INHOUDSOPGAVE

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET WETSVOORSTEL

Wetsartikel 1 (uitgaven/verplichtingen en ontvangsten)

De begrotingsstaten die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begrotingsstaat van het Ministerie van Economische Zaken voor het jaar 2005 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2005. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2005.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2005 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zogenaamde begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2 (agentschappen)

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en lasten en kapitaaluitgaven en ontvangsten van de agentschappen SenterNovem, EVD, Bureau I.E. en Telecom voor het jaar 2005 vastgesteld. De in die begrotingen opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B van deze memorie van toelichting.

B. BEGROTINGSTOELICHTING

De toelichting bij de EZ-begroting 2005 kent de volgende opbouw.

1. Leeswijzer

2. Het beleid

2.1 De Beleidsagenda

2.2 Beleidsartikelen

1. Goed functionerende economie en markten in Nederland en Europa

2. Bevorderen van innovatiekracht

3. Een concurrerend ondernemingsklimaat

4. Doelmatige en duurzame energiehuishouding

5. Internationale economische betrekkingen

6. Vervallen: Vitale belangen ten tijde van crisis

7. Vervallen: Beheer bodemschatten

8. Economische analyses en prognoses

9. Voorzien in maatschappelijke behoefte aan statistieken

10. Elektronische communicatie en post

2.3 Niet-beleidsartikelen

21. Algemeen

22. Nominaal en onvoorzien

23. Afwikkeling oude verplichtingen

3. De bedrijfsvoering

4. Agentschappen

• SenterNovem

• Economische Voorlichtingsdienst (EVD)

• Bureau voor de Industriële Eigendom (Bureau I.E.)

• Telecom

5. Verdiepingsbijlage

6. Bijlage nieuwe begrotingsindeling

7. Bijlage wettelijke grondslag voor subsidieverlening

8. Bijlage inzake ZBO's en RWT's

9. Bijlage moties en toezeggingen

10. Lijst van afkortingen

11. Trefwoordenregister

1 LEESWIJZER

De leeswijzer gaat in op de volgende onderwerpen:

1. Nieuwe opzet beleidsartikelen

2. Aanpassing artikelindeling en -structuur

3. Resultaatverantwoordelijkheid versus systeemverantwoordelijkheid

4. Veronderstellingen in effectbereiking, doelmatigheid en raming

5. Evaluatiebeleid

6. Toerekening van apparaatuitgaven aan de beleidsartikelen

7. Afwijkingen van de rijksbegrotingsvoorschriften

1. Nieuwe opzet beleidsartikelen

De opzet van de beleidsartikelen in de begroting 2005 is gewijzigd met als doel:

• de leesbaarheid, inzichtelijkheid en consistentie te vergroten,

• de relatie tussen beleidsagenda en beleidsartikelen beter zichtbaar te maken,

• het VBTB-gehalte van de EZ-begroting te vergroten en

• de begroting dunner te maken.

Elk beleidsartikel is opgesteld volgens eenzelfde format. In de inleiding van het artikel wordt de relatie gelegd met de beleidsagenda en het Beleidsprogramma Balkenende II en worden voor alle operationele doelen de belangrijkste acties en beleidsbudgetten weergegeven. Vervolgens wordt per operationeel doel eerst ingegaan op de prestatie-indicatoren en streefwaarden. Daarna komen in tabel-vorm de gehanteerde instrumenten aan bod, uiteraard zoveel mogelijk gekoppeld aan de daarvoor benodigde beleidsbudgetten, en worden de acties besproken die EZ in 2005 uitvoert voor het desbetreffende operationele doel. Afgesloten wordt met een overzichtstabel van alle budgetten voor het artikel en de evaluatieplanning van het beleid.

2. Aanpassing artikelindeling en -structuur

De begroting is een weerspiegeling van het beleid. Het beleid is dynamisch en wordt aangepast op grond van nieuwe inzichten en prioriteitstellingen en/of gewijzigde externe omstandigheden. In dat kader zijn in de begroting 2005 bij diverse beleidsartikelen operationele doelstellingen gewijzigd, samengevoegd of toegevoegd. Deze wijzigingen beogen het VBTB-gehalte van de EZ-begroting te vergroten, onder andere door operationele doelstellingen en het daaronder vallende beleid beter op elkaar te laten aansluiten. Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste wijzigingen.

• De focus van EZ op economische politiek en het belang van Europese integratie vraagt om een daarop toegesneden beleidsartikel. In artikel 1 wordt daarom ingezoomd op de samenhangende beleidsterreinen marktwerking, algemene economische politiek en Europese integratie en strategie.

• De operationele doelstellingen van het innovatiebeleid (artikel 2 van de EZ-begroting) zijn gewijzigd, zodat beter inzicht wordt verschaft in de bijdrage van EZ aan het innovatieklimaat in Nederland.

• In artikel 6 in de EZ-begroting 2004 (crisisbeheersing) waren algemene crisisbeheersing, oliecrisisbeleid en crisisbeheersing voor telecom en post verenigd. Genoemde elementen zijn nu toegevoegd aan de artikelen 3, 4 en 10, waar ze inhoudelijk thuishoren (crisisbeheersing op de desbetreffende beleidsvelden). Artikel 6 is hiermee komen te vervallen als zelfstandig beleidsartikel.

• Artikel 7 in de EZ-begroting 2004 betrof met name de gasbaten. Dit artikel is ondergebracht in artikel 4 (energiebeleid). Het voordeel hiervan is dat de prioriteiten van EZ op het energievlak geclusterd zijn in één beleidsartikel. Artikel 7 is hiermee komen te vervallen als zelfstandig beleidsartikel.

In de tabellen «Budgettaire gevolgen van beleid» die zijn opgenomen in de beleidsartikelen, zijn ten behoeve van de meerjarige inzichtelijkheid de beleidsbudgetten voor de jaren 2003 en 2004 ook herrekend naar de nieuwe artikelstructuur. Voor deze jaren wijkt de presentatie (inclusief de verdeling over beleidsartikelen en operationele doelen) derhalve af van de formele begrotingen 2003 en 2004. In de verdiepingsbijlage wordt voor de jaren 2003 en 2004 voor de volledigheid wel aangesloten bij de desbetreffende formele begrotingen. In de bijlage is een uitgebreide was-wordt-tabel opgenomen.

3. Resultaatverantwoordelijkheid versus systeemverantwoordelijkheid

De Minister van Economische Zaken is verantwoordelijk voor het scheppen van voorwaarden voor het realiseren van duurzame economische groei. Voor een goede werking van de economie is het nodig dat private partijen binnen bepaalde randvoorwaarden hun gang kunnen gaan. EZ werkt als een katalysator die de (potentiële) economische groei moet voortstuwen. Op het gebied van marktwerking, kennis- en innovatiebeleid, ondernemingsklimaat en het economische buitenlandbeleid is EZ één van de relevante partijen. Ook worden ontwikkelingen op die gebieden voortdurend door externe factoren beïnvloed. De eigen sturing op de mate van doelbereik is hierdoor beperkt. Gelet op het voorwaardenscheppende karakter van het beleid, is er sprake van een systeemverantwoordelijkheid voor de Minister van EZ. Dit betekent dat het accent bij de verantwoording komt te liggen op de wijze waarop EZ invulling heeft gegeven aan de inrichting van het «beleidssysteem».

4. Veronderstellingen in effectbereiking, doelmatigheid en raming

Bij de beleidsartikelen zijn de veronderstellingen ten aanzien van effectbereik verwerkt in de beleidscontext en niet in een aparte paragraaf. In de meeste gevallen zou bij het vermelden van de veronderstellingen in een aparte paragraaf de beleidscontext ontbreken die juist nodig is om de veronderstellingen goed te kunnen plaatsen en beoordelen.

In algemene zin geldt dat de mate van doelbereik ten aanzien van de centrale EZ-doelstelling, te weten de bevordering van duurzame economische groei, afhankelijk is van vele factoren. De internationale conjunctuur is één van die factoren die bij nagenoeg alle beleidsartikelen een belangrijke rol speelt. Indien nodig is in de toelichting op de beleidsartikelen op meer specifieke factoren ingegaan. Voorts zijn bij een aantal beleidsartikelen en in de paragrafen inzake de batenlastendiensten gegevens opgenomen die indicatief zijn voor doelmatigheid en raming. Zo zijn per beleidsartikel de personele uitgaven gespecificeerd naar de «P en Q»-componenten. De programma-uitgaven zijn niet gespecificeerd naar «P en Q», omdat deze componenten van de raming geen stuurvariabelen zijn.

5. Evaluatiebeleid

Per 2002 is het evaluatiebeleid van EZ vernieuwd door middel van een EZ-richtlijn voor evaluatie-instrumenten. Hierin is de Ministeriële Regeling Prestatiegegevens en Evaluatieonderzoek Rijksoverheid (RPE) verwerkt. In hoofdlijn bevat het EZ-evaluatiebeleid de volgende elementen:

• Er is een meerjarenprogrammering opgesteld, waarbij alle operationele doelen (met bijbehorende instrumenten) zijn afgedekt met een periodieke evaluatie.

• Aan de uitvoering van evaluatieonderzoeken worden kwaliteitseisen gesteld waaraan in ieder geval moet worden voldaan.

• Alle opzetten van evaluaties worden getoetst aan de eisen van de RPE, alvorens de evaluatie van start gaat.

• Jaarlijks wordt een integrale rapportage opgesteld aan de departementsleiding over de kwaliteit van de evaluatiefunctie en worden verbetervoorstellen gedaan.

• Een aantal verbeteringen is reeds in gang gezet, zoals bijvoorbeeld het standaard afwegen of het evaluatieonderzoek extern dan wel intern wordt uitgevoerd (op basis van een aantal criteria).

• In 2004 wordt gewerkt aan een leidraad voor het toepassen van de ex-ante evaluatie bij beleidsontwikkeling.

Inmiddels werkt EZ twee jaar met deze nieuwe richtlijn en is een zichtbare verbetering te constateren in de kwaliteit van de opzet en uitvoering van evaluaties. Om de kwaliteit van de evaluatiefunctie te borgen wordt tevens door de Auditdienst jaarlijks een audit uitgevoerd naar elementen van de evaluatiefunctie.

Resultaten van afgeronde evaluatieonderzoeken en de beleidsfollow-up zijn verwerkt in de desbetreffende beleidsartikelen.

De programmering van de operationele doelen is opgenomen in de evaluatieparagraaf. De integrale evaluatieplanning van EZ (inclusief de evaluaties van individuele instrumenten) is opgenomen in het rijksbrede evaluatieoverzicht (EOR) van het Ministerie van Financiën.

6. Toerekening van apparaatuitgaven aan de beleidsartikelen

De personele uitgaven van het kernministerie EZ die direct verband houden met beleidsuitgaven worden verbijzonderd naar de betreffende artikelen. De personele uitgaven voor de Directoraten-Generaal die onder het kernministerie vallen, zijn geraamd bij de beleidsartikelen 1 tot en met 5, alsmede beleidsartikel 10. De personele uitgaven zijn geraamd op basis van de formatieve sterkte en de gemiddelde loonsom. Als verdeelsleutel is het aantal fte's per beleidsartikel gehanteerd.

De in dit opzicht als indirect te beschouwen personele uitgaven van het kernministerie (algemene leiding, stafdirecties) worden geraamd op artikel 21 Algemeen. De materiële uitgaven van het kernministerie en de overige apparaatuitgaven worden eveneens geraamd op artikel 21 Algemeen. Er heeft geen toerekening van deze uitgaven aan de beleidsartikelen plaatsgevonden.

Voor de diensten van EZ (NMa/DTe, SodM, CPB) geldt dat de integrale apparaatuitgaven geraamd zijn op de betreffende beleidsartikelen (respectievelijk de artikelen 1, 4 en 8). Voor de ZBO's van EZ zijn de apparaatuitgaven geraamd op artikel 9 (CBS) en artikel 10 (OPTA).

Voor de baten-lastendiensten (SenterNovem, EVD, Bureau I.E. en Telecom) geldt een ander regime. De vergoedingen van EZ aan deze baten-lastendiensten worden geraamd op de beleidsmatig daarvoor in aanmerking komende artikelen. De paragrafen inzake de batenlastendiensten geven inzicht in de apparaatuitgaven van SenterNovem, EVD, Bureau I.E. en Telecom.

7. Afwijkingen van de rijksbegrotingsvoorschriften

In afwijking van de voorschriften specificeert EZ bij de beleidsartikelen de verplichtingenramingen in plaats van de uitgavenramingen, omdat de verplichtingenramingen op het niveau van de artikelen het meeste inzicht geven in het actuele beleid. Beleidsbeslissingen, zoals het introduceren of het beëindigen van subsidieregelingen, zijn in de verplichtingenramingen immers direct traceerbaar. Vanwege de doorlooptijden en betalingsschema's van subsidies, bieden de uitgavenramingen in dat opzicht minder informatie. Overigens bevat de verdiepingsbijlage wel een specificatie van de uitgavenramingen naar operationeel doel.

De bedragen in de budgettaire paragraaf van de beleidsartikelen zijn uit oogpunt van presentatie uitgedrukt in miljoenen, in plaats van in duizenden.

2 HET BELEID

2.1 BELEIDSAGENDA

1. GROEI MOET!

Het groeivermogen is afgenomen

Het vermogen van de Nederlandse economie om extra welvaart te creëren is de afgelopen jaren sterk afgenomen. Was het groeivermogen nog bijna 3% in de periode 1995–1998, voor de periode 2004–2007 is het teruggelopen naar 2¼%. Door krapte op de arbeidsmarkt en een relatief trage groei van de arbeidsproductiviteit zijn de loonkosten per eenheid product eind jaren negentig te sterk gestegen. Toen het vervolgens economisch minder ging, hebben de lonen zich niet snel genoeg aangepast. Zo zijn de arbeidskosten per eenheid product van 1998 tot 2004 met 12% meer toegenomen dan die van onze belangrijkste Europese concurrenten, waardoor de concurrentiepositie van het Nederlandse bedrijfsleven ten opzichte van de buitenlandse concurrenten is verslechterd. Door de stijging van de arbeidskosten is ook de ruimte voor bedrijven om te investeren fors afgenomen. Deze ontwikkelingen zijn een serieuze bedreiging voor de werkgelegenheid en de welvaart. Op korte termijn kan alleen loonmatiging de verhouding tussen de lonen en de arbeidsproductiviteit herstellen.

Lange termijn kansen en bedreigingen van het groeivermogen

Loonmatiging is geen middel om het groeivermogen op lange termijn op peil te houden. Op lange termijn is het groeivermogen afhankelijk van onze reactie op de vergrijzing en internationalisering. Door de vergrijzing moeten relatief steeds minder mensen voor steeds meer mensen het geld verdienen, terwijl een groeiende groep mensen een sterker beroep doet op relatief steeds duurdere voorzieningen zoals de gezondheidszorg. Bij ongewijzigd beleid worden deze voorzieningen (voor grote groepen) onbetaalbaar, ofwel moeten de belastingen en premies drastisch omhoog1.

Door de snelle opkomst van economieën als China en India, de verdere vrijmaking van de internationale wereldhandel en de uitbreiding van de EU, ondervinden Nederlandse bedrijven steeds meer concurrentie uit een groeiend aantal landen. Deze ontwikkeling moeten we niet met angst en beven tegemoet treden, maar met inzet en durf. Dus geen protectionisme, maar juist de strijd aangaan door onze sterktes uit te bouwen en te benutten. De toenemende concurrentie biedt vooral nieuwe mogelijkheden tot welvaartscreatie. Dat vraagt om versterking van de economische structuur en dus om versterking van het groeivermogen.

Het groeivermogen wordt bepaald door de groei van de arbeidsparticipatie en van de arbeidsproductiviteit. De essentie van de groeibrief is dat meer mensen aan het werk gaan en dat mensen met een baan langer en slimmer gaan werken.

Om meer mensen aan het werk te krijgen, richt het kabinet zich vooral op bepaalde bevolkingsgroepen, zoals vrouwen en ouderen. Die moeten niet langer worden gehinderd om te gaan of te blijven werken. Dat betekent betere kinderopvang en meer mogelijkheden voor ouderen op de arbeidsmarkt. Ouderen langer actief houden, is ook het middel om de trend te doorbreken dat we steeds eerder stoppen met werken, terwijl we wel ouder worden.

Verder werken Nederlanders veel minder uren dan hun collega's in het buitenland. De totale arbeidsparticipatie in uren is laag en wordt steeds lager. Deze trends wil het kabinet doorbreken door korter werken niet langer te stimuleren maar langer werken aan te moedigen.

Dat Europeanen en dan met name Nederlanders zoveel minder werken dan bijvoorbeeld Amerikanen of Japanners, kan niet alleen verklaard worden uit de culturele en persoonlijke voorkeuren. Met publieke en collectieve arrangementen is korter werken jarenlang gestimuleerd. Gegeven de noodzaak tot groei wil het kabinet nú langer werken stimuleren én mogelijk maken1. Of mensen uiteindelijk langer of korter willen werken blijft hun individuele keuze. Alleen komt de prijs die voor extra vrije tijd betaald moet worden, meer overeen met de maatschappelijke kosten ervan.

Tenslotte moeten we slimmer en innovatiever gaan werken. De groei van de arbeidsproductiviteit in Nederland ligt structureel lager dan in bijvoorbeeld de Verenigde Staten (VS). Over 1995–2001 groeide de arbeidsproductiviteit met gemiddeld 2% per jaar in de VS en slechts met 1,3% in Nederland. Dit is maar ten dele te verklaren uit het relatief hoge niveau van de arbeidsproductiviteit in Nederland. Landen met een vergelijkbaar niveau van de arbeidsproductiviteit zoals de Scandinavische landen, realiseren een hogere groei van de arbeidsproductiviteit dan Nederland. Door meer te investeren in kennis, bestaande kennis beter te benutten, door ICT-toepassingen beter in te zetten, door versterking van het ondernemingsklimaat én door betere werking van markten is dit te ondervangen.

De Europese context

Het versterken van het groeivermogen is geen unieke Nederlandse uitdaging en kan niet anders dan in Europees perspectief gezien worden. Alle landen van de EU kampen immers met de problemen van de vergrijzing en de uitdaging van de toenemende concurrentie. In de EU wordt algemeen onderkend dat versterking van het groeivermogen essentieel is om de EU-doelstellingen op milieu, sociaal en economisch vlak, zoals vastgelegd in de Lissabon-agenda, te realiseren. Volledig in lijn hiermee heeft de volgende Europese Commissie van de EU versterking van het groeivermogen centraal op haar agenda voor de komende jaren geplaatst. De EU biedt ook de beleidskaders waarbinnen de lidstaten het groeivermogen dienen te bevorderen. Zo heeft de Europese Grondwet – geplande inwerkingtreding 1 november 2006 – duidelijk gemaakt dat versterking van het groeivermogen en gezonde overheidsfinanciën de twee pijlers zijn van het economisch beleid2. De EU heeft bij het monetaire beleid (ECB) en de kaders voor het begrotingsbeleid (SGP) – cruciaal voor de macro-economische stabiliteit in de Unie – een duidelijk eigenstandige rol.

Een stabiel macro-economisch klimaat is een noodzakelijk, maar geen voldoende voorwaarde voor herstel van het groeivermogen van de EU. Vergroting van het Europese groeivermogen vereist ook substantiële structurele hervormingen, zowel binnen de lidstaten als op EU-niveau. En op dat punt schieten de lidstaten tekort. Er wordt nog onvoldoende van elkaar geleerd. Zo kennen Zweden en Denemarken een duidelijk hogere ouderenparticipatie dan het Europees gemiddelde, is het Verenigd Koninkrijk verder qua flexibiliteit op de arbeidsmarkt en is de innovatiegraad in enkele (bijvoorbeeld Scandinavische) landen veel hoger dan in Nederland.

In het hervormingsproces zorgt de Raad voor Concurrentievermogen voor een integrale aanpak van het concurrentievermogen. Zo behandelt de Raad voorstellen gericht op het versterken van de interne markt (bijvoorbeeld dienstenrichtlijn), het versterken van onderzoek en ontwikkeling in de EU en het verbeteren van het ondernemersklimaat voor het Europese bedrijfsleven (onder andere betere regelgeving en chemische stoffenrichtlijn«REACH»). Van groot belang is tevens een verbetering van de «governance» van het Lissabon-proces. Een high-level group onder leiding van oud-premier Kok zal in het najaar van 2004 aan de Commissie voorstellen doen voor verbeteringen in het Lissabon-proces. Op de Voorjaarstop van 2005 besluit de Europese Raad vervolgens over de inzet tot 2010. Om de doelstellingen te realiseren dient binnen de Lissabon-agenda focus aangebracht te worden: – first things first –. Zaak is ook dat alle lidstaten zich aan deze geprioriteerde committeren. Alleen dan kan Europa de in Lissabon gestelde doelen op het gebied van duurzame groei en werkgelegenheid daadwerkelijk realiseren.

Om het doorvoeren van de hervormingen te bespoedigen, dienen de procedures rondom nationaal te implementeren Europese wetgeving hierop meer te worden toegesneden. Snellere besluitvorming kan alleen plaatsvinden als die ook op nationaal niveau democratisch is gelegitimeerd. Om de implementatie van Europese richtlijnen te versnellen is een wetsvoorstel ingediend om het parlement in een zo vroeg mogelijk stadium te betrekken bij de keuzes die in de Unie moeten worden gemaakt (Kamerstuk 2003/2004 29 474, nr. 3).

Uitgangspunten van het economisch beleid

Het groeivermogen wordt gestimuleerd door marktwerking te bevorderen – via het compenseren of wegnemen van marktimperfecties – en publieke belangen efficiënt te borgen. Marktwerking wil niet zeggen dat de overheid alles maar aan de markt moet overlaten. Goede marktwerking vraagt juist om een actieve, een sterke overheid.

Private partijen krijgen zo veel mogelijk ruimte én verantwoordelijkheid om hun doelstellingen te verwezenlijken. Vanuit dit uitgangspunt zoekt het kabinet naar een balans tussen individuele en collectieve verantwoordelijkheid. Dit komt samen in de notie een sterke markt en een sterke overheid: de markt heeft het primaat waar dat kan, en de overheid grijpt in waar dat moet1.

Voor de uitvoering van dit beleid zijn verschillende instrumenten beschikbaar met ieder hun specifieke waarde bij het wegnemen van bepaalde marktimperfecties. Zo zijn financiële instrumenten als de WBSO zeer geschikt voor het compenseren van positieve externe effecten van kennisontwikkeling, kan de overheid via kredieten en garantiestellingen de onverzekerbare risico's van export naar bepaalde landen opvangen en is wet- en regelgeving geschikt om misbruik van marktmacht tegen te gaan en de mededinging te bevorderen. Of een bepaald instrument uiteindelijk ook wordt ingezet hangt af van de vraag of de kosten van ingrijpen opwegen tegen de baten. Dit vraagt om voortdurende evaluatie en waar nodig aanpassing van het EZ-instrumentarium. Zo zullen – mede naar aanleiding van de moties Hessels c.s. en Van Dam c.s. – in de te verschijnen Industriebrief de contouren worden geschetst van het gemoderniseerde bedrijfsgerichte financiële instrumentarium.

Naast deze economische principes kiest het kabinet bij het opstellen van zijn agenda bewust voor het stimuleren van excellentie en kwaliteit. De politiek heeft te lang te veel aandacht gehad voor het herverdelen van de welvaart, waardoor mensen onvoldoende gestimuleerd werden om hun talenten te ontwikkelen en ontplooien. Dat is slecht voor het groeivermogen van de economie en voor de vitaliteit van de maatschappij.

