Bijlagen bij de Miljoenennota 1998

1 Budgettaire kerngegevens

Budgettaire kerngegevens; in miljoenen of in % BBP

2 De uitgaven en niet-belastingontvangsten 1996–2002

2.1 Uitgaven begrotingen¹

¹ In deze tabel zijn de uitgaven voor Internationale Samenwerking toegerekend aan de begrotingen waarop deze worden verantwoord.

De totale uitgaven voor Internationale Samenwerking zijn tussen haakjes vermeld.

Bij de begroting Nationale Schuld zijn daarnaast de zogenoemde niet-relevante uitgaven (aflossing staatsschuld) meegenomen.

² In bijlage 2.3 wordt deze regel nader gespecificeerd.

2.2 Niet-belastingontvangsten begrotingen¹

¹ In deze tabel zijn de niet-belastingontvangsten voor Internationale Samenwerking toegerekend aan de begrotingen waarop deze worden verantwoord.

De totale niet-belastingontvangsten voor Internationale Samenwerking zijn tussen haakjes vermeld. Bij de begrotingen Nationale Schuld en Financiën zijn daarnaast de zogenoemde niet-relevante niet-belastingontvangsten (opneming staatsschuld resp. aanmuntingen) meegenomen.

² Deze regel wordt in bijlage 2.3 nader gespecificeerd.

2.3 De Agentschappen

2.4. De rijksbegroting in enge zin

2.4.1. Actuele raming netto uitgaven vallend onder de ijklijn

2.4.2. De ijklijn

2.4.3. Toetsing actuele netto uitgaven aan de ijklijn

Toelichting

Deze bijlage bevat een toelichting op de opbouw van de actuele netto-uitgaven onder de ijklijn Rijksbegroting in enge zin (tabel 2.4.1), de ijklijn zelf (tabel 2.4.2) en de confrontatie van de uitgaven met de ijklijn (tabel 2.4.3).

Tabel 2.4.1 geeft de opbouw weer van de totale uitgaven onder de ijklijn rijksbegroting in enge zin. De opbouw van de relevante uitgaven en niet-belastingontvangsten over de diverse begrotingen blijkt uit de tabellen 2.1 en 2.2 van deze bijlage. Diverse correcties tussen de netto-uitgaven en de uitgaven relevant voor de ijklijn rijksbegroting in enge zin staan weergegeven in de regels 3 tot en met 8. Deze correcties dienen er enerzijds toe om dubbeltellingen te voorkomen (de uitgaven Sociale zekerheid en zorg op de rijksbegroting en de onderlinge betalingen), anderzijds om te corrigeren voor incidentele factoren die het zicht op de structurele ontwikkeling vertekenen en daarmee een stabiel begrotingsbeleid bemoeilijken.

Tabel 2.4.2 geeft de opbouw van de ijklijn weer. De ijklijn komt overeen met de uitgavenramingen in de Miljoenennota 1995. De ijklijn vanaf 1999 is een puur technische extrapolatie en is daarom afzonderlijk gemarkeerd. Aangezien de ijklijn de weerslag is van de uitgavenvoornemens uit een Regeerakkoord, is de vaststelling van de ijklijn voor de jaren na 1998 een aangelegenheid van een volgend kabinet.

In tabel 2.4.3 is weergegeven hoe de actuele uitgaven zich verhouden tot de ijklijn in lopende prijzen. De reële ijklijn is de weerslag van het Regeerakkoord; gedurende de kabinetsperiode kan het uitgavenplafond echter om diverse redenen bijgesteld worden. In de eerste plaats betreft dat een bijstelling uit hoofde van de algemene loon- en prijsontwikkeling (de BBP-deflator). In de tweede plaats kan het voorkomen dat het vanuit beheersbaarheid gewenst is bepaalde uitgavencategorieën onder een andere ijklijn te brengen (overboekingen). In de derde plaats kan de ijklijn aangepast worden voor puur statistische factoren. Sinds de Miljoenennota 1997 is de ijklijn aangepast voor een financieringsverschuiving naar de lagere overheden in verband met de uitvoeringskosten van de algemene bijstand, vanwege de verhoging van de uitkeringen uit het Gemeente- en Provinciefonds ten behoeve van lokale lastenverlichting en vanwege de afschaffing van de perceptiekostenvergoeding van de sociale fondsen aan de belastingdienst.

