerd en actief aan de ministeries aangeboden. Er wordt in een voortdurend proces draagvlak gecreëerd en onderhouden met relevante ministeries en uitvoeringsorganisaties. Thema's die binnen de context van professionalisering en programmatische handhaving vallen kunnen binnen het project worden opgepakt.

Het actieprogramma «Handhaven op Niveau», dat zich richt op decentrale overheden, gaat haar laatste jaar in: dat van het oogsten en verspreiden.

Binnen de programmalijn «Best Practice Ontwikkeling» is hard gewerkt aan het genereren van in de praktijk bewezen succesvolle werkmethoden. Zo zullen er «best practices» worden gepresenteerd op het gebied van Integrale Handhaving Buitengebied, Handhaving Leerplicht, Integrale Handhaving Prostitutiebeleid, Handhaving Coffeeshops, Handhaving Escortbedrijven en Handhaving Graffiti. Onder meer met behulp van de in 2004 ontwikkelde nieuwe website en met behulp van de zes keer per jaar verschijnende «Handhavingskrant» zullen deze onder de aandacht van de doelgroep, handhavers bij de decentrale overheden, worden gebracht.

Uit de «Handhaven op Niveau» monitor blijkt dat inmiddels 85% van de gemeenten bezig is met het ontwikkelen van integraal handhavingbeleid. Zij doen dat vooral met behulp van het instrumentarium dat in het kader van «Handhaven op Niveau» is ontwikkeld. In 2005 komt in het kader van de uitbouw van het instrumentarium onder meer een model-handhavingsprogramma en een ICT-ondersteuningspakket ter beschikking.

In 2005 zal de Commissie Welschen een advies uitbrengen aan de minister van Justitie op welke wijze er ook na 2005 die aandacht aan de handhaving van ordeningswetgeving kan worden geschonken die daarvoor noodzakelijk is.

Handhaving ordeningswetgeving

De milieucriminaliteit is, onder invloed van internationale ontwikkelingen in het handelsverkeer aan het veranderen. Economische ketens van handelingen met stoffen, producten, afvalstoffen, grond, beschermde dieren en planten vormen steeds vaker de bron van milieucriminaliteit. De noodzaak tot meer gerichte aanpak van deze ketens wordt breed onderkend. Vandaar dat in een brief van 25 maart 2004 (TK, 22 343, nr. 91) de ministers van BZK en Justitie en de staatssecretaris van VROM aan de Tweede Kamer hebben aangekondigd dat per 1 januari 2005 meer capaciteit beschikbaar komt voor de handhaving van milieucriminaliteit door de politie in de vorm van aparte en geoormerkte politiemilieuteams (zogeheten regionale milieuteams). Voorts komt er meer capaciteit beschikbaar door de oprichting van zes aparte interregionale milieuteams ondergebracht bij de BRT/IFT-combinatie (Bovenregionaal rechercheteam/Interregionale fraudeteams). Ook bij het OM wordt de milieuhandhaving geïntensiveerd. In totaal zullen er per 1 januari 2005 100 fte bij het OM werkzaam zijn in de vervolging van milieudelicten.

Bij brief van 19 mei 2004 (TK, 29 398, nr. 6) is de Tweede Kamer geïnformeerd over het voornemen om de verkeershandhaving te versterken door de invoering van een puntenstelsel rijbewijzen. Gemotoriseerde verkeersdeelnemers die zich bij herhaling schuldig maken aan ernstige verkeersovertredingen zullen daardoor vrijwel automatisch hun rijbewijs kwijtraken. Inwerkingtreding is voorzien medio 2005.

Het puntenstelsel zal bovenop de bestaande handhavingsmaatregelen komen en van toepassing zijn na staandehouding. In grote lijnen komt het puntenstelsel er op neer dat na twee onherroepelijk afgedane verkeersdelicten uit de wet volgt dat betrokkene zijn rijbewijs kwijt is. De gedachte is dat deze strenge, lik-op-stuk aanpak zeer preventief zal werken en zo bijdraagt aan meer verkeersveiligheid. Verkeersdelicten die in aanmerking komen zijn bijvoorbeeld: doorrijden na een ongeval, te hoge alcoholpromillages, grove snelheidsoverschrijdingen, bumperkleven en roekeloos rijden. Gestreefd wordt naar een zo eenvoudig en effectief mogelijke implementatie, door aansluiting te zoeken bij de bestaande maatregelen en registratiesystemen.

De voor de komende jaren gecalculeerde verhoging van de opbrengsten uit boeten en transacties vloeit voort uit indexering van de boetetarieven en een, onder andere door toepassing van nieuwe technologie, efficiëntere handhaving; beleidsmatige intensivering van de verkeershandhaving is hiervoor niet voorzien.

In het Veiligheidsprogramma is de ambitie opgenomen om de verloedering van de publieke ruimte tegen te gaan en de normnaleving in de publieke ruimte te vergroten. De publieke ruimte zal hierdoor veiliger worden. Om de politie te ontlasten en het bestuur meer invloed te geven op de handhaving krijgen de gemeenten de mogelijkheid een bestuurlijke boete op te leggen voor feiten als graffiti, wildplassen, hondenpoep op straat en vuilniszakken op straat. Gestreefd wordt naar invoering medio 2005.

De handhaving van de parkeer- en stilstandfeiten, uit de Wet administratiefrechtelijke handhaving verkeersdelicten (WAHV), zal worden overgedragen aan de wegbeheerders (provincies, gemeenten en waterschappen). Er wordt gestreefd naar een overdracht van de handhavingsbevoegdheid voor deze feiten begin 2006.

Handhaving strafwetgeving

De aanstelling van de Nationaal Rapporteur Mensenhandel (NRM) wordt verlengd en de werkzaamheden van het Bureau NRM worden gecontinueerd, zodat de aanbevelingen van de jaarlijkse rapportages van de NRM beschikbaar blijven voor de handhaving.

De concrete maatregelen die zijn voorgesteld in het «Plan van aanpak ordening en bescherming prostitutiesector» (TK, 25 437, nr. 46) zullen komend jaar worden geïmplementeerd.«Justitie in de buurt» (JIB) levert een bijdrage aan de aanpak van criminaliteit en onveiligheid voor specifieke gebieden of specifieke problemen. Door de nauwe onderlinge samenwerking en afstemming tussen de JIB-partners, bestaat een goed zicht op de problemen in de wijk en kan daar snel en effectief op ingespeeld worden. Om lange procedures te voorkomen worden strafzaken, indien mogelijk, via het officiersmodel (een soort snelrecht) afgehandeld.

Vanaf 2005 kunnen brede veiligheidssamenwerkingsverbanden, waarvan justitieorganisaties deel uitmaken, ondersteund worden met een financiële bijdrage voor maximaal 3 jaar. Deze bijdrage is bedoeld voor projecten of initiatieven die zich richten op de aanpak van een specifiek probleem of op een specifieke probleemwijk of buurt. Voor dit «JIB-nieuwe stijlbeleid» is in 2005 € 0,6 miljoen, in 2006 € 2,7 miljoen en vanaf 2007 structureel circa € 4 miljoen beschikbaar. «JIB-nieuwe stijl» betreft niet het financieren van «JIB-bureaus», maar van samenwerkingsverbanden, waarin de «JIB-bureaus oude stijl» mogelijk een rol kunnen spelen.

De afbouw van de financiering van de «JIBs-oude stijl» vindt plaats tot en met 2006. In 2005 en 2006 geldt een overgangsregeling. Daarna moeten alle JIB-bureaus over zijn gegaan naar een vorm van eigen financiering.

Voor «JIB-oude stijl» in 2005 is een budget van circa € 5,5 miljoen gereserveerd. In 2006 is daarvoor een bedrag van circa € 3,5 miljoen beschikbaar.

Strafrechtelijke handhaving OM

40 000 rechtbankzaken meer

Bij de uitvoering van het Veiligheidsprogramma ligt de prioriteit bij de misdrijven: er is immers geconstateerd dat de politie veel misdrijven laat liggen die goede opsporingskansen hebben. Met de verhoging van de prestatie in de misdrijfsfeer kan de opsporing op een substantieel en maatschappelijk beter verdedigbaar niveau worden gebracht. In de door het College van procureurs-generaal vastgestelde «Aanwijzing opsporing» staat aangegeven welk niveau dat is.

Conform de uitgangspunten in het Veiligheidsprogramma geldt bij de prioritering van zaken als kader:

• Voorrang voor de aanpak van jeugdzaken, met toespitsing op de gevallen waarin sprake is van evidente risico's dat de jeugdige zich (verder) beweegt op het pad van de misdaad;

• Voorrang voor de aanpak van veelplegers (dat wil zeggen de zeer extreme en in omvang beperkte groep van «evidente draaideurklanten»);

• Voorrang voor zeer ernstige delicten;

• Het toespitsen van de aandacht op het slachtoffer van delicten met grote impact.

Dit laat een fors terrein open waarin posterioriteiten moeten worden gezocht en waar lokale accenten kunnen worden geplaatst in termen van minder opsporing, sneller transactie of sepot.

Versterking toezicht publiek domein

De politie spreekt de burger directer aan op zijn gedrag. Dit betekent dat stringenter wordt opgetreden tegen kleine ergernissen en overlast in het publieke domein, tegen geweld en tegen agressief verkeersgedrag. In het «Landelijk kader Nederlandse Politie 2003–2006» is vastgelegd dat deze verhoogde handhavingsinspanning van de politie ertoe zal leiden dat in 2006 het aantal uit staandehoudingen voortkomende boetes en transacties met tenminste 180 000 is gestegen ten opzichte van 2002. Indien dit geleidelijk oploopt, zijn dat 45 000 extra boetes en transacties per jaar. Hoeveel van deze extra zaken het OM zullen bereiken, is mede afhankelijk van het type overtreding waartegen wordt opgetreden. Deze keuze zal op lokaal niveau worden gemaakt. Deze versterking van het toezicht staat niet op zichzelf, maar maakt onderdeel uit van een bredere, ook bestuurlijke inspanning om de zorg voor de openbare ruimte te verbeteren (waarbij fysieke en sociale maatregelen hand in hand gaan).

Uit de monitoring van het «Landelijk kader Nederlandse Politie 2003–2006» zal moeten blijken wat de precieze aantallen kantonzaken zijn die als gevolg van deze intensivering bij het OM binnenstromen. In 2003 bleek de extra instroom al op 60 600 zaken te liggen. Van deze extra instroom is vast komen te staan dat bijna een derde betrekking heeft op APV-bepalingen. Het gaat daarbij vooral om normschendingen betreffende hinderlijk gedrag, gebiedsontzeggingen, openlijk drugsgebruik, alsook wildplassen. Hiermee is voor het derde jaar op rij een duidelijke toename zichtbaar van strafrechtelijke handhaving van kleine ergernissen. De feitelijke ontwikkeling in het aantal staandehoudingen blijkt zich overigens, dat wil zeggen, boven op de genoemde intensivering, zodanig te ontwikkelen dat dat resulteert in een aantal kantonzaken dat bij voortzetting van deze trend bij circa 400 000 zal komen te liggen in 2006.

Productiecijfers Openbaar Ministerie

Productiecijfers OM

¹ De jaren 2001 tot en met 2003 hebben betrekking op gerealiseerde cijfers, de jaren 2004 tot en met 2008 hebben betrekking op geprognosticeerde cijfers;

² Inclusief Bureau Verkeershandhaving Openbaar Ministerie (BVOM);

³ Voorlopige cijfers;

⁴ Voorheen was dit het aantal beslissingen tot dagvaarden, waarvan een aanzienlijk deel later alsnog op andere wijze (bijvoorbeeld transactie) werd afgedaan.

De cijfers over het laatste jaar waren derhalve altijd (veel) te hoog. Dit effect treedt niet op bij het aantal afdoeningen door de rechter.

Echter, het duurt enige tijd voordat de vonnissen volledig zijn geregistreerd. De vermelde aantallen zijn derhalve (iets) te laag;

⁵ Deze oploop gaat uit boven hetgeen in het «Landelijk Kader Nederlandse Politie 2003–2006» is vastgelegd.

Beleidsevaluatie-onderzoek

¹ De meting van de sterkte van cannabisproducten die worden verkocht in Nederlandse coffeeshops.

² Geen Affichering (bij verkoop van drugs), geen verkoop van Harddrugs, geen Overlast, geen verkoop van drugs aan Jeugdigen, geen toegang voor jeugdigen tot een coffeeshop en geen verkoop van Grote hoeveelheden per transactie.

³ In het kader van de uitvoering van de aanbevelingen van de commissie Michels.

Operationele doelstelling 13.4

Effectieve tenuitvoerlegging van strafrechtelijke sancties en maatregelen.

Adequate rechtshandhaving vraagt consequente tenuitvoerlegging

In de wijze waarop de door de rechter opgelegde sancties en maatregelen ten uitvoer worden gelegd, toont de gehele keten voor strafrechtshandhaving zijn geloofwaardigheid en daadkracht. Met een consequente en voortvarende tenuitvoerlegging helpt het strafrecht naast zijn traditionele vergeldings- en herstelfuncties ook om criminaliteit te voorkómen en draagt het bij aan een veiliger samenleving op korte en langere termijn. Dat is en blijft een kerntaak van de overheid.

De regering heeft de uitvoering van deze kerntaak in deze kabinetsperiode een hoge prioriteit gegeven. De voortvarende uitvoering van het Veiligheidsprogramma betekent dat de sanctiecapaciteit mee moet groeien met de toenemende vraag. Deze toenemende vraag is het gevolg van de intensivering van de rechtshandhaving.

De jaarlijkse prognoses voor de behoefte aan sanctiecapaciteit laten het volgende beeld zien voor de sectoren gevangeniswezen, terbeschikkingstelling en taakstraffen:

* Exclusief vreemdelingenbewaring en justitiële jeugd en inclusief detentiecentra en politiecellen.

Bij de taakstraffen en de tbs blijft de behoefte in meerjarig perspectief toenemen. Bij het gevangeniswezen lijkt na 2005 een zekere stabilisatie op te treden. De beschikbare capaciteit zal zich als volgt ontwikkelen.

* Exclusief vreemdelingenbewaring en justitiële jeugd en inclusief detentiecentra en politiecellen

De capaciteit voor taakstraffen zal de komende jaren de behoefte volledig ondervangen. Voor de intramurale capaciteit wordt in een groot deel van de behoefte voorzien; deze zal verder langs twee andere sporen worden opgevangen: doelmatiger benutting van (bestaande) capaciteit en vermindering van de behoefte aan specifieke soorten-capaciteit.

In de begroting 2006 worden recidivecijfers opgenomen.

13.4.1 Functionele sanctietoepassing

Om op integrale en afgewogen wijze antwoord te kunnen geven op de vraag naar toenemende sanctiecapaciteit in tijden van onvermijdelijke schaarste, is een heldere, actuele visie op sanctietoepassing nodig. De Tweede Kamer is over het concept van functionele sanctietoepassing geïnformeerd in de brief «Visie modernisering sanctietoepassing» van 7 juni 2004 (TK, 29 200 VI, nr. 167). Algemeen uitgangspunt is dat de justitiële keten zo min mogelijk wordt belast. Hiermee worden de effectiviteit, doelmatigheid en geloofwaardigheid van de sanctietoepassing bevorderd.

De instrumenten en protocollen om in de praktijk gestalte te geven aan functionele sanctietoepassing en effectieve interventies worden ontwikkeld als onderdeel van het Veiligheidsprogramma in het kader van het project «Modernisering Sanctietoepassing» (MST), meer specifiek het programma «Terugdringen Recidive». Nieuw voor 2005 en verdere jaren is de implementatie van de volgende maatregelen:

• Landelijke invoering van een diagnostisch instrumentarium voor de selectie van justitiabelen op recidiverisico en mogelijkheid tot gedragsverandering;

• Toetsing van huidige en ontwikkeling van nieuwe reclasseringsinterventies aan de hand van vastgestelde kwaliteitscriteria;

• Instelling van een landelijke (onafhankelijke) erkenningscommissie ten behoeve van bestaande en nieuwe interventies, voor reclassering en gevangeniswezen;

• Een landelijk samenwerkingsprotocol tussen gevangeniswezen en reclassering om te komen tot betere reïntegratie van (ex-)gedetineerden;

• Verbetering van nazorg aan ex-gedetineerden op landelijk, regionaal en lokaal niveau.