Daarom verschuift de aandacht in het nieuwe ruimtelijk economisch beleid bijvoorbeeld van het wegwerken van achterstanden naar het beter benutten van de kansen en sterke punten in alle regio's. Zo worden de middelen voor bedrijventerreinen niet langer meer evenredig verdeeld, maar gericht op 50 topprojecten van bovenregionale betekenis en cruciaal voor de Nederlandse economie. En richt het innovatiebeleid zich steeds meer op specifieke sterktes in de economie, die van strategisch belang zijn.

Leidend bij de invulling van de groeiagenda is voor het kabinet het streven naar een duurzame economische groei. Daarom kiest het kabinet voor ingrijpende maatregelen nu, om de welvaartscreatie op de lange termijn zeker te stellen. Ook dient de synergie tussen de dimensies economie, milieu en sociaal optimaal benut te worden, waarvoor technologische en institutionele innovaties het middel zijn. Dat synergie kan worden bereikt, illustreert het beleid rondom de Waddenzee. Om de duurzame bescherming en ontwikkeling van de Waddenzee als natuurgebied te garanderen bleek een offensieve strategie noodzakelijk hetgeen is uitgemond in het instellen van een Waddenfonds van € 500 mln (onder regie van de minister van VROM) voor onder meer natuur, vermindering externe bedreigingen en duurzame economische ontwikkeling. Tegelijkertijd wordt de mechanische kokkelvisserij vanaf 1 januari 2005 beëindigd en wordt gaswinning onder de Waddenzee onder strikte voorwaarden toegestaan. In het klimaatbeleid is het systeem van verhandelbare emissierechten een goed voorbeeld hoe synergie te bereiken is tussen economische en milieudoelstellingen. Ook het beleid gericht op een transitie naar een duurzame energiehuishouding, en het in kaart brengen van economische en maatschappelijke aspecten van nanotechnologie zijn goede voorbeelden waarbij op een inventieve manier publieke en private, economische en milieu, en huidige en toekomstige belangen efficiënt tegen elkaar worden afgewogen.

Kabinetsnotitie «Kiezen voor groei»

In de notitie «Kiezen voor Groei» heeft het kabinet in juli 2004 19 activiteiten aangekondigd ter bevordering van duurzame en structurele economische groei. Rond de aanstaande jaarwisseling wordt een kabinetsnotitie aan de Tweede Kamer verzonden met de uitwerking van de aangekondigde acties, waarin wordt aangegeven door wie en wanneer bepaalde activiteiten uitgevoerd en afgerond zullen worden.

Box 1: Uitwerking van de groeiagenda

Het beleid gericht op groeiversterking is uiteengezet in de volgende brieven:

• Groeibrief «Kiezen voor groei» (Kamerstuk 2003–2004, 29 696, nr. 1) is de brede hervormingsagenda van het kabinet. De brief schetst uitgangspunten op macroniveau en plaatst verschillende structurele hervormingen in perspectief.

• De Industriebrief onderschrijft het belang van de industrie voor de Nederlandse (kennis)economie en bevat acties om de concurrentiepositie van de industrie en de verschillende industriële sectoren te versterken.

• Met de nota «Pieken in de Delta» (Kamerstuk 2003–2004, 29 697, nr. 1) wordt het regionaal economisch beleid meer gericht op versterking van het groeivermogen. Niet het wegwerken van achterstanden, maar het beter benutten van sterktes voor alle regio's komt centraal te staan.

• De Innovatiebrief «In actie voor innovatie» (Kamerstuk 2003–2004, 27 406, nr. 4) geeft de agenda voor het Innovatiebeleid tijdens deze kabinetsperiode. Uitwerking van de acties vindt plaats in nauw overleg met het Innovatieplatform.

• De Ondernemerschapbrief «In actie voor ondernemers» (Kamerstuk 2003–2004, 29 200-XIII, nr. 36) geeft op basis van een analyse van knelpunten een overzicht van de acties gericht om het ondernemerschap te versterken. Er wordt aandacht gegeven aan de start van bedrijven, de groei en een succesvolle overdracht van bedrijven.

• Het «Actieplan Internationaal Ondernemen» bevordert het internationaal ondernemen door Nederlandse bedrijven. Belangrijk onderdeel van het plan is een herziening van het buitenland instrumentarium en een betere publiek private samenwerking op dit beleidsterrein.

• In de Rijksbrede ICT-agenda «Beter presteren met ICT» (Kamerstuk 2003–2004, 26 643, nr. 47) en de Breedbandnota «Een kwestie van tempo en beter benutten» (Kamerstuk 2003–2004, 26 643, nr. 53) worden acties aangekondigd om de rol van ICT-netwerken en het stimuleren van ICT-toepassingen te bevorderen. Betere benutting van ICT kan de arbeidsproductiviteitsgroei en daarmee de groei fors versnellen.

In 2005 staat de uitvoering van de acties uit de Groeibrief en de daaraan verwante brieven (zie box) centraal. Deze acties worden geordend rond drie thema's:

1. Dynamiek.

2. Een concurrerend ondernemingsklimaat.

3. Vernieuwing.

2. DYNAMIEK

Ter bevordering van meer dynamiek en een sterke borging van publieke belangen heeft het kabinet in 2005 de volgende drie prioriteiten:

1. Betere werking internationale markten.

2. Bevorderen dynamiek op (semi-publieke) markten.

3. Beschermen van de belangen van de consument.

1. Betere werking internationale markten

Eind juli 2004 hebben de WTO-leden in Genève een raamwerkakkoord bereikt voor verdere onderhandelingen in de WTO Doha Ronde voor de onderwerpen landbouw (met daarbij speciale aandacht voor katoen), markttoegang voor industriegoederen, handelsfacilitatie en de ontwikkelingsdimensie van de ronde. Daarnaast was er specifieke aandacht voor het belang van diensten, waarbij een datum is genoemd voor het indienen van (verbeterde) aanbiedingen (mei 2005). Dit raamwerk zal in de aanloop naar de WTO-top in Hong Kong in december 2005 verder uitonderhandeld worden. Na het verlies aan momentum vanwege Cancún, kan nu de blik weer op de toekomst gericht worden. Het belang van dit akkoord mag om velerlei redenen niet onderschat worden. Positieve ontwikkeling is dat ontwikkelingslanden steeds volwaardiger onderhandelingspartners zijn geworden. Duidelijk is ook dat ontwikkelingslanden niet meer over één kam geschoren kunnen worden. Tussen ontwikkelingslanden bestaan grote verschillen, die tot uiting komen in verschillende onderhandelingsposities.

Het kabinet streeft als voorzitter van de EU in 2004 en daarna naar een constructieve inbreng van de EU in het WTO-onderhandelingsproces. Het kabinet zal de aanstaande bilaterale EU-toppen in het najaar van 2004 met onder andere China, India en Zuid-Korea gebruiken om de voortgang in de onderhandelingen te stimuleren.

2. Bevorderen dynamiek op (semi-publieke) markten

Ambitie van het kabinet is om in 2007 voor alle netwerksectoren tot de top vijf van Europa te behoren qua dienstverlening. In 2005 komt het Energierapport uit dat ingaat op de thema's voorzieningszekerheid, Europeanisering en de kosteneffectiviteit van overheidsingrijpen in de energiemarkt. In 2005 ontvangt de Tweede Kamer tevens de gasvisie, waarin de vraag centraal staat hoe de publieke belangen op de gasmarkt geborgd kunnen worden en hoe een effectieve concurrentie op de groothandelsmarkt wordt gerealiseerd.

De belangrijkste acties voor 2005 zijn:

• Splitsing en privatisering energiebedrijven; in 2004 is besloten om privatisering van regionale energienetwerken te verbieden tot aan 1 januari 2007. Energiebedrijven mogen wel hun commerciële activiteiten voor 1 januari 2007 afsplitsen. Deze voorwaarden worden nader uitgewerkt in wetgeving (splitsing energiebedrijven) die eind 2005 in werking dient te treden.

• Leveringszekerheid en voorzieningszekerheid; conform de richtlijnen rapporteert in juli 2005 het kabinet voor de eerste keer aan de Europese Commissie over de ontwikkeling van de vraag en aanbod op de energiemarkt en over de kwaliteit en de staat van onderhoud van de netten.

• Ontwikkeling regionale energiemarkt Noordwest Europa; Nederland werkt samen met België, Luxemburg, Duitsland en Frankrijk aan een grote regionale energiemarkt. Ook wordt gewerkt aan een verbinding met Noorwegen (elektriciteit) en een verbinding met Groot-Brittannië (gas en elektriciteit).

• Energietransitie; begin 2005 start de Unieke Kansen Regeling (totaal budget € 35 mln), waarmee de gezamenlijke projecten van bedrijven, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties worden ondersteund. De beste voorstellen zullen worden beloond.

• Groene stroom; In 2005 vervalt de gedeeltelijke vrijstelling van de Energie Belasting voor groene stroom, wordt de MEP op grond van de tussenevaluatie aangepast en worden de MEP-subsidietarieven verhoogd. In 2005 zal het uitgiftestelsel wind offshore inwerking treden. Ook wordt de ingebruikname van het Near Shore Windpark Egmond verwacht.

• Uitgifte frequenties voor digitale radio en televisie; in 2005 vindt de uitgifte van digitale radiofrequenties (TDAB) plaats en wordt een begin gemaakt met de omschakeling van analoge naar digitale ethertelevisie (DVBT).

• Nieuwe Postwet; in 2005 wordt een nieuwe Postwet opgesteld. Hierin worden de rechten en plichten van alle marktpartijen vastgelegd en wordt de universele dienst wettelijk gewaarborgd. In 2006 wordt het bestaande monopolie voor brievenpost teruggebracht naar brieven tot 50 gram.

• Tegengaan oneigenlijke concurrentie door overheden; om oneigenlijke concurrentie door overheden en non-profitorganisaties te voorkomen worden in de loop van 2005 gedragsregels opgesteld en geïmplementeerd.

3. Betere bescherming consument

Voor een goede marktwerking zijn kritische én sterke consumenten noodzakelijk. Om de belangen van consumenten te borgen worden in 2005 de volgende acties uitgevoerd:

• Uitwerking Strategisch Actieprogramma voor de Consument; het opzetten van een publiekrechtelijke consumentenautoriteit, voor effectieve handhaving van consumentenrecht ten aanzien van inbreuken met een collectief karakter. Daarnaast wordt een centraal informatieloket opgezet dat consumenten met vragen, klachten of een geschil doorverwijst naar de juiste instantie. Tenslotte zal een adequate klachtafhandeling bij bedrijven en het aangesloten zijn bij geschillencommissies worden gestimuleerd.

• Betere consumentenbescherming in netwerksectoren; om de consument op de energiemarkt beter te beschermen tegen onrechtmatige gedragingen wordt het toezicht en de handhaving op de energiemarkten in 2005 verder uitgebreid met procedures voor onder andere bestuurlijke boetes. De consumentenbescherming op de telecommunicatiemarkt is verbeterd in de nieuwe Telecomwet en wordt verbeterd door de lagere regelgeving (2005) te wijzigen. Ook wordt gewerkt aan een betere bescherming van de consument op internet en wordt meer aandacht besteed aan het stroomlijnen van klachten- en geschilprocedures, verbeteren van de vergelijkbaarheid van aanbieders, verlagen van overstapdrempels en zaken als spam en veilig internetgebruik.

3. EEN CONCURREREND ONDERNEMINGSKLIMAAT

De concurrentiekracht van het Nederlands bedrijfsleven en het investerings- en vestigingsklimaat zijn snel verslechterd. Om het ondernemingsklimaat te versterken en het vestigingsklimaat voor buitenlandse bedrijven te verbeteren heeft het kabinet gelijk na zijn aantreden al een aantal belangrijke acties in gang gezet. Belangrijke stap hierin is ook de substantiële verlaging van het tarief van de Vennootschapsbelasting. In 2005 heeft het kabinet op dit terrein de volgende drie prioriteiten:

1. Verbetering van de regelgeving.

2. Meer ruimte voor ondernemerschap.

3. Een nieuw regionaal economisch beleid.

1. Verbetering van de regelgeving

Om het ondernemingsklimaat in Nederland te verbeteren is het van belang te kijken naar de kwaliteit en de kwantiteit van de regelgeving, naar de administratieve lasten en andere kosten die deze regelgeving voor ondernemers opleveren. Voor 2005 staan daarvoor de volgende acties gepland:

• Vermindering van de administratieve lasten; in de brief «Meer ruimte voor ondernemers door minder lasten» geeft het kabinet de voorstellen waarmee een administratieve lastenreductie van € 3 mld in 2007 wordt gerealiseerd. Op het terrein van EZ is in totaal voor € 126 mln aan voorstellen ingediend om de administratieve lasten te verminderen. Dat is ongeveer 19% van de totale administratieve lasten die de EZ-regelgeving veroorzaken (meer informatie over de acties van EZ in 2005 staat in artikel 3, onder operationeel doel B). Er wordt gezocht naar verdere mogelijkheden om de administratieve lasten te verminderen, onder meer door ICT-toepassingen. Binnen het programma ICT en Administratieve Lasten (ICTAL) zijn generieke ICT-voorzieningen ontwikkeld -zoals het Bedrijvenloket, het Basis Bedrijvenregister en de Overheidstransactiepoort- die door overheden worden ingezet in hun informatieverkeer met het bedrijfsleven om zo de administratieve lasten te verlichten.

• Verminderen tegenstrijdige regelgeving; strijdige regelgeving wordt momenteel onder de loep genomen in een aantal gemeenten. Streven is om in december 2004 de meest relevante strijdigheden te hebben opgelost. Deze oplossingen zullen landelijk bruikbaar moeten worden gemaakt door andere gemeenten en uitvoeringsorganisaties.

• Taskforce Vereenvoudiging Vergunningen; de taskforce Vereenvoudiging Vergunningen komt in het begin van 2005 met voorstellen voor het terugdringen van de (administratieve) lasten, beperking van de doorlooptijden van vergunningen en stroomlijning van verschillende vergunningen.

• Vermindering nalevingskosten; bedrijven moeten vaak omvangrijke investeringen doen en hoge kosten maken om aan bepaalde regels te kunnen voldoen. Eind 2004 wordt in kaart gebracht of en hoe de nalevingkosten van regelgeving kunnen worden gemeten (cf. motie-Aptroot/Smeets (29 515, nr. 18)).

2. Meer ruimte voor ondernemerschap

In 2005 voert het kabinet de volgende acties voor versterking van het ondernemerschap:

• Aanpassing BBMKB; veel starters en MKB hebben geen toegang tot kleine kredieten. Om dit op te lossen wordt gedacht aan het verhogen van het garantiedeel voor borgstellingkredieten (BBMKB) onder de € 100 000. Ook zal de promotie van de BBMKB aan banken en starters worden vergroot.

• Een concurrerend corporate governance stelsel; in 2005 vindt een fundamentele herbezinning op het structuurregime plaats, wordt gewerkt aan het slechten in Europees verband van barrières voor grensoverschrijdende activiteiten van ondernemingen en wordt een monitoringcommissie ondersteund die gaat toezien op de follow-up van de aanbevelingen van de commissie Tabaksblat. In 2005 wordt tevens gewerkt aan de vereenvoudiging en flexibilisering van het vennootschapsrecht, onder meer door aanpassing van bepalingen omtrent BV's.

• Bedrijfsoverdrachten; om te zorgen dat meer bedrijven bij de pensionering van de ondernemer succesvol worden overgedragen wordt samen met ondernemersorganisaties onder andere een toolkit voor bedrijfsoverdrachten ontwikkeld.

• Het actieplan veilig ondernemen; het kabinet heeft samen met VNO/NCW, MKB-Nederland en het Verbond van Verzekeraars het Actieplan Veilig Ondernemen gelanceerd. Kern van dit plan is een vermindering van de criminaliteit in 2008 met 20%. EZ is daarbij verantwoordelijk voor het project Aanpak Transportsector en het project Aanpak Urgente bedrijvenlocaties.

• Actieprogramma Internationaal ondernemen; het Actieprogramma Internationaal Ondernemen heeft tot doel de positie van het Nederlands bedrijfsleven op internationale markten te versterken. De oprichting van een Dutch Trade Board moet leiden tot krachtenbundeling en daarmee tot een versterking van de exportbevordering. Tevens wordt in 2005 het instrumentarium van EZ en Ontwikkelingssamenwerking beter op elkaar afgestemd en wordt het PSB-programma vernieuwd. Ook komt er meer aandacht voor hoogwaardige export in het exportinstrumentarium.

3. Een nieuw regionaal economisch beleid

De regionale welvaartsverschillen in Nederland zijn klein en beleid om deze verschillen verder te verkleinen blijkt nauwelijks effectief. Daarom richt het kabinet in het ruimtelijk economisch beleid de aandacht op het grijpen van economische kansen en niet langer op het wegwerken van welvaartsverschillen1. Zo zal het kabinet samen met andere overheden, kennisinstellingen en het bedrijfsleven extra aandacht besteden aan innovatieve regio's, de zogenaamde hotspots: brainport Eindhoven/Zuidoost-Brabant, Oost-Nederland (Twente/Gelderland) en de Noord- en Zuidvleugel van de Randstad. Een goede bereikbaarheid van economische kerngebieden (inclusief mainports) vormt een sleutelfactor voor een internationaal concurrerend ondernemingsklimaat. In 2005 wordt in samenwerking met V&W een economische visie ontwikkeld op de lange termijn concurrentiekracht van Schiphol.

In voorbereiding op de volgende periode van Europese Structuurfondsen wordt in 2005 een nationaal strategiedocument opgesteld en zal bijvoorbeeld de bijdrage van grensoverschrijdende samenwerking aan de versterking van de economische structuur meer aandacht krijgen. Bijzondere aandacht in 2005 gaat uit naar:

• Versterking stedelijke economie; om de stuwende economische kracht van steden stevig te benutten zet het kabinet in het kader van het onderdeel economie van het GSB III (2005–2009) € 160 mln in. Hiermee worden vanaf 2005 economische programma's gestimuleerd in de 30 grote steden die onder andere gericht zijn op vermindering criminaliteit tegen ondernemers, de aanpak van verouderde bedrijventerreinen en versterking van de innovatiekracht.

• Bedrijventerreinen; voor een sterk en gevarieerd aanbod van bedrijventerreinen wordt in 2005 gestart met de realisatie van de 50 Topprojecten. Dat zijn bedrijventerreinen die van nationaal belang zijn voor de concurrentiekracht. Daarnaast werkt het kabinet aan het verbeteren van de kwaliteit, veiligheid en uitstraling van de bedrijventerreinen in Nederland.

• Een betere uitvoering van beleid in de regio; de effectiviteit van het regionaal economisch beleid wordt verbeterd door de werkzaamheden van uitvoerende organisaties zoals de ROM's en Syntens beter op elkaar te laten aansluiten. In 2005 zal deze stroomlijning starten, mede geïnitieerd vanuit het project Andere Overheid (PAO).

4. VERNIEUWING

Uit verschillende analyses en studies blijkt dat de Nederlandse economie onvoldoende profiteert van de hoge kwaliteit van het wetenschappelijk onderzoek, van de hoog opgeleide beroepsbevolking en van het toepassen van de (goede) ICT-voorzieningen. Mede om dit te veranderen heeft het kabinet het Innovatieplatform ingesteld. In de tweede helft van 2004 komt het Innovatieplatform met adviezen over het stimuleren van innovatie in het MKB, het dynamiseren van de kennisketen, het verbeteren van het beroepsonderwijs en het analyseren van de strategische innovatiegebieden voor de Nederlandse economie. Voor het groeivermogen is het van groot belang dat op basis van deze adviezen knelpunten in het innovatiesysteem snel worden aangepakt.

Het kabinet heeft op dit beleidsterrein de volgende drie prioriteiten:

1. Meer innovatieve bedrijven.

2. Meer strategische innovatiegebieden en versterking kennisinfrastructuur.

3. Stimuleren van de ontwikkeling en gebruik van ICT en breedband.

1. Meer innovatieve bedrijven

Slechts 1/3e van de MKB-bedrijven innoveert. Tegelijkertijd neemt de innovativiteit van het industriële MKB af. Om deze ontwikkeling te keren voert het kabinet de volgende acties uit:

• Stimulering innovatie in het MKB; om de interactie tussen MKB-bedrijven en kennisaanbieder te bevorderen worden in het najaar van 2004 de eerste honderd vouchers uitgereikt als onderdeel van een pilotproject. In 2005 wordt het experiment verbreed. Om het MKB een verdere impuls te geven worden de mogelijkheden onderzocht om in Nederland de Amerikaanse SBIR-aanpak toe te passen. Bij deze methode worden overheden verplicht om een bepaald percentage van hun uitgaven aan externe onderzoeksopdrachten te besteden bij het MKB.

• Start TechnoPartnerprogramma; als onderdeel van het TechnoPartnerprogramma start per januari 2005 de «Seed faciliteit» om privaat durfkapitaal voor starters te mobiliseren. Daarnaast starten de eerste projecten in het kader van het SKE-programma, gericht op het professioneel ondersteunen van technostarters.

2. Meer strategische innovatiegebieden en versterking kennisinfrastructuur

Excellente clusters worden een steeds belangrijkere vestigingsplaatsfactor voor R&D-intensieve bedrijven en kenniswerkers. Hiertoe zet het kabinet in 2005 met name in op de volgende acties:

• Nieuwe strategische samenwerkingsverbanden; vanaf 2005 ondersteunt EZ samen met OCW vanuit de smart mix nieuwe publiek-private samenwerkingsverbanden op gebieden die aansluiten bij onze sterktes en excellent onderzoek. Bij de keuzes zullen de wetenschappelijke excellentie en het valorisatieperspectief worden meegewogen.

• Andere financiering en aansturing TNO en GTI's; in lijn met de evaluatie zullen TNO en de Grote Technologische Instituten (GTI's) zich meer gaan richten op de vraag van bedrijven, maatschappelijke organisaties en overheid. Het is hiermee van belang dat deze vraag in de aansturing en financiering meer centraal komt te staan en dat de kloof tussen bedrijven en kennisinstellingen fors verkleind wordt. De ervaringen met het opstellen van de Energie Onderzoek Strategie (EOS) en met programmatische sturing in het kader van ICES/KIS zullen hierbij worden betrokken.

• Verbeteren toegankelijkheid Nederland voor internationaal toptalent; het kabinet heeft besloten tot één loket, kortere procedures en beperkte leges voor het toelaten van kenniswerkers met een arbeidscontract. Het kabinet zal nog dit jaar bezien welke belemmeringen er zijn voor kennismigranten om zich als zelfstandige te vestigen in Nederland en op welke wijze die belemmeringen kunnen worden weggenomen.

3. Stimuleren van de ontwikkeling en gebruik van ICT en breedband

Nederland behoort qua ICT-netwerken tot de top, maar profiteert nog onvoldoende van de kansen die ICT biedt om de productiviteit te versnellen. Acties om dit te verbeteren zijn uitgewerkt in de ICT-agenda («Beter presteren met ICT») en de Breedbandnota («Een kwestie van tempo en betere benutting»). In het najaar van 2004 komt de Impulscommissie Breedband met aanbevelingen om de ontwikkeling van breedband in Nederland te stimuleren. De belangrijkste acties voor 2005 zijn:

• Mobiel betalen en betalen via internet; samen met financiële instellingen, telecom- en ICT-bedrijven en de zogenaamde «merchants» (thuiswinkels, mediabedrijven, ANWB, parkeerbedrijven) wil het kabinet een infrastructuur opzetten die mobiel betalen en betalen via internet mogelijk moet maken. In 2005 wordt een analyse gemaakt van de maatschappelijke kostenbaten van de verschillende infrastructuren en wordt een aantal demonstratieprojecten gestart.

• Ontwikkeling ICT-diensten; op terreinen als het onderwijs, de zorg, mobiliteit en veiligheid zal actie worden ondernomen om de daar bestaande knelpunten aan te pakken door gebruik van innovatieve breedbandige ICT-toepassingen.

