Werken aan waterveiligheid, zoetwatervoorziening en waterkwaliteit vraagt continu inspanningen en investeringen. Deze worden verantwoord in het Deltafonds. Het aantal mensen en de waarde van het te beschermen goed veranderen onder invloed van economische en demografische ontwikkelingen. Ook water en bodem veranderen in de loop van de tijd: de zeespiegel stijgt en de bodem daalt. Door de klimaatverandering wordt het warmer en zullen rivierafvoeren en regenval grotere extremen vertonen.
Het Deltaprogramma is het nationale programma waarin Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen samenwerken om Nederland veilig en aantrekkelijk te houden en goed te blijven voorzien van zoetwater. Zo kan onze economie blijven profiteren van de gunstige ligging in de delta.
Het Deltaprogramma heeft als doel ons land nu en in de toekomst te beschermen tegen hoogwater en de zoetwatervoorziening op orde te houden.
Mijlpalen en resultaten 2019
Hieronder wordt ingegaan op de mijlpalen in het lopende programma. Hiermee wordt inzichtelijk gemaakt welke projecten in 2019 worden opgeleverd en bij welke projecten de uitvoering in 2019 start.
Beheer, onderhoud en vervanging
Voor het beheer en onderhoud zijn afspraken over prestaties gemaakt voor het watermanagement en beheer en onderhoud waterveiligheid, waaronder kustlijnhandhaving met zandsuppleties, stormvloedkeringen en rijkswaterkeringen zoals dijken, dammen en duinen. Deze afspraken over prestaties zijn nader toegelicht in artikel 3 Beheer, Onderhoud en Vervanging van het Deltafonds. In 2019 wil IenW onder meer de volgende activiteiten in het kader van beheer, onderhoud en vervanging uitvoeren:
| Hoofdwatersystemen | • Zandsuppleties basiskustlijn |
|---|---|
| • Levensduurverlengend onderhoud aan stuwen Nederrijn/ Lek |
Voor een nadere toelichting op de stand van zaken van beheer, onderhoud en vervanging wordt verwezen naar bijlage 4 Instandhouding van deze begroting.
Aanleg
In 2019 wordt voortvarend gewerkt aan het verbeteren van de waterveiligheid, onder andere door het uitvoeren van de programma’s HWBP-2, HWBP, Maaswerken en Ruimte voor de Rivier. Hieronder volgen de mijlpalen die IenW bij deze programma’s in 2019 wil behalen:
| Programma | Mijlpaal | Project |
|---|---|---|
| HWBP-2 | • Start realisatie | |
| • Oplevering | • Hoogwaterkering Den Oever | |
| HWBP | • Start realisatie | • Vianen • IJsseldijk Goude (spoor 2) • Gameren • Steyl-Maashoek |
| • Oplevering | • VIJG • Twentekanaal • IJsselpaviljoen • Vianen | |
| Maaswerken | • Start realisatie | • n.v.t. |
| • Oplevering | • Urmond • Milsbeek • Zeiderheid | |
| Ruimte voor de Rivier | • Start realisatie | • n.v.t. |
| • Oplevering | • IJsseldelta fase 1 |
Voor een nadere toelichting over de stand van zaken voor de lopende programma’s wordt verwezen naar de toelichting op de productartikelen, de voortgangsrapportages aan de Tweede Kamer, het Deltaprogramma 2019 en het MIRT Overzicht 2019. Het Deltaprogramma is te vinden op de website1 van de deltacommissaris.
Begroting op hoofdlijnen
Verlenging looptijd investeringsfondsen tot en met 2032
Bij de begroting 2019 wordt de looptijd van de het Deltafonds met een jaar verlengd tot en met 2032.
Het niveau van extrapolatie is gelijk aan het jaar 2031 stand begroting 2018 na verwerking van structurele begrotingsmutaties. Daarnaast zijn de structurele bijdragen van derden doorgetrokken. Met de verlenging tot en met 2032 komt in totaal – inclusief structurele ontvangsten – een ruimte van circa € 1,3 miljard beschikbaar op het Deltafonds. Deze ruimte wordt bij voorrang ingezet voor het dekken van de doorlopende verplichtingen, zoals de uitgaven die zijn benodigd voor de instandhouding van het huidige areaal. Hiervoor is in 2032 circa € 0,9 miljard benodigd. De ruimte die in 2032 resteert na aftrek van de doorlopende verplichtingen bedraagt circa € 0,4 miljard en wordt toegevoegd aan de investeringsruimte.
