Inhoudsopgave blz.

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1 (begrotingsstaat ministerie)

De begrotingsstaten die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begrotingsstaat van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit voor het jaar 2009 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2009. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2009.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2009 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze Memorie van Toelichting toegelicht (de zgn. begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2 (begrotingsstaat baten-lastendienst(en))

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en lasten en de kapitaaluitgaven en -ontvangsten van de baten-lastendienst(en) Algemene Inspectiedienst, Dienst ICT Uitvoering, Dienst Landelijk Gebied, Dienst Regelingen, Plantenziektenkundige Dienst, en Voedsel-en Warenautoriteit voor het jaar 2009 vastgesteld. De in die begrotingen opgenomenbegrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B (Begrotingstoelichting) van deze Memorie van Toelichting en wel in de paragraaf inzake de diensten die een baten-lastenstelsel voeren».

Wetsartikel 3

Het (standaard-)wetsartikel inzake de euro als waarde-eenheid van de begroting behoeft geen toelichting.

(Wetsartikel 4)

Na een overleg met de Tweede Kamer aan de hand van de brief van de Minister van Financiën van 20 december 2007 (Kamerstukken II, 2007/08, 31 031, nr. 19) is besloten tot een experiment ter verbetering van de (politieke) verantwoording aan de hand van de begrotingen en de jaarverslagen van de ministeries van Buitenlandse Zaken, Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (inclusief de programmabegroting van Wonen, Wijken en Integratie), Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en Volksgezondheid, Welzijn en Sport (inclusief de programmabegroting van Jeugd en Gezin). Het experiment betreft de begrotingsjaren 2007 tot en met 2009. Ten behoeve van het experiment is het noodzakelijk voor die jaren af te wijken van een aantal bepalingen van de Comptabiliteitswet 2001 met betrekking tot de inrichting van de departementale begroting en het departementale jaarverslag. Het onderhavige wetsartikel regelt die afwijking voor de begroting 2009, inclusief voor de suppletore begrotingen 2009, van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.

Het betreft de artikelen 5 en 14 van de Comptabiliteitswet 2001.

Het experiment heeft wat de begrotingen betreft inhoudelijk betrekking op de toelichting bij de begroting. De begrotingspresentatie zal wordentoegespitst op de (politiek) belangrijkste beleidsprioriteiten van het Kabinet. Die prioriteiten zullen in de Beleidsagenda worden opgenomen, waarbij zal worden aangesloten bij het Beleidsprogramma van het kabinet (Kamerstukken II, 2006/07, 31 070, nr. 1). De Beleidsagenda kan worden aangevuld met enkele andere doelstellingen die door de betrokken minister beleidsmatig van groot belang worden geacht.

Indien bepaalde beleidsprioriteiten in de Beleidsagenda in termen van prestaties en effecten worden toegelicht, is het daarom niet noodzakelijk ook bij de betrokken beleidsartikelen zelf een toelichting te verstrekken. Een korte verwijzing naar de Beleidsagenda is dan voldoende.

(Wetsartikel 6)

Het (standaard-)inwerkingstredingsartikel van een begrotingswet hoeft niet te worden toegelicht.

B. BEGROTINGSTOELICHTING

Inhoudsopgave blz.

1. LEESWIJZER

In juni 2007 heeft het Kabinet Balkenende IV haar beleidsprogramma «Samen werken, samen leven» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007, 31 070, nr. 1) gepresenteerd. Dit beleidsprogramma bestrijkt de periode 2007–2011 en gaat in op de pijlers uit het Coalitieakkoord. De pijlers zijn voorzien van een missie, probleemanalyse, doelstellingen en een financiële box. In dit beleidsprogramma is ook inzichtelijk gemaakt wat mijn inzet is als minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit in de komende vier jaar. De inzet van LNV komt met name terug in pijler 1 (een actieve internationale en Europese rol), pijler 2 (een innovatieve, concurrerende en ondernemende economie), pijler 3 (een duurzame leefomgeving), pijler 4 (sociale samenhang) en pijler 6 (overheid en dienstbare publieke sector). In mijn beleidsagenda behorend bij de begroting 2009 kom ik hierop terug.

Conform Kabinetsafspraak worden de uitgavenenveloppen uit het Coalitieakkoord voor de gehele Kabinetsperiode verdeeld over de ministers. De bedragen voor 2009, inclusief de meerjarige doorwerkingen, zijn opgenomen in de tabellen voor budgettaire gevolgen van beleid. De resterende bedragen voor 2010 en verder blijven conform de afspraak uit het Coalitieakkoord gereserveerd voor LNV op de aanvullende post van het Rijk. Dit betreft de oploop van de enveloppen uit het Coalitieakkoord minus de belegde bedragen uit de tranche 2008 en 2009. Deze bedragen worden jaarlijks per tranche beschikbaar gesteld aan LNV.

In de beleidsagenda is onder het Financieel kader een overzicht opgenomen van de meerjarig beschikbaar gestelde budgetten.

Presentatie begroting 2009

Toelichting experiment verbetering verantwoording en begroting

• Om te komen tot meer politieke focus en minder verantwoordingslasten werden in een brief aan de Tweede Kamer (Kamerstukken 2007–2008, 30 031, nr. 19) op 20 december 2007 een aantal voorstellen gepresenteerd. Tijdens een Algemeen Overleg op 6 februari 2008 ging de Tweede Kamer akkoord met deze plannen.

• Eén van de voorstellen heeft betrekking op het verantwoordingsproces. Aangezien de verantwoording en de begroting nauw met elkaar samenhangen heeft het voorstel ook betrekking op de begroting. Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit maakt deel uit van dit experiment. Het gevolg hiervan is dat deze begroting anders is opgebouwd dan voorheen.

• De veranderingen hebben betrekking op de opzet van de beleidsagenda en op de inhoud en opzet van de begrotingsartikelen.

Beleidsagenda

• De politieke focus wordt bereikt door de beleidsagenda in te delen volgens de beleidsprioriteiten van het kabinet en daarover te rapporteren.

• In de nieuwe opzet staat het beleidsprogramma Samen werken, Samen leven van het kabinet centraal. In de beleidsagenda worden de kabinetsdoelstellingen en/of projecten uitgebreid toegelicht. De toelichting omvat de inzet van de overheid, in principe toetsbare doelen, de beoogde effecten en een onderbouwing van de belangrijkste in te zetten instrumenten. Daarnaast wordt een beperkt aantal aanvullende beleidsprioriteiten toegelicht. Er wordt een zo nauwkeurig mogelijke koppeling gelegd tussen beleidsprioriteiten en begrotingsartikelen.

• Aan het einde van de beleidsagenda wordt een overzichtstabel opgenomen waarin per kabinetsdoelstelling en/of project inzichtelijk wordt gemaakt wat de voortgang is, bij welke operationele doelstelling de prioriteit hoort, wat de geraamde uitgaven zijn tot 2011 en wat het gebudgetteerd belang is.

Begrotingsartikelen

• Per begrotingsartikel worden de beleidsvoornemens vertaald in operationele doelen en instrumenten. De ontwikkelingen van de uitgaven en de doelen die zij dienen worden volledig toegelicht en waar mogelijk in de tijd weergegeven en indien zinvol grafisch geïllustreerd. Dit betekent meer aandacht voor de instrumenten en voor de historische ontwikkeling van de uitgaven en prestaties om tot een goede onderbouwing van de uitgaven te komen.

• De begrotingsartikelen bevatten geen herhaling van hetgeen al in de beleidsagenda is opgenomen.

• In de begroting wordt/worden de beleidsdoorlichting(en) van het betreffende jaar aangekondigd. De beleidsdoorlichting(en) wordt(en) meegezonden bij de indiening van de verantwoording over het betreffende begrotingsjaar.

Begrotingswijziging operationeel doel «Bevorderen van duurzame ketens»

In deze begroting is operationele doelstelling 21.15 «Bevorderen van duurzame ketens» als een op zichzelf staand operationele doelstelling vervallen als gevolg van mijn streven om meer relatie aan te brengen in beoogd doel en de hieraan gekoppelde middelen. De instrumenten uit 21.15 zijn op de volgende manier ondergebracht binnen artikel 21:

• instrument Bilaterale Economische Samenwerking naar operationeel doel (21.11);

• instrument Agrologistiek naar operationeel doel (21.12);

• ICT-beleidsprogramma’s bestaande uit instrument transparantie en ICT en instrument Client naar operationeel doel (21.13);

• instrument Energie efficiency Voeding- en genotsmiddelenindustrie(VGI) naar operationeel doel (21.13);

• instrument Biobased Economy naar operationeel doel (21.13).

Een belangrijk voordeel van deze keuze is dat de instrumenten op het terrein van Schoon en Zuinig zijn gebundeld in artikel 21.13. Hierdoor ontstaat ook beter inzicht in de activiteiten op dit terrein.

Interne begrotingsreserve

Bij Voorjaarsnota 2008 zijn op de LNV-begroting interne begrotingsreserves ingesteld. Het betreft het omzetten van de garantievermogens van drie stichtingen, te weten het Ontwikkeling en Saneringsfonds voor de Landbouw, het Ontwikkeling en Saneringsfonds voor de Visserij en het Borgstellingsfonds voor de Landbouw. Dit is conform het vierde lid van artikel 5 van de Comptabiliteitswet. Als gevolg van het instellen van deze interne begrotingsreserves zijn zowel de uitgaven- als de ontvangstenbegroting van LNV verhoogd bij VJN 2008. Deze middelen komen terug op de volgende operationele doelstellingen: 21.11 «Verbeteren van ondernemerschap en ondernemersklimaat», 21.13 «Bevorderen van duurzame productiemethoden en bedrijfssystemen w.o. biologische landbouw» en 21.14 «Bevorderen duurzame vangst en kweek van vis en schelpdieren».

Met een interne begrotingsreserve wordt het bestaande financiële instrumentarium voor ontwikkeling en sanering in de landbouw en visserij behouden. Hiermee wordt stabiliteit en zekerheid gecreëerd voor de uitfinanciering van omvangrijke en sterk fluctuerende transitie-uitgaven. Ten aanzien van het voormalig Borgstellingsfonds voor de Landbouw geldt dat de garantieregelingen door de minister van LNV worden afgegeven met als borg de interne begrotingsreserve.

DICTU

Per 1 januari 2008 is de Dienst ICT Uitvoering (DICTU) formeel een Baten-Lasten dienst geworden. De DICTU is in 2005 gevormd vanuit bestaande LNV-ICT onderdelen met tot doel om op een efficiënte en effectieve wijze de ICT huishouding van het ministerie van LNV in te richten en te beheren. Met de komst van DICTU staat het aantal Baten-Lasten diensten voor LNV op zes. In hoofdstuk 4, diensten die een Baten-Lastenstelsel voeren, is het profiel van DICTU terug te vinden.

Maatschappelijke effecten in de begroting

In de begroting zijn op twee plaatsen de maatschappelijke effecten van het LNV beleid opgenomen. Enerzijds in de Beleidsagenda bij de kabinetsdoelstellingen uit het voorgenoemd Beleidsprogramma waar LNV aan bijdraagt. Anderzijds bij de begrotingsartikelen op de voor LNV relevante beleidsterreinen. De scheiding hier tussen wordt voornamelijk bepaald door het karakter van de Beleidsagenda (meer focus, waardoor op de kabinetsdoelstellingen waar mogelijk en zinvol een indicator wordt geformuleerd) en de verdieping op de LNV beleidsterreinen op afgeleide doelen in de begrotingsartikelen, waarvoor ook indicatoren worden geformuleerd onder het stramien van zinvol en meetbaar. Niet elke effect indicator kan jaarlijks worden gemeten, daar waar dit niet het geval is, is dit toegelicht bij de betreffende indicator.

Ik werk het komend jaar verder aan de kwaliteitsverbetering van effect- en prestatieindicatoren. Ik breng binnen het bestaande beleid meer focus aan door in de begroting 2010 minder, maar betere indicatoren op te nemen die de effecten van mijn beleid meer zichtbaar maken. Het gaat hierbij ook om het bepalen en formuleren van meetbare en afrekenbare doelen.

Voor de volgende kabinetsdoelstellingen zijn geen effect indicatoren opgenomen in de begroting 2009:

Kabinetsdoelstelling

• Een Europa met een stevig draagvlak onder de burgers, dat zich richt op de terreinen waar het meerwaarde levert en zich niet begeeft op terreinen waar lidstaten het beter zelf kunnen regelen (doelstelling nr. 1)

• Duurzame economische ontwikkeling bevorderen en armoedebestrijding met kracht voortzetten en uitwerken in het project De Milennium Ontwikkelingsdoelen Dichterbij (doelstelling nr.6 )

• Realisatie complexe ruimtelijke opgaven (doelstelling nr. 29)

Meerjarenprogrammering beleidsdoorlichting

Volgens de Regeling Rijksbegrotingsvoorschriften 2006 van de minister van Financiën dient er in de begroting een programmering van beleidsdoorlichting opgenomen te worden. Een beleidsdoorlichting is een evaluatie op het niveau van de algemene (of operationele) doelstelling. LNV heeft er voor gekozen alle beleidsdoorlichtingen op het niveau van de algemene doelstelling uit te voeren. Reguliere evaluaties richten zich veelal op een deel van het beleid of op beleidsinstrumenten. Beleidsterreinen dienen eens in de 5 à 7 jaar doorgelicht te worden, afhankelijke van de beleidscyclus. De totale programmering voor LNV ziet er als volgt uit:

¹ Het IBO natuur zal ook de samenhang tussen natuur en landschapsbeleid in ogenschouw nemen er heeft daarom ook betrekking op artikel 24. Dit conformde strekking van de taakopdracht IBO natuur.

Zoals in het jaarverslag over 2007 vermeld wordt de beleidsdoorlichting van Voedselkwaliteit en Diergezondheid (artikel 25) in het jaar 2008 afgerond en bij jaarverslag 2008 aan de Kamer aangeboden. In 2009 wordt een IBO uitgevoerd op Natuur. De uitkomsten van deze IBO kunnen worden meegenomen in de Mid Term Review ILG welke in 2010 plaatsvindt en de voortgang van de EHS in 2010.

De programmering van de beleidsdoorlichtingen zijn bij de desbetreffende beleidsartikelen opgenomen in het overzicht «Onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid».

Budgetflexibiliteit

De Regeling Rijksbegrotingvoorschriften 2008 van de minister van Financiën vermeldt voorschriften voor het opnemen van de juridisch verplichte uitgavenbudgetten in de ontwerpbegroting. Deze budgetten zijn per beleidsartikel opgenomen in de tabel «budgettaire gevolgen van beleid». Net zoals in de begroting 2008 is als toelichting op de tabel «budgettaire gevolgen van beleid» grafisch per doelstelling een overzicht gegeven van de budgetten die gelden als juridisch verplicht, bestuurlijk gebonden of beleidsmatig gereserveerd voor het begrotingsjaar 2009.

Overzichtsconstructies

Er zijn in de LNV-begroting twee overzichtsconstructies opgenomen, nl. de overzichtsconstructies ILG en Groene Hart. Daarnaast zijn in de begrotingen van Buitenlandse Zaken en VROM respectievelijk de overzichtsconstructies HGIS en Milieu opgenomen, waar ook LNV-middelen deel van uitmaken.

De Homogene Groep Internationale Samenwerking (HGIS) is een aparte budgettaire constructie binnen de Rijksbegroting. In de HGIS worden de buitenlanduitgaven van de verschillende departementen gebundeld. Zo wordt inzicht verschaft in de belangrijkste uitgaven die Nederland jaarlijks doet in het kader van internationale samenwerking. De coördinatie van deze overzichtsconstructie ligt bij het ministerie van Buitenlandse Zaken. Voor wat betreft LNV maken deel uit van de HGIS de uitgaven uit hoofde van de Agrarische Vertegenwoordiging Buitenland, de contributie aan de Food and Agricultural Organisation (FAO), de bijdrage aan het Afrika Studie Centrum en een deel van de bekostiging van de niet-EU studenten bij de Wageningen Universiteit en het groene HBO.

LNV draagt tevens de inhoudelijke verantwoordelijkheid voor internationale natuurprojecten die voortvloeien uit internationale verdragen.

Het betreft projecten die worden gefinancierd uit middelen die op de begroting van LNV staan en die deel uitmaken van de HGIS. De desbetreffende uitgaven worden nader toegelicht in beleidsartikel 23 onder de operationele doelstelling «beheer van de natuur en beschermen van de internationale biodiversiteit».

De overzichtsconstructie «Milieu» geeft inzicht in de beleidsvoornemens en de daarbij behorende uitgaven voor de jaren 2009 tot en met 2013 voor het onderwerp Milieu. De coördinatie van deze overzichtsconstructie ligt bij het ministerie van VROM. De hiermee gemoeide LNV-uitgaven hebben betrekking op diverse artikelen van de LNV-begroting.

De in deze LNV-begroting opgenomen overzichtsconstructie Groene Hart biedt inzicht in de Rijksmiddelen die in het Groene Hart neerslaan.

Fiscale instrumenten

Het beleidsinstrumentarium dat LNV inzet om zijn doelstellingen te realiseren bestaat naast instrumenten die de LNV begroting belasten ook uit fiscale instrumenten.

Dit jaar worden de twaalf LNV-specifieke regelingen voor het eerst bij het desbetreffend artikel verantwoord. De financiële reeksen sluiten aan bij de fiscale instrumenten uit de Miljoenennota 2009.

* Waarvan aandeel landbouwsector circa 40 %.

Naast deze LNV-specifieke regelingen kunnen de LNV-sectoren gebruik maken van generieke fiscale faciliteiten op het gebied van ondernemerschap en duurzaamheid, zoals:

Zelfstandigenaftrek, doorschuiven stakingswinst, bedrijfsopvolgingsfaciliteiten, energie-investeringsaftrek, milieu-investeringsaftrek en vervroegde afschrijving op milieu-investeringen.

EU-financiering

Voor het LNV-beleidsterrein is het EU-beleid van groot belang. Vanuit de EU wordt voor verschillende beleidsterreinen EU-steun gegeven. In de begroting is dit in de begrotingsartikelen en EU-bijlage aangegeven. Onderstaand een overzicht.

Financiering vanuit het Fonds Economische Structuurversterking (FES)

Het FES is voor LNV een belangrijke financieringsbron ten behoeve van innovatie, onderzoek en «groene» beleidsopgaven. In onderstaand overzicht is aangegeven welke FES middelen op welke begrotingsartikelen worden begroot.

2. HET BELEID

2.1 Beleidsagenda

2.1.1 Hoofdlijnen van beleid

1. Algemene politieke inleiding

«Leven van het land, geven om natuur» symboliseert de kracht van de verbinding tussen de agrosector, natuur en 16 miljoen Nederlanders.

De land- en tuinbouw en de agroketen staan voor geweldige opgaven; opgaven die vaak een Europese en een mondiale dimensie hebben. Iedere agrarische ondernemer is een global player. Veranderingen in de vraag naar en het aanbod van voedsel en energie of veranderingen van het klimaat als gevolg van het broeikaseffect zijn de uitdagingen voor de komende jaren. Wij zullen dus voortdurend over onze eigen grenzen heen moeten blijven kijken om voorbereid te blijven op de toekomst.

Daarbij gaat het niet alleen om in te spelen op kansen en bedreigingen, maar ook om het nemen van onze verantwoordelijkheden. Voor de biodiversiteit bijvoorbeeld, in Nederland, maar ook in andere delen van de wereld, voor de toekomst van het Europese landbouwbeleid, voor de wereldwijde voedselvoorziening en voor het tegengaan en opvangen van de gevolgen van klimaatverandering.

De opbouw van de voorliggende beleidsagenda volgt de kabinetsdoelen uit «Samen werken, samen leven». De voornemens voor 2009 worden in deze doelen beschreven en gekoppeld aan concrete doelstellingen en beschikbare middelen. In deze inleiding geeft de minister van LNV kort de hoofdlijnen van haar beleid weer.

Innoveren en verduurzamen zijn de belangrijkste uitdagingen en maatschappelijke opgaven waarvoor de agrosector staat. De Nederlandse consument vindt duurzaamheid steeds belangrijker en ook de meeste exportlanden leggen de lat hoog als het gaat om productiemethoden en voedselveiligheid. Nederland is na de Verenigde Staten ’s werelds grootste exporteur van land- en tuinbouwproducten en voedingsmiddelen. Landbouw en voeding hebben een aandeel van 20% in het totale Nederlandse exportpakket,10% van onze werkgelegenheid en nationaal inkomen wordt in de agrosector verdiend. Een bloeiende economie schept welvaart, banen en mooie producten. De agrarische sector heeft zich de afgelopen decennia ontwikkeld tot een hoogproductieve en kennisintensieve economische sector.

Als het gaat om innovatiekracht en het ontwikkelen en toepassen van nieuwe kennis zijn de Nederlandse agrosector en het kenniscluster toonaangevend in de wereld. Daarbij heeft de landbouw ongeveer 70% van het Nederlandse land in gebruik. Onze welvaart en de kwaliteit van ons landelijk gebied en landschap hangen dus voor een heel belangrijk deel af van de vraag of de agrarische sector zich krachtig kan blijven ontwikkelen. Met andere woorden, of er stimulansen zijn voor innovatie en diversificatie en wat de mogelijkheden zijn te investeren in de kwaliteit van natuur en landschap.

De agrosector moet, om haar stevige concurrentiepositie voor de toekomst veilig te stellen, rekening houden met, en inspelen op, algemene trends en ontwikkelingen. Om hieraan een stimulans te geven start ik in 2009 in samenwerking met VROM en Ontwikkelingssamenwerking een impulsprogramma verduurzaming agroketens.

Het hooginnovatieve karakter van de Nederlandse land- en tuinbouw stelt de sector in staat het hoofd te bieden aan de mondiale ontwikkelingen en uitdagingen waar we ons voor geplaatst zien. Het antwoord van de agrosector op die ontwikkelingen moet grotendeels liggen in verduurzaming. Duurzame ontwikkeling is het streven om een evenwicht te vinden tussen economische, ecologische en sociale ontwikkeling zoals is weergegeven in de kabinetsvisie Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO). Daarbij gaat het niet alleen om het bereiken van dat evenwicht «hier en nu», maar ook internationaal, met bijzondere aandacht voor ontwikkelingslanden en «later», voor komende generaties.

We hebben slimme en aansprekende concepten nodig. Uitwisseling van kennis en ervaringen tussen de agrosector en andere domeinen moet bijdragen aan de vorming van nieuwe denkrichtingen. Doorbraaktechnologieën zoals ICT, nanotechnologie, biotechnologie en genomics zullen moeten worden ingezet om input te verminderen, om output te maximaliseren en om afvalstoffen te reduceren en om te vormen tot uitgangsmateriaal voor nieuwe productieprocessen.

Om onze koppositie te behouden op de lange termijn is vernieuwing en dynamiek nodig, ook in samenwerking, onder andere tussen landbouworganisaties en natuurorganisaties. Die samenwerking is een randvoorwaarde niet alleen voor behoud van onze exportpositie, maar juist ook voor het behoud van de kwaliteit van natuur en biodiversiteit.

Vanuit dit kader is het van groot belang dat we in de komende jaren binnen de EU met elkaar nadenken over de toekomstige vormgeving van het gemeenschappelijk landbouwbeleid. Dat dit landbouwbeleid gemeenschappelijk moet blijven, staat daarbij voor het kabinet vast. De uitdagingen waarmee we nu worden geconfronteerd zijn daarvoor te internationaal van karakter. Het is daarom goed dat we in Europa nu opnieuw de tijd nemen om ons gemeenschappelijk landbouwbeleid aan een kritische zelfreflectie te onderwerpen. De richting die we met de health check zijn ingeslagen is een goede eerste stap. De voorstellen betekenen een steun in de rug voor een gezond ondernemersklimaat in de landbouw, waarbij innovatie, level playing field en versterking van de concurrentiekracht sleutelbegrippen zijn. Bovendien maken ze het mogelijk Europese inkomenstoeslagen sterker te koppelen aan het realiseren van maatschappelijke waarden als voedselveiligheid, voedselzekerheid, het in stand houden van landschap en natuur en de zorg voor milieu en dierenwelzijn.

Daar komt bij dat de health check een prima gelegenheid biedt om vereenvoudiging van de regelgeving door te voeren en vermindering van de administratieve lasten te bewerkstelligen. Het GLB van de toekomst moet niet alleen effectief, maar zeker ook efficiënt worden ingericht.

Nationaal en internationaal zet ik mij in voor het optimaliseren van het welzijn en de gezondheid van dieren. Maatschappelijke wensen rondom dierenwelzijn vormen voor de sector en mijzelf een sterke stimulans tot de noodzakelijke verduurzaming en innovatie op dit vlak. Van de sector verwacht ik in internationaal verband een voorlopersrol en ambitieuze inzet. In 2009 wil ik – samen met de betrokken sectoren, maatschappelijke organisaties en ketenpartijen – verdere uitvoering geven aan de ambities en doelstellingen uit de nota dierenwelzijn en de nationale agenda diergezondheid. Ik verwacht goede vooruitgang te boeken in de ontwikkeling van integraal dierbriendelijke stallen, met het oog op de te realiseren 5% diervriendelijke stallen in 2011. Ook de handhaving versterk ik, mede door de invoering van de mogelijkheid van de bestuurlijke boete en de in de nota dierenwelzijn aangekondigde capaciteitsuitbreiding. In het verbeteren van de gezondheid van dieren zet ik mijn inzet op brede gezondheidszorg voor commercieel gehouden dieren, hobbydiern, gezelschapsdieren en natuurdieren voort. Nadruk ligt daarbij op preventie en het kennen van de risico’s. Tevens zal ik in 2009 specifiek aandacht geven aan opkomende dierziekten en zoönosen.

Sinds het aantreden van dit kabinet heeft de minister van LNV zich sterk ingezet voor het verbinden van platteland en stad. Onbegrip voor elkaars positie en situatie leidt tot een verwijdering, terwijl beide elkaar nodig hebben. Het platteland heeft stedelingen nodig als consumenten van landbouwproducten, maar ook als recreanten. De stedeling heeft behalve voedsel ook de rust, ruimte en het groen nodig die het platteland biedt voor onder andere de gezondheid, voor ontspanning, voor een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor internationale en kennisintensieve bedrijven. Het groen is daarin de grote leverancier. Die observatie heeft geleid tot extra aandacht voor groen in en om de stad. Zo is de minister van LNV actief betrokken bij de ontwikkeling van het groen in enkele krachtwijken. Tevens streeft ze er naar de recreatiemogelijkheden uit te breiden door natuur en landschap toegankelijker te maken voor stedelingen. Iedereen zou in 10 minuten fietsen in het groen moeten kunnen zijn.

