BZK helpt overheden om die nieuwe rol in te vullen door onder meer expertise en informatie te delen en helpt burgers door het wegnemen van knelpunten voor maatschappelijke initiatieven.

Er wordt ruimte gemaakt voor en werk gemaakt van bestuurlijke creativiteit, dynamiek en economische groei in stedelijke gebieden. Het kabinet stelt in 2015 een Agenda Stad op om de concurrentiekracht en leefbaarheid van Nederlandse steden verder te versterken. Bij de veranderende samenleving past ook het experimenteren met andere vormen van democratische legitimatie, zoals de consultatieve democratie. Daarnaast krijgen burgers in Nederland vanaf 2015 de mogelijkheid een raadgevend referendum te organiseren.

Vanaf 1 januari 2015 zijn de gemeenten verantwoordelijk voor de jeugdhulp, de langdurige zorg en de begeleiding naar werk. Bij de overdracht van taken naar gemeenten is het van belang dat gemeenten de nieuwe taken goed (kunnen) uitvoeren. De randvoorwaarden voor gemeenten moeten goed zijn. Gemeenten moeten daarom bestuurlijk, financieel en organisatorisch in staat zijn om de drie wetten in het sociaal domein goed uit te kunnen voeren.

• – BZK en de andere betrokken ministeries ondersteunen samen met de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) de gemeenten bij de uitvoering van de gedecentraliseerde taken. Voorop staat dat mensen die het nodig hebben, kunnen blijven rekenen op zorg en ondersteuning door de overheid.

• – Gemeenten die dat nodig hebben kunnen op hun beurt rekenen op de ondersteuning van het Rijk. Gemeenten die achterblijven, krijgen extra bestuurlijke ondersteuning. De in 2014 ingestelde onafhankelijke transitiecommissie sociaal domein heeft als opdracht te signaleren of gemeenten de noodzakelijke bestuurlijke, organisatorische en financiële maatregelen hebben getroffen om in staat te zijn de decentralisaties in samenhang uit te voeren.

• – Voor de bekostiging van de gedecentraliseerde taken worden de middelen voor de uitvoering daarvan overgeheveld naar het Gemeentefonds en «ontschot» aan de gemeenten ter beschikking gesteld.

• – Om te kunnen zien of het nieuwe stelsel in het sociaal domein goed functioneert, hebben het Rijk en de gemeenten een gezamenlijke informatievoorziening voor het sociaal domein ontwikkeld. Gemeenten en het Rijk gebruiken daarbij dezelfde informatie.

Op woensdag 18 maart 2015 zijn er verkiezingen voor de provinciale staten, de waterschappen en de eilandsraden op Bonaire, Sint Eustatius en Saba.

• – Om de opkomst bij de waterschapsverkiezingen te verhogen, vindt deze tegelijk plaats met de verkiezingen voor de provinciale staten. Gemeenten zijn in 2015 voor het eerst verantwoordelijk voor het organiseren van de waterschapsverkiezingen.

Voor het initiatief tot een referendum zijn minimaal 10.000 kiesgerechtigden nodig. Het definitieve verzoek moet worden gesteund door ten minste 300.000 kiesgerechtigden. Een voorgenomen vereiste voor de geldigheid van de uitslag is dat de opkomst bij het referendum ten minste dertig procent van het totale aantal kiesgerechtigden bedraagt (zie initiatiefvoorstel Kamerstukken II, 33 934).

• – Er komt een referendumcommissie die, wanneer een referendum wordt uitgeschreven, informatie geeft over de voorliggende wet en subsidies verstrekt aan organisaties voor het organiseren van het maatschappelijk debat.

Omdat het initiatief voor het referendum bij de burgers ligt, is niet te zeggen hoe vaak een referendum wordt georganiseerd. Het organiseren van een referendum vergt ongeveer dezelfde kosten en inspanning als het organiseren van reguliere verkiezingen.

Er is een aantal voorstellen ingediend om de Grondwet op een aantal punten te herzien. In 2015 zullen deze voorstellen verder in procedure worden gebracht. Het betreft onder andere:

• – De eerste lezing van het initiatiefvoorstel om het bindend referendum op alle bestuurlijke niveaus in te voeren is afgerond. Het initiatiefvoorstel tot deconstitutionalisering van de aanstellingswijze van de burgemeester en de commissaris van de Koning, is door de Tweede Kamer in eerste lezing aanvaard.