Regeerakkoord en beleidsreserveringen
In het Regeerakkoord 2017 is voor deze kabinetsperiode een intensivering («enveloppe») van € 275 miljoen voor Natuur en Waterkwaliteit opgenomen (Kamerstukken 2017–2018, 27625, nr. 422). Hiervan is € 175 miljoen aan het Deltafonds toegevoegd. Het kabinet zet hiervan € 75 miljoen in voor een doorlaatmiddel in de Brouwersdam om het water in de Grevelingen te kunnen verversen. Voor het Waddengebied investeert het kabinet € 16 miljoen in een kwelderproject Eems-Dollard, faciliteert het de beheerautoriteit Waddenzee en doet onderzoek vanuit de Gebiedsagenda Wadden. Ook wordt € 1 miljoen beschikbaar gesteld om samen met regionale partijen te onderzoeken wat de verschillende kansrijke maatregelen zijn voor verdere verbetering van de ecologische kwaliteit van het Markermeer en is € 3 miljoen nodig voor programmakosten om bovengenoemde onderdelen in uitvoering te brengen. Het kabinet zet € 70 miljoen extra in voor bronmaatregelen en extra zuivering bij rioolwaterzuiveringsinstallaties. Tot slot is € 10 miljoen beschikbaar voor monitoring en onderzoek als onderdeel van de Delta-aanpak Waterkwaliteit en Zoetwater.
Binnen de beschikbare investeringsruimte van het Deltafonds wordt daarnaast € 200 miljoen gereserveerd voor de programmatische aanpak Grote Wateren. Beoogd wordt klimaatbestendige en waterrobuuste natuur samen te laten gaan met een krachtige economie. Met de hierboven genoemde projecten voor Grevelingen en Eems-Dollard wordt een eerste betekenisvolle stap gezet. Deze middelen worden ingezet voor behoud en verbetering van natuur en waterkwaliteit, mede met het oog op de doelen van Natura 2000 en aanvullend op de projecten voor de Kaderrichtlijn Water (KRW).
Belangrijke andere beleidsreserveringen betreffen het programma Integraal Rivier Management en het tweede pakket zoetwater.
Voor het vervolg op het eerste maatregelenpakket zoetwater wordt € 150 miljoen gereserveerd. Dit vervolg dient ter uitvoering van verdere maatregelen tegen schade ten gevolge van droogte en verzilting.
Voor het programma Integraal Rivier Management wordt € 375 miljoen gereserveerd. In dit programma worden de Rijksopgaven voor de rivier, waaronder waterveiligheid, scheepvaart, waterkwaliteit en -kwantiteit, rivierbodemligging en vegetatiebeheer in samenhang met elkaar gebracht om synergie in programmering en uitvoering te bereiken. Waar dit leidt tot synergie wordt dit verbonden met urgente regionale opgaven.
Tot slot wordt voor toekomstige onderzoeken € 20 miljoen gereserveerd in het Deltafonds.
Uit de Regeerakkoord enveloppe cybersecurity zijn middelen toegevoegd aan de begroting van IenW (Hoofdstuk XII). De nadere verdeling toedeling van deze middelen vindt plaats bij de 1e suppletoire wet 2019 (Voorjaarsnota). Een deel van de middelen komt op artikel 1 (Investeren in waterveiligheid) en artikel 2 (Investeren in zoetwatervoorziening) van het Deltafonds. Deze middelen zijn grotendeels bestemd voor maatregelen ter versterking van cybersecurity in de watersector waarover nog bestuurlijke afspraken worden gemaakt
Belangrijkste wijzigingen
De onderstaande tabel geeft de belangrijkste wijzigingen in de uitgaven en inkomsten aan ten opzichte van de eerste suppletoire begroting 2018. Een volledig overzicht van de mutaties is terug te vinden in bijlage 2: Verdiepingsbijlage.