Functionele sanctietoepassing wordt voor het gevangeniswezen vertaald in functionele executie: selectiviteit in regimaire voorzieningen (zoals onderwijs- en trainingsmogelijkheden) en aangeboden interventies, alsmede in de wijze van benutting van de schaarse celcapaciteit. De ernst van het gepleegde delict is daarbij niet de allesbepalende factor. Zo heeft het kabinet onder meer de bestrijding van criminaliteit door veelplegers en de invoer van drugs tot prioriteiten benoemd waaraan ook de komende jaren bijzondere aandacht wordt besteed. Ook de arrestanten vormen een bijzondere aandachtscategorie.

Ten behoeve van de aanpak van de veelplegers treedt in september 2004 de Wet plaatsing in een Inrichting voor Stelselmatige Daders (ISD) in werking. Hiermee kunnen met name de zeer actieve veelplegers voor langere duur, tot maximaal twee jaar, uit de roulatie worden genomen. Het aantal ISD-plaatsen zal in 2005 circa 550 bedragen en verder worden uitgebreid naar 1 000 in 2007. Dit is exclusief de circa 300 plaatsen die thans bestemd zijn voor de Strafrechtelijke Opvang van Verslaafden (SOV). De SOV is als strafrechtelijke maatregel wettelijk geïncorporeerd in de ISD maar blijft vooralsnog bestaan als eigenstandig programma-aanbod. Over de inzet van de ISD-capaciteit alsmede de verdeling van taken en verantwoordelijkheden bij de tenuitvoerlegging van ISD-maatregelen worden afspraken gemaakt met de ketenpartners. Het OM heeft daarbij een regisserende rol.

Het beleid inzake de drugskoeriers is de afgelopen periode succesvol gebleken en zal daarom worden voortgezet. De Tijdelijke wet noodopvang drugskoeriers expireert in maart 2005. De detentiecentra waar de drugskoeriers worden ondergebracht zullen vanaf die datum onder de werking van de Penitentiaire beginselenwet vallen. Aan de gebouwen worden daartoe de benodigde aanpassingen verricht. In 2005 zullen nog gemiddeld 625 plaatsen beschikbaar zijn specifiek voor deze categorie. Dit aantal wordt vanaf 2006 geleidelijk afgebouwd naar circa 440.

Een derde categorie die bijzondere aandacht vraagt zijn de arrestanten. Voor personen die een boete of transactie niet hebben betaald, is voldoende celcapaciteit nodig om subsidiaire hechtenis (c.q. gijzeling) ten uitvoer te kunnen leggen. Die laatste stok achter de deur bevordert de betalingsbereidheid in eerste aanleg en daarmee de rechtshandhaving. Hetzelfde geldt voor het mislukken van taakstraffen of het geen gehoor geven aan een oproep om zichzelf te melden voor het ondergaan van een vrijheidsstraf in een zelfmeldinrichting. Daarom worden binnen het gevangeniswezen 1 200 plaatsen specifiek voor arrestanten gereserveerd. Arrestanten vormen één van de categorieën voor wie een basisregime gecombineerd met meerpersoonscelgebruik binnen een beperkt beveiligde omgeving doorgaans volstaat. Ter vervanging van de traditionele nieuwbouwconcepten worden programma's van eisen ontwikkeld volgens deze nieuwe uitgangspunten. In september 2004 treedt de wettelijke regeling van meerpersoonscelgebruik in gesloten inrichtingen met een regime van beperkte gemeenschap in werking. Het aantal meerpersoonsplaatsen zal verder worden uitgebreid tot ten minste 1 500 in 2005.

Vraagvermindering door instroombeperking en substitutie

Het tekort aan penitentiaire celcapaciteit doet zich vooral voor in de huizen van bewaring. Langs twee wegen wordt eraan gewerkt om specifiek deze sector te ontlasten: door vermindering van de instroom en verhoging van de door- en uitstroom van gedetineerden.

De wet OM-afdoening, die het voor het OM mogelijk maakt om door middel van een strafbeschikking in meer gevallen dan tot op heden zelfstandig strafbare feiten af te doen, treedt naar verwachting 1 maart 2005 in werking.

Is eenmaal voorlopige hechtenis gevorderd, dan kan het vaker inzetten van het instrument van schorsing van de voorlopige hechtenis onder bijzondere voorwaarden de druk op de capaciteit verlichten. Om deze reden zal worden onderzocht welke nieuwe voorwaarden kunnen worden gecreëerd om het schorsingsinstrument vaker maar verantwoord in te zetten. Elektronisch toezicht kan daarbij een rol spelen.

Voor delinquenten met een ernstige verslavings- en/of psychische problematiek wordt gezocht naar opvangmogelijkheden buiten het justitieel kader. Ook het programma justitiële verslavingszorg speelt hierbij een belangrijke rol. Nieuwe initiatieven om verslaafden naar een maatschappelijk aanvaardbaar bestaan toe te leiden worden beproefd in een drietal pilots, waarin screening, effectieve interventies en samenwerking tussen ketenpartners centraal staan. Zowel in de drangtrajecten alsook bij dwang zijn toezicht, toeleiding naar zorg en gerichte begeleiding door de verslavingsreclassering belangrijke elementen.

Voor een optimale benutting van de capaciteit voor preventieve hechtenis dienen gedetineerden, zodra dat mogelijk en verantwoord is, doorgeplaatst te worden naar een andere penitentiaire inrichting. Het wetsvoorstel dat voorziet in de doorplaatsing van in eerste aanleg veroordeelde gedetineerden naar een- normaal of beperkt beveiligde- gevangenis is op 13 april 2004 (TK, 29 519, nr. 2) ingediend bij de Tweede Kamer. Naar verwachting zal de wet begin 2005 in werking treden.

Sinds januari 2004 is uitstroom via een penitentiair programma ook mogelijk bij straffen vanaf zes maanden. Het streven is er blijvend op gericht om eenieder die aan de gestelde objectieve criteria voldoet ook door zo'n traject te geleiden. In het kader van MST worden de mogelijkheden voor extramurale sancties verruimd, zoals door de invoering van elektronische detentie (ofwel elektronisch gecontroleerd huisarrest) en de uitbreiding van bijzondere voorwaarden in het kader van een voorwaardelijke vrijheidsstraf, zoals elektronisch toezicht (als controlemechanisme). Een wetsvoorstel inzake elektronische detentie zal naar verwachting in 2005 in consultatie kunnen worden gegeven.

Aan het einde van de vrijheidsstraf

Zolang sprake is van capaciteitsnood is het instrument van incidenteel versneld ontslag (IVO) onmisbaar om heenzendingen aan de «voordeur» van het sanctiestelsel te voorkómen. De Tweede Kamer is geïnformeerd over de noodzakelijke verruiming van de IVO-criteria in het kader van de beantwoording van de schriftelijke vragen over het jaarverslag van het ministerie van Justitie (TK, 29 540, nr. 83). Beter dan de toepassing van een noodventiel is een duidelijke regeling volgens welke de invrijheidstelling ook in tijden van capaciteitsnood op een voorspelbaar moment en goed voorbereid plaatsvindt. In consultatie is momenteel een wetsvoorstel tot herinvoering van de voorwaardelijke invrijheidstelling, ter vervanging van de huidige onvoorwaardelijke vervroegde invrijheidstelling. In deze nieuwe regeling kunnen aan de invrijheidstelling voorwaarden worden verbonden die het recidiverisico beperken. Worden deze voorwaarden tijdens de proeftijd niet nageleefd of pleegt betrokkene een strafbaar feit, dan kan de voorwaardelijke invrijheidstelling worden herroepen. Het hierboven genoemde wetsvoorstel bevat een bepaling die het mogelijk maakt om in een periode van capaciteitsnood de invrijheidstelling voor bepaalde categorieën gedetineerden tijdelijk eerder te laten plaatsvinden dan op het reguliere moment van voorwaardelijke invrijheidstelling (op tweederde van de straf). Deze eerdere invrijheidstelling zal altijd onder voorwaarden zijn, gedurende een langere proeftijd. Hiermee kan het huidige IVO-instrument komen te vervallen. Het wetsvoorstel zal naar verwachting begin 2005 bij de Tweede Kamer kunnen worden ingediend.

De Nieuwe Inrichting

De invoering van functionele executie in samenhang met de opgelegde taakstellingen vergt ingrijpende veranderingen binnen de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI). Een nieuwe vormgeving en besturing van de gehele organisatie krijgen gestalte door middel van het omvangrijke actieprogramma «De Nieuwe Inrichting» (DNI), dat van toepassing is op de gehele DJI-organisatie. Afstemming met ketenpartners en regionalisering zijn hierbij belangrijke uitgangspunten. Het DNI-concept komt ook tot uitdrukking in de bouwconcepten voor nieuw te realiseren inrichtingen. De Tweede Kamer wordt over de voortgang van dit transformatieproces geïnformeerd in het kader van het Veiligheidsprogramma.

13.4.2 Terbeschikkingstelling

Ook voor de terbeschikkingstelling is de beschikbare – intramurale – capaciteit één van de belangrijkste instrumenten. Deze zal daarom de komende jaren geleidelijk worden uitgebreid. Om de resterende capaciteitsbehoefte zo veel mogelijk af te dekken, worden de komende jaren extra maatregelen getroffen zoals flexibilisering van de capaciteitsbenutting, uitbreiding van de voorzieningen voor long-staypatiënten, invoering van forensisch psychiatrisch toezicht en het beginnen met de behandeling van tbs-passanten in het gevangeniswezen. De door- en uitstroom van tbs-patiënten zal worden bevorderd door intensivering van de samenwerking tussen tbs- en GGZ-instellingen. Overige belangrijke ontwikkelingen in de komende periode zijn toegelicht in de beleidsbrief over de tbs die op 1 maart 2004 aan de Tweede Kamer is gezonden (TK, 29 452, nr. 1).

13.4.3 Reclassering

In 2004 is het ontwikkeltraject reclassering gestart. In dit traject wordt gestalte gegeven aan het concept van functionele executie, dat ook voor de reclassering actueel is. De activiteiten van de reclassering worden rechtstreeks verbonden aan de specifieke behoeften van de partners in de strafrechtketen, te weten het OM, de zittende magistratuur en de DJI. Zij worden betrokken bij zowel de landelijke als de lokale aansturing van de reclassering. Het gaat er hierbij om de reclassering en haar taken beter en transparanter te positioneren in de strafrechtsketen. Binnen het ontwikkeltraject zal naast de herijking van het takenpakket een nieuw besturingsmodel worden geïmplementeerd voor de reclasseringsinstellingen, ter vervanging van de huidige, tijdelijke constructie waarbij deze rechtstreeks vanuit het ministerie worden aangestuurd. Het nieuwe model wordt verankerd in een wetsvoorstel voor de reclassering, dat naar verwachting in 2006 aan de Tweede Kamer kan worden aangeboden. Naast de inmiddels gerealiseerde ombuigingstaakstelling zijn intensiveringsgelden voorzien, die worden bestemd voor specifieke doelstellingen zoals de aanpak van veelplegers en verbetering aansluiting nazorg, waar aangewezen tevens met gemeenten.

13.4.4 Taakstraffen

Taakstraffen zijn niet alleen relatief goedkope sancties, aangezien betrokkene in de maatschappij blijft verkeren is er ook geen risico van detentieschade. Daarom zal zoals hiervóór aangegeven de capaciteit voor taakstraffen worden uitgebreid teneinde de behoefte vanaf 2006 volledig af te dekken.

Om deze groei op doelmatige wijze op te kunnen vangen, worden binnen de Stichting Reclassering Nederland (SRN) aparte (regionale) eenheden voor taakstraffen gevormd, met gespecialiseerd personeel. In 2005 zullen de eerste resultaten hiervan te verwachten zijn. Daarnaast is in 2004 een beleidsevaluatieonderzoek uitgevoerd, in het bijzonder naar de succes- en faalfactoren, dat in 2005 een nader te bepalen vervolg kan krijgen.

Prestatie-gegevens

* Exclusief vreemdelingenbewaring en detentiecentra

** Bezettingsgraad 2003 is inclusief GGZ-plaatsen

13.4.5 Financiële straffen, sancties, transacties en maatregelen

Het CJIB is verantwoordelijk voor het afhandelen, innen en coördineren van opgelegde financiële straffen, sancties, transacties en maatregelen.

Onder een effectieve inning wordt verstaan dat een hoog percentage van de ter inning overgedragen opgelegde of toegepaste financiële sancties en geaccepteerde transacties binnen een bepaalde termijn wordt geïnd dan wel afgedaan. De realisatie van deze doelstelling wordt mede mogelijk gemaakt door een hoge automatiseringsgraad en een efficiënte en effectieve procesvoering.

Het CJIB maakt deel uit van de Justitieketen en stemt af en werkt samen met haar partners. Het heeft daarbinnen een coördinerende rol op basis van de bij haar beschikbare gegevens. Het CJIB streeft naar een zo effectief mogelijke toepassing van de bij haar beschikbare gegevens en informatie door deze, in de vorm van beleids-, management- en sturingsinformatie en executiedocumentatie aan haar partners te verstrekken.

Het CJIB levert aan vele ketenpartners managementinformatie die benodigd is voor de sturing van de ketenprocessen.

Ter versterking van de samenhang in de justitiële keten en de versterking van de executie wordt de «Verwijs Index Personen» (VIP) verder ontwikkeld.

Prestatie-gegevens

13.4.6 Waarborgen voor een zorgvuldige sanctietoepassing

De tenuitvoerlegging van strafrechtelijke sancties en maatregelen moet op zorgvuldige en menswaardige wijze plaatsvinden. Om dat te bewaken bestaan verschillende controlemechanismen.

De Instellingswet voor de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ), die zou vervallen op 1 april 2005, zal worden verlengd met 1 jaar opdat in de tussentijd een definitieve wettelijke regeling kan worden voorbereid, mede op basis van de uitkomsten van het evaluatieonderzoek naar de taakuitoefening. De toezichtstaak van de Raad zal daarin komen te vervallen, aangezien op 1 januari 2005 de Inspectie voor de Sanctietoepassing gaat functioneren. Deze zal een toezichthoudende functie vervullen bij de penitentiaire inrichtingen en de reclasseringsinstellingen.

Ook de mogelijkheid om gratie te vragen van een onherroepelijke sanctie is een kwaliteitswaarborg voor de sanctietoepassing in brede zin. De instroom van gratieverzoeken neemt in relatie tot de aantallen opgelegde sancties verhoudingsgewijs geleidelijk af.

Beleidsevaluatie-onderzoek

Operationele doelstelling 13.5

Zorg voor slachtoffers van criminaliteit.

Slachtofferzorg heeft als doel het geschonden vertrouwen en gevoel van veiligheid te herstellen, en draagt ook bij aan het gevoel van rechtvaardigheid. Belangrijke voorwaarden voor goede slachtofferzorg zijn:

• Goede eerste opvang;

• Zorgvuldige bejegening tijdens het strafproces;

• Mogelijkheden bieden om de geleden schade op de dader te verhalen;

• Bij ernstige delicten de mogelijkheid bieden een rol te vervullen in het strafproces.

Justitie zal in 2005 de volgende randvoorwaarden realiseren:

• Het vastleggen van de rechten van het slachtoffer in een aparte titel van het Wetboek van strafvordering. In 2005 zullen voorbereidingen worden getroffen voor de implementatie van het wetsvoorstel positie van het slachtoffer in het strafproces;

• Nieuwe initiatieven, zoals de schriftelijke slachtofferverklaring (in 2004 gestart; in 2005 breed ingevoerd en geëvalueerd) en slachtoffer-dadergesprekken (een proef met de slachtoffer-dadergesprekken is in 2004 gestart en zal in 2005 geëvalueerd worden).