Het landschap heeft een grote cultuur-historische waarde en een ruimtelijke waarde die mensen waarderen. Die waarde moeten we koesteren. Door meer dan nu rekening te houden met landschappelijke elementen bij bijvoorbeeld de aanleg van grote infrastructuur. Het kabinet heeft oog voor een betere inpassing hiervan in het landschap. De financiering daarvan zal ook goed geregeld moeten worden. Op beide elementen zal de Agenda Landschap ingaan.

Het platteland zal voor de eigen bewoners aantrekkelijk moeten blijven om te wonen en te werken. Dankzij de extra middelen die de Kamer met Motie Van Geel bij de Algemene Politieke Beschouwingen beschikbaar heeft gesteld, zijn pilots gestart hoe de vitaliteit van het platteland behouden kan blijven. Met de uitkomsten van deze pilots zal het kabinet aan de slag gaan om samen met provincies en gemeenten het platteland vitaal en aantrekkelijk te houden.

Natuur van hoge kwaliteit blijft ook een van de centrale doelstellingen van dit kabinet. Er wordt onverkort vastgehouden aan de doelstellingen voor de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Maar natuur van hoge kwaliteit kan niet door de overheid alleen tot stand gebracht worden. En al helemaal niet beheerd worden. Daarvoor is een grotere bijdrage en vooral steun nodig vanuit de samenleving. Ruimtelijk functies zullen meer met elkaar verbonden moeten worden. Elke m² kan maar een keer gebruikt worden. Door intelligente combinaties van functies te creëren kunnen verschillende doelen bereikt worden. Dat sluit goed aan bij de herzieningsvoorstellen voor het GLB en zal ook het benodigde draagvlak voor het natuurbeleid verder versterken.

De grote aandacht voor de internationale conferentie over voedsel bij de Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) begin juni van 2008 toont aan dat voedsel weer hoog op de internationale politieke agenda staat. De stijgende prijzen voor voedsel en brandstof raken ons allemaal, maar ze raken de armen en kwetsbaren in ontwikkelingslanden het meest. De prijs voor maïs en rijst op de wereldmarkt verdubbelde de afgelopen vijf jaar en die voor tarwe verdriedubbelde. We moeten nu aan de slag en voorbij de voedselcrisis. Daarmee is internationaal al een begin gemaakt. Er moeten diepte-investeringen komen in landbouw: het moet productiever en duurzamer. Landbouw blijft ook in de 21ste eeuw een fundamenteel instrument voor economische groei en armoedebestrijding, vooral in Afrika. Innovatie en versterking van kennis en onderzoek zijn cruciaal, om zo een groene revolutie in Afrika te bewerkstelligen die ook arme boeren helpt. Op basis van de notitie«Landbouwontwikkeling, rurale bedrijvigheid en voedselzekerheid» lever ik samen met de Minister voor Ontwikkelingssamenwerking langs vijf sporen een bijdrage aan de internationale opgaven waarvoor wij staan. Daarvoor is € 50 miljoen per jaar extra uitgetrokken. In 2009 zullen wij voortvarend de implementatie van de in deze notitie genoemde acties voortzetten.

Ook nationaal zijn verduurzaming en innovatie de grootste uitdagingen. Duurzaam geproduceerd en gezond voedsel is het doel. De consument staat daarbij centraal. Deze kan vraaggestuurd eisen stellen aan het aanbod en productie. De sleutel naar een verantwoorde keuze bij de consument is betrokkenheid bij en beleving van de voedselproductie. Duurzaamheid betekent voor LNV het juiste evenwicht tussen people, planet en profit. Dat zal maatschappelijke welvaart op de langere termijn brengen. Nog dit jaar zal de nota Voedsel en consument verschijnen waarin de inzet van LNV beschreven zal worden. In hoofdlijnen zal die zich richten op enerzijds het faciliteren van voldoende gezond en duurzaam voedsel. En anderzijds op kennisvergroting bij de consument door middel van bewustwording en betrouwbare, inzichtelijke informatie. Er zal daarbij zoveel mogelijk ingespeeld worden op initiatieven die al vanuit de maatschappij worden ontplooid. Daarnaast zal LNV ook zelf activiteiten ontplooien of voortzetten. Een goed voorbeeld daarvan zijn de smaaklessen op basisscholen.

Kabinetsdoelstellingen Beleidsprogramma «Samen werken, samen leven».

Hieronder volgt per kabinetsdoelstelling uit het Beleidsprogramma «Samen werken, samen leven» de bijdrage van de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit aan deze doelstellingen.

Aan het eind van de Beleidsagenda zijn twee overzichtstabellen opgenomen. In de eerste overzichtstabel wordt de status van het kabinetsdoel weergegeven in relatie tot het relevante begrotingsartikel. In de tweede overzichtstabel wordt per kabinetsdoelstelling aangegeven op welke operationele doelstelling deze betrekking heeft en welk gebudgetteerd financieel belang hiermee is gemoeid.

Doelstelling nr. 1

Eén Europa met een stevig draagvlak onder de burgers, dat zich richt op de terreinen waar het meerwaarde levert en zich niet begeeft op terreinen waar lidstaten het beter zelf kunnen regelen.

Doelstelling minister LNV

Bij de herziening van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) zijn de Europese inkomenstoeslagen voor een groot deel gekoppeld aan het realiseren van maatschappelijke waarden als voedselveiligheid, het in stand houden van landschap en natuur en de zorg voor milieu en dierenwelzijn.

LNV zet zich actief in bij de Europese discussie over een toekomstig Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB), met daarin specifieke aandacht voor de verankering van maatschappelijke waarden, met aansluitend een nationaal discussie- en implementatietraject.

De Nederlandse inzet in de discussie over de toekomst van het GLB is neergelegd in het Coalitieakkoord (TK 30 891, nr. 4) en de beleidsagenda 2008 (bijlage bij 31 200 XIV, nr. 8).

Het transitieproces van het GLB is nog niet voltooid. Verdere stappen op het pad van meer marktgerichtheid en meer sturing op maatschappelijke doelen zijn in het kader van de health check nodig. Krachtigere marktoriëntatie betekent dat boeren voor het produceren van voedsel op termijn op beduidend minder steun kunnen rekenen. Een groot deel van de agrarische sector kan de concurrentiestrijd met de (wereld)markt op eigen kracht naar verwachting ook aan. Tegen die achtergrond is het kabinet van oordeel dat de resterende handelsverstorende elementen in het gemeenschappelijke markt- en prijsbeleid kunnen worden afgebouwd. Dit betreft onder meer exportrestituties en onbeperkte interventieregelingen. Daarmee wordt ook recht gedaan aan de belangen van ontwikkelingslanden. Wel blijft er voorlopig nog een publieke noodvoorziening in geval van ernstige marktverstoringen nodig. Het inroepen daarvan zal aan strikte, objectieve criteria moeten worden verbonden.

Tegelijkertijd is het kabinet van mening dat ook in de toekomst een noodzaak blijft bestaan voor Europees beleid specifiek gericht op een vitale landbouw en een vitaal platteland. Dat betekent naast meer marktoriëntatie tegelijkertijd meer aandacht voor maatschappelijke dienstverlening door boeren en andere plattelandsondernemers. Tevens is het kabinet van oordeel dat het GLB in de toekomst gericht zal moeten zijn op versterking van innovatie en duurzaam agrarisch ondernemerschap.

Het GLB zal zich in de nabije toekomst meer moeten richten op boeren en plattelandsondernemers die actief zijn in gebieden waar dat zonder steun niet mogelijk is en die daar publieke diensten leveren die anders verloren zouden gaan en/of op (agrarisch) ondernemers die prestaties leveren op het gebied van bijvoorbeeld landschap, natuur/milieu/biodiversiteit en waterbeheer. Zij leveren dan met hun economische activiteit diensten aan de samenleving waarvoor zij een passende beloning krijgen. In Europees verband zullen hiervoor de beleidskaders afgesproken moeten worden. Deze Europese beleidskaders moeten wel de nodige ruimte bieden voor nationale invulling, zodat rekening gehouden kan worden met de grote verschillen die op regionaal niveau tussen landbouwregio’s bestaan.

Nog dit jaar zal het Kabinet een hoofdlijnennotitie opstellen waarin de ruimte die de health check biedt om maatschappelijke prestaties gerichter te belonen, wordt vertaald naar de Nederlandse situatie. Deze hoofdlijnennotitie zal inzicht geven in de vertaling van de geboden mogelijkheden naar de Nederlandse praktijk en de consequenties van de overgang naar een (geregionaliseerd) model van gerichte beloning voor maatschappelijke prestaties.

Beoogde effecten en resultaten

• Het kabinet zal de afspraken zoals gemaakt tijdens de health check in Nederland vormgeven. Daarbij zal meer beloning komen voor maatschappelijke bijdragen zoals landschap, natuur, milieu, water en dierenwelzijn. De Brusselse besluitvorming zal eind 2008 volledig afgerond worden.

• In 2008 wordt een hoofdlijnennotitie opgesteld en naar de Kamer gestuurd, waarin de ruimte die de health check moet gaan bieden om maatschappelijke prestaties gerichter te belonen, wordt vertaald naar de Nederlandse situatie. In 2009 kan vervolgens worden besloten op welke wijze en met welk tijdpad Nederland hieraan precies invulling geeft.

Doelstelling nr. 6

Duurzame economische ontwikkeling bevorderen en armoedebestrijding met kracht voortzetten en uitwerken in het project «De Millennium Ontwikkelingsdoelen Dichterbij».

Doelstelling minister LNV

1. Als voorzitter van de Commissie voor Duurzame Ontwikkeling van de VN zorgen dat er internationale afspraken worden gemaakt over concrete maatregelen op het gebied van duurzame landbouwontwikkeling.

2. Bijdrage leveren aan armoedebestrijding op het platteland in ontwikkelingslanden via kennisoverdracht gericht op verbetering productiviteit, winstgevendheid en duurzaamheid.

Onze internationale opgave om het aantal mensen dat in armoede leeft in 2015 te halveren, is heden ten dage crucialer dan ooit. Die opgave wordt des te urgenter vanwege de hoge voedselprijzen. Stijgende prijzen voor voedsel en brandstof raken ons allemaal, maar ze raken de armen en kwetsbaren in ontwikkelingslanden het meest.

In internationale conferenties van Wereldbank, IMF en FAO in 2008 is een gedeelde visie ontstaan over de oorzaken en oplossingsrichtingen. 183 landen delen de visie dat het om een complexe problematiek gaat met verschillende oorzaken. Zo is er sprake van verminderde aandacht voor landbouw in ontwikkelingslanden, krimpend landbouwareaal, programma’s voor aanbodbeheersing en afbouw van interventievoorraden in Westerse landen, evenals de toenemende vraag naar biobrandstof. Verder zijn er de hoge olieprijzen, veranderingen in het voedselpatroon in het snel groeiende China, India en andere opkomende landen, incidentele droogtes (onder meer in Australië) en het speculatief inspelen van handelaren en beleggers op deze onwikkelingen.

Commissie voor Duurzame ontwikkeling

Tijdens de 17e vergadering van de Commissie voor Duurzame Ontwikkeling van de VN in mei 2009, onder voorzitterschap van de Minister van LNV, zullen verdere afspraken moeten worden gemaakt over concrete maatregelen op het gebied van duurzame landbouwontwikkeling. Richting zal moeten worden gegeven aan de extra middelen die voor duurzame landbouwontwikkeling nodig zijn. Bijzondere aandacht verdient daarbij de relatie met klimaat, energie en watermanagement.

De opkomende markten voor biobrandstoffen zijn een belangrijke factor. Ook biobrandstoffen moeten duurzaam worden geproduceerd. Internationaal moeten we daarvoor criteria ontwikkelen. Vanuit Nederland ondersteun ik krachtig internationale initiatieven op dit gebied. Het gaat om de zogenaamde «round tables» over duurzame soja en palmolieproductie. In deze rondetafels werken bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en overheden samen om tot afspraken te komen over criteria voor duurzame productie. Voor de inzet van de Nederlandse overheid vormen de Cramercriteria daarbij de basis. Wel is het absoluut noodzakelijk te voorkomen dat de productie voor biobrandstoffen wordt gesubsidieerd en dat er geen exportbeperkingen worden opgelegd.

Tweede belangrijke relatie is duurzaam bodem- en watergebruik. Met toenemende investeringen in de landbouw zal de druk op bodem- en watergebruik toenemen. De landbouw is immers de grootste gebruiker van bodem en water. Daarom zullen wij bij internationale afspraken nadrukkelijk deze relatie moeten leggen.

Investeringen in duurzame landbouwontwikkeling

We moeten nu aan de slag en voorbij de voedselcrisis. Daarmee is internationaal al een begin gemaakt. Er moeten diepte-investeringen komen in landbouw: het moet productiever en duurzamer. Landbouw blijft ook in de 21ste eeuw een fundamenteel instrument voor economische groei en armoedebestrijding. Innovatie en versterking van kennis en onderzoek zijn daarbij cruciaal. Om productieverhoging te realiseren moeten we gebruik kunnen maken van nieuwe technologieën, waaronder biotechnologie. Hierdoor is het niet alleen mogelijk om productie op bestaande gronden te verbeteren, maar ook duurzamer te realiseren. Zo zijn er bijvoorbeeld technieken ontwikkeld om rijstproductie met meer dan de helft van het thans gebruikte, vaak schaarse water te realiseren. We moeten niet om puur dogmatische redenen, de kansen die gengewassen ons bieden, verloren laten gaan. Maar absolute randvoorwaarde is natuurlijk wel dat de productie veilig is voor mensen, dier en plant.

We moeten meer private investeringen aantrekken. Onze Nederlandse landbouw is mede groot geworden door onze boerencoöperaties. Onze ervaringen kunnen boeren in ontwikkelingslanden helpen bij hun verhoging van productiviteit. Het gaat ook om ondersteuning van de financiële sector waardoor meer microkredieten aan boeren kunnen worden gegeven. We moeten de opzet en verdere ontwikkeling van duurzame handelsketens bevorderen en voor ondersteuning van directe voedsel voorziening en werkgelegenheid zorgen. De productieketens verduurzamen en zorgen dat we veel beter gebruik maken van het voedsel en de bronnen die we hebben. De consument zal zich weer meer bewust moeten worden van de waarde van voedsel. Met duidelijke labels, subsidies en voorlichting stellen we consumenten in staat betere keuzes te maken. En ook in ontwikkelingslanden zal zich een groene revolutie moeten voltrekken om verdere prijsstijgingen en tekorten te voorkomen. In tegenstelling tot Afrika heeft deze in grote delen van Azië wel al plaatsgevonden.

Met de notitie «Landbouwontwikkeling, rurale bedrijvigheid en voedselzekerheid» (Tweede Kamer 2007–2008, 31 250 nr. 14) lever ik samen met de Minister voor Ontwikkelingssamenwerking, in afstemming met andere departementen waaronder EZ en VROM, langs vijf sporen een bijdrage aan de internationale opgaven waarvoor wij staan. Daarvoor is € 50 miljoen per jaar extra uitgetrokken. In 2009 zullen wij voortvarend de implementatie van de in deze notitie genoemde acties voortzetten. Het gaat daarbij o.a. om de volgende acties:

1. Productiviteitsverbetering: onderzoek en lokaal toepasbare landbouwtechnieken blijven nodig om de productiviteit in ontwikkelingslanden, in het bijzonder in Afrika, te verhogen. Op deze wijze kunnen boeren en boerinnen met stijgende productie ook daadwerkelijk profiteren van de groeiende vraag. Zo wordt in samenwerking met het ministerie van Buitenlandse Zaken het landbouwonderwijs in Afghanistan ondersteund. Ook wordt voor de bestrijding van dierziekten Nederlandse expertise en ervaring ingezet in enkele landen waaronder Indonesië, Vietnam en landen in Zuidelijk Afrika.

2. Enabling Environment: de private sector moet het doen, maar daarbij moeten de regeringen wel helpen. LNV doet dat ondermeer als volgt:

• In een aantal landen zal (met instrumenten als seminars, technische assistentie en capaciteitsopbouw) de beleidsontwikkeling en uitvoering van het landbouwbeleid vraaggestuurd worden ondersteund via ambassadeprogramma’s.

• Via Agri ProFocus wordt ondersteuning van boerenorganisaties door Nederlandse ontwikkelingsorganisaties en kennisinstituten gestimuleerd en beter gecoördineerd.

• Specifiek van belang voor de agrarische sector zijn de programma’s voor organisatieversterking zoals het Programma voor ondersteuning van Producentenorganisaties in ontwikkelingslanden in samenwerking met Agriterra.

3. Duurzame ketenontwikkeling: verbetering en verduurzaming van de ketenproductie, handel, verwerking en consumptie van ons voedsel. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om de al eerder genoemde rondetafels voor duurzame productie.

4. Verbeterde markttoegang: stimuleren van lokale en regionale markten en bevorderen van internationale markttoegang en handel door actieve inzet op de bevordering van duurzame economische ontwikkeling o.a. door publiek-private partnerschappen met ontwikkelings- en transitielanden, gericht op een integrale aanpak van knelpunten in de gehele handelsketen. Het gaat dan bijvoorbeeld om partnerschappen met een aantal landen in Azië en Afrika voor producten als palmolie, vis, cacao, koffie, bloemen en groenten.

5. Voedselzekerheid en overdrachtsmechanismen: er moet aandacht besteed worden aan kwetsbare groepen die structureel buiten de boot kunnen of dreigen te vallen. Op korte termijn is daarvoor extra noodhulp nodig. Ook moeten we kijken naar sociale vangnetten, zodat er in ontwikkelingslanden voldoende koopkracht blijft.

Beoogde effecten en resultaten

Productiviteitsverbetering

• Landbouwpraktijkonderwijs Afganistan: het landbouwpraktijkonderwijs is in ontwikkeling, onder andere door de oprichting van een school in Kabul en een provinciale landbouwpraktijkschool in Uruzgan.

• Nieuwe opzet FAO Partnerschapprogramma gerealiseerd, aanvang met implementatie gemaakt.

Duurzame ketenontwikkeling:

• Round Tables voor duurzame productie van palmolie en soja (resp. Round Table on Sustainable Palm Oil en Round Table on Responsible Soy) zijn opgeschaald en het proces van mainstreaming is gestart.

Verbeterde markttoegang

• Assistentie is verleend bij het opzetten van Publiek-private Partnerschappen in onder meer Kenia, Ethiopië en Vietnam.

Doelstelling nr. 11

Hoger onderwijs met meer kwaliteit en minder uitval.

Doelstelling minister LNV

In overeenstemming met de Lissabon-doelstelling moet het voortijdig schoolverlaten in 2012 ten opzichte van 2002 met 50% worden teruggedrongen. Voor het groen onderwijs leidt dit tot een maximaal voortijdig schoolverlaten van 15% in 2012. In lijn met de realisatie en dit streefpercentage wordt het maximum voor 2009 op 21% gesteld.

Het groene onderwijs is in Nederland van hoog niveau. Om dat hoge niveau te behouden is het van belang oog te hebben voor de problemen die er nu en in de toekomst zouden kunnen ontstaan. Het tekort aan goed opgeleid personeel is een van die problemen (en is op het hoogste niveau sinds de jaren 70) en zal bij gelijkblijvend beleid alleen maar groter worden. Daarnaast is de ongediplomeerde uitstroom te groot. Goed groen onderwijs is van groot belang voor innovatie en concurrentievermogen van de agrosector en het oplossen van maatschappelijke problemen o.a. op het gebied van voedselvoorziening, leefmilieu en biodiversiteit. LNV volgt het algemeen onderwijsbeleid. Als vakministerie stuurt LNV op de inzet en functies van het groen onderwijs voor de sector en effectieve samenwerking.

LNV levert een bijdrage aan het nakomen van de Lissabonafspraken (vermindering voortijdig schoolverlaten, verhoging van opleidingsniveau, deelname leven lang leren, stimuleren van bêta-studies), het Coalitieakkoord en de resultaten van de Commissie Leraren (Rinnooy Kan). Ook worden de doelen die in de Strategische agenda hoger onderwijs zijn geformuleerd uitgevoerd.

Kwaliteit van het (hoger) onderwijs

Om de kwaliteit van het hoger groen onderwijs verder te verhogen gaat LNV de samenwerking op inhoud in de onderwijskolom en met onderzoek en beroepspraktijk via de groene kenniscoöperatie stimuleren. De rol van het hoger onderwijs bij kennisdoorstroming naar de beroepspraktijk wordt versterkt door instellingen hbo-groen te profileren als kenniscentrum in de regio. Met name de HAS-en experimenteren met loketten voor ondernemers. Hierdoor wordt kenniscirculatie en innovatie bevorderd maar ook motivatie en praktijkgerichtheid van onderwijsdeelnemers versterkt. LNV werkt aan een vervolg op de beleidsagenda groene lerarenopleiding waarover met STOAS in 2005 prestatieafspraken zijn gemaakt. Doorwerking van het actieplan Leerkracht in reactie op het advies van de Commissie Leraren speelt daarbij een belangrijke rol. Inzake geconstateerde kwaliteitsproblemen bij AOC neemt LNV maatregelen om de zwakke locaties van scholen en de kwaliteit van de examens te verbeteren. LNV zal met de gezamenlijke instellingen via de AOC-Raad afspraken maken over de aanpak van kwaliteitsproblemen die zich ten opzichte van het reguliere vmbo en mbo naar verhouding meer in het groen vmbo en mbo voordoen. De resultaten van het actieplan examinering dat in 2006 is opgesteld ter verbetering van de examens in het groen mbo worden doorgevoerd.

Vermindering van uitval in het (hoger) onderwijs

Om de uitval in het hoger onderwijs te verminderen gaat LNV het gesprek aan met de groene onderwijsinstellingen. Het aantal deelnemers aan het groen hbo daalt al enkele jaren. In het groen wo zijn de aantallen, met name door doorstroom vanuit hbo en instroom uit andere landen, in de periode 2002–2008 gestegen maar plantkundigen blijven ook op dit niveau schaars. De verwachting is dat de vraag naar hoger opgeleiden in sommige delen van de agrarische sector toeneemt door schaalvergroting, internationalisering en technologische ontwikkelingen. Ook voor sectoren met een dalende uitbreidingsvraag blijft de vervangingsvraag door vergrijzing hoog. Het aantal deelnemers aan het groen hoger onderwijs via instroom en doorstroom wordt gestimuleerd. Hierbij krijgt de internationale profilering van de instellingen voor hoger onderwijs aandacht. De doorstroom van het groen mbo naar hbo ligt lager dan bij het overig onderwijs. Gestreefd wordt naar een hogere doorstroom, onder andere door diplomering op de hogere niveaus en een goede aansluiting op het hbo in het groen mbo te stimuleren.Op het gebied van voortijdig schoolverlaten doet het groen onderwijs het nu beter dan het overig onderwijs (Onderwijsjaarverslag 2007). LNV zet voluit in op het halen van de Lissabon-doelstelling.

Doelstelling nr. 14

Het versterken van het innovatief vermogen van de Nederlandse economie.

Doelstelling minister van LNV

Innovatiekracht van de agro-sector stimuleren zodat in 2009 bij minimaal 13% van de bedrijven in de agro-sector product- en procesinnovaties plaatsvinden.

Innovatiekracht van de agro-sector stimuleren door te streven naar een kennisbenutting in 2009 van minimaal 80% door beleid, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties.

De Nederlandse agrosector is een koploper in de wereld op het gebied van innovatie; deze positie wil Nederland graag behouden en versterken. LNV draagt hieraan bij door ondernemers te faciliteren. Het behouden en uitbouwen van een sterke agrosector, waarin maatschappelijk gewenste ontwikkelingen gekoppeld worden aan duurzaamheid en economische concurrentiekracht, is een permanente uitdaging.

Het instrumentarium van LNV heeft een tweeledig karakter:

1. het stimuleren van innovatie via subsidieregelingen

2. het stimuleren van innovatie via de ontwikkeling van expertise, kennisontwikkeling en kennisverspreiding

Daarnaast kunnen de LNV-sectoren een beroep doen op generieke fiscale maatregelen gericht op innovatie en verduurzaming, zoals de energie-investeringsaftrek, de milieu-investeringsaftrek, vervroegde afschrijving op milieu-investeringen, de fiscale faciliteit voor Research en Development (octrooibox) en de WBSO (Wet vermindering afdracht loonbelasting en premie volksverzekering, onderdeel Speur- en Ontwikkelingswerk).

Innovatieregelingen

Een belangrijke impuls ligt in de innovatieregelingen. Daarbij zijn de innovatieagenda’s van de sectoren melkveehouderij, varkenshouderij, pluimveehouderij en het programma «Winnen aan waarde» voor de tuinbouw steeds meer richtinggevend voor de samenwerking tussen LNV en de betreffende sectoren, inclusief de inzet van onderzoek en onderwijs.

Ontwikkeling van expertise, kennisontwikkeling en kennisverspreiding

Binnen het sleutelgebied Flowers & Food worden in het innovatieprogramma Food & Nutrition Delta projecten van MKB bedrijven opgenomen. De TTI groene Genetica voert programma’s uit voor de ontwikkeling van nieuwe teelten en teeltmethoden. Er wordt ingezet op verduurzaming van de glastuinbouw (Kas als energiebron) en diervriendelijke houderijsystemen. Het groene kennissysteem wordt meer vraaggestuurd gemaakt. Door middel van kenniskamers wordt informatie-uitwisseling en kennis verbreed.

Ten behoeve van regionale kenniscirculatie en innovatie wordt de interactie tussen beroepspraktijk en onderwijs verbeterd en wordt de samenwerking tussen het groene onderwijs en Wageningen Universiteit en Researchcentrum (WUR) in een landelijk dekkend en werkend netwerk van regionale kenniscentra bevorderd. Diverse instellingen, met name Hogere Agrarische Scholen, experimenteren met loketten voor ondernemers.

Interdepartementaal ligt de belangrijkste impuls in de participatie in het traject «Nederland Ondernemend Innovatieland». LNV neemt actief deel aan de programma’s Lange termijn strategie, Energie, Water, Gezondheid, Valorisatie en SBIR/launching customership. Voor het maatschappelijk innovatieprogramma Duurzame Agro-productie is LNV trekker. Hoofdlijnen in de agenda zijn fundamentele innovatie van agroketens en nieuwe biobased producten en processen.

Via het Platform Agrologistiek stimuleert LNV een duurzame, innoverende en vervoersefficiënte agrologistiek met als doel het verbeteren van de kwaliteit van product en milieu. LNV werkt samen met andere overheden en bedrijfsleven aan de uitvoering van het Actieplan Agrologistiek 2008–2011 (TK 28 141, nr. 8). LNV heeft hierbij vooral een faciliterende rol. Met de ingezette lijn zijn naar schatting 14 miljoen wegkilometers te besparen tot en met 2010. Dit staat gelijk aan een reductie van 12 000 ton CO₂-uitstoot.