2.5 Sociale zekerheid

2.5.1. Actuele raming netto-uitgaven vallend onder de ijklijn

2.5.2 De ijklijn

2.5.3 Toetsing actuele stand uitgaven aan ijklijn

Toelichting

In tabel 2.5.1 zijn de actuele ramingen weergegeven van de netto-uitgaven die vallen onder de ijklijn sociale zekerheid. Deze ramingen komen overeen met de ramingen in de Sociale Nota 1998.

In tabel 2.5.2 staat de ijklijn sociale zekerheid. Deze bevat de bij de start van het huidige kabinet geraamde netto-uitgaven voor sociale zekerheid. De ijklijn komt overeen met de uitgavenramingen voor de verschillende regelingen in de Miljoenennota 1995 en de Sociale Nota 1995.

In tabel 2.5.3 wordt gekeken hoe de actuele ramingen zich verhouden tot de voor mutaties in de prijsontwikkeling en statistische mutaties en overboekingen bijgestelde ijklijn. Door genoemde bijstellingen van de ijklijn kan een zinvolle vergelijking worden gemaakt tussen de actuele uitgaven en de ijklijn, beide in lopende prijzen. In de Miljoenennota 1996 en 1997 is de ijklijn sociale zekerheid reeds aangepast voor een aantal statistische bijstellingen. De ijklijn is thans bijgesteld voor onder andere de volgende mutaties. Voor het inwerkingtreden van de Wet Inschakeling Werkzoekenden (WIW) zijn bedragen overgeheveld naar het zogenaamde Gemeentelijk Werkfonds. Daarnaast is de ijklijn gecorrigeerd voor bruteringseffecten die zich voordoen uit hoofde van de premiemaximering van de AOW. Tot slot is vanwege de afschaffing van de perceptiekostenvergoeding van de sociale fondsen aan de belastingdienst de ijklijn sociale zekerheid neerwaarts bijgesteld.

2.6 De zorgsector

2.6.1 Actuele raming netto-uitgaven vallend onder het Budgettair Kader Zorg

¹ Dit betreft loon- en prijsbijstelling.

2.6.2 Het Budgettair Kader Zorg

¹ Dit betreft loon- en prijsbijstelling.

2.6.3 Toetsing actuele raming netto-uitgaven aan het BKZ respectievelijk de ijklijn zorg

Toelichting

Deze bijlage bevat een toelichting op de opbouw van de actuele uitgaven vallend onder het Budgettair Kader Zorg (BKZ) en de ijklijn zorg, en de toetsing van de actuele uitgaven aan het BKZ en de ijklijn.

In tabel 2.6.1 zijn de actuele ramingen van de netto-uitgaven die vallen onder het BKZ weergegeven. De netto BKZ-uitgaven bestaan uit premiegefinancierde en begrotingsgefinancierde uitgaven. De premiegefinancierde uitgaven zijn uitgaven betreffende de AWBZ, de ZFW en de particuliere verzekeringen, verminderd met de eigen bijdragen AWBZ. De begrotingsgefinancierde uitgaven betreffen uitgaven op de begroting van VWS verminderd met de niet-belastingontvangsten voor zover relevant voor het BKZ.

Tabel 2.6.2 geeft weer het BKZ en de ijklijn zorg. Sinds de vaststelling van de uitgavenkaders heeft zich een aantal bijstellingen van het BKZ voorgedaan. Een groot aantal van deze bijstellingen is reeds gemeld in de Miljoenennota 1996 en de Miljoenennota 1997.