Slachtofferhulp Nederland (SHN) draagt zorg voor de eerste praktische en emotionele ondersteuning aan slachtoffers van delicten en verkeersongevallen. Jaarlijks helpt SHN circa 100 000 slachtoffers. SHN voert de volgende activiteiten uit voor slachtoffers:

• Informatie geven over rechten en plichten;

• Hulp aanbieden van emotionele en praktische aard;

• Informatie geven over het verloop van de zaak van het slachtoffer, van aangifte tot en met de tenuitvoerlegging van de vrijheidsstraf (het laatste vooralsnog alleen bij zedendelicten);

• Ondersteuning bieden bij de zitting of bij het opstellen van de schriftelijke slachtofferverklaring;

• Hulp bieden bij het verhalen van de schade, bijvoorbeeld bij het invullen van het voegingsformulier.

Bij het Schadefonds Geweldsmisdrijven (SGM) kunnen slachtoffers met een ernstig letsel ten gevolge van een geweldsmisdrijf een (financiële) tegemoetkoming in de schade aanvragen. Het SGM ontvangt per jaar ongeveer 7 500 aanvragen van slachtoffers of nabestaanden. In totaal gaat het in dit kader om een bedrag van ruim € 7 miljoen.

Beleidsevaluatie-onderzoek

14 Jeugd

Beleidsdoelstelling 14

Het beschermen van jeugdigen tegen aantasting van een goede opvoedings- en leefsituatie, en het bestrijden en voorkomen van jeugddelinquentie.

Het ministerie van Justitie staat voor het beschermen van jeugdigen, én voor het aanpakken van jeugdigen wanneer zij afglijden naar criminaliteit. Jeugdbescherming is aan de orde in situaties waarin een kind het slachtoffer is of dreigt te worden van een gebrekkige opvoeding of gebrekkige leefomstandigheden. Justitie heeft daarbij de wettelijke verplichting en de bevoegdheden om in te grijpen. Het voorkomen en bestrijden van jeugdcriminaliteit is aan de orde wanneer een minderjarige pleger is van strafbare feiten of dat dreigt te worden. Justitie heeft dan de taak snel en consequent te reageren of te anticiperen, immers voorkomen is beter dan genezen. Veel actoren zijn betrokken bij de zorg voor jeugd: Justitie met de daaraan verbonden organisaties is verantwoordelijk voor het sluitstuk wanneer alle andere mogelijkheden zijn uitgeput. De ministeries van VWS, BZK, OCW, SZW en Justitie werken binnen «Operatie Jong» samen om tot sluitende ketens van jeugdvoorzieningen te komen. Deze operatie moet meer samenhang in het jeugdbeleid tot stand brengen, knelpunten opsporen en een betere onderlinge samenwerking creëren. Justitie zet binnen deze operatie in op de preventie van jeugdcriminaliteit en op de nazorg voor jongeren die een sanctie opgelegd hebben gekregen. Een plan van aanpak hiervoor wordt in het najaar aan de Tweede Kamer verzonden.

De in het kader van het Hoofdlijnenakkoord van 2004 extra toegevoegde middelen komen ten goede aan het versterken van de kwaliteit van de uitvoering van ondertoezichtstelling en voogdij, het intensiveren van opvoedingsondersteuning, preventie van huiselijk geweld en het verbeteren van de diagnose ten aanzien van gedragsgestoorde jongeren.

Budgettaire gevolgen van het beleid x € 1000

Voor het realiseren van de prioriteiten gericht op de civiele jeugdketen en de jeugdstrafrechtketen heeft het kabinet in het kader van het Hoofdlijnenakkoord in 2005 € 17,5 miljoen uitgetrokken oplopend tot € 35 miljoen vanaf 2007. Dit bedrag is aanvullend op de middelen die zijn uitgetrokken voor de uitvoering van het programma «Jeugd terecht», namelijk € 28 miljoen in 2005 oplopend tot € 47 miljoen vanaf 2006. De middelen van «Jeugd terecht» zijn voorlopig ondergebracht onder operationele doelstelling 14.1 en worden op basis van nader uitgewerkte plannen doorverdeeld naar de relevante Justitie-onderdelen.

Operationele doelstelling 14.1

Jeugdbescherming en de uitvoering van de opgelegde maatregelen in dat kader.

Kinderen hebben recht op een evenwichtige ontwikkeling en groei naar zelfstandigheid. De eerste verantwoordelijkheid om dit recht te realiseren ligt bij de ouders. Wanneer ouders deze verantwoordelijkheid niet naar behoren vervullen, is het de plicht van de overheid in actie te komen. De minister van Justitie is verantwoordelijk voor de uitvoering van de kinderbeschermingsmaatregelen. Met ingang van de inwerkingtreding van de Wet op de jeugdzorg op 1 januari 2005 is de uitvoering van die maatregelen een integraal onderdeel geworden van de bureaus jeugdzorg. De rechtstreekse aansturing van de bureaus jeugdzorg is in handen gelegd van de provincies en grootstedelijke regio's. De sturing op landelijk niveau krijgt gestalte via het vierjaarlijkse landelijk beleidskader (eerste keer 1 januari 2005) dat wordt vastgesteld door de minister van Justitie en de staatssecretaris van VWS. De provincies en grootstedelijke regio's worden via een doeluitkering in staat gesteld hun taak uit te voeren.

Programma «Beter Beschermd»

Justitie streeft met het beleidsprogramma «Beter Beschermd» naar een effectievere jeugdbescherming. De kinderbeschermingsmaatregel moet sneller dan voorheen leiden tot een aantoonbare verbetering in de tot dan toe bedreigende opvoedings- en leefsituatie van de minderjarige en zal worden beëindigd zodra die omstandigheden zijn opgeheven. Anderzijds moet niet worden geschroomd, wanneer dit in het belang van het kind noodzakelijk is, een gezagsontnemende maatregel op te leggen in plaats van te volstaan met een gezagsbeperkende maatregel. In 2005 worden op basis van een in 2004 afgerond haalbaarheidsonderzoek criteria ontwikkeld voor het opleggen van kinderbeschermingsmaatregelen. Deze criteria zullen leiden tot een transparantere jeugdbescherming waarbij het ook beter mogelijk wordt de effectiviteit van kinderbeschermingsmaatregelen vast te stellen. De Tweede Kamer is in 2004 over het programma «Beter Beschermd» geïnformeerd (TK, 28 606/29 200, nr. 1). Onderdeel van het programma is het zogenaamde «Deltaplan» waarin sinds 2002 in vier pilots wordt gewerkt aan een effectievere gezinsvoogdij door middel van een nieuwe en sterk doelgerichte aanpak. Op basis van de resultaten die eind 2004 beschikbaar komen, zal in overleg met het Interprovinciaal Overleg en overige partners begin 2005 worden bezien op welke wijze de verbeteringen geïmplementeerd worden. Voor het «Deltaplan» en voor het in 2004 gestarte verbetertraject voor de voogdij (ook onderdeel van het programma «Beter Beschermd») is in totaliteit € 2,5 miljoen in 2005 oplopend tot structureel € 8 miljoen vanaf 2007 beschikbaar.

Introductie ouderbijdrage

Het wordt redelijk geacht dat ouders een geldelijke bijdrage leveren aan de kosten die de overheid maakt bij de uitvoering van kinderbeschermingsmaatregelen of sancties die aan jongeren worden opgelegd. Daartoe zal een ouderbijdrage worden geïntroduceerd aan de uitvoering van civiele jeugdbeschermingsmaatregelen (het gaat hier om het uitbreiden van de bestaande eigenbijdrageregeling voor uithuisgeplaatste kinderen tot alle vormen van jeugdbescherming), haltafdoeningen en jeugdsancties. Het moment van introductie hangt af van de resultaten van de medio 2004 afgeronde ex ante evaluatietoets en het op basis daarvan te volgen wetstraject.

14.1.1 Raad voor de Kinderbescherming – civiele maatregelen

De Raad voor de Kinderbescherming (RvdK) heeft tot taak het rekwestreren van maatregelen van kinderbescherming bij de rechter. Tevens is de RvdK belast met het adviseren van de rechter in het kader van problemen rond scheiding en omgang en adviseert de RvdK de minister van Justitie over de geschiktheid van aspirant adoptiefouders bij interlandelijke adoptie (zie voor overige taken van de RvdK 14.2). De verzoeken tot een beschermingsonderzoek komen van het bureau jeugdzorg; alleen in crisissituaties zal een melding rechtstreeks aan de RvdK door dit orgaan zelf in behandeling worden genomen. De RvdK is met de invoering van de Wet op de jeugdzorg in beschermingszaken een tweedelijns organisatie geworden. De beleidsprioriteiten van de RvdK voor 2005 liggen in het halen van de norm voor doorlooptijden, het monitoren of alle meldingen via bureaus jeugdzorg binnenkomen bij de RvdK en de evaluatie en bijstelling van de werkwijze bij scheidings-, omgangs- en adoptiezaken.

Prestatiegegevens

¹ Vanaf 2005 effect invoering beleidsmaatregelen verwerkt (mediation etc.)

² Tot en met 2003 inclusief naamswijzigingen. Deze taak is vervallen.NB. Prestatie-indicatoren die de effectiviteit van de kinderbescherming meten kunnen eerst worden opgesteld nadat eind 2004 in de begroting genoemde onderzoeksresultaten beschikbaar zijn. Deze informatie wordt in de begroting 2006 verwerkt.

14.1.2 Landelijk Bureau Inning Onderhoudsbijdragen

Het Landelijk Bureau Inning Onderhoudsbijdragen (LBIO) is een zelfstandig bestuursorgaan dat in opdracht van de ministers van Justitie en VWS inningstaken uitvoert op het gebied van wettelijke onderhoudsbijdragen. Op 18 maart 2004 is het voorstel van Wet herziening kinderalimentatiestelsel (TK, 29 480, nr. 1–3) ingediend. Het nieuwe kinderalimentatiestelsel moet, rekening houdend met het belang van het kind, leiden tot zowel een vergroting van de financiële zelfstandigheid van alleenstaande ouders als een besparing op de collectieve uitgaven (algemene bijstand). Het bevat een regeling tot vaststelling van kinderalimentatie in die gevallen, waarin ouders onderling niet tot een regeling kunnen komen. Het LBIO wordt belast met de vaststelling van kinderalimentatie bij de in Nederland woonachtige alimentatieplichtigen en alimentatiegerechtigden, tenzij een rechterlijke procedure omtrent een scheiding of het over het kind uit te oefenen gezag aanhangig is.

Prestatiegegevens

14.1.3 Bureaus jeugdzorg – (gezins)voogdij

De bureaus jeugdzorg zijn private rechtspersonen (stichtingen) belast met de uitvoering van wettelijke taken. Wanneer een bureau jeugdzorg vermoedt dat een kind wettelijk bescherming behoeft, schakelt dit bureau de RvdK in. In die gevallen waarin de RvdK dit noodzakelijk acht, verzoekt zij de rechter om het opleggen van een maatregel van kinderbescherming. Wanneer de rechter de voorgestelde maatregel oplegt, voert bureau jeugdzorg deze vervolgens uit. Het initiatief om de opgelegde maatregel te verlengen of te beëindigen ligt bij het bureau jeugdzorg. Het eerder genoemde programma «Beter Beschermd» strekt wegens deze rol van bureaus jeugdzorg zich ook over hen uit. Bij de behandeling in de Eerste Kamer van de Wet op de jeugdzorg (Stb. 2004, 306) is toegezegd dat binnen twee jaar na inwerkingtreding van deze wet een tussenevaluatie zal plaatsvinden (EK, 28 168 F). In 2004 is de zogenaamde jeugdzorgbrigade van start gegaan die tot doel heeft het wegnemen van onnodige bureaucratie in de jeugdzorg en het beter laten presteren van de jeugdzorg door middel van het signaleren en stimuleren van verbeteringen in de uitvoering van de Wet op de jeugdzorg. De brigade zal halfjaarlijks rapporteren en uiterlijk in 2006 een eindrapport uitbrengen.

Prestatiegegevens

Toelichting

De prestatiegegevens zijn exclusief de cijfers van Nidos.

De over het jaar 2003 door de instellingen verstrekte beleidsinformatie over ondertoezichtstelling (OTS) bleek door registratieproblemen bij de instellingen en door definitieproblemen niet betrouwbaar. Daarom zijn er voor OTS geen realisatiecijfers over 2003 opgenomen. Deze problemen zijn inmiddels aangepakt en zullen naar verwachting nog in 2004 tot een oplossing zijn gebracht.

De vermelde doorlooptijden betreffen normen die in de Wet op de jeugdzorg zijn vastgelegd en derhalve vanaf de inwerkingtreding op 1 januari 2005 worden geregistreerd. De norm voor de doorlooptijd tot de mededeling aan de jeugdige is 5 werkdagen en de norm voor de doorlooptijd tot het opgestelde plan van aanpak is zes weken. Vooraf is niet met zekerheid aan te geven in welke mate de gestelde normen daadwerkelijk gehaald zullen worden. Op basis van de realisatiecijfers 2005 zal worden bezien of en welke inspanningen nodig zijn om de bureaus aan de wettelijke normen te laten voldoen.

14.1.4 Overig

Civiele (crisis)plaatsingen in justitiële jeugdinrichtingen

Een deel van de onder toezicht, of voogdij geplaatste kinderen wordt tijdelijk in een justitiële jeugdinrichting geplaatst. Het betreft kinderen met een rechterlijke machtiging tot gesloten uithuisplaatsing voor crisisopvang of behandeling. Gesloten plaatsingen zijn momenteel nog voorbehouden aan justitiële jeugdinrichtingen. In 2004 is een onderzoek uitgevoerd naar de vraag of er geen andere mogelijkheden zijn om dergelijke jongeren tegen zichzelf te beschermen. Zeer recent is een plan van aanpak naar de Tweede Kamer gegaan met als strekking stapsgewijs de gesloten plaatsingen in de justitiële jeugdinrichtingen te beëindigen en elders in de jeugdzorg alternatieven te realiseren (TK, 28 741, nr. 8).

Preventieve maatregelen

In het kader van vroegsignalering wordt, tevens in Operatie Jong-verband, samen met het ministerie van VWS gewerkt aan een sluitende aanpak van signalering, gerichte doorverwijzing en passende interventie binnen een vrijwillig kader. Hieraan zijn diverse effectiviteitsonderzoeken verbonden. Deze onderzoeken worden opgeleverd in 2004 (evaluatie opvoedingsondersteuning), 2005 (onderzoek naar signalering naar aanleiding van politiecontacten) en 2006 (toetsing preventieprogramma's aan erkenningscriteria voor effectieve programma's). De resultaten uit deze onderzoeken vormen de basis voor besluitvorming over landelijke implementatie van methoden voor signalering, doorverwijzing en interventies. Eind 2005 zullen tevens landelijk cursussen opvoedingsondersteuning en andere voorlichtingsmiddelen aan ouders van jongeren met (verhoogd risico op) politiecontacten worden opgeleverd. Ook zal in 2005, in afstemming met het ministerie van VWS, een implementatietraject worden gestart voor het landelijk verspreiden van effectieve methodieken voor intensieve pedagogische thuishulp.

Internationale bescherming van kinderen

Het ministerie van Justitie is, als bedoeld in het Haags Kinderontvoeringsverdrag en het Europese Kinderontvoeringsverdrag, belast met het in behandeling nemen van juridische verzoeken in het kader van internationale kinderontvoering. Het voert voorts in het kader van het Haags Adoptieverdrag 1993 werkzaamheden uit met betrekking tot adoptie van een kind uit het buitenland. Op dit moment is het aantal aspirant-adoptief ouders dat zich meldt voor de voorlichting aan het dalen. Daardoor zal vanaf het jaar 2005 de gemiddelde wachttijd voor het in behandeling nemen van de aanvraag tot beginseltoestemming afnemen tot 21 maanden conform de doelstelling. Met ingang van 1 juni 2004 is de behandeling van de aanvraag van een beginseltoestemming tot het moment van besluitvorming in handen gelegd van de Stichting Adoptievoorzieningen. In juni 2004 is een evaluatieonderzoek afgerond naar een aantal aspecten van de toepassing van de Wet opneming buitenlandse kinderen ter adoptie. Momenteel wordt bezien of het adoptiebeleid en de Wet opneming buitenlandse kinderen ter adoptie op onderdelen herziening behoeven.