| Art | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | 2023 | 2024–2031 | 2032 | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Stand ontwerpbegroting 2018 | 1.119.328 | 1.164.062 | 1.209.828 | 1.368.737 | 1.247.860 | 1.102.730 | 9.856.615 | |||
| Mutaties 1e suppletoire begroting 2018 | – 4.313 | 50.571 | 5.171 | – 15.871 | ||||||
| Stand 1e suppletoire begroting 2018 | 1.115.015 | 1.214.633 | 1.214.999 | 1.352.866 | 1.247.860 | 1.102.730 | 9.856.615 | |||
| I Belangrijkste mutaties Deltafonds | – 12.129 | – 171.747 | – 96.874 | – 247.974 | 15.640 | 169.072 | 476.786 | 1.378.261 | ||
| Kaderrelevante mutaties DF | ||||||||||
| 1 | Loon- en Prijsbijstelling 2017 | div | 21.874 | 23.555 | 23.585 | 24.740 | 22.917 | 20.703 | 165.434 | 20.703 |
| 2 | Kasschuif tbv rijksbrede beeld | 1 | 100.000 | – 100.000 | ||||||
| 3 | DBFM Afsluitdijk | 4 | – 20.922 | – 198.096 | – 218.573 | – 172.290 | – 7.228 | 150.069 | 325.965 | 45.312 |
| 4 | Extrapolatie | div | 1.315.126 | |||||||
| 5 | Kustwacht | 5 | – 280 | – 280 | – 280 | – 1.700 | – 1.700 | – 1.700 | – 16.620 | – 2.880 |
| 6 | GF/BCF: Roode Vaart | – 9.500 | ||||||||
| 7 | Overboekingen | div | – 4.179 | – 993 | – 160 | 1.460 | 0 | 0 | 3.970 | 0 |
| Overige | 878 | 4.067 | – 1.446 | – 184 | 1.651 | – 1.963 | ||||
| Mutaties binnen kader DF | ||||||||||
| 8 | 2e Zoetwaterpakket | 5.03 | – 10.000 | – 15.000 | – 125.000 | |||||
| 5.04 | 10.000 | 15.000 | 125.000 | |||||||
| 9 | Reservering Ruimtelijke Adaptatie | 5.03 | – 20.000 | |||||||
| 5.04 | 20.000 | |||||||||
| Stand ontwerpbegroting 2019 | 1.102.887 | 1.042.886 | 1.118.125 | 1.104.892 | 1.263.500 | 1.271.802 | 10.333.401 | 1.378.261 | ||
Ad 1. Jaarlijks wordt besloten of de overheidsuitgaven van de Rijksbegroting gecorrigeerd worden voor loon- en prijsontwikkelingen. Dit betreft de toegekende loonbijstelling en prijsbijstelling tranche 2018 die vanuit Hoofdstuk XII wordt overgeheveld naar het Deltafonds.
Ad 2. Vanwege actualisaties van projectramingen en de verwerking van het Regeerakkoord, zijn de beschikbare budgetten en uitgavenramingen op de investeringsfondsen in een aantal jaren uit balans geraakt. Met behulp van deze kasschuif kan de mismatch in 2020 en 2021 tussen beschikbare budgetten en de uitgavenramingen deels hersteld worden.
Ad 3. In 2018 is de DBFM-aanbesteding van het project Afsluitdijk afgerond. De budgettaire reeksen worden omgezet om aan de beschikbaarheidsvergoedingen te kunnen voldoen.
Ad 4. In de begroting 2019 is de looptijd van het Deltafonds met een jaar verlengd tot en met 2032. Het niveau van extrapolatie is gelijk aan het jaar 2031 stand begroting 2018 na verwerking van structurele begrotingsmutaties. Daarnaast zijn de structurele bijdragen van derden doorgetrokken.