1. Het percentage innoverende agrarische bedrijven geeft het percentage van de bedrijven weer dat product- of procesinnovaties heeft doorgevoerd in het betreffende jaar. Het gaat hierbij zowel om bedrijven die als eerste bedrijf iets nieuws hebben doorgevoerd als om innovatieve volgers die bij de (eerste) groep behoren die vernieuwingen hebben doorgevoerd die al eerder door andere zijn ingevoerd. De indicator is conjunctuurgevoelig en daarmee gebonden aan behaalde bedrijfsresultaten.

2. Het percentage agro-bedrijven in top 100 van innovatieve bedrijven betreft een vergelijking met alle andere sectoren in Nederland. Ten opzichte van al deze hoog innovatieve sectoren is de doelstelling dat de agrosector minimaal even innovatief zal zijn.

Doelstelling nr. 16

Minder regels, minder instrumenten, minder loketten.

Doelstelling minister LNV

• Administratieve lasten: in 2011 25% minder administratieve lasten voor bedrijven.

• Dienstverlening: in 2011 wordt 100% van de dienstverlening digitaal aangeboden en loopt 70% daadwerkelijk via het elektronische kanaal.

• Toezicht: kwaliteit toezicht met 25% verbeteren in 2011.

Het verminderen van regeldruk bevordert de economische groei en versterkt de innovatieve kracht van ondernemingen en burgers. Dit heeft ook impact op de dynamiek binnen het LNV-domein. Daarnaast wordt de kloof tussen enerzijds de burger en het bedrijfsleven en anderzijds de overheid verkleind bij dienstverlening, uitvoering en handhaving door meer uit te gaan van het perspectief van de burger en ondernemer. Door vermindering van de interbestuurlijke lasten wordt bijgedragen aan een efficiëntere en effectievere overheid. De overheid heeft hierbij een voorbeeldfunctie en kan wezenlijk bijdragen aan de vermindering van de regeldruk.

De vermindering wordt in de volle breedte en integraal aangepakt. Naast de aanpak van de administratieve lasten worden ook nalevingslasten en toezichtslasten aangepakt, wordt het aantal regelingen verminderd, wordt de dienstverlening verbeterd en de uitvoering vergemakkelijkt. Met als sleutelwoorden «meetbaarheid» en «merkbaarheid» betekent dit concreet minder vergunningen, lagere verkrijgings- en verantwoordingskosten van subsidies, makkelijker stelsels en dus ook minder uitvoeringslasten, minder toezichtslasten en het op andere wijze organiseren van toezicht, gebaseerd op vertrouwen. Een toegankelijke en heldere regelgeving met eenvormige sanctiestelsels zal hieraan bijdragen. Een voorbeeld hiervan is het in maart ingediende voorstel voor de Wet dieren. De door LNV ingevoerde vaste verandermomenten voor de regelgeving zullen de transparantie en voorspelbaarheid vergroten en tevens het interne bedrijfsvoeringsproces stroomlijnen. Met internetconsultatie wordt een begin gemaakt, eerst in een rijksbrede pilotfase.

Binnen de rijksoverheid en tussen de rijksoverheid en lagere bestuurslagen zal de verantwoordingslast worden beperkt. Echter er is ook sprake van een Europese bestuurslaag van waaruit administratieve lasten en regeldruk voortkomt. Aangezien het grootste deel van de regelgeving op het LNV domein voortkomt uit Europese regelgeving is het van belang dat LNV ook op Europees niveau invloed uitoefent op vermindering van administratieve lasten en regeldruk.

Veel regelingen ontstaan omdat maatwerk moet worden geleverd of uitzonderingen moeten worden geformaliseerd. Daardoor neemt de regeldruk toe. Te denken valt bijvoorbeeld aan de wens van de parlement om in het mestbeleid te gaan differentiëren naar gewasopbrengsten per bedrijf. Of aan de wens om de braakleggingsregeling als instrument in stand te houden.

Onderdelen van mijn integrale aanpak worden hierna puntsgewijs beschreven.

1. Administratieve lasten

  De belangrijkste Administratieve Lastenverlichting onderwerpen van LNV zijn diergezondheid, mest, veterinaire voorschriften keuring en handel, diergeneesmiddelen, zaaizaad- en plantgoed. Deze vijf onderwerpen veroorzaken gezamenlijk 86% van de administratieve lasten van LNV. Een analyse heeft uitgewezen dat de reductiemogelijkheden op deze gebieden beperkt zullen zijn. Deels om dat het «laaghangende fruit» hier is geplukt en deels omdat de LNV regelgeving in hoge mate door EU-regelgeving wordt bepaald. Onderzocht zal worden of op het terrein van de destructie en op het terrein diergeneesmiddelen (kanalisatiesystematiek) reducties te behalen zijn. Het zal een grote inspanning vergen om in 2011 de administratieve lasten met 25% te hebben gereduceerd t.o.v. het niveau 2007.

  De EU is gestart met de reductie van de administratieve lasten. Doelstelling is – 25% in 2012. Hierbij is de EU gestart met maatregelen op onder andere de volgende gebieden:

• regels m.b.t. GLB-inkomenssteun;

• de statistiekverplichtingen voor varkens, runderen en fruitteelt;

• vereenvoudiging van de verplichtingen voor telers en verwerkers van energiegewassen;

• regels voor import- en exportcertificering;

• regels voor de toekenning van exportrestituties voor bepaalde producten;

• ontwikkelen van een controlesysteem t.b.v. het gemeenschappelijk visserijbeleid;

  De doorwerking van de EU-doelstelling op het LNV-programma is nog niet kwantificeerbaar.

2. Dienstverlening

  Een verbetering van de dienstverlening door betere communicatie, grotere klantbetrokkenheid, ICT, slimmer en meervoudig gebruik van gegevens, eenduidig toezicht en anders handhaven, leidt direct tot een positief effect op de beleefde lasten en op de merkbaarheid van afnemende regeldruk. In het integrale programma «vermindering regeldruk» betrekt LNV de wijze van uitvoering van wet- en regelgeving en de dienstverlening, bij de interactie met burgers en bedrijven. Deze acties komen deels samen in het programma «Elektronische Dienstverlening» (EDV). De ambitie van dit programma is 100% van de dienstverlening digitaal aan te bieden in 2011 en een daadwerkelijk gebruik van het elektronische kanaal te realiseren van 70% in datzelfde jaar.

3. Toezichtslasten

  De toezichtslasten worden verminderd. Onder de titel «Vernieuwd toezicht» lopen twee projecten in het LNV-domein: «Vernieuwing toezicht primaire sector» (AID), en «Vernieuwing toezicht vleesketen» (VWA). De focus binnen de projecten verschuift van een kwantitatieve naar een kwalitatieve aanpak. Dit omdat het bedrijfsleven heeft aangegeven niet zozeer het aantal controles als wel de manier waarop de controles worden uitgevoerd, een grote last te vinden. In een rapportcijfer vertaald is het streven om voor de kwaliteit van het toezicht te komen van een 6,0 in 2007 naar een 7,5 in 2011.

4. EU

Naast de onder punt 1 genoemde EU-ambitie om de administratieve lasten met 25% terug te brengen, wil de Europese Commissie wil met haar strategie voor «better regulation» de kwaliteit van nieuwe Europese regelgeving verbeteren en bestaande regelgeving verduidelijken door:

• de uitvoering van een actieplan om administratieve lasten terug te dringen (zowel op Europees als op nationaal niveau met 25% in 2012);

• de uitvoering van een «simplification rolling program» voor bestaande Europese regelgeving;

• meer en betere «effect rapportages» en publieke consultatie bij voorbereiding van regelgeving;

• diverse aanhangige voorstellen voor regelgeving in te trekken.

Overzicht van beoogde resultaten

Voor een aantal van de hierboven genoemde aspecten van regeldruk maakt een nulmeting of een kwantificeerbare doelstelling deel uit van de aanpak. Deze aspecten van regeldruk zijn hieronder weergegeven.

Bron: LNV

Doelstelling nr. 22

Het stimuleren van duurzame consumptie en productie.

Hieronder volgt een overzicht van doelstellingen van de minister van LNV ter stimulering van duurzame consumptie en productie:

Schoon en zuinig

Bijdrage LNV-sectoren aan de doelstellingen uit Schoon en Zuinig voor 2020:

• 3,5–4,5 Mton CO2-reductie in 2020 t.o.v 1990;

• 4,0–6,0 Mton reductie overige broeikasgassen (methaan/lachgas) in 2020 t.o.v. 1990;

• circa 212 PJ duurzame energieproducten in 2020 (dit is circa 40% van de doelstelling).

Energietransitie glastuinbouw

• In de glastuinbouw bedraagt de energie-efficiency in 2010 65 % t.o.v 1980.

• Het aandeel duurzame energie in de glastuinbouw t.o.v. totaal energieverbruik in de glastuinbouw bedraagt in 2010 4%.

Bio based economy

Ambitie voor 2020:

• 20% hernieuwbare energie (waaronder biomassa) in 2020;

• 5,75% biobrandstoffen in het wegtransport in 2010, daarna verder oplopend naar minimaal 10% in 2020 (dit laatste onder voorwaarde van duurzaamheid, kosteneffectiviteit en het beschikbaar komen van een tweede generatie);

• onderzoek naar 20% verplichte bijmenging in 2020;

• circa 500 MW extra vermogen elektriciteit/warmte [1] door gebruik van biomassa;

• tweede generatie technologie wordt op ruime schaal toegepast.

Biologische landbouw

• In 2009 stijgen de consumentenbestedingen voor biologische producten met 10%.

• In 2009 stijgt het areaal biologische landbouw met 5%.

Verduurzaming veehouderij

• Verduurzaming veehouderij in 15 jaar vanaf 2008.

• In 2011 is 5 % van de houderijsystemen integraal duurzaam en diervriendelijk.

Mestbeleid

• Voor 2009 wordt gestreefd naar een nationaal fosfaatoverschot van maximaal 34 mln. kg en een nationaal stikstofoverschot van 400 mln. kg.

Gewasbescherming

• In 2010 moet het aantal milieubelastingspunten t.o.v. 1998 verminderd zijn met 95 % en in 2009 met circa 90% t.o.v. 1998.

• In 2010 moet de overschrijding van residunormen in voedselproducten zijn afgenomen met 50 % t.o.v. 2003.

Transitie Noordzeevisserij

• Conform Operationeel Programma bij het Europees Visserijfonds maken in 2010 minimaal 5 Nederlandse kotters op de Noordzee gebruik van duurzame visserijtechnieken.

• In 2010 wordt minimaal 30% van de vis en visproducten gecertificeerd.

• In 2010 wordt minimaal 8 000 ton mosselzaad op een alternatieve manier gewonnen.

Bewustwording consumenten

In 2009 worden op 1500 basisscholen smaaklessen gegeven en in 2012 op 3000 basisscholen

Schoon en Zuinig

In het coalitieakkoord zijn scherpe ambities neergelegd, zowel voor de reductie van broeikasgassen als voor efficiency en duurzame bronnen. Het kabinet is ervan overtuigd dat bedrijven en landen die verantwoord voor op lopen met het aanpakken van de klimaatproblematiek niet alleen een bijdrage leveren aan de problematiek, maar ook hun economische positie kunnen verstreken.

LNV is trekkend departement voor de thema’s Biobased Economy en Kas als Energiebron.

In het kader van het project Schoon en Zuinig hebben het kabinet en het bedrijfsleven, waaronder het agro-complex, het Duurzaamheidsakkoord ondertekend. Gezamenlijk gaan we aan de slag om resultaten te bereiken op de gebieden van reductie van broeikasgassen, energiebesparing en hernieuwbare energie. Het duurzaamheidsakkoord is nader uitgewerkt in sectorconvenanten.

In 2008 is het sectorconvenant Schone en Zuinige Agrosectoren ondertekend. Hierin zijn afspraken gemaakt over de bijdrage van LNV en de agro-sectoren. Het convenant krijgt verder vorm in jaarlijkse werkprogramma’s per sector. Een belangrijk onderdeel voor de glastuinbouwsector betreft het garantiefonds voor boringen naar aardwarmte, dat in samenwerking met het ministerie van Economische Zaken begin 2009 wordt opengesteld.

Energietransitie en glastuinbouw

De snel gestegen energieprijzen zijn een hoge kostenpost in de glastuinbouw. Daarnaast maakt ook het klimaatbeleid een versnelde transitie naar minder gebruik van fossiele brandstoffen dringend gewenst. LNV werkt hier samen met het Productschap Tuinbouw en het bedrijfsleven aan via het programma Kas als Energiebron. Met dit programma wordt hard gewerkt aan het energiezuiniger maken van de kas. Het moet er uiteindelijk toe leiden dat er in 2020 in nieuw te bouwen kassen (economisch rendabel) klimaatneutraal geteeld kan worden en dat in nieuw te bouwen kassen in 2020 het gebruik van primaire brandstof sterk is gereduceerd. En daarnaast dat de glastuinbouwsector in 2020 leverancier is van duurzame warmte en duurzame elektriciteit. Er worden innovatieve energieconcepten ontwikkeld, zoals de semi-gesloten kas. De doelen van Schoon & Zuinig, neergelegd in het convenant Schone en Zuinige agrosectoren, zijn inmiddels geïntegreerd in het programma Kas als energiebron.

Realiseren van het programma Kas als Energiebron vraagt om forse investeringen. Het kabinet helpt de glastuinbouwsector met een krachtige investeringsimpuls om de transitie mogelijk te maken.

• Om het gebruik van fossiele brandstoffen te beperken en een efficiënt energiegebruik binnen de glastuinbouw te stimuleren zijn vanaf 2007 de regelingen Marktintroductie Energie Innovatie (MEI) en Investeringsregeling Energie (IRE) opengesteld. De Energienetwerken regeling wordt in 2009 en zo mogelijk in 2008 opengesteld. In 2009 is een budget beschikbaar van € 34 mln.

• Gebleken is dat telen in een semi-gesloten kas naast ervaring ook nog nadere kennis vraagt. Hiertoe is samen met het productschap Tuinbouw een versnellingsprogramma implementatie semi-gesloten kas opgezet. Doel is realisering van 700 ha. semi-gesloten kassen in 2011. Hiermee is vanaf 2008 voor de periode 2008 t/m 2011 de komende 4 jaar een bedrag van jaarlijks € 1,5 mln. beschikbaar, de sector neemt hetzelfde bedrag voor haar rekening.

Onderstaande grafieken geven inzicht in de ontwikkeling van de energie-efficiëntie in de productieglastuinbouw en de ontwikkeling van de CO2-emissie glastuinbouw. De energie-efficiëntie is een maat voor de duurzaamheid van de productie en de CO2-emissie geeft informatie over de milieu-belasting.

Energie-efficiëntie

In het convenant Glastuinbouw en Milieu is afgesproken dat de energie efficiëntie, zijnde het primair brandstofverbruik per eenheid product, in 2010 65% lager zal zijn dan in 1980. Daarmee is het doel een energie-efficiëntie index van 35% in 2010. De energie-efficiëntie (= het primair brandstofverbruik per eenheid product) van de productieglastuinbouw is uitgedrukt in procenten van het niveau in 1980.

In het convenant Schone en Zuinige Agrosectoren is aanvullend overeengekomen dat de glastuinbouwsector streeft naar gemiddeld 2% energie-efficiëntieverbetering per jaar tot aan 2020.

Ontwikkeling index energie-efficiëntie in de productieglastuinbouw

Bron: LEI/Wageningen UR Tussenrapportage energiemotor glastuinbouw 2008, mei 2008

CO2-emissie glastuinbouw

Oorspronkelijk is een CO2-streefwaarde afgesproken van 6,6 Mton per jaar bij een glasareaal van 10 500 ha en een CO2-streefwaarde van 7,2 Mton bij een areaal van 11 500 ha in de periode 2008–2012. Recent is het convenant Schone en Zuinige Agrosectoren afgesloten. Daarin is overeengekomen dat de glastuinbouwsector in 2020 een totale emissiereductie (inclusief de inzet van Warmte Kracht Koppelingen (WKK) realiseert van minimaal 3,3 Mton CO2-emissiereductie per jaar ten opzichte van 1990. Hiervan wordt door de inzet van Warmte Kracht Koppelingen circa 2,3 Mton door de glastuinbouw op nationaal niveau gerealiseerd en circa 1 Mton gerelateerd aan de teelt. De ambitie is een totale emissiereductie (inclusief de inzet van Warmte Kracht Koppelingen)) van minimaal 4,3. Mton CO2-emissiereductie per jaar in 2020 ten opzichte van 1990. Hiervan wordt door inzet van Warmte Kracht Koppelingen circa 2,3 Mton door de glastuinbouw gerealiseerd en circa 2 Mton gerelateerd aan de teelt.

De glastuinbouwsector streeft naar een aandeel duurzame energie van 4% in 2010 en een aandeel duurzame energie van 20% in 2020.

Ontwikkeling van de CO2-emissie van de glastuinbouw

Bron: LEI/Wageningen UR Tussenrapportage energiemotor glastuinbouw 2008, mei 2008

Meerjaren energie-efficiency afspraken (MJA 3)

De voedings- en genotmiddelenindustrie (VGI) neemt deel aan het in 2008 gesloten convenant MJA 3. Het streven is om in 2020 een energie-efficiency van 30% ten opzichte van 1990 te realiseren (gemiddeld 2% per jaar). Bedrijven schrijven zelf hun energiebesparingsplan en geven hier uitvoering aan; de overheid ondersteunt hen hierbij via kennisoverdracht, subsidieregelingen en fiscale faciliteiten, zoals de energie-investeringsaftrek (EIA). MJA 3 is een intensivering van MJA 2 waarbij het streven is om in 2012 ten opzicht van 2001 15% energie-efficiency te realiseren in de VGI.

Onderstaande grafiek geeft weer hoeveel energie (in procenten) nodig is om een vergelijkbare productie als in 2001 te realiseren. In 2007 is dit 90% ten opzichte van 2001 (energie-efficiency: 10%).

Grafiek energie-efficiency VGI (voedings- en genotmiddelenindustrie). Streefwaarden en realisatie op basis van MJA 2.

Bron: Senter/Novem

* De energie-efficiëncy-verbetering bloembollen resp. paddestoelen is de verbetering in het primair brandstofverbruik per eenheid product bepaald voor de sector bloembollen respectievelijk de sector paddestoelenteelt, gerefereerd aan het referentiegebruik in 2005.

** Deze indicator is een gewogen gemiddelde van verschillende sectoren in de voedings- en genotmiddelenindustrie.

Biobased Economy

Nederland wil op het gebied van de biobased economy in de wereld een rol van betekenis spelen (Beleidsnota Biobased economy, Tweede Kamer, 2007–2008, 29 575, nr. 16 en brief van minister van VROM inzake overheidsbeleid met betrekking tot duurzame productie van biomassa voor energiedoeleinden, Tweede Kamer, 2006–2007, 30 305 en 30 800 XI, nr. 26). In een dergelijke economie is een samenspel van de agro-industrie, de chemie en de logistieke sector van belang. Dit zijn drie sectoren waar Nederland sterk in is.

In 2009 wordt gestart met de uitvoering van de innovatie-agenda energie. Voor het thema Biobased Economy zijn in de innovatie-agenda een aantal programma’s benoemd. LNV trekt de programma’s Bioraffinage, consortia-vorming chemie, agro, kennis en logistiek en plantveredeling. Daarnaast levert LNV een actieve bijdrage aan het programma Biomassa waarvoor EZ primair het verantwoordelijke departement is.

Biologische landbouw De ontwikkeling van een economisch gezonde biologische sector is een eerste verantwoordelijkheid voor de sector zelf. De overheid kiest daarom voor een marktgerichte aanpak.

Door te investeren in de promotie van biologische producten motiveert de overheid ketenpartners hetzelfde te doen. De overheid richt zich op goede randvoorwaarden door investeringen in kennis, het samenbrengen van partijen en het ondersteunen van perspectiefvolle initiatieven. Deze stimulerende en faciliterende rol wordt de komende jaren met kracht voortgezet. Verder heeft de overheid een borgende en kaderstellende rol.

De uitdaging voor de biologische sector is de groei de komende jaren vast te houden zodat de sector zich ontwikkelt tot een robuuste sector, die marktontwikkeling in de toekomst geheel zelfstandig kan voortzetten. Overheid, ondernemers, banken en maatschappelijke organisaties hebben daarom nog één keer een afsluitend convenant ondertekend om samen te werken aan de verdere positionering van de biologische sector.

Gegeven de bereikte resultaten van de biologische sector en de ontwikkelingen van de markt zijn er twee ambities geformuleerd, elk met drie concrete doelstellingen. De twee ambities en de doelstellingen zijn vertaald in vier speerpunten.

1. De eerste ambitie is om biologische landbouw te verbinden met voorlopers op het gebied van duurzaamheid in de gangbare landbouw en hiermee de uitwisseling van kennis te bevorderen. Daarnaast daagt de overheid de sector uit de verbinding met de samenleving verder te versterken.

2. De tweede ambitie is de ontwikkeling van biologisch tot een zelfstandige robuuste sector.

Om de verbinding met de samenleving te versterken wordt 10% van het onderzoeksbudget voor biologische landbouw gericht op het leggen van de relatie met vraagstukken in de gangbare landbouw. Op die manier kan de kennis en ervaring sneller verspreid worden. Daarnaast verbinden 15 gezamenlijke initiatieven biologisch en gangbare landbouw met de samenleving. Tot slot zullen 10 innovaties uit de biologische sector worden toegepast in de gangbare landbouw.

Bij de tweede ambitie – biologische sector is een zelfstandige robuuste sector – horen eveneens drie doelstellingen: jaarlijks 10% groei in consumentenbestedingen aan biologische voedingsmiddelen, jaarlijks 5% groei in biologisch areaal, en handhaving van de 10%-norm voor beleidsondersteunend onderzoek en wettelijke onderzoekstaken voor biologische landbouw.

Hieronder volgen de bijbehorende vier speerpunten.

1. De succesvolle onderdelen op het gebied van marktontwikkeling (campagne, ketenmanagement, meerjarige opschalingsplannen en handelsfacilitatie) komen terug in het eerste speerpunt. Het is de bedoeling dat de sector de marktontwikkeling over enkele jaren geheel zelfstandig kan overnemen.

2. Het tweede speerpunt richt zich op de ontwikkeling van de sector. Daarvoor worden onder andere ondernemersgerichte kennis- en innovatieregelingen en het vergoeden van de certificeringskosten ingezet.

3. Het derde speerpunt, regionale kracht, is bij uitstek het speerpunt waar de verbinding van de landbouw met de samenleving vorm krijgt. Het speerpunt is gericht op het ondersteunen van goede initiatieven uit actieve provincies en regio’s.

4. Het vierde speerpunt, kennis, is grotendeels gericht op versterken van de innovatieve kracht van de sector, waarbij nadrukkelijke aandacht is voor kennisuitwisseling en kennisbenutting, onder andere via bedrijfsnetwerken. Het vraaggestuurde kennissysteem wordt voortgezet en verder ontwikkeld en er zal meer aandacht zijn voor het groene onderwijs.

Verduurzaming veehouderij

De veehouderij is een innovatieve sector die volgens hoge internationale normen produceert. Meer dan welke andere sector dan ook heeft de veehouderij echter ook te maken met maatschappelijke discussies rond onderwerpen als schaalvergroting, milieu, het wereldvoedselvraagstuk, landschappelijke inpasbaarheid en dierenwelzijn. Dat is begrijpelijk. De veehouderij produceert voedsel én gaat over levende wezens.

Deze uitdagingen maken, enerzijds, dat de veehouderij van de 21e eeuw, net als iedere andere gezonde economische sector, niet kan ontkomen aan de dynamiek van de vrije markt. Anderzijds zal verduurzaming in de veehouderij in goede samenwerking tussen sector, samenleving en overheid moeten plaatsvinden, ook op internationaal niveau. LNV speelt daarbij een stimulerende en faciliterende rol. Voor 2009 stel ik daarom € 5 mln. beschikbaar voor een impulsprogramma verduurzaming agroketens.

Doel is dat de veehouderij in Nederland zich binnen 15 jaar ontwikkelt tot een in alle opzichten duurzame veehouderij, met een breed draagvlak in de samenleving. Die ambitie vereist een duurzaamheidsprong. Tot 2011 heeft LNV 6 speerpunten:

1. De ontwikkeling van integraal duurzame houderijsystemen;

2. Verbetering van dierenwelzijn en diergezondheid;

3. Maatschappelijke inpassing;

4. Energie en milieu;

5. Markt en ondernemerschap;

6. Verantwoord consumeren.

In 2009 is de uitvoeringsagenda (met keten en maatschappelijke partners) ontwikkeld en in uitvoering. In 2010 vindt de eerste weging van deze aanpak plaats.

Beoogde effecten en resultaten

• Een duidelijke voortgang in de ontwikkeling en operationele toepassing van nieuwe, integraal duurzame houderijsystemen, met uitzicht op 5% integraal duurzame houderijsystemen in 2011 (zie doelstelling 25).

• De uitvoering Nota Dierenwelzijn en Nationale Agenda Diergezondheid ligt op schema conform de uitwerkingsprogramma’s (zie doelstelling 25).

• Zichtbare verbetering in de maatschappelijke acceptatie van de veehouderij. De nadruk ligt daarbij op weidegang, streekproducten, verbrede veehouderij en transparantie over de productiewijze in de intensieve veehouderij.

• Een succesvolle uitwerking van het agroconvenant schoon en zuinig, het convenant tussensegment en van de agenda duurzame veehouderij

• Een verdere ontwikkeling en vergroening van het fiscale instrumentarium voor verduurzaming van de veehouderij.

• Succesvolle besluitvorming over de Health Check van het GLB.

• Zichtbare vermindering van de administratieve lasten in de veehouderij.

Mestbeleid

Doel van het mestbeleid is het verlagen van het gehalte aan stikstof en fosfaat in grond- en oppervlaktewater. Het Nederlandse mestbeleid is gebaseerd op een Europese richtlijn: de Nitraatrichtlijn (91/676/EEG). Daarnaast is ook de Kaderrichtlijn Water (2000/60/EG) voor het mestbeleid van belang.

Het slagen van het mestbeleid is sterk afhankelijk van het naleven van de gebruiksnormen in de praktijk. De evaluatie Meststoffenwet 2007 liet zien dat de landbouwsector de mineralenbelasting van de Nederlandse landbouwgronden fors heeft teruggebracht, maar dat de doelstellingen in het grond- en oppervlaktewater nog niet gehaald zijn, met name voor de nitraatbelasting op de zand- en lössgronden en voor de fosfaatbelasting van het oppervlaktewater. In goed overleg met de sector is gekomen tot een invulling van de aanscherping van de stikstofgebruiksnormen voor 2008 en 2009.

In 2009 wordt het vierde nitraatactieprogramma vastgesteld voor de periode 2010–2013. Op basis daarvan zal Nederland zich inzetten om opnieuw een derogatie te verkrijgen.