• Regieorgaan ICT voor onderzoek en innovatie; in 2005 zal het regieorgaan ICT voor onderzoek en innovatie starten met de eerste projecten die moeten leiden tot meer samenwerking in het ICT-onderzoek en een sterkere aandacht voor benutting van onderzoek.

5. SLOTPARAGRAAF

Onderstaand is een selectie van de belangrijkste wijzigingen (kasuitgaven en ontvangsten) opgenomen ten opzichte van de begroting 2004. Een volledig overzicht van de majeure beleidsmatige verplichtingenmutaties is opgenomen in de verdiepingsbijlage.

Onderstaand worden de belangrijkste mutaties kort toegelicht.

Intensiveringen

• Vanuit het Fes zijn extra middelen beschikbaar gesteld voor de regeling Besluit Subsidies Investeringen kennisinfrastructuur (Bsik). EZ stimuleert zo ontwikkeling en overdracht van kennis op belangrijke kennisgebieden.

• Ook voor de regeling Innovatiesubsidie Samenwerkingsprojecten (IS) is vanuit het Fes voor de jaren 2004 tot en met 2008 een bijdrage verleend. Betreft doorwerking vanuit de investeringsimpuls 1998.

• Aan de EZ-begroting zijn middelen toegevoegd vanuit de kennisenveloppe uit het regeerakkoord. De middelen worden gebruikt voor TechnoPartner en publiek-private samenwerking binnen de Smart Mix.

• EZ verleent € 50 mln productiesteun voor scheepsbouw via verlenging van de TROS-regeling en heeft € 20 mln gereserveerd voor een garantieregeling.

• Het CBS moet regelmatig voldoen aan nieuwe Europese statistische verplichtingen.

• Voor verdere uitvoering van het programma ICT en administratieve lasten (ICTAL) is een bedrag van € 10,9 mln nodig.

Overige mutaties

• De subsidies aan bedrijven worden gekort om een deel van de verlaging van de vennootschapsbelasting (Vpb) te kunnen compenseren. In afwachting van een nadere verdeling over de betrokken departementen is deze Vpb-taakstelling vooralsnog op de EZ-begroting geparkeerd.

• In het kader van de rijksbrede vermogensnormering is in 2004 een bedrag van € 20 mln van het Revolving Fund van het NIVR afgeroomd. Deze middelen komen met rente terug voor lucht- en ruimtevaartbeleid in de jaren 2005 tot en met 2009.

• Door de lagere marktprijs voor CO₂-reductie kan de raming voor aankoop van CO₂-reductie-eenheden in het kader van de Nederlandse Kyoto-doelstelling omlaag.

• Omdat de inkomsten uit de heffing van de Stichting Centraal Orgaan Voorraadheffing Aardolie (COVA) hoger zijn dan de kosten, kan de heffing omlaag.

• De rijksbrede aanvullende taakstelling voor Professioneel Inkopen en Aanbesteden (PIA) is op de EZ-begroting geparkeerd. Deze zal aan de hand van een nog vast te stellen verdelingsvoorstel bij Voorjaarsnota 2005 over alle departementen worden verdeeld.

• Van de bij Miljoenennota 2004 op de EZ-begroting geparkeerde taakstelling PIA van € 50 mln structureel, is inmiddels € 30 mln structureel met maatregelen belegd en over alle departementen verdeeld.

• Het aandeelhouderschap en de ontvangstramingen voor Holland Casino, Twinning en UCN zijn aan het Ministerie van Financiën overgedragen.

• Aanpassing raming van ontvangsten NMa boetes.

2.2 DE BELEIDSARTIKELEN

1 GOED FUNCTIONERENDE ECONOMIE EN MARKTEN IN NEDERLAND EN EUROPA

Overzicht

Beleid

Grafieken

Aandeel artikel 1 in totale EZ-uitgaven 2005 (verplichtingen x € 1 mln)

Onderverdeling artikel 1 naar operationele doelen (verplichtingen x € 1 mln)

Verloop ramingen 2003–2009 x € 1 mln

Ontvangsten 2003–2009 x € 1 mln

1.1. Algemene doelstelling, beleidsprogramma en acties 2005

Algemene doelstelling

Het bevorderen van een goed functionerende economie en goed functionerende markten in Nederland en in Europa, en het stimuleren van verdere economische integratie in Europa.

De afgelopen jaren is het duurzaam economisch groeivermogen van Nederland verslechterd. Als we onze individuele welvaart en onze collectieve voorzieningen in stand willen houden, moet deze trend worden doorbroken. Vergroting van de duurzame groei dient onze hoogste prioriteit te zijn. Om Nederland weer bij de top van Europa aan te laten sluiten. En zodat de EU op mondiaal niveau tot de top blijft behoren.

Dit alles vraagt om een sterke economische structuur, zowel op nationaal als op Europees niveau, met een gezond macro-economisch beleid, budgettaire stabiliteit, goede randvoorwaarden voor innovatie1, ondernemerschap2, internationaal ondernemen3 en goed functionerende netwerksectoren4. Dit beleidsartikel richt zich op de algemene randvoorwaarden voor economische groei door het bevorderen van een goed functionerende economie en goed functionerende markten in Nederland en Europa, en het stimuleren van verdere economische integratie binnen Europa.

Verantwoordelijkheid EZ voor realiseren streefwaarden

EZ is medeverantwoordelijk voor het scheppen van de randvoorwaarden waarbinnen de Nederlandse en Europese economie en markten optimaal kunnen functioneren. De Minister van EZ is derhalve systeemverantwoordelijk.

Operationele doelstellingen

Een gezond macro-economisch beleid en budgettaire stabiliteit zijn belangrijke voorwaarden voor een sterke economische structuur. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan een optimaal niveau en verdeling van collectieve lasten. De mate van marktwerking en de wijze van marktordening vormt een andere essentiële factor van invloed op de kwaliteit van de economische structuur, en daarmee op duurzame economische groei. Dit geldt niet alleen voor goederen- en dienstenmarkten, maar zeker ook voor de wijze waarop de arbeidsmarkt gereguleerd is. Tenslotte vormt verdergaande integratie en verbreding van de Europese interne markt een belangrijke pijler voor het vergroten van de nationale groei, met name omdat Nederland als kleine open economie in hoge mate afhankelijk is van het buitenland, en vooral van onze Europese buren. De algemene beleidsdoelstelling kan worden opgesplitst in de volgende operationele beleidsdoelstellingen:

A. Optimale strategie- en besluitvorming t.b.v. het vergroten van de structurele economische groei van Nederland.

B. Optimale strategie- en besluitvorming t.b.v. het vergroten van het groei- en concurrentievermogen van de EU, onder meer door het verdiepen en verbreden van de interne markt.

C. Versterken van concurrentie op Nederlandse markten.

D. Versterken van de positie van de consument.

Beleidsprogramma Balkenende II

Het versterken van onze economische basis is één van de hoofdlijnen van het huidige kabinet. Hiertoe heeft het kabinet reeds substantiële ombuigingen doorgevoerd om de overheidsfinanciën op orde te houden en zijn diverse maatregelen genomen om de arbeidsparticipatie te bevorderen en uitkeringsafhankelijkheid terug te dringen.

Tijdens het Nederlandse voorzitterschap van de EU in 2004 en de follow-up daarvan in 2005, heeft Nederland een uitgelezen kans zich nadrukkelijk en goed te positioneren in de uitgebreide EU. EZ zet zich daarbij met name in voor een verbetering in de implementatie van de Lissabonstrategie.

Activiteiten ter versterking van concurrentie worden zowel door Europese als binnenlandse ontwikkelingen aangedreven. De komende jaren wordt met name gewerkt aan versterking van de mededingingswet en het oprichten van een consumentenautoriteit. Daarnaast wordt de rol van de toezichthouder als marktmeester en borger van publieke belangen en in relatie met de politieke verantwoordelijkheid opnieuw ingevuld. Tot slot wordt gewerkt aan de introductie van marktwerking in de zorg, om daarmee de borging van de publieke belangen én de werking van de zorgmarkt te verbeteren.

1.2 Operationele doelstellingen

Operationeel doel A. Optimale strategie- en besluitvorming ten behoeve van het vergroten van de structurele economische groei van Nederland

Structurele groei bestaat uit de groei van werkgelegenheid (in personen en uren) en van de arbeidsproductiviteit. In Nederland vertoont de structurele groei de afgelopen jaren een dalende trend. Om deze trend te keren, zodat we ook op langere termijn onze welvaartsstaat kunnen bekostigen, zullen belemmeringen in onze economische structuur moeten worden weggenomen die een negatieve invloed hebben op de groei van het aantal personen dat werkt, van het aantal uren dat zij werken en van de hoeveelheid die per uur geproduceerd wordt.

¹ Cijfers Luxemburg onbekend.

² Gebaseerd op 2% BBP-groei per capita en bevolkingsgroei van ½%.

Bron: OESO.

In onderstaande tabel staan alle instrumenten ten behoeve van deze doelstelling.

Het budget voor de instrumenten ten behoeve van dit operationeel doel bestaat uit apparaatkosten.

Acties 2005

Naast de inzet van het reguliere instrumentarium om de structurele groei te vergroten, worden in 2005 de volgende specifieke acties ondernomen.

• Follow-up kabinetsnotitie «Kiezen voor Groei»

In de notitie «Kiezen voor Groei» kondigde het Kabinet in juli 2004 een aantal activiteiten aan ter bevordering van duurzame en structurele economische groei (zie onderstaande tabel). Samen met de meest betrokken ministeries worden deze acties in 2005 voortvarend ter hand genomen. Dit gebeurt onder regie van de Ministers van Economische Zaken en van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

Aangekondigde acties kabinetsnotitie «Kiezen voor groei»

1. Minder regels en kortere procedures

a. Stroomlijnen en inkorten van procedures voor het verlenen van vergunningen.

b. Aanpakken van onnodige en strijdige regelgeving. Najaar 2004 start hiertoe een project.

c. Bezien van nut en noodzaak van arboregels, mede met betrekking tot implementatiekosten bedrijfsleven.

d. In 2004 bezien in welke sectoren regelgeving kan worden afgeschaft en mededinging kan worden versterkt.

e. Operationaliseren van de term «regeldruk» en formuleren van concrete doelstelling tot vermindering hiervan.

2. Vennootschapsbelasting

Aanpassen van de vennootschapsbelasting door tariefverlaging en grondslagaanpassing. Hierover wordt nog in 2004 aan de Tweede Kamer gerapporteerd.

3. Een duidelijk fiscaal regime

Sneller verschaffen van duidelijkheid aan bedrijven over hun fiscale positie met betrekking tot de nationale uitvoering van internationale afspraken.

4. Toelating van buitenlandse kenniswerkers

a. Vernieuwen van beleid ten aanzien van toelating van buitenlandse zelfstandigen tot Nederland, met name ten aanzien van zelfstandigen die bijdragen aan de kenniseconomie.

b. Nog in 2004 bezien welke belemmeringen er zijn, en hoe deze weggenomen kunnen worden, voor de vestiging van kenniswerkers als zelfstandige.

c. Bezien op welke wijze kennismigranten als zelfstandige toegelaten kunnen worden die aan bepaalde voorwaarden met betrekking tot bijvoorbeeld beroep of werkervaring voldoen.

5. Publiek-Private Samenwerking

a. Beoordelen wat de meerwaarde is van PPS voor alle investeringen in infrastructuur (> € 112,5 mln) en gebouwen, vanaf 2005.

b. Op elkaar afstemmen van publieke en private investeringen, vanaf 2005.

c. Bezien van mogelijkheden voor PPS bij gebiedsgebonden projecten van de lokale overheid waaraan het Rijk financieel bijdraagt, vanaf 2005.

6. EU Richtlijnen

a. Streven naar afronding van de Dienstenrichtlijn in 2005.

b. Terugbrengen van NL implementatietekort van EU richtlijnen tot maximaal 1,5%, uiterlijk ultimo 2004.

7. Focus en massa in universitair onderzoek

a. Bundelen van, en duidelijker richting geven aan, universitair onderzoek.

8. Aansluiting onderzoeksinstellingen en bedrijfsleven

a. Stimuleren van kennisgebieden die cruciaal zijn voor de Nederlandse economie.

b. Experimenteren met het uitbesteden van onderzoek bij het MKB.

c. Starten met het uitreiken van kennisvouchers aan het MKB, in het najaar van 2004.

9. Aantrekken van toptalent

a. Verbreden (experimenteer)mogelijkheden tot collegegelddifferentiatie en selectie aan de poort.

b. Analyseren van voor- en nadelen van verbeterde toegang van nu niet bekostigde en/of aangewezen instellingen tot het Nederlands onderwijsbestel.

10. Meer private investeringen in kennis en innovatie

a. Van het bedrijfsleven wordt verwacht, dat het óf zelf innoveert, óf participeert in vernieuwende starters en doorgroeiers.

b. Onderzoeken of kleinere en jonge bedrijven voldoende bereikt worden met de huidige beleidsinstrumenten om innovatie te bevorderen.

11. Sociale innovatie

a. Bevorderen dat initiatieven met betrekking tot sociale innovatie via Innovatieplatform bijeen worden gebracht.

b. Van werkgevers en werknemers wordt verwacht dat zij de mogelijkheden en voordelen van sociale innovatie onderkennen en benutten.

12. Modernisering werkgelegenheidsbeleid

Nader bezien hoe met meer arbeidsmarktdynamiek en activerende sociale zekerheid meer mensen aan de slag kunnen. Hiertoe gaat tegelijkertijd met de begroting een notitie naar de Tweede Kamer.

13. Betere aansluiting beroepsonderwijs op bedrijfsleven

Maatregelen nemen om VMBO-scholen meer mogelijkheden te geven én uit te dagen om opleidingen beter af te stemmen op capaciteiten en behoeften van leerlingen, en behoeften van het bedrijfsleven.

14. Meer en betere scholing voor werkenden en werkzoekenden

Van sociale partners en scholingsinstellingen wordt verwacht dat zij meer taakstellende afspraken maken, waarbij een individuele aanpak met name zinvol kan zin om ouderen langer te laten werken.

15. Een meer dynamische arbeidsmarkt

a. Nog in 2004 bezien hoe het ontslagrecht aangepast kan worden ter flexibilisering van de arbeidsmarkt, met adequate bescherming van werknemers.

b. Verrekenen van ontslagvergoedingen en andere werkgeversvergoedingen met de WW-uitkering.

c. Heroverwegen, in 2004, van het lifo-beginsel bij collectief ontslag en de verwijtbaarheidstoets.

16. Een meer activerende sociale zekerheid

a. Schetsen van een toekomstperspectief voor de ontwikkeling van een meer activerend sociale zekerheidsstelsel, met een grotere rol voor individuele, niet-publieke elementen.

b. Versterken van de activerende werking van de WW, en voorkomen dat de WW wordt benut als uittreedroute voor ouderen.

c. Vergroten van de individuele elementen in de sociale zekerheid.

17. Langer doorwerken

a. In beeld brengen van opties ter bevordering van langer werken, waarbij de relatie tussen levensverwachting en uittreedleeftijd centraal staat.

b. Sociale partners dienen langer doorwerken te stimuleren, o.a. door acties t.a.v. demotie, leeftijdsafhankelijke beloning en het aanpassen van bepalingen in CAO's en pensioenregelingen.

18. Verlenging arbeidsduur

a. Verminderen van de achterstand t.o.v. de EU met betrekking tot de korte werktijden in Nederland.

b. In CAO's voor de overheidssector moet een normale 40-urige werkweek weer het oriëntatiepunt worden.

c. Sociale partners dienen de 40-urige werkweek als richtinggevend te beschouwen en geen belemmeringen in CAO's op te nemen die arbeidsduurverlenging belemmeren.

19. Aantrekkelijker maken van meer en langer werken

a. Maken van meer voortgang met het (financieel) aantrekkelijker maken van meer en langer werken. Maatregelen t.a.v. de hoogte en samenloop van inkomensafhankelijke regelingen en belasting en premietarieven staan hierbij centraal.

b. Vorming van één loket voor en harmonisatie van inkomensafhankelijke regelingen.

• Groei en de publieke sector

In 2005 continueert EZ het in 2004 gestarte onderzoek naar de relatie tussen groeivermogen en uitgaven en kosten in de publieke sector. Hierbij worden onder andere de marginale druk, de woningmarkt en de onderwijssector betrokken. Uit dit project kunnen publicaties voortvloeien en/of kan een conferentie worden georganiseerd.

• Beleidsdiscussie lange termijn

Op verschillende departementen, waaronder EZ, wordt gewerkt aan Verkenningen, die in 2005 beschikbaar komen en input opleveren voor de discussie over beleid op de lange termijn (waaronder de komende kabinetsperiode). Het is denkbaar dat het Kabinet een oplegnotitie bij deze Verkenningen maakt.

• Programma Andere Overheid

EZ levert een belangrijke bijdrage aan het Programma Andere Overheid, bijvoorbeeld ten aanzien van «herbezinning op taken van de overheid» en «herontwerp van de structuur van het Rijk». Ook heeft EZ het voortouw in het onderzoek naar de invoering van vraagsturing, een van de door het programma voorgestelde manieren om de dienstverlening van de overheid aan de burger te verbeteren.

• Evaluatie uitvoering Regeerakkoord

Halverwege de regeringsperiode wordt de balans opgemaakt van de uitvoering van het Regeerakkoord en worden noodzaak en mogelijkheden voor aanvullend beleid bezien.

• OESO-landenexamen en IMF artikel IV missie 2005

In 2005 start een nieuw OESO-landenexamen van Nederland en een nieuwe artikel IV consultatie van het IMF. Hierin wordt Nederlands economisch en budgettair beleid beoordeeld. EZ coördineert het landenexamen en levert een belangrijke bijdrage aan de IMF missie.

Operationeel doel B. Optimale strategie- en besluitvorming ten behoeve van het vergroten van het groei- en concurrentievermogen van de EU

Voor het vergroten van het groei- en concurrentievermogen van de EU is het goed functioneren van de Interne markt een kernelement. De Interne markt is nog niet «af» en kan op vele deelsegmenten verder verdiept worden. Daarnaast moet bij verbreding van de Interne markt – als gevolg van toetreding van nieuwe landen tot de EU – aantasting van het goed functioneren van de Interne markt voorkomen worden. Bovendien stelt het effectief opereren in een Unie van 25 lidstaten nieuwe eisen aan werkwijze en netwerkvorming. Aan deze aspecten blijft EZ in 2005 speciale aandacht besteden.

¹ Deze indicatoren, gepubliceerd door de Europese Commissie, zijn indexcijfers (1994 = 100). De continue stijging van de Index voor de EU-15 is een teken van voortdurende integratie van Europese economieën en een positief effect van beleid gericht op het beter functioneren van de interne markt. Er zijn nog geen cijfers voor de EU-25. Zie voor meer informatie de website http://www.europa.eu.int/comm/internal_market/score/index_en.htm.

In onderstaande tabel staan alle instrumenten ten behoeve van deze doelstelling.

Het budget voor de instrumenten ten behoeve van dit operationeel doel bestaat uit apparaatkosten.

Acties 2005

Naast de inzet van het reguliere instrumentarium worden in 2005 de volgende specifieke acties ondernomen.1

• Follow-up Nederlands Voorzitterschap- EU

Na afronding van het Nederlands Voorzitterschap in de tweede helft van 2004, blijft EZ in 2005 nauw samenwerken met de voorgaande en volgende voorzitter (Luxemburg en het Verenigd Koninkrijk) om zoveel mogelijk voortgang te boeken met betrekking tot de implementatie van de Europese Economische agenda. Centrale thema's zijn onder andere de Lissabonstrategie, de richtlijn diensten en de verordening over chemische stoffen.

• Lissabonstrategie

Met betrekking tot de Lissabonstrategie bestaan tal van belangrijke economische dossiers waarover zonder uitstel knopen moeten worden doorgehakt. Centraal moment in 2005 is de Voorjaarsraad, waar de voortgang van de Lissabonstrategie besproken wordt (de Mid Term Review) en afspraken gemaakt moeten worden over de resterende periode tot 2010. De input van EZ aan de Nederlandse en Europese gedachtevorming hierover richt zich op een heldere focus en daadkracht ten aanzien van structurele economische hervormingen die direct bijdragen aan duurzame economische groei in Europa.

• Raad voor het Concurrentievermogen

Samen met de opeenvolgende voorzitterschappen investeert EZ intensief in het verbeterd functioneren van de Raad voor het Concurrentievermogen (RvC). In 2005 wordt hieraan verdere invulling gegeven, door zowel voortgang op concrete dossiers als het uitwerken van de horizontale visie op groei en concurrentievermogen binnen de EU.

• Interne Markt voor Diensten

Een belangrijk onderwerp voor de RvC is het Commissievoorstel voor een Interne Markt voor Diensten. Binnen de Interne Markt blijft veel potentieel op de dienstenmarkt onbenut door ongerechtvaardigde en belemmerende nationale vestigingseisen en vergunningen. Ook speelt gebrek aan vertrouwen in elkaars regelgeving een rol. EZ zet zich ook in 2005 maximaal in voor het succesvol afronden van besluitvorming over deze richtlijn.

• Chemische stoffen

Het REACH1 -voorstel betreft Europees beleid ten aanzien van registratie en toelating van chemische stoffen, om binnen de EU een level playing field te creëren, waarbij de concurrentiepositie van de Europese industrie in het oog moet worden gehouden. EZ zet zich in voor spoedige afronding op dit dossier, dat in 2005 mogelijk beslag zou kunnen krijgen.

• Stabiliteits- en groeipact

EZ zet zich er in de verdere discussie over het Stabiliteits- en Groeipact voor in, dat de Europese budgettaire beleidscoördinatie blijft bijdragen aan het groeivermogen van de Europese Unie.

• Nieuwe Financiële Perspectieven – Agenda 2007

EZ concentreert inbreng voor onderhandelingen over de nieuwe Financiële Perspectieven en het beoogd politiek akkoord in december 2005 op de noodzakelijke aandacht voor economische groei, naast een verstandig en houdbaar EU-begrotingsbeleid. Specifieke aandacht gaat uit naar de eerste prioriteit binnen het voorstel voor de nieuwe Financiële Perspectieven, getiteld «Duurzame Groei». Hieronder vallen voor EZ relevante EU-begrotingscategorieën als «Concurrentiekracht- en werkgelegenheid» (1a) en «Structuur- en cohesiebeleid »(1b). EZ neemt aan het onderhandelingsproces deel via onder andere continu en intensief overleg in Den Haag, Brussel en andere Lidstaten.

• Economisch verantwoorde uitbreiding van de EU

In 2005 worden ten aanzien van Roemenië en Bulgarije toetredingsonderhandelingen zonodig verder afgerond en worden toetredingsverdragen opgesteld en getekend. Monitoring van de implementatie van economische wet- en regelgeving door de kandidaat-lidstaten is essentieel en vindt doorlopend plaats. Naar verwachting beginnen in 2005 de onderhandelingen met Kroatië. Na besluitvorming tijdens de Europese Raad in december 2004 starten in 2005 wellicht ook toetredingsonderhandelingen met Turkije. EZ richt zich bij toetredingsonderhandelingen op de economische aspecten en criteria voor opening van onderhandelingen en uiteindelijke toetreding, waarbij het goed blijven functioneren van de Interne Markt voorop staat.

Operationeel doel C. Versterken van concurrentie op Nederlandse markten

Versterking van concurrentie kan een belangrijke bijdrage leveren aan vergroting van de structurele groei in Nederland. Daarom werkt EZ aan een goede ordening en werking van markten, onder meer door introductie van concurrentie in (semi) publieke sectoren en effectief mededingingsbeleid.

¹ Gebaseerd op meest recente gegevens uit 2003 en 2004. Vergeleken met eerdere gegevens is Nederland gezakt van de 5e naar de 7e positie.