• – Het wetsvoorstel tot modernisering van artikel 13 (onschendbaarheid van het brief-, telefoon- en telegraafgeheim) van de Grondwet is in 2014 ingediend bij de Tweede Kamer.

• – Het voorstel om het recht op een eerlijk proces en de toegang tot de rechter in de Grondwet op te nemen, wordt in het eerste kwartaal van 2015 ingediend.

• – In 2014 wordt een voorstel in procedure gebracht om in de Grondwet een algemene bepaling op te nemen dat Nederland een democratische rechtsstaat is.

Het kabinet wil de doe-democratie in 2015 verder ondersteunen en bevorderen door 1) burgers in positie te brengen en 2) overheden meer te laten aansluiten bij maatschappelijke initiatieven.

• – Wegnemen van knelpunten voor maatschappelijke initiatieven, onder andere op het gebied van maatschappelijk aanbesteden, aansprakelijkheid, fiscaliteit en financiering.

• – Uitvoering van de maatschappelijke versnellingsagenda doe-democratie (Kamerstukken II 2012–2013, 33 400 VII, 79), samen met partners uit de maatschappij en andere overheden.

• – Ondersteuning van gemeenteambtenaren en rijksambtenaren en bestuurders bij nieuwe vormen van samenwerking met maatschappelijke initiatieven, via leerkringen en experimenten.

• – De uitbouw van een leernetwerk rondom nieuwe vormen van democratie en nieuwe rollen, houding en gedrag van bestuurders en raadsleden in relatie tot maatschappelijk initiatief.

• – Ondersteunen van experimenten met vormen van consultatieve democratie (vormen als G1000).

Om de dienstverlening aan burgers en bedrijven beter en efficiënter te maken, wordt het mogelijk om de diensten van de overheid in toenemende mate digitaal af te nemen.

• – Er wordt hierbij gewerkt vanuit de «één overheidsfilosofie»; betere, betrouwbare en betaalbare dienstverlening. Burgers en bedrijven plukken daar direct de vruchten van. Aanvragen, vergunningen en andere vormen van dienstverlening kunnen voortaan digitaal worden geregeld. Dat vergt ook dat alle hiervoor benodigde informatie digitaal beschikbaar is, de digitale processen gebruiksvriendelijk zijn ingericht en dat algemene bekendmakingen digitaal worden gedaan.

• – In 2015 wordt de digitaliseringsagenda verder uitgevoerd. Dit betreft aanpassing van de relevante wetgeving (wetgevingsprogramma EZ-BZK). Daarnaast betreft het de verbetering van de toegang tot digitale dienstverlening (Mijnoverheid.nl) en het berichtenverkeer (berichtenboxen), het verbeteren van de informatieveiligheid binnen de overheid, van de toegankelijkheid van overheidswebsites en van de digivaardigheid van personen die moeite hebben met gebruik te maken van het digitale kanaal.

• – Uiteindelijk moet het er toe leiden dat de overheidsdienstverlening digitaal, effectief, gewaardeerd en efficiënt is. De digitale overheidsdienstverlening wordt dan ervaren als toegankelijk (op maat, herkenbaar, begrijpelijk, makkelijk bruikbaar), betrouwbaar en veilig. Transacties tussen burgers/bedrijven en de overheid die voorheen alleen langs schriftelijke (papieren) weg werden afgewikkeld, kunnen dan ook digitaal worden afgehandeld. Digitale overheidsdienstverlening wordt samengesteld of geïntegreerd aangeboden aan burgers en bedrijven, vanaf één beginlocatie (één overheid).

Goede digitale overheidsdienstverlening vereist een uitstekende Generieke Digitale Infrastructuur (Kamerstukken II, 2013–2014, 26 643, 292). Om dat te borgen heeft het kabinet de Nationaal Commissaris Digitale Overheid (NCDO) aangesteld. De NCDO stelt een overheidsbreed meerjarig Digiprogramma op, gericht op een robuuste en toekomstbestendige generieke digitale infrastructuur voor de digitale overheid.

• – De NCDO heeft de opdracht beleidsontwikkeling en vernieuwing aan te jagen, daarmee de totstandkoming van (voorzieningen voor) de digitale overheid te bevorderen, het beheer van essentiële voorzieningen te borgen en het gebruik van die voorzieningen te stimuleren.