De indicatoren nationaal fosfaatoverschot en nationaal stikstofverschot geven het totaal verlies aan mineralen op landbouwgrond (door toepassen van meststoffen in de Nederlandse landbouw en als gevolg van neerslag) na opname door de gewassen (definitie CBS). Het nationaal stikstofoverschot omvat ook netto stikstofverliezen door vervluchtiging.

Gewasbescherming

Het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen is de afgelopen 10 jaar spectaculair gedaald, maar het kabinet heeft nog altijd ambitieuze doelstellingen om het verbruik verder te verlagen. Met name bij de intensieve teelt worden nog te veel gewasbeschermingsmiddelen gebruikt. Bodem, water en lucht mogen niet sterk lijden onder het gebruik van deze middelen.

Bij het halen van milieudoelstellingen hanteert LNV de Europese regels als uitgangspunt. De thema’s die bij de uitwerking van het convenant worden onderscheiden, zijn:

• Het toepassen van geïntegreerde gewasbescherming.

• Het stimuleren van duurzaamheid in productieketens en consumptie.

• Het creëren van condities voor een duurzaam en effectief pakket gewasbeschermingsmiddelen.

• Het zorgen voor een goede pragmatische handhaving, monitoring en verantwoording.

• Het communiceren over de gezamenlijke aanpak.

Eens per vijf jaar wordt de voortgang van de «nota duurzame gewasbescherming» en ook van de bovenstaande indicatoren door het NMP geëvalueerd. In 2007 heeft er een tussenevaluatie plaatsgevonden, de eindevaluatie vindt in 2010/2011 plaats.

¹ De indicator geeft het percentage afname van de belasting van het milieu (water en bodem) met gewasbeschermingsmiddelen aan ten opzichte van het referentiejaar 1998. Dit is berekend met behulp van de Nationale Milieu-indicator die wordt uitgedrukt in milieubelastingspunten. De raming 2009 kan niet worden geverifieerd omdat afgesproken is dat er monitoringsonderzoek plaatsvindt in 2010 (95 % afname).

² De indicator geeft het percentage vermindering in de overschrijding van residunormen voor voedselproducten aan ten opzichte van het referentiejaar 2003.

Transitie visserij

De situatie in de Nederlandse visserij is zorgelijk. Belangrijke oorzaken zijn de enorm gestegen kosten door de hoge olieprijzen en de noodzaak van een zorgvuldig beheer van visbestanden en het ecosysteem. Dit maakt een overgangsproces, waarin vernieuwing en verduurzaming sleutelwoorden zijn, noodzakelijk. Wil dit proces slagen, dan zijn een gunstig innovatieklimaat, versterking van het ondernemerschap en meer samenwerking in de sector en met maatschappelijke organisaties noodzakelijk.

In het overgangsproces is sprake van gedeelde verantwoordelijkheden. LNV wil het proces faciliteren met een voorspelbaar langetermijnbeleid en het scheppen van een gunstig innovatieklimaat door proefprojecten en kenniscirculatie daarover samen met de EU financieel te ondersteunen. Dit vergt een grote inzet van de sector, die bereid moet zijn ondernemerschap te versterken, deels te saneren, te vernieuwen en meer aandacht te hebben voor duurzaamheid. De maatschappelijke organisaties hebben een verantwoordelijkheid om met de sector te zoeken naar mogelijkheden om de visserij via vernieuwing en verduurzaming een toekomstperspectief te bieden. Verdere verduurzaming en vergroting van de transparantie in de visserijketen leiden er toe dat de consument bewuste keuzes kan maken.

Doel en inzet van LNV

Door in te zetten op vernieuwing en meer aandacht voor duurzaamheid moet de sector in de toekomst winstgevend kunnen zijn. Duurzaamheid, samenwerking en een beter marktpositie zijn de leidende thema’s. Naast het verduurzamen van de «gewone» visserij, bieden de ontwikkelingen in de aquacultuur kansen. LNV ondersteunt het innovatieve vermogen in de visketen. Hierbij staat samenwerking in tussen vissers, ketenpartijen, maatschappelijk organisaties en kennisinstituten centraal. Het gaat daarbij om het ontwikkelen, verwerven en verspreiden van nieuwe kennis en/of technologie, samenwerkingsvormen en kwaliteitscertificering. Hierbij is een belangrijke taak weggelegd voor de zogenaamde kenniskringen.

In de visserij op de Noordzee zijn meer duurzame visserijtechnieken nodig. Het gaat daarbij om selectieve technieken, die leiden tot minder bodemberoering, ongewenste bijvangsten verminderen en leiden tot brandstofbesparing. Voor januari 2009 is een investeringsregeling gepland ter ondersteuning van vissers die omschakelen naar meer energiezuinige en meer selectieve vistechnieken.

De kottersector, het Wereld Natuurfonds Nederland, Stichting de Noordzee, het Productschap Vis en LNV hebben een maatschappelijk convenant gesloten. Hierin hebben zij op een aantal belangrijke thema’s hun gezamenlijke ambities vastgelegd en daar concrete afspraken over gemaakt. In dit kader zal LNV samen met de maatschappelijke organisaties een onafhankelijke gemeenschappelijke beoordeling laten maken van de voor Nederland belangrijkste vissoorten. Deze beoordeling kan worden ingebracht bij de totstandkoming van de Viswijzer.

In Brussel zal de discussie over de herziening van het Gemeenschappelijke Visserijbeleid starten. De Nederlandse inbreng in die discussie zal samen met de betrokken stakeholders worden geformuleerd.

Er blijft naar aanleiding van de uitspraak van de Raad van State met betrekking tot de mosselzaadvisserij onzekerheid voor de mosselsector. Een helder vergunningenbeleid en meer toenadering tussen mosselsector en maatschappelijke organisaties zijn nodig. Daarnaast blijft LNV inzetten op innovatie en verdere verduurzaming van de mosselproductie in de Nederlandse kustwateren. Het gaat daarbij vooral om de visserij op mosselzaad. Mosselzaad, de «grondstof» voor de mosselkweek, wordt schaarser en er worden ecologische kanttekeningen geplaatst bij de bevissing van mosselzaadbanken. Ook in 2009 zal LNV inzetten op innovatief onderzoek naar alternatieven als mosselzaadinvanginstallaties. De meest belangwekkende vragen hierbij zijn het benodigde ruimtebeslag en de draagkracht van de kustwateren. Vanwege deze maatschappelijke en landschappelijke inpassing hecht LNV ook grote waarde aan de belangen van natuur en medegebruikers als andere visserijsectoren, de scheepvaart en de recreatiesector.

De binnenvisserij zal worden geconfronteerd met beperkende maatregelen op basis van het nationale beheerplan voor paling, dat in 2009 in werking treedt. De achteruitgang van het palingbestand maakt krimp en vernieuwing nodig. Binnenvissers kunnen ondersteuning krijgen bij de grote omslag die zij de komende jaren moeten maken. Maatregelen hebben betrekking op het uitzetten van glasaal, een stilligregeling en logistieke ondersteuning van visstandbeheer-commissies.

Conform Operationeel Programma bij het Europese Visserijfonds en op basis van een investeringsregeling kunnen in 2010 5 schepen een bijdrage ontvangen om de visserij met een pulskor uit te oefenen. Doelstelling is dat in 2013 40% van het huidige aantal Noordzeekotters een alternatieve visserijmethode gebruikt ter vervanging van de traditionele boomkor. Dit komt overeen met 110 kotters.

Bewustwording consumenten

LNV wil bevorderen dat consumenten bij de aankoop van hun voedsel rekening houden met de mate waarin wordt voldaan aan (maatschappelijke) eisen van, gezondheid, milieubiodiversiteit, dierenwelzijn, diergezondheid en «fair trade». In 2011 is een meerderheid van de consumenten zich bewust van de eigen voedselkeuze op mens, dier en milieu waar ook ter wereld en houdt een substantieel deel van de consumenten hier rekening mee bij de keuze van zijn voedsel. In 2009 zal LNV de Smaaklessen in het basisonderwijs continueren, waarbij het project Schoolgruiten van het ministerie van VWS geïntegreerd wordt aangeboden.

Het doel van Smaaklessen is kinderen al op jonge leeftijd te interesseren voor voedsel door er op een leuke en praktische manier mee bezig te zijn. Op die manier kunnen ze later bewustere keuzes maken. Daarnaast zal in 2009 de samenwerking met het Voedingscentrum Nederland (VCN) en de Consumentenbond worden voortgezet en zal door middel van voorlichting, communicatie en educatie de bewustwording van de consumenten worden gestimuleerd. Verder ondersteunt LNV in 2009 ook diverse voedselinitiatieven, waaronder de Week van de Smaak.

In de nog te verschijnen nota Voedsel en consument van LNV worden de doelstellingen en instrumenten voor het voedselbeleid beschreven bezien vanuit het perspectief van de consument beschreven, met als doel te komen tot duurzaam en bewust aankoopgedrag.

De acties in deze nota worden in 2008 uitgewerkt met een doorloop naar 2009 en verder.

Onderdeel van deze acties is onder meer een dialoog met «stakeholders» over de duurzaamheidsaspecten van de productie en consumptie van dierlijke eiwitten op basis waarvan een robuuste agenda wordt opgesteld. Deze agenda zal de uitwerking zijn van het thema biodiversiteit, voedsel en vlees als bedoeld aan de brief aan de Tweede Kamer over de kabinetsbrede aanpak van duurzame ontwikkeling (Kamerstukken II 2007–2008, 30 196, nr. 32). Op het gebied van voeding en voedsel wordt nauw samengewerkt tussen de ministeries van LNV en VWS, zodat op de thema’s gezondheid, voedselkwaliteit en voedselveligheid optimale synergie behaald kan worden en met de ministeries VROM en BZ om ook ten aanzien van klimaat en biodiversiteit de samenhang te versterken.

In 2008 laat LNV een peiling uitvoeren naar de perceptie en het gedrag van consumenten ten aanzien van de verschillende waarden van voedselkwaliteit (gezondheid, milieubiodiversiteit, diergezondheid, dierenwelzijn, ambachtelijkheid en sociale aspecten). Deze zal resulteren in een (jaarlijkse) «staat van de voedselkwaliteit» met naar verwachting bruikbare indicatoren.

* De VWA meet jaarlijks het vertrouwen van consumenten in de veiligheid van voedsel. Dit wordt uitgedrukt in een waarde op een schaal 1–5.

Doelstelling nr. 24

In 2011 moeten Nederlanders meer tevreden zijn over het landschap, zijn groene gebieden gerealiseerd, is het platteland vitaler en dynamischer en wordt geïnvesteerd in natuurgebieden.

Landschap

Doelstelling minister LNV

De beleving van landschap is in 2007 met een 7,3 gewaardeerd. Het streven is om in 2020 een waardering van een 8 te hebben.

Het landschap gaat Nederlanders aan het hart. Driekwart van de burgers voelt zich gehecht aan het landschap in en rond de eigen woonplaats en geniet wat er valt te beleven en te ervaren in het landschap. De samenleving maakt zich zorgen over de kwaliteit van de leefomgeving. Daarbij speelt vooral de zorg over het verdwijnen van de landschappelijke kwaliteit.

Kaart: de Nationale Landschappen (bron LNV).

De aanpassingen in het landschap moeten er toe leiden dat Nederlanders er in 2011 meer tevreden over zijn. Hiertoe zet het Rijk in op: behouden met kwaliteit, herstellen met kwaliteit en ontwikkelen met kwaliteit. Deze wordt nader uitgewerkt in de agenda Landschap die eind 2008 gereed zal zijn.

Beoogde effecten en resultaten

De resultaten van de Mid-Term-Review zullen worden ingezet om met het ILG meer te sturen op landschappelijke kwaliteit. Daarnaast zal de Taskforce Landschap financieringsvormen voorstellen doen die gebruikt gaan worden voor de financiering van het Landschap. Daarnaast start een publiekscampagne voor het landschap om het landschap meer op de kaart te brengen.

Multifunctionele landbouw

Doelstelling minister LNV

Door het wegnemen van o.a. belemmeringen in de markt en in de regelgeving is het streven erop gericht om een verdubbeling van de omzet te realiseren in de periode 2008–2011.

Het platteland bruist van de nieuwe activiteiten. Multifunctionele Landbouw (dit zijn agrarische bedrijven die naast hun veehouderij of akkerbouwbedrijf een of meer andere activiteiten uitoefenen gekoppeld aan de primaire landbouw) speelt daarbij een prominente rol. Multifunctionele landbouw heeft de potentie om aan een grote latente marktvraag naar rust, ruimte, zorg, recreatie en lekker voedsel te voldoen. Daarmee kan zij een stevige pijler vormen voor het agrarisch beheer en de sociaal-economische vitaliteit van een veelzijdig platteland. Om deze ontwikkeling te stimuleren is op 6 december 2007 door de minister van LNV een Taskforce Multifunctionele Landbouw ingesteld. De missie van de Taskforce is het stimuleren van de verdere ontwikkeling van de multifunctionele landbouw als motor van een veelzijdig (en) ondernemend platteland

Beoogde effecten en resultaten

De Taskforce verbindt private en publieke partijen. Samen met bedrijven en gebieds- en ketenpartijen wil de Taskforce de volgende doelen realiseren:

1. Inspelen op de vraag vanuit de markt:

  De omzet van de multifunctionele landbouw in de plattelandseconomie verdubbelt in de periode 2008–2011. Er zijn nieuwe levensvatbare ketens van sectoren in de multifunctionele landbouw ontstaan. Belemmeringen in de markt zijn weggenomen.

2. Ruimte bieden aan ondernemers die bijdragen aan een veelzijdig platteland:

  Multifunctionele ondernemers krijgen de ruimte om te groeien en te professionaliseren. Ze dragen actief bij aan een mooier, functioneler en herkenbaarder buitengebied, een bloeiende plattelandseconomie en werkgelegenheid. Het beleid voor het platteland, de landbouw, ruimtelijke ordening en planologie is op elkaar afgestemd en geïntegreerd. Er zijn zoveel mogelijk onnodige belemmeringen in de wet- en regelgeving weggenomen.

3. Versterking van ondernemerschap:

  Ruim 15 000 bestaande en nieuw ondernemers worden actief gestimuleerd en geholpen bij de ontwikkeling van nieuwe taken. Ten minste 3 000 ondernemers zijn direct betrokken bij de projecten en activiteiten van de Taskforce. De resultaten en ervaringen hiervan worden benut door nog eens 12000 multifunctionele ondernemers. Het aanbod van maatschappelijke kwaliteitsproducten en -diensten is vergroot.

4. Meer en beter toegankelijke kennis:

  Een nieuw te vormen kennisnetwerk ondersteunt en helpt bij de realisatie van de eerste drie doelstellingen. Dit kennisnetwerk zorgt zo nodig zo voor nieuwe kennis. Het kan daarbij ook gebruik maken van de bestaande LNV-kennisinfrastructuur.

Recreatie

Doelstelling minister LNV

In 2013 moet het gebruik en de tevredenheid van recreatieve voorzieningen in de Randstad op hetzelfde niveau liggen als in de rest van Nederland. Deze voorzieningen moeten in het meest ongunstige geval op maximaal 10 minuten fietsen bereikbaar zijn.

De behoefte aan voldoende recreatieve mogelijkheden van goede kwaliteit blijft stijgen. Om daaraan te voldoen zullen forse inspanningen moeten worden geleverd. Van belang is ook dat er ruimte geboden wordt voor recreatief en toeristisch ondernemerschap in een goede relatie tot natuur en landschap.

Rol van LNV ten aanzien van recreatie:

• Opheffen van bestaande tekorten aan dagrecreatiemogelijkheden in de stedelijke gebieden en het vergroten van recreatieve mogelijkheden buiten de stad.

• Ontwikkelen en versterken van de recreatieve toegankelijkheid van de groene gebieden om de stad, en van natuur, water en platteland voor recreatief gebruik. Concreet gaat het om het kwalitatief verbeteren van de al bestaande routenetwerken door knelpunten in de routes op te lossen en te voorkomen dat er nieuwe knelpunten, zoals infrastructurele barrières, ontstaan. Tevens financiert LNV de aanleg en instandhouding van recreatieve paden en voorzieningen in de gebieden van Staatsbosbeheer, de Ecologische Hoofdstructuur (EHS), in natuurgebieden buiten de EHS en in Nationale Landschappen.

• Het faciliteren van innovatie in de recreatiesector in relatie tot ruimtelijke kwaliteit van natuur en landschap. LNV en het InnovatieNetwerk ondersteunen vooruitstrevende recreatieondernemers en de recreatiesector met het helpen formuleren van een innovatieagenda en een innovatieprogramma met concrete acties die moeten gaan aanzetten tot meer innovatie in de recreatiesector, waarbij ruimte voor ondernemerschap gepaard gaat met creëren van omgevingskwaliteit. Deze lijn adresseert recreatieondernemers als mede dragers van het Nederlandse landschap en beoogt ze te stimuleren tot meer gebiedsgerichte samenwerking.

De indicator voor recreatie is gericht op het gebruik en de tevredenheid over recreatieve gebieden in de Randstad. In 2013 is het gebruik van en de tevredenheid over de recreatieve gebieden in de Randstad op hetzelfde niveau als in de rest van Nederland. De focus op de Randstad vloeit voort uit het feit dat het overgrote deel van de rijksmiddelen in dit gebied wordt ingezet. Daarbij wordt gestreefd naar een optimale toegankelijkheid van recreatief groen vanuit de stad. Dit kan zowel groen in de stad betekenen zoals parken, groen in de wijk of kwalitatief hoogwaardige groenstroken, als (grootschalig) groen om de stad betreffen.

Natuur

Doelstelling minister LNV

In 2010 zijn alle Natura 2000 gebieden definitief aangewezen.

In 2010 wil Nederland aan het Europese streven voldoen de achteruitgang in biodiversiteit tot stilstand te brengen, met in achtneming van de opmerking van de Europese Commissie dat volledig voldoen aan die doelstelling niet waarschijnlijk is.

We hebben in Nederland op veel plaatsen schitterende, rijke natuur. Prachtige, internationaal belangrijke gebieden als de Waddenzee en Veluwe tonen dit aan. Maar in Nederland staat de biodiversiteit wel onder druk. Dit blijkt onder andere uit de Rode Lijsten van bedreigde dier- en plantensoorten. Sinds 1950 is meer dan 10% van de soorten op deze lijsten uit Nederland verdwenen. Circa 45% van de nog wel aanwezige soorten wordt bedreigd of is kwetsbaar.

Een van de belangrijkste oorzaken van de achteruitgang van biodiversiteit is de afname van het areaal natuur in Nederland in de afgelopen 100 jaar van circa 900 000 in 1900 tot circa 500 000 in 2000.

De Nederlandse regering voert vanaf 1990 gericht beleid om de biodiversiteit te beschermen.

Belangrijke instrumenten om de biodiversiteit nationaal te beschermen zijn de Natuurbeschermingswet, de Flora- en Faunawet en de realisatie van de EHS (Ecologische Hoofdstructuur). Middels genoemde wetten worden bedreigde gebieden zoals de Natura 2000 gebieden en bedreigde soorten beschermd tegen menselijke ingrepen (o.a. ruimtelijke ingrepen, handel in bedreigde soorten). Daarnaast worden bepaalde soorten actief beschermd door hun leefgebieden actief te verbeteren zoals weidevogels.

Voor het realiseren van de EHS zijn in 2006 bestuursovereenkomsten gesloten tussen de provincies en het Rijk voor de periode 2007–2013 het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG). Hierin is vastgelegd hoe de rijksmiddelen zijn toebedeeld aan de provincies en welke prestaties de provincies hiervoor leveren. Met deze bestuursovereenkomsten ligt de regie over de voortgang van de EHS bij de provincies.

ILG

Bij de inwerkingtreding van het Investeringsbudget Landelijk Gebied is de uitvoering van het beleid voor natuur, landschap en reconstructie overgedragen aan de provincies. De provincies zijn verantwoordelijk voor het realiseren van de prestaties die zijn afgesproken en rapporteren daarover jaarlijks aan het Rijk. Deze voortgangsrapportages worden, voorzien van een analyse van de minister van LNV, aan de Kamer aangeboden. De provincies leggen in 2014, na afloop van de ILG-periode, verantwoording af aan het Rijk over de geleverde prestaties over de periode 2007–2013 en over de besteding van de Rijksmiddelen. In 2010 vindt er een tussenevaluatie plaats.

Beleidsprogramma biodiversiteit

In 2008 is in samenwerking met Ontwikkelingssamenwerking en VROM het beleidsprogramma voor biodiversiteit 2008–2011 gepresenteerd en heeft als titel Biodiversiteit werkt: voor natuur, voor mensen, voor altijd. In dit programma worden de prioriteiten aangegeven voor de komende vier jaar. Met deze prioriteitstelling willen we de focus van de Nederlandse bijdrage aan het aanpakken van de aantasting van de biodiversiteit in de wereld vergroten.

Bron. rapport «Halting biodiversity loss in the Netherlands», Planbureau voor de leefomgeving.

Natura 2000

Met het uiterlijk in 2010 definitief aanwijzen van 162 Natura 2000 gebieden geeft Nederland invulling aan de verplichtingen die voortvloeien uit de Vogel- en Habitatrichtlijn. Binnen deze gebieden wordt Europees unieke natuur beschermd. Het doel is om in 2010 de teruggang van de biodiversiteit te hebben gestopt. Hiermee draagt LNV bij aan de Europese doelstelling.

In 2009 moeten alle 162 gebieden in ontwerp zijn aangewezen en zal naar verwachting circa de helft van de gebieden ook definitief worden aangewezen. Tevens zullen voor circa 100 gebieden beheerplannen in concept afgerond zijn. In een beheerplan wordt door alle betrokkenen afgesproken wat er gedaan moet worden om de doelstellingen voor het betreffende gebied te behalen. Tevens wordt beschreven welke activiteiten onder welke voorwaarden doorgang kunnen vinden, zonder vergunningplichtig te zijn. Het opstellen van de beheerplannen wordt gedaan in nauwe samenwerking met de overige bevoegde gezagen, de ministeries van Verkeer en Waterstaat en Defensie evenals de 12 provincies en het Inter Provinciaal Overleg (IPO).

Ecologische Hoofdstructuur

Het kabinet werkt hard aan de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS), een samenhangend netwerk van natuurgebieden van 728 500 hectare dat in 2018 gereed moet zijn.

De Tweede kamer heeft de EHS benoemd tot Groot Project. In 2008 is een rapportageformat ontwikkeld dat is afgestemd op de wensen van de TK. Eenmaal per jaar zal een rapportage aan de Kamer worden gezonden.

Een sterke biodiversiteit is de levensverzekering voor huidige en toekomstige generaties. Om de biodiversiteit te versterken worden naast de wettelijke kaders (Natuurbeschermingswet en Flora- en faunawet) subsidie-instrumenten via het ILG (voor verwerving, inrichting en beheer van natuur) en voorlichting ingezet.

Leefgebiedenbenadering

Met de provincies, soortenbeschermingsorganisaties, terreinbeherende organisaties en bedrijfsleven is een nieuwe beleidsstrategie voor het actieve soortenbeleid opgesteld de leefgebiedenbenadering. De nieuwe aanpak richt zich op de instandhouding en actieve ontwikkeling van leefgebieden voor groepen van soorten. De aanpak biedt ruimte aan ecologische en economische ontwikkelingen. De projecten die in 2007 en 2008 op grote schaal zijn uitgevoerd laten zien dat de nieuwe aanpak werkt. In 2009 gaan de provincies, in samenwerking met het Rijk, uitwerkingsplannen opstellen zodat vanaf 2010 de regie op de uitvoering van de leefgebiedenbenadering aan de provincies wordt overgedragen. Het Rijk draagt zorg voor de onderlinge samenhang van deze uitwerkingsvoorstellen en voor eventuele soorten waarvoor het Rijk beter de verantwoordelijkheid kan dragen.

Doelstelling nr. 25

In 2011 worden productiedieren en gezelschapsdieren beter behandeld en moet 5% van de stallen integraal duurzaam en diervriendelijk zijn, waarbij voldaan wordt aan dierenwelzijneisen die verder gaan dan de huidige wettelijke eisen.

Doelstelling minister LNV

In 2009 moet gemiddeld 72% van de regelgeving op het terrein van dierenwelzijn worden nageleefd, in 2010 75% en in 2011 80%.

In 2009 moet minimaal 1,2% van de stallen integraal duurzaam zijn, in 2010 2,8% en in 2011 minimaal 5%.

Definitie van duurzame stallen:

Integraal duurzame stallen zijn stal- en houderijsystemen waarin verschillende duurzaamheidsaspecten in onderlinge samenhang verbeterd zijn ten opzichte van de reguliere systemen. Naast een extra verbetering van dierenwelzijn ten opzichte van de huidige wettelijke normen, gaat het om stallen en houderijsystemen die tenminste voldoen aan andere belangrijke maatschappelijke randvoorwaarden zoals milieu, diergezondheid, arbeidsomstandigheden én economische haalbaarheid.

De duurzaamheidskenmerken van integraal duurzame stallen zijn ontwikkelingsgericht en niet statisch. Voortschrijdend onderzoek en innovatie leiden ertoe dat de integraal duurzame stal van vandaag een andere stal is dan die van 2010. De lat zal geleidelijk steeds hoger worden gelegd.

De overheid bepaalt de randvoorwaarden, waarbinnen de verschillende maatschappelijke partners zoals ondernemers en maatschappelijke organisaties kunnen werken aan verdere verbetering van het dierenwelzijn, als integraal onderdeel van verdere verduurzaming.

De nota dierenwelzijn is het dierenwelzijnskompas voor de komende jaren. In januari 2008 is een werkprogramma gepubliceerd waarin de in deze nota genoemde acties verder zijn uitgewerkt. De Kamer wordt jaarlijks over de voortgang geïnformeerd via een voortgangsbrief.

De inzet van LNV is dat de samenleving de komende jaren meer inzicht krijgt ín, en respect ontwikkelt vóór het natuurlijke gedrag en de daaraan gerelateerde behoeften van dieren in hun omgeving. Zij past haar omgang en de wijze van het houden van dieren daarop aan, inclusief het aankoopgedrag van dieren of dierlijke producten. De Nederlandse samenleving zal qua dierenwelzijn in de Europese voorhoede opereren. Dit is een weerbarstig traject dat tijd vraagt. Daarom wordt hiervoor een tijdshorizon van 15 jaar gehanteerd, gerekend vanaf 2007.

LNV hecht groot belang aan een gezamenlijke aanpak van sector, ketenpartijen, retail, maatschappelijke organisaties en de overheid. Met vereende krachten is een verandering van productiewijze en consumptiegedrag te realiseren.