Prestatiegegevens

Interlandelijke Adoptie

Toelichting

De gemiddelde wachttijd voor het in behandeling nemen van een aanvraag beginseltoestemming is afhankelijk van het slechts in zeer bescheiden mate te beïnvloeden aanbod van adoptiekinderen uit het buitenland.

Huiselijk geweld

Het kabinet wil in enkele jaren bereiken dat een dekkend netwerk ontstaat van advies- en steunpunten huiselijk geweld (front office) waarachter lokale en regionale samenwerkingsverbanden zijn gevormd die een sluitende en effectieve aanpak bieden. Op de begroting van VWS zijn middelen gereserveerd om de vorming van regionale advies- en steunpunten te stimuleren. Justitie subsidieert de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) voor de uitvoering van een programma dat erop gericht is om eind 2006 tenminste 250 gemeenten meer dan nu te stimuleren beleidsplannen te maken voor de aanpak van huiselijk geweld en samenwerkingsconvenanten af te sluiten met de lokaal betrokken partijen. In het kader van het Grote Stedenbeleid worden met de 30 grote gemeenten afspraken gemaakt over hun inzet bij de aanpak van huiselijk geweld. In 2005 zal een wettelijke maatregel gereed zijn die het mogelijk maakt plegers een tijdelijk huisverbod op te leggen. Politie, gemeenten, het OM en de rechterlijke macht zullen hiertoe voldoende geïnformeerd en toegerust zijn. In 2005 zal een landelijk ondersteuningspunt worden gevormd op het gebied van voorlichting, deskundigheidsbevordering en onderzoek. Ook zullen toolkits worden ontwikkeld waarmee men op lokaal en regionaal niveau publiekscampagnes kan uitvoeren.

Beleidsevaluatie-onderzoek

Operationele doelstelling 14.2

De adequate uitvoering van justitiële sancties bij minderjarigen.

Jeugdigen die strafbare feiten plegen moeten worden gecorrigeerd met als doel hen weer terug te brengen op het rechte pad. De adequate uitvoering van justitiële sancties is daarbij een belangrijk middel. Een goede samenwerking met het onderwijs, de arbeidstoeleiding, de hulpverlening en de gemeenten is hiervoor eveneens nodig. Rond de jeugdige dader moet het strafrechtelijke en het hulpverleningssysteem naadloos aaneengesloten opereren. Ook de ouders moeten op hun verantwoordelijkheid worden aangesproken.

Programma «Jeugd terecht»

In het kabinetsprogramma «Jeugd terecht» (TK, 28 741, nr. 1), dat zich richt op de aanpak van de jeugdcriminaliteit in de periode 2003–2006, is een groot aantal acties bijeengebracht, die zowel op het terrein van preventie als op het terrein van de justitiële sancties liggen. Speerpunten zijn: een effectief en efficiënt jeugdsanctiestelsel, meer samenwerking tussen partners in de jeugdzorg en de strafrechtketen, opvoedings- en gezinsondersteuning, een korte doorlooptijd in de jeugdstrafrechtketen, de inzet van een afgestemd instrumentarium gericht op signalering, screening en risicotaxatie, voldoende capaciteit voor alle sancties, meer inzicht in de effectiviteit van interventies en strakke begeleiding (nazorg) na afloop van een sanctie. Het jeugdstrafrecht en jeugdbescherming zullen beter op elkaar worden afgestemd en er zal worden gestart met de modulaire beschrijving van interventies. Ook zal meer bekendheid worden gegeven aan betrokken partijen over de mogelijkheden die de wet nu biedt om de juiste interventies aan jongeren te kunnen aanbieden. Tenslotte zullen de wettelijke mogelijkheden op een aantal punten zoals een nieuwe pedagogische maatregel en gedwongen nazorg worden verruimd.

Samenwerking in de keten

Samenwerking tussen de ketenpartners politie, het OM, Halt, de RvdK, jeugdreclassering, de zittende magistratuur en justitiële jeugdinrichtingen is een noodzakelijke voorwaarde voor een snelle en gerichte aanpak van jeugdigen die strafbare feiten hebben gepleegd. In 2005 zal worden bezien of het justitiële casusoverleg tussen het OM, politie en RvdK dat in de loop van 2003 in alle arrondissementen is ingevoerd nadere bijstelling behoeft. Een efficiënte samenwerking is ook van belang voor de doorlooptijden; bij een korte doorlooptijd tussen de aanhouding en de strafuitvoering daalt de kans op recidive. Terwijl de afgelopen jaren het percentage dat binnen de normtijd wordt afgehandeld al aanzienlijk is toegenomen, blijft ook in 2005 een verdere verbetering daarvan een belangrijke prioriteit. Over de voortgang wordt periodiek gerapporteerd in het kader van het «Veiligheidsprogramma». Een sluitende jeugdketen ook in breder verband vergroot de effectiviteit van de preventieve en repressieve aanpak van jeugdcriminaliteit. Daarbij is het vroegtijdig opsporen van risicofactoren en het snel kunnen bepalen van een passende interventie, van wezenlijk belang. In 2005 zal de afstemming van het instrumentarium voor signalering, screening en risicotaxatie verder ter hand worden genomen. Voorts zullen alle arrondissementen eind 2005 met het nieuwe systeem van forensische diagnostiek voor jongeren werken. In 2005 zal een landelijke erkenningcommissie worden ingesteld, die de strafrechtelijke interventies voor jeugdigen gaat beoordelen op effectiviteit. Alle strafrechtelijke interventies, van halt-afdoening tot programma's van justitiële inrichtingen, worden aan de hand van erkenningscriteria getoetst. Deze toets moet leiden tot certificering met als uiteindelijk doel uitsluitend toepassing van door de commissie gecertificeerde programma's.

Capaciteit

Voor een doeltreffende sanctie is bij alle strafmodaliteiten voldoende sanctiecapaciteit nodig. De nieuwe prognoses tonen andermaal een stijgende behoefte aan halt-afdoeningen, stop-reacties, taakstraffen en plaatsen in de justitiële jeugdinrichtingen. De uitvoering van het «Veiligheidsprogramma», waardoor meer zaken bij politie en justitie worden aangevoerd, is mede oorzaak van deze stijgende behoefte. Om hieraan te kunnen voldoen zal meer dan voorheen ingezet worden op geldboetes, werkstraffen en intensieve extramurale begeleiding.

Prestatiegegevens

Doorlooptijden Jeugdstrafrechtketen

14.2.1 Dienst Justitiële Inrichtingen – justitiële jeugd

Justitiële jeugdinrichtingen zijn bestemd voor verdachte of veroordeelde jeugdigen van een misdrijf en voor jeugdigen die een civielrechtelijke maatregel met machtiging uithuisplaatsing opgelegd hebben gekregen, met een zodanig ernstige problematiek dat zij niet elders geplaatst kunnen worden. De druk op de justitiële jeugdinrichtingen wordt in belangrijke mate veroorzaakt door de toename van civielrechtelijke crisisplaatsingen in de opvanginrichtingen en de versterkte doorstroming van onder toezicht gestelde jongeren naar behandelinrichtingen. Binnen de justitiële jeugdinrichtingen zullen in 2005 gemiddeld circa 2 750 plaatsen (bijna 20% méér dan het gerealiseerde aantal in 2003) beschikbaar zijn. Bij de capaciteitsuitbreiding van de justitiële jeugdinrichtingen wordt prioriteit gegeven aan de behandelinrichtingen, waar zich jongeren bevinden aan wie de maatregel plaatsing in een inrichting voor jeugdigen (Pij-maatregel) is opgelegd. Voor 2005 wordt ten doel gesteld dat 20% van de jeugdigen, aan wie een Pij-maatregel is opgelegd, binnen één maand na het onherroepelijk worden van hun vonnis geplaatst zal zijn in een behandelinrichting. Voor de overigen wordt gestreefd naar een wachttijd van maximaal 3 maanden. Het ministerie van Justitie en VWS zullen gezamenlijk een plan opstellen voor een optimalisering van het zorgaanbod voor gedragsgestoorde jeugdigen buiten de justitiële jeugdinrichtingen. Er zijn afspraken met de grote steden (G4) gemaakt over voorkeursrecht op plaatsing in de jeugdinrichtingen voor jeugdige veelplegers. Eind 2003 is de mogelijkheid van voorlopige hechtenis in de vorm van nachtdetentie gefaseerd landelijk ingevoerd; deze capaciteit zal in 2005 verder worden uitgebreid. De toepassing van een scholings- en trainingsprogramma (STP) of proefverlof vertoont een stijgende lijn. In 2005 wordt gestreefd naar een aantal van 240 STP's en proefverloven, met een gemiddelde duur van bijna vier maanden, hetgeen een substitutie-effect oplevert van bijna 80 plaatsen in de justitiële jeugdinrichtingen. Verreweg de meeste justitiële jeugdinrichtingen in ons land hebben gekozen voor deelname aan het samenwerkingsverband Work-Wise Nederland. Work-Wise biedt jongeren een individueel traject op weg naar een zelfstandige plaats in de maatschappij, waarbij scholing en arbeid centraal staan. In 2005 wordt deze vorm van intensieve nazorg verder uitgebreid.

Prestatiegegevens

De jaarlijkse prognoses voor de behoefte aan sanctiecapaciteit (Jeugd) laat het volgende beeld zien.

Toelichting

Voor de intramurale capaciteit wordt in een groot deel van de behoefte voorzien; deze zal verder langs twee andere sporen worden opgevangen: doelmatiger benutting van (bestaande) capaciteit en vermindering van de behoefte aan – specifieke soorten – capaciteit.

In de begroting 2006 zal overeenkomstig met de volwassen recidivecijfers tevens recidivecijfers over jeugdigen worden opgenomen.

14.2.2 Raad voor de Kinderbescherming – strafzaken

De RvdK adviseert bij strafzaken aan minderjarigen aan het OM en aan de rechter. Alle jeugdstrafzaken met uitzondering van halt-afdoeningen worden besproken in het eerder genoemde justitieel casusoverleg. In 2004 wordt volgens afspraak een landelijke dekking van het casusoverleg bereikt. Nog in 2004 worden kwalitatieve indicatoren ontwikkeld waaraan het functioneren van het casusoverleg kan worden getoetst. De RvdK verzorgt tevens de casusregie, zodat steeds bekend is welke activiteiten met betrekking tot bepaalde jongeren lopen. In het kader van het programma «Jeugd terecht» is afgesproken dat eind 2006 maximaal 30 000 jongeren in het casusoverleg worden besproken. De RvdK streeft voor 2005 in samenwerking met het OM naar een verbetering van de selectieve afdoening van strafzaken en een verbetering van de doorlooptijden. Er zullen nadere afspraken worden gemaakt over aard en omvang van door de RvdK te verrichten onderzoek bij melding van een proces-verbaal voor een jongere. De taakstraffen voor jeugdigen waarvan de RvdK de uitvoering coördineert, stijgen naar verwachting ook in 2005. Deze groei is toe te schrijven aan de stijging van het aantal zaken dat bij politie en justitie wordt aangevoerd, en aan de stijging van het opleggingspercentage van deze sanctie. Vanaf 2005 worden extra middelen uitgetrokken om deze groei te kunnen financieren, namelijk € 1,8 miljoen in 2005 oplopend naar € 4,4 miljoen voor 2007 en verdere jaren. Voor een effectieve en efficiënte inzet van leerstraffen zal bij de RvdK in 2005 een kwaliteitszorgsysteem operationeel zijn. Betreffende de jeugdreclassering is voor het verkeer tussen de RvdK en bureau jeugdzorg een protocol opgesteld; eind 2005 wordt een enquête opgezet naar gebruik en naleving van het protocol door de ketenpartners.

Prestatiegegevens

De jaarlijkse prognoses voor de behoefte aan taakstraffen minderjarigen laat het volgende beeld zien.

Taakstraffen minderjarigen

14.2.3 HALT

De Haltbureaus voeren de halt-afdoeningen en de stop-reacties voor twaalfminners uit. De toenemende behoefte aan deze justitiële reacties is evenals bij de taakstraffen toe te schrijven aan de groei van het aantal minderjarigen in het algemeen, en de stijging van het aantal zaken dat bij politie en justitie wordt aangevoerd. Bij de stop-reacties is daarnaast een belangrijke factor de vergroting van het bereik van deze reactie, een belangrijk actiepunt uit het programma «Jeugd terecht». Om de effectieve en efficiënte inzet van halt-afdoeningen in Nederland te kunnen verbeteren zal in 2005 het proces van schaalvergroting bij de Haltbureaus verder worden vormgegeven. Daarvoor is voor dat jaar additioneel budget beschikbaar van € 1,3 miljoen.

Prestatiegegevens

De jaarlijkse prognoses voor de behoefte aan Halt-afdoeningen laat het volgende beeld zien.

Halt-afdoeningen

* Betreft het aantal volledig afgeronde Halt-afdoeningen, dat leidt tot een positief sepot advies.

14.2.4 Bureaus jeugdzorg – jeugdreclassering

De bureaus jeugdzorg voeren de jeugdreclassering uit. In het kader van de Wet op de jeugdzorg zijn voor de jeugdreclassering alle samenwerkingsaspecten met ketenpartners in een protocol vastgelegd. Voor medewerkers van de jeugdreclassering wordt een methodisch handboek gemaakt dat begin 2005 gereed is. Op basis van dit handboek wordt in 2005 het vormings- en scholingsprogramma geëvalueerd en aangepast. Er wordt gestreefd naar een geleidelijke uitbreiding van de individuele trajectbegeleiding (ITB) voor de harde kern van jonge criminelen, waarvoor in 2005 een instroom is voorzien van 700. Daarnaast zal worden gestart met het beschikbaar stellen van ITB CRIEM voor alle allochtone jongeren in het gehele land, in plaats van de 25 grote steden, zoals nu het geval is. Voor deze categorie wordt in 2005 een instroom voorzien van 950.

Prestatiegegevens

Bureaus jeugdzorg

Toelichting

De vermelde doorlooptijden betreffen normen die in de Wet op de jeugdzorg zijn vastgelegd en derhalve vanaf de inwerkingtreding op 1 januari 2005 worden geregistreerd. De norm voor de doorlooptijd tot de mededeling aan de jeugdige is 5 werkdagen en de norm voor de doorlooptijd tot het opgestelde plan van aanpak is zes weken. Vooraf is niet met zekerheid aan te geven in welke mate de gestelde normen daadwerkelijk gehaald zullen worden. Op basis van de realisatiecijfers 2005 zal worden bezien of en welke inspanningen nodig zijn om de bureaus aan de wettelijke normen te laten voldoen.

Beleidsevaluatie-onderzoek

Operationele doelstelling 14.3

Voorzien in de voogdij van alleenstaande minderjarige asielzoekers.

Om alleenstaande minderjarige asielzoekers (ama's) zo goed mogelijk voor te bereiden op hun terugkeer dan wel op integratie wordt gewerkt aan de inrichting van twee gescheiden opvangmodaliteiten, enerzijds de terugkeervariant en anderzijds de integratievariant. Voor een ama die zonder zijn of haar ouders (tijdelijk) in Nederland verblijft, dient op grond van het Burgerlijk Wetboek in het gezag te worden voorzien. Justitie is hiervoor verantwoordelijk en draagt zorg voor uitvoering van deze wettelijke bepaling. De onderhavige operationele doelstelling betreft de uitvoering van de voogdijmaatregel (gezagsvoorziening) over alle ama's (ongeacht de verblijfplaats) enerzijds, en de (vervolg) opvang van een deel van de ama's, voorzover verblijvend in pleeggezinnen of in kleinschalige woonvoorzieningen onder verantwoordelijkheid van Nidos anderzijds. Voor het onderwerp ama-campus wordt verwezen naar operationele doelstelling 15.2. De minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie heeft als vervolg op een instroomonderzoek (nulmeting) een evaluatie van het ama-beleid toegezegd, hetgeen in 2005 zal plaatsvinden.

