In deze meerjarenbegroting, die gebaseerd is op de PMJ-prognose van december 2022, geeft de Rechtspraak aan welke activiteiten zij in de jaren 2023–2028 wil verrichten en welke middelen daarvoor nodig zijn. Sinds 2020 wordt de Rechtspraak naast een productiegerelateerde bijdrage bekostigd met een lumpsumbijdrage voor de vaste kosten.

6.1 Beleidsdoelen van de Rechtspraak

Een goed functionerende Rechtspraak is essentieel voor onze samenleving, om geschillen tussen burgers, bedrijven en overheden te beslechten en om te beoordelen of zij de wet hebben overtreden en welke (straf)maatregel dan passend is. De samenleving heeft rechtspraak nodig die rechtvaardig, toegankelijk, tijdig en transparant is en inspeelt op de maatschappelijke ontwikkelingen. Daar gaat de Rechtspraak zich in 2024 weer volop voor inzetten. Dat uit zich onder andere in het terugdringen van het tekort aan rechters dat mede door vergrijzing is ontstaan. De stijgende werving van voorgaande jaren wordt doorgezet wat betekent dat er in 2024 weer meer rechters zijn dan in 2023. Een ander voorbeeld is de toeslagenaffaire. Als antwoord op de toeslagenaffaire heeft de Rechtspraak twee reflectietrajecten doorlopen. De aanbevelingen worden in 2024 toegepast in de praktijk.

Dit hoofdstuk beschrijft de beleidsdoelen die de Rechtspraak heeft geformuleerd op basis van de prijsbesprekingen voor de periode 2023-2025 tussen de Raad voor de rechtspraak en de Minister voor Rechtsbescherming. Daarnaast vloeit het beleid voort uit de missie, visie en agenda van de Rechtspraak37 en uit de Uitvoeringsagenda 2023-2025. De uitvoeringsagenda geeft richting en vorm aan de besturing van de Rechtspraak en helpt strategische doelen te bereiken.

Beleidsdoelen van de Rechtspraak

Toegankelijke en digitale rechtspraak

Onder de noemer van toegankelijke en digitale rechtspraak werkt de Rechtspraak aan digitale toegankelijkheid, begrijpelijke en mensgerichte communicatie en het beter benutten van de beschikbare data om de toegankelijkheid en transparantie te vergroten. Hieronder valt ook het meer en verantwoord publiceren van rechterlijke uitspraken en het vergroten van de toegankelijkheid en kwaliteit van de openbare registers van de Rechtspraak.

De komende jaren wil de Rechtspraak eenvoudige digitale toegang tot Rechtspraak in alle rechtsgebieden realiseren voor rechtszoekenden en hun (juridische) vertegenwoordigers. Deze digitale transformatie is ambitieus en vraagt een forse inspanning van zowel de gerechten als de landelijke diensten. In 2024 breidt de Rechtspraak de digitale toegankelijkheid uit naar meer zaakstromen in het Civiele- en bestuursrecht. De digitale toegankelijkheid krijgt daarnaast een Europese component. Wet- en regelgeving uit de Europese Unie verplicht de gerechten digitaal te kunnen gaan communiceren met burgers en rechtspersonen uit andere EU-lidstaten betreffende verschillende civielrechtelijke en strafrechtelijke rechtsinstrumenten.

Tijdens de verbouwing blijft de winkel open. Continuïteit van het primaire proces is prioriteit nummer één en om dat in de toekomst te waarborgen én om de huidige primaire processystemen geschikt te maken voor digitaal werken bouwt de Rechtspraak ook in 2024 verder aan de vernieuwing van primaire processystemen.

Een van die primaire processystemen die vervangen (moeten) worden is GPS, het primaire processysteem van het strafrecht. Van belang is om op te merken dat de modernisering van het Wetboek van Strafvordering zal leiden tot een aanzienlijke aanpassing in de informatievoorziening van de strafrechtketen, waar de Rechtspraak in de bouw van dit nieuwe processysteem (BAS) rekening mee houdt.

Tot slot neemt door de toegenomen digitalisering de afhankelijkheid van deze middelen toe. Om de continuïteit nu en in de toekomst te waarborgen wordt er verder geïnvesteerd in beveiliging en privacy.