Deze ambitie wil LNV realiseren via de volgende lange termijn doelstellingen:

1. Het perspectief van het dier is leidend bij de inrichting van stallen en de bedrijfsvoering, zonder dat andere aspecten als economie, milieu, diergezondheid, voedselveiligheid en arbeidsomstandigheden uit het oog worden verloren.

2. Gehouden dieren kunnen behoeften voortvloeiend uit hun natuurlijk gedrag uiten, krijgen daglicht, hebben voldoende ruimte en ondergaan geen fysieke ingrepen als gevolg van de wijze van het houden. Transport van slachtvee over lange afstand vindt niet meer plaats.

3. Gehouden dieren zijn in principe zichtbaar voor burgers, ofwel in het landschap, ofwel op het bedrijf.

4. Houders van hobby- en gezelschapsdieren beschikken over voldoende kennis, informatie en ondersteuning om hun verantwoordelijkheid te nemen bij de aankoop, huisvesting en verzorging van de dieren en handelen hiernaar.

5. Consumenten beschikken over voldoende kennis, informatie en ondersteuning om in redelijkheid een afweging te kunnen maken bij hun aankoop van dierlijke producten wat dierenwelzijn betreft.

LNV wil de lange termijn ambitie met de volgende instrumenten bereiken:

Wettelijk kader

Het welzijn van dieren wordt gewaarborgd middels de Gezondheids- en welzijnswet voor dieren (GWWD) en de op deze wet gebaseerde regelgeving. In het Coalitieakkoord zijn het verhogen van de strafmaat voor dierenmishandeling en het opleggen van een houdverbod aan dierenmishandelaars als expliciete ambities opgenomen. Het verbod op dierenmishandeling is opgenomen in de GWWD.

Handhaving

De wettelijke voorschriften hebben tot doel een basisniveau van welzijn te garanderen. In het Coalitieakkoord is de ambitie geformuleerd om de handhaving van welzijnsregelgeving verder te intensiveren. Hiervoor zijn extra middelen ter beschikking gesteld. Aan deze ambitie wordt invulling gegeven middels een verdere capaciteitsuitbreiding bij de AID en de VWA.

Financiën/innovatie

Oplossingen voor knelpunten in het welzijn van dieren moeten onder andere gevonden worden door innovatie van productie – en huisvestingssystemen. De uitdaging ligt erin dusdanige systemen te ontwikkelen, die ook economisch perspectief bieden en de doelen ten aanzien van milieu, klimaat, diergezondheid, voedselveiligheid en arbeidsomstandigheden dichterbij brengen (integraal ontwerpen).

Met innovatie- en investeringssubsidies en fiscale instrumenten wordt het toepassen van nieuwe integraal duurzame en diervriendelijke ondersteund en de ontwikkeling en marktintroductie van tussensegmenten gestimuleerd. Een nauwe samenwerking tussen praktijk, onderzoek en onderwijs, eventueel in publiek-private samenwerkingsconstructies, is daarbij nodig. De Verklaring van Noordwijk, die ervoor moet zorgen dat op termijn gestopt kan worden met het castreren van biggen, is een goed voorbeeld van hoe vereende krachten kunnen zorgen voor een beter welzijn van het dier.

Kennisontwikkeling, benutting en verspreiding

De aandacht zal de komende jaren vooral uitgaan naar kennis waar op dit moment in de praktijk behoefte aan is om de noodzakelijke verbeteringsslagen en ambitie te realiseren. De Kennisagenda Dierenwelzijn zal sturend zijn voor de inzet van deze kennisinstrumenten. Nieuwe inzichten en ontwikkelde kennis moeten worden toegepast om tot vooruitgang te leiden. Daarom is veel aandacht nodig voor de doorwerking van kennisontwikkeling.

1. Naleving bestaande welzijnsnormen

Het genoemde percentage van 72% bij de streefwaarde 2009 betreft een gemiddelde van alle regelgeving op het gebied van dierenwelzijn. Jaarlijks wordt bekeken of een andere interventiestrategie nodig is. De uitkomst van het project programmatisch handhaven zal vanaf 2009 van invloed zijn op de wijze van handhaven en mogelijk op de streefwaarde in de toekomst.

2. Integraal duurzame stallen

In de nota Dierenwelzijn is als doelstelling opgenomen dat in 2011 5% van de stallen integraal duurzaam en diervriendelijk moet zijn waarbij voldaan moet worden aan dierenwelzijnseisen die verder gaan dan de huidige wettelijke normen. Er wordt een monitoringsinstrument opgesteld waarmee de realisatie van integraal duurzame stallen kan worden gevolgd. Deze monitor is gereed in het voorjaar van 2009. Voorjaar 2009 is ook de nul-meting gereed. Wanneer de monitor/nul-meting gereed is, zal jaarlijks worden gevolgd (en gerapporteerd in het LNV-jaarverslag) hoe de realisatie zich ontwikkelt.

Op dit moment zijn er totaal circa 105 000 stallen in Nederland. Een streefwaarde van 5% betekent dus dat het gaat om circa 5 250 integraal duurzame stallen. De verwachting is dat dit percentage een vliegwielfunctie heeft voor verdergaande groei.

Doelstelling nr. 29

Het realiseren van een beperkt aantal complexe, samenhangende ruimtelijke opgaven van nationale betekenis.

Doelstelling minister LNV

De 4 gebiedsprojecten (Nota Ruimte) op het LNV-domein zullen uiterlijk in 2010 worden verkend en uitgewerkt conform de daarvoor opgestelde Nota Ruimte procedure, waarbij de rijksbetrokkenheid nader zal worden ingevuld.

Voor de 4 projecten op het gebied van Urgentieprogramma Randstad (UPR) waarvoor de minister van LNV coördinerend bewindspersoon is, worden de afgesproken mijlpalen gehaald.

De ruimtedruk in Nederland neemt toe. De vraag naar wonen, werken en recreëren groeit door en de grond wordt schaarser. Veel burgers maken zich zorgen dat hun leefomgeving wordt dichtgebouwd en nog verder verrommelt.

Het Kabinet streeft ernaar Nederland mooi te houden. Mede op basis van de Nota Ruimte wordt zorgvuldig aandacht besteed aan hoe de verdere verstedelijking (wonen en werken) zich kan ontwikkelen zonder het landschap en de leefbaarheid van het land aan te tasten. Deze ruimtelijke opgaven zijn complex en vragen veelal om een gebiedsgerichte benadering, waarin de samenhang tussen de verschillende maatschappelijke doelen gewaarborgd is.

Op het terrein van natuur, landschap, recreatie en landbouw liggen diverse integrale gebiedsopgaven die vallen onder de verantwoordelijkheid van LNV. Doel is om meer groen te realiseren, te zorgen voor een goede landbouwstructuur en slim te combineren met de overige gebiedsgerichte doelstellingen.

Zo zijn in het kader van de Nota Ruimte en het programma Randstad Urgent onder meer de projecten Greenports, de Groene Ruggengraat (het Groene Hart), Mooi en Vitaal Delfland en de Haarlemmermeer aan de Minister van LNV toegewezen. Van een deel van de Greenport projecten en de Veenweiden zal op korte termijn de uitvoeringsfase starten. Deze projecten zijn versnellingsprojecten uit de 1e tranche Nota Ruimte 2008–2010. Het overige deel betreft voornamelijk verkenningsprojecten die vallen onder de tweede tranche Nota Ruimte 2011–2014. De beleidseffecten en financiering van deze opgaven worden de komende tijd verder uitgewerkt.

Daarbij wordt rekening gehouden met de structurele verankering van (landschaps)-ontwerpen bij de Nota Ruimte-projecten, conform de toezeggingen daaromtrent in de Visie Architectuur & Ruimtelijk Ontwerp.

Andere Nota Ruimte-projecten waarvan LNV trekker is zijn Klavertje 4 (Glastuinbouw Venlo, Floriade), de Nieuwe Hollandse Waterlinie (o.a. renovatie forten en verbetering cruciale onderdelen routestructuur) en de Herstructurering Veenweidengebieden (remmen van bodemdaling en verduurzaming waterbeheer). Bij veel van de andere Nota Ruimte-projecten is LNV nauw betrokken.

Beoogde effecten en resultaten

De provincies zijn verantwoordelijk voor de realisatie van de prestaties die zijn afgesproken in de bestuursovereenkomsten in het kader van het Investeringsbudget Landelijk Gebied. De provincies rapporteren daarover jaarlijks aan het Rijk. Het Rijk is verantwoordelijk voor de effectmetingen van het beleid. Daartoe heeft het Rijk voor de meeste ILG-doelstellingen een nulmeting uitegevoerd; voor enkele resterende doelstellingen zullen deze op korte termijn nog worden uitgevoerd. Vervolgens zal periodiek een volgende meting plaatsvinden. Hiermee heeft het Rijk een instrument om periodiek over de effecten van het beleid te kunnen rapporteren.

In 2009 zal de uitvoering van onder meer de Greenports en de Veenweiden projecten zijn gestart. Dit gebeurt door publieke en private betrokkenen in overleg met provincies en is gekoppeld aan de vastgestelde ILG beleidsdoelen en de concreet benoemde Nota Ruimte-projectprestaties.

In overleg met andere rijkspartijen zullen de verkenningsprojecten uit de Nota Ruimte nader uitgewerkt en beoordeeld worden op de maatschappelijke kosten en baten.(Tweede kamer, 2006–2007, 30 800 D nr. 6, inzake procedure FES-middelen voor projecten Nota Ruimte en Tweede Kamer, 2006–2007, 29 435 nr. 192 inzake geselecteerde projecten), Het kabinet zal naar verwachting in 2010 besluiten nemen over de rijksbijdrage uit het Nota Ruimte budget, waarna vanaf 2011 de projecten van start kunnen gaan.

De Deltacommissie (Commissie Veerman) komt in september met haar rapport over de opgaven voor Nederland voor waterveiligheid als gevolg van de klimaatverandering. LNV spreek de ambitie uit aan de slag te gaan met de uitwerking van de maatregelen uit het advies van de Deltacommissie die direct een duurzame ontwikkeling van het landelijk gebied betreffen en zal de consequenties voor landbouw, natuur, recreatie en visserij in kaart brengen.

Doelstelling nr. 41

Een maatschappelijke stage voor alle leerlingen in het voortgezet onderwijs.

Doelstelling minister LNV

Vanaf schooljaar 2011–2012 volgen alle leerlingen vmbo-groen een maatschappelijke stage in hun schoolloopbaan. In 2011 zijn er 10 000 stageplaatsen in het groen.

Het kabinet wil dat alle leerlingen tijdens hun schooltijd in het voortgezet onderwijs een maatschappelijke stage volgen zodat ze kunnen kennismaken met en bijdragen aan de samenleving (Coalitieakkoord). De maatschappelijke stage past in het LNV-beleid gericht op Jeugd, Natuur, Voedsel en Gezondheid. Het groene domein is bij uitstek geschikt voor maatschappelijke stages. Er zijn bijvoorbeeld mogelijkheden in natuur- en landschapsbeheer, dierverzorging, voedselkwaliteit en (zorg)boerderijen. Op kleine schaal zijn al goede ervaringen opgedaan.

De maatschappelijke stages in het groene domein beogen dat de jeugd zich bewuster wordt van voedsel en haar groene leefomgeving en daar ook zorg en respect voor heeft. LNV richt zich op de stagevervulling in het groene onderwijs zelf, met een voorbeeldfunctie voor het overig onderwijs, en op het (laten) creëren van stageplaatsen in het groene domein voor leerlingen uit groene en niet groene scholen. LNV en het groene onderwijsveld spelen verder een rol bij de bemiddeling van groene maatschappelijke stageplaatsen voor niet groene scholen. In de periode tot 2011 wordt het aantal stages en stageplekken gefaseerd opgebouwd. Op 9 oktober 2007 hebben Minister Verburg en Staatssecretaris Van Bijsterveldt met een aantal belangrijke groene organisaties overeenstemming bereikt over de creatie van 7 500 stageplaatsen. In 2011 moeten 10 000 groene plaatsen gerealiseerd zijn voor het gehele voortgezet onderwijs.

* Vanaf schooljaar 2011–2012 is de maatschappelijke stage wettelijk verplicht in het voortgezet onderwijs. Alle leerlingen in het vmbo groen volgen vanaf dat moment een maatschappelijke stage in hun schoolloopbaan. Dat betekent dat jaarlijks ruim 8000 leerlingen van in totaal ongeveer 33 000 leerlingen (huidige leerlingaantal) een maatschappelijke stage lopen. Voor de schooljaren daaraan voorafgaand worden de volgende aantallen maatschappelijke stagiars in het vmbo groen nagestreefd: Schooljaar 2007–2008 2 000 Schooljaar 2008–2009 3 000 Schooljaar 2009–2010 4 000Schooljaar 2010–2011 6 500 Schooljaar 2011–2012 8 000 Voor het jaar 2009 is als raming het gemiddelde van de schooljaren 2008–2009 en 2009–2010 opgenomen.

Onderstaand zijn twee overzichtstabellen opgenomen waarvan overzichtstabel 1 de status van de kabinetsdoelstellingen aangeeft en overzichtstabel 2 een overzicht geeft van de geraamde bedragen per kabinetsdoelstelling voor de jaren 2009 t/m 2011.

Circa € 0,78 mld. aan uitgaven is niet direct toe te rekenen aan de kabinetsdoelen uit «Samen werken, samen leven». De niet toegerekende utigaven betreffen voornamelijk de apparaatsuitgaven en de uitvoeringskosten van beleid/bijdragen aan baten-lastendiensten.

2.1.2 Financieel kader voor 2009

In het kader van de begrotingsvoorbereiding 2009 heeft er op de LNV-begroting een allocatieve weging van beleidsprioriteiten en -posterioriteiten plaatsgevonden, die er toe strekt om beleidsambities en middelen met elkaar in overeenstemming te brengen. Met het oog op een aantal beleidsintensivering (naast de intensiveringsmiddelen tranche 2009 Coalitieakkoord) en een aantal budgettaire knelpunten die meerjarig budgettaire dekking behoeven is besloten tot een aantal ombuigingen, zowel op programma- als op apparaatsuitgaven.

De belangrijkste uitkomsten van deze weging zijn opgenomen in onderstaande tabel. In de verdiepingsbijlage is een nadere detaillering en een toelichting per beleidsartikel opgenomen.

Onderzoek en Kennisverspreiding

In 2009 zal ik intern op de LNV begroting een onderzoek uitvoeren binnen het onderzoeksbudget en het budget voor kennisverspreidingsprojecten met tot doel deze middelen opnieuw te prioriteren. Deze herprioritering moet ertoe leiden dat de inzet van deze middelen vanaf 2010 sterker worden gericht op de (versnelde) realisatie van mijn specifieke beleidsthema’s: innovatie, transitie en verduurzaming. De resultaten van deze herprioritering worden bij begroting 2010 zichtbaar gemaakt.

Uitgaven

De begroting van de uitgaven voor 2009 is ten opzichte van de meerjarencijfers in de begroting 2008 bijgesteld met € 174 mln. Deze bijstelling bestaat uit de mutaties, zoals opgenomen in onderstaande tabel.

De mutaties 1 t/m 12 zijn (grotendeels) in de eerste suppletore wet samenhangende met de Voorjaarsnota 2008 aan de Kamer voorgelegd.

1. Verduurzaming visserij

In de Nota van Wijziging op de begroting 2008 zijn de gevolgen van de motie van Geel c.s. (TK 31 200 nr. 16) verwerkt. De motie betreft onder meer de verduurzaming en sanering van de visserij. Hiervoor is € 20 mln. aan de LNV-begroting toegevoegd.

2. Plattelandsvoorzieningen

In de Nota van Wijziging op de begroting 2008 zijn de gevolgen van de motie van Geel c.s. (TK 31 200 nr. 16) verwerkt. De motie betreft onder meer het in stand houden van het voorzieningenniveau op het platteland. Hiervoor is € 5 mln. aan de LNV-begroting toegevoegd. Tevens is voor dit doel € 5 mln. overgeboekt vanuit de begroting van Economische Zaken.

3. Veenweidegebieden

In het kader van de uitvoering van de Nota Ruimte worden in de Veenweidegebieden projecten gestart om de bodemdaling tegen te gaan, waardoor de specifieke culturele waarden en natuurwaarden die aan de veenweiden verbonden zijn, behouden blijven. Hiervoor wordt voor de periode 2008 t/m 2011 € 35 mln. beschikbaar gesteld. Gezamenlijk met de betrokken partijen in het gebied zijn voor de Veenweideprojecten businesscases ontwikkeld waarin kosten en baten zijn doorgerekend. Op basis hiervan is een liquiditeitsprognose opgesteld en is het ritme vastgesteld waarin de rijksbijdrage beschikbaar kan worden gesteld.

4. Maatregelen VWA/Hoekstra

De bijdrage aan de Voedsel en Warenautoriteit (VWA) wordt verhoogd. Deze verhoging dient enerzijds ter dekking van maatregelen die voortvloeien uit de Kabinetsreactie op de aanbevelingen van het rapport Hoekstra (kamerstuk 26 991, nr. 177) en rapport Vanthemsche, zoals de inzet van «vliegende brigades», het vergroten van de capaciteit en kwaliteit dierenartsen en herziening van de regeling preventies.

Anderzijds dient de verhoging ter dekking van een tijdelijk financieel knelpunt in relatie tot het maatregelenpakket dat in de LNV begroting 2008 is aangekondigd om de begroting van VWA in 2011 in evenwicht te brengen. De kostendekkende tarieven uit dit maatregelenpakket zijn per 1 maart 2008 ingevoerd. Daarnaast zijn er afspraken gemaakt met de roodvleessector over een verhoging van de in rekening te brengen kosten in 2008 en 2009. Dit leidt nog niet tot volledige kostendekkendheid. Tenslotte zijn er op het principe van kostendekkendheid uitzonderingen gemaakt voor kleine bedrijven.

Bij Voorjaarsnota is in totaal € 20 mln. additioneel beschikbaar gesteld aan de VWA voor het jaar 2008 en 2009. Zoals aangegeven in de reactie op het rapport van de auditcommissie Vanthemsche inzake VWA wordt naast de bijdrage van € 20 mln. structureel € 4 mln. vanuit de LNV begroting beschikbaar gesteld voor maatregelen die voortvloeien uit de aanbevelingen van dhr. Hoekstra. Van deze reeks van € 4 mln. wordt € 1,5 mln. structureel toegevoegd aan de begroting van AID voor extra inzet op het terrein van vliegende brigades en preventie.

5. Blauwtong, vrijwillige vaccinatie

Om runderen, schapen en hobbydieren vrijwillig te kunnen vaccineren tegen blauwtong worden in 2008 vaccins aangeschaft. De uitgaven hiervan worden bij de EU gedeclareerd. Hiervoor wordt (rekening houdend met de voorfinanciering) een tegemoetkoming van per saldo € 2,6 mln. verstrekt. De LNV-uitgavenbegroting wordt in 2008 verhoogd met € 11,7 mln. In 2009 wordt de LNV-ontvangstenbegroting verhoogd met € 9,1 mln., in verband met de EU-bijdrage in 2009.

6. Leerlingenaantallen

LNV volgt voor wat betreft de bekostiging van het groene onderwijs de OCW-systematiek. Dit betekent een structurele verhoging met € 2,3 mln.

7. Kasschuif ICT-investering

LNV investeert in ICT ten behoeve van kwaliteits- en efficiencyverbeteringen in de bedrijfsvoering en primair proces. Deze investeringen leiden in de eerste jaren tot extra uitgaven en in latere jaren tot besparingen in de uitvoering, welke op een zorgvuldige en beheerste wijze zullen worden ingeregeld. In verband hiermee is een kasschuif verwerkt.

8. Interne begrotingsreserves

Met ingang van 2008 zijn op de LNV-begroting interne begrotingsreserves ingesteld. Het betreft het omzetten van de garantievermogens van een drietal stichtingen, te weten het Ontwikkeling en Saneringsfonds voor de Landbouw, het Ontwikkeling en Saneringsfonds voor de Visserij en het Borgstellingsfonds. De middelen van deze fondsen werden tot 1 januari 2008 voor het grootste deel in rekening courant aangehouden bij ’s Rijks schatkist (de Rijkshoofdboekhouding).

Als gevolg van het instellen van deze interne begrotingsreserves wordt zowel de uitgaven- als de ontvangstenbegroting van LNV met € 67,3 mln. verhoogd. Voor een nadere toelichting wordt verwezen naar de Leeswijzer.

9. FES-projecten kennis en innovatie

Vanuit het Fonds Economische Structuurversterking zijn middelen ten behoeve van kennis en innovatie overgeheveld naar de LNV-begroting voor de reeds lopende onderzoeksprojecten Aviaire Influenza, Transitie duurzame landbouw, Potato Genome Science en Plantkundig Onderzoek. Deze verhoging in 2008 betreft de doorwerking van de vertraging in de uitvoering in 2007.

10. Loonbijstelling 2008/Prijsbijstelling 2008 Groen Onderwijs

De loonbijstelling 2008 en de prijsbijstelling 2008 voor alleen het Groen Onderwijs is toegevoegd aan de LNV-begroting.

11. Eindejaarsmarge 2007

De positieve eindejaarsmarge 2007 ad € 3,6 mln. wordt vrijwel geheel ingezet ter verhoging van de bijdrage aan de VWA. Dit hangt samen met een budgetoverheveling nog in 2007 door het ministerie van VWS aan het ministerie van LNV van € 3,5 mln. als bijdrage in de oplossing van de financiële problematiek bij de VWA. Deze bijdrage wordt in 2008 aan de bijdrage VWA toegevoegd.

12. Tranche 2008 CA-intensiveringsmiddelen (Voorjaarsnota 2008)

Uit hoofde van de intensiveringen uit het Coalitieakkoord tranche 2008 is de LNV-begroting bij Voorjaarsnota als volgt verhoogd:

Transitie Noordzeevisserij

LNV realiseert in goed overleg met de sector een transitie van de Noordzeevisserij om enerzijds de noodzakelijke innovatie, gericht op meer duurzaamheid, energiebesparing en samenwerking in de keten te ondersteunen en anderzijds te komen tot een betere balans tussen vangstbestanden en vangstcapaciteit.

Jonge Agrariërs

LNV zet de ondersteuning van jonge ondernemende agrariërs voort. De investeringsregeling Jonge Agrariërs biedt financiële ondersteuning voor jonge agrariërs met beperkte solvabiliteit die na de bedrijfsovername willen investeren in kwaliteitsverbetering, innovatie, dierenwelzijn, milieu, verlaging van de productiekosten, omschakeling van productie of diversificatie van productie. Naar verwacht, kan hiermede aan de vraag naar ondersteuning van Jonge Agriërs worden voldaan.

Chemisch, biologische, radiologische en nucleair (CRBN)weerstandsverhoging

Het thema CBRN-weerstandsverhoging onderzoekinstellingen richt zich op het treffen van veiligheidsmaatregelen bij publieke onderzoeksinstellingen, waaronder universiteiten en onderzoeksinstituten binnen het LNV-domein.

Groen Onderwijs

Vanuit de begroting van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen zijn structureel middelen overgeboekt ten behoeve van kwaliteitsmaatregelen (voornamelijk gratis schoolboeken VO en verbetering carrièreperspectief) en maatschappelijke stages ten behoeve van het groene onderwijs.

13. Tranche 2009 CA-intensiveringsmiddelen

De tranche 2009 van de intensiveringsenveloppen uit het Coalitieakkoord wordt aan de LNV-begroting toegevoegd. Het overgrote deel van de intensiveringsmiddelen betreft intensivering van bestaand beleid. Alleen bij de reeks voor de Agenda Landschap gaat het om nieuw beleid in het kader van een nieuwe agenda voor het landschapsbeleid.

Werkprogramma schoon en zuinig

Deze middelen zijn bestemd voor de introductie van het stimuleren van semi-gesloten kassen in de glastuinbouw ter reductie van het gebruik van fossiele brandstoffen. De middelen worden toegevoegd aan de MEI-regeling (Marktintroductie Energie Innovaties) en beschikbaar gesteld voor innovatieve energieprojecten.

Handhaven Dierenwelzijn

LNV streeft ernaar dat in 2011 5% van stallen integraal duurzaam en diervriendelijk is en stimuleert innovaties, investeringen in diervriendelijke systemen en consumentenvraag naar diervriendelijke producten. LNV intensiveert de handhaving op dierenwelzijn en streeft naar aanscherping van wettelijke eisen in Europees verband.

Handhaving/preventie dierziekten Douane en AID

Er worden middelen beschikbaar gesteld voor extra controles door de Douane ter voorkoming van de verspreiding van dierziekten zoals AI.

Natura 2000

De verhoging voor Natura 2000 houdt onder meer verband met de aanwijzing van Natura 2000-gebieden. In 2009 zal het inspraakproces voor de ontwerp-aanwijzing voor de laatste van de 162 gebieden worden afgerond. Tevens zal de procedure worden gestart om een groot deel van de gebieden, waarvoor het rijk verantwoordelijk is, definitief aan te wijzen.

De uitgavenverhoging houdt tevens verband met het opstellen van beheersplannen in het kader van Natura 2000. LNV is verantwoordelijk voor het totstandkomen van ruim 40 beheerplannen. De processen hiertoe zullen in 2009 worden voortgezet, of worden afgerond. LNV financiert ook een deel van de kosten die de provincies maken om hun beheerplannen gestalte te geven. Daarnaast neemt LNV deel aan het interbestuurlijk regiebureau Natura 2000. Voor 2008 is voor Natura 2000 € 8,5 mln. binnen de LNV-begroting vrijgemaakt (zie ook de toelichting onder nr. 17 Natura 2000). Hiermee is voor een adequate uitvoering van de werkzaamheden in het kader van Natura 2000 in totaal € 37 mln. beschikbaar.

Leefgebieden

Voor het behoud en herstel van bedreigde dier- en plantensoorten, voorheen bekend als «soortenbescherming», worden de uitgaven vanaf 2009 verhoogd.

Exotenbeleid

Vanuit het Coalitieakkoord (tranche 2009) worden extra middelen beschikbaar gesteld aan de Plantenziektenkundige Dienst ten behoeve van een coördinerende rol voor invasieve exoten nl. het signaleren van nieuwe exoten, het (laten) uitvoeren van risicoanalyses en op basis van zo’n analyse, het inzichtelijk maken van de mogelijke wijzen en consequenties van preventie, bestrijding of beheersing van exoten. Ook geeft de PD voorlichting aan het publiek en bedrijven over de risico’s van invasieve exoten. Tot slot kan de PD de opstartfase van eventuele bestrijdingsacties zonodig ondersteunen en de efficiëntie en effectiviteit van eerder genomen maatregelen evalueren. Om al deze werkzaamheden goed uit te kunnen voeren, faciliteert de PC het functioneren van een uitgebreid en flexibel netwerk invasieve exoten, bestaande uit deskundigen en behlanghebbenden van binnen en buiten de overheid. De PD benut de kennis en expertise van dit netwerk.