14.3.1 Nidos – opvang

Besloten is dat de opvang van ama's, als gevolg van het nieuwe vreemdelingenbeleid, op termijn volledig zal worden neergelegd bij het Centraal Orgaan Asielzoekers (COA) (operationele doelstelling 15.2). De implementatie van dit opvangbeleid van ama's verkeert nog in een overgangsfase. Voorzover de beoogde opvang nog niet door het COA kan worden verzorgd, is de stichting Nidos, naast de voogdij, ook verantwoordelijk voor de opvang van een deel van de ama's in door Nidos gecontracteerde kleinschalige voorzieningen of in pleeggezinnen.

14.3.2 Nidos – voogdij

De stichting Nidos voert de voogdij van de ama's uit. Uitgangspunt daarbij is, dat zij gericht is op de terugkeer van de minderjarige naar het land van herkomst. De mogelijkheid om terug te keren naar het land van herkomst wordt vanaf de eerste dag onderzocht, waarbij rekening wordt gehouden met het feit dat hangende de beoordeling van de asielaanvraag, over die terugkeer nog geen zekerheid bestaat. Op 1 januari 2005 zal de stichting Nidos op grond van het bepaalde in de Wet op de jeugdzorg worden aanvaard als voogdij-instelling voor ama's. Zolang de ama in Nederland verblijft, is de voogdij-instelling verantwoordelijk voor het (doen) verzorgen en opvoeden van de ama totdat hij/zij de 18-jarige leeftijd heeft bereikt. Als gevolg van het amendement Kalsbeek (TK, 28 168, nr. 35) blijft Nidos ook belast met de uitvoering van de kinderbeschermingsmaatregel OTS (gezinsvoogdij) ten aanzien van een kleine groep speciaal benoemde (overigens geen ama zijnde) minderjarige vreemdelingen, die verblijven in COA-centra.

Prestatiegegevens

Ama's

Toelichting

In de tabel zijn de gemiddelde prijzen weergegeven, omdat op dit moment nog geen kostprijzen voor de voogdij en opvang door Nidos zijn vastgesteld. Het in 2004 af te ronden Kostprijsonderzoek bij de stichting Nidos zal moeten leiden tot een volledig outputgerelateerde bekostiging van de stichting Nidos.

Beleidsevaluatie-onderzoek

15 Vreemdelingen

De minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie is verantwoordelijk voor de toelating van reguliere vreemdelingen en asielzoekers, de naturalisatie, de opvang van asielzoekers gedurende de aanvraagprocedure, het tegengaan en bestrijden van illegaal verblijf en het bevorderen van terugkeer.

Beleidsartikel 15

Een gereglementeerde en beheerste toelating, verblijf en terugkeer, die in nationaal en internationaal opzicht maatschappelijk verantwoord zijn.

De grondslag van deze beleidsdoelstelling wordt gevormd door het Verdrag van Genève uit 1951, het Europese Verdrag van de Rechten van de Mens, het VN-verdrag ter bestrijding van marteling, de Vreemdelingenwet 2000 en, voor het behandelen van aanvragen tot naturalisatie, de Rijkswet op het Nederlanderschap.

Vreemdelingen kunnen worden onderscheiden in asielzoekers en reguliere vreemdelingen. Asielzoekers zijn vreemdelingen die een beroep doen op het Vluchtelingenverdrag van 1951. Hierin wordt gesteld dat een vluchteling iemand is die in het land van herkomst gegronde vrees heeft voor vervolging wegens ras, godsdienst, nationaliteit, het behoren tot een bepaalde groep of om zijn politieke overtuiging. Asielzoekers kunnen ook worden toegelaten als zij bij terugkeer naar het eigen land een reëel risico lopen op marteling of op een andere wrede of onmenselijke behandeling, of op bedreiging van leven of vrijheid, of als zij hun land hebben verlaten om ervaringen die dusdanig traumatiserend zijn dat terugkeer niet van hen kan worden verlangd. Ook wanneer terugkeer naar het land van herkomst van bijzondere hardheid zou zijn in verband met de algehele (oorlogs-)situatie aldaar kunnen mensen in Nederland worden toegelaten.

Reguliere vreemdelingen komen hier op andere gronden dan het vluchtelingenverdrag, bijvoorbeeld voor bezoek, vakantie, gezinsvorming, gezinshereniging, studie, op medische gronden of als buitenlandse werknemer.

Een bijzondere categorie vreemdelingen die onder dit beleidsartikel valt, is die van de alleenstaande minderjarige asielzoekers (ama's). Dit zijn asielzoekers die de leeftijd van 18 jaar nog niet hebben bereikt en zonder ouder(s) naar Nederland zijn gekomen dan wel zonder ouder(s) in Nederland verblijven. Op hen is de hiervoor genoemde regelgeving van toepassing en in verband met het feit dat een gezagsvacuüm is geconstateerd, dient op grond van het Burgerlijk Wetboek, te worden voorzien in de voogdij.

De budgettaire gevolgen van de toepassing van de Vreemdelingenwet (VW) 2000, die betrekking heeft op toelating, verblijf en terugkeer zijn weergegeven in dit artikel. De toelating heeft betrekking op operationele doelstelling 15.1, het verblijf op operationele doelstelling 15.2 en het vertrek op operationele doelstelling 15.3. Voor zover het gaat om de budgettaire gevolgen van beleid die samenhangen met de uitoefening van de voogdij-maatregel zijn deze gevolgen weergegeven in operationele doelstelling 14.3 en de budgettaire gevolgen van de strafrechtelijke aanpak van mensensmokkel en -handel komen tot uitdrukking in operationele doelstelling 13.3.

Het toelatingsbeleid ten aanzien van ama's betreft een restrictief beleid zoals deze ook in beginsel op volwassen asielzoekers van toepassing is. Het terugkeerbeleid betreft een speerpunt van het totale ama-beleid. Door jongeren te motiveren terug te keren, hun terugkeer daadwerkelijk te faciliteren, bij te dragen aan opvangvoorzieningen in het land van herkomst, en het wegnemen van technische beletselen (bijvoorbeeld verstrekking van een laissez passer) wordt het terugkeerbeleid vormgegeven. Minderjarigen die niet in aanmerking komen voor een verblijfsvergunning asiel dienen zo snel mogelijk, maar uiterlijk bij het bereiken van de leeftijd van 18 jaar, terug te keren naar het land van herkomst.

Daarnaast is het beleid erop gericht te ontmoedigen dat jongeren naar Nederland komen, maar ook om te ontmoedigen dat reisagenten Nederland als bestemmingsland aanbevelen. Tevens is een evaluatie (TK, 27 062, nr 28) uitgevoerd naar de strafrechtelijke aanpak van mensensmokkel en -handel in relaties tot ama's. Intensivering van deze aanpak vormde een onderdeel van het nieuwe ama-beleid zoals dit in 2001 is uitgewerkt. Omtrent de uitkomsten van dit onderzoek is de Tweede Kamer geïnformeerd door middel van de rapportage vreemdelingenketen 11 maart 2004 (TK, 19 637, nr. 805).

Op grond van afspraken die in UNHCR-verband zijn gemaakt, zal de UNHCR in de periode 2004–2007 1 500 personen voordragen die op humanitaire gronden in Nederland zullen worden toegelaten, met dien verstande dat van een aantal van 500 personen per jaar wordt uitgegaan. Hiertoe zullen per jaar enkele selectiemissies worden uitgevoerd naar de UNHCR-veldkantoren, waarbij medewerkers van de IND de door de UNHCR voorgedragen kandidaten voor hervestiging aanvullend zullen interviewen en selecteren. De tijdelijke opvang van deze groep zal door het COA worden verzorgd.

Budgettaire gevolgen van het beleid x € 1000

Operationele doelstelling 15.1

Een vreemdeling die een verblijfsvergunning aanvraagt, krijgt binnen de daarvoor gestelde termijn een besluit uitgereikt.

De voorgestelde maatregelen uit het Hoofdlijnenakkoord zijn in 2004 grotendeels tot stand gebracht. Hierbij kan in het bijzonder worden gerefereerd aan de maatregelen op het terrein van stringentere eisen met betrekking tot gezinshereniging en het tegengaan van mensenhandel. Het beoogde effect zal zijn een beperking van het aantal mensen dat naar Nederland komt en mensen die reeds in Nederland zijn beter de mogelijkheid bieden te integreren.

De voorgenomen maatregelen in het kader van gezinsvorming bestaan uit een verhoging van de inkomenseis tot 120% van het wettelijk minimum loon in plaats van 100% van de algemene bijstandsnorm en een verhoging van de leeftijdsgrens van 18 naar 21 jaar. Deze leeftijdsgrens zal gelden voor de gezinsvormer en zijn of haar migrerende partner. De voorheen gehanteerde leeftijdsgrens van 18 jaar voor zowel de gezinsvormer als de migrerende partner waarborgt naar de mening van de regering namenlijk onvoldoende dat de gezinsvormer, die de overkomst van een nieuwe partner wenst, daadwerkelijk in staat is om zijn verantwoordelijkheden, zowel financieel als in termen van de integratie van het nieuwe gezinslid, waar te maken. Beoogt wordt om binnen de grenzen van het internationale recht een terughoudender gezinsmigratiebeleid te voeren.

Asielzoekers

Met de aanvaarding van de Europese procedurerichtlijn en de kwalificatierichtlijn zal de eerste aanzet worden gedaan voor een uniform asielbeleid. Beide richtlijnen zullen binnen de daartoe gestelde termijn van 2 jaar worden geïmplementeerd. In 2004 en 2005 is naar aanleiding van diverse adviezen en rapporten over de aanmeldcentrum-procedure ook (onderzoek naar) de inrichting van de nationale asielprocedure aan de orde. Voorts zal in 2005 worden bezien of, en zo ja op welke wijze, aan de resultaten van de evaluatie van de Vreemdelingenwet 2000 gevolg moet worden gegeven.

In 2005 zal een notitie aan de Tweede Kamer worden gezonden omtrent de begrippen vluchtalternatief en vestigingsalternatief, die van belang zijn voor de vraag of bescherming in Nederland moet worden geboden. De voornaamste aanleiding tot het opstellen van deze notitie vormt de in de (beslis)praktijk ontstane onduidelijkheid omtrent de precieze inhoud en betekenis van beide begrippen.

Reguliere vreemdelingen/kennismigranten

In 2004 heeft het kabinet besloten tot invoering van één loket, één procedure en één vergunning voor kennismigranten in loondienst. In 2005 zal de interdepartementale projectgroep onder leiding van het ministerie van Justitie de werkzaamheden ten behoeve van verdere beleidsvernieuwing op het terrein van arbeidsmigratie voortzetten. Tevens zal het kabinet, zoals aangekondigd in de kabinetsnotitie «Kiezen voor Groei» (TK, 29 696, nr. 1) nieuw beleid formuleren ten aanzien van de toelating als zelfstandige. Het zal zich daarbij in het bijzonder richten op de zelfstandige die een bijdrage levert aan de kenniseconomie.

Alleenstaande minderjarige asielzoekers

In het vreemdelingenbeleid bestaat specifieke aandacht voor ama's. Dit beleid is gericht op een extra zorgvuldige toetsing van de verblijfsaanvragen van deze groep en het verlenen van bescherming op grond van het Vluchtelingenverdrag en de complementaire ama-regeling waar nodig. Voorts is het beleid gericht op een beperking van de instroom en intensivering van de aanpak van illegale immigratie en mensensmokkel.

15.1.1 IND

In 2005 zullen naar verwachting 14 000 asielverzoeken, 232000 reguliere verzoeken tot toelating voor arbeid, studie, gezinsvorming of -hereniging en visa en 24 000 verzoeken tot naturalisatie worden ingediend.

Prestatiegegevens

De prestaties worden weergegeven in het aantal afgehandelde aanvragen per product en in het percentage eerste beslissingen binnen de wettelijke termijn. Een aanvraag is afgehandeld op het moment dat een definitief besluit heeft plaatsgevonden. Het doorlopen van een bezwaar- danwel beroepsprocedure maakt hier onderdeel vanuit.

Aantal afgehandelde aanvragen per product van de IND

In de operationele doelstelling wordt aangegeven dat de aanvrager binnen de wettelijke termijn een eerste besluit krijgt uitgereikt. Tijdigheid is dan ook een belangrijk element in de afhandeling van de aanvragen. Afgezet tegen het totaal aantal eerste beslissingen zijn in onderstaande tabel de streefwaarden weergegeven van het percentage eerste beslissingen binnen de wettelijke termijn. Door de overname van de taken van de Vreemdelingen Dienst in 2004 lag het streefcijfer voor de doorlooptijden op 70%. In 2005 worden alle aanvragen door de IND behandeld wat tot effect heeft dat meer zaken binnen de wettelijke termijn kan worden afgehandeld.

Percentage eerste beslissingen binnen de wettelijke termijn

Het percentage standhouding van beslissingen voor de rechter is een kwaliteitsindicator van de afwijzende beslissingen in combinatie met de duurzaamheid van de achterliggende motiveringen. Omdat beroep doorgaans pas na enige tijd wordt behandeld en tussentijdse ontwikkelingen in het land van herkomst een rol spelen bij de uitspraak van de rechter kan een beslissing worden vernietigd die op het moment van afgifte nog juist was, zij het dat de achterliggende motivering niet duurzaam is gebleken.

Percentage standhouding van beslissingen voor de rechter

Aan deze ramingen liggen de volgende vooronderstellingen ten aanzien van de instroom ten grondslag:

Asiel

Regulier

Naturalisatie

Leges

De Tweede Kamer heeft tijdens een algemeen overleg in oktober 2003 er mee ingestemd dat een nieuwe kostenberekening door de IND zal worden gemaakt, waarbij gedifferentieerd kan worden naar verblijfsdoelen voor de producten die de IND levert aan de cliënten. Hierbij is het uitgangspunt dat de kosten gemaakt door de IND worden doorberekend in het legestarief. Het onderzoek is in het voorjaar van 2004 afgerond. Tevens is een nieuwe systematiek voor legesheffing voorgesteld die uiterlijk in 2005 zal worden geïmplementeerd. geïnformeerd (TK 29 200, nr. 165).

De Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken

De Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken (ACVZ) is een bij de Vreemdelingenwet 2000 ingesteld onafhankelijk adviesorgaan in de zin van de Kaderwet Adviescolleges 1996. De ACVZ adviseert, gevraagd en ongevraagd, aan de minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie en aan het Parlement over het vreemdelingenrecht en -beleid.

De ACVZ heeft voorts naast haar bovengenoemde taak als beleidsadviescollege een adviestaak in individuele zaken. Deze taak vloeit mede voort uit de EU-richtlijn 64/221. De ACVZ adviseert de minister over een te nemen besluit op bezwaar of administratief beroep, ingediend door een gemeenschapsonderdaan indien de toegang tot Nederland aan hem is geweigerd danwel indien wordt vastgesteld dat aan hem geen rechtmatig verblijf op grond van de Vreemdelingenwet en regelgeving (meer) toekomt op grond van gevaar voor de openbare orde, de openbare veiligheid en de volksgezondheid.

Beleidsevaluatieonderzoek

Operationele doelstelling 15.2

Asielzoekers die in afwachting zijn van een uitspraak over hun eerste aanvraag voor een verblijfsvergunning worden opgevangen.

Zolang de asielprocedure duurt, wordt de asielzoeker huisvesting en beperkte faciliteiten geboden. Deze opvang wordt uitgevoerd door het Centraal orgaan Opvang asielzoekers (COA), een zelfstandig bestuursorgaan. Tezamen met andere organisaties, zoals Vereniging Vluchtelingenwerk Nederland, geeft het COA invulling aan het opvangbeleid.