Drie posten zijn in 1998 in belangrijke mate verantwoordelijk voor de verlaging van de reële uitgaven onder het BKZ en het BKZ zelf. Ten eerste is er een overboeking van 73 miljoen naar gemeenten voor de indicatiestelling thuiszorg. Ten tweede is er een overboeking van 77 miljoen naar de begroting van Binnenlandse zaken vanwege de overdracht van banen voor langdurig werklozen van de zorgsector naar gemeenten. Ten slotte worden de uitgaven en het kader verlaagd met 134 miljoen, vanwege het afschaffen van de betaling van perceptiekosten door de volksverzekeringsfondsen aan de belastingdienst. De ijklijn sociale zekerheid wordt in verband hiermee eveneens verlaagd. De ijklijn rijksbegroting in enge zin wordt hiervoor verhoogd.

3 De belastingontvangsten

Deze bijlage bevat een toelichting op de raming van de belastingontvangsten voor 1997 en 1998. In de laatste paragraaf is een (technische) meerjarige belastingraming opgenomen.

3.1 De belastingramingen voor 1997 en 1998

¹ 12,89% van de opbrengst exclusief die van de invoerrechten en de motorrijtuigenbelasting.

² 1,252% van de opbrengst exclusief die van de invoerrechten en de motorrijtuigenbelasting.

³ Met ingang van het begrotingsjaar 1997 is de voeding van het Gemeentefonds niet langer een percentage van de totale belastingontvangsten exclusief invoerrechten en motorrijtuigenbelasting. De voeding uit de belastingontvangsten is gelijk aan de uitgaven van het Gemeentefonds. Deze systematiek geldt met ingang van het begrotingsjaar 1998 ook voor het Provinciefonds.

⁴ 0,97% van de opbrengst exclusief die van de invoerrechten en de motorrijtuigenbelasting.

In tabel 3.1.1 staan in de laatste twee kolommen per belastingsoort de actuele belastingramingen voor 1997 en 1998 weergegeven. Voor 1997 zijn ook de eerdere ramingen bij de Ontwerpbegroting 1997 en de Voorjaarsnota 1997 opgenomen. De eerste kolom laat de gerealiseerde kasontvangsten in 1996 zien.

3.2 De belastingontvangsten in 1997

In tabel 3.2.1 zijn voor 1997 de belangrijkste mutaties ten opzichte van de Voorjaarsnota 1997 vermeld.

De raming voor het totaal aan belastingontvangsten is voor 1997 ten opzichte van de Voorjaarsnota 1997 met 3,8 miljard opwaarts bijgesteld. Deze bijstelling vloeit vrijwel geheel (3,7 miljard) voort uit bijstellingen in het economische beeld in de Macro-Economische Verkenning 1998 ten opzichte van het Centraal Economisch Plan 1997 en uit inzichten vanuit de aanslag- en kasontwikkeling van de verschillende belastingsoorten. Daarnaast is er een opwaartse autonome bijstelling van per saldo 0,1 miljard.

Bij de kostprijsverhogende belastingen bedraagt de endogene bijstelling +0,1 miljard ten opzichte van de raming bij Voorjaarsnota 1997. Deze bijstelling is het gevolg van beperkte wijzigingen in het economische beeld en het kaspatroon van de ontvangsten.

De raming voor de inkomstenbelasting is ten opzichte van de raming bij de Voorjaarsnota neerwaarts bijgesteld met 0,2 miljard. Deze bijstelling vloeit voor 0,1 miljard voort uit lager dan geraamde kasontvangsten over het belastingjaar 1995. Daarnaast is een aanpassing van de verdeling tussen belastingen en premies over belastingjaar 1993 voorzien, wat leidt tot een nabetaling door de sociale fondsen die 0,1 miljard lager uitkomt dan eerder geraamd.