Naleving Natuurwetgeving

Voor de naleving van de natuurwetgeving wordt de bijdrage voor de Algemene Inspectiedienst verhoogd. Het betreft onder meer verbetering van kennis inzake risico’s en doelgroepen en verbetering van de informatieuitwisseling met andere handhavende diensten zoals politie en douane. De minister van LNV heeft op 1 juli 2008 met de handhavingspartners (provincies, openbaar ministerie, politie en douane) een convenant gesloten over de handhaving van de natuurwetgeving, waaronder CITES.

Agenda landschap

Het kenmerkende Nederlandse Landschap staat onder druk. Het kabinet wil het landschap behouden en versterken en zich hierop inzetten. In 2008 wordt de Agenda Landschap door de minister van LNV aan de kamer aangeboden. Er wordt stevig ingezet op het behoud en het versterken van de kwaliteit van het landschap. Vanaf 2009 wordt vanuit de Coalitieakkoord-middelen structureel extra € 3 mln. beschikbaar gesteld.

Beheer Recreatie om de stad

Door toename van het areaal dat ingericht wordt als recreatiegebied om de stad neemt ook het aantal hectares toe die in beheer worden genomen door natuurbeherende organisaties. Hiervoor worden Coalitieakkoord middelen ingezet die ter beschikking gesteld zijn voor beheer Recreatie om de stad.

Compensatie subsidietaakstelling ILG

In de begroting 2008 is conform het Coalitieakkoord een subsidietaakstelling verwerkt. Deze is onder meer opgelegd op de ILG-onderdelen. Conform afspraak met de provincies vindt geen korting plaats op de ILG-onderdelen. De subsidietaakstelling op de ILG-onderdelen wordt derhalve gesaldeerd met de beschikbare CA-intensiveringsmiddelen.

Groen Onderwijs

Op basis van afspraken in het Coalitieakkoord komt geld beschikbaar om te investeren in de kwaliteit van het onderwijs. Voor jongeren worden groene maatschappelijke stages gerealiseerd op het gebied van natuur- en landschapsbeheer, voedselkwaliteit en diergezondheid en zorg- en educatieboerderijen.

Luchtkwaliteit

Investeringen in luchtwassers in stallen worden gestimuleerd, waardoor de uitstoot van fijnstof vermindert en de natuurcondities verbeteren. Conform mijn toezegging aan de Kamer zal LNV een regeling openstellen voor een bedrag van in totaal € 45 mln.

14. Aanvullende intensiveringsmiddelen uit het FES

Vanuit het Fonds Economische Structuurversterking worden middelen toegevoegd aan de LNV-begroting voor de projecten Greenports, Klavertje 4, PrimAviera en de Natuurpilot IJmeer.

Greenports

Deze middelen zijn bestemd voor integrale ruimtelijke glastuinbouwprojecten met name in de zuidvleugel van de Randstad, waarmee een impuls wordt gegeven aan een duurzame, vitale en gevarieerde inrichting. Deze middelen maken deel uit van het Investeringsbudget Landelijk Gebied.

Klavertje 4

In het kader van de Nota Ruimte wordt vanuit het Fonds Economische Structuurversterking (FES) € 22,9 mln. toegekend aan de LNV begroting ten behoeve van het project Klavertje 4. Onder deze noemer wordt aan de westzijde van Venlo een omvangrijk, innovatief agro-industrieel en logistiek complex gerealiseerd. Ook de ruimtelijke en groene kwaliteit van het gebied wordt verbeterd. Klavertje 4 is een integrale gebiedsontwikkeling waarin een hoogwaardig en duurzaam economisch werklandschap voor de toekomst wordt ontwikkeld. Daarmee vormt Klavertje 4 het ruimtelijk-fysieke hart van de ontwikkeling van Greenport Venlo.

Deze € 22,9 mln. maakt deel uit van het Investeringsbudget Landelijk Gebied.

Primaviera

In het kader van de Nota Ruimte wordt € 6 mln. toegekend aan de LNV begroting voor het Greenportproject Primaviera. Dit gebied bestaat uit een met name op sierteelt gericht glastuinbouwcluster. Ten behoeve van het behoud en het versterken van deze greenport wordt oostelijk van de A4, westelijk van de kern Rijsenhout een nieuwe state-of-the-art glastuinbouwlocatie (220 ha netto glas) ontwikkeld. Deze € 6,0 mln. maakt deel uit van het Investeringsbudget Landelijk Gebied.

Natuurpilot IJmeer

Met de Natuurpilot IJmeer wordt onderzoek gedaan naar de schadelijke effecten van aanleg van woningbouw en infrastructuur voor de natuur. De pilot moet het inzicht vergroten rond het herstel, toekomstig behoud en ontwikkeling van de natuurkwaliteiten.

Vanuit het Fonds Economische Structuurversterking (FES) wordt vanaf 2011 een bijdrage geleverd van in totaal € 25 mln. voor bovengenoemd project.

15. Correctie CA-taakstelling teldatum MBO

In de begroting 2008 is vanuit het Coalitieakkoord onder meer een taakstelling ad € 7 mln. vanaf 2009 opgelegd voor wat betreft de bekostiging van het MBO Groen Onderwijs. Er is daarbij uitgegaan van de veronderstelling dat op de nieuwe teldatum in 2008 minder leerlingen zouden zijn ingeschreven op het MBO. Deze daling blijkt nu lager uit te vallen. Dit leidt tot een lagere besparing, waarvoor LNV nu wordt gecompenseerd.

16. Impulsprogramma verduurzaming agroketens

Voor een impuls op het terrein van verduurzaming in de agroketens vindt binnen de LNV-begroting een herschikking plaats als gevolg van de allocatieve weging voor in totaal € 9 mln. Voor het impulsprogramma verduurzaming agroketens wordt gedacht aan:

• het stimuleren van investeringen en projecten ter uitwerking van de toekomstvisie duurzame veehouderij en dienaangaande aangenomen Kamermoties.

• het stimuleren van klimaat- en nutriëntneutrale veehouderijketens die gebruik maken van duurzame energiebronnen en per saldo geen schadelijke emissies naar lucht, water en bodem veroorzaken;

• het in gang zetten van onderzoek naar nieuwe vormen van eiwitproductie (plantaardig, synthetisch) nu de wereldwijde vraag naar hoogwaardig dierlijk eiwit explosief groeit;

• hoogwaardige ketens gebaseerd op eindwaarde bij de consument;

• ruimtelijke inrichting en agrologistiek.

Thans wordt gewerkt aan een concrete invulling van deze impuls.

17. Natura 2000

Voor 2008 is voor Natura 2000 € 8,5 mln. binnen de LNV-begroting vrijgemaakt (zie ook de toelichting onder nr. 12 Tranche 2009 CA-intensiveringsmiddelen).

18. Dienst Regelingen

Als gevolg van het negatief resultaat over 2007 is bij DR een negatief eigen vermogen van € 11,9 mln ontstaan. Het negatief resultaat in 2007 werd grotendeels veroorzaakt door onvoorziene kosten met betrekking tot het tijdig en correct uitbetalen van de bedrijfstoeslag 2006 (BTR) en een afwaardering op ICT investeringen. Conform de regeling baten-lasten diensten zuivert LNV bij ontwerpbegroting 2009 het negatief eigen vermogen van DR aan. Zie ook «4. Diensten die een baten lastenstelsel voeren, Dienst Regelingen».

19. Oostvaarderswold

In 2012 en 2013 wordt in totaal € 29 mln. uitgetrokken voor het realiseren van de robuuste ecologische verbindingszone Oostvaarderswold. Hiermee wordt het advies uit 2006 gevolgd van het International Committee on the Management of the Oostvaardersplassen (ICMO), onder leiding van de heer Gabor, om deze verbinding versneld aan te leggen. Realisatie op korte termijn is in dit uitzonderlijke geval vereist in verband met de snel stijgende grondprijzen vanwege de grote stedelijke druk. Hiermee wordt de in de Oostvaardersplassen voorkomende edelherten de mogelijkheid geboden om via het Horsterwold te kunnen migreren naar de Veluwe (en later ook Duitsland) zodat uitwisseling van genetisch materiaal kan plaatsvinden. Hiertoe moeten gronden worden verworven en ingericht.

20. Overloop DLO-bekostiging

In 2008 worden middelen die in 2007 niet zijn bevoorschot in verband met de realisatie van de lopende onderzoeksprogrammering, alsnog eenmalig ter beschikking gesteld aan DLO ten behoeve van onderzoek in 2008. LNV volgt hiermee de aanbeveling van de Rekenkamer op betreffende de jaarlijkse subsidievaststelling DLO.

21. Herijking apparaatsbudgetten /Renovatie hoofdgebouw

In aanloop naar de krimptaakstelling Coalitieakkoord zijn, ter voorkoming van toekomstige tegenvallers, de apparaatsbudgetten van directies en diensten meerjarig op orde gebracht.

Tevens is meerjarig budget vrijgemaakt voor de renovatie van het hoofdgebouw op grond van de meest actuele inschatting van de voortgang van de renovatiewerkzaamheden.

22. Kasschuif Glastuinbouw

Om de kabinetsdoelen (in 2020) klimaatneutraal telen, reductie gebruik primaire brandstof en glastuinbouwsector leverancier van duurzame warmte en elektriciteit te kunnen realiseren zijn op de LNV-begroting middelen gereserveerd voor investeringen via de energieregelingen Marktintroductie Energie Innovatie (MEI), Investerings Regeling Energie (IRE) en Energienetwerken. In verhouding tot latere jaren is in 2008 en 2009 ruim budget beschikbaar. De uitfinanciering van de aangegane verplichtingen loopt echter meer gelijkmatig over de jaren. Het is daarom noodzakelijk om een deel van het beschikbare budget in 2008 en 2009 middels een kasschuif over latere jaren (2010 t/m 2013) te spreiden.

23. Taakstelling ICT

LNV bezuinigt de komende jaren op ICT door enerzijds te investeren in een aantal generieke applicaties (o.a. nieuw systeem voor financiën en inkoop, digitalisering kerndepartement en implementatie nieuw relatiebeheersysteem) ten behoeve van kwaliteits- en efficiencyverbeteringen in de bedrijfsvoering en primair proces en anderzijds door het aantal applicaties en oude systemen te verminderen. Dit leidt tot besparingen (in de vorm van efficiencyvoordelen, factuurreductie, inkoopvoordelen en beheerkostenreductie) van ca. € 5 mln. in 2009 oplopend tot € 15 mln. in 2011 en verder. Een verdere concretisering van deze substantiële besparingen en toebedeling naar de diensten waar deze neerslaan zal plaatsvinden bij VoorJaarsNota 2009.

24. Medebewind.

Er vindt, gebaseerd op ervaringsgegevens van de afgelopen jaren, een ramingsbijstelling plaats op uitgaven voor medebewind (Produktschappen).

25. Taakstelling Subsidieregelingen

Vooruitlopend op de geplande beleidsdoorlichting van artikel 21 Duurzaam ondernemen vindt in 2008 een doorlichting plaats van het huidige subsidie-instrumentarium van dit artikel. Nadrukkelijk is hierbij aan de orde dat, gelet op de nieuwe beleidsimpulsen die op het vlak van Duurzaam ondernemen op korte termijn effect zullen moeten resulteren (glastuinbouw, bio-based economy, schoon en zuinig), het bestaande subsidie-instrumentarium aanpassing behoeft. Deze doorlichting resulteert taakstellend in een structurele besparing van € 5 mln. vanaf 2011 welke zal worden ingezet voor het impulsprogramma verduurzaming agroketens.

26. Uitfasering Natuurregelingen

De regeling Effectgerichte Maatregelen wordt afgebouwd. Met het oog op het recent uitgebrachte advies van de Taskforce Trojan met betrekking tot Stikstof/ammoniak in relatie tot Natura 2000 en de daarin opgenomen voorstellen wordt verder uitgewerkt welk instrumentarium door het Rijk effectief kan worden ingezet voor het realiseren van een daling van de stikstofdepositie. In deze nadere uitwerking van het benodigd instrumentarium zal worden bezien op welke wijze de effecten van de bestaande afzonderlijke subsidieregeling Effectgerichte Maatregelen, die nu met ingang van 2009 gefaseerd wordt afgebouwd, meer systematisch kunnen worden ingebed binnen Natura 2000 met bijbehorende beheerplannen en de adviezen van de projectgroep overdracht programmabeheer provincies (Van Dijk).

De regeling Behoud en Herstel van Historische Buitenplaatsen is toe aan herziening. Het betreft een regeling die in het verleden is ingesteld maar gelet op de veranderende verhoudingen m.b.t. verantwoordelijkheden tussen overheid, burgers en bedrijfsleven toe is aan herijking. Er is een relevante verlaging van dit subsidie-instrumentarium voorzien omdat in toenemende mate van landeigenaren mag worden verwacht dat zij zelf meer verantwoordelijkheid nemen voor het behoud en herstel van buitenplaatsen. Uitfasering van de regeling is voorzien met ingang van 2010. LNV zal met de nog uit te brengen Agenda Landschap een nieuwe invulling geven aan de verantwoordelijkheid van het Rijk op dit domein. Daarbij zal het aanstaande advies van de Taskforce financiering Landschap worden meegenomen.

Met het uitbrengen van de Beleidsnota Natuur- en Milieu-educatie en het inzetten op een LNV-programma Jeugd is er een stevige impuls gegeven aan het vergroten van de bewustwording van de waarde van natuur in relatie tot andere waarden. Naast de overheid nemen vooral ook andere partijen verantwoordelijkheid bij de implementatie. De Regeling Draagvlak Natuur zal in het verlengde hiervan worden uitgefaseerd per 2010.

De allocatieve weging die heeft plaatsgevonden over de volle breedte van de LNV-begroting heeft geleid tot stevige aanpassingen die noodzakelijk zijn om voldoende middelen beschikbaar te krijgen om enerzijds een aantal beleidsintensiveringen mogelijk te maken en anderzijds een aantal budgettaire knelpunten op te lossen.

Ontvangsten

De begroting van de ontvangsten voor 2009 is ten opzichte van de meerjarencijfers in de begroting 2008 bijgesteld met € 49 mln. Deze bijstelling bestaat uit de mutaties, zoals opgenomen in onderstaande tabel.

De mutaties 1 t/m 14 zijn in de eerste suppletore wet samenhangende met de Voorjaarsnota 2008 aan de Kamer voorgelegd.

1. Interne begrotingsreserves Zie toelichting onder de uitgavenmutaties.

2. Fonds Economische Structuurversterking

Zie toelichting onder de uitgavenmutaties.

3. Blauwtong, vrijwillige vaccinatie

Om dieren te vaccineren tegen blauwtong worden in 2008 vaccins aangeschaft. De uitgaven hiervan (€ 11,7 mln., zie onder uitgaven) worden in 2009 bij de EU gedeclareerd.

4. Verkoop gronden BBL

In 2007 is € 18,6 mln. van de geraamde ontvangstentaakstelling ad € 22,9 mln. uit hoofde van de verkoop van gronden door het Bureau Beheer Landbouwgronden (BBL) gerealiseerd. De resterende € 4,3 mln. wordt in 2008 ontvangen. Hiermee komt het aantal resterende landinrichtinghectares op een adequaat niveau.

5. Tranche 2009 CA-intensiveringsmiddelen(FES)

Vanuit het Fonds Economische Structuurversterking worden middelen toegevoegd aan de LNV-begroting voor de projecten Luchtkwaliteit, Greenports, Klavertje 4, Primaviera en de Natuurpilot IJmeer. Zie voor een toelichting op deze projfecten onder de uitgavenmutaties 13 en 14.

6. Aanvullende intensiveringsmiddelen (FES)

Vanuit het Fonds Economische Structuurversterking worden middelen toegevoegd aan de LNV-begroting voor de projecten Luchtkwaliteit, Greenports, Klavertje 4, Primaviera en de Natuurpilot IJmeer. Zie voor een toelichting op deze projfecten onder de uitgavenmutaties 13 en 14.

7. Ontvangsten ihkv Bestuursakkoord

Conform het Bestuursakkoord tussen Rijk en provincies draagt de Provincie Noord Holland gedurende drie jaar van 2009 tot en met 2011 in totaal € 25 mln. bij aan de financiering van het Coalitieakkoord. Dit hangt samen met de realisatie door LNV van de natuurpilots IJmeer/Markermeer.

ILG overzichtsconstructie

Om een goed inzicht te bieden in de totale omvang van het beschikbare ILG-budget en de herkomst ervan is een overzichtsconstructie opgesteld over de totale ILG-periode van 2007–2013. In deze overzichtsconstructie zijn ook de bijdragen van andere departementen aan het ILG opgenomen. In het kader van het ILG is afgesproken dat de andere betrokken departementen (VROM, V&W en OCW) hun bijdragen overboeken (via een bijdrageconstructie) naar de LNV-begroting en dat de minister van LNV zorgdraagt voor de jaarlijkse stortingen ten behoeve van de provincies.

De totale omvang van het aan de provincies beschikte ILG-budget komt uit op € 3,2 miljard.

Het beschikbaar budget voor ILG op de LNV begroting is exclusief de bijdragen van de EU en exclusief de leenplafonds voor de verwerving van EHS.

Overzichtsconstructie Groene Hart

Met de uitvoeringsagenda van de Nota Ruimte is een viertal gebiedsgerichte rijksprogramma’s ingesteld. VROM coördineert voor het kabinet de inzet voor de nationale Ruimtelijke Hoofdstructuur en de wettelijke basiskwaliteiten. De minister van LNV is programmaminister voor het Groene Hart, één van deze rijksprogramma’s die deel uitmaken van de uitvoeringsagenda. Binnen dit programma neemt het kabinet besluiten over ontwikkelingen rond wonen, werken, infrastructuur, natuur en landschap in samenhang met elkaar. Aan het rijksprogramma Groene Hart wordt intensief samengewerkt tussen rijk en regio, waarbij de regie voor dit programma in handen ligt van de regio, in het bijzonder de provincies. In de overzichtsconstructie is in beeld gebracht welke budgetten vanuit welke departementale begrotingen beschikbaar komen voor het Groene Hart en de daarmee samenhangende projecten. De definitieve toedeling van de Nota Ruimte middelen dient nog plaats te vinden. Op basis van deze definitieve toedeling kan de overzichtsconstructie verder worden gecompleteerd. 

¹ Hiervan heeft € 27,5 mln. Betrekking op Veenweiden binnen het Groene Hart

2.2 De beleidsartikelen

21 Duurzaam ondernemen

Algemene beleidsdoelstelling

LNV streeft naar een vitaal en duurzaam agrocomplex met inbegrip van de visserij, waarbij:

• de nationale en internationale marktpositie van het agrocomplex wordt versterkt;

• van natuurlijke hulpbronnen en natuurlijke grondstoffen een duurzaam gebruik wordt gemaakt;

• betrouwbare en hoogwaardige producten voortgebracht worden.

Hierbij zijn de Europese kaders uitgangspunt. Op een aantal terreinen (energie en dierenwelzijn) zet het Kabinet in op een voortrekkersrol in Europa. De verduurzaming geldt niet alleen voor de milieuaspecten, maar ook voor de sociale en economische aspecten zoals bedrijfsontwikkeling en ondernemerschap.

De ambities op het terrein van energie zijn vastgelegd in het werkprogramma Schoon en Zuinig. De bijdrage van de agro-sectoren en LNV aan deze ambities zijn nader uitgewerkt in het in 2008 gesloten convenant Schone en Zuinig agro-sectoren.

Van grote invloed op het halen van deze beleidsdoelstelling zijn de ontwikkelingen bij het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid (GLB) en Gemeenschappelijk Visserijbeleid (GVB). Zo is met ingang van 1 januari 2006 in het kader van het vernieuwde GLB de ontkoppelde steunregeling van kracht geworden. Daarnaast is een nieuw plattelandskader voor 2007–2013 ontwikkeld (POP2). Dit nieuwe POP bevat een uitwerking van de nieuwe Kaderverordening Platteland en sluit aan bij de nationale beleidsprioriteiten. Voor de periode 2007–2013 is ook een nieuw Europees Visserijfonds (EVF) vastgesteld, waarbij ingezet wordt op verdere verduurzaming van het visserijbeleid

Verantwoordelijkheid LNV

Een krachtige positie van het agrocomplex is in de eerste plaats de verdienste, maar ook de blijvende opgave van ondernemers. LNV stelt de randvoorwaarden vast en ondersteunt de ontwikkeling van het agrocomplex, waarbij ruimte is voor duurzaam ondernemerschap en een goed klimaat voor innovatie. Daar waar nodig zorgt LNV voor kennisontwikkeling, bevordert innovatie en samenwerking, stelt robuuste regelgeving en toezichtskaders op en geeft gerichte ondersteuning.

Externe factoren

Het behalen van de doelstelling hangt af van:

• het benutten van het initiatief, de slagkracht en het innovatievermogen van de sector;

• ontwikkelingen op de (internationale) markten;

• ontwikkeling van de internationale en binnenlandse markt voor duurzame kwaliteitsproducten;

• internationale handelsafspraken;

• de ontwikkelingen in het Gemeenschappelijk Landbouw- en Visserijbeleid.

Meetbare gegevens bij de algemene doelstelling

Het behalen van de doelstelling heeft als effect dat:

• de economische koploperspositie van de ondernemingen binnen het Nederlandse agrocomplex op internationaal niveau verder wordt versterkt;

• een forse reductie van het gebruik van fossiele brandstoffen in sector wordt bereikt;

• betrouwbare, duurzame en kwalitatief hoogwaardige producten in Nederland worden voortgebracht en verhandeld;

• de Nederlandse samenleving waardering heeft voor de economische, ecologische en sociale bijdrage van het agrocomplex.

De maatschappelijke appreciatiescore is gebaseerd op een door TNS NIPO uitgevoerd onderzoek een geeft in een rapportcijfer uitgedrukt de waardering weer van Nederlandse burgers voor de agrarische sector.

NB De indicatoren 1 t/m 3 zijn te classificeren als kengetallen volgens de Rijksbegrotingsvoorschriften.

1. De toegevoegde waarde geeft de economische waarde weer die wordt gecreëerd door het productieproces. Zij wordt berekend door van de opbrengsten de inkopen bij anderen af te trekken en geeft de vergoeding weer die resteert voor de ingezette arbeid en kapitaal. Een fte staat voor een volwaardige arbeidskracht die full time werkt.

2 De toegevoegde waarde in verhouding tot de EU-15 geeft het verhoudingsgetal weer van de toegevoegde waarde in Nederland in vergelijking met de gemiddelde toegevoegde waarde in de landen van de EU-15.

Toegevoegde waarde per fte in Nederlandse primaire sector

Overschot agrarische handelsbalans

Budgettair belang LNV begroting

Procentuele verdeling uitgaven 2009 over operationele doelstellingen en apparaat

Duurzaam ondernemen

Budgettaire gevolgen van beleid

Grafiek Budgetflexibiliteit

Algemeen

Met ingang van 2008 zijn er op de LNV-begroting interne begrotingsreserves ingesteld. Het betreft het omzetten van de garantievermogens van drie ZBO’s, te weten het Ontwikkeling en Saneringsfonds voor de Landbouw, het Ontwikkeling en Saneringsfonds voor de Visserij en het Borgstellingsfonds voor de Landbouw. In verband met deze vermogensoverheveling naar de LNV begroting zijn bij 1e suppletore begroting LNV 2008 zowel de uitgaven en de ontvangsten op dit artikel verhoogd met een totaal bedrag van € 67,3 mln. De operationele doelstellingen 21.11, 21.13 en 21.14 worden verhoogd met respectievelijk € 40 mln., € 13,4 mln. en € 13,9 mln.

Zoals aangegeven in de leeswijzer zijn de instrumenten van operationele doelstelling 21.15 vanaf 2009 ondergebracht bij operationele doelstelling 21.11 t/m 21.13. Onderstaand is de was/wordt tabel opgenomen behorend bij de conversie.

Handhaving en uitvoering

De uitvoeringskosten worden voornamelijk veroorzaakt door de uitvoering van EU-maatregelen binnen het LNV-domein.

Kennis en onderzoek

In deze tabel zijn de kennis- en onderzoeksmiddelen opgenomen, welke op artikel 26 (kennis en innovatie) budgettair zijn verwerkt, maar betrekking hebben op de algemene doelstelling van artikel 21.

* het betreft de clusters:

• economisch perspectiefvolle agroketens

• mineralen en milieukwaliteit

• plantgezondheid

• verduurzaming productie en transitie

Apparaatsuitgaven

Ontvangsten

Budgettair belang buiten LNV begroting

Fiscale maatregelen

EU-maatregelen

21.11 Verbeteren van ondernemerschap en ondernemersklimaat

Motivering

LNV wil het concurrentievermogen van het agro-complex versterken. Het beleid richt zich op het stimuleren van goed ondernemerschap bij de Nederlandse agrariërs en het creëren van een goed ondernemersklimaat voor de agri-business. Hierbij wordt gestreefd naar een zo laag mogelijke administratieve lastendruk. LNV richt zich verder op het faciliteren van ondernemers bij duurzame investeringen, internationale handel en het bieden van een gunstig perspectief voor jonge agrariërs bij de overname van een bedrijf.

Instrumenten

Jonge agrariërs

• De investeringsregeling Jonge Agrariërs biedt financiële ondersteuning voor jonge agrariërs met beperkte solvabiliteit die na de bedrijfsovername willen investeren.

¹ Incl. EU-financiering

Ondernemerschap

• De Regeling Beroepsopleiding en voorlichting geeft financiële ondersteuning aan agrariërs die advies inroepen t.a.v. bedrijfsadvies over de randvoorwaarden van het GLB.

• Via de Regeling Bedrijfsadviesdiensten worden agrariërs geholpen te voldoen aan de cross compliance voorwaarden voor inkomenssteun die in het kader van het gemeenschappelijk landbouwbeleid gesteld worden.

• Het Rijk verleent steun aan agrariërs door middel van het verstrekken van een staatsgarantie. Hierdoor wordt financiering van investeringen mogelijk gemaakt die in de markt vanwege een tekort aan zekerheden moeilijk tot stand komt. Met ingang van 2008 wordt ingezet op verdere versterking van deze borgstellingsfaciliteit (€ 2 mln. per jaar) ten behoeve van de ontwikkeling van een innovatieve en duurzame primaire land- en tuinbouw. In 2009 wordt naar schatting voor € 100 mln. aan garanties verstrekt, waarmee (bij een gemiddeld garantiebedrag van €500 000) zo’n 200 agrariërs gebruik kunnen maken van de garantstelling.