De grondslag van dit artikel wordt gevormd door internationale verdragen en Europese wet- en regelgeving, de Wet COA en de daarop gebaseerde wettelijke voorschriften zoals het Subsidiebesluit COA, het Faciliteitenbesluit opvangcentra, de Regeling verstrekkingen asielzoekers en andere categorieën vreemdelingen 1997 en de Wet Justitiesubsidies.

Naar aanleiding van de verdere implementatie van de nieuwe bekostigingsstructuur die in IBO-verband (Interdepartementaal Beleidsonderzoek) tot stand is gekomen is ook de sturingsrelatie tussen het ministerie en het COA ingrijpend veranderd. De kern van de nieuwe subsidierelatie bestaat eruit dat er getracht is maximale transparantie te realiseren. Concreet betekent dit dat de productspecificaties van de diensten die het COA levert, de kwaliteitseisen die Justitie daaraan stelt en de kostprijzen die daarbij horen uitgewerkt en vastgelegd zijn. Daarnaast zijn de financiële risico's die het COA loopt vertaald in de hoogte van het vermogen dat het COA nodig heeft en zijn afspraken gemaakt over de verdeling van de resterende risico's tussen de partijen. De subsidierelatie is dan ook vooral bezien vanuit de dienstverlening van het COA (output) en tevens wordt een zakelijke relatie doorgevoerd tussen de partijen. Voor de verdere uitwerking wordt verwezen naar hoofdstuk 12 COA Outputsturing.

In 2003 en 2004 is mede door de afname van de instroom het aantal personen in de opvang sterk afgenomen. Naar verwachting zal deze trend in 2005 niet worden doorbroken. Voor het COA heeft dit tot gevolg dat de reeds ingezette krimp van de opvangorganisatie de komende jaren zal doorzetten.

15.2.1 COA en overige opvanginstellingen

Alle vreemdelingen in de asielprocedure en de daarmee gelijkgestelden ontvangen immateriële en materiële opvangfaciliteiten die voldoen aan vastgestelde kwaliteitsnormen. De aan vreemdelingen in de asielprocedure gelijkgestelden zijn ondermeer asielzoekers aan wie een verblijfsvergunning is verleend en voor wie nog geen reguliere huisvesting beschikbaar is en uitgeprocedeerden van wie de finale vertrektermijn van 28 dagen nog niet is verstreken.

In 2005 zal de inrichting van de centrale opvang gefaseerd worden aangepast. De opvanglocaties worden opgesplitst in twee soorten locaties voor twee verschillende categorieën asielzoekers. Asielzoekers worden eerst in oriëntatielocaties geplaatst in afwachting van de beslissing op de asielaanvraag. De doelstelling is dat zij binnen gemiddeld zes maanden te horen krijgen of zij mogen blijven of dat zij het land moeten verlaten. Asielzoekers worden overgeplaatst naar één van de terugkeerlocaties na een afwijzende beschikking van de IND. Gelet op de ingrijpende consequenties voor de organisatie van de opvang van asielzoekers is reeds een project gestart ter uitwerking van de nieuwe vormen van opvang, die voor een deel in 2005 hun beslag zullen krijgen.

Door de overplaatsing vanuit een oriëntatielocatie naar een terugkeerlocatie wordt een sterk signaal afgegeven aan de asielzoeker dat de overheid heeft beslist dat hij niet in aanmerking komt voor een verblijfsvergunning en Nederland moet verlaten. In de locaties wordt het aanbod van voorzieningen aangepast aan de fase van de asielprocedure, waardoor een helder onderscheid gemaakt kan worden tussen op Nederland gerichte voorzieningen en voorzieningen die gericht zijn op een toekomst in het eigen land. In de terugkeerlocaties kunnen gespecialiseerde teams werken aan het bevorderen van de zelfstandige terugkeer en aan het verkrijgen van de juiste identiteits- en nationaliteitsgegevens.

De Raad van de Europese Unie heeft de richtlijn tot vaststelling van minimumnormen voor de opvang van asielzoekers in de lidstaten vastgesteld. Deze richtlijn zal uiterlijk in februari 2005 zijn geïmplementeerd waarmee uitvoering wordt gegeven aan Europees beleid ten behoeve van de opvang van asielzoekers.

De raming van het aantal op te vangen asielzoekers is als volgt:

Opbouw beschikbaar begrotingsbedrag operationele doelstelling 15.2 Opvang asielzoekers x € 1000

Alleenstaande minderjarige asielzoekers

Om de terugkeer van ama's te bevorderen is besloten tot het scheiden van de opvangmodaliteiten in een terugkeervariant en een integratievariant. Dit is het gevolg van het reeds in 2001 ingezette en door de Tweede Kamer aanvaarde nieuwe beleid (TK, 27 062, nr. 14) waarin maatregelen worden aangekondigd die erop zijn gericht de terugkeer van ama's van wie de asielaanvraag is afgewezen te bevorderen, alsmede om de voogdij en opvang van ama's gedurende de (tijdelijke) periode dat zij in Nederland verblijven beter te laten aansluiten op hun perspectief (terugkeer dan wel integratie) teneinde «dubbele boodschappen» aan ama's zoveel mogelijk te vermijden.

Bij tussenevaluatie van de hiervoor genoemde opvangmodaliteiten is besloten de inrichting van de teugkeervariant te handhaven. Dit is de variant waarbij alle inspanningen zijn gericht op het realiseren van de daadwerkelijke terugkeer van ama's naar het land van herkomst. Ten behoeve van de implementatie van de zogenaamde terugkeervariant (met inbegrip van een basisperiode) is gestart met de inrichting van het zogenaamde campus-model voor ama's in de leeftijd van 15 t/m 17 jaar in de vorm van een pilot. Op basis van een tussentijdse evaluatie is besloten de pilot-periode van het campusmodel te verlengen tot 1 januari 2005 (TK, 27 062, nr 28).

Omdat met de pilot ama-campus slechts een klein deel van hetgeen ten aanzien van de inrichting van gescheiden opvangmodaliteiten wordt beproefd, is daarnaast besloten tot de tijdelijke invoering van een next-best variant, te weten het zogenaamde tussenvariantbesluit (TK, 28 600 VI en 27 062, nr 75), waarmee enigszins wordt voorgesorteerd op het beoogde beleid. De tussenvariant houdt in dat vanaf 1 januari 2003 ama's van 15 jaar en ouder (en kindgezinnen waarvan het oudste kind ouder dan 15 jaar is) worden opgevangen door het COA en niet meer worden doorgeplaatst naar de kleinschalige opvangvoorzieningen onder verantwoordelijkheid van Nidos of in pleeggezinnen.

In het najaar 2004 vindt de eindevaluatie van de ama-campus plaats waarbij de resultaten van de zogenaamde tussenvariantlocaties van het COA, alsmede de kleinschalige voorzieningen onder verantwoordelijkheid van Nidos worden betrokken. Op basis van deze resultaten vindt besluitvorming plaats over de al dan niet structurele invoering van het campus-model voor 15 t/m 17-jarigen.

De instroom van ama's is sterk gedaald, van 6 700 in 2000 tot 3 200 in 2002. In 2003 heeft die daling zich verscherpt voortgezet tot een aantal van 1 340. Naar verwachting zal de instroom in 2004 en 2005 laag blijven. Als percentage van de totale asielinstroom is de instroom van ama's, die de afgelopen jaren tussen 15% en 18% bedroeg, gedaald tot 10% in 2003.

15.2.2 Overige instellingen

Onder deze categorie vallen onder meer de Vereniging Vluchtelingenwerk Nederland (VVN) en het Europees Vluchtelingenfonds (EVF).

Vereniging Vluchtelingenwerk Nederland

De subsidieverstrekking aan de VVN kent twee componenten. De eerste component betreft de dienstverlening in de centrale opvang, de tweede is het landelijk bureau VVN (de steunfunctie voor asielzoekers) waar op centraal niveau de coördinatie van alle activiteiten plaatsvindt.

Het Europees Vluchtelingenfonds

Het EVF is een fonds dat tot doel heeft de situatie van asielzoekers in de opvang en de positie van vluchtelingen in het integratietraject te verbeteren en de vrijwillige terugkeer van (afgewezen) asielzoekers en vluchtelingen te vergemakkelijken.

Het EVF is ingesteld bij beschikking van de Raad van de Europese Unie 2000/596EG van 28 september 2000 voor de jaren 2000 tot en met 2004 en zal worden verlengd tot en met het jaar 2010.

Het ministerie van Justitie fungeert als beheer- en controle autoriteit van het EVF en verzorgt de toewijzing van subsidie vanuit het EVF tot maximaal 50% van de subsidiabele kosten. Naar verwachting zal in 2005 een bedrag van € 2,8 miljoen worden uitgegeven. De overige kosten dienen uit eigen middelen dan wel uit medefinanciering door derden te worden gedekt.

Ontvangsten

Een deel van de opvangkosten, en wel die kosten die verband houden met de opvang van asielzoekers gedurende het eerste jaar dat zij in Nederland verblijven, komt ten laste van de begroting van Buitenlandse Zaken en Ontwikkelingssamenwerking. Hierbij gaat het om een bedrag van structureel € 121,7 miljoen.

Daarnaast is nog een structurele ontvangst geraamd van € 590 000,– inzake ontvangsten wegens teveel betaalde subsidievoorschotten.

Beleidsevaluatieonderzoek

Beleidsevaluatieonderzoek met betrekking tot ama's is terug te vinden bij artikel 14.3.1.

Operationele doelstelling 15.3

Een vreemdeling die niet rechtmatig of niet meer rechtmatig in Nederland verblijft, keert zelfstandig of gedwongen terug.

Op dit onderdeel wordt nauw samengewerkt tussen het ministerie van Justitie, het ministerie van Buitenlandse Zaken, de Vreemdelingendienst en de Koninklijke Marechaussee. Hoewel deze laatste drie organisaties qua begroting niet opgenomen zijn onder dit beleidsartikel, zijn ze van wezenlijk belang voor de realisatie van het beleid. In de overzichtsconstructie Asiel en Migratie zijn deze organisaties terug te vinden.

Terugkeer

Het terugkeerbeleid is zowel gericht op illegalen die nimmer een vreemdelingrechtelijke procedure hebben doorlopen, als op vreemdelingen aan wie een verblijfsvergunning is geweigerd. De grondslag van deze beleidsdoelstelling is de Vreemdelingenwet 2000 en de daarop gebaseerde regelgeving.

Het beleid op het terrein van toezicht en terugkeer is er op gericht illegaal verblijf tegen te gaan. Een effectief terugkeerbeleid is een onmisbaar en integraal onderdeel van het vreemdelingenbeleid. Een rechtvaardig beleid brengt immers met zich mee dat personen die niet voor een verblijfsvergunning in aanmerking komen daadwerkelijk terugkeren naar hun land van herkomst of naar een ander land waar zij toegelaten zullen worden.

Het terugkeerbeleid vormt een speerpunt van het kabinetsbeleid. Dat heeft zijn uitdrukking gevonden in de «Terugkeernota, maatregelen voor een effectievere uitvoering van het terugkeerbeleid» (TK, 29 344, nr.1). Tevens heeft het kabinet een ambitieus plan van aanpak in uitvoering voor de terugkeer van asielzoekers die zijn ingestroomd onder de oude vreemdelingenwet, maar niet in aanmerking zijn gekomen voor een verblijfsvergunning. Dit beleid is in 2004 reeds gestart en zal in 2005 zijn volle beslag krijgen. Ten aanzien van de terugkeer van deze groep zal de overheid een extra inspanning verrichten, ondermeer door de inrichting van vertrekcentra ter finale voorbereiding van het vertrek. Ook is het beleid ten aanzien van vreemdelingen die buiten hun schuld niet kunnen terugkeren, versoepeld. Indien dit objectief vast is komen te staan, kunnen zij in aanmerking komen voor een verblijfsvergunning.

In Europees verband wordt gewerkt aan de totstandkoming van een gezamenlijk terugkeerbeleid. Dit behelst ondermeer praktische samenwerking, bijvoorbeeld bij de uitvoering van terugkeeroperaties, harmonisatie van wet- en regelgeving en het afsluiten van Europese terug- en overnameakkoorden met landen van herkomst. In 2004 is een begin gemaakt met de uitvoering van gezamenlijke overheidsvluchten door lidstaten naar landen van herkomst. Deze praktijk zal in 2005 worden voortgezet. Ook zal in 2005 de implementatie plaatsvinden van richtlijn 2003/110/EG. Deze richtlijn regelt de wederzijdse ondersteuning van lidstaten bij verwijdering van personen vanuit de ene lidstaat via een transitluchthaven naar een andere lidstaat.

Bestrijding illegaliteit

In de grote steden – maar ook in bepaalde regio's wordt de samenleving geconfronteerd met de negatieve gevolgen van de aanwezigheid van illegalen. Daarnaast maakt illegaal verblijf mensen kwetsbaar in hun sociaal economische positie en worden zij gemakkelijk slachtoffer van ondermeer uitbuiting en mensenhandel.

In het Hoofdlijnenakkoord is vastgelegd dat illegaal verblijf van vreemdelingen in Nederland krachtiger zal worden tegengegaan. Ook is de afspraak gemaakt dat het profiteren van illegalen door bijvoorbeeld werkgevers of huisjesmelkers actiever zal worden bestreden. Gelet op de veelzijdigheid van de problematiek heeft het kabinet zich in de Illegalennota (TK, 29 537, nr. 1) gericht op een viertal speerpunten: het vreemdelingenbeleid, bewoning door en verhuur aan personen die illegaal in Nederland verblijven, illegale tewerkstelling en mensenhandel. Op deze terreinen is een breed scala aan maatregelen gepresenteerd. Voorbeelden daarvan zijn de aanpak van malafide uitzendbureaus, het bestrijden van het oneigenlijk gebruik van reguliere toelatingsprocedures en een effectievere handhaving op het terrein van onrechtmatige bewoning. In 2004 is een aanvang gemaakt met de uitvoering ervan. In 2005 zal hieraan vervolg worden gegeven. Gelet op de omstandigheid dat illegaal verblijf zich per definitie aan het zicht van de overheid tracht te onttrekken, zijn concrete opbrengsten van deze maatregelen niet uit te drukken in een cijfermatige reductie van de problematiek samenhangend met illegaal verblijf.

Grensbewaking en Mobiel Toezicht Vreemdelingen

In 2005 zullen de maatregelen op het gebied van grensbewaking, zoals die zijn aangekondigd in de Terugkeernota (TK, 29 344, nr. 1), verder uitgewerkt en geïmplementeerd worden. Een aantal maatregelen is gericht op het vergroten van de aansprakelijkheid van de vervoerder bij het aanvoeren van ongedocumenteerde vreemdelingen. Tevens zal (uitvoerings-)beleid ontwikkeld worden dat gericht is op het vergroten van het aantal gevallen waarin de vervoerder, in het algemeen de vliegtuigmaatschappij, verplicht is bij aankomst afschriften van de reisdocumenten van passagiers te overleggen aan de grensbewakingsautoriteiten. Ook worden bepalingen omtrent de verplichting die staten hebben, ingevolge de bepalingen van Annex 9 van het Verdrag van Chicago, om geweigerde vreemdelingen terug te nemen opgenomen in bilaterale terug- en overnameovereenkomsten die in het kader van de Benelux worden gesloten met derde landen.

Tevens zal het traject dat is ingezet ten behoeve van een effectievere inzet van het Mobiel Toezicht Vreemdelingen verder worden uitgewerkt. De geleidelijke invoering van de maatregelen zal in nauwe samenspraak met de Koninklijke Marechaussee tot stand komen. Het gaat ondermeer om een meer recherchematige inzet, om meer grootschalige toezichtsacties en om controle op uitreizend personenverkeer.

In internationaal verband zal verder worden gewerkt aan harmonisering van wet- en regelgeving op het gebied van grensbewaking. Daarnaast zal zorg worden gedragen voor de implementatie van aangenomen richtlijnen. Een voorbeeld is de implementatie van de richtlijn van de Raad betreffende de verplichting voor vervoerders om bepaalde persoonsgegevens van passagiers voor de vlucht door te geven aan autoriteiten van de luchthaven van bestemming.