Tijdige en voorspelbare rechtspraak

In april 2023 is besloten om het programma tijdige rechtspraak te verlengen tot eind 2025. Op deze manier wordt er meer ruimte gegeven aan gerechten om stappen te blijven zetten. Ook geeft een verlenging ruimte om toe te werken naar een meer structurele borging van tijdige en voorspelbare rechtspraak binnen de gerechten, zodat gerechten ook na afloop van het programma hierin zelfstandig stappen blijven zetten.

Kwaliteit van het primaire proces

In 2022 is de vijfde visitatie in de Rechtspraak van start gegaan. De visitatie is een onderzoek naar de stand van zaken van de kwaliteitszorg in de rechterlijke organisatie. De visitatie dient als verantwoording van de Rechtspraak aan de maatschappij en bevordert de kwaliteitsverbetering in de gerechten. De visitatie wordt uitgevoerd door een visitatiecommissie en vindt eens per 4 jaar plaats. Alle 17 gerechten en de Raad voor de rechtspraak worden gevisiteerd. 

Deze keer richt het visitatieonderzoek zich op de professionele standaarden, de kwaliteitsnormen  van en voor de rechters waarmee ze duidelijk maken welke kwaliteitseisen zij stellen aan hun werk. Het doel van de visitatie over professionele standaarden is een onderzoek en rapport dat bijdraagt aan de verdere ontwikkeling van (het werken met) professionele standaarden.

De visitatiecommissie is gestart op 1 juni 2022 en zal in september 2023, na het opstellen van dit begrotingshoofdstuk zijn rapport presenteren. 

Het inzicht dat de aanbevelingen uit de visitatie en de reflectie daarop oplevert vormt de basis om in 2023 en 2024 doelgericht verder te werken aan de ontwikkeling en verbetering van professionele standaarden als onderdeel van het ‘kwaliteitszorgsysteem’.

Innovatie en maatschappelijk effectieve rechtspraak

Innovatie is een middel om de Rechtspraak te verbeteren en (steeds) aan te passen aan de veranderende behoeften van de samenleving of van de organisatie zelf ten behoeve van de samenleving. Door middel van innovatieve projecten wil de Rechtspraak zo goed mogelijk aansluiten bij de behoeften van rechtzoekenden, door verder te kijken dan enkel het juridische probleem. De Rechtspraak draagt daar in 2024 weer aan bij door met innovatieve projecten de toegang tot de rechter zo laagdrempelig mogelijk te houden en tot een échte oplossing van het probleem te komen. In het kader van ‘maatschappelijk effectieve rechtspraak’ zijn verschillende projecten en pilots gestart, dit loopt door in 2024. Enkele projecten worden dan afgerond met een evaluatie en/of worden geïmplementeerd. Die projecten zijn grofweg onder te verdelen in vier stromingen, de eenvoudige civiele procedure, schuldenaanpak, complexe echtscheidingen en wijkrechtspraak. Daarnaast zijn er ook nog innovatieve projecten die niet onder één van deze stromingen vallen.

Meer concreet worden er voorbereidingen getroffen om in 2024 van start te kunnen gaan met de Nabijheidsrechter. Verder wordt in 2024 ook gewerkt aan de Rechtspraakbrede inzet van een schuldenfunctionaris en het bieden van een goedkoper en effectiever alternatief in zaken waarbij burgers betalingsachterstanden hebben bij hun zorgverzekeraar.

Invoering nieuw Wetboek van Strafvordering

De Rechtspraak is als organisatie die een schakel vormt binnen de strafrechtketen volop betrokken bij de totstandkoming van het nieuwe Wetboek van Strafvordering.

De implementatie wordt een grote opgave die de nodige (personele en financiële) druk zal leggen op de Rechtspraak. De Innovatiewet Strafvordering is in 2022 in werking getreden en maakt het mogelijk om vooruitlopend op de inwerkingtreding van het nieuwe wetboek te experimenteren met een aantal bepalingen. Er wordt momenteel geëxperimenteerd op het gebied van audiovisuele verslaglegging, mediation, prejudiciële vragen, gegevens na inbeslagneming en bevoegdheden van de hulpofficier van justitie. Deze pilots zijn nodig om de conceptbepalingen te beproeven en om te bekijken welke gevolgen de voorgestelde wijzigingen hebben op de organisatie in de strafrechtketen in zijn algemeenheid en de Rechtspraak, als laatste in de keten, in het bijzonder.

De uitvoering van de pilots vraagt ook in 2024 de nodige techniek, samenwerking, bemensing en budget. Ook zullen de pilots worden geëvalueerd wat ook de nodige voorbereidingen kost.