De raming voor de loonbelasting is opwaarts bijgesteld met 0,1 miljard. De geraamde nabetaling aan de sociale fondsen over het belastingjaar 1995 komt 0,3 miljard lager uit dan eerder geraamd. Daarnaast is er een neerwaartse endogene bijstelling van 0,2 miljard.

De raming voor de vennootschapsbelasting is ten opzichte van de raming bij de Voorjaarsnota opwaarts bijgesteld met 3,4 miljard. Deze bijstelling vloeit voort uit een hoger dan geraamde ontwikkeling van de aanslagoplegging. De aanslagoplegging in 1997 over het belastingjaar 1995 en de kasontwikkeling met betrekking tot 1995 en oudere belastingjaren ligt sterk boven wat op grond van historische patronen verwacht mocht worden. Een belangrijke verklarende factor hierbij is de sterke stijging van de belastbare winst bij vooral de grootste bedrijven in 1995 en mogelijk het opraken van de voorraad verliescompensaties. De hogere kasontvangsten en de aanslagoplegging over 1995 en oudere jaren leiden tot een opwaartse bijstelling van de raming in 1997 met 1,8 miljard. Nieuwe inzichten ten aanzien van het belastingjaar 1996 leiden niet tot bijstellingen van de kasontvangsten in 1997. Over het belastingjaar 1997 is als uitvloeisel van de voorlopige aanslagmethodiek substantieel meer opgelegd dan in voorgaande jaren. De bijstellingen in het economische beeld geven echter geen aanleiding om naast de structurele doorwerking uit hoofde van 1995 en eerdere jaren de raming op transactiebasis bij te stellen. Door de hogere voorlopige aanslagoplegging wordt over het belastingjaar 1997 een groter deel van de fiscale winst belast in 1997 en minder in het komende jaar. Hierdoor zullen de kasontvangsten in 1997 1,6 miljard hoger uitkomen dan geraamd bij de Voorjaarsnota. Uit hoofde van deze ontwikkelingen komt de raming van de vennootschapsbelasting in het totaal 3,4 miljard hoger uit dan in de Voorjaarsnota.

De raming van de dividendbelasting is met 0,4 miljard opwaarts bijgesteld. Op basis van de hogere dividenduitkeringen van beursgenoteerde ondernemingen is de raming met 0,2 miljard verhoogd. Daarnaast blijkt uit een analyse van de aangiften van dividendbelasting dat in het eerste halfjaar van 1997 door houders van een aanmerkelijk belang 0,2 miljard meer dividendbelasting is aangegeven. Uit behoedzaamheid is deze ontwikkeling (nog) niet doorgetrokken naar de tweede helft van 1997. Voorlopig wordt ervan uitgegaan dat de structurele meeropbrengst die aan het nieuwe aanmerkelijk-belangregime is toe te schrijven, beperkt blijft tot circa 0,2 miljard.

De raming voor de overige belastingen op winst, inkomen en vermogen is opwaarts bijgesteld met 0,1 miljard.

3.3 De invloed van maatregelen op de belastingontvangsten 1998

Als gevolg van maatregelen neemt in 1998 de belastingopbrengst per saldo toe met 2,3 miljard ten opzichte van 1997. Deze toename is het saldo van fiscale maatregelen met een omvang van 1,5 miljard en maatregelen in de uitvoeringssfeer met een totaal van 0,9 miljard. Het saldo van fiscale maatregelen sluit aan bij de microlastenontwikkeling zoals deze neerslaat bij het Rijk (hoofdstuk 3, tabel 3.4.1).1

Tabel 3.3.1 geeft een overzicht van de maatregelen die van invloed zijn op de belastingopbrengst in 1998, uitgesplitst naar reeds vaststaande maatregelen, voorstellen die thans bij het parlement aanhangig zijn, voorgenomen maatregelen waarvoor nog geen wetsvoorstellen bij het parlement zijn ingediend en maatregelen in de uitvoeringssfeer.