In onderstaande tabel staan alle instrumenten ten behoeve van het versterken van de concurrentie op Nederlandse markten.

Acties 2005

Naast de inzet van het reguliere instrumentarium worden in 2005 de volgende specifieke acties ondernomen.

• Afronden mededingingswetgeving naar aanleiding van evaluatie Mededingingswet en EU regelgeving

In 2005 wordt een voorstel tot wijziging van de Mededingingswet ingediend. Wijzigingsvoorstellen betreffen onder meer aanscherping van het boete-instrumentarium en uitbreiding van onderzoeksbevoegdheden van de NMa, het opheffen van de opschortende werking van bezwaar en beroep bij de last onder dwangsom en het overslaan van de bezwaarfase, overeenkomstig de Wet Rechtstreeks Beroep. Daarnaast worden, conform het kabinetsstandpunt over de evaluatie, CAO's en bedrijfstakpensioenafspraken of beroepspensioenregelingen vrijgesteld van het kartelverbod.

• Aanpassen mededingingswetgeving in het kader van Markt & Overheid

EZ bereidt aanpassingen van de Mededingingswet voor in verband met gedragsregels voor overheden die zich op private markten begeven en voor niet overheidsinstellingen die door de overheid een zodanige positie toegekend krijgen dat zij oneigenlijke concurrentievoordelen op de markt verkrijgen. De wetswijzigingen worden begin 2005 bij de Tweede Kamer ingediend.

• Aanpakken concurrentiebeperkende maatregelen bij vrije beroepen

EZ beoogt belemmeringen voor ondernemerschap en concurrentie bij vrije beroepen weg te nemen en de positie van consumenten ten opzichte van dienstaanbieders te versterken. Hiervoor wordt onder andere samengewerkt met de NMa, ministeries, beroepsorganisaties en de Europese Commissie. In 2005 ligt de focus o.m. bij notarissen, accountants en advocaten. EZ participeert in de commissie, o.l.v. mr. A. Hammerstein (president van het gerechtshof in Arnhem), die de Wet op het Notarisambt evalueert. De commissie brengt voor 1 juli 2005 haar rapport uit.

• Stroomlijnen aanbestedingsregelgeving

Mede naar aanleiding van de Parlementaire Enquête Bouwnijverheid doet EZ voorstellen voor nieuw beleid voor overheidsopdrachten. Afhankelijk van goedkeuring door de Tweede Kamer, start EZ in september 2004 met het opstellen van nieuwe regelgeving hiervoor. De regelgeving komt in plaats van de Raamwet EEG-voorschriften Aanbesteden. Kern van de nieuwe nationale regelgeving zal worden gevormd door de in april 2004 gepubliceerde nieuwe Europese richtlijnen voor overheidsopdrachten.

• Stimuleren en ondersteunen van aanbestedende diensten

Overheidsinkopers moeten de kennis en professionaliteit bezitten om regels optimaal en correct toe te passen. Onderdeel van de beleidsvoorstellen voor overheidsopdrachten die EZ doet, is de oprichting van een kenniscentrum, dat kennisontwikkeling en verspreiding met betrekking tot overheidsopdrachten ter hand neemt. Omdat VROM reeds in het najaar van 2004 een Kenniscentrum Aanbesteden Bouw start en daarmee de sector werken van overheidsopdrachten dekt, zet EZ een kenniscentrum op dat specifiek gericht is op de sectoren leveringen en diensten. Beide kenniscentra zullen na evaluatie op een termijn van drie jaar samengaan.

• Bevorderen van meer concurrentie in de (semi) publieke sector, met name zorg

EZ is nauw betrokken bij de stelselherziening in de zorg, zoals door VWS wordt voorbereid. De stelselherziening is erop gericht de centrale aanbodsturing daar waar mogelijk te vervangen door een meer decentraal vraaggericht stelsel van gereguleerde marktwerking. De betrokkenheid van EZ komt voort uit haar (mede)verantwoordelijkheid voor het realiseren van macro-economische en budgettaire doelstellingen en haar primaire verantwoordelijkheid voor goede marktordening en het toezicht daarop. Om één en ander binnen bereik te brengen werkt EZ nauw samen met VWS, participeert EZ in interdepartementale overlegorganen rond de stelselherziening en werkt EZ mee aan de vormgeving van de zorgautoriteit. Ook participeert EZ in het Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) op het terrein van de AWBZ.

Ten aanzien van de onderwijssector neemt EZ deel aan de follow-up van het IBO-project Open Bestel, waarbij wordt onderzocht welke bijdrage een open bestel (met toetreding van private aanbieders) kan leveren aan de kwaliteit, toegankelijkheid en doelmatigheid van het onderwijs.

• Certificatie en accreditatie.

In november 2003 is het kabinetsstandpunt Certificatie en accreditatie in het kader van overheidsbeleid aan de Tweede Kamer gezonden (292 304, nr. 1), waar vervolgens in februari 2004 met de Vaste Kamercommissie voor EZ is gesproken. Begin 2005 wordt een vervolgbrief aan de Tweede Kamer gezonden, waarin ingegaan wordt op de accreditatie-infrastructuur in het licht van Europese ontwikkelingen, de tariefstelling van accreditatie en het Europees «level playing field», administratieve lasten van accreditatie en certificatie, de relatie tussen de overheid en Centrale Colleges van Deskundigen, accreditatie en certificatie en de Wet AWB en elementen die in de concessiewet komen.

• Projecten Interdepartementale Commissie Marktordening (ICM).

Het bevorderen van een goede werking van markten is geen zaak van EZ alleen. De ICM is daarom ingesteld om samenwerking tussen de ministeries op het terrein van marktordening en economische regulering te versterken, om het functioneren van markten te verbeteren en ruimte voor ondernemers te vergroten. Onder regie van de ICM worden projecten uitgevoerd, waarbij departementen en andere overheden knelpunten in kaart brengen en aanpakken. Het gaat om aanpassingen in wet- en regelgeving en verbeteringen in uitvoering en handhaving. Projecten die in 2004 of begin 2005 worden afgerond betreffen:

• Openingstijden van (semi)publieke diensten: voorstellen voor verbetering openingstijden en beschikbaarheid postkantoren, gemeenten en zorginstellingen;

• Transparantie: verbetering transparantie voor consumenten in de sectoren zorg, energie, taxi's en pensioenen;

• Breedband: richtsnoeren voor gemeenten en andere betrokken partijen om uitrol van breedband te versnellen zonder de markt te verstoren;

• Vraagsturing: ontwikkelen van voorstellen voor de (verdere) invoering van vraagsturing in de (semi-)publieke sector;

• Productiviteit in de zorg: ordening, regelgeving en financiering van de zorgsector worden doorgelicht om voorstellen te ontwikkelen voor inbouw van meer prikkels voor productiviteitsgroei.

• Projecten Kenniscentrum voor Ordeningsvraagstukken (KCOV)

Het KCOV, dat onafhankelijk van de vakdepartementen is gepositioneerd, stelt zich tot doel het lerend vermogen van de overheid op het gebied van marktordeningvraagstukken te vergroten. In 2004/2005 besteedt het kenniscentrum, naast de projecten in netwerksectoren, meer aandacht aan zorg, onderwijs en sociale zekerheid, aangezien in deze sectoren grote veranderingen in de ordening op de agenda staan. In 2004/2005 voert het kenniscentrum de volgende vier nieuwe interdepartementale projecten uit, waarin lessen en best practices worden verzameld: 1) aanbesteding van publieke diensten; 2) prestatiefinanciering; 3) kwaliteit van netwerken; 4) universele dienstverlening.

Operationeel doel D. Versterken van de positie van de consument

Consumentenbeleid heeft tot doel het vergroten van de welvaart van de consument en richt zich erop consumenten in staat te stellen goed gefundeerde keuzes te maken en voor hun eigen belangen op te komen. Dit doel is bereikt wanneer consumenten over voldoende en juiste informatie beschikken, regelgeving inhoudelijk effectief is en regels op de markt gehandhaafd worden.

¹ Gebaseerd op meest recente gegevens uit 2003 en 2004. Vergeleken met eerdere gegevens is Nederland gezakt van de 4e naar de 8^e positie.

In onderstaande tabel staan alle instrumenten ten behoeve van het versterken van de positie van de consument.

Acties 2005

Naast de inzet van het reguliere instrumentarium worden in 2005 de volgende specifieke acties ondernomen.

• Strategisch Actieprogramma voor de consument, inclusief oprichten consumentenautoriteit.

Het Strategisch Actieprogramma voor de consument focust op meer kennis van consumenten en aanbieders, vergroting van toegang tot individuele geschiloplossingen en verminderen van het aantal inbreuken op het consumentenrecht door publieke handhaving.

Concreet leidt dit tot:

• De inrichting van een centraal informatie loket dat consumenten doorverwijst naar de juiste instantie met vragen, klachten of een geschil.

• Uitbreiding van de website www.StaIkSterk.nl met informatie voor bedrijven.

• Het bevorderen van adequate klachtafhandeling bij bedrijven en het stimuleren van om aangesloten te zijn bij geschillencommissies (in samenwerking met VNO-NCW, MKB en de SER).

• Het opzetten van een publiekrechtelijke consumentenautoriteit, voor effectieve handhaving van consumentenrecht ten aanzien van inbreuken met een collectief karakter.

Naast de acties die voortvloeien uit het Strategisch Actieprogramma wordt op diverse beleidsterreinen binnen en buiten EZ aandacht besteed aan de positionering van de consument op de diverse markten. Aspecten als transparantie, keuzevrijheid, adequate geschillenregeling en effectieve toegang tot het recht zijn daarbij sleutelbegrippen.

1.3 Budgettaire gevolgen van beleid

Zoals in de leeswijzer is aangegeven, is de artikelstructuur met ingang van 2005 gewijzigd. Ten behoeve van de meerjarige inzichtelijkheid zijn de beleidsbudgetten voor de jaren 2003 en 2004 ook herrekend naar de nieuwe artikelstructuur. Voor deze jaren wijkt de presentatie derhalve af van de formele begrotingen 2003 en 2004. Een uitgebreide was-wordt-tabel vindt u in de bijlage.

In de tabel budgettaire gevolgen van beleid zijn bedragen aan subsidieverplichtingen opgenomen waarvoor in bijlage 7 extra informatie is opgenomen. Deze begrotingsvermelding vormt voor de betreffende subsidieverleningen de wettelijke grondslag als bedoeld in artikel 4:23, derde lid, onderdeel c, van de Algemene Wet Bestuursrecht.

* In verband met de reorganisatie van het departement en de grote verschuivingen die daarvan het gevolg zijn, is de gemiddelde prijs van het personeel van het nieuwe DG-EP voor 2005 niet goed te bepalen en daarom weggelaten.

Per 1 september 2004 zijn de directie Marktwerking van het DG M&E, een deel van DG BEB en een deel van de stafdirectie AEP samengevoegd tot het nieuwe DG Economische Politiek.

In 2003 heeft de NMa relatief veel gebruik gemaakt van tijdelijke krachten, doordat nog niet was voorzien in structurele financiering van extra taken. Doordat deze niet waren opgenomen in de gemiddelde bezetting, was de gemiddelde prijs per FTE relatief hoog. Inmiddels is in structurele financiering (en formatieplaatsen) voorzien in de extra taken van de NMa. De daling van de materiële kosten van de NMa wordt veroorzaakt door lagere incidentele kosten voor het verzelfstandigingstraject en huisvesting.

ACTAL is in 2004 overgegaan naar het ministerie van Financiën.

1.4 Budgetflexibiliteit

De raming bestaat in belangrijke mate uit apparaatuitgaven voor het kernministerie en de EZ-diensten NMa en DTe. Deze uitgaven zijn in bestuurlijk opzicht slechts beperkt flexibel. Onder «bijdragen aan instellingen/instituten» zijn onder meer de budgetten voor het Nederlands Meetinstituut in het kader van de IJkwet, het nieuwe Kenniscentrum Aanbesteden en de nieuwe Consumententoezichthouder opgenomen. In de regel «complementair noodzakelijk» zijn de noodzakelijke werkbudgetten van het Kenniscentrum Ordeningsvraagstukken opgenomen. De genoemde budgetten zijn als niet-flexibel te beschouwen.

1.5 Evaluatieplanning

2 BEVORDEREN VAN INNOVATIEKRACHT

Overzicht

Beleid

Grafieken

Aandeel artikel 2 in totale EZ-uitgaven 2005 (verplichtingen x € 1 mln)

Onderverdeling artikel 2 naar operationele doelen (verplichtingen x € 1 mln)

Verloop ramingen 2003–2009 x € 1 mln

Ontvangsten 2003–2009 x € 1 mln

2.1 Algemene doelstelling, beleidsprogramma en acties 2005

Algemene doelstelling

Het versterken van het innovatievermogen van de Nederlandse economie

Innovatie is een sleutelfactor voor het realiseren van een duurzame economische groei en voor het oplossen van maatschappelijke knelpunten. Het innovatievermogen – het ontwikkelen en benutten van met name technologische kennis om nieuwe en verbeterde producten, processen en diensten (met succes) op de markt te brengen – van de Nederlandse economie en in het bijzonder van het bedrijfsleven moet worden versterkt. Innoveren is primair een zaak van ondernemingen, want uiteindelijk bepalen zij de innovatiekracht van Nederland. Het gaat hierbij om de beslissing van de ondernemer zelf om te investeren in innovatie, waarbij EZ probeert deze beslissing in positieve zin te beïnvloeden.

EZ is als één van de centrale spelers in het overheidsbeleid verantwoordelijk voor de condities waarbinnen bedrijven kunnen innoveren en voor een effectieve inrichting van het innovatie-instrumentarium. Samen met OCW is EZ verantwoordelijk voor de wisselwerking tussen bedrijven en publieke kennisinstellingen.

Naast een actief innovatiebeleid dient voldaan te worden aan randvoorwaarden zoals een gunstig algemeen economisch klimaat, voldoende beschikbaarheid van menselijk kapitaal (zowel kwalitatief als kwantitatief), een stimulerend algemeen ondernemingsklimaat (zie artikel 3) en gezonde concurrentieverhoudingen. In het innovatiebeleid gaat EZ daarom uit van een dynamisch innovatiesysteem1. Deze systeemgedachte betekent dat EZ de belemmeringen die bedrijven hinderen om te innoveren in samenhang beziet en aanpakt.

Twee effectindicatoren geven een beeld bij de voortgang op de algemene doelstelling:

1. omzetaandeel van nieuwe en verbeterde producten;

2. aantal aangevraagde Europese octrooien (in verhouding tot de omvang van de beroepsbevolking).

De huidige waarden van deze indicatoren illustreren de bekende paradox waarmee Nederland te kampen heeft: Nederland ontwikkelt veel goede kennis, maar de commercialisatie van deze kennis in Nederland (via innovatieve omzet) blijft achter.

Bronnen:

– Omzetaandeel nieuwe of verbeterde producten: Eurostat, Survey on innovation in EU enterprises (Results of the third Community Innovation Survey), NewCronos database, mei 2004; Eurostat, Innovation in Europe, 2004 edition; aanvullende informatie van CBS voor NL (cijfers beschikbaar voor 14 voormalige EU-15 landen; Ierland ontbreekt; voor het VK is door EZ een schatting gemaakt op basis van onvolledige informatie van Eurostat). Ondanks de duur van de kabinetsperiode tot 2007 is voor de streefwaarden als peildatum 2006 genomen, vanwege de 2-jaarlijkse oplevering van gegevens door Eurostat. Dit geldt ook voor andere indicatoren die gegevens gebruiken van Eurostat.

– Aangevraagde Europese octrooien: Eurostat, European and US patenting systems (Patent applications to EPO by date of filing), NewCronos database, mei 2004 (cijfers beschikbaar voor alle 25 EU-landen).

De algemene doelstelling kan worden gesplitst in de volgende operationele beleidsdoelstellingen:

A. EZ draagt zorg voor goede kennisbescherming door middel van een betrouwbaar en laagdrempelig systeem van intellectueel eigendom: Kennisbescherming

B. EZ stimuleert de start van nieuwe bedrijven die met technologische kennis aan de slag gaan: Meer starters die technologische kennis ontwikkelen en benutten

C. EZ streeft naar bredere verspreiding en overdracht van kennis aan het MKB: Meer toepassing van kennis in het MKB

D. EZ streeft ernaar dat meer bedrijven technologische kennis ontwikkelen en benutten: Meer ontwikkeling en benutting van technologische kennis door bedrijven.

E. De vijfde doelstelling is gericht op versterking van de interactie tussen de publieke kennisinfrastructuur en de kennisvraag van het bedrijfsleven met een bijzonder accent op strategische technologiegebieden: Versterken kennisbasis door samenwerking van bedrijven en kennisinstellingen

Nederland heeft de ambitie om in 2010 qua innovatiekracht en concurrentievermogen tot de koplopers van Europa te behoren. Vooruitlopend op de conclusies van de midterm review tijdens de Voorjaarstop in 2005, kunnen we stellen dat Nederland nog ver verwijderd is van het realiseren van de Lissabon-ambities. In het jaar 2003 stond het verschijnen van de kabinetsnota's voor het wetenschaps- en innovatiebeleid1 centraal, de jaren 2004 en 2005 staan in het teken van de stap «van denken naar doen».

De verwezenlijking van deze ambities is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van bedrijven, kennisinstellingen, intermediairs en overheden, welke ook zichtbaar is in de samenstelling van het Innovatieplatform.

Kern van de werkhypothese van het Innovatieplatform is dat in Nederland het menselijk en economisch kapitaal niet maximaal wordt benut. Om fundamentele vragen in onze kenniseconomie te adresseren zijn in 2004 vier werkgroepen gestart op het gebied van:

– Dynamisering beroepsonderwijs;

– Overheid en innovatie;

– Dynamisering kennisketen;

– Lange termijn keuzes.

Deze werkgroepen hebben het eerste half jaar van 2004 gewerkt aan het vormen van een strategische agenda en komen in het najaar 2004 met adviezen voor fundamentele systeemingrepen. Daarnaast presenteert het Innovatieplatform op korte termijn een actieplan voor de aanpak van de belangrijkste hindernissen en versnellers van innovatie.

2.2 Operationele doelstellingen

Operationeel doel A. Kennisbescherming

Een goed intellectueel eigendomsysteem is van groot belang voor het bevorderen van de Nederlandse innovatiekracht. Daarbij gaat het onder meer om het vinden van een juiste balans tussen kennisbescherming en vrij gebruik van kennis. Aangezien het intellectueel eigendomsysteem in sterke mate internationaal wordt bepaald, is de implementatie van de internationaal overeengekomen afspraken een wezenlijk onderdeel van het beleid.

Naast kennisbescherming draagt ook verspreiding van de in octrooien vastgelegde kennis bij aan het innovatieklimaat. Dit aspect is opgenomen in operationele doelstelling C (Meer toepassing van kennis in het MKB).

Bron: Eurostat, Survey on innovation in EU enterprises (Results of the third Community Innovation Survey), NewCronos database, mei 2004.

In onderstaande tabel staan alle instrumenten ten behoeve van dit operationeel doel.

Naast de inzet van het reguliere instrumentarium om dit operationeel doel te realiseren, worden in 2005 de volgende specifieke acties ondernomen.

Acties 2005

• Europees octrooistelsel

In 2005 zal de vormgeving van het Europese octrooisysteem verder aandacht vragen. Het zal gaan om hetzij een Europees stelsel waarin naast het bestaande intergouvernementele systeem van het Europees octrooiverdrag (EOV) ook een communautair Gemeenschapsoctrooi zal bestaan, hetzij een Europees stelsel waarin voorlopig moet worden volstaan met verbetering van het «Münchense» EOV-systeem door het overeenkomen (tussen een beperkt aantal landen) van een Talenprotocol en een Litigation agreement. Belangrijk voor Nederland is dat de oorspronkelijke bedoeling van centralisatie van het octrooisysteem in Europa goed overeind blijft. Deze Europeanisering van het octrooisysteem brengt met zich mee dat de rol van de nationale bureaus, waaronder het BIE, precies moet worden gedefinieerd.

• Sofware-octrooi

De Raad en het Europese Parlement verschillen vooralsnog van mening over het Europese regime met betrekking tot de octrooieerbaarheid van in computers geïmplementeerde uitvindingen. In 2005 zal het Europese Parlement de Commissievoorstellen in tweede lezing behandelen.

• Modelrecht

In Brussel zal worden onderhandeld over wijziging van richtlijn 98/71/EG betreffende het modelrecht. In die harmonisatierichtlijn is tot op heden het modelrecht op reserve-onderdelen uitgezonderd. De discussie hierover raakt ook de economische belangen van de Europese auto-industrie en de producenten van reserve-onderdelen.

• Implementatie Doha-afspraken

In 2005 zal de implementatie plaatsvinden van de Doha-afspraken in het kader van WTO/TRIP's ten behoeve van dwanglicenties voor geoctrooieerde geneesmiddelen.

Operationeel doel B. Meer starters die technologische kennis ontwikkelen en benutten

Nederland is niet sterk in het vertalen van fundamenteel onderzoek in nieuwe producten en diensten. Technostarters spelen hierbij een belangrijke rol. Zij bevinden zich immers op het snijvlak van wetenschap en het bedrijfsleven en brengen nieuw ontwikkelde technologieën tot commerciële wasdom in nieuwe ondernemingen. Het technostartersklimaat in ons land moet echter structureel worden verbeterd. Zo blijft het aantal spin-offs vanuit kennisinstellingen in Nederland duidelijk achter bij het buitenland. Het beleid richt zich dan ook op het bevorderen van het aantal innovatieve technostarters.

In onderstaande tabel staan alle instrumenten ten behoeve van dit operationeel doel.

Naast de inzet van het reguliere instrumentarium om dit operationeel doel te realiseren, worden in 2005 de volgende specifieke acties ondernomen.

Acties 2005

• TechnoPartner Seed-faciliteit

De Seed-faciliteit zal naar verwachting begin 2005 van start gaan. De eerste Small Business Investment Companies (SBIC's) kunnen dan van start gaan en in technostarters investeren.

• SKE en TechnoPartner-platform

In 2005 worden de SKE-regeling en het TP-platform verder uitgerold. Dat betekent uitbreiding van de dienstverlening richting technostarters met een website waarmee ze snel in contact kunnen komen met organisaties die de benodigde expertise hebben. Ook zal worden geëxperimenteerd met het afgeven van zogenaamde «TechnoPartner-verklaringen» waarmee financiering vanuit bijvoorbeeld de regeling BBMKB sneller tot stand kan komen. Verder krijgt de invaring van het Biopartnernetwerk in TechnoPartner in 2005 zijn definitieve beslag. De eerste projecten in het kader van de SKE-regeling starten in 2005.

• Internationalisering

Nederland wil binnen Europa een prominente rol spelen als het gaat om het stimuleren van technostarters. Het project «Valor» vult deze ambitie deels in, met steun van de Europese Commissie. Met Valor wordt samen met Europese partners gewerkt aan een gezamenlijk programma om kennis te valoriseren middels spin-offs. TechnoPartner vervult een leidende rol in dit project.

Operationeel doel C. Meer toepassing van kennis in het MKB

Met name het MKB heeft moeite met het zelf ontwikkelen van nieuwe kennis én het verkrijgen van nieuwe kennis elders en deze slim toe te passen. Het EZ-beleid op het gebied van kennisoverdracht concentreert zich daarom vooral op het stimuleren van MKB-bedrijven en de kennisinfrastructuur om zich te richten op de vertaalslag van kennis naar toepassingsmogelijkheden (zie innovatievouchers).