¹ Incl. EU-financiering

Bilaterale Economische Samenwerking

Het themagerichte en vraaggeoriënteerde BES-programma dient ter versterking van een duurzame internationale concurrentiepositie van het Nederlandse agro-bedrijfsleven en dan met name de kleine en middelgrote bedrijven (MKB). Dit programma is opgebouwd uit onderstaande activiteiten:

• Vakbeurzen: LNV presenteert Nederland en het Nederlands agrocomplex (MKB) op verschillende (biologische) vakbeurzen w.o. Grüne Woche, Hortifair, Biofach, Organics. In 2009 zal Nederland optreden als partnerland voor de Grüne Woche.

• CPLA: Collectieve Promotie Landbouw Activiteiten. Dit programma legt het primaat voor het opstellen en indienen van activiteiten en het – bij gunning – uitvoeren van activiteiten bij (organisaties van) het bedrijfsleven. De activiteiten hebben tot doel deelnemende Nederlandse bedrijven tijdens een collectieve activiteit, in contact te brengen met (nieuwe) zakelijke partners op buitenlandse markten waar het Nederlandse marktaandeel nog is ondervertegenwoordigd.

• Marktanalyses: Middels dit instrument worden de exportmogelijkheden voor het Nederlandse bedrijfsleven op buitenlandse markten onderzocht.

• Terugdringen handelsbelemmeringen: LNV organiseert voor die bedrijven die zelf geen toegang kunnen krijgen tot buitenlandse markten, handelsmissies/seminars/netwerkbijeenkomsten.

• Communicatie met en voorlichting aan het agro-bedrijfsleven is een belangrijk instrument Het verkennen van de omgeving om actuele (inter)nationale politieke en maatschappelijke trends en ontwikkelingen te signaleren die relevant (kunnen) zijn voor alle partijen.

21.12 Bevorderen van maatschappelijk geaccepteerde productievoorwaarden en dierenwelzijn

Motivering

LNV wil de milieubelasting verminderen en binnen het Europese kader een voortrekkersrol vervullen bij het verbeteren van dierenwelzijn. In het kader van de nota dierenwelzijn, die begin 2008 door de Tweede Kamer is vastgesteld, en de uitwerking van het Coalitieakkoord zet LNV in op het ontwikkelen en demonstreren van nieuwe diervriendelijke en duurzame stal- en houderijsystemen en het stimuleren van duurzame en diervriendelijke productie en consumptie. LNV stimuleert ondernemers te investeren in maatregelen voor dierenwelzijn die verder gaan dan de wettelijke normen. In 2011 is 5% van de stallen integraal duurzaam en diervriendelijk, waarbij wordt voldaan aan de dierenwelzijnseisen die verder gaan dan de huidige wettelijke eisen.

Daarnaast geeft LNV samen met andere overheden en het bedrijfsleven uitvoering aan het actieplan Agrologistiek.

LNV heeft de volgende doelstellingen:

• het verbeteren en waarborgen van het welzijn van landbouwhuisdieren en gezelschapsdieren aansluitend op de EU normen;

• het verlagen van het gehalte aan stikstof en fosfaat in grond- en oppervlaktewater;

• het bevorderen van de teelt van en handel in gezond en kwalitatief hoogwaardig plantaardig materiaal waarbij aan de internationale fytosanitaire eisen wordt voldaan;

• het voorkomen van problemen op het gebied van milieu, voedselveiligheid- en arbeidsbescherming door het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen;

• een duurzame, innoverende en vervoersefficiënte agrologistiek.

Instrumenten

Verbetering dierenwelzijn

• Het waarborgen van dierenwelzijn van landbouwhuisdieren vindt onder meer plaats door het ontwikkelen en formuleren van normen in de Gezondheidsen Welzijnswet voor Dieren (GWWD) en de daarop gebaseerde regelgeving en het handhaven van deze regelgeving. Via de GWWD worden ook de Europese verordeningen en richtlijnen, waaronder de transportverordening, geïmplementeerd. Uitgangspunt is dat met het wetsvoorstel voor de GWWD en de nadere regelgeving ter uitvoering hiervan niet wordt afgedaan aan het beschermingsniveau dat de huidige regelgeving biedt. Het streven is om in Europees verband de wettelijke eisen voor dierenwelzijn aan te scherpen. Om te komen tot objectieve kennis voor de normering, of het zoeken naar oplossingen in de praktijk, wordt veel onderzoek verricht. LNV werkt onder andere tot 2010 aan het ontwikkelen van een dierenwelzijnindex.

• Communicatie met en voorlichting aan de houders van gezelschapsdieren is voor LNV een speerpunt. Het Landelijk InformatieCentrum Gezelschapsdieren (LICG) speelt een sleutelrol bij de ontwikkeling van objectieve informatievoorziening over de aankoop en verzorging van gezelschapsdieren. LNV zet er op in dat de sector zelf certificatie toepast vanaf 2009, om de fokkerij en handel verder te professionaliseren en transparant te maken. Het opzetten van een certificatiesysteem wordt door LNV financieel ondersteund.

• LNV geeft financiële ondersteuning aan onder andere de Landelijke Inspectiedienst voor Dieren (LID) en de Stichting Zeldzame Huisdierrassen (SZH). Ook wordt de opvang van in beslaggenomen dieren (agressieve honden, verwaarloosde landbouwhuisdieren) bekostigd via de regeling In Beslaggenomen Goederen (IBG).

• LNV ondersteunt het onderzoek naar en innovaties in integraal duurzame stallen. In 2009 worden nieuwe voorbeeldontwerpen van duurzame stallen voor onder andere de melkvee- en varkenshouderij gepresenteerd. Prototypen van nieuwe integraal duurzame stallen kunnen via de bestaande innovatieregelingen financieel worden ondersteund. LNV ondersteunt vanaf 2009 een driejarig meetprogramma naar de milieuemissies uit nieuw ontwikkelde integraal duurzame stallen. Hiermee wordt de vergunningverlening en de toepassing van deze nieuwe stallen gefaciliteerd.

• Via de investeringsregeling integraal duurzame stallen kunnen voorloperbedrijven in de melkveehouderij, pluimveehouderij en varkenshouderij subsidie krijgen voor de nieuwbouw van of aanpassing tot integraal duurzame stallen. Voor de uitrol van duurzame stallen die aan bovenwettelijke ammoniak- en dierenwelzijneisen voldoen kan een beroep worden gedaan op fiscale instrumenten (MIA, Vamil) op basis van de Maatlat duurzame veehouderij.

• Voor de implementatie van het markt- en consumentenspoor van de nota Dierenwelzijn en het convenant over tussensegmenten ondersteunt LNV haalbaarheidsstudies en onderzoek naar nieuwe vleesproducten met een onderscheidende welzijnsclaim. Het initiatief hiervoor ligt bij ketenpartijen, maatschappelijke organisaties en de veehouderijsectoren.

Nieuw Mestbeleid

• Ter voorbereiding op en onderbouwing van het Vierde Actieprogramma Nitraatrichtlijn en een nieuwe derogatie voor de jaren 2010–2013 voert LNV een groot aantal onderzoeksactiviteiten uit.

• De resultaten van het mestbeleid die bereikt worden in de agrarische praktijk en in het milieu worden gemonitoord. Deze resultaten zijn input voor het Vierde Actieprogramma Nitraatrichtlijn en een nieuwe derogatieaanvraag.

¹ Incl. EU-financiering

Fytosanitair beleid

• LNV ziet toe op naleving van de Plantenziektenwet, Zaaizaad- en Plantgoedwet en de Landbouwkwaliteitswet, bewaakt en beheerst de fytosanitaire status van Nederland en maakt bilaterale afspraken met landen die niet tot de EU behoren. Het beleid voor de sector teeltmateriaal is gericht op kwalitatief hoogwaardig teeltmateriaal voor de boer en de bevordering van handel en afzet. Een goed kwekersrechtstelsel is hierbij noodzakelijk voor het behoud van de leidende positie van Nederlandse veredelingsbedrijven op de wereldmarkt.

• Een belangrijk onderdeel van het fytosanitaire beleid betreft het aanpassen van de Plantenziektenwet, onder meer als gevolg van de veranderingen in het fytosanitair stelsel die in 2007 in werking zijn getreden.

• LNV zet zich door het financieren van kennis- en onderzoeksprojecten ervoor in dat de internationale fytosanitaire regelgeving uitvoerbaar is voor het bedrijfsleven en aansluit bij de economische belangen van Nederland.

Gewasbeschermingsbeleid

• LNV werkt, sinds enkele jaren, samen met het ministerie van VROM, de Vereniging van Waterbedrijven in Nederland (VEWIN), de Unie van Waterschappen en een aantal sectorpartijen in convenantsverband aan de realisatie van de milieudoelstellingen van de nota Duurzame gewasbescherming. De tussenevaluatie van de nota (2006) heeft positieve resultaten opgeleverd. De komende tijd zullen de aanbevelingen verder worden uitgewerkt, met name de aanpak voor 25 stoffen die een probleem vormen in het oppervlaktewater.

• LNV stimuleert de toepassing van en kennis over geïntegreerde gewasbescherming onder meer door demonstratieprojecten, bijscholingsbijeenkomsten (voor vakbekwaamheidsbewijzen) en informatie over goede praktijken om het gedrag van telers positief te beïnvloeden (Telen met Toekomst).

• LNV geeft door een storting in het Fonds Kleine Toepassingen (2009 € 0,5 mln.) een stimulans aan de toelating van gewasbeschermingsmiddelen voor kleine toepassingen om een effectief middelenpakket in stand te houden. Daarnaast financiert LNV, samen met de ministeries van VROM, VWS en SZW advieswerkzaamheden van het College voor de Toelating van Gewasbeschermingsmiddelen en Biociden (CTGB) t.b.v. (inter)nationale beleidsontwikkeling.

¹ Incl. EU-financiering

Agrologistiek

LNV geeft samen met het bedrijfsleven en andere overheden in het platform Agrologistiek invulling aan het Actieplan Opschaling Agrologistiek (2008 – 2011); LNV heeft hierbij vooral een stimulerende en faciliterende rol. Het Actieplan (TK 28 141, nr. 8, 2008) richt zich op:

• Het breder uitdragen van kennis en effecten

• Het betrekken van meer partijen

• Het initiëren en stimuleren van structurele veranderingen in het agro-logistieke proces

• Het inschakelen en uitbouwen van een internationaal netwerk

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

¹ Het percentage afgekeurde zendingen heeft slechts betrekking op een deel van het fytosanitaire beleid, namelijk het exportdeel

² Bij de referentiewaarde was sprake van een gering aantal pilotprojecten. Met het Actieplan Opschaling Agrologistiek wordt massa gemaakt en een systeemsprong gestimuleerd, waardoor in 2011 in potentie 14 mln. wegkilometers kunnen worden bespaard. Dit staat gelijk aan een reductie van CO2 met 12000 ton.

21.13 Bevorderen van duurzame productiemethoden en bedrijfssystemen w.o. biologische landbouw

Motivering

LNV streeft naar het bevorderen en continueren van de duurzaamheid in de verschillende sectoren van de land- en tuinbouw.

Door de biologische landbouw te stimuleren draagt LNV bij aan het bieden van een alternatief perspectief. In 2007 heeft LNV een nieuwe nota biologische landbouw uitgebracht, waarin het beleid voor de komende vier jaar is geformuleerd.

LNV stimuleert duurzaamheid in de glastuinbouwsector. Dit betreft aspecten als milieu, klimaat, ruimtelijke inrichting en gebruik van fossiele energie.

De vernieuwing van de intensieve veehouderij wordt gefaciliteerd, zodat de sector kan voldoen aan de voorwaarden die de maatschappij wenst voor dierenwelzijn, milieu, landschap, marktgerichtheid en concurrentievermogen.

In 2008 heeft LNV een toekomstvisie op de veehouderij opgesteld. Deze toekomstvisie biedt het kader voor verduurzaming van de veehouderij binnen 15 jaar. In samenwerking met ketenpartijen en maatschappelijke organisaties is die visie uitgewerkt in een concreet afsprakenkader.

De ontwikkeling van de melkveehouderij naar een economische vitale en minder milieubelastende sector wordt gestimuleerd evenals het concurrentievermogen en de duurzaamheid van de akkerbouwsector.

LNV bevordert en faciliteert sector- en sectoroverschrijdende initiatieven voor samenwerking tussen ketens en in regio’s. Hiermee wordt ingezet op een breed gedragen innovatieagenda en -programma.

Instrumenten

LNV stimuleert de innovatie en de duurzaamheid van de landbouwsectoren door de innovatieve initiatieven van bedrijven, consortia of maatschappelijke organisaties te subsidiëren, door kennisverspreiding te stimuleren en door het in beeld brengen van verandering en verduurzaming in de landbouw. Verder is het organiseren van ontmoeting en debat een belangrijk onderdeel van het beleid.

Impulsprogramma Verduurzaming Agroketens

Voor een extra impuls op het terrein van verduurzaming in de agroketens wordt OD21.13 in 2009 met € 5 mln., 2010 met € 3 mln. en in 2011 met € 1 mln. verhoogd. Voor het impulsprogramma verduurzaming agroketens wordt gedacht aan de volgende onderwerpen:

• het stimuleren van investeringen en projecten ter uitwerking van de toekomstvisie duurzame veehouderij en dienaangaande aangenomen Kamermoties;

• het stimuleren van klimaat- en nutriëntneutrale veehouderijketens die gebruik maken van duurzame energiebronnen en per saldo geen schadelijke emissies naar lucht, water en bodem veroorzaken;

• het in gang zetten van onderzoek naar nieuwe vormen van eiwitproductie (plantaardig, synthetisch) nu de wereldwijde vraag naar hoogwaardig dierlijk eiwit explosief groeit;

• hoogwaardige ketens gebaseerd op eindwaarde bij de consument;

Thans wordt gewerkt aan een concrete invulling van deze impuls.

Glastuinbouw

• Het energietransitiebeleid van LNV heeft als ambitie dat vanaf 2020 in nieuw te bouwen kassen klimaatneutraal geteeld kan worden. Met het programma Kas als Energiebron wordt daar uitvoering aan gegeven. De glastuinbouwdoelen uit het convenant «Schone en Zuinige Agrosectoren» zijn inmiddels hierin geïntegreerd. Het Programma Kas als Energiebron is daarmee het beleids- en uitvoeringsprogramma voor aanzienlijke reductie van de CO2-emissie en sterk verminderde afhankelijkheid van fossiele energie voor de glastuinbouw in 2020. Om de doelen en ambities te bereiken wordt een breed instrumentarium ingezet: het energie-onderzoeksprogramma waaronder bijvoorbeeld het versnellingsprogramma implementatie semi-gesloten kassen, ondersteuning van demonstratieprojecten, voorlichting, de ontwerpwedstrijd Energieproducerende kas en het Innovatie- en Democentrum, ondernemerplatforms, communicatie onder andere via de sites www.energiek2020.nu en www.kasalsenergiebron.nl en het wegnemen van belemmeringen in wet- en regelgeving.

• Om een versnelde transitie naar minder gebruik van fossiele brandstoffen en efficiënt energiegebruik binnen de glastuinbouw te stimuleren worden investeringen in innovatieve energieconcepten financieel ondersteund met de regelingen Investeringsregeling Energiebesparing (IRE) en Marktintroductie Energie-innovatie (MEI). De MEI-regeling beoogt onder andere 700 ha (semi-)gesloten kassen te stimuleren. Dit is mede mogelijk met de extra middelen uit het werkprogramma Schoon en Zuinig tot 2012.

• De inrichting van duurzame glastuinbouwgebieden buiten de Greenports wordt ondersteund via de Stimuleringsregeling Inrichting Duurzame Glastuinbouwgebieden (Stidug). Aan alle tien gebieden zijn middelen toegezegd. Van deze 10 worden 3 nieuwe Stidugprojecten via het ILG gefinancierd (zie beleidsartikel 22).

• Het milieubeleid van LNV richt zich onder meer op het bij elkaar te brengen van partijen om de milieuproblematiek aan te pakken. Binnen het GLAMI-convenant wordt voor de glastuinbouw gewerkt aan gewasbescherming en mineralen. Met de bloembollen en paddenstoelensector zijn meerjarenafspraken-energie afgesloten. Deze beide meerjarenafspraken worden opgenomen in het convenant «Schone en Zuinige Agrosectoren».

• LNV stimuleert onder de glastuinbouw-, bloembollen- en paddestoelenondernemers de kennisverspreiding over energiebesparende maatregelen en duurzaam energieverbruik.

¹ Incl. EU-financiering

Energie efficiency VGI (MJA)

• De Voedsel- en Genotsmiddelensector neemt deel aan het Convenant Meerjarenafspraken energie (MJA 3). LNV ondersteunt de sector bij het opstellen, uitvoeren en monitoren van energiebesparingplannen op zowel bedrijfs- als brancheniveau. Het doel is een energie-efficiencyverbetering van 30% te bereiken in 2020 (t.o.v. 1990).

Biobased Economy

• Biobased Economy is een van de thema’s uit de innovatie-agenda energie. Binnen dit thema trekt LNV de programma’s bioraffinage, consortiumvorming en plantveredeling. In 2009 wordt een start gemaakt met de uitvoering van de innovatie-agenda.

• De inzet van LNV en de agro-sectoren voor een biobased economy is verder geconcretiseerd in het convenant Schone en Zuinige Agrosectoren. De afspraken uit dit convenant krijgen vorm in een jaarlijks op te stellen werkprogramma.

Biologische landbouw

• LNV zet voor 2009 in op de uitvoering van de in 2008 getekende Convenanten met marktpartijen en maatschappelijke organisaties. In samenwerking met convenantpartijen worden de instrumenten mediacampagne, ketenmanagement, meerjarige opschalingsplannen en handelsfacilitatie ter bevordering van de marktontwikkeling biologische landbouw ingezet. Ten behoeve van de verzelfstandiging van de vraagstimulering zal de financiële bijdrage van het bedrijfsleven toenemen ten opzichte van de bijdrage van de overheid.

• De vraag naar biologische producten zal in balans met het aanbod en de professionalisering van de sector bevorderd worden, o.a. door de regelingen beroepsopleiding en voorlichting en demonstratieprojecten biologische landbouw. De precieze inzet van instrumenten is afhankelijk van de herijking van de bestaande instrumenten.

• De uitwisseling van kennis en innovatie tussen biologische en gangbare landbouw wordt bevorderd, o.a. via de bedrijfsnetwerken.

• Aan biologische bedrijven zal financiële ondersteuning geboden worden voor de certificeringkosten via de Stimuleringsregeling Voortzetting Biologische Productie (SVBP). Daarnaast zal ingezet worden op communicatie om de groep potentiële omschakelaars te vergroten.

• LNV verstrekt verder subsidie aan regionale projecten en aan organisaties zoals Biologica die bijdragen aan de verdere ontwikkeling van de biologische landbouw en aan de verbinding van de biologische landbouw met de gangbare landbouw en de samenleving.

• Tenslotte zet LNV in voor een goede plaats van de biologische landbouw in het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid (Health check).

¹ Incl. EU-financiering

Intensieve veehouderij

• Om de overgang naar duurzame productiemethoden binnen de intensieve veehouderij te faciliteren, verspreidt LNV kennis over innovaties, worden innovatieve investeringen gesubsidieerd en fiscaal ondersteund en wordt samenwerking via onderzoek en kennis bevorderd.

• LNV bouwt in samenwerking met VROM stimulering van investeringen in duurzame stallen in de intensieve veehouderij en in de melkveehouderij verder uit door het uitbreiden van de Maatlat Duurzame Veehouderij. De uitbreiding is onder andere gericht op extra sectoren en duurzaamheidthema’s en op het beschikbare fiscale en financiële instrumentarium (VAMIL, MIA, Regeling Groenprojecten).

• Het «Programma luchtwassers» is erop gericht om via onderzoek nieuwe milieutechnologie (bijvoorbeeld gecombineerde luchtwassystemen) te optimaliseren en om de controle op de werkzaamheid en de handhaafbaarheid te verbeteren. Daarnaast is de investeringsregeling voor gecombineerde luchtwassystemen gericht op een versnelde inzet van deze nieuwe milieutechnologie in de praktijk.

¹ Incl. EU-financiering

Melkveehouderij

• LNV richt zich op de verbetering van de functionele en fysieke inrichting van landbouwbedrijven en de verduurzaming van de landbouwproductie.

• Gebiedsgerichte projecten voor milieuverbetering en structuurverbetering van de melkveehouderij worden gesubsidieerd.

• LNV bevordert innovaties door ondersteuning van praktijkgericht onderzoek, door de vorming van een innoverende omgeving te faciliteren en door de verspreiding van deze innovaties. LNV stelt hiertoe onder andere de regeling «Samenwerking bij innovaties» open en ondersteunt de Melkvee-academie. Er wordt mede rekening gehouden met de milieugevolgen van het op termijn loslaten van het melkquotum. Het herverkavelen en herinrichten van landbouwgrond ter vergroting van bedrijfsoppervlak dichtbij de stalruimte vormt een belangrijk onderdeel van de structuurverbetering (zie ook beleidsartikel 22).

¹ Incl. EU-financiering

Akkerbouw

• Om de kwaliteit, het rendement en de duurzaamheid van de productie van de belangrijkste akkerbouwgewassen te bevorderen worden praktijkgerichte vernieuwingen gestimuleerd (project KODA). Een belangrijk onderdeel is een betere informatie-uitwisseling tussen onderzoekers en ondernemers en de ontwikkeling van betere sturing vanuit de markt/ketens. Daarbij krijgt de ondernemer praktische hulpmiddelen aangereikt. Samenwerking in de keten staat hierbij voorop, waarbij de ondernemer centraal staat. Dit project loopt door tot en met 2009.

¹ Incl. EU-financiering

Innovatie en samenwerking duurzame landbouw

• Het bedrijfsleven heeft in samenwerking met LNV voor de meeste sectoren van land- en tuinbouw innovatieagenda’s opgesteld. Nadat eerder al de agenda’s voor tuinbouw, melkveehouderij en varkenshouderij waren opgesteld, is in 2008 de innovatieagenda pluimveehouderij aangeboden. Het ministerie faciliteert bij de nadere uitwerking en uitrol van het programma.

• Innovatieve projecten van het bedrijfsleven, waaronder met name ook projecten die aansluiten bij de innovatieagenda’s, worden financieel ondersteund door subsidieregelingen, zoals de regelingen «Innovatieprojecten» en «Samenwerking bij innovatieprojecten». Voor innovatievouchers kan het agrarisch bedrijfsleven vanaf 2008 gebruik maken van de openstelling via de begroting van EZ.

¹ Het gaat hier om uitfinanciering van de subsidie aan Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN) voor het Uitvoeringsprogramma Innovatie Landbouw Noord-Nederland Multifunctionele landbouw

• Om de ontwikkeling van de multifunctionele landbouw te stimuleren wordt door de taskforce multifunctionele landbouw, ingesteld door de Minister van LNV december 2007, ingezet op marktontwikkeling (verbinden van vraag en aanbod) en ketenversterking. Daarbij wordt ingespeeld op de maatschappelijke vraag naar bijvoorbeeld zorg, streekproducten, recreatie en toerisme, etc.

• Door onder andere in te zetten op ontwikkelpilots wordt voor de diverse deelsectoren binnen de multifunctionele landbouw een gerichte impuls gegeven aan de noodzakelijke marktcreatie en ketenontwikkeling. Ook kunnen ontwikkelpilots worden ondersteund die een meer gebiedsgerichte invalshoek hebben. Bij de uitvoering van de ontwikkelpilots wordt tevens ingezet op de ontwikkeling en benutting van kennisnetwerken onder andere in relatie tot de verbetering van ondernemerschap.

ICT beleidsprogramma

• De administratieve en logistieke processen bij import en export worden verbeterd door middel van ICT-toepassingen. Dit leidt tot een beter dienstverlening, administratieve lastenverlichting en een efficiëntere en effectievere controle.

Taakstellingen Subsidieregelingen

• Vooruitlopend op de geplande beleidsdoorlichting van artikel 21 Duurzaam ondernemen vindt in 2008 een doorlichting van het huidige subsidie-instrumentarium van dit artikel. Nadrukkelijk is hierbij aan de orde of, gelet op de nieuwe beleidsimpulsen die op het vlak van Duurzaam ondernemen op korte termijn effect zullen moeten resulteren (glastuinbouw, bio-based economy, schoon en zuinig), het bestaande subsidie-instrumentarium nog effectief is. Deze doorlichting resulteert structureel in een taakstelling van € 5 mln. vanaf 2011.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

¹ De nieuwe Stidug-projecten, die via het ILG gefinancierd worden, staan op beleidsartikel 22. Om deze reden is de streefwaarde gelijk aan de referentiewaarde.

21.14 Bevorderen duurzame vangst en kweek van vis en schelpdieren

Motivering

LNV streeft naar een concurrerende visserijketen, die de natuur ontziet en gezonde producten levert. Om dit te bereiken zet LNV in op een verantwoord beheer van visbestanden en ondersteuning van vernieuwing en verduurzaming van de visserij. Uitgangspunten voor de inhoudelijke keuzes en prioriteiten in het beleid zijn: een gunstig innovatieklimaat, versterking van ondernemerschap en meer samenwerking in de sector en met maatschappelijke organisaties. Hierbij is ook een rol voor regionale overheden weggelegd, bijvoorbeeld op het terrein van economische verbreding van visserijgebieden. Nederland maakt gebruik van het Europese Visserij Fonds (EVF) om deze doelen te bereiken.

In totaal is voor de periode 2007–2013 (de periode die het Operationeel Programma van het Europees Visserijfonds beslaat) € 140 mln. beschikbaar. Dit is inclusief de co-financiering uit Brussel en inclusief de € 45 mln. die aan het begin van deze kabinetsperiode voor visserij beschikbaar is gekomen. Het Operationeel Programma (OP) omvat € 120 mln. Van dit bedrag is ca. € 30 mln. ingezet voor de saneringsronde die begin 2008 heeft plaatsgevonden. In het OP staat verder aangegeven tot welke verdeling van deze middelen over de verschillende zwaartepunten en jaren is gekozen. Voor een bedrag van € 20 mln. is gekozen om dit buiten het OP te besteden. Deze middelen zijn of worden ingezet voor onder meer de Regeling Garantstelling Visserij, de Kenniskringen, de investeringsondersteuningsregeling voor 5 pulstuigen, ondersteuning van een (gezamenlijk) plan om schol met meerwaarde te vermarkten en een aantal kleinere projecten zoals de ondersteuning van visstandbeheercommissies (VBC’s) gedurende een periode van 3 jaar.

Instrumenten

• Wet- en regelgeving (Verordeningen EU op het gebied van het Gemeenschappelijk Visserijbeleid, De Visserijwet 1963) Controle en handhaving van (internationale) visserijregelgeving.

• Financiële ondersteuning.

• Bestuurlijke overeenkomsten zoals convenant duurzame noordzeevisserij.

Verantwoord beheer van visbestanden

• LNV werkt mee aan het bereiken van de Europese doelstelling om de omvang van de schol- en tongbestanden boven het voorzorgsniveau te brengen.

