In de begroting 2023 is de tweede versie van de Strategische Evaluatie Agenda (SEA) opgenomen. Deze SEA draagt bij aan inzicht in de werking van beleid, om daarmee nieuw en lopend beleid waar mogelijk te verbeteren.

De thema’s van de SEA sluiten aan bij het strategisch kader van SZW. Vanuit de behoefte om meer structuur aan te brengen onder de verschillende strategische trajecten van SZW, om zo met focus en meer synergie te werken aan SZW brede kennisopbouw, is er gewerkt aan een gezamenlijk inhoudelijk kader van de missie en visie en beleidsdoelen van SZW. Dit strategisch kader is opgebouwd vanuit onze maatschappelijke opgaven (top-down) én vanuit onze kennis van hoe ons beleid werkt (bottom-up).

In deze SEA maakt SZW onderscheid tussen evaluaties en overig onderzoek. De evaluaties zijn als volgt getypeerd: ex-ante evaluaties (zoals pilots, nulmetingen en experimenten), ex-durante evaluaties (zoals monitoring en tussenevaluaties), ex-post evaluaties (zoals wets- en effectevaluaties en periodieke rapportages). Bijlage 6 bij deze begroting biedt een beschrijving per individuele evaluatie van elk thema op de SEA.

De evaluaties op deze SEA dienen niet alleen ter verantwoording van gevoerd beleid, maar zijn ook gericht op verbetering van bestaand beleid en het voorbereiden van nieuw beleid. Met de evaluaties kan op langere termijn worden beoordeeld hoe het beleid werkt en hoe we het beleid kunnen verbeteren. Het doel is om de SEA komende jaren verder te ontwikkelen tot een evaluatieplanning met onderwerpen die van belang zijn voor het SZW-veld: onderwerpen die budgettaire, politiek-bestuurlijke en/of maatschappelijke impact hebben. Hierbij hebben we aandacht voor de publieke waarde van ons beleid; ofwel de impact van beleid op de maatschappij.

Thema 1: Gezonde en veilige arbeidsomstandigheden

Het beleid omtrent gezond en veilig werken (G&VW) heeft tot doel dat werkenden in Nederland hun werk op een gezonde en veilige manier kunnen doen, zodat zij gezond blijven en werkend de pensioenleeftijd kunnen halen. Fundament van de beleidsinzet wordt gevormd door de Arbeidsomstandighedenwet, het Arbeidsomstandighedenbesluit, en de Arbeidstijdenwet. Een belangrijk deel van het beleid bestaat uit stimuleringsprogramma’s en- projecten gericht op werkgevers en werknemers, communicatie via het Arboportaal, en de dialoog met sociale partners en andere stakeholders.

SZW heeft in september 2020 een uitgebreide beleidsdoorlichting uitgevoerd, inclusief het beleidsterrein van G&VW. Op basis van deze beleidsdoorlichting, input opgehaald bij stakeholders, evenals het lopende onderzoek toekomstverkenning arbeid & gezondheid, zal de Arbovisie 2040 ontwikkeld worden. In 2023 zal vervolgens, op basis van de Arbovisie 2040, ook een beleidsagenda voor de komende 5 jaar volgen. Zowel de Arbovisie 2040 als de daaruit voortvloeiende beleidsagenda bepalen de focus en prioriteiten van de beleidsinzet de komende jaren en bieden hiermee ook een handvat om in de toekomst terug te blikken en evalueren. Een volgende periodieke evaluatie zal daarom vanaf 2028 gepland worden.

Naast genoemde trajecten, volgt G&VW de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt ten aanzien van de gezondheid en veiligheid van werkenden, door middel van een meerjarig monitoring programma. Het monitoring programma biedt input voor beleidsontwikkeling, en materiaal voor beleidsevaluaties in de toekomst.

Thema 2: Leven lang ontwikkelen

De beleidsinstrumenten onder het thema leven lang ontwikkelen (LLO) stimuleren en faciliteren mensen om zichzelf verder te ontwikkelen en duurzaam inzetbaar te blijven op de arbeidsmarkt. Met name op een arbeidsmarkt die steeds in beweging is, wordt het belang van LLO steeds groter. LLO helpt werkloosheid voorkomen door kennis en vaardigheden actueel te houden, het stimuleert doorgroeien in de loopbaan, het geeft meer voldoening en werkplezier en meer inkomen. LLO draagt daarmee bij aan het goed functioneren van de arbeidsmarkt, het beter matchen van vraag en aanbod en het kunnen realiseren van ambities op het gebied van de klimaat- en energietransities, innovatie en groei. Een sterke ontwikkelcultuur is daarvoor cruciaal, waarin het voor mensen en voor bedrijven vanzelfsprekend is om zich te blijven ontwikkelen. Daarnaast wordt er steeds meer toegewerkt naar een op skills-gerichte arbeidsmarkt. Daarin zijn niet alleen diploma’s van belang, maar ook vaardigheden, competenties, kennis en bekwaamheid. De doelen van dit thema sluiten aan bij het SZW-doel ‘mensen ontwikkelen zich en kunnen zich ontwikkelen’.