Ook is het verspreiden van kennis over het octrooisysteem van groot belang voor innovatie in het MKB, waarbij het bedrijf een goed evenwicht moet vinden tussen kennisbescherming en vrij gebruik van kennis. In verband hiermee stimuleert EZ de MKB-bedrijven bewust om te gaan met octrooien als kennisbeschermingsmiddel en het gebruik van kennis uit octrooien. Het Bureau voor de Industriële Eigendom (BIE) zal verdere invulling geven aan het kennisverspreidingsbeleid van EZ op het gebied van octrooien.

Bron: Eurostat, Survey on innovation in EU enterprises (Results of the third Community Innovation Survey), NewCronos database, mei 2004 (cijfers zijn beschikbaar voor 14 voormalige EU-15 landen; Ierland ontbreekt); betreft bedrijven met 10–250 werknemers.

¹Bron: Afkomstig uit klanttevredenheidsonderzoek uitgevoerd door EIM. In de rapportage hierover zijn de onderzoeksmethode en steekproefgrootte aangegeven en als voldoende beoordeeld.

²Bron: Aantal DDU's aan klanten zijn de uren (exclusief inhuur) die vallen onder het primaire proces van Syntens, te weten voorlichting (waaronder bijeenkomsten en workshops) en advisering (korte- en lange adviezen, vraagbaak). Het aantal wordt resp. per € 1 miljoen basissubsidie en per € 1 miljoen doelsubsidie van EZ in desbetreffend jaar gerapporteerd. De vermelde waarde betreft het gewogen gemiddelde hiervan.

^{3 en 4}Bron: Jaarrapportage TNO EZ-doelfinanciering 2004. Realisatie is gebaseerd op extern uitgevoerd klanttevredenheidsonderzoek onder bedrijven met cofinancieringsprojecten, schaal 1–5.

In onderstaande tabel staan alle instrumenten ten behoeve van dit operationeel doel.

Naast de inzet van het reguliere instrumentarium om dit operationeel doel te realiseren, worden in 2005 de volgende specifieke acties ondernomen.

Acties 2005

• Innovatievouchers

In het kennisoverdrachtsinstrumentarium ligt vanaf 2005 meer nadruk op de samenwerkingsrelaties tussen MKB en kennisaanbieders. Hiertoe start najaar 2004 een pilot waarbij MKB-bedrijven innovatievouchers krijgen. Met deze vouchers kunnen de bedrijven kennis inkopen bij universiteiten en kennisinstellingen. Afhankelijk van de resultaten van deze pilot zal in 2005 het gebruik van innovatievouchers worden opgeschaald.

• SBIR (Small Business Innovative Research Program)

SBIR is een Amerikaanse regeling waarbij federale R&D-budgetten verplicht voor een bepaald deel bij het MKB moeten worden besteed. EZ onderzoekt samen met OCW en het wetenschaps- en onderzoeksveld de mogelijkheden om een SBIR-aanpak in Nederland in te voeren. Deze zou zijn gericht op stimulering van onderzoek en ontwikkeling door technostarters en bestaand MKB en is hiermee een aanvulling op beleidsacties (zoals TechnoPartner), die tot doel hebben het MKB actiever te betrekken bij het innovatiebeleid.

• Niet-technologische innovatie

In 2005 verkent EZ door middel van enkele pilots de mogelijkheden voor de ontwikkeling van beleid op het gebied van niet-technologische innovatie. Zo zal worden nagegaan in welke mate EZ een betere benutting van industrial design door het Nederlandse bedrijfsleven mogelijk kan maken.

• On-line ontsluiting octrooi-informatie

In 2005 wordt door BIE gewerkt aan een verdere klantvriendelijke on-line ontsluiting van de aanwezige kennis op het terrein van octrooien, met name door het on-line toegankelijk maken van vertalingen van Europese octrooien.

• Charter Intellectual Property Rights (IPR)

Op EU-niveau wordt hieraan gewerkt. Centraal in dit (vrijwillige) Charter staan kennisoverdracht en -exploitatie. Belangrijke «best practices» worden hierin opgenomen. Dit Charter dient als inspiratiebron voor de EU-lidstaten en zorgt op deze manier voor een vrijwillige vorm van lichte beleidscoördinatie.

• IPR-academy

Het Europees Octrooibureau werkt hieraan. Doel is (lichte) coördinatie van de vele opleidingen voor verspreiding van octrooikennis, in het bijzonder richting het MKB. Belangrijke nevendoelstelling is de verbetering van de octrooi-infrastructuur, mede gezien de uitbreiding van de EU.

• Universitair octrooibeleid

In de tweede helft van 2004 vindt, met steun van EZ en OCW, de oprichting plaats van een nationaal netwerk van medewerkers uit universiteiten, universitaire medische centra en andere publieke kennisinstellingen op het gebied van de overdracht van kennis aan het bedrijfsleven ten aanzien van intellectueel eigendom.

Operationeel doel D. Meer ontwikkeling en benutting van technologische kennis door bedrijven

Het beleid is er op gericht om de investeringen door bedrijven in kennisontwikkeling te vergroten en het rendement (kennisbenutting) op deze investeringen te verhogen. EZ doet dit door het geven van (financiële) prikkels voor speur- en ontwikkelingswerk en het stimuleren van nationale en internationale samenwerking bij innovatieprojecten tussen bedrijven onderling en met kennisinstellingen. Hierbij is nadrukkelijk aandacht voor deelname van het MKB.

Bronnen:

– R&D-uitgaven bedrijven als % van het BBP: Eurostat, R&D expenditure (National R&D expenditure), NewCronos database, mei 2004; voorlopig 2002-cijfer voor Nederland van het CBS (cijfers zijn beschikbaar voor alle 25 EU-landen, met uitzondering van Malta).

– Aandeel technologisch innovatieve bedrijven met samenwerkingsverbanden: Eurostat, Survey on innovation in EU enterprises (Results of the third Community Innovation Survey), NewCronos database, mei 2004 (cijfers zijn beschikbaar voor 14 voormalige EU-15 landen; Ierland ontbreekt).

¹ Inclusief het onderdeel Opkomende markten.

² Exclusief haalbaarheidstudies, in tegenstelling tot bij de gehonoreerde projecten worden bij de subsidiewaardige projecten de haalbaarheidsstudies niet meegenomen.

³ Het aantal arbeidsjaren van zelfstandigen maakt geen deel uit van dit aantal. Bij de berekening is uitgegaan van 1 400 uur per arbeidsjaar.

In onderstaande tabel staan alle instrumenten ten behoeve van dit operationeel doel.

Naast de inzet van het reguliere instrumentarium om dit operationeel doel te realiseren, worden in 2005 de volgende specifieke acties ondernomen.

Acties 2005

• WBSO

De WBSO wordt met ingang van 1 januari 2005 met € 25 mln geïntensiveerd, onder meer door de mogelijkheden voor ondersteuning van procesinnovatie te verruimen. Na de zomer van 2004 verschijnt een rapportage over de stroomlijning van de uitvoering van de WBSO, uitgevoerd door de belastingdienst en SenterNovem. Eventuele wijzigingen in wet- en regelgeving worden in 2005 doorgevoerd. Daarnaast verricht het CPB een onderzoek naar de effecten van bepaalde onderdelen van de WBSO. De resultaten van dit onderzoek komen eind 2004 beschikbaar en worden bij de inrichting van de WBSO betrokken.

• EU-kaderprogramma

De uitkomsten van de evaluatie van de nieuwe instrumenten van het 6^e Kaderprogramma (KP6) moeten leiden tot aanpassingen van het KP6 en aanbevelingen voor het KP7. Toegankelijkheid en flexibiliteit van het programma staan hierbij centraal, met name voor het bedrijfsleven en in het bijzonder het MKB. In 2004/2005 zal nadrukkelijker aandacht worden besteed aan het stimuleren van de Nederlandse deelname aan Europese Technologieplatforms. Deze platforms zijn gericht op de lange termijn R&D-strategie ten aanzien van specifieke technologiegebieden en daarmee richtinggevend voor de technologiethema's in het 7^e Kaderprogramma.

• Eureka

Nederland is van juli 2004 tot en met juni 2005 voorzitter van Eureka. Belangrijke speerpunten hierbij zijn de positionering van Eureka binnen de Europese Onderzoeks- en Innovatieruimte (ERIA), de ontwikkeling van excellente technologieclusters en de 3%-doelstelling van Lissabon.

Operationeel doel E. Versterken kennisbasis door samenwerking van bedrijven en kennisinstellingen

Het beleid richt zich op de versterking van de interactie tussen de publieke kennisinfrastructuur en kennisvraag van het bedrijfsleven in het algemeen en geeft bijzondere aandacht aan strategische onderzoeksgebieden. Betrokkenheid van bedrijven bij publiek (fundamenteel en toegepast) onderzoek is dan ook een belangrijk kenmerk van het instrumentarium. De vorm en de omvang van ieders betrokkenheid hangt daarbij af van de aard van de technologie en de ontwikkelingsfase van het onderzoeksterrein. Een belangrijke rol spelen daarnaast verankering van de publiek-private samenwerking voor de lange termijn en overdracht van de onderzoeksresultaten.

Binnen deze operationele doelstelling wordt specifiek aandacht besteed aan een aantal strategische technologiegebieden. Het gaat om technologieën waarvan Nederland voor duurzame economische groei veel mag verwachten. Deze technologieën hebben een «enabling» karakter, dat wil zeggen dat ze nieuwe innovatiekansen creëren op allerlei terreinen en daardoor invloed hebben op grote delen van de economie. Om focus en massa én talent op strategische gebieden te bewerkstelligen, wordt via een verkenningenproces een portfolio opgebouwd van strategische technologiegebieden. De huidige portfolio van strategische technologiegebieden bestaat uit ICT, life sciences, katalyse, produktietechnologie (robotica), scheidingstechnologie, nanotechnologie en elektromagnetische vermogenstechniek. Deze portfolio is dynamisch. Bedrijven/branche-organisaties en kennisinfrastructuur benoemen de potentiële prioriteiten en leveren hiervoor benodigde input vanuit hun kennis, inzicht en ervaring.

Voor het verrichten van fundamenteel en toegepast onderzoek, onder meer op de strategische technologiegebieden, zijn voldoende en goed-gekwalificeerde kenniswerkers van essentieel belang. Nederland kampt echter met een schaarste aan hoogopgeleide kenniswerkers, in het bijzonder de voor innovatie belangrijke groep bèta-technisch opgeleiden. Een imagoprobleem betreffende zowel het bèta-techniek onderwijs als het bèta-techniek carrièreperspectief ligt ten grondslag aan de schaarste aan de bèta-technisch opgeleiden (zie Deltaplan bèta/techniek (TK, OCW, briefnr. 0301150)). Het Deltaplan formuleert als doel voor het hoger onderwijs dat ten opzichte van 2000 in 2007 15% meer bèta's en technici instromen en dat er in 2010 15% meer uitstromen. Voor de uitvoering van het Deltaplan is door OCW, SZW en EZ een Platform Bèta/techniek opgericht, dat regionale netwerken ondersteunt om het onderwijs te vernieuwen en techniek in het basisonderwijs te stimuleren.

Bronnen: 2000-cijfers voor Nederland: informatie van CBS (2003);1996-cijfers voor andere EU-landen: Eurostat, Survey on innovation in EU enterprises, Second Community Innovation Survey, CD-rom, 2000. In bovenstaande tabel zijn alleen voor Nederland cijfers over 2000 weergegeven, omdat die voor de andere EU-landen nog niet in voldoende mate beschikbaar zijn. (Dit is ook de reden dat in de tabel geen positie van Nederland is weergegeven in een rangorde van EU-landen).

Toelichting op het begrip kern-HRST: HRST = Human Resources in Science and Technology (Nederlandse benaming: wetenschappelijk en technologisch arbeidspotentieel). De «kern van de HRST» wordt gevormd door hoger opgeleiden (personen met een tertiaire opleiding) die werkzaam zijn in een beroep binnen een van de volgende categorieën volgens de internationale beroepenclassificatie: «professionals» en «technicians and associate professionals».

Bronnen: Eurostat, Labour Force Survey (Total employment), NewCronos database, mei 2004; Eurostat, Innovation in Europe, 2004 edition (cijfers zijn beschikbaar voor alle 25 EU-25 landen).

In onderstaande tabel staan alle instrumenten ten behoeve van dit operationeel doel.

Naast de inzet van het reguliere instrumentarium om dit operationeel doel te realiseren, worden in 2005 de volgende specifieke acties ondernomen.

Acties 2005

• Smart Mix en Dynamisering Nederlands Innovatiesysteem

In het Regeerakkoord is voor zowel EZ als OCW een tot € 50 mln in 2007 oplopend bedrag per jaar beschikbaar (voor EZ in 2005 € 20 mln). Hiermee wordt publiek-private R&D-samenwerking geïntensiveerd op gebieden die van strategisch belang zijn voor onze kenniseconomie en excellent onderzoek ondersteund. In de loop van 2005 kunnen universiteiten, hogescholen en andere kennisinstellingen samen met bedrijven voor de dan beschikbare middelen voorstellen indienen. Voor zover de middelen naar universiteiten gaan, zal dit mede effect hebben op de verdeling van middelen uit de eerste geldstroom. Zoals beschreven in het Wetenschapsbudget van OCW vormt dit een eerste stap naar de invoering van prestatiebekostiging voor universiteiten, met prikkels voor valorisatie.

• Programmatisch samenwerkingsinstrumentarium

In 2005 gaat het vernieuwde subsidiekader voor programmatische samenwerking van start. Dit subsidiekader versterkt de kennisbasis voor technologiegebieden zodanig dat er meer mogelijkheden voor innovatieve toepassing ontstaan. Het nieuwe subsidiekader sluit aan bij de best-practices van IOP's en TTI's en zal op termijn vernieuwde IOP's en TTI's ondersteunen.

• Brugfunctie TNO en GTI's

Het advies van de Commissie Wijffels (met o.a. de evaluatie van de brugfunctie van TNO en de GTI's) is in mei 2004 beschikbaar gekomen, waarna het Kabinet haar standpunt heeft bepaald. De beleidsvoornemens in het Kabinetsstandpunt zijn:

a. het invoeren van vraaggestuurde programmering en -financiering bij TNO en GTI's;

b. het stimuleren van structuurwijzigingen bij TNO en diverse GTI's (o.a. de vorming van een Delta-Instituut);

c. het versterken van het kennis- en onderzoeksbeleid bij de betrokken departementen;

d. het bevorderen van een sterkere betrokkenheid van het bedrijfsleven bij TNO en de GTI's, zowel bestuurlijk, organisatorisch als financieel.

EZ streeft ernaar medio 2005 het sturings- en financieringsmodel gereed te hebben. In 2006 zullen de ontwikkelde maatregelen op proefbasis worden uitgeprobeerd, waarna in 2007 de maatregelen in brede zin zullen worden ingevoerd.

• Actieplan Concurreren met ICT-Competenties, «Regie en rendement in de ICT-kennisketen»

De acties in 2005 zijn:

1. Het Regieorgaan voor ICT-onderzoek en -innovatie zal in 2005 een strategisch plan uitbrengen voor de periode tot en met 2009, ter verbetering van samenhang, volume en kwaliteit in ICT-onderzoek en -innovatie.

2. De bevordering van meer geavanceerde ICT-toepassingen in het MKB in het kader van het CIC-uitstralingsprogramma (zie operationele doelstelling C).

3. Betere internationale inbedding van Nederlands ICT-onderzoek, onder meer door communicatie-activiteiten, actieve deelname aan internationale programma's en begeleiding van potentiële Nederlandse participanten.

• Actieplan Life Sciences

Stimulering ondernemerschap in de Life Sciences en vermindering administratieve lasten door vereenvoudiging van wet- en regelgeving, versterking van de kennisbasis (Genomics Initiatief en Regieorgaan) en de internationale netwerken en een meer transparante overheidscommunicatie. Begin 2005 publiceert EZ het eerste Life Sciences Monitorrapport.

• Ruimtevaart

Uitvoering van het Actieplan Ruimtevaart, dat eind 2004 naar de TK wordt gestuurd. Hierin formuleren alle bij ruimtevaart betrokken stakeholders gezamenlijk een aantal ambities, met als doel de Nederlandse positie op een aantal gebieden binnen de Europese ruimtevaart te waarborgen en verder te versterken.

• Luchtvaartbeleid

Het huidige luchtvaartbeleid is gebaseerd op het Regeringsstandpunt Luchtvaartcluster uit 1997. In najaar 2004 wordt de evaluatie van dit beleid opgeleverd, waarna eind 2004 besluiten worden genomen over het luchtvaartbeleid vanaf 2005.

• Elektromagnetische Vermogenstechniek (EMVT)

Dit is de techniek die het steeds sneller schakelen van steeds hogere vermogensdichtheden met steeds kleinere halfgeleidercomponenten mogelijk maakt. In 2005 zal een testfaciliteit voor EMVT worden geïmplementeerd.

• Scheidingstechnologie

In 2004 hebben bedrijven en kennisinstellingen gezamenlijk een lange termijn onderzoeksstrategie ontwikkeld, welke met name van belang is voor de chemische- en voedingsmiddelenindustrie. Hiervoor zal in 2005 een publiek-privaat samenwerkingverband tot stand komen.

• Nanotechnologie

Dit omvat onderzoeksgebieden op het raakvlak van life sciences, ICT, materialen en procestechnologie, waaraan EZ ondersteuning geeft. EZ brengt in nauwe samenwerking met het bedrijfsleven de potentiële economische betekenis van nanotechnologie in kaart.

• Produktietechnologie

EZ zal naar verwachting in de tweede helft van 2004 subsidie verlenen aan het Applicatiecentrum voor Productietechnologie (ACP), een schakelpunt voor toepassingsgerichte kennis vanuit de kennisaanbieders naar MKB-bedrijven in de maakindustrie. Hierbij zal gebruik worden gemaakt van vouchers. Daarnaast draagt de verruiming van de WBSO op het punt van procesinnovatie bij aan de ontwikkeling van produktietechnologie.

• Kennis en Innovatie

EZ en V&W zullen met ondersteuning van de adviezen van het Innovatieplatform en het V&W-beraad Kennis en Innovatie samen bezien hoe de innovatieprestaties van de mobiliteitssectoren versterkt kunnen worden.

Kenniswerkers

EZ zal de volgende actielijnen uit het Deltaplan bèta/techniek in 2005 uitwerken, in nauwe samenwerking met OCW, SZW en het Innovatieplatform.

• Kennismigratie

In 2004 is tot een vereenvoudigd toelatingsregime voor kennismigranten besloten, met één loket, één formulier en één procedure. Nog in 2004 zal dit regime worden ingevoerd, zodat in 2005 hiermee zal kunnen worden gewerkt.

• Publiek-private mobiliteit

Bij publiek-private mobiliteit gaat het om het stimuleren van meer (tijdelijke) publiek-private uitwisseling van onderzoekers als dragers van kennis. Aan de vormgeving hiervan, analoog aan de Marie-Curiebeurzen wordt gewerkt door OCW, NWO en EZ. In september 2004 is een beperkt aantal experimenten gestart. Deze worden o.a. getoetst aan de mate waarin deze bijdragen aan de doelstellingen van het Deltaplan (15% meer kenniswerkers in 2007). In overleg met het Innovatieplatform zal worden besloten over uitbreiding, bijvoorbeeld via een Casimir-regeling bij NWO.

2.3. Budgettaire gevolgen van beleid

Zoals in de leeswijzer is aangegeven, is de artikelstructuur met ingang van 2005 gewijzigd. Ten behoeve van de meerjarige inzichtelijkheid zijn de beleidsbudgetten voor de jaren 2003 en 2004 ook herrekend naar de nieuwe artikelstructuur. Voor deze jaren wijkt de presentatie derhalve af van de formele begrotingen 2003 en 2004. Een uitgebreide was-wordt-tabel vindt u in de bijlage.

In de tabel budgettaire gevolgen van beleid zijn bedragen aan subsidieverplichtingen opgenomen waarvoor in bijlage 7 extra informatie is opgenomen. Deze begrotingsvermelding vormt voor de betreffende subsidieverleningen de wettelijke grondslag als bedoeld in artikel 4:23, derde lid, onderdeel c, van de Algemene Wet Bestuursrecht.

De lagere bezetting op het beleidsterrein Innovatie wordt veroorzaakt door overheveling van de directie ICT naar DGTP (vanaf 2004) en invulling van taakstellingen vanaf 2005, waaronder de centralisatie van een aantal staffuncties.

De hoge gemiddelde kosten van TWA's in 2003 werden veroorzaakt door 5 FTE's die nog onder de formatie van DGI vielen, maar op het budget van TWA drukten.

Fiscale maatregelen

Naast het EZ-instrumentarium draagt met name de fiscale maatregel WBSO bij aan de bevordering van de innovatiekracht van Nederland. Voor een nadere toelichting op dit instrument wordt verwezen naar paragraaf 2.2 D. Voor een totaaloverzicht van alle belastinguitgaven en de meerjarig hiervoor geraamde bedragen wordt verwezen naar de Miljoenennota 2005, bijlage Belastinguitgaven.

2.4. Budgetflexibiliteit

Uit de tabel blijkt dat 83% van de voor 2005 geraamde programma-uitgaven moet worden aangehouden ter financiering van verplichtingen die tot en met 2004 zijn aangegaan.

Voor de instellingen en instituten is jaarlijks een bedrag van rond de € 110 mln benodigd, waarvan voor 2005 reeds ruim € 100 mln is verplicht. Door de meerjarige relatie met deze instellingen en instituten is het budget hiervoor in beperkte mate flexibel.

De raming voor complementair noodzakelijk/bestuurlijk gebonden uitgaven is opgebouwd uit meerdere componenten. Het Kabinet heeft in 2001 extra gelden uitgetrokken voor het realiseren van de Lissabon-agenda. Deze middelen uit de Kennis- en Innovatie-impuls zijn bestuurlijk gebonden. Voor de Innovatiesubsidie Samenwerkingsprojecten is jaarlijks (tot 2008) een bedrag toegekend uit het Fonds economische structuurversterking. De internationale ruimtevaartprogramma's zijn bestuurlijk gebonden door de daaraan ten grondslag liggende internationale afspraken. Daarnaast is er bij Voorjaarsnota 2004 is een bedrag oplopend tot € 75 mln in 2007 toegevoegd aan de EZ-begroting, in verband met de kennisenveloppe uit het Regeerakkoord.

De reeks beleidsmatige reserveringen betreffen budgetten van de onderliggende subsidieregelingen voor meerjarig beleid.

2.5. Evaluatieparagraaf

De evaluatie van de algemene doelstelling van beleidsartikel 2 Bevorderen Innovatiekracht is ingevuld door middel van het IBO Technologiebeleid (mei 2002). Het IBO beslaat onder meer het gehele artikel 2 en geeft daarmee vorm aan het evalueren van de relevantie van de doelstellingen en van de doelmatigheid ervan. Naast deze evaluatie van het algemene doel blijft voor de komende jaren de programmering van de evaluaties van de onderliggende individuele instrumenten gehandhaafd. Een nieuwe totale evaluatie van de operationele doelen ten aanzien van het innovatiebeleid is gepland voor 2007/2008.

3 EEN CONCURREREND ONDERNEMINGSKLIMAAT

Overzicht

Beleid

Aandeel artikel 3 in totale EZ-uitgaven 2005 (verplichtingen x € 1 mln)

Onderverdeling artikel 3 naar operationele doelen (verplichtingen x € 1 mln)

Verloop ramingen 2003–2009 x € 1 mln

Ontvangsten 2003–2009 x€ 1 mln

3.1 Algemene doelstelling, beleidsprogramma en acties 2005

Algemene doelstelling

Bevorderen concurrerend ondernemingsklimaat.

Bedrijvigheid en goed ondernemerschap zijn de drijfveer achter duurzame economische groei. De overheid heeft daarbij primair de verantwoordelijkheid voor het scheppen van goede randvoorwaarden, het aanpakken van knelpunten en het faciliteren van kansen om te ondernemen.