• – De NCDO stuurt op het realiseren en op een effectief gebruik van de Generieke Digitale Infrastructuur (GDI), en stelt de GDI samen uit bestaande en in ontwikkeling zijnde voorzieningen, standaarden, basisregistraties en producten die essentieel zijn voor zowel het functioneren van de overheid als voor haar (digitale) dienstverlening aan burgers en bedrijven.

• – De NCDO heeft tevens de opdracht om ten behoeve van de GDI een passend governance- en financieringsarrangement tussen medeoverheden, uitvoeringsorganisaties en het Rijk in te richten. Daartoe brengt hij als regisseur de medeoverheden, uitvoeringsorganisaties en het Rijk bij elkaar om zodoende één digitale infrastructuur te creëren.

Een digitale overheid is ook een open overheid. Het kabinet voert het Actieprogramma Open overheid (Kamerstukken II, 2013–2014, 32 802, nr. 5) uit.

• – Er wordt in 2015 een maatschappelijke kosten/batenanalyse uitgevoerd voor het hele programma Open overheid. De resultaten daarvan ontvangt de Tweede Kamer eind 2015.

• – Momenteel worden al 6.500 (open) datasets actief aangeboden door de (Rijks)overheid. Dat aantal moet verder omhoog. Open datasets hebben maatschappelijke meerwaarde en de beschikbaarheid van data van de departementen wordt vergroot.

• – In 2015 wordt ook actief gestimuleerd dat bijvoorbeeld onderzoeksrapporten en inkoopinformatie actief worden geopenbaard.

Bij een (semi)publieke functie hoort een passende beloning. De Wet normering topinkomens (WNT) regelt dat. In 2015 worden de uitvoering van de WNT en het toezicht op de naleving van de wet verder versterkt.

• – Uitvoering zal worden gegeven aan de afspraak uit het regeerakkoord om het in de WNT vastgelegde bezoldingsmaximum voor topfunctionarissen (130% van een ministerssalaris) te verlagen tot het niveau van 100% van het ministerssalaris (WNT-2).

• – Verder worden in 2015 maatregelen voorbereid om het toepassingsbereik van de WNT-norm (100% van het ministerssalaris) uit te breiden, zodat deze norm geldt voor het gehele personeel in de (semi)publieke sector (WNT-3).

Werknemers met een publieke taak – zoals ambulancemedewerkers, brandweermensen, onderwijzers, medewerkers van de sociale dienst of het UWV, stadswachten en conducteurs – en politieke ambtsdragers moeten hun taak veilig en integer kunnen uitoefenen. Verbaal en fysiek geweld is onacceptabel. In 2015 zijn de speerpunten van het programma Veilige Publieke Taak:

• – De lokaal-bestuurlijke aanpak en het ondersteunen van werkgevers en werknemers. De zogenaamde VPT-regio’s worden voortgezet, het Expertisecentrum Veilige Publieke Taak functioneert goed en zelfstandig. Burgemeesters, wethouders en raadsleden krijgen opleiding en training.

• – Agressie en geweld worden (preventief) bestreden. Er wordt onderzoek gedaan naar frequent slachtofferschap en de rol van omstanders.

• – Daders worden aangepakt. Werkgevers maken daartoe afspraken met de plaatselijke politie en het Openbaar Ministerie voor een spoedige (strafrechtelijke) afhandeling van VPT-zaken.

Integriteit in het openbaar bestuur – zowel bij bestuurders als bij ambtenaren – is een absolute voorwaarde voor een goed werkende overheid en voor het vertrouwen dat burgers in die overheid en in haar bestuurders hebben.

• – In 2015 wordt de professionaliteit van de bestuursorganen bij het verrichten van onderzoek naar integriteitskwesties van politieke ambtsdragers versterkt. Het Bureau Integriteitsbevordering Openbare Sector (BIOS) geeft daarbij advies en steun bij vragen over aanpak en afhandeling van signalen van integriteitsschendingen.

Risico’s en bedreigingen voor de (inter)nationale veiligheidsbelangen van Nederland hebben steeds meer een internationaal karakter gekregen. Dit komt voort uit een in toenemende mate dynamische en onzekere internationale omgeving. Nieuwe terroristische dreigingen kunnen zich op onvoorspelbare wijze, in korte tijd en van buitenaf ontwikkelen.