Ad 5. De Kustwacht voert een aantal structurele taken uit die voortvloeien uit wet- en regelgeving. Tot op heden heeft IenW haar bijdrage aan deze taken steeds incidenteel gedekt. Via deze mutatie wordt structureel dekking geregeld voor luchtsurveillance en de benodigde personele capaciteit. Dekking vindt plaats uit de investeringsruimte van de verschillende modaliteiten van het Infrastructuurfonds (€ 101,8 miljoen) en Deltafonds (€ 25,4 miljoen).
Ad 6. Dit betreft een overboeking voor de uitvoerende werkzaamheden met betrekking tot de Roode Vaart naar het Gemeentefonds (gemeente Moerdijk) € 8 miljoen en het BTW compensatie Fonds € 1,5 miljoen.
Ad 7. Deze post bestaat uit een aantal overboeking naar en van andere begrotingshoofdstukken. Met name overboekingen naar het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat betreffende de projecten Wind op Zee en via het ministerie Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties aan de gemeente Venlo een bijdrage in verband met het project rivierverruiming Maas.
Ad 8. Tweede investeringsprogramma zoetwatermaatregelen om waterschaarste te voorkomen/beperken. Betreft maatregelen ten behoeve van verbeterde aanvoer water, buffering van water en tegen droogte/verzilting. Samen door Rijk en regio.
Ad 9. Reservering Ruimtelijke Adaptatie
Aanvullend op het lopende stimuleringsprogramma wordt voor in totaal € 20 miljoen gereserveerd om decentrale overheden te ondersteunen bij onder andere de uitvoering van stresstesten en risicodialogen, en het uitvoeren van pilots. Deze middelen zullen volgend voorjaar vanuit het Deltafonds beschikbaar worden gesteld voor de jaren 2019 en 2020.
Overprogrammering
Het instrument overprogrammering is door het kabinet ingezet om te zorgen dat de budgetten voor aanleg van infrastructuur ook daadwerkelijk tot besteding komen in de jaren waarin deze beschikbaar zijn gesteld. Op het Deltafonds fluctueert de programmering en is per jaar afwisselend sprake van een situatie van over- en onderprogrammering. Over de begrotingsperiode tot en met 2023 is per saldo sprake van een overprogrammering van circa € 370 miljoen. In de totale periode tot en met 2032 is het volledige programma altijd gedekt. Voor de verdere toelichting voor opzet en werking van het instrument op de fondsen wordt naar de leeswijzer van het Infrastructuurfonds verwezen. In het artikelonderdeel 1.02 Overige Aanlegprojecten van het Deltafonds is de jaarlijkse omvang van de overprogrammering opgenomen.
Gemiddelde uitgaven
Onderstaand zijn de gemiddelde jaarlijkse uitgaven per productartikel in de periode 2018–2032 gepresenteerd.
Flexnorm
In de begroting 2018 is de flexnorm geïntroduceerd, waarmee het inzicht in de meerjarige hardheid van de bestuurlijke afspraken is aangescherpt. De flexnorm is een percentage dat aangeeft welk aandeel van de aanlegbudgetten (inclusief investeringsruimte) naar mening van het kabinet flexibel is om bij nieuwe planvorming te betrekken. Het betreft de ruimte binnen de begroting waar nog geen definitieve oplossing is bepaald en gekozen kan worden voor een alternatieve aanwending of oplossing. Overigens geldt ook dat waar wél bestuurlijke afspraken zijn gemaakt, maar er nog geen juridische verplichtingen zijn aangegaan, de budgetten nog altijd onverminderd door de Tweede Kamer te amenderen zijn.
In onderstaande tabel is weergegeven welke budgetten in de begroting 2019 conform hierboven geschetste flexnorm flexibel zijn om bij nieuwe planvorming te betrekken.
| Artikel onderdeel | Omschrijving | Budgetten t/m 2032 (€ mln.) |
|---|---|---|
| 1.03 | Studiekosten | 38 |
| 2.03 | Studiekosten | 9 |
| 5.03 | Investeringsruimte | 1.135 |
| 5.04 | Reserveringen | 964 |
| 7.03 | Studiekosten | 113 |
| Totaal | 2.259 | |
| Als percentage van de aanlegbudgetten (inclusief investeringsruimte) | 19% | |