Biometrie

Eén van de middelen om illegale toegang en illegaal verblijf in Nederland tegen te gaan en terrorisme te bestrijden, is het toepassen van het gebruik van biometrie in visa en verblijfstitels. In Europees verband zijn eind 2003 twee verordeningen aangenomen die zien op het verplichte gebruik van biometrie in het uniforme visum en de uniforme verblijfstitel.

Visuminformatiesysteem

In Europees verband wordt gewerkt aan een Europees visuminformatiesysteem (VIS) om de uitwisseling van gegevens over visa tussen EU-lidstaten te ondersteunen. Daarbij wordt onderzocht of voor het EU-VIS en het Schengeninformatiesysteem II (SIS II) een gemeenschappelijk technisch platform kan worden gebruikt. Voor het opzetten van het VIS worden door de Europese Commissie twee verordeningen opgesteld: één voor de financiële kaders en één voor het juridische kader. De verwachting is dat beide verordeningen eind 2004 zullen zijn aangenomen. Vanaf dat moment kan worden gebouwd aan het Centrale Visa Informatie Systeem (CS-VIS), de nationale interfaces (NI-VIS), de communicatie hiertussen alsmede aan de opzet van de nationale infrastructuren.

15.3.1/2 Vreemdelingenbewaring/uitzetcentra

Een vreemdeling aan wie de toegang tot Nederland is geweigerd, kan worden opgesloten in een daartoe aangewezen inrichting (art. 6 Vreemdelingenwet 2000). Vreemdelingenbewaring wordt ook toegepast voor in Nederland verblijvende illegale vreemdelingen (art. 59 Vreemdelingenwet 2000). De reguliere inrichtingen voor vreemdelingenbewaring zijn, behalve voor kortdurend verblijf, ook ingericht voor langer verblijf voor vreemdelingen voor wie de uitzettingsprocedure vaak meer tijd vergt. Een belangrijke randvoorwaarde voor een effectief uitzettingsbeleid is de beschikbaarheid van voldoende celcapaciteit voor vreemdelingenbewaring. De capaciteit voor vreemdelingenbewaring zal structureel worden uitgebreid met 432 plaatsen tot ruim 2000 plaatsen in 2007.

Naast de voornoemde groepen, en onder verwijzing naar de hiervoor opgenomen Terugkeerpassage, zullen in de periode 2004 tot 2008 naar verwachting ongeveer 26 000 uitgeprocedeerde asielzoekers die nog onder de vorige Vreemdelingenwet vallen, het land dienen te verlaten (het project «Terugkeer»). Om dit adequaat te faciliteren zal ondermeer de reeds geplande (zie tabel) bewaringscapaciteit tijdelijk worden uitgebreid en zullen tijdelijk enkele vertrekcentra worden ingericht, onder beheer van het COA (het hieraan verbonden budget is opgenomen onder operationele doelstelling 15.2). Tevens wordt ten behoeve van de uitvoering van het project «Terugkeer» de capaciteit vreemdelingenbewaring in de jaren 2005, 2006, 2007 uitgebreid met respectievelijk 580, 380 en 144 plaatsen. Hiervan worden 280, 280 resp. 144 plaatsen gerealiseerd in Huizen van bewaring en de overige plaatsen in Uitzetcentra. De uitbreiding van de uitzetcentra was reeds voorzien, maar wordt nu ten behoeve van het project versneld uitgevoerd.

Naast de tijdelijke uitbreiding van de capaciteit voor vreemdelingenbewaring is vanaf 2005 een structurele uitbreiding van de capaciteit voorzien met 500 plaatsen. Deze capaciteit is benodigd in verband met de intensivering van het vreemdelingentoezicht die in onder andere de Terugkeernota (TK, 29 344, nr. 1) en de Illegalennota (TK, 29 537, nr. 1) is voorzien.

De jaarlijkse prognoses voor de behoefte aan sanctiecapaciteit laat het volgende beeld zien voor de sector vreemdelingenbewaring

15.3.3 IND

Op dit onderdeel worden de kosten van de IND van te voeren vertrekgesprekken en begeleiding bij het verkrijgen van de laissez-passers geraamd en verantwoord.

Prestatiegegevens

Aantal vreemdelingen waarbij de IND activiteiten verricht voor toezicht en terugkeer

Ten behoeve van de voorbereiding van uitgeprocedeerde asielzoekers op het vertrek heeft de IND het project Terugkeer in het leven geroepen. Het project heeft als doel het bewerkstelligen van vrijwillige of desnoods gedwongen terugkeer van uitgeprocedeerde asielzoekers die hun eerste aanvraag hebben ingediend vóór 1 april 2001 en die op dit moment nog steeds gebruik maken van de (gemeentelijke) opvangvoorzieningen.

Het gehele project zal drie jaar in beslag nemen. Naast de IND zijn ook partijen zoals het COA, de Vreemdelingenpolitie, de Koninklijke Marechaussee, het ministerie van Buitenlandse zaken en de DJI bij het project betrokken. Daarnaast speelt de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) een rol.

15.3.4 Overig

Op dit onderdeel worden de kosten van de IOM geraamd en verantwoord. De IOM begeleidt vooral uitgeprocedeerde asielzoekers die vrijwillig willen terugkeren. De kostenraming voor de IOM betreft naast de kosten van de uitvoering van de REAN (Return and Emigration of Aliens from the Netherlands) en REAN+terugkeerregeling (deze regeling voorziet tevens in een extra bijdrage van het ministerie van Buitenlandse Zaken en Ontwikkelingssamenwerking voor ondermeer herintegratie voor personen uit Angola, Irak en Afghanistan) ook de apparaatskosten van de IOM.

Beleidsevaluatieonderzoek

16 Integratie

Sinds het begin van de jaren zestig hebben grote groepen migranten uit niet-westerse landen zich in ons land gevestigd. Ze komen uit landen die sociaal-economisch en cultureel ver afstaan van de westerse wereld. Mede hierdoor is de afstand tussen autochtonen en etnische minderheden nog te groot. Voor het behoud van de samenhang van de Nederlandse samenleving is het nodig dat de migranten en hun kinderen in Nederland integreren. Dat gaat niet vanzelf. Het vergt, naast hun eigen inspanningen en verantwoordelijkheid, beleid en maatregelen van de Nederlandse overheid. Het ministerie van Justitie heeft tot taak dit integratiebeleid te coördineren en een aantal onderdelen ervan zelf uit te voeren.

Beleidsdoelstelling 16

Integratie van etnische minderheden in de Nederlandse samenleving resulterend in gedeeld burgerschap van etnische minderheden en autochtonen.

Het integratiebeleid wil volwaardig en gedeeld burgerschap bij minderheden en autochtonen bevorderen langs twee sporen. Het eerste spoor is gericht op de minderheden zelf, het betreft hun toerusting voor deelname aan de Nederlandse samenleving. Nieuwkomers en oudkomers dienen zich de hiervoor benodigde kennis en vaardigheden eigen te maken. Verder hebben zij, indien zij afhankelijk zijn van een uitkering, de verplichting zich in te spannen om aan het werk te komen. Inburgering is voor nieuwkomers en oudkomers het belangrijkste instrument voor een minimale toerusting. Voor de tweede generatie verloopt de toerusting in de eerste plaats via het onderwijs.

Het tweede spoor van het integratiebeleid richt zich op de omgeving waarin minderheden moeten integreren. Instellingen, bedrijven en voorzieningen en ook de autochtone bevolking zelf moeten in voldoende mate openstaan voor minderheden. Integratie is dus een wederzijds proces. Het integratiebeleid is erop gericht de openheid van groepen, instellingen en voorzieningen voor minderheden te vergroten en de openheid van minderheden voor de eigenaardigheden van de Nederlandse samenleving en haar instellingen te versterken.

De minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie heeft een eerste verantwoordelijkheid voor het inburgeringsbeleid. Bovendien heeft de minister een coördinerende verantwoordelijkheid voor de integratiecomponent in het beleid ten aanzien van onderwijs, arbeid, wonen, emancipatie, gezondheid, welzijn, criminaliteit, radicalisering en religie. In haar coördinerende rol draagt de minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie er zorg voor dat de prioriteiten van het integratiebeleid vorm krijgen via de beleidsmaatregelen van de betrokken vakministers.

Budgettaire gevolgen van het beleid x € 1000

* De budgetten zijn inclusief overige kosten (waaronder coördinatiekosten, kosten ten behoeve van onderzoek, kosten ten behoeve van voorlichting en communicatie, etc.) die niet ten goede komen aan de gemeenten. Vanaf 2006 zal een nieuw stelsel Inburgering van kracht worden, waarin gemeenten een andere rol krijgen en naast de gemeenten ook andere actoren een rol kunnen spelen. In dat kader moet nog besluitvorming plaatsvinden over de vraag welke actoren gelden zullen ontvangen en de hoogte van de te ontvangen bedragen. Vanaf 2006 zal derhalve de verdeling van de budgetten naar de verschillende actoren, waaronder de gemeenten, veranderen.

** De budgetten zijn inclusief overige kosten, waaronder voornamelijk voorlichtingskosten door het NMI (Nederlands Migratie Instituut).

*** De grootste actoren in 2003 en 2004 zijn de gemeenten ten behoeve van de taakstelling huisvesting vergunninghouders. Daarnaast zijn actoren in dit budget onder andere de organisaties Forum, VVN (Vereniging Vluchtelingenwerk Nederland), en de LOM-organisaties (Landelijk Overleg Minderheden).

Operationele doelstelling 16.1

Personen uit etnische minderheden zijn toegerust met vaardigheden en oriëntaties die nodig zijn voor deelname aan de samenleving en voor een zelfstandig bestaan in economisch, sociaal en cultureel opzicht.

Het doel van integratie is volwaardig en gedeeld burgerschap in Nederland. Burgerschap is meedoen. Om mee te kunnen doen in de Nederlandse samenleving is beheersing van de Nederlandse taal en kennis van de waarden en normen nodig. Van diegenen die daartoe in staat zijn wordt verwacht dat zij actief deelnemen aan de arbeidsmarkt. Inburgering en onderwijs zijn de belangrijkste instrumenten om de noodzakelijke toerusting van minderheden te realiseren. Het arbeidsmarktbeleid is erop gericht belemmeringen voor minderheden tot deelname aan arbeid uit de weg te ruimen.

Inburgering

Nederland kent sinds 1996 inburgeringsbeleid. Waar aanvankelijk op basis van vrijwilligheid deel werd genomen aan programma's is later voor de nieuwkomers de plicht tot inburgering gekomen. In 1999 is er ook een regeling gekomen voor de inburgering van personen die reeds langer in Nederland verblijven, de zogeheten oudkomers.

Thans staan we voor een belangrijke omslag in de visie op inburgering, welke uiteen is gezet in de Contourennota die op 23 april 2004 is aangeboden aan de Tweede Kamer (TK, 29 543, nr. 2). Uitgangspunt in die visie is de eigen verantwoordelijkheid van de inburgeringsplichtige. Zowel nieuwkomers als oudkomers worden verplicht om in te burgeren in de Nederlandse samenleving. Aan deze inburgeringsplicht is voldaan wanneer het inburgeringsexamen is behaald. Voor de inburgeraar zijn aan het behalen van het examen verblijfsrechtelijke en financiële prikkels verbonden. Het streven is het nieuwe inburgeringsstelsel op 1 januari 2006 in werking te laten treden.1

In het nieuwe stelsel zal de overheid de eindtermen bepalen, maar zich verder niet met de opzet en inhoud van de cursussen bemoeien. Wel zal de overheid voorwaarden scheppen om marktwerking te realiseren en de markt zo transparant mogelijk te maken.

Het jaar 2005 is een voorbereidend jaar. Vooruitlopend op het nieuwe stelsel geldt dat voor gezinsherenigers en gezinsvormers een basisexamen in het land van herkomst verplicht is. Dit basisexamen, waarin kennis van de Nederlandse taal en van de Nederlandse samenleving worden getoetst, is een toelatingsvereiste om een machtiging tot voorlopig verblijf (MVV) te krijgen.

Voor de overige categorieën blijft in 2005 het huidige regiem van kracht, terwijl tegelijkertijd gewerkt wordt aan de voorbereiding van het nieuwe stelsel. Ook in 2005 zullen de gemeenten op basis van outputfinanciering de rijksbijdragen ontvangen conform de Wet inburgering nieuwkomers (WIN) en de regelingen Oudkomers. Daartoe dient het rijk de uitvoering van de WIN en de oudkomersregelingen zodanig te organiseren dat de gemeenten tijdig de rijksbijdragen ontvangen en hierover adequaat worden geïnformeerd. Daarnaast worden gemeenten geïnformeerd over verantwoordingen, accountantsprotocollen, monitors en resultaten ter uitvoering van de regelingen.

Doelgroepen van het inburgeringsbeleid zijn:

• Nieuwkomers, d.w.z. vreemdelingen van achttien jaar of ouder die voor de eerste maal verblijfsrecht op grond van een verblijfsvergunning als bedoeld in artikel 28 van de Vreemdelingenwet 2000 of niet-tijdelijk verblijfsrecht op grond van een verblijfsvergunning als bedoeld in artikel 14 van de Vreemdelingenwet 2000 hebben (asielgerechtigden, gezinsvormers en -herenigers, arbeidsmigranten); én Nederlanders van achttien jaar of ouder, die buiten Nederland geboren zijn en voor de eerste keer ingezetene in de zin van de Wet gemeentelijke basisadministratie persoonsgegevens zijn, tenzij zij in Nederland verblijven voor een tijdelijk doel (het betreft met name Antillianen en Arubanen).

• Oudkomers, d.w.z. leden van etnische minderheidsgroepen van 18 jaar of ouder die buiten Nederland zijn geboren, al voor langere tijd legaal in Nederland verblijven anders dan voor een tijdelijk doel en niet verplicht zijn om op grond van de WIN een inburgeringprogramma te volgen.

De omslag naar het nieuwe inburgeringsstelsel

De minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie is voornemens om ten behoeve van het nieuwe inburgeringsstelsel de volgende activiteiten te ondernemen:

• Examenontwikkeling (buitenland)

Medio 2005 moet het inburgeringsexamen in het buitenland voor gezinsherenigers en gezinsvormers geïmplementeerd zijn. Het examen bestaat uit een mondelinge toets m.b.t. taalvaardigheid, die wordt afgenomen door middel van een telefonische verbinding met een computer, voorzien van een spraakherkenner. Tevens zal met dit instrument getoetst worden of de gezinsvormer/gezinshereniger enige kennis van de Nederlandse samenleving bezit. Het examen is een nieuw toelatingsvereiste voor het verkrijgen van een MVV en zal op de Nederlandse vertegenwoordiging in het buitenland afgenomen worden.

• Examen in Nederland

Een inburgeringsplichtige heeft aan zijn inburgeringsplicht voldaan als hij met succes aan het inburgeringsexamen in Nederland heeft deelgenomen. Een systeem voor kwaliteitsborging van instituten die de examens afnemen wordt in 2005 uitgewerkt.

De Tijdelijke Adviescommissie Normering Inburgeringseisen heeft ook voor het inburgeringsexamen dat in Nederland wordt afgenomen advies uitgebracht over de examennormen voor taalvaardigheid en kennis van de Nederlandse samenleving. Dit advies wordt meegenomen bij de verdere uitwerking van het inburgeringsexamen.

• Marktwerking realiseren

In juni 2004 is een wetsvoorstel tot wijziging van de WIN en de Wet educatie en beroepsonderwijs (Web) bij de Tweede Kamer (TK, 29 646, nr.2) ingediend, dat gemeenten de mogelijkheid geeft om inburgeringsprogramma's voor nieuwkomers ook, naast het ROC, bij andere aanbieders te kunnen inkopen. Het doel van het vrijgeven van het cursusaanbod is gelegen in het prikkelen van aanbieders tot het verbeteren van de prijs/kwaliteitsverhouding. Met het vrijgeven van het cursusaanbod kan het totale aanbod vergroot worden. De kwaliteit van het aanbod wordt zichtbaar gemaakt middels een in 2005 te ontwikkelen systeem van certificering.