Parallel aan de conjuncturele malaise is het vestigings- en investeringsklimaat sterk verslechterd. Om de verzwakte concurrentiepositie te verbeteren is het noodzakelijk om majeure knelpunten in het ondernemingsklimaat aan te pakken. Om daarbij effectief te kunnen opereren dient EZ goed inzicht te hebben in (ontwikkelingen in) het Nederlandse bedrijfsleven. EZ onderhoudt daarvoor onder andere relaties met bedrijven en brancheorganisaties uit de verschillende sectoren van het Nederlandse bedrijfsleven.

Een tweetal effectindicatoren vormt een graadmeter van de kwaliteit van het ondernemingsklimaat in Nederland.

Het World Economic Forum publiceert jaarlijks twee ranglijsten waarin landen op belangrijke deelaspecten van het vestigings- en investeringsklimaat worden vergeleken. Het Nederlandse ondernemingsklimaat scoort in deze lijst niet slecht, maar wel beduidend minder dan een aantal jaren terug. Tot voor enkele jaren kon Nederland zich in de top 5 handhaven. Inmiddels is ons land in 2002 uit de top 10 weggevallen en werd in 2003 in de Growth Competitiveness Index een 12^e plaats en in Business Competitiveness Index een 9^e plaats ingenomen. De doelstelling is om aan het einde van deze kabinetsperiode bij beide indexen weer in de top 5 te staan.

De tweede indicator is de ontwikkeling van de bedrijfsinvesteringen in Nederland, weerspiegeld in de bedrijfsinvesteringsquote. Deze kunnen worden gezien als graadmeter voor de bereidheid van ondernemers risico's te nemen en te anticiperen op toekomstige productie en afzet. Na enkele jaren van daling van de quote, verwacht het CPB voor 2005 een stabilisatie op 16%. Daarmee ligt de investeringsquote op hetzelfde lage niveau als dat van de vorige conjuncturele neergang (16% in 1994). Op korte termijn is het streven om de investeringsquote niet verder te laten dalen. Op de langere termijn wil EZ de pieken en dalen in de investeringsquote afvlakken en deze geleidelijk op een hoger niveau te brengen.

Crisisbeheersing

Onder dit artikel valt ook «algemene crisisbeheersing», dat tot doel heeft vitale functies van het economisch proces ten tijde van crises in stand te houden. Rijksbreed is daartoe het Nationaal Handboek Crisisbesluitvorming geïmplementeerd. Tweejaarlijks wordt een rijksbrede rapportage aan de Tweede Kamer opgesteld over crisisbeheersing door de rijksoverheid. De jaarlijkse uitgaven voor dit instrument bedragen € 0,2 mln.

De algemene doelstelling kan worden opgesplitst in de volgende operationele beleidsdoelstellingen:

A. Aantrekkelijke regio's en steden om te kunnen ondernemen.

B. Meer en beter ondernemerschap: door meer en betere starters, meer en betere groeiers en verbetering van bedrijfsoverdrachten en beëindigingen.

C. Aantrekken van buitenlandse investeringen.

D. Bevorderen van level playing field.

Beleidsprogramma Balkenende II

De doelstellingen van dit artikel sluiten naadloos aan op de Kabinetsdoelstellingen voor Ruimte om te Ondernemen (Kamerstukken II, 2003–2004, 29 202, nrs. 1 en 2 pagina 16). Binnen operationeel doel A worden vooral de bereikbaarheid en fysieke bedrijfsruimte aangepakt. Het vergemakkelijken van start, groei en overdracht van bedrijven vormt onderdeel van operationeel doel B, waarbinnen de aanpak van tegenstrijdige regels en de reductie van administratieve lasten een prominente plaats hebben. Daarnaast wordt ook de criminaliteit waar het bedrijfsleven mee te maken heeft, met gerichte acties bestreden. Het kabinet zal bovendien in 2005 een start maken met op maat gesneden prestatie-afspraken met de 30 grote steden op het gebied van onder andere herstructurering van bedrijventerreinen, bereikbaarheid, verbetering van gemeentelijke dienstverlening aan bedrijven en veilig ondernemen. Onder operationeel doel A is daarvoor een budget gereserveerd van € 152,1 mln, dat in 2005 beschikbaar wordt gesteld aan de 30 steden middels prestatie-contracten voor de periode tot en met 2009.

5. Toerisme

3.2 Operationele doelstellingen

Operationeel doel A. Aantrekkelijke steden en regio's om te kunnen ondernemen

Door middel van regionaal economisch beleid wordt gezorgd voor aantrekkelijke regio's en steden om te kunnen ondernemen. In juli 2004 is de beleidsnotitie «Pieken in de Delta» uitgebracht. Deze beleidsnotitie beschrijft de economische agenda van het kabinet voor zes gebieden in ons land. In iedere regio wordt een aantal nationale prioriteiten benoemd die het kabinet samen met lagere overheden en bedrijven wil realiseren.

Deze nationale prioriteiten vallen uiteen in 5 thema's:

1. Internationaal concurrerende mainports en bereikbaarheid

2. Economische kerngebieden en grote stedenbeleid

3. Topprojecten bedrijventerreinen

4. Gebiedsgericht innovatiebeleid

In onderstaande tabel staan de instrumenten ten behoeve van dit operationeel doel.

Naast de inzet van het reguliere instrumentarium om dit operationeel doel te realiseren, worden in 2005 de volgende specifieke acties ondernomen.

Acties 2005

In juli 2004 is de beleidsnotitie «Pieken in de Delta» uitgebracht. Deze beleidsnotitie beschrijft de economische agenda van het kabinet voor zes gebieden in ons land. In iedere regio wordt een aantal nationale prioriteiten benoemd die het kabinet samen met lagere overheden en bedrijven wil realiseren.

Deze nationale prioriteiten vallen uiteen in 5 thema's:

1. Internationaal concurrerende mainports en bereikbaarheid

2. Economische kerngebieden en Grotestedenbeleid

3. Topprojecten bedrijventerreinen

4. Gebiedsgericht innovatiebeleid

5. Toerisme

Daarnaast worden de inspanningen gericht op de structuurfondsen, representatie in de regio, en uitvoering Kompas

• Internationaal concurrerende mainports en bereikbaarheid

In de nota Ruimte en in de Pieken in de Delta zijn voor een goede bereikbaarheid van economische kerngebieden de uitgangspunten geformuleerd. Het kabinet legt prioriteit bij de hoofdverbindingsassen, en daarbinnen met name de TRIPLE A (A2, A4 en A12).

EZ draagt daarnaast in 2005 bij aan een voortvarende uitvoering van het Bestuursakkoord over het project Mainport Ontwikkeling Rotterdam. Bovendien ontwikkelt EZ in 2005 een economische visie op de lange termijnontwikkeling van Schiphol. Deze visie past als bouwsteen in de interdepartementale Mainportvisie, geleid door het Ministerie van Verkeer en Waterstaat.

• Economische kerngebieden en Grotestedenbeleid

Het regionaal economisch beleid is onderwerp geweest van een Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO). In de kabinetsreactie, het in juli 2004 uitgebrachte Pieken in de Delta, zet het kabinet (bij het ruimtelijk economisch beleid) in op het grijpen van economische kansen en niet langer op het wegwerken van welvaartsverschillen. Het kabinet kiest voor economische groei in alle regio's – en daarmee in Nederland als geheel – door economische kansen met een nationaal belang te stimuleren.

Over de realisatie van deze kansen zal per thema verantwoording worden afgelegd. Ook zal het kabinet in de loop van 2005 besluiten nemen over de omvang en de regionale verdeling van de middelen van gebiedsgericht economisch beleid, waarbij de Europese besluitvorming over de voortzetting van EUstructuurfondsen na 2006 een belangrijke overweging vormt.

Steden en stedelijke netwerken zijn de stuwende kracht achter de Nederlandse economie. Ruim veertig procent van het nationaal inkomen (inclusief randgemeenten zelfs tachtig) wordt in de dertig grote steden verdiend. Toch zijn er structurele problemen, zoals verouderde bedrijventerreinen, slechte autobereikbaarheid en een structurele discrepantie tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt. Door gericht beleid te voeren op de knelpunten kunnen de eigen kansen van elke stad optimaal worden benut.

Het Rijk stelt via Brede Doel Uitkeringen voor het sociale, fysieke en economische domein middelen beschikbaar als bijdrage in de uitvoering van de plannen per stad. Via maatwerk en prestatieafspraken per stad kan de rijksbijdrage effectiever worden ingezet. Nieuw ten opzichte van GSBII is dat de middelen voor stadseconomie geconcentreerd zijn binnen het economisch domein zodat de economische structuur van steden integraler en daarmee effectiever versterkt kan worden. Met de Brede Doeluitkering Economie is voor de convenantperiode 2005–2009 een bedrag gemoeid van € 162,1 mln Hiervan is € 10 mln gereserveerd in een «kansen- en bedreigingenbudget». Op basis van het nieuwe beleidskader stadseconomie en de indicatieve verdeling van € 152,1 mln van de EZ-middelen over de GSB-steden ontwikkelen steden hun meerjarige ontwikkelingsprogramma's (MOP). Op basis van deze MOP's worden begin 2005 de convenanten gesloten. EZ zal met de 30 steden prestatieafspraken op maat maken over onder meer herstructurering van bedrijventerreinen, gemeentelijke dienstverlening aan bedrijven, breedband en veilig ondernemen.

• Topprojecten

In het Actieplan Bedrijventerreinen geeft het kabinet aan welke concrete acties het voor bedrijventerreinen voor de jaren 2004 tot en met 2008 wil uitvoeren. Dat zijn generieke en specifieke acties (topprojecten). De generieke acties bestaan onder andere uit het initiëren van pilots op de thema's criminaliteit, meer private prikkels, zorgvuldig ruimtegebruik, zonering en architectuur. Ook zal EZ zich inspannen voor het beter toegankelijk maken van kennis over het oplossen van knelpunten rond bedrijventerreinen. Specifiek zal het kabinet zich gaan richten op ongeveer 50 grote en complexe terreinen van nationaal economisch belang, de zogeheten Topprojecten. Het streven is om in het jaar 2012 met de projecten 3500 ha te herstructureren en 7000 hectare nieuwe terreinen aan te leggen.

• Actieplan Veilig Ondernemen uitvoeren gebiedsgerichte deel

Het project Aanpak Urgente Bedrijvenlocaties leidt tot de aanpak van de criminaliteit op 50 urgente bedrijvenlocaties. Doel is een afname van de criminaliteit tegen bedrijven met 25% te bereiken binnen drie jaar na de start van de aanpak. In 2005 zal de aanpak starten op tien bedrijvenlocaties

• Gebiedsgericht innovatiebeleid

Zoals aangekondigd in de nota Pieken in de Delta wil het kabinet wil samen met andere overheden, kennisinstellingen en het bedrijfsleven innovatie in de regio's versterken. De focus ligt daarbij op vier regio's met grote internationale bedrijven, kennisintensieve toeleveranciers en MKB-bedrijven, die de potentie hebben om uit te groeien tot een internationaal concurrerend innovatiegebied. Bovendien is er in deze gebieden een bovengemiddeld aantal innovatieve kennisinstellingen aanwezig die de activiteiten ondersteunt. In 2005 gaat het om Brabantstad (o.a. brainport Eindhoven) en Oost Nederland (o.a. Food Valley). In 2005 worden bovendien de initiatieven rond de Noord- en Zuidvleugel van de Randstad op innovatiegebied verder uitgewerkt.

• Toerisme

Het toeristisch beleid van het kabinet is primair gericht op bevorderen van het internationaal inkomend toerisme. Steden, cultuur en de kust vormen de belangrijkste attractie voor buitenlandse toeristen. In het kader van het grote stedenbeleid worden met enkele steden prestatiedoelstellingen binnen dit thema opgesteld. De Vernieuwde Toeristische Agenda (2004) beoogt in 2005 onder andere het maken van een meerjarige programmering van grote evenementen en pilotprojecten voor de Nederlandse kust. Het NBTC, de nationale toerismeorganisatie, voert een werkprogramma uit met als kerndoel om het marktaandeel inkomend toerisme ten opzichte van de ons omringende landen te verhogen. In 2004 is de subsidierelatie met NBTC veranderd, en is er een nieuwe contract afgesloten gebaseerd op een heldere prestatie indicator.

• Structuurfondsen

In 2005 worden naar verwachting de onder Nederlands voorzitterschap gestarte onderhandelingen over het cohesiebeleid 2007–2013 afgerond. De structuurfondsen maken daar onderdeel van uit. De uitdaging van het Europees cohesiebeleid is het nastreven van sociale en economische cohesie. Naast afronding van de onderhandelingen in Brussel staat binnen Nederland het jaar 2005 in het teken van voorbereiding op de uitvoering in de volgende periode, zoals een nationaal strategiedocument en programmering van bijvoorbeeld grensoverschrijdende samenwerking. De inhoudelijke inzet van EZ zal daarbij gericht zijn op de Europese bijdrage aan de operationalisering van «Pieken in de Delta» en het versterken van de economische pijler uit de Lissabonstrategie.

• Stroomlijning representatie EZ in de regio

Uit het IBO regionaal economisch beleid kwam naar voren dat bij het voorbereiden en uitvoeren van regionaal economisch beleid coördinatieproblemen kunnen ontstaan doordat veel partijen vanuit verschillende invalshoeken zich bezighouden met de uitvoering van het overheidsbeleid In 2005 zal deze stroomlijning starten, mede geïnitieerd vanuit het project Andere Overheid (PAO). Daarbij worden in elke geval de ROM's, Syntens, beleidsafdelingen van de Kamers van Koophandel en de regiokantoren van het Ministerie van Economische Zaken betrokken.

• Het Kompas voor het Noorden

Ter versterking van de economische structuur in Noord-Nederland is voor de jaren 2000–2006 het programma «Kompas voor het Noorden» ontwikkeld. Voor 2005 wordt meer focus in de uitvoering van het Kompas aangebracht door:

– Het versterken van het innovatieve vermogen van de Noordelijke economie

– Aansluiting van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt verbeteren

– Toeristisch recreatieve voorzieningen versterken

– Beter ontsluiten van werklocaties via fysieke- en ICT-infrastructuur

– Ontwikkelen agenda stedelijke ontwikkeling en kenniscentra

– Verbetering van de samenwerking tussen betrokken partijen in SNN

Operationeel doel B. Meer en beter ondernemerschap

Het EZ-beleid is er op gericht ondernemerschap te stimuleren door belemmeringen weg te nemen op de kapitaalmarkt, op de arbeidsmark en op het punt van administratieve lasten voor het bedrijfsleven, criminaliteit en corporate governance.

Minder knelpunten voor ondernemers moeten leiden tot meer en betere ondernemers, dus meer starters, meer snelle groeiers en meer geslaagde bedrijfsoverdrachten. Een belangrijke prestatie die hiervoor geleverd moet worden is het verminderen van de administratieve lasten door regelgeving.

Met uitzondering van de MVO-indicatoren zijn de indicatoren ontleend aan de Beleidsbrief «meer actie voor ondernemers». Deze brief is in juli 2004 aangeboden aan de voorzitter van de Tweede Kamer.

In onderstaande tabel staan de belangrijkste instrumenten ten behoeve van het meer en beter ondernemerschap.

Naast de inzet van het reguliere instrumentarium om dit operationeel doel te realiseren, worden in 2005 de volgende specifieke acties ondernomen.

Acties 2005

• Actieplan Veiligheid en criminaliteit

Gelet op de grote economische schade van criminaliteit tegen ondernemers heeft EZ samen met belanghebbenden (Justitie, BZK, EZ en bestuurders van VNO-NCW, MKB-Nederland en het Verbond van Verzekeraars) het Actieplan Veilig Ondernemen gelanceerd. Kern van dit plan zijn projecten die leiden tot een daadwerkelijke reductie van de criminaliteit in 2008 met 20%. EZ is daarbij verantwoordelijk voor het project

Aanpak Transportsector en het project Aanpak Urgente bedrijvenlocaties.

Met de transportsector worden afspraken gemaakt die gericht zijn op een afname van de criminaliteit tegen bedrijven uit deze sector met 25% in 2008. Het project Aanpak Urgente Bedrijvenlocaties leidt tot de aanpak van de criminaliteit op 50 urgente bedrijvenlocaties. Op elke locatie is het doel een afname van 25% binnen 3 jaar.

• Administratieve Lasten (AL) reductie

In het Hoofdlijnenakkoord is de doelstelling opgenomen om de administratieve lasten voor bedrijven in 2007 met een kwart te verminderen t.o.v. eind 2002. Administratieve lasten zijn de kosten om te voldoen aan informatieverplichtingen voortvloeiend uit wet- en regelgeving van de overheid. De talrijke administratieve verplichtingen waar bedrijven door de overheid mee worden geconfronteerd, leiden bij ondernemers tot aanzienlijke kosten en ergernissen.

De Minister van Financiën coördineert samen met de Staatssecretaris van Economische Zaken deze rijksbrede operatie. Dit laat onverlet dat elk ministerie een eigen verantwoordelijkheid draagt.

De netto voorziene reductie van EZ voor 2005 bedraagt € 11,3 mln, wat neerkomt op 1,7% reductie op het totaal van € 672 mln. Deze reductie is in overeenstemming met de AL-meerjarenbegroting zoals die in de brief van 19 april aan de Tweede Kamer is opgenomen (Kamerstukken 2003/2004, 29 515, nr. 7). De grootste reducties worden in de jaren 2004 en 2006 verwacht. Enkele verwachte reducties zijn nog niet gekwantificeerd.

Per beleidsthema is de situatie als volgt:

A. Marktordening: Het vervallen van de waarmerkverplichtingen bij de octrooiwet was voorzien voor 2004. Door vertraging bij de behandeling zal de reductie in 2005 gerealiseerd worden (€ 975 000).

B. Telecom en post: De realisatie van de reducties zijn verspreid over 2002–2006. (€ 19,9 mln, ruim 26%). Belangrijke reducties in 2004 waren resultante van de nieuwe Telecomwet. Ook heeft het schrappen van bezwaar- en beroepmogelijkheden voor veel AL-reductie gezorgd. Nog niet te kwantificeren reducties in 2005 zijn te verwachten als uitkomst van de marktanalyses waarin waarschijnlijk voor minder markten/bedrijven AMM (aanmerkelijke marktmacht) zal worden vastgesteld, en daardoor minder (informatie)verplichtingen. In 2005 worden naar verwachting reducties gerealiseerd door de introductie van het stilzwijgend verlengen van vergunningen en door de voorgenomen digitaliseringsmaatregelen bij Agentschap Telecom.

C. Energie: De Wijziging Elektriciteitswet 1998 en Gaswet plus de onderliggende regelgeving, geeft een toename van de administratieve lasten. De lasten worden geschat op € 3 mln.

D. CBS: De verdeling van de CBS-reducties over 2002–2006 is niet bekend. Vooralsnog zijn alle reducties en toenames op 2006 geboekt (€ 6 mln netto reductie, 26%). Een deel van die reductie zal eerder gerealiseerd worden, het is op dit moment echter niet exact bekend hoeveel. Een voorlopige schatting voor 2003 laat zien dat de reductie in 2003 mogelijk € 3,5 mln bedraagt. Daarmee zou meer dan de helft van de totale CBS-reductie inmiddels zijn gerealiseerd. In het Jaarverslag van 2004 zullen de exacte reducties voor 2003 bekend worden gemaakt. Voorlopige cijfers voor 2004 zullen het 1^e kwartaal 2005 beschikbaar komen. In 2005 wordt waarschijnlijk duidelijk welke reductie wordt behaald bij de Statistiek internationale handel in diensten, die van de DNB is overgenomen.

E. Interdepartementale samenwerking: In 2004 en 2005 starten enkele interdepartementale projecten. EZ trekt de projecten Modelbedrijven, Vergunningverlening en de Klankbordgroep voor bedrijven. Dit zal r educties opleveren voor verschillende departementen. De verwachte omvang van de reducties zal begin 2005 bekend zijn.

F. ICTAL: Bedrijvenloket geopend, één virtueel loket waar de ondernemer informatie van de overheid kan krijgen en transacties kan verrichten (bijv. aanvragen BTW-nummer, inschrijving Handelsregister).

EZ is in de zomer van 2004 gestart met de Taskforce Vereenvoudiging Vergunningen. De Taskforce moet tussen 1 juli en begin 2005 concrete verbeteringsvoorstellen ontwikkelen voor vergunningprocedures die leiden tot minder administratieve lasten, kortere doorlooptijden en een stroomlijning van procedures. De Taskforce wordt voorgezeten door een externe voorzitter en bestaat uit vertegenwoordigers van gemeentes, provinciën en departementen.

EZ pakt hiernaast ook de tegenstrijdige regelgeving voor het bedrijfsleven aan. Implementatie van best practices in gemeenten wordt ondersteund in 2005–2007. Voorts draagt EZ via de ontwikkeling van een ICT-voorzieningen (ICTAL) bij aan de reductie van administratieve lasten. Voor 2005 ligt de nadruk vooral op het stimuleren van het daadwerkelijk en grootschalig gebruik van de voorzieningen. Tenslotte is het Meldpunt voorgenomen regelgeving ondergebracht bij EZ.

Voor wat betreft de administratieve lasten die EZ zelf veroorzaakt laten onderstaande tabellen zien welke concrete maatregelen in 2005 tot welke reducties en toenames zullen leiden.

NB: De percentages zijn t.o.v. de administratieve lasten op de desbetreffende regel, niet t.o.v. het totale pakket aan maatregelen bij EZ.

• BBMKB

Een belangrijk probleem voor veel starters en MKB is nog altijd de toegang tot kleine kredieten. Het klimaat om een kleinzakelijk krediet te verkrijgen is de afgelopen jaren mede door de conjunctuur verder verslechterd. Het beroep op de BBMKB voor kleine kredieten is vooral sterk afgenomen als gevolg van nieuwe kredietverleningsprocessen bij banken (kostenreductie, standaardisering en Basel 11) die niet meer aansluiten bij de BBMKB. In overleg met banken wordt onderzocht of en hoe die aansluiting weer is te herstellen. Daarnaast wordt gedacht aan het verhogen van het garantiedeel voor de borgstellingkredieten aan starters (BBMKB) onder de €100 000. Ook de promotie van de BBMKB wordt opgevoerd. Om de toegang tot het durfkapitaal te verbeteren zal EZ maatregelen nemen om de transparantie in de markt te vergroten. Informal investors en bedrijven moeten elkaar gemakkelijker kunnen vinden. Het beleid zal gericht zijn op informatievoorziening, educatie en coaching

• Concurrerend Corporate Governance-stelsel

Doelstelling van de EZ-activiteiten op dit terrein is een «ondernemend» ondernemingsbestuur, waarin de markt vertrouwen heeft. Hiervoor is vergroting van de invloed van de aandeelhouders noodzakelijk. In verband hiermee zal het onderzoekprogramma in 2005 van de nieuwe hoogleraar, op de door EZ ingestelde leerstoel corporate governance, gericht zijn op de economische impact van corporate governance. Verdere activiteiten in 2005 (met andere departementen) betreffen: een basale herbezinning op het structuurregime; het slechten in Europees verband van barrières voor grensoverschrijdende activiteiten van ondernemingen; facilitering van een zgn. monitoringcommissie die gaat toezien op de follow-up van de aanbevelingen van de cie Tabaksblat; vereenvoudiging en flexiblisering van het vennootschapsrecht, ondermeer door aanpassing van het BV recht.