Op dit moment lopen er diverse subsidieregelingen die gericht zijn op werkenden of werkgevers: zoals de SLIM-regeling, het STAP-budget, NL leert door en de expeditie-regeling. Voor deze subsidieregelingen zijn al evaluatieplanningen opgesteld en opgenomen in de SEA 2023. Deze evaluaties geven inzicht in de vraag of de instrumenten doeltreffend en doelmatig zijn. Met deze evaluaties werken we toe naar een periodieke rapportage waarin we kijken naar de samenhang tussen de instrumenten. Wens is om hiermee inzicht te krijgen in de toegankelijkheid en het gebruik van de regelingen voor de verschillende groepen werkenden. In het bijzonder gaat het om de groepen flexwerkers en lager opgeleiden. Zij maken over het algemeen namelijk weinig gebruik van scholing. Daarnaast is er behoefte aan inzicht in de mate waarin scholing aansluit op de arbeidsmarkt. Met de huidige arbeidsmarktkrapte is intersectorale mobiliteit steeds belangrijker. Echter mensen blijven doorgaans hun gehele loopbaan in dezelfde sector werken. Er is daarom behoefte om de onderliggende motivatie en mechanisme voor intersectorale mobiliteit te onderzoeken en hoe daar binnen het LLO beleid beter op ingezet kan worden. Tot slot wordt gekeken of het mogelijk is om in deze rapportage te kijken naar de samenhang tussen instrumenten op het thema LLO en verwante instrumenten van andere thema’s, zoals van werk naar werk, scholingsbudgetten in de WW en leerwerkloketten.

Thema 3: Arbeidsverhoudingen en arbeidsvoorwaarden

De beleidsinstrumenten onder het thema Arbeidsverhoudingen en -voorwaarden beschermen en versterken de positie van werkenden en bevorderen op die manier het functioneren van de arbeidsmarkt (evenwicht tussen werkgevers en werknemers). De beleidsinstrumenten onder dit thema zijn divers: van de Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag die ervoor zorgt dat iedere werknemer een minimum loon ontvangt, tot de Wet arbeidsvoorwaarden voor gedetacheerde werknemers in de EU, tot beleid rondom gelijke behandeling op de werkvloer.

In 2020 is de beleidsdoorlichting naar artikel 1 Arbeidsmarkt van de SZW-begroting afgerond. De belangrijkste conclusie van de beleidsdoorlichting was dat niet of nauwelijks te beoordelen was in hoeverre de doelen van artikel 1 worden bereikt, omdat de instrumenten moeilijk te koppelen zijn aan de doelen van artikel 1 en omdat weinig voor de beleidsdoorlichting bruikbare evaluaties van de instrumenten zijn uitgevoerd.

Om te zorgen dat er bij de volgende periodieke rapportage wel uitspraken gedaan kunnen worden over onder andere de bijdrage van beleid aan het bereiken van de doelen is artikel 1 opgesplitst in een aantal thema’s, waaronder arbeidsverhoudingen en -voorwaarden. Komend jaar wordt de beleidstheorie van het thema uitgewerkt en worden instrumenten gekoppeld aan de overkoepelende doelen van het gehele thema. Om te voorkomen dat er net als bij de vorige doorlichting onvoldoende bruikbaar evaluatiemateriaal beschikbaar is wordt komende jaren gekeken welke inzichtbehoeften er zijn en welke onderzoeken uitgevoerd dienen te worden.

Inzichtbehoeften komen voort uit veranderingen in de instrumenten en/of veranderingen in de maatschappij. Voor de inzichtbehoeften die voortkomen uit instrumentwijzigingen staan verschillende evaluaties gepland, zoals de Wet arbeidsmarkt in Balans, de Implementatiewet herziene detacheringsrichtlijn en de Meldingsplicht Wet Arbeidsvoorwaarden gedetacheerde werknemers in de Europese Unie. Ook op handen zijnde wijzigingen vormen aanleiding om onderzoek te plannen, zoals het onderzoek ‘Inventariseren onderliggende problemen bij niet effectueren arbeidsrechten door werknemers’. Betere gegevens over de omvang en de aard van dit probleem zijn noodzakelijk voor de inrichting van mogelijke maatregelen en het beoordelen van de effectiviteit en efficiëntie van beleid.