Door reeds vaststaande fiscale maatregelen daalt de belastingopbrengst in 1998 per saldo met 0,5 miljard. Het gaat hierbij onder andere om maatregelen die reeds in 1997 zijn ingegaan, maar die een doorwerking op de kasopbrengsten in 1998 hebben.

De thans bij het parlement aanhangige fiscale maatregelen leiden in 1998 ten opzichte van 1997 tot een derving van 0,1 miljard. Er is onder andere een wetsvoorstel ingediend in verband met de compensatie voor de verhoging van de dieselaccijns voor zware vrachtwagens (– 0,1 miljard).

De voorgenomen fiscale maatregelen, waarvoor binnenkort wetsvoorstellen zullen worden ingediend, leiden in 1998 per saldo tot een extra opbrengst van 2,1 miljard. De stijging is het gevolg van verschuivingen tussen belastingen en premies. Ten eerste worden de uitkeringen voor vroeggehandicapten van de Algemene Arbeidsongeschiktheidswet overgeheveld naar de rijksbegroting. Voor de financiering hiervan worden de belastingen met structureel 2,4 miljard verhoogd, terwijl de premies met hetzelfde bedrag dalen. Deze verschuiving vormt een onderdeel van de voorgenomen wijzigingen in de arbeidsongeschiktheidsregelingen (wetsvoorstel PEMBA)2. Een andere verschuiving van premies naar belastingen vindt zijn oorzaak in de maximering van de AOW-premie. Hierdoor worden de AOW-lasten die uitgaan boven de premie-opbrengsten gefinancierd via de belastingen.

Naast de genoemde overheveling van de uitkeringen voor vroeggehandicapten hangen met het wetsvoorstel PEMBA diverse fiscale maatregelen samen die leiden tot een kleinere belastinggrondslag. Hier staat een verhoging van het belastingtarief in de eerste schijf tegenover. Per saldo is het pakket fiscale maatregelen die voortvloeien uit de wijzigingen van de arbeidsongeschiktheidsregelingen zowel budgettair neutraal (belastingen en premies) als neutraal voor de microlastenontwikkeling.

Andere voorgenomen fiscale maatregelen hebben betrekking op een pakket maatregelen ter versterking van het milieubeleid en de economische structuur. De verhoging van het arbeidskostenforfait, de verruiming van de loonkostenfaciliteit lage lonen en de verlenging van de eerste en de tweede schijf van de loon- en inkomstenbelasting leiden tot lagere opbrengsten. Tot slot is een verlaging van het tarief en een verhoging van de belastingvrije sommen van de vermogensbelasting voorgenomen. Door de overige maatregelen, met name gelegen in de uitvoeringssfeer, nemen in 1998 de belastingontvangsten met 0,9 miljard toe.

3.4 De belastingontvangsten in 1998

Onderstaande tabel bevat een beknopt overzicht van de belastingramingen voor 1997 en 1998. Een uitgebreid overzicht is opgenomen in tabel 3.1.1 aan het begin van deze bijlage.

De totale opbrengst aan rijksbelastingen in 1998 zal naar verwachting 177,7 miljard bedragen. De opbrengst stijgt daarmee met 10,7 miljard ten opzichte van 1997 (stand Vermoedelijke uitkomsten 1997). Deze stijging vloeit voor 2,3 miljard voort uit maatregelen en voor 8,4 miljard uit de endogene groei. Deze endogene groei van 8,4 miljard is het gevolg van de groei van de bestedingen, de toename van de werkgelegenheid en de winstontwikkeling. De belangrijkste maatregelen zijn toegelicht in paragraaf 3.3. Voor de afzonderlijke belastingsoorten volgt hieronder een korte toelichting.

De geraamde opbrengst van de omzetbelasting bedraagt 51,6 miljard voor 1998. Dit is een toename van 2,5 miljard ten opzichte van de vermoedelijke uitkomst voor 1997. Deze stijging wordt voor 2,