• Menselijk Kapitaal

Nederland kampt met een blijvende en wellicht zelfs toenemende schaarste aan hoogopgeleide kenniswerkers. Binnen de groep kenniswerkers is, met het oog op innovatie, een essentiële rol weggelegd voor bèta-technisch opgeleiden. Dit wordt vormgegeven in het Deltaplan bèta techniek. Ten tweede moet het kennis- en vaardigheidsniveau van dit menselijk kapitaal in de loop der jaren op peil blijven. De uitwerking van dit beleid zal plaatsvinden in het op te stellen actieplan Leven Lang Leren. Onderdeel hiervan zal zijn de oprichting van een platform LLL waarin overheid, sociale partners en onderwijskoepels zitting zullen hebben. Daarnaast heeft EZ het instrumentarium gefocust op scholings- en hrm-instrumenten. EZ zal in afstemming met OCW en het Innovatieplatform (werkgroep Leynse) bezien welke activiteiten gestart kunnen worden om de uitval in het VMBO te verminderen. Eén manier om de problematiek van uitval in het VMBO te verminderen is het aanbieden van aantrekkelijker en ondernemender onderwijs. Vanaf volgend jaar zullen dan ook, in navolging van het MBO en Hoger Onderwijs, ook specifiek activiteiten gericht worden op stimulering van ondernemerschap in het VMBO-onderwijs.

• Meer aandacht voor ondernemerschap

Om de belangstelling voor ondernemerschap aan de bron te versterken heeft EZ samen met OC&W acties in gang gezet om de aandacht voor ondernemerschap in het onderwijs te versterken (2003–2004, 29 200 XIII, nr. 54 d.d. 5 juli 2004). Met het HBO en WO wordt vanaf 2005 gewerkt aan vrijwillige prestatieafspraken over hun inzet om ondernemerschap te bevorderen. Deze nieuwe benadering wordt de komende jaren stapsgewijs uitgebouwd. De acties begeven zich langs drie lijnen: de ondernemende instelling, de ondernemende docent en de ondernemende student. Belangrijke acties zijn een actieve verspreiding van best practices, het meer aandacht geven aan ondernemerschap in lerarenopleidingen en het bezien van de mogelijkheden voor een internationale leerstoel ondernemerschap. Hierbij zal waar mogelijk en nodig worden aangesloten bij het actieprogramma Technopartner.

• Kamers van Koophandel

In het voorjaar van 2005 zal de Kamer geïnformeerd worden over de uitkomsten van de evaluatie van de Kamers van Koophandel. In de opzet van de verplichte evaluatie wordt aandacht besteed aan het functioneren van de Kamers van Koophandel als organisatie in de afgelopen jaren. Op deze wijze kan in de toekomst een beslissing over een mogelijke taakuitbreiding van de Kamers van Koophandel beter worden beoordeeld. Nadat de uitkomsten van de evaluatie aan de Kamer bekend zijn gemaakt, kan een beslissing genomen worden over de uitvoeringsorganisatie die verantwoordelijk wordt voor het beheer van onder andere het basisbedrijvenregister en het virtueel bedrijvenloket.

• Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Er zijn tal van zakelijke argumenten waarom MVO cruciaal is voor het succes van een onderneming. Er zijn concrete aanwijzingen dat bedrijven die aan MVO doen over het algemeen ook goed presteren op commercieel en innovatief gebied. Zo kan MVO zorgen voor een extra profilering van bedrijven en producten, geeft MVO bedrijven een voordeel bij het werven van medewerkers en zijn er besparende voordelen, bijvoorbeeld op het milieuvlak. Daarnaast kan MVO helpen het publieke vertrouwen in het bedrijfsleven te versterken. Voorwaarde daarbij is dat MVO niet alleen over goed nieuws gaat, maar gepaard gaat met daadwerkelijke transparantie en het afleggen van verantwoording. Bedrijven hebben naast rechten, tenslotte ook morele plichten.

De overheid wil MVO niet verplichten, maar bedrijven op weg helpen. Het doel is om de middengroep te laten aansluiten bij de koplopers. EZ wil dit bereiken door o.a.:

– transparantie over MVO te bevorderen, o.a. door het instellen van een transparantiebenchmark voor bedrijven en maatschappelijke organisaties, het ondersteunen van de ACC Award voor het beste maatschappelijke jaarverslag en het stimuleren van het gebruik van duurzaamheidsinformatie door maatschappelijke organisaties en institutionele beleggers

– het aanreiken en promoten van instrumenten en kaders, zoals Richtlijn 400, de Handreiking voor Maatschappelijke verslaggeving en de OESO-Richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen (die bedrijven houvast geven bij internationale activiteiten)

– kennis- en informatieoverdracht bevorderen en het faciliteren van de onderlinge dialoog over MVO tussen ondernemers, maatschappelijke organisaties, (lokale) overheden en burgers via het op initiatief van EZ opgerichte Kenniscentrum MVO.

– de ervaring die is opgedaan met het voeren van de multistakeholderdialoog verder uit te bouwen in overleg met het Kenniscentrum MVO. In 2004 vond een succesvolle pilot plaats.

– (praktijkgerichte) kennis over MVO te laten ontwikkelen d.m.v. het universitaire onderzoeksprogramma MVO. De resultaten worden in 2005 gepresenteerd en door het Kenniscentrum MVO verspreid.

– aandacht te geven aan de uitkomsten van het Europees Multistakeholderforum en de komende mededeling van de Europese Commissie over MVO.

• Duurzame ontwikkeling

EZ streeft naar duurzame economische groei. Groei is nodig om allerlei maatschappelijke gewenste ontwikkelingen mogelijk te kunnen blijven maken. De uitdaging is die groei zodanig te laten plaatsvinden dat die niet ten koste gaat van, maar juist ten bate is van mens en milieu. Binnen EZ wordt daarbij gewerkt aan het integraal benaderen van beleidsdossiers, d.w.z. bij de ontwikkeling van beleid wordt ook aandacht besteed aan zoveel mogelijk relevante aspecten van dossiers. Dat laat onverlet dat in de uiteindelijke besluitvorming politieke keuzes gemaakt dienen te worden.

Dossiers waar dit o.a. speelt zijn:

– De handel in emissierechten voor CO₂ en NO_x.

– Een nieuw systeem REACH voor de toelating van chemische stoffen in de EU(samen met VROM).

– Op het gebied van externe veiligheid wordt interdepartementaal goed samengewerkt aan het ontwikkelen van een coherent beleid, waarin ontwikkelingen tot stand komen op basis van een evenwichtige afweging van ruimtelijke, economische en veiligheidsbelangen. De acceptatie van veiligheidsrisico's ten gevolge van economische activiteiten dient te worden bezien in relatie tot het ruimtebeslag en de risico's voor werknemers en omwonenden van de betreffende activiteit, alsmede de mogelijkheden om de risico's verder te beperken.

• Herziening Faillissementswet

Een herziening van het insolventiesysteem, waarvoor in 2005 een wetsvoorstel zal worden ingediend, moet er toe leiden dat ondernemers in financiële problemen meer en eerdere prikkels krijgen om tot sanering van hun schulden over te gaan. Naast deze aanpassing van de wet worden ook flankerende maatregelen genomen op het gebied van advisering en ondersteuning van ondernemers. De modernisering van de Faillissementswet omvat ook een aantal procedurele verbeteringen, die erop gericht zijn om de snelheid, (kosten-)efficiëntie en deskundigheid van de gerechtelijk afhandeling waar mogelijk te verbeteren en het bewandelen van buitengerechtelijke wegen (minnelijke oplossingen) te bevorderen. Met deze acties moet het stigma op falen verdwijnen en moeten meer ondernemers een eerlijke kans krijgen op een herstart.

• Vereenvoudiging en flexibilisering BV-recht

Naar aanleiding van het rapport van de expertgroep «Vereenvoudiging en flexibilisering van het Nederlandse BV-recht» en het rapport «Versoepeling van het BV-kapitaalbeschermingsrecht» wordt samen met het Ministerie van Justitie een ambtelijk voorontwerp van wet ter consultatie aangeboden.

• Verbetering bedrijfsoverdrachten

De komende jaren gaan veel ondernemers met pensioen (18 000 per jaar). Vaak leidt dit tot onnodige beëindiging met negatieve gevolgen voor o.a. de werkgelegenheid. Goed overgedragen bedrijven hebben ook een grotere overlevingskans dan starters. Om te zorgen dat meer bedrijven succesvol worden overgedragen zal o.a. een toolkit voor bedrijfsoverdrachten worden ontwikkeld samen met ondernemersorganisaties. Hiermee moet ieder jaar minstens 10% van de ondernemers die een bedrijf willen overdragen worden bereikt. Ook wordt actief samengewerkt met de Kamers van Koophandel om te komen tot meer en betere overdrachten. Voorts heeft het kabinet besloten om een aantal fiscale faciliteiten voor bedrijfsoverdrachten te verruimen. Zo zal de vrijstelling voor de overgang van ondernemingsvermogen in de Successiewet worden verruimd. De termijn in de Wet op de inkomstenbelasting, dat de overnemer in de onderneming werkzaam moet zijn om van geruisloze doorschuiffaciliteit gebruik te maken, wordt verkort van 36 naar 24 maanden.

Operationeel doel C. Stimulering van buitenlandse investeringen in Nederland

Buitenlandse investeringen bevorderen de werkgelegenheid, concurrentie en de kennisbasis van de Nederlandse economie1. Deze aspecten winnen in toenemende mate aan belang bij het realiseren van economische groei en het creëren van werkgelegenheid in Nederland. Het vermogen om buitenlandse investeringen aan te trekken wordt – op macroniveau – naast de kwaliteit van het Nederlandse ondernemingsklimaat bepaald door de mondiale conjuncturele ontwikkeling en de concurrentiekracht van andere landen.

De streefwaarde voor het aantal buitenlandse investeringen in Nederland is ten opzichte van de begroting 2004 met 20 projecten verhoogd. Deze bijstelling is het gevolg van de lichte economische opleving in het belangrijkste wervingsgebied Noord-Amerika in 2003/begin 2004. De streefwaarden voor het aantal arbeidsplaatsen en investeringsbedrag worden daarentegen niet verhoogd. De gemiddelde omvang van projecten wordt namelijk kleiner. Dit wordt veroorzaakt door de hinder die Nederland ondervindt van een zich – in relatieve zin – verslechterend vestigingsklimaat. Knelpunten doen zich met name voor op het gebied van arbeidskosten, fiscaliteit, infrastructuur en innovatieklimaat. Blijkens een in 2003 gehouden enquête onder buitenlandse bedrijven in Nederland zijn deze daarenboven in toenemende mate kritisch over de flexibiliteit van het arbeidsrecht, bestrijding criminaliteit en veiligheid. Elementen van het Nederlandse vestigingsklimaat die bijzonder gewaardeerd worden door de buitenlandse investeerders zijn de internationale oriëntatie en de geografische positie van Nederland als toegangspoort naar Europa, de kwaliteit van de nutsvoorzieningen en de meertaligheid van de werknemers.

In onderstaande tabel staan de instrumenten ten behoeve van dit operationeel doel.

Vanuit de buitenlandkantoren worden de bedrijven met Europese investeringsplannen opgespoord, benaderd en van informatie over het Nederlandse vestigings- en investeringsklimaat voorzien. Tevens wordt, in samenwerking met de thuisbasis in Nederland, assistentie geboden bij de voorbereidingen die een investeerder moet treffen alvorens zich in Nederland te kunnen vestigen. In dit verband wordt ook intensief samengewerkt met provincies, (grote) steden en regionale ontwikkelingsmaatschappijen.

In 2003 is een begin gemaakt met een meer gerichte acquisitie van kennisintensieve activiteiten van buitenlandse bedrijven. Ten eerste door meer specifieke marketing te plegen op voor Nederland kansrijke technologiegebieden (bijv. ICT, Life Sciences, voeding, katalyse). Ten tweede door de dienstverlening naar buitenlandse bedrijven uit te breiden door bedrijven ook te ondersteunen bij het vinden van technologische partners in Nederland. De succesvolle High Tech Connections missie naar Silicon Valley (januari 2004) is hiervan een goed voorbeeld. In 2005 zal deze missie een vervolg krijgen middels het HTC-forum in Boston, waarbij naast ICT ook aandacht zal worden geschonken aan Life Scienses.

Deze accentverschuiving dwingt wel tot een heroriëntatie op de wijze van resultaatmeting. Er is inmiddels beperkte ervaring opgedaan met dit nieuwe instrument van partnersearch oftewel technologische matchmaking.

Operationeel doel D. Bevorderen van level playing field

Oneerlijke concurrentie bemoeilijkt ondernemen. Indien een «level playing field» in een markt ontbreekt, loont ondernemen minder. Om te weten welke omstandigheden gunstig zijn voor – en dus leiden tot – ondernemen, is contact met het bedrijfsleven en andere overheden in binnen- en buitenland nodig.

In onderstaande tabel staan alle instrumenten ten behoeve van dit operationeel doel.

Naast de inzet van het reguliere instrumentarium om Bevorderen van level playing field te realiseren, worden in 2005 de volgende specifieke acties ondernomen:

Acties 2005

• Regieraad Bouw

De Regieraad Bouw heeft als hoofdtaak het op gang brengen van het veranderingsproces in de bouwsector. Alleen door meer concurrentie kan de bouw een krachtige en innovatieve sector worden. De Ministers van V&W, VROM en EZ hebben deze Regieraad ingesteld om het veranderings- en vernieuwingsproces dat nodig is voor de bouwsector een extra impuls te geven. In 2005 zal de Regieraad uitvoering geven aan het actieprogramma dat in 2004 is opgesteld.

• Invulling industriebrief

In de zomer van 2004 heeft EZ de Industriebrief gepresenteerd. Daarin hebben de bewindslieden van EZ namens het Kabinet hun visie gegeven op (toekomstige) ontwikkelingen in de industriële sector in NL en daarbij aangegeven wat de beleidsmatige implicaties daarvan zijn, inclusief de rol van de overheid. In 2005 zal hieraan invulling worden gegeven.

• De markt voor zeescheepsnieuwbouw.

De nationale invulling van het Leadership 2015 is in 2004 nader uitgewerkt in nauw overleg met de sector: vertegenwoordigers van de scheepswerven, maar ook maritieme toeleveranciers, kennisinfrastructuur en de vakbonden. Als gevolg hiervan zal in 2005 een garantieregeling van kracht worden. Tevens zal worden bezien welke mogelijkheden er zijn om innovatie in de maritieme sector verder te stimuleren.

3.3 Budgettaire gevolgen van het beleid

Zoals in de leeswijzer is aangegeven, is de artikelstructuur met ingang van 2005 gewijzigd. Ten behoeve van de meerjarige inzichtelijkheid zijn de beleidsbudgetten voor de jaren 2003 en 2004 ook herrekend naar de nieuwe artikelstructuur. Voor deze jaren wijkt de presentatie derhalve af van de formele begrotingen 2003 en 2004. Een uitgebreide was-wordt-tabel vindt u in de bijlage.

In de tabel budgettaire gevolgen van beleid zijn bedragen aan subsidieverplichtingen opgenomen, waarvoor in bijlage 7 extra informatie is opgenomen. Deze begrotingsvermelding vormt voor de betreffende subsidieverleningen de wettelijke grondslag als bedoeld in artikel 4:23, derde lid, onderdeel c, van de Algemene Wet Bestuursrecht.

De lagere bezetting op het beleidsterrein van Ondernemingsklimaat vanaf 2005 wordt veroorzaakt door invulling van taakstellingen, waaronder de centralisatie van een aantal staffuncties. PIA wordt met ingang van 2005 verantwoord op artikel 21.

3.4 Budgetflexibiliteit

Uit de tabel blijkt dat 68% van de voor 2005 geraamde programma-uitgaven is bestemd voor de uitfinanciering van verplichtingen die tot en met 2004 zijn aangegaan. Dit deel van de kasraming is daardoor vanuit juridische en administratief-technische invalshoek niet flexibel. In 2005 en later is een bedrag van rond de € 35 mln benodigd voor bijdragen aan instellingen en instituten. Hiertoe behoren onder andere het NBTC en de Rom's.

In 2005 is € 45 mln oplopend tot een bedrag van rond de € 105 mln in 2008, complementair noodzakelijk en/of bestuurlijk gebonden met als gevolg een beperkte flexibiliteit. De grootste componenten die hieronder vallen zijn Scheepsbouw, Kompas voor het Noorden, GSB, Bedrijventerreinen en BBMKB.

De oploop in de reeks beleidsmatige reserveringen, bestaat voor een belangrijk deel uit de kasuitgaven die staan gereserveerd voor regionaal beleid in latere jaren en middelen voor opdrachten & onderzoek en vernieuwingsprogramma's.

3.5 Evaluatieparagraaf

Met het IBO regionaal economisch beleid, zoals uitgevoerd in 2004, is tevens de voor 2004 geplande evaluatie van het operationele doel «Aantrekkelijke steden en regio's om te ondernemen» afgerond (voorheen: operationeel doel «Fysieke ruimte»). Bij dit IBO is gebruik gemaakt van recent uitgevoerde en lopende instrumentevaluaties (ROM's, IPR, STIREA/DBT/TIPP, Structuurfondsen en KOMPAS).

4 DOELMATIGE EN DUURZAME ENERGIEHUISHOUDING

Overzicht

Beleid

Grafieken

Aandeel artikel 4 in totale EZ-uitgaven 2005 (verplichtingen x € 1 mln)

Onderverdeling artikel 4 naar operationele doelen (verplichtingen x € 1 mln)

Verloop ramingen 2003–2009 x € 1 mln

Ontvangsten 2003–2009 x € 1 mln

4.1 Algemene doelstelling, beleidsprogramma en acties 2005

Algemene doelstelling

Doelmatige en duurzame energiehuishouding.

Een noodzakelijke voorwaarde voor duurzame economische groei is een doelmatige en duurzame energiehuishouding. Zoals ook in het Energierapport 2002 (Kamerstukken II 2001–2002/2002–2003, 27 801, nr. 21) is aangegeven richt dit streven zich op een energiehuishouding die goed scoort op de thema's economische efficiëntie, milieukwaliteit en voorzieningszekerheid. De algemene beleidsdoelstelling kan daarom worden opgesplitst in de volgende operationele beleidsdoelstellingen:

A. Optimale ordening en werking van de energiemarkten

B. Duurzame energiehuishouding

C. Handhaving van niveau van voorzieningszekerheid op korte en lange termijn

Beleidsprogramma Balkenende II

In 2005 worden de volgende doelstellingen uit het Beleidsprogramma van het tweede kabinet Balkenende gerealiseerd:

• Om leverings- en voorzieningszekerheid van gas en elektriciteit te garanderen zal in 2005 een aanvullend pakket van maatregelen worden gemaakt boven op reeds bestaande wetgeving.

• Ten aanzien van kennis en innovatie zullen de nieuwe energie-innovatie instrumenten operationeel zijn. Ook zullen, conform het kabinetsstandpunt ten aanzien van het rapport van de Cie. Wijffels, belangrijke stappen zijn gezet om het Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) te versterken als het kennis- en onderzoekinstituut op gebied van energie. Een belangrijk aspect daarbij is het bevorderen van een sterkere betrokkenheid van het bedrijfsleven bij ECN.

• In 2005 gaat het Europese Emissiehandelsysteem van start, waarmee een belangrijke invulling wordt gegeven aan een kostenefficiënte verduurzaming van de energiehuishouding. Daarnaast zal, ter verdere vergroening van het belastingstelsel, de Energiebelasting conform het Hoofdlijnen Akkoord verhoogd worden. Gericht op de langere termijn van systeeminnovaties wordt, als onderdeel van de energietransitie, de Unieke Kansenregeling geopend.

4.2 Operationele Doelstellingen

Operationeel doel A. Optimale ordening en werking van de energiemarkten

De energiemarkten bevinden zich in een transitie van een gereguleerde markt naar een geliberaliseerde markt. De rol van de overheid is om dit transitieproces in goede banen te leiden. Per 1 juli 2004 is de energiemarkt in Nederland volledig geliberaliseerd. Daarmee hebben ook de kleinverbruikers keuzevrijheid verkregen. Nederland steunt daarnaast maatregelen die een open Europese energiemarkt bevorderen, zoals het harmoniseren van toegangsregimes tot energie-transmissienetten.

In onderstaande tabel staan de instrumenten ten behoeve van een optimale ordening en werking van energiemarkten.

Het budget 2005 voor de instrumenten ten behoeve van dit operationeel doel bestaat uit apparaatkosten.

Naast de inzet van het reguliere instrumentarium om dit operationeel doel te realiseren, worden in 2005 de volgende specifieke acties ondernomen.

Acties 2005

Ordening van de energiemarkten

• Gasgebouw

Zoals vermeld in de brief van 15 oktober 2003 (Kamerstukken II, 2002/03, 28 109, nr. 5) bestaat nog altijd de noodzaak het Gasgebouw op afzienbare termijn te herstructureren Dit om het gasgebouw in lijn te brengen met een interne Europese markt en de publieke belangen (kleineveldenbeleid, gasbasten) zeker te stellen. Hoe de herstructurering van het Gasgebouw zal worden vormgegeven, wordt opnieuw nader overwogen.

• Wetgeving splitsing energiebedrijven

In 2004 is besloten om privatisering van regionale energienetwerken te blijven verbieden tot aan 1 januari 2007. Energiebedrijven mogen wel hun commerciële activiteiten voor 1 januari 2007 afsplitsen. Deze voorwaarden worden nader uitgewerkt in wetgeving (splitsing energiebedrijven) die eind 2005 in werking dient te treden.

• Interventie en Implementatiewet

In 2005 zal EZ de Ministeriële Regelingen in het kader van de Interventie en Implementatiewet nader uitwerken.

Werking van de energiemarkten

• Liquiditeit en de transparantie van de gas- en elektriciteitsmarkt

De liquiditeit en de transparantie van de gas- en elektriciteitsmarkt zal in 2005 een centrale positie innemen in het beleid van EZ om de werking van de markt te optimaliseren. Onder andere op basis van een advies van de Dienst uitvoering en toezicht Energie (DTe) wordt bezien of nadere beleidsmaatregelen nodig zijn om de concurrentie te bevorderen.

• Aanpassing tariefsysteem maatstafconcurrentie

In 2005 wordt het bestaande tariefsysteem van maatstafconcurrentie voor elektriciteitsnetbeheerders aangevuld met een waardering voor de kwaliteit van de netwerken. Voor de gasnetbeheerders wordt in 2005 het systeem van maatstafconcurrentie geïmplementeerd. Dit moet er toe leiden dat de tarieven van de verschillende netbeheerders aan het eind van de tweede reguleringsperiode op een economisch efficiënt niveau zullen zijn.

• Monitoringsystematiek elektriciteits- en gasmarkt

Naast het reguleren van en het toezicht houden op de markt is het monitoren van de geliberaliseerde markt in 2005 een belangrijke taak van DTe welke voortkomt uit de Implementatie en Interventiewet. In 2005 werkt DTe verder aan een adequate systematiek voor het monitoren van de ontwikkelingen op de elektriciteits- en gasmarkt. De doelstelling is om een systematiek op te stellen die inzicht verschaft in de ontwikkeling van de grootverbruikers- en retailmarkten, die analyseert waar zich mogelijke knelpunten bevinden en die het mogelijk maakt om op basis daarvan aanbevelingen en voorstellen te doen om de marktwerking te verbeteren.

• Toezicht en handhaving

Om de consument in 2005 nog beter te beschermen tegen onrechtmatige gedragingen wordt het toezicht en de handhaving op de energiemarkten verder uitgebreid. Deze uitbreiding vindt plaats met het in 2004 aangepaste handhavingsplan1 en de nieuwe handhavingsbevoegdheden. In het kader van de goedkeuring door de Minister van dit reeds in april 2003 gepubliceerde plan worden in 2004 aanpassingen doorgevoerd. Aandachtsgebieden daarbij zijn: de procedure voor de bestuurlijke boete, geschilbeslechting voor de consument, strikte beoordeling van risico's voor consumenten op middellange en lange termijn, audits van de vergunninghouders en een strakker toezicht op groene stroom (MEP, etikettering). Daarnaast krijgt DTe ook nieuwe handhavingsbevoegdheden die voortkomen uit de Interventie en Implementatiewet. Hierdoor kan DTe onder meer gebruik gaan maken van de bestuurlijke boete en bevoegdheden op het gebied van geschilbeslechting. Deze effectievere handhaving zal bijdragen aan een betere bescherming van de consument in de geliberaliseerde markt.