Reflectietrajecten naar aanleiding van de kinderopvangtoeslagaffaire

De Rechtspraak leert van de toeslagenaffaire. Rechters hebben gereflecteerd op de vraag wat hun rol is geweest in de toeslagenaffaire en hoe zij effectieve rechtsbescherming kunnen bieden. In het rapport 'Recht vinden bij de rechtbank', waarin de bestuursrechters reflecteren op de toeslagenaffaire, zijn diverse aanbevelingen opgesomd. De implementatie van die aanbevelingen in 2024 en verder beoogt de kwaliteit van de bestuursrechtspraak verder te verbeteren.

De ambitie van de Rechtspraak is onder andere om in alle rechtsgebieden periodiek bezinningsprocessen te blijven uitvoeren. Ook geeft de Rechtspraak de wetgever, bewust van de grenzen die de scheiding der machten dicteert, feedback op de werking van wet- en regelgeving onder andere via het jaarverslag.

Opvolging reflectietraject familie- en jeugdrechters

Op 2 februari 2023 heeft de reflectiecommissie familie- en jeugdrechters van de rechtbanken en gerechtshoven het rapport ‘Recht doen aan kinderen en ouders’ opgeleverd.

In dit rapport zijn op basis van de bevindingen uit het reflectietraject conclusies getrokken en is antwoord gegeven op de vraag of, en zo ja hoe de familie- en jeugdrechters in jeugd­beschermingszaken en gezag- en omgangszaken rechtsbescherming bieden aan kinderen en hun ouders.

De reflectiecommissie heeft op basis van de informatie en de ervaringen die in het traject zijn opgehaald en de conclusies die daaruit zijn getrokken gezien dat bij de behandeling van de genoemde zaken beslist nog het nodige kan en moet worden verbeterd. Hiertoe zijn meerdere aanbevelingen gedaan die een bijdrage kunnen leveren aan het verbeteren van het werk van de familie- en jeugdrechters zodat zij recht kunnen blijven doen aan ouders en kinderen.

In 2024 worden de aanbevelingen uitgevoerd.

De mensen: vinden, binden, boeien & iedereen voelt zich welkom en gewaardeerd (inclusiviteit)

Verhogen van werkplezier en versterken leidinggevenden

Om goed en tijdig te kunnen blijven rechtspreken en waar mogelijk werkdruk te verminderen, wordt de personele capaciteit uitgebreid, onder andere met een continuering van de opschaling van de opleidingscapaciteit naar 130 rechters en/of raadsheren in opleiding per jaar en het aantrekken van extra gerechtsjuristen en ondersteunend personeel. Ook wisselt de Rechtspraak onderling best practices uit op het terrein van werkdrukvermindering. In 2024 en daarna werkt de Rechtspraak aan het verhogen van het werkplezier en de vitaliteit van haar medewerkers.

Voorts wordt er een analyse gemaakt van de ontwikkelingen die op de Rechtspraak afkomen alsmede de gewenste organisatieontwikkelingen (2030) zodat de Rechtspraak toekomstbestendig is en kan inspelen op nieuwe ontwikkelingen. Ook wordt er verder geïnvesteerd in de leidinggevenden, de wijze waarop zij zijn gepositioneerd en hoe zij worden ondersteund. Leidinggevend talent wordt in kaart gebracht en samenwerking en uitwisseling worden gestimuleerd.

Binden en boeien

Om de kwaliteit van het rechtspreken hoog te houden, alle rechtszaken de komende jaren te kunnen blijven behandelen en de organisatie goed te laten functioneren, is het essentieel om betrokken en vakbekwame medewerkers aan te trekken, hen te behouden en hen in staat te stellen om zich te ontwikkelen. In 2024 gaat de Rechtspraak door met diverse projecten op het gebied van arbeidsmarktbeleid en -communicatie, loopbaanbeleid en een traineeship voor jonge juristen. Daarnaast zal er verder worden geïnvesteerd in de HR-functie binnen de Rechtspraak. Dit zodat medewerkers én potentiële sollicitanten de Rechtspraak ervaren als een aantrekkelijke en goede werkgever, vacatures snel worden vervuld en medewerkers zich langdurig aan de Rechtspraak verbinden. Ook wordt er verder gewerkt aan het vergroten van de diversiteit en inclusie binnen de organisatie, van bewustwording naar concrete doelen en realisatie.