Er is besloten een deel van het educatiebudget over te dragen van de minister van OCW aan de minister voor V&I. Het gaat om een bedrag van € 75 miljoen dat gemoeid is met de NT2-niveaus 1 tot en met 3. Het deel van dit budget, dat bestemd is voor de G30 en onderdeel uitmaakt van het inburgeringsbudget oudkomers wordt opgenomen in de brede doeluitkering Sociaal Integratie en Veiligheid.

Het begeleiden van de uitvoering van gemeentelijke experimenten en pilots en het evalueren daarvan, evenals het ondersteunen van gemeenten, ROC's, zelforganisaties en marktpartijen behoort tot de taken ten behoeve van het nieuwe inburgeringsstelsel.

Het Oriëntatieprogramma voor geestelijke bedienaren

Geestelijke bedienaren die als nieuwkomer naar Nederland komen in het kader van de uitoefening van hun ambt, vallen in het huidige stelsel reeds onder de WIN. Voor hen is, naast het reguliere programma, aanvullend een oriëntatieprogramma ontwikkeld. Het oriëntatieprogramma voor geestelijke bedienaren is, conform de toezegging aan de Tweede Kamer, in 2004 geëvalueerd. Deze resultaten worden betrokken bij de verdere uitwerking van het nieuwe inburgeringsstelsel met betrekking tot geestelijke bedienaren. Het oriëntatieprogramma in het jaar 2005 wordt vormgegeven op basis van de evaluatieresultaten.

Prestatiegegevens

A. Het streven is in 2005 een bereik te realiseren van tenminste 88% van alle nieuwkomers bij de uitvoering van de WIN. Verder is de uitval de laatste paar jaren sterk afgenomen (zie de inhoudelijke verslagen «Inburgering nieuwkomers 2001» (TK, vws0300036) en «Inburgering Nieuwkomers 2002» (TK, just040488)). Gestreefd wordt naar een uitvalpercentage van niet meer dan 11% in 2005. Het gaat hierbij om nieuwkomers die voortijdig het educatieve programma stoppen.Gemeenten ontvangen een vergoeding op basis van het aantal beschikkingen, uitgegeven na het behalen van de toets;

B. De verwachting is dat gemeenten in 2005 met de beschikbare middelen circa 13 000 oudkomerstrajecten zullen starten en dat circa 11 000 trajecten zullen worden afgerond;

C. Het aantal afgegeven MVV's voor gezinshereniging en gezinsvorming wordt geschat op 24 000 per jaar; 60% hiervan moet examen doen. Tevens wordt rekening gehouden met een aantal herexamens.

Onderwijs, jeugd en arbeid

Stimuleren van de taalontwikkeling

Net als bij inburgeraars is de beheersing van de Nederlandse taal bij jongeren behorend tot etnische minderheden een belangrijke voorwaarde voor de integratie in de Nederlandse samenleving. Onder grote groepen jongeren behorend tot etnische minderheden is onvoldoende beheersing van de Nederlandse taal één van de grootste belemmeringen voor betere prestaties in het onderwijs. De doorstroming naar HAVO, VWO of MBO en HBO is onder meer hierdoor onevenredig laag in vergelijking met autochtone leerlingen en de schooluitval is onevenredig groot. Het voorkomen en verminderen van de taalachterstand is een middel tot verbetering van de schoolprestaties van jongeren behorend tot etnische minderheden.

In het kader hiervan is door de minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie een zogeheten Vliegende Brigade ingesteld. Deze zal in 2005 doorgaan gemeenten ertoe te bewegen om meer prestatiegericht te gaan werken bij het aanbieden van Voor- en Vroegschoolse Educatie-programma's (vve-programma's). Deze acties worden in nauw overleg met het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) uitgevoerd.

Ook de campagne om in het VMBO het onderwijs beter af te stemmen op de leerbehoeften van de leerlingen (behorend tot etnische minderheden) zal in 2005 worden voortgezet. Er zal dan een tweede tranche pilots gaan draaien waarbij de inzet is om via geïntegreerde (of duale) trajecten in het VMBO meer jongeren behorend tot etnische minderheden een diploma of startkwalificatie te laten halen.

De afgelopen jaren is ten aanzien van mentoring door de ministeries van Justitie en OCW gezamenlijk geïnvesteerd in de professionalisering van de methode en de vergroting van de deskundigheid. Hierbij worden jongeren door een mentor ondersteund bij hun schoolloopbaan en bij hun entree op de arbeidsmarkt.

Door de minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie zal worden bezien in hoeverre er andere initiatieven moeten worden genomen om op landelijk niveau mentoring verder te implementeren.

Vergroting van de arbeidsparticipatie en voorkomen van onevenredige uitstroom uit werk door etnische minderheden

Op de arbeidsmarkt is nog steeds sprake van een achterstand onder etnische minderheden. Het kabinet streeft verbetering van de arbeidsmarktpositie van etnische minderheden na door vergroting van hun arbeidsparticipatie met 0,75% in 2005. Verder is het streven onevenredige uitstroom uit werk door etnische minderheden zoveel mogelijk te voorkomen. Voor het realiseren van deze doelstellingen zijn de bewindslieden van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) eerstverantwoordelijk. De minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie levert vanuit haar coördinerende taak een bijdrage aan het behalen van deze kabinetsdoelstellingen door zich in samenwerking met anderen in te spannen via:

– Stimuleren van op diversiteit gericht personeelsbeleid in ondernemingen;

In 2004 is de Wet Samen afgeschaft. In 2005 zal een expertisecentrum diversiteit opgezet worden, dat vooral een informerende functie heeft in de richting van werkgevers.

– Bevorderen van etnisch ondernemerschap ook door vrouwen;

De specifieke vragen en knelpunten van ondernemers behorend tot etnische minderheden die naar voren gekomen zijn in de Monitor Etnisch ondernemerschap 2004 zijn de basis voor de activiteiten in 2005. Om de slaagkans van etnische ondernemers te vergroten zullen in 2005 in enkele steden kennisateliers opgezet worden, waarbij lokale beleidsmakers, MKB, KvK's, buurtverenigingen, lokale politiek en etnische ondernemers elkaar ontmoeten en gezamenlijk naar oplossingen zoeken.

– Het uitvoeringsplan Emancipatie en Integratie, dat vanuit Vreemdelingenzaken en Integratie in samenwerking met het ministerie van SZW is opgezet.

De bedoeling van dit plan, dat in 2005 wordt voortgezet, is om zowel gemeenten als de doelgroep zelf te voorzien van instrumenten ter bevordering van arbeidsparticipatie en maatschappelijke participatie door vrouwen behorend tot etnische minderheden.

Prestatiegegevens

A. Voor etnisch ondernemerschap is de indicator toename van het aantal etnische ondernemers en professionalisering van etnisch ondernemerschap.

Operationele doelstelling 16.2

Groepen, instellingen en voorzieningen staan in gelijke mate open voor etnische minderheden en autochtonen.

Voor integratie is toerusting nodig, maar ook een omgeving die open staat voor minderheden en hun kansen geeft. Bedrijven, instellingen en individuele burgers moeten aan minderheden dezelfde eisen stellen en hen op gelijke wijze behandelen als autochtone burgers. Openheid kan echter niet van één kant komen. Etnische minderheden moeten ook open staan voor de verwachtingen en eisen van hun autochtone medeburgers en van de instellingen van de Nederlandse samenleving.

Onder deze doelstelling vallen activiteiten die zich richten op de emancipatie van vrouwen behorend tot etnische minderheden, het tegengaan van discriminatie en vooroordelen, de bewustwording van de gevaren van radicalisering, de preventie van criminaliteit en marginalisering, het verbeteren van het leefklimaat in concentratiewijken, de betrokkenheid van organisaties van minderheden, het verbreden van de betekenis van het Nederlanderschap en de plaats van godsdiensten van etnische minderheden in de Nederlandse samenleving.

In het Integratiebeleid nieuwe stijl is als nieuw beleidsprioriteit opgenomen «De democratische rechtsstaat; de weerbare samenleving». Dit is een onderdeel van de brede aanpak terrorismebestrijding. Algemeen doel is «het tegengaan van voedingsbodems ten aanzien van radicalisering». In samenwerking met FORUM is een meerjarige programma-aanpak opgesteld, met drie actielijnen: kennis, professionalisering en dialoog. Naast de thema's op het gebied van het integratiebeleid zijn ook thema's op het gebied van Vreemdelingenbeleid en de ontwikkelingen op EU-terrein bepalend.

FORUM zal als expertisecentrum worden gevraagd haar kennis in te zetten voor het verder ontwikkelen van deze vormen van integratiebeleid. In de kabinetsreactie op het rapport van de commissie Blok (TK, 28 689, nr. 17), is aangegeven dat het kabinet met minderheden in discussie wil gaan over kwesties als de positie en de rechten van vrouwen in de Nederlandse samenleving, sociale dwang bij huwelijken, de houding ten opzichte van homoseksualiteit en de sociale pressie die soms op jonge meisjes wordt uitgeoefend, bijvoorbeeld om buitenshuis een hoofddoek te dragen. Hieraan zal in 2005 verder concreet vorm worden gegeven.

Lokaal integratiebeleid

Integratieproblemen manifesteren zich vooral op lokaal niveau. Het rijk heeft beperkte mogelijkheden om hierin in te grijpen. Gemeenten zijn in toenemende mate de bestuurslaag om dergelijke problemen aan te pakken. Zij hebben hiervoor ook de middelen en mogelijkheden. Wel heeft het rijk hierin een faciliterende en stimulerende taak. Gemeenten zullen direct op hun rol worden aangesproken en worden gestimuleerd daar inhoud aan te geven door het opstellen van een lokale integratieagenda. Hierbij staat in beginsel de eigen lokale situatie centraal, het rijk gaat niet over de inhoud van de lokale integratieagenda. Wel zijn er specifieke terreinen te noemen waarop deze lokale integratieagenda invulling moet krijgen. Het gaat hier om maatregelen in de sfeer van preventie, buurtaanpak, reïntegratie en activering, antidiscriminatie, onderwijs en concentratiewijken. Inzet is structurele inbedding van de maatregelen in het algemene lokale beleid. Voor een deel zal dit via het Grotestedenbeleid (GSB) worden gerealiseerd. Verder zal het rijk in nauwe samenwerking met de gemeenten een aantal prioriteiten benoemen. Daarbij zullen organisaties als FORUM en het Kennis Instituut Etnische Minderheden (KIEM) deze prioriteiten verder uitwerken in de vorm van specifiek beleid en modules, die beschikbaar kunnen worden gesteld aan gemeenten.

Andere onderwerpen die hieraan zijn gerelateerd, zijn huiselijk geweld (zie operationele doelstelling 14.1), eerwraak en de begeleiding van toegelaten vluchtelingen op lokaal niveau. Voor huiselijk geweld is de inzet in 2005 om het taboe rond huiselijk geweld in kringen van etnische minderheden te doorbreken.

Voor wat betreft eerwraak is het standpunt van het kabinet, dat opvattingen over eer geen belemmering mogen zijn voor de ontwikkeling van vrouwen uit de etnische minderheden en zeker geen aanleiding mogen zijn voor het gebruik of de acceptatie van geweld. Eerwraak heeft daarom ook in 2005 de aandacht van het kabinet. Inzet is te komen tot een aanpak waarmee optimaal bescherming kan worden geboden aan vrouwen en meisjes die slachtoffer dreigen te worden van eergerelateerd geweld. Inzet is verder de acceptatie van eerwraak door groepen mensen uit de minderheden terug te dringen.

Taakstelling huisvesting vergunninghouders

Asielzoekers die een verblijfsvergunning hebben gekregen moeten gemiddeld zes maanden na het verlenen van die status woonruimte in een gemeente krijgen. De minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie initieert en coördineert dit proces. De gemeenten krijgen van de minister, mede namens de minister van VROM, elk half jaar op grond van de Huisvestingswet de opdracht om op basis van de taakstellingsystematiek vergunninghouders te huisvesten.

Prestatiegegevens

Voor de begroting 2005 zijn de uitkomsten van de integratieladder nog niet bekend. Indien bekend zal de integratieladder als meetinstrument voor het integratiebeleid worden gebruikt.

Remigratie

In het kader van het Hoofdlijnenakkoord heeft het kabinet besloten de Remigratiewet eind 2004 in te trekken. Tot de datum van publicatie van de Intrekkingswet in de Staatscourant worden aanvragen van potentiële remigranten door de Sociale Verzekeringsbank (SVB) in behandeling genomen. Degenen van deze aanvragers die voldoen aan de in de Remigratiewet gestelde voorwaarden, zullen nog worden gefaciliteerd. Vanaf de datum van publicatie van de Intrekkingswet in de Staatscourant worden aanvragen van potentiële remigranten niet meer in behandeling genomen. Reeds bestaande aanspraken op de Remigratiewet worden na intrekking van de Remigratiewet geëerbiedigd.

Het verstrekken van de voorzieningen van de Remigratiewet, de eenmalige vergoeding voor reis- en vervoerskosten en hervestiging en de periodieke uitkering ter voorziening in de noodzakelijke kosten van bestaan in het bestemmingsland, is uitbesteed aan de SVB. Na de intrekking van de Remigratiewet blijft de SVB belast met de uitvoering van de bestaande uitkeringen.

Prestatiegegevens

A. Aantal gefaciliteerden met eenmalige reis- en vervoerskosten hervestiging, d.w.z. het aantal personen dat recht heeft (gehad in het begrotingsjaar) op de eenmalige reis- en vervoerskosten en kosten hervestiging.

B. Aantal gefaciliteerden met een periodieke uitkering, d.w.z. het aantal personen dat recht heeft (gehad in het begrotingsjaar) op periodieke uitkering inclusief personen wier remigratievoorziening wordt gekort door samenloop met andere uitkeringen.

* Prognose SVB. In afwachting van de kamerbehandeling van het wetsvoorstel tot intrekking van de Remigratiewet, zijn de cijfers opgenomen die gelden bij intrekking per 1-7-2004

** Incl. Remigratie-uitkeringen die (gedeeltelijk) worden weggekort.

Beleidsevaluatieonderzoek

Teneinde de ontwikkeling van de integratie van afzonderlijke minderheidsgroeperingen te kunnen volgen is een nieuw rapportagesysteem ontwikkeld. De kern daarvan bestaat uit een Wetenschappelijk jaarrapport integratie. Dit rapport wordt vervaardigd onder verantwoordelijkheid van het Sociaal en Cultureel Planbureau. De eerste versie van het wetenschappelijk jaarrapport verschijnt in september 2005. De laatste integratiemonitor van ISEO/SCP in 2004 zal al zoveel mogelijk het format krijgen van het wetenschappelijk jaarrapport.

Naast het wetenschappelijk jaarrapport komt er informatie over de integratie van minderheden in de vorm van een door het WODC in samenwerking met het CBS te ontwikkelen «integratieladder» (Conceptuele verkenning integratie). Dit is een vaste set van indicatoren waaraan de integratie van etnische minderheden kan worden afgemeten. De «integratieladder» zal worden gebruikt als meetinstrument voor het integratiebeleid. De hier genoemde beleidsevaluatieonderzoeken hebben betrekking op operationele doelstelling 16.1 en 16.2. Tevens zal het «Longitudinaal onderzoek integratie nieuwkomers» in voorbereiding zijn, waarbij onderzoek wordt verricht naar het vervolgtraject met betrekking tot de integratie van nieuwkomers die de inburgeringscursus met succes hebben afgerond.

* Dit rapport komt in plaats van de tweejaarlijkse integratiemonitor en beleidsrapportage uit voorgaande jaren.

** Een proefversie is als bijlage opgenomen in het wetenschappelijk jaarrapport integratie dat in september 2004 verschijnt.

17 Internationale rechtsorde

Beleidsartikel 17

Bevorderen van de totstandkoming van een Europese en internationale rechtsorde.

Budgettaire gevolgen van het beleid x € 1000

Operationele doelstelling 17.1