Daarnaast worden de risico’s en bedreigingen voor de Nederlandse veiligheidsbelangen sterk beïnvloed door de snelle ontwikkelingen op het gebied van informatie- en communicatietechnologie. De nieuwste toepassingen vinden snel hun weg in de maatschappij, en daarmee ook naar de onderzoeksgebieden van de AIVD. Dit leidt er toe dat de buitenlandse en de binnenlandse veiligheid verweven raken en het dreigingsbeeld diffuser wordt.

De belangrijkste ontwikkelingen voor de nationale veiligheid zijn:

• – Jihadistische dreiging, onrust in het Midden-Oosten en radicalisering. Internationale jihadisten die deelnemen aan de strijd in onder andere Syrië en Irak doen ervaringen op en leggen contacten met internationaal opererende jihadistische netwerken. Dit leidt ertoe dat zij met name bij een eventuele terugkeer naar Nederland een dreiging kunnen vormen. Het aantal Nederlandse deelnemers aan de strijd in Syrië en Irak neemt nog steeds toe, evenals het aantal terugkeerders. Terugkeerders vormen niet alleen voor het land van vertrek een risico, maar ook voor andere Europese landen. De aanslag in Brussel dit voorjaar illustreert dit probleem. De AIVD tracht door operationeel onderzoek vroegtijdig voorbereidingen voor aanslagen, ondersteunende en rekruterende activiteiten voor deelname aan de gewelddadige jihad, en pogingen om uit te reizen naar het buitenland teneinde deel te nemen aan de gewelddadige jihad, te onderkennen.

• – Cyberdreiging. Digitale spionageaanvallen nemen de laatste jaren in aantallen sterk toe en winnen aan complexiteit en impact. Digitale spionage is niet langer meer voorbehouden aan grote, geavanceerde inlichtingendiensten; het is ook bereikbaar voor organisaties of personen die vanuit financiële of politiek-ideologische overwegingen inlichtingen willen vergaren over overheden, bedrijven of burgers. Er is een toename van het aantal digitale spionageaanvallen met een economisch motief. Zo blijken de Nederlandse topsectoren het doelwit te zijn van digitale aanvallen. Digitale spionage tast het verdienvermogen van Nederland aan en heeft daarmee gevolgen voor de economische veiligheid. Het kabinet versterkt in 2015 de cybersecurity.

• – Onrust buitengrenzen Europa. De instabiliteit aan de oostgrens van de Europese Unie neemt toe nu Rusland een assertiever buitenland- en veiligheidsbeleid voert. Mede door de annexatie van de Krim is de politieke instabiliteit in Oekraïne toegenomen. Het komende jaar besteedt de AIVD extra aandacht aan de gevolgen voor Nederland (en de Europese Unie) van de Russische opstelling, mede in het licht van de ramp met vlucht MH-17 in Oost-Oekraine.

De bovenstaande ontwikkelingen in het dreigingsbeeld en de potentiële gevolgen daarvan voor de nationale veiligheid maken dat het kabinet heeft besloten vanaf 2015 het budget van de AIVD met structureel € 25 miljoen te verhogen (zie de brief van 30 juni 2014, Kamerstukken II, 30 977, nr. 104).

Eind 2013 presenteerde de Commissie Evaluatie Wiv 2002 (commissie Dessens) haar rapport. In zijn reactie op het rapport heeft het kabinet aangegeven een wijziging van de Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (Wiv) uit 2002 te zullen entameren. Dit wijzigingsvoorstel zal in de loop van 2015 aan de Tweede Kamer worden aangeboden.

De samenwerking tussen de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) en de AIVD wordt verder geïntensiveerd. In 2014 is de gemeenschappelijke eenheid Joint SIGINT Cyber Unit (JSCU) gestart. In 2015 zal vanuit de JSCU gewerkt worden aan het verder integreren van de informatiepositie voor de beide diensten. Dit is gestart vanuit de JSCU, maar heeft op termijn een reikwijdte die op meer vlakken tot samenwerking van de beide diensten zal leiden. Ook wordt in 2015 een gezamenlijke eenheid voor veiligheidsonderzoeken van de MIVD en de AIVD nader onderzocht, conform de kabinetsreactie op het advies van de commissie Dessens. Het is daarnaast de intentie op termijn de AIVD en MIVD op één locatie te huisvesten. In 2015 wordt dit nader uitgewerkt.