• LNV werkt mee aan Europees beleid dat is gericht op het terugdringen van het over boord zetten van commercieel niet interessante vis (discards). Europees beleid op dit terrein is nog in ontwikkeling.

• LNV zorgt dat de nationale visquota niet worden overschreden.

Vernieuwing en verduurzaming

Duurzame visserijmethodes

LNV stimuleert investeringen in duurzamere visserijtechnieken (bijvoorbeeld in de visserij op platvis, de pelagische sector en de mosselsector). Het gaat daarbij om technieken die leiden tot minder bodemberoering en discards verminderen, het toepassen van meer selectieve vistechnieken en het stimuleren van brandstofbesparing (zoals introductie van pulskor).

Aquacultuur, binnenvisserij, verwerking en afzet

LNV draagt bij aan maatregelen op het terrein van aquacultuur, binnenvisserij, verwerking en afzet. Het gaat hierbij om:

• faciliteren van het transformatieproces naar een verdere verduurzaming van de schelpdiersector (organiseren van workshops, onderzoek en opzetten van een kenniskring),

• het stimuleren van innovatieve technieken in de schelpdiercultuur (bijvoorbeeld mosselzaadinvanginstallaties) en innovatie in de viskweek op het land.

• het ondersteunen van binnenvissers bij de grote omslag die zij de komende jaren moeten maken als gevolg van het nationale beheerplan voor aal, dat in 2009 in werking treedt. Een van de mogelijkheden die in het kader van het nationaal aalbeheerplan wordt onderzocht is om de professionele bevissingsactiviteiten gedurende een nog vast te stellen periode tijdelijk stil te leggen.

• het bevorderen van duurzaamheid in de verwerking en afzet van vis. Het gaat onder meer om investeringen in kwalitatief hoogwaardige producten, de ontwikkeling van innovatieve productie-, verwerkings- en afzettechnieken, het vinden van niches in de markten of een beter gebruik van weinig benutte soorten, bijproducten en afval.

• het bevorderen van de duurzaamheid in het licht van de samenhang tussen visserij (inwinnen van mosselzaad in de waddenzee) en ecosystemen.

Innovatieve proefprojecten

LNV ondersteunt het innovatieve vermogen in de visketen. Hierbij staat samenwerking tussen vissers, ketenpartijen, maatschappelijk organisaties en kennisinstituten centraal. LNV stimuleert hiermee:

• Het ontwikkelen, verwerven en verspreiden van nieuwe kennis en/of technologie, bijvoorbeeld het onder realistische omstandigheden testen of verspreiden van nieuwe en kostenbesparende methoden om de selectiviteit van vistuig te verbeteren, bijvangsten te verminderen of de gevolgen voor natuur en milieu te beperken.

• Samenwerkingsvormen, bijvoorbeeld op het terrein van onder meer ketensamenwerking, partnerschappen tussen wetenschappers, vissers en maatschappelijke organisaties.

• Kwaliteitscertificering van visserij- en viskweekmethoden en het bevorderen van de afzet van producten die milieuvriendelijk zijn verkregen.

• Het uitzetten van glasaal. Dit wordt vanaf 2009 nader uitgewerkt in het kader van de implementatie van de Europese Aalverordening.

Het Visserij Innovatie Platform adviseert LNV wie of welke projecten voor ondersteuning in aanmerking komen.

Gebiedsgerichte activiteiten

LNV draagt bij aan gebiedsgerichte activiteiten. Hier ligt het initiatief voor het ontwikkelen van projecten bij provincies en eventueel andere overheden. De provincies stellen dan ook de nationale middelen ter beschikking. LNV beheert de middelen uit het Europees Visserij Fonds (EVF), die dan kunnen worden ingezet bij cofinanciering van deze projecten.

Technische bijstand

Onder technische bijstand vallen maatregelen op het gebied van voorbereiding, toezicht, administratieve en technische ondersteuning die voor de uitvoering van het Europese Visserij Fonds (EVF) nodig zijn. Zo neemt LNV voorlichtingsmaatregelen die gericht zijn op de begunstigden en de partners in het EVF programma, verspreidt LNV informatie en wil het gerichte feedback geven aan indieners van projecten binnen EVF. Een groot deel van de maatregelen worden door LNV Dienst regelingen uitgevoerd. Daarnaast wordt vanuit technisch bijstand ook het bestuurlijk platform visserijgemeenschap ondersteunt.

Innovatie, kennisontwikkeling en verspreiding

LNV ondersteunt projecten op de terreinen innovatie, kennisontwikkeling en verspreiding, die niet in aanmerking komen voor Europese cofinanciering. Voorbeelden hiervan zijn de kenniskringen in de Visserij, opzetten helpdesk als ondersteuning voor visstandbeheercommissies (VBC’s), opstellen aalbeheerplan, samenwerking tussen vissers en biologen in de kottersector, ondersteuning Visserij Innovatie Platform (VIP), aanvullend onderzoek problematiek visserij Waddenzee, onderzoek aalreproductie en project Zeeuwse tong.

Onder het project Zeeuwse tong worden een groot aantal innovatieve plannen op het gebied van de ontwikkeling van de aquacultuur ondergebracht. Kennisinstituten, bedrijven en overheden participeren binnen dit project. De verwachting is dat dit netwerk zal uitgroeien tot een volwaardig kennisnetwerk waarbinnen ook de verdere ontwikkeling van de Nederlandse aquacultuur een plaats krijgt.

Regeling garantstelling visserij

Regeling garantstelling visserij. Met name jonge ondernemers in de platvis- en garnalensector zijn dusdanig gefinancierd dat zij moeilijk op korte termijn fors kunnen investeren in energiebesparende technieken. De banken zijn bereid – conform de plannen voor de tuinbouwondernemers – op basis van een businessplan een lening te verstrekken. Voorwaarde is dat de overheid garant staat voor deze leningen.

Interne Begrotingsreserve

Het betreft de omzetting van de Ontwikkelings-en Saneringsfonds (O&S fonds) voor de Visserij per 1 januari 2008. O&S fonds was destijds opgezet ter ondersteuning van het europees structuurfonds FIOV 2000–2006. Het bedrag is ook bedoeld voor de uitfasering van FIOV programma.

De interne begrotingsreserve die gekoppeld is aan beleidsartikel 21.14 wordt ook aangehouden voor de meerjarige bestedingen van budgetten die onder het Europees Visserij Fonds (programma 2007–2013) worden uitgevoerd.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

¹ Advisory Committee on Fishery Management (ACFM).

² Discards betreft het percentage niet-commerciële bijvangst die overboord wordt gezet. De peildatum in 2006 is gebaseerd op Advisory Committee on Fishery Management (ACFM). Het percentage is berekend over de totale vangsten en bijvangsten (schol). In 2010 is het streven om een reductie van – 20% ten opzichte van 2006 te realiseren (= 38%) en in 2015 een reductie van – 50% ten opzichte van 2006 (= 24%).

³ Het betreft de quota voor 2008. Visquota worden jaarlijks in december opnieuw vastgesteld door de Europese Visserijraad en gemeten in tonnen. VIRIS is het Visserij informatie en registratiesysteem.

21.15 Bevorderen van duurzame ketens

Zoals aangegeven in de leeswijzer zijn de instrumenten van operationele doelstelling 21.15 vanaf 2009 ondergebracht bij de operationele doelstellingen 21.11 t/m 21.13. In de hieronder staande budgettaire gevolgen van beleid tabel staan daarom alleen de realisatiecijfers 2007 en de raming vermoedelijke uitkomsten 2008. De motivatie en de toelichtingen op de instrumenten zijn opgenomen onder de operationele doelstellingen 21.11 t/m 21.13.

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid

Toelichting

• Kader Richtlijn Water: rapport Alterra nr. 1687, 16 mei 2008, www.alterra.wur.nl. In 2009 vindt een vervolg ex-ante evaluatie plaats.

• Agrobiodiversiteit: Beleidsevaluatie functioneel gebruik biodiversiteit in de landbouw (terugblik en vooruitzien).

• Streekproducten: rapport Bureau Bartels, mei 2008, bibliotheek LNV.

• Innovatieregeling intensieve veehouderij: de evaluatie van de regeling wordt gesplist in een effectevaluatie (succes en doorwerking innovatieprojecten) en een procesevaluatie (uitvoering van de regeling, aansluiting bij behoefte stakeholders).

• De geplande evaluatie van het programma TRANSIT is komen te vervallen aangezien dit programma niet kon worden ondergebracht in de bestaande Brusselse toetsingskaders.

• Evaluatie experiment mosselzaadinvanginstallaties: brief aan TK (29 684 nr. 65) van 20 februari 2008. Resultaten van deze evaluatie vormt input voor de opschaling van het experiment.

• Eerste tussenevaluatie van het beleidsbesluit schelpdiervisserij die is vastgesteld voor de periode 2005–2020.

• Tussentijdse (externe) evaluatie in 2010 van de resultaten van de in het kader van EVF uitgevoerde programma. Deze evaluatie kan aanleiding geven tot een actualisatie en aanpassing van bepaalde onderdelen van dit programma.

22 Agrarische ruimte

Algemene beleidsdoelstelling

Een toekomstgerichte, concurrerende landbouw als economische drager in het landelijk gebied.

Een vitale land- en tuinbouw is als producent van kwalitatief goede en veilige producten en als beheerder van het landelijk gebied van belangrijke economische betekenis voor Nederland. De bedrijven hebben een economisch duurzame bedrijfsvoering nodig om deze rol ook in de toekomst te kunnen blijven vervullen. Het Rijk wil daarom de positie van de primaire landbouw versterken door via structuurverbetering optimale condities te scheppen en ontwikkelingsmogelijkheden te bieden.

Verantwoordelijkheid LNV

De minister van LNV is verantwoordelijk voor:

• Het verstrekken van het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) over de periode 2007 tot en met 2013 aan de provincies om de door het Rijk vastgestelde nationale doelen voor het landelijk gebied te realiseren. Op basis daarvan maakt het Rijk met de provincies zevenjarige prestatie- en budgetafspraken. De provincies zijn verantwoordelijk voor de programmering en de uitvoering van de (inrichtings)projecten. Het Rijk beoordeelt aan het eind van de ILG periode de gerealiseerde prestaties en de daaraan bestede budgetten van het Rijk en legt hierover verantwoording af aan het parlement.

• Het faciliteren van de agrarische sector bij de versterking van de ruimtelijke inrichting van de grondgebonden landbouw.

• Het ondersteunen van de ontwikkeling van de agrarische (infra)structuur glastuinbouw bij de niet grondgebonden landbouw.

Externe factoren

Behalen van deze beleidsdoelstelling hangt af van de ontwikkeling van de (wereld)voedselproductie en -prijzen en kennis over en inzicht in duurzame productie. Daarnaast is de realisatie afhankelijk van de medewerking van agrarische ondernemers en gemeenten.

Maatschappelijk effect

Behalen van de algemene beleidsdoelstelling heeft als effect een duurzame, doch competitieve land- en tuinbouwstructuur, zodat een bijdrage wordt geleverd aan de versterking van de (inter)nationale marktpositie van de land- en tuinbouw en daarmee ook aan een vitaal en aantrekkelijk agrarisch cultuurlandschap. Op artikel 21 Duurzaam Ondernemen wordt de economische positie van de Nederlandse primaire sector uitgedrukt in toegevoegde waarde per fte. Dit kengetal is tevens van toepassing op dit beleidsartikel.

Budgettair belang LNV-begroting

Procentuele verdeling uitgaven 2009 over operationele doelstellingen en apparaat

Budgettaire gevolgen van beleid

Grafiek Budgetflexibiliteit

Bijdrage Investeringen Landelijk Gebied (ILG)

Van de totale programma-uitgaven binnen artikel 22 is de volgende reeks bestemd voor het ILG.

Uitvoering en handhaving

Kennis en onderzoek

In deze tabel zijn de kennis- en onderzoeksmiddelen opgenomen, welke op artikel 26 (kennis en innovatie) budgettair zijn verwerkt, maar betrekking hebben op de algemene doelstelling van artikel 22.

De bedragen in «overige onderzoeksprogrammering» hebben ook betrekking op artikel 24.

Apparaatuitgaven

Ontvangsten

Budgettair belang buiten de LNV begroting

Fiscale maatregelen

EU maatregelen

22.11 Ruimte voor grondgebonden landbouw

Motivering

Verbeteren van de ruimtelijke structuur van de grondgebonden landbouw door vergroting van de landbouwkavels met tenminste 10% ten opzichte van de uitgangssituatie in het plangebied en verbeteren van de betreffende landbouwkavels. Bevorderen van een duurzame productie door de land- en tuinbouw door het opzetten van een aantal pilots agrobiodiversiteit en duurzaam bodemgebruik. De resultaten van deze pilots zullen onder andere worden gebruikt voor verdere visievorming op de duurzame landbouw en moeten leiden tot concrete toepassingsmogelijkheden voor agrarische ondernemers.

Instrumenten

Ruimte voor grondgebonden landbouw

In 2006 heeft LNV met de provincies een bestuursovereenkomst afgesloten om met elkaar en met Europese POP-gelden vanaf 2007 de fysieke structuur van de grondgebonden landbouw te verbeteren. In de ILG bestuursovereenkomsten met de 12 provincies zijn prestatie- en budgetafspraken gemaakt voor de periode van 7 jaar van 2007 t/m 2013. Eén van deze afspraken gaat over de structuurverbetering van grondgebonden landbouw.

De provincies zorgen ervoor als regisseur van de gebieden dat gebiedsprojecten worden uitgevoerd, waarin voor de landbouw kavelruil en bijbehorende kavelaanvaardingswerken worden ingezet. Tevens worden pilots voorgesteld door de provincies voor onder andere duurzaam gebruik agrobiodiversiteit en duurzaam bodemgebruik in de landbouw. Het Rijk stelt via het ILG financiële bijdragen beschikbaar.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

22.12 Ruimte voor niet grondgebonden landbouw

Motivering

De investeringen in de Greenports in de glastuinbouwlocaties zijn gericht op het behoud en versterken van de economische functie en gelijktijdige versterking van andere gebiedsfuncties zoals water, wonen, recreatie, landschap en natuur.

Voor de niet-grondgebonden landbouw en/of kapitaalsintensieve landbouw (tuinbouw onder glas) streeft LNV naar vormen van ruimtelijke concentratie, bundeling en sanering van verspreid liggend glas, waarbij de ontwikkeling van bedrijvigheid vooral binnen begrensde ontwikkelingsgebieden wordt gestimuleerd.

In samenwerking met de gemeenten zal daarnaast in en rond het Westland en Aalsmeer een herinrichting van de wegen en sloten plaatsvinden. Dit levert een bijdrage aan de verbetering van de agrologistiek in deze economisch vitale glastuinbouwgebieden.

Instrumenten

Stidug-projecten (ILG)

Met de Stimuleringsregeling Duurzame Glastuinbouwgebieden (STIDUG) wordt de inrichting van duurzame glastuinbouwgebieden ondersteund. Hiertoe zijn drie landbouwontwikkelingsgebieden glastuinbouw aangewezen.De locaties Zuidplaspolder; Terneuzen en Steenbergen zijnaangewezen. De financiering verloopt via het ILG.

Greenports (ILG)

Het betreft acht projecten in het kader van de nota Ruimte. Het zijn integrale projecten die volledig en samenhangend worden uitgevoerd. Aan deze projecten zijn specifieke eisen gesteld die onverkort en bindend wordt uitgevoerd. De Greenportprojecten zijn: Overbuurtsepolder (Bleiswijk), Boomawatering (Westland), 4B-Waterproject Waalblok (Westland), Rondweg Boskoop-Oost, Duin en Bollenstreek, Deurne (Noord-Brabant), Klavertje 4 Venlo, Primaviera (Aalsmeer)

Infrastructuurregeling Glastuinbouw

De infrastructuurregeling Glastuinbouw (IRG) levert een financiële bijdrage aan de verbetering van de infrastructuur in de glastuinbouwgebieden Westland en Aalsmeer.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid

Voor de ILG is een evaluatie gepland op basis van de Mid Term Review rapportage over de periode 2007 – 2009. Zie ook artikel 23/24/27.

23 Natuur

Algemene beleidsdoelstelling

In 2020 zijn er duurzame condities voor het voortbestaan van alle in 1982 van nature in Nederland voorkomende soorten en populaties.

Mondiaal

Wereldwijd wordt de biodiversiteit bedreigd: plant- en diersoorten verdwijnen en ecosystemen raken verstoord; de biologische verscheidenheid verschraalt. Dit is zorgwekkend, omdat biodiversiteit vele vitale functies vervult. Biodiversiteit reguleert basale processen die het leven op aarde mogelijk maken: de productie van schone lucht en biomassa, het in stand houden van voedsel-, stikstof- en waterkringlopen en het klimaatsysteem. Daarnaast vervult biodiversiteit vitale functies in o.a. de landbouw, bosbouw, visserij en biotechnologie, en heeft biodiversiteit belangrijke sociale en recreatieve functies.

Nederland heeft zich, samen met 190 andere landen, verbonden aan de VN-Conventie inzake Biologische diversiteit (CBD). Vanuit een brede verantwoordelijkheid voor biodiversiteit werkt LNV daarom op verschillende manieren, samen met andere departementen, aan de drie doelen van CBD: biodiversiteit te beschermen, duurzaam te gebruiken, en de voordelen te delen die voortkomen uit het gebruik van genetische bronnen. In CBD-kader is internationaal de «2010-biodiversiteitsdoelstelling» afgesproken: in 2010 het verlies aan biodiversiteit wereldwijd significant terugdringen.

Om op verschillende niveaus (internationaal, Europees en nationaal) invulling te geven aan de brede biodiversiteitsdoelen heeft LNV, als eerstverantwoordelijk ministerie voor biodiversiteit, in samenwerking met andere departementen het beleidsprogramma biodiversiteit 2008–2011: «Biodiversiteit werkt, voor mensen, voor natuur, voor altijd» opgesteld. Dit programma is in mei 2008 aangenomen door de Tweede Kamer.

In de nota geeft het Kabinet aan dat Nederland ook invloed heeft op het verlies aan biodiversiteit wereldwijd door een grote ecologische voetafdruk. Daarom geeft het beleidsprogramma onder meer aandacht aan de negatieve invloed van Nederlandse import (hout, soja) op biodiversiteit, en hoe die te verminderen.

Europees

Nederland onderstreept de EU-doelstelling dat per 2010 de achteruitgang van de biodiversiteit een halt moet zijn toegeroepen.

Op basis van de Vogel- en Habitatrichtlijn (VHR) is ongeveer 40% van de EHS aangewezen als Natura 2000 gebied. Beide richtlijnen verplichten de lidstaten de in de geselecteerde natuurgebieden aanwezige natuurwaarden in stand te houden. Het gaat om het in stand houden van duurzame populaties van soorten en habitattypen waarvoor Nederland in Europees verband belangrijk is.

Nationaal

Ook in Nederland staat de biodiversiteit zwaar onder druk. Dit blijkt o.a. uit zgn. de Rode Lijsten van bedreigde dier- en plantensoorten. Sinds 1950 is meer dan 10% van de soorten op deze lijsten uit Nederland verdwenen. Circa 45% van de nog wel aanwezige soorten wordt bedreigd of is kwetsbaar.

Een van de belangrijkste oorzaken van de achteruitgang van biodiversiteit is de afname van het areaal natuur in Nederland in de afgelopen 100 jaar van circa 820 000 in 1900 tot circa 500 000 in 2000. Verder hebben ook het versnipperd grondgebruik en vergaande ontwatering geleid tot achteruitgang van de biodiversiteit.

Belangrijke instrumenten om de biodiversiteit nationaal te beschermen zijn de Natuurbeschermingswet en de Flora- en Faunawet. Middels deze wetten worden bedreigde soorten beschermd tegen menselijke ingrepen (o.a. jacht, ruimtelijke ingrijpen, handel in bedreigde soorten). Daarnaast worden bepaalde soorten actief beschermd door hun leefgebieden actief te verbeteren zoals weidevogels.

De Nederlandse regering voert vanaf 1990 gericht beleid om de biodiversiteit te beschermen. Het belangrijkste onderdeel van dit beleid is de vorming van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS).

De EHS is een ecologisch netwerk van kwalitatief hoogwaardige natuurgebieden. Door robuuste verbindingen tussen de natuurgebieden aan te leggen kunnen dieren en organismen zich over een groter gebied verspreiden zodat genetische uitwisseling tussen populaties kan plaatsvinden. Daarmee neemt de kans op uitsterven af.

Het kabinet heeft als doelstelling om in 2018 728 500 ha EHS gerealiseerd te hebben.

Voor de periode 2007–2013 zijn in het kader van het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) tussen Rijk en provincies in bestuursovereenkomsten afspraken gemaakt voor onder andere het realiseren van de EHS. In de bestuursovereenkomsten is vastgelegd hoe de rijksmiddelen zijn toegedeeld aan de provincies en welke prestaties de provincies hiervoor leveren. Met deze bestuursovereenkomsten ligt de regie over de voortgang van de EHS bij de provincies.

Met Natura 2000 gebieden geeft Nederland invulling aan de verplichtingen die voortvloeien uit de Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn. Binnen deze gebieden wordt Europees unieke natuur beschermd. Doel is om in 2010 de teruggang van de biodiversiteit te hebben gestopt.

In 2009 moeten alle 162 gebieden in ontwerp zijn aangewezen en zal naar verwachting circa de helft van de gebieden ook definitief worden aangewezen. Tevens zullen voor circa 100 gebieden beheerplannen in concept afgerond zijn. Het opstellen van de beheerplannen wordt gedaan in nauwe samenwerking met de overige bevoegde organisaties, de ministeries van Verkeer en Waterstaat en Defensie alsmede de 12 provincies en het IPO. Voor de coördinatie is in 2008 een regiebureau Natura 2000 opgericht.

Verantwoordelijkheid LNV

LNV draagt verantwoordelijkheid voor een gezonde, natuurlijke leefomgeving voor mens, dier en plant. De minister van LNV bereikt dit door:

• via de Wet Inrichting Landelijk Gebied, die op 1 januari 2007 in werking is getreden, hebben de provincies de regie gekregen op het realiseren van Rijksdoelen waarover het Rijk en de provincies afspraken hebben gemaakt in de afgesloten ILG bestuursovereenkomsten. De Rijksdoelen w.o. EHS die via het ILG worden gerealiseerd staan herkenbaar opgenomen onder de operationele doelen. LNV stelt hiertoe het Investeringsbudget Landelijk Gebied ter beschikking aan de provincies. LNV blijft eindverantwoordelijk voor de realisatie van de EHS in 2018;

• het nakomen van de internationale afspraken op het gebied van het behoud en de ontwikkeling van de biodiversiteit in de wereld;

• het (doen) uitvoeren van wet- en regelgeving op het terrein van natuurbescherming en natuurontwikkeling, waaronder de Natuurbeschermingswet en de Flora- en Faunawet;

• vergroting van de deelname van agrariërs en andere particuliere grondeigenaren aan de realisatie van de EHS;

• het beheer van natuur en landschap buiten de EHS;

• vermaatschappelijking van het natuurbeleid.

Externe factoren

Het behalen van de doelstelling hangt af van:

• Klimaatverandering: exoten.

• Toename van het ruimtebeslag door infrastructuur, stedelijke bebouwing en bedrijventerreinen.

• Milieu-effecten van onder andere industrie, vervoer en landbouw.

Maatschappelijk effect

Het behalen van de doelstellingen met betrekking tot de biodiversiteit en de EHS heeft de volgende maatschappelijke effecten:

1. dat in Nederland een leefomgeving wordt gecreëerd waarin het prettig is te wonen, te werken en te recreëren;

2. dat planten en dieren in Nederland duurzaam kunnen voorbestaan;

3. dat overheden, burgers en bedrijven zich bewust worden van de waarden van en verantwoordelijkheden voor natuur;

4. dat door aanwezigheid en gebruik van de natuur de gezondheid van de Nederlanders wordt bevorderd.

Meetbare gegevens bij algemene doelstelling

Als indicator voor de verbetering of verslechtering van de biodiversiteit is gekozen voor de zgn. rode lijsten. In de rode lijsten worden de soorten vermeld die ernstig bedreigd worden met uitsterven dan wel uitgestorven zijn.

NB: In ontwikkeling is een indicator «kwaliteit en kwantiteit van de hoofdecosystemen» welke in de begroting 2010 zal worden opgenomen. Deze indicator wordt weergegeven middels een in ontwikkeling zijnde kaart «natuurtypen». Naast een twintigtal natuurtypen wordt de kwaliteit per natuurtype weergegeven middels een huidig en een gewenst kwaliteitsniveau.

• De indicator «soorten» geeft via een indexcijfer het verloop aan van het aantal bedreigde soorten in ons land. Dat is het totaal aantal soorten dat op officiële Nederlandse Rode Lijsten is aangemerkt als «verdwenen», «ernstig bedreigd», «bedreigd», «kwetsbaar» of «gevoelig». Deze indicator is gebaseerd op een voorlopige selectie van rode lijsten.

• De indicator «populaties» (verzameling van soorten) geeft de staat van instandhouding aan van de Europees-rechtelijk belangrijke populaties en habitats (gebieden) van soorten in Nederland. Voor de uitwerking van deze indicator is aangesloten bij de rapportage over de habitatrichtlijn over de periode 2002–2006 die eind juli 2007 naar de Europese commissie is gestuurd.

• Het percentage omvang van populaties met een gunstige staat van instandhouding is in de periode 2007–2013 met 10% toegenomen ten opzichte van de meting in de periode 2000–2007 en de omvang van populaties met een zeer ongunstige staat van instandhouding is in de periode 2007–2013 met 10% afgenomen ten opzichte van de periode 2000–2007;

Budgettair belang LNV begroting

Procentuele verdeling uitgaven 2009 over operationele doelstellingen en apparaat

Budgettaire gevolgen van beleid

Grafiek budgetflexibiliteit

Bijdrage Investeringen Landelijk Gebied

Van de totale programma-uitgaven binnen artikel 23 is de volgende reeks bestemd voor het ILG.

Eind 2006 zijn met de provincies bestuursovereenkomsten gesloten met betrekking tot het Investeringsbudget Landelijk Gebied voor de periode 2007 t/m 2013. De meerjarige budgetten zijn verdeeld en toegelicht bij de operationele doelstellingen 23.11 t/m 23.14.

De verantwoording over de gerealiseerde prestaties door de provincies vindt plaats in 2014, na afloop van de ILG-periode. In het kader van de EHS als groot project leveren de provincies jaarlijks voortgangsinformatie op. Deze informatie wordt separaat aan de Tweede Kamer toegezonden.

Handhaving en uitvoering

In onderstaande tabel zijn de budgetten opgenomen van de baten[lastendiensten onderverdeeld naar uitvoering- en handhavingsactiviteiten.