Thema 4: Arbeid, zorg en de ontwikkeling van het kind

Het beleid van SZW op het gebied van arbeid en zorg en de ontwikkeling van het kind valt uiteen in de onderwerpen kinderopvang, kinderbijslag en het kindgebonden budget (tegemoetkoming ouders) alsook arbeid en zorg (onder andere zwangerschaps- , bevallings-, geboorte- en ouderschapsverlof).

Dit thema in de SEA maakt inzichtelijk dat het beleid enerzijds ziet op het bevorderen van arbeidsparticipatie en anderzijds op het bieden van inkomensondersteuning aan ouders. Het biedt mensen controle op hun werk en leven en tegelijk de mogelijkheid zich te kunnen ontwikkelen. De regelingen voortvloeiend uit dit beleid hebben ten slotte het streven een bijdrage aan de ontwikkeling van het kind en het bestrijden van armoede onder kinderen te leveren. De komende 4 jaren zal middels evaluaties in en van dit thema als geheel het beleid van SZW (op onderwerpen die raken aan arbeid en zorg en de ontwikkeling van het kind) nader worden bezien. Wat zijn de doelen van dit SZW beleid, welke inzichtbehoefte bestaat er op dit vlak maar vooral ook waar is overlap en waar ontbreekt kennis of een eventuele hogere doelomschrijving en link met ander (SZW of rijks-)beleid.

De driesplitsing in onderwerpen kinderopvang, tegemoetkoming ouders, geboorteverlof (in relatie tot ander verlofregelingen) kent nu een evaluatieplanning per onderwerp maar zal uiterlijk in 2026 middels een overkoepelende analyse nader worden bekeken op samenhang en onderbouwing van beleid.

Kinderopvang

Het coalitieakkoord ‘omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst’ van het kabinet Rutte IV bevat het voornemen voor een grote herziening van het kinderopvangstelsel. Het kinderopvangbeleid kent twee hoofddoelen: de arbeidsparticipatie van ouders bevorderen en de ontwikkeling van het kind stimuleren. Kinderopvang moet daarom kwalitatief goed zijn, toegankelijk en betaalbaar.

Betaalbare kinderopvang is nodig om ouders te ondersteunen in hun mogelijkheid om werk en zorg te combineren. Het kabinet wil het door een inkomensonafhankelijke vergoeding voor ouders aantrekkelijk maken om arbeid en zorg voor kinderen te combineren, waardoor de arbeidsparticipatie van ouders, met name vrouwen, wordt bevorderd. Het eerste periodieke onderzoek beslaat de periode 2015-2022, waar ingezoomd zal worden op het ene doel van kinderopvang waar nu in toenemende mate belangstelling voor is en waar we op het moment de minste kennis over bezitten, namelijk over het stimuleren van de ontwikkeling van kinderen. We zoeken de relatie tussen het beleid om te komen tot kwalitatief goede, toegankelijk en betaalbare kinderopvang én de ontwikkeling van kinderen. Voorts onderzoeken we aan de hand van een nulmeting van het beleid van het huidige coalitieakkoord juist het andere doel van de kinderopvang; de arbeidsparticipatie waar nu nieuwe maatregelen voor worden ontwikkeld. Voor de bevordering van de arbeidsparticipatie is het belangrijk dat ouders van jonge kinderen actief blijven op de arbeidsmarkt. Bovendien zorgt goede kinderopvang er ook voor dat kinderen worden gestimuleerd in hun ontwikkeling. De inzichten van onderzoek naar de huidige kennisbehoefte over de ontwikkeling van kinderen en het te volgen nieuwe beleid op arbeidsparticipatie van ouders zal tezamen een reflectie kunnen bieden op het totaal beleid kinderopvang in Nederland.

Gezien de planning van de in het coalitieakkoord aangekondigde stelselwijziging kan de volgende evaluatie, en ook de overkoepelende analyse, (gedeeltelijk) samenvallen met invoering van het nieuwe stelsel. Het stimuleren van de arbeidsparticipatie is een van de doelen van de stelselherziening en de invoering van het nieuwe stelsel kan worden gebruikt als startpunt ten behoeve van het onderzoeken van de doelmatigheid en doeltreffendheid van de stelselherziening, voorafgegaan door een nulmeting. Hierbij zal gebruik worden gemaakt van opgedane kennis sinds de vorige beleidsdoorlichting op dit doel.

Tegemoetkoming ouders

Het huidige kabinet gaat verder met het verbeteren van het huidige toeslagenstelsel. Daarnaast heeft het kabinet de ambitie om op termijn de toeslagen af te schaffen. Het huidige stelsel is complex en moet eenvoudiger worden. Ook moet ouders meer zekerheid gegeven worden. Gelet op deze breed gedragen wens om het toeslagenstelsel op termijn te laten verdwijnen en het gegeven dat het kindgebonden budget hier onderdeel van uitmaakt, zal deze kabinetsperiode onderzoek worden gedaan naar een alternatief voor het kindgebonden budget, zodat deze gereed is ten behoeve van een volgende formatie. Een ambtelijke werkgroep heeft reeds onderzoek gedaan naar hoe de inkomensondersteuning verbeterd kan worden. Van de uitkomsten is in twee deelrapporten verslag gedaan. Het eerste deelrapport van Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) Toeslagen betreft de uitkomsten gericht op de verbetermogelijkheden binnen het bestaande stelsel, het tweede deelrapport onderzoekt ook opties daarbuiten. Beide rapporten gaan in op de beleidskeuzes die aan het toeslagenstelsel ten grondslag liggen. Verder wordt momenteel het IBO-vereenvoudiging uitgevoerd, dat ook waardevolle uitkomsten zal bieden voor de kindregelingen.

Om aan de ambitie van het kabinet te voldoen, is het van belang dat alle voor de kindregelingen onderdelen volledig in kaart zijn gebracht. Ten aanzien van de kinderbijslag zijn er naar aanleiding van de vorige beleidsdoorlichting van artikel 10 twee vervolgonderzoeken gedaan: het onderzoek naar de dubbele kinderbijslag intensieve zorg en onderzoek naar dubbele kinderbijslag om onderwijsredenen. Deze onderzoeken bieden een gedegen inzicht in de verschillende kanten van de kinderbijslag.

Met deze evaluatieplanning wordt ingegaan op een drietal vragen die nog open staan om te kunnen komen tot een gedegen voorstel voor een mogelijk nieuw stelsel aan kindregelingen en hiermee ook tot een gedegen syntheseonderzoek tegemoetkoming ouders in 2025.

In de uit te voeren onderzoeken is het van belang dat er voldoende aandacht is voor het burgerperspectief en denk- en doenvermogen van de burger. In de nieuw voor te stellen regeling is het zodoende van belang dat er breed wordt gekeken: is de sociale zekerheid de plek voor de nieuwe regeling, of zijn er mogelijkheden in de fiscaliteit waarmee je het onderdeel van de kindregelingen kunt inregelen? De onderzoeken kunnen gezamenlijk de voorbereiding voor een volgende formatie vormen.

Arbeid en zorg

De kern van de Wet Arbeid en Zorg (Wazo) is betere mogelijkheden te creëren voor de combinatie van arbeid en zorg. In de Wet Arbeid en Zorg zijn alle wettelijke verlofvormen opgenomen zoals calamiteiten- en ander kort verzuimverlof; zwangerschaps- en bevallingsverlof, kortdurend en langdurend zorgverlof. Recent zijn daar geboorteverlof en betaald ouderschapsverlof bijgekomen. Beide wijzigingen (inclusief evaluaties van de wijzigingen) worden hieronder toegelicht.

Op 1 januari 2019 is de Wet invoering extra geboorteverlof (WIEG) in werking getreden. Sindsdien hebben partners in loondienst na de geboorte van hun kind recht op eenmaal het aantal werkuren per week aan geboorteverlof, met loondoorbetaling door de werkgever. Per 1 juli 2020 is het geboorteverlof uitgebreid en hebben partners in loondienst daarnaast recht op vijf keer het aantal werkuren per week aan aanvullend geboorteverlof. Met de WIEG is beoogd een positieve bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van de band tussen de partner en het kind. Ook is beoogd de kansen van vrouwen op de arbeidsmarkt te vergroten, omdat met de invoering van de WIEG minder verschil kwam in de duur van het verlof voor moeders en dat voor partners. In februari jl. is een rapport met de eerste evaluatie van de WIEG opgeleverd aan de Tweede Kamer. De evaluatie was primair gericht op het aanvullend geboorteverlof en gaf geen aanleiding tot wijziging van de WIEG. Er wordt aanvullend onderzoek uitgevoerd naar de samenstelling van de groep en de achterliggende beweegredenen om geen of minder verlof op te nemen.

Met de inwerkingtreding van de Wet betaald ouderschapsverlof vanaf 2 augustus 2022 komen werknemers ook in aanmerking voor een uitkering wegens ouderschapsverlof. In de evaluatie van de Wet betaald ouderschapsverlof wordt naast het gebruik en de effecten van de invoering van het betaald ouderschapsverlof, ook opnieuw aandacht besteed aan het gebruik, de effecten en de doelmatigheid van het geboorteverlof. Zodoende kan ook het gezamenlijke effect van het geboorteverlof en het betaald ouderschapsverlof op de arbeidsparticipatie, de verdeling van zorgtaken tussen partners en de gezondheid van het kind worden onderzocht. Een jaar na inwerkingtreding, dus in de tweede helft van 2023, vindt de invoerings­toets van de Wet betaald ouderschapsverlof plaats en wordt verder invulling gegeven aan de evaluatieplanning rond betaald ouderschaps- en geboorteverlof.

Thema 5: Pensioen en oudedag

Ten behoeve van een toekomstbestendig pensioenstelsel is samen met sociale partners in 2019 het pensioenakkoord gesloten. De maatregelen die voortvloeien uit het pensioenakkoord zijn bedoeld voor de verbetering van de oudedagsvoorziening en moeten perspectief bieden op een koopkrachtig pensioen. Dit sluit aan bij het SZW doel ‘mensen hebben een vangnet bij ouderdom’. Daarnaast bevat het pensioenakkoord tijdelijke maatregelen met betrekking tot duurzame inzetbaarheid en eerder stoppen met werken. Dit sluit aan bij het SZW doel ‘mensen hebben (duurzaam) gezond en veilig werk’.

De maatregelen met betrekking tot de oudedagsvoorziening en een koopkrachtig pensioen zijn uitgewerkt in het wetsvoorstel Toekomst Pensioenen (WTP). Daarnaast wordt via de Wet bedrag ineens, RVU en verlofsparen meer keuzevrijheid geïntroduceerd bij de start van de uitkeringsfase van het ouderdomspensioen. Deze wetten zijn nog niet van kracht, maar vooruitlopend hierop worden de evaluaties (deels) al geagendeerd in de SEA. Daarnaast wordt gedurende de implementatiefase van de WTP (2023-2027) de voortgang van het transitieproces gemonitord. In 2027 is de transitie naar het nieuwe pensioenstelsel afgerond. De effecten van deze transitie worden in de jaren daarna zichtbaar. De periodieke rapportage voor ‘oudedagsvoorziening’ is daarom voorzien voor 2028/2029.

De tijdelijke maatregelen met betrekking tot duurzame inzetbaarheid en eerder stoppen met werken zijn onder andere uitgewerkt in de subsidieregeling Maatwerk duurzame inzetbaarheid en Eerder Uittreden (MDIEU), de Regeling voor vervroegde uittreding (RVU) en de uitbreiding van verlofsparen. Deze regelingen worden gemonitord en geëvalueerd. Een periodieke rapportage op dit onderwerp is vooralsnog voorzien voor 2026. Naast opgedane ervaringen met de MDIEU en RVU, wordt bekeken of er verbinding gelegd kan worden met het thema ‘leven lang ontwikkelen’ en met gezondheidsthema’s rondom ouder worden.

Thema 6: Armoede en schulden

Om mensen in de problemen een vangnet te bieden en te helpen om uit de problemen te komen, is er beleid vanuit de rijksoverheid op het gebied van armoede en schulden. Met de ‘Aanpak geldzorgen, armoede en schulden’ wordt aan de slag gegaan met acties die bijdragen aan het op orde krijgen van bestaanszekerheid voor meer, en zo mogelijk, alle mensen. Dit gebeurt langs drie lijnen: geldzorgen, armoede en schulden. Het doel is om het aantal kinderen dat in armoede opgroeit, het aantal mensen dat in armoede leeft, en het aantal huishoudens met problematische schulden te verminderen.

Om de voortgang van de ambities op deze terreinen inzichtelijk te maken, wordt in samenspraak met betrokken partijen een brede monitor opgesteld, waarin alle deelonderwerpen van de aanpak terugkomen en de doorvertaling naar concrete doelstellingen voor de korte, middellange en lange termijn gemaakt wordt. Voor het meten van de kwantitatieve voortgang wordt gebruik gemaakt van de niet-veel-maar-toereikend norm van het SCP. In samenspraak met de planbureaus en betrokken partijen zal worden gekeken naar een brede set aanvullende kwantitatieve en kwalitatieve indicatoren. In het project ‘Datadelen armoede en schulden’ worden afspraken gemaakt om hulpverlening bij armoede en schulden op uniforme wijze en met minimale administratieve lasten te registreren. Voor de monitoring en evaluatie zullen beschikbare statistieken gebruikt worden, en worden in samenspraak met betrokken partijen aanvullende indicatoren uitgewerkt. In 2025 wordt de aanpak geldzorgen, armoede en schulden geëvalueerd.

Thema 7: Bijstand en participatie

In Nederland bestaat een vangnet voor wie (tijdelijk) niet zelf in de noodzakelijke kosten van het bestaan kan voorzien. Sinds 2015 wordt een deel van dat vangnet geregeld met de Participatiewet. Deze wet is net als zijn voorgangers bedoeld om mensen die het tegenzit inkomensondersteuning te bieden via de bijstand en weer (gedeeltelijk) aan het werk te helpen. Samenhangend met de Participatiewet stimuleert de Wet banenafspraak en quotum arbeidsbeperkten werkgevers om mensen met een arbeidsbeperking in dienst te nemen. Deze wetten dragen bij aan de visie van SZW dat iedereen de kans moet krijgen om mee te doen en zich te ontwikkelen, en dat we tegelijkertijd zorgen voor een vangnet als het tegenzit.

Op 13 maart 2020 is de Beleidsdoorlichting artikel 2 over de Bijstand, Participatiewet en Toeslagenwet gepubliceerd, waarin de eindevaluatie van de Participatiewet door het SCP van 19 november 2019 meegenomen is. De conclusie was dat de Participatiewet ondanks enkele positieve resultaten de komende jaren nog flink wat werk behoeft om succesvol te kunnen zijn. Die conclusie is relevant voor een grote groep mensen in de bijstand. Sindsdien zijn er samen met gemeenten en andere partijen meerdere beleidsinitiatieven gestart om de Participatiewet te verbeteren. De Participatiewet wordt uitgebreid gemonitord, zo verschijnt jaarlijks een monitoringsbrief Participatiewet en twee keer per jaar een factsheet Participatiewet met de belangrijkste cijfermatige ontwikkelingen. In de monitoring en evaluatie van de Participatiewet wordt ook nadrukkelijk aansluiting gezocht bij ontwikkelingen in het sociaal domein.

Een van de doelstellingen van de Participatiewet is een integrale dienstverlening. Op dit moment bestaat er al specifieke aandacht voor het onderzoeken van potentiële brede baten (bijvoorbeeld op het gebied van zorggebruik) die kunnen ontstaan bij dienstverlening aan bijstandsgerechtigden. Daarnaast is er ook aandacht voor de oorzaken en gevolgen van niet-gebruik van bijstandsregelingen. Deze onderwerpen zullen de komende jaren prominent aan de orde komen bij onderzoek naar de werking van de Participatiewet. Een periodieke rapportage van de effecten van het huidige beleid zal in 2026/2027 verschijnen.

Thema 8: Jonggehandicapten

Het thema jonggehandicapten omvat de doelstelling om jonggehandicapten de kans te bieden zich te ontwikkelen zodat ze zelf kunnen bijdragen aan hun toekomst in de vorm van betaald werk en hen een financieel vangnet te bieden als zij niet zelf kunnen voorzien in een inkomen.

Op basis van de bevindingen uit de beleidsdoorlichting Wajong in 2017 is de Wajong aangepast. Met de Wet vereenvoudiging Wajong zijn diverse maatregelen in de Wajong verwerkt die er onder meer voor zorgen dat meer (gaan) werken loont, dat Wajongers altijd terug kunnen vallen op de Wajong en dat Wajongers hun uitkering behouden als zij onderwijs (gaan) volgen. Daarnaast is UWV in 2017 gestart met een nieuw dienstverleningsmodel voor het activeren van jonggehandicapten met arbeidsvermogen. De onderzoekplanning staat daarom de komende periode in het teken van het afronden van een periodieke rapportage naar de effectiviteit van deze dienstverlening en het voorbereiden op een wetsevaluatie in 2025. Met deze wetsevaluatie geven we gelijktijdig invulling aan de periodieke rapportage jonggehandicapten.

Thema 9: Werkloosheid werknemers

Het thema ‘werkloosheid bij werknemers’ omvat de doelstelling om werknemers te beschermen tegen de financiële gevolgen van werkloosheid en hen te stimuleren het werk te hervatten. Voor dit thema wordt op dit moment een periodieke rapportage opgesteld die naar verwachting begin 2023 naar de Tweede Kamer zal worden gestuurd. Het plan van aanpak voor deze rapportage en ook de inzichtbehoefte die eraan ten grondslag ligt zijn uitgebreid beschreven in een Kamerbrief.

De onderzoeksplanning voor de komende jaren zal in grote mate worden bepaald door de conclusies die worden getrokken in de periodieke rapportage. Die rapportage zal inzichtelijk maken welke aspecten binnen dit thema nader onderzoek vergen om in de toekomst nog betere conclusies te kunnen trekken over de doeltreffendheid en de doelmatigheid van het gevoerde beleid. Los van deze rapportage lopen op dit moment twee onderzoeken binnen dit thema. Dit zijn een onderzoek naar knelpunten in de WW in het kader van het traject om te komen tot vereenvoudiging en een onderzoek naar de werking van de sollicitatieplicht in de WW.

Thema 10: Ziekte en arbeidsongeschiktheid werknemers

Het thema ‘ziekte en arbeidsongeschiktheid’ omvat de doelstelling om werknemers te beschermen tegen de financiële gevolgen van ziekte en arbeidsongeschiktheid en hen te stimuleren het werk te hervatten.

De mid-term review die in 2022 aan de Tweede Kamer is gestuurd geeft inzicht in de doorontwikkeling van de WGA dienstverlening in de periode 2017-2021 en geeft een eerste beeld van de samenstelling van het dienstverleningsbestand, de opzet van de dienstverlening en de eerste resultaten. Op dit moment wordt gewerkt aan de voorbereidingen voor een richtinggevend traject binnen dit thema. Onderdeel van de aanpak waarmee invulling wordt gegeven aan één van de ambities uit het coalitieakkoord, namelijk het wegnemen van ‘hardheden’ uit de WIA, is het aankondigen van een commissie die de opdracht krijgt om integraal te bezien of, en zo ja welke, fundamentele hervormingen er nodig zijn om het stelsel van ziekte en arbeidsongeschiktheid op de lange termijn menselijk, eerlijk, uitvoerbaar en betaalbaar te houden. De commissie en de opdracht die zij krijgt moet nog vorm krijgen. Het idee is dat de commissie een aantal toekomstscenario’s presenteert, waarin in ieder geval rekening gehouden wordt met de benodigde ruimte voor de aanvullende ambities voor het stelsel, zoals een arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen, en waarin ook een duurzame oplossing voor de huidige mismatch op het terrein van sociaal-medisch beoordelingen wordt gepresenteerd. De verwachting is dat de commissie ook kan aangeven welke aspecten binnen dit thema nader onderzoek vergen in de toekomst.

De huidige onderzoeken uit de onderzoeksplanning vormen waardevolle input voor de commissie en vormen de bouwstenen voor een overkoepelende periodieke evaluatie op dit thema gepland voor 2025.

Thema 11: Inkomensondersteuning nabestaanden en wezen

Het beleid omtrent nabestaanden en wezen beschermt deze groepen tegen financiële gevolgen van het verlies van partner of ouder(s). Op basis van de Algemene nabestaandenwet (Anw) biedt de overheid met de nabestaandenuitkering en wezenuitkering een vangnet om bestaanszekerheid te garanderen voor deze groepen.

In 2019 is er in de beleidsdoorlichting geconcludeerd dat de nabestaandenuitkering doeltreffend is geweest. Doordat de maatregel erg generiek is zijn er aanknopingspunten om het beleid doelmatiger te maken. Op verzoek van SZW is er in navolging van dit onderzoek een verkennend kwalitatief onderzoek uitgevoerd naar de wezenuitkering. Uit dit onderzoek blijkt dat zowel de doeltreffendheid als doelmatigheid van de wezenuitkering te verbeteren zijn. Budgettaire effecten en de potentiële impact op de uitvoering zijn nog niet meegenomen bij deze vervolgonderzoeken. De hieronder genoemde evaluatie agendering sluit hierop aan door beter te kijken naar de specifieke behoeften en situatie van de wees door middel van onderzoek naar mogelijk niet-gebruik van de wezenuitkering, onderzoek naar kostenbehoefte van wezen, onderzoek naar de situatie van oudere wezen en een verkennend onderzoek naar de afbakening van de doelgroep, en werkt hiermee toe naar de volgende periodieke evaluatie op dit thema in 2026.

Thema 12: Integratie en maatschappelijke samenhang

SZW wil bijdragen aan een inclusieve en sociaal stabiele samenleving waarin mensen in alle verscheidenheid met elkaar samen leven en zonder belemmeringen kunnen participeren in de maatschappij. Het beleid van Integratie en maatschappelijke samenhang richt zich op het bevorderen van gelijkwaardige kansen en posities op de arbeidsmarkt, een snelle en goede inburgering van nieuwkomers, het stimuleren van samenleven in verscheidenheid, het weerbaar maken tegen ongewenste beïnvloeding en het versterken van de sociale stabiliteit.

In 2016 is een integrale en samenhangende evaluatie uitgevoerd van het integratiebeleid, die uitmondde in de synthesestudie beleidsdoorlichting integratiebeleid. Er werd geconcludeerd dat er voortgang zichtbaar was in termen van doelbereik, maar dat dit niet gold voor de arbeidsmarkt. Deze conclusie vormde de aanleiding voor het ontwikkelen van het beleidsprogramma Verdere Integratie op de Arbeidsmarkt (VIA), en is vervolgens vormgegeven met pilot studies en bijbehorende evaluaties waarvan de inzichten via de Werkagenda VIA breder uitgerold worden. Voor de komende periode wordt inzicht in werking van het beleid verder vergroot door een periodieke rapportage in 2023, en in de jaren na 2023 aangevuld met monitoring en evaluatie van de Werkagenda VIA en de nieuwe Inburgeringswet en evaluaties van een aantal acties gericht op het bevorderen van samen leven.

Beleidsonderwerpen rondom Samenleven en Weerbare Samenleving bevinden zich veelal in de beleidsontwikkelingsfase en zijn daarom niet evenredig vertegenwoordigd in de evaluatieplanning. Het onderzoek voor deze beleidsonderwerpen is de eerstkomende jaren met name gericht op vorming en onderbouwing van het beleid.

Thema 13: Uitvoering SUWI stelsel

De Wet Structuur Uitvoeringsorganisatie Werk en Inkomen (de Wet SUWI) regelt de structuur voor de uitvoering van taken met betrekking tot de arbeidsvoorziening en sociale verzekeringswetten. Deze structuur moet bijdragen aan twee hoofddoelen: het bieden van bestaanszekerheid en het bevorderen van arbeidsparticipatie.

In 2021 is de beleidsdoorlichting naar de uitvoering van het SUWI-stelsel in de periode 2015-2020 afgerond waarbij de focus lag op de doeltreffendheid en doelmatigheid van het SUWI-stelsel en de betrokken uitvoeringsorganisaties. Het oordeel van de onderzoekers was over het algemeen positief, maar het ontbrak de onderzoekers soms aan informatie om harde conclusies te kunnen trekken op basis van het synthese-onderzoek. Om te voorkomen dat er bij een volgende periodieke rapportage te weinig onderzoeksmateriaal voorhanden is om de uitvoering binnen het SUWI-stelsel goed te kunnen evalueren en waar mogelijk de uitvoering van het SUWI-stelsel te kunnen verbeteren, is er zoals aan de Tweede Kamer gecommuniceerd een onderzoeksprogrammering opgesteld. Deze moet als basis gaan dienen voor de periodieke rapportage die (vermoedelijk) in 2025 plaats zal vinden. Geplande onderzoeken naar het niet-gebruik van sociale regelingen, de governance van het BKWI en Inlichtingenbureau en de functie en het doel van cliëntenparticipatie binnen het SZI domein zijn opgenomen in de SEA 2023 en beogen de randvoorwaarden voor een goede uitvoering in kaart te brengen. Onderzoeken reeds opgenomen in de SEA 2022 dragen bij aan het vergroten van inzichten in de effectiviteit van de regionale samenwerking, de effectiviteit van de dienstverlening en de werking van het handhavingsbeleid. Andere onderzoeksthema's zijn onder andere wendbaarheid en doelmatigheid.

Thema 14: Corona

De overheid heeft meer dan 200 financiële steunmaatregelen getroffen om werkenden en bedrijven door de coronacrisis te helpen. Eind 2020 verstuurden de ministers van Financiën (FIN), Economische Zaken en Klimaat (EZK) en Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) een Kamerbrief met daarin een eerste uitwerking van de evaluatieplanning (Kamerstukken II 2020/21, 35 420, nr. 227). Het gaat daarbij vooralsnog om de budgettair meest omvangrijke maatregelen op het terrein van SZW, EZK en FIN die zich primair richten op baanbehoud en het steunen van ondernemers die geraakt zijn door de coronacrisis, zoals de NOW, Tozo en TVL/TOGS. Ook bevat de brief een overzicht van de monitoringsactiviteiten.

De ministeries werken de evaluatie-aanpak verder uit met behulp van enkele onafhankelijke deskundigen vanuit de wetenschap en de planbureaus. Hiernaast heeft het CPB in 2021 een eerste analyse van macro-economische effecten opgeleverd (Kamerstukken II 2021/22, 35 420, nr. 453) en voert het CPB in 2022 een vervolgonderzoek uit.

Naast de meer omvangrijkere maatregelen die onderdeel uitmaken van bovengenoemde Kamerbrief, worden ook de andere steunpakketten van SZW geëvalueerd, zowel voor Europees- als Caribisch Nederland. Voor de meeste steunmaatregelen wordt 2023 voorzien als evaluatiemoment voor doeltreffendheid en doelmatigheid. In de tussentijd worden maatregelen gemonitord en vinden er tussentijdse evaluaties plaats.

Voor een interactieve versie van de Strategische Evaluatie Agenda en het meest recente overzicht van de realisatie van beleidsdoorlichtingen, klik op deze link. Voor een verdere onderbouwing van de Strategische Evaluatie Agenda, zie «Bijlage 6: Uitwerking Strategische Evaluatie Agenda».