Totstandkoming internationaal level playing field.

• Interconnectoren

Voor het realiseren van een grotere regionale markt dient de beschikbare capaciteit op de interconnectoren beter te worden benut. Nederland ligt in Europa voorop qua interconnectie met haar buurlanden. Aan de Nederlandse grens staat nu 5000MW interconnectiecapaciteit, door verschillende redenen kan deze capaciteit echter nog niet optimaal gebruikt worden. Daarnaast zijn er nieuwe initiatieven ter vergroting van de interconnectie. In 2005 zal moeten blijken of deze initiatieven zoals een verbinding met Noorwegen (elektriciteit) en een verbinding met Groot-Brittannië (gas en elektriciteit) ook daadwerkelijk aangelegd zullen worden.

Operationeel doel B. Duurzame energiehuishouding.

Ontwikkeling van duurzame energie en bevorderen van energie-efficiency is vanuit het perspectief van de markt tot op zekere hoogte onrendabel. Vanuit maatschappelijk oogpunt, milieu en energievoorzieningszekerheid, is verdere ontwikkeling van duurzame energie en bevorderen energie-efficiency echter belangrijk.

Derhalve heeft de overheid in de Derde Energienota (december 1995) zich ten doel gesteld dat in 2020 het aandeel duurzame energie in het energieverbruik minimaal 10% zal bedragen. Als tussendoelstelling is hiervoor in de Uitvoeringsnota Klimaatbeleid een aandeel van 5% in 2010 genoemd. Door de EU-richtlijn duurzame energie is Nederland gehouden aan een aandeel duurzame elektriciteit in het elektriciteitsverbruik van 9% in 2010. Als tussendoelstelling hiervoor geldt een aandeel van 6% in 2005.

Naast het bevorderen van duurzame energie is het efficiënt gebruiken van energie een onmisbaar element in de route naar een duurzame energiehuishouding. De overheid speelt hierin een belangrijke rol, bijvoorbeeld als het gaat om het maken van afspraken met de het bedrijfsleven, of wanneer het gaat om de informatievoorziening over energieverbruik en handelingsperspectieven voor energiebesparen. De convenanten, de Meerjarenafspraken (MJA's) en het Benchmarkconvenant, leggen de afspraken met de industrie vast. Daarnaast vindt informatievoorziening plaats via bijvoorbeeld het infocentrum MKB en richting huishoudens door middel van de Energielabels en de advieswebsite Energie Op Maat.

¹ Bron: StatLine Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg/Heerlen, 2004.

² Bron: StatLine Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg/Heerlen, 2004.

³ Bron: Referentieraming platform monitoring energiebesparing.

⁴ Bron: Senter International EGL 2003 (28/05/04) (5e en 6e Kaderprogramma's en Euratom).

⁵ Bron: Energy Policies of IEA countries; 2003 Review en Ecorys-NEI Kwantitatief Monitoren Publiek Gefinancierd Energieonderzoek 2002.

Toelichting: EZ verwacht in 2005 in het kader van Joint Implementation (JI) 12,1 Mton CO₂ vast te leggen in contracten op projectniveau. Dat brengt de totaal aangekochte hoeveelheid, inclusief de inspanning in eerdere jaren, op 29,2 Mton CO₂. In 2006 zal via de Wereldbank en EBRD de resterende 4,8 Mton worden aangekocht.

In onderstaande tabel staan de instrumenten ten behoeve van het bevorderen van een duurzame energiehuishouding.

* Het beleidsbudget voor de regeling MEP staat niet op de begroting van EZ.

** Het beleidsbudget voor de EIA staat op de begroting van het ministerie van Financiën. Voor 2005 is € 177 mln geraamd.

*** In 2005 worden géén nieuwe committeringen aangegaan voor het CO₂-reductieplan. Voor de financiering van reeds eerder aangegane verplichtingen is € 56 mln kas nodig in 2005.

Naast de inzet van het reguliere instrumentarium om dit operationeel doel te realiseren, worden in 2005 de volgende specifieke acties ondernomen.

Acties 2005

Duurzaam energiebeleid

• Energiebelasting

Per 1 januari 2005 zal de gedeeltelijke vrijstelling van de Energie Belasting (EB) voor groene stroom volledig vervallen. De MEP-subsidietarieven zullen met een zelfde bedrag worden verhoogd zodat de totale overheidsbijdrage aan duurzame energie uit hoofde van de MEP/EB gelijk blijft. Hiermee is de overgang van een vraagstimulans voor de ontwikkeling van de groene markt naar een aanbodstimulans voltooid.

• Aanpassing actieplan biomassa

Energie uit biomassa is (naast wind) cruciaal voor de realisatie van de doelstelling van 10% duurzame energie in 2020. Het actieplan Biomassa is gericht op een maximale bijdrage aan de duurzame doelstelling tot en met 2010. Deze maximale bijdrage zal 83 à 97 PJ kunnen zijn. In 2005 zal het plan geëvalueerd worden. Op basis van deze evaluatie zullen voorstellen gedaan worden om daar waar nodig het actieplan aan te passen.

• Windenergie

Gestreefd wordt naar de realisatie van 6000 MW windenergie op zee in 2020 en 1500 MW op land in 2010. In 2004 is een visie op de bestuurlijk-organisatorische inpassing van 6 000MW aan windvermogen op zee neergelegd. Eind 2004 wordt in samenwerking met TenneT een start gemaakt met het uitwerken van de visie waarin het accent wordt gelegd op het ruimtelijk reserveren van tracés waarbinnen de elektrische infrastructuur wordt aangelegd. In 2005 moet dit resulteren in een antwoord op de vraag of het landelijk hoogspanningsnet naar zee moet worden uitgebreid.

• Uitgiftestelsel wind offshore

In 2005 dient het uitgiftestelsel wind offshore inwerking te treden.

• In gebruikname Near Shore Windpark

Tevens wordt in 2005 de ingebruikname van het windpark Near Shore Windpark Egmond verwacht. De ervaringen die met dit pilotproject worden opgedaan worden gebruikt voor de verdere ontwikkeling van wind offshore.

• Monitoring voortgang BLOW

In de Bestuursovereenkomst Landelijke Ontwikkeling Windenergie (BLOW) is een ijkmoment op 31 december 2005 opgenomen. Dit ijkmoment dient ter vaststelling of de doelstelling van 1500MW in 2010 wordt bereikt. In de aanloop naar dit ijkmoment wordt vanaf 2004 de voortgang gemonitord.

• Uitwerking B4 aanbevelingen windenergie

De aanbevelingen die voortvloeien uit het project Beter Bestuur voor Burger en Bedrijf (B4) worden voor windenergie uitgewerkt. De inzet van de Taskforce Windenergie – gericht op het wegnemen van bestuurlijke knelpunten – wordt gecontinueerd.

Energiebesparing

• Uitwerking energiebesparingsbeleid lange termijn

Als onderdeel van het in 2005 te verschijnen Energierapport zal het energiebesparingbeleid voor de langere termijn (na 2010) worden uitgewerkt.

• Follow-up evaluatie EIA

De EIA wordt op dit moment op een aantal punten geëvalueerd. Eén van die punten betreft het zogenaamde «bouwcriterium» (geen aanvraag mogelijk voor dat een bouwvergunning is verstrekt). Op basis van de uitkomsten hiervan wordt bezien of aanpassing van de (uitvoerings)regeling in 2005 wenselijk is.

• Voortgangsrapportage MJA's

MJA's en Benchmark worden jaarlijks gemonitord, voor het Benchmark convenant verschijnt jaarlijks een voortgangsrapportage. Voor de MJA's verschijnt de rapportage aan de Kamer over 2004 in september 2005.

• Uitbouw www.energieopmaat.nl

In 2005 wordt de website uitgebouwd, zodat deze voor meerdere doelgroepen kan worden ingezet.

CO₂-beleid

• Evaluatie emissiehandelsysteem

In 2005 start de (Europese) evaluatie van het Emissiehandelsysteem. De evaluatie gaat over de allocatie en de eerste handel. Op grond van deze evaluatie wordt de richtlijn aangepast en zal EZ een plan maken voor de allocatie in de tweede handelsperiode (2008–2012). EZ wil samen met andere lidstaten uitwerken of en zo ja hoe meer geharmoniseerd rechten kunnen worden gealloceerd in de EU volgens een geharmoniseerde CO₂-maatstaf.

Energie innovatie

• Energie Onderzoek Strategie

De internationale samenwerking binnen de Energie Onderzoek Strategie (EOS) zal nog verder worden uitgewerkt. De Europese Commissie heeft nieuwe instrumenten ontwikkeld ter ondersteuning van dergelijke samenwerking zoals het Eranet en Technologie Platforms. Op energiegebied zijn inmiddels initiatieven ontplooid voor Nederlandse deelname aan deze nieuwe instrumenten. Najaar 2004 zal EZ een studie laten uitvoeren om na te gaan hoe de Europese technologieontwikkeling op energiegebied kan worden versneld en hoe het Nederlandse beleid hierop kan inspelen. Overigens is ook afgelopen jaren de EU-bijdrage aan het Nederlandse energieonderzoek op een hoog niveau uitgekomen. De ondersteuning van indieners blijft in 2005 gehandhaafd.

• Uitwerking kabinetsstandpunt commissie Wijffels

In de zomer van 2004 is het kabinetsstandpunt over de brugfunctie van TNO en de Grote Technologische Instituten (commissie Wijffels) opgesteld. De opgenomen beleidsvoornemens hebben betrekking op invoering van vraaggestuurde programmering en financiering; stimulering van overdracht van energieonderdelen van TNO naar ECN; versterken van het kennis- en onderzoekbeleid bij EZ; en het bevorderen van sterkere betrokkenheid van het bedrijfsleven bij ECN. EZ is inmiddels al in gesprek met ECN over een programma gestoeld op EOS. Medio 2005 zal naar aanleiding van de uitkomsten van de eerste tender van EOS bekend worden wat de sterke onderzoeksgebieden van ECN zijn. Aan de hand hiervan zal (nog) meer sturing aan het ECN-programma worden gegeven. De financiële randvoorwaarden voor een succesvol meerjarig programma worden nader bekeken.

Operationeel doel C. Zekerstellen van voorzieningszekerheid, korte en lange termijn

Gezien de eindigheid van de energievoorraden en dat een belangrijk deel van de energievoorziening via netwerken loopt, vereist energievoorzieningszekerheid de continue aandacht.

Op internationaal vlak gaat het om waarborging van de toevoer van fossiele brandstoffen (m.n. olie en gas), zowel op korte als langere termijn. Op nationaal vlak gaat het om waarborging van de voorziening in het geval van calamiteiten en om kwaliteitsregulering. Specifiek voor Nederland speelt daarbij nog het grote (inter)nationale belang van de Nederlandse gasvoorraad en de exploratie van de minder rendabele kleine gasvelden.

Het scheppen van een goed en duurzaam investeringsklimaat in Nederland is nodig om de productiecapaciteit te waarborgen. Gezien de toenemende afhankelijkheid van import van gas, olie en elektriciteit, behoeft dit duidelijk aandacht.

¹ Bron: *Gaffney, Cline & Associates 2003, **Olie en gas jaarboek 2003, ***Energie Beheer Nederland (EBN); gegevens over 2003.

Deze waarden zijn tot stand gekomen op basis van een visie op de toekomst van de exploratie en productie van aardgas in Nederland. Het wordt wenselijk geacht dat de exploratie en productie van kleine velden, zowel op land als zee, nog minimaal 15 jaar op een stabiel niveau blijft. Dit op basis van schattingen over resterende reserves en nog te ontdekken aanvullende reserves, inzichten in de eindigheid van de balansfunctie van Groningen en de relatie met het kleineveldenbeleid en de eindigheid van de aanwezige infrastructuur (met name offshore).

In onderstaande tabel staan de instrumenten ten behoeve van het zekerstellen van voorzieningszekerheid op de korte en lange termijn.

Het budget 2005 voor de instrumenten ten behoeve van dit operationeel doel bestaat uit apparaatkosten.

Naast de inzet van het reguliere instrumentarium om dit operationeel doel te realiseren, worden in 2005 de volgende specifieke acties ondernomen.

Acties 2005

Voorzieningszekerheid internationaal

• Intensiveren relaties Internationaal energieforum

Nederland zal in 2005 nog deel uitmaken van het de Executive Board van het International Energie Forum (IEF). Streven is de relaties die in 2004 tijdens het IEF in Amsterdam zijn opgebouwd, vast te houden en te intensiveren.

• Implementatie aanbevelingen review Energiehandvest

Voor het Energiehandvest is het de inzet de aanbevelingen uit de vijfjaarlijkse review die eind 2004 wordt afgerond, te implementeren. Daarmee wordt gestreefd naar een efficiëntere organisatie met een sterkere focus op afrekenbare resultaten.

• Energierelaties EU en Russische Federatie

Nederland zal er naar streven ook in 2005 de versteviging van de energierelaties tussen EU en Russische Federatie op de agenda van de Energieraad te houden. Daarover zijn reeds gesprekken gaande met volgende voorzitters.

Voorzieningszekerheid nationaal

• Aanpassing onbalanssystematiek

TenneT heeft de opdracht gekregen om in samenwerking met DTe en EZ de bestaande systematiek van contracteren van regel- en reservevermogen door TenneT in 2005 aan te passen. De aanpassing is bedoeld om extra investeringsprikkels te genereren en om een vangnet in geval van calamiteiten ten tijde van schaarste op de markt te ontwikkelen. Dit betekent dat in 2005 de nadruk zal liggen op de daadwerkelijke aanpassing van de onbalanssystematiek door TenneT.

• Kwaliteitsregulering electriciteit

In 2004 is het wettelijk kader ontwikkeld voor kwaliteitsregulering. Bij Ministeriële regeling zijn aanvullende regels gesteld. In 2005 wordt bezien of deze regels in de praktijk goed voldoen en worden zonodig wijzigingen doorgevoerd. Tevens zal DTe in 2005 een begin maken met de concrete toepassing van het nieuwe systeem voor de tarieven van de netbeheerders elektriciteit. Bij dit systeem krijgen netbeheerders een bonus/malus op de tarieven als gevolg van de geleverde kwaliteit. Voor gasnetbeheerders onderzoekt DTe de praktisch hanteerbare mogelijkheden om de kwaliteit van het transport in de tariefregulering te betrekken.

• Willekeurige Afschrijving Continentaal Plat

Uit onderzoek van Gaffney & Cline blijkt dat het Nederlandse fiscale klimaat voor investeringen op het Continentaal Plat minder aantrekkelijk is geworden door veranderingen in het fiscale beleid, in het bijzonder de afschaffing van de Willekeurige Afschrijving. Uit cijfers voor 2003 blijkt dat het aantal productieboringen op het Continentaal Plat gelijk is gebleven, maar dat de totale productie en het aantal exploratieboringen is gedaald ten opzichte van 2002. De toegezegde evaluatie naar de effecten van de afschaffing van de Willekeurige Afschrijving Continentaal Plat bevindt zich in de fase van afronding. Aan de hand van de uitkomsten van deze evaluatie, uitgevoerd door het CPB, wordt bezien of de Willekeurige Afschrijving opnieuw wordt ingevoerd of dat op een andere wijze passende maatregelen worden genomen.

• Gaswinning Waddenzee

In juni 2004 is het kabinetsstandpunt inzake het beleid ten aanzien van de Waddenzee aan de Tweede Kamer aangeboden. Uitgangspunt hierbij is de hoofddoelstelling van de Waddenzee: de duurzame bescherming en ontwikkeling van de Waddenzee als natuurgebied. Om deze doelstelling te realiseren bleek een offensieve strategie noodzakelijk hetgeen is uitgemond in het mogelijk maken van gaswinning onder de Waddenzee onder strikte voorwaarden, in het instellen van een Waddenfonds van € 500 mln voor onder meer natuur en duurzame economische ontwikkeling en in beëindiging van de mechanische kokkelvisserij per 1 januari 2005. Het standpunt zal tesamen met de uitkomsten van het debat verder worden vormgegeven in onder meer de Gaswinningsbrief en de Planologische Kern Beslissing Waddenzee.

• Knelpunten gaswinning en windenergie

De B4 werkgroep knelpunten gaswinning en windenergie zal in 2004 haar rapport afronden. Vervolgens zal een kabinetsstandpunt worden opgesteld en zal implementatie hiervan verder vorm krijgen.

• Mijnbouwwet

Voor wijziging van de Mijnbouwwet ten aanzien van de opslag van stoffen wordt een startnotitie, inclusief een quick scan opgesteld waarin de doelstellingen en de effecten van de voorgenomen wijziging van de Mijnbouwwet worden uiteengezet. Na akkoord van het Meldpunt voorgenomen regelgeving zullen wijzigingsvoorstellen worden gedaan om de overgang naar een competitieve markt voor flexibiliteit beter te faciliteren.

4.3 Budgettaire gevolgen van beleid

Zoals in de leeswijzer is aangegeven, is de artikelstructuur met ingang van 2005 gewijzigd. Ten behoeve van de meerjarige inzichtelijkheid zijn de beleidsbudgetten voor de jaren 2003 en 2004 ook herrekend naar de nieuwe artikelstructuur. Voor deze jaren wijkt de presentatie derhalve af van de formele begrotingen 2003 en 2004. Een uitgebreide was-wordt-tabel vindt u in de bijlage.

In de tabel budgettaire gevolgen van beleid zijn bedragen aan subsidieverplichtingen opgenomen, waarvoor in bijlage 7 extra informatie is opgenomen. Deze begrotingsvermelding vormt voor de betreffende subsidieverleningen de wettelijke grondslag als bedoeld in artikel 4:23, derde lid, onderdeel c, van de Algemene Wet Bestuursrecht.

In verband met de reorganisatie van het departement en de grote verschuivingen die daarvan het gevolg zijn, is de gemiddelde prijs van het personeel van het nieuwe DG-E voor 2005 niet goed te bepalen en daarom weggelaten.

Het DG Energie is per 1–9-2004 van start gegaan. Voorheen was het DG onderdeel van DG M&E.

4.4 Budgetflexibiliteit

Uit de tabel blijkt dat 33% van de voor 2005 geraamde programma-uitgaven aangehouden wordt ter financiering van verplichtingen die tot en met 2004 zijn aangegaan. Dit deel van de kasraming is derhalve niet flexibel. De uitgaven die geraamd worden voor de met ingang van 2005 aan te gane verplichtingen, zijn in structureel opzicht voor ongeveer € 65 mln benodigd voor instellingen en instituten (onder meer ECN, de stadsverwarmingsprojecten en het Nederlands Instituut voor Toegepaste Geowetenschappen (NITG)).

Binnen de categorie «bestuurlijk gebonden» valt met name de uitgavenraming die betrekking heeft op het aanhouden van een voorraad aardolieprodukten, krachtens de Wet voorraadvorming aardolieprodukten 2001 (Wva 2001). Deze raming is derhalve als niet-flexibel te beschouwen.

Gezien de verplichtingen die voortvloeien uit het Kyoto-protocol en uit Europese doelstellingen, kunnen de hiervoor resterende kasbudgetten als «bestuurlijk gebonden» worden beschouwd. Wat betreft Kyoto: de budgetten van Joint Implementation zijn nodig om de benodigde buitenlandse emissiereducties te verwerven. Europees is vastgelegd dat duurzame electriciteit in 2010 9% van het electriciteitsverbruik moet uitmaken. De geraamde budgetten zijn nodig om deze doelstellingen te bereiken. Daarnaast is in Europees verband afgesproken dat Nederland streeft naar een besteding van 3% van haar BNP aan innovatie. Daarom vallen ook de kasuitgaven voor lange termijn onderzoek onder «bestuurlijk gebonden».

4.5 Evaluatieparagraaf

5 INTERNATIONALE ECONOMISCHE BETREKKINGEN

Overzicht

Beleid

Grafieken

Aandeel artikel 5 in totale EZ-uitgaven 2005 (verplichtingen x € 1 mln)

Onderverdeling artikel 5 naar operationele doelen (verplichtingen x € 1 mln)

Verloop ramingen 2003–2009 x € 1 mln

Ontvangsten 2003–2009 x € 1 mln

5.1 Algemene doelstelling, beleidsprogramma en acties 2005

Algemene doelstelling

Impulsen geven aan en gunstige voorwaarden scheppen voor internationale economische activiteiten.

Economische groei wordt voor een groot deel bereikt met de internationale economische activiteiten die Nederlandse en in Nederland gevestigde bedrijven ontplooien. Hiervoor zijn twee effectindicatoren opgenomen, de marktprestatie van Nederlandse goederenexporteurs op de wereldmarkt en de plaats van Nederland op de wereldranglijsten van handels- en investeringslanden. Deze geven een indicatie van de stand van zaken van de internationale economische activiteiten. In tabel 5.1 en 5.2 worden deze indicatoren weergegeven.

• Ontwikkeling van het marktaandeel van Nederlandse goederenexporteurs op de wereldmarkt

Deze indicator vertoonde het volgende verloop1:

In de afgelopen jaren hebben Nederlandse exporteurs telkens marktaandeel verloren. Als de ramingen voor dit jaar en volgend jaar uitkomen, lijdt Nederland in de periode 1994–2005 een gecumuleerd marktverlies van bijna 32%2. Ook andere EU-landen zoals Duitsland, Italië en Zweden hebben in de voorbije jaren marktverlies geleden3, maar voor Nederland lijkt dit in sterkere mate het geval te zijn. Deze ontwikkeling is voor een groot deel te wijten aan de verslechterde concurrentiepositie. Een combinatie van hogere contractloonstijgingen en een lagere arbeidsproductiviteitsgroei dan bij de concurrenten in het eurogebied heeft ertoe geleid dat Nederlandse producten de afgelopen jaren relatief duur zijn geworden. Daar komt bij dat ten opzichte van producenten van buiten het eurogebied de concurrentiepositie vanaf 2001 is verslechterd door de appreciatie van de euro. Daarnaast verliest Nederland net als andere hoogontwikkelde landen jaarlijks marktaandeel aan opkomende markten in met name Azië en Centraal Europa.

Het Nederlandse bedrijfsleven zal zich moeten inspannen om haar positie op de buitenlandse markten te versterken. Dit geldt in het bijzonder voor het MKB, dat nog vaak kansen in het buitenland laat liggen.

Streefwaarde voor de komende jaren is om te komen tot een positieve groei van het marktaandeel van Nederlandse exporteurs. Hieraan kan het internationaal economisch beleid bijdragen door een versterking van de economische diplomatie, verdergaande handelsliberalisatie en het bevorderen van internationaal ondernemen.

• Positie van Nederland op de wereldranglijst van belangrijke handels- en investeringsnaties

In tabel 5.2 zijn vijf indicatoren voor de Nederlandse positie opgenomen, namelijk de plaats van Nederland op de wereldranglijst van landen die goederen en diensten exporteren en importeren en de plaats op de ranglijst van landen die in het buitenland investeren. In 2003 is Nederland geklommen op de wereldranglijst van zowel goederenexporterende als goederenimporterende landen. Dit was met name het gevolg van de waardestijging van de euro ten opzichte van de US-dollar en het feit dat de WTO de handelsstromen uitdrukt in US-dollars.

Streefwaarde voor de komende jaren is het handhaven van de hoge Nederlandse positie in de mondiale top-10.