6.2 Financiën

Bekostiging

De bekostiging van de Rechtspraak wordt gebaseerd op een productiegerelateerde bijdrage, naast een bijdrage voor de vaste kosten.

Baten

Bijdrage Ministerie van Justitie en Veiligheid

De bijdrage bestaat uit een productie gerelateerde bijdrage, een bijdrage voor de vaste kosten, een bijdrage voor gerechtskosten en een bijdrage voor overige taken. Daarnaast bevat de bijdrage middelen voor taken die niet voortvloeien uit de Wet op de rechterlijke organisatie zoals tuchtrecht en de secretariaten van de commissies van toezicht voor het gevangeniswezen.

Overige bijdragen van het ministerie van JenV en overige opbrengsten

Deze posten betreffen bijdragen van het Openbaar Ministerie voor IVO en SSR en bijdragen aan de Rechtspraak van andere departementen.

Netherlands Commercial Court (NCC)

De jaarlijkse lumpsumbijdrage aan de Rechtspraak voor de kosten in de aanloop- en opstartfase van de Netherlands Commercial Court (NCC) wordt als een vordering op het ministerie opgenomen. Het ministerie zal deze vordering betalen uit de toekomstige ontvangsten van de griffierechten van de NCC-zaken.

Bijdrage meer- en minderwerk

De bijdrage meer- en minderwerk (egalisatierekening van de Rechtspraak) betreft het saldo van meer- en minder- productie ten opzichte van de productie zoals wordt gefinancierd door de Minister van Justitie en Veiligheid. Het meer- en minderwerk wordt afgerekend tegen 70% van de afgesproken productgroepprijzen.

Lasten

Personele kosten

De personele kosten stijgen doordat er extra middelen beschikbaar komen uit de prijsafspraken met de Rechtspraak (zie hierboven) en door indexatie van de lonen.

Materiële kosten

De materiële kosten stijgen doordat er extra middelen beschikbaar komen uit de prijsafspraken met de Rechtspraak (zie hierboven) en door indexatie van de prijzen.

Gerechtskosten

Het gaat hier om de kosten die het gerecht in civiele- en bestuurszaken maakt gedurende of als gevolg van een aan de rechter voorgelegde zaak zoals advertentiekosten bij faillissementen, tolken en vertalers en deskundigen.

Bijdrage Ministerie van Justitie en Veiligheid

In de onderstaande tabel is de bijdrage van het Ministerie van Justitie en Veiligheid gespecificeerd.

De productiegerelateerde bijdrage is het meest omvangrijke deel van de bijdrage van het Ministerie van Justitie en Veiligheid. Deze bijdrage komt tot stand door de productieafspraken tussen Raad en minister te vermenigvuldigen met de afgesproken prijzen. In onderstaande tabel zijn de gefinancierde productieaantallen opgenomen, daarbij uitgaand van de prijzen zoals deze zijn vastgelegd in het Prijsakkoord 2023-2025.

Eigen vermogen

Kasstroomoverzicht

De operationele kasstroom bestaat uit het saldo van baten en lasten gecorrigeerd voor afschrijvingen, mutaties in eventuele voorzieningen en in mutaties in het netto werkkapitaal.

Investeringen

Doorlooptijden

De doorlooptijd is gedefinieerd als de totale tijd in dagen die verstrijkt tussen het instromen en het uitstromen van een zaak bij een gerechtelijke instantie. De Rechtspraak heeft in 2020 nieuwe (maximum)normen ontwikkeld voor doorlooptijden, dit worden «de standaarden» genoemd. De methodiek van normpercentages (X procent van de zaken binnen X dagen) is verlaten. Er wordt nu voor het overgrote deel gewerkt met een maximum voor het aantal dagen per zaakstroom. Het streven is dat alle zaken binnen deze standaard worden afgehandeld. De nieuwe methodiek maakt interne sturing eenvoudiger en maakt duidelijker wat rechtszoekenden kunnen verwachten.

Voor de interne sturing worden inmiddels zo’n 70 standaarden voor (hoofd)zaakstromen onderscheiden. De verantwoording in het jaarverslag vindt plaats per rechtsgebied, met nadere specificatie voor een tweetal zaakstroomgroepen onder bestuur. In de onderstaande tabel wordt het percentage zaken weergegeven dat is uitgestroomd binnen de genormeerde doorlooptijd in 2022. Het streven is om over de hele linie elk jaar vooruitgang te boeken in het percentage zaken dat binnen de normtijd wordt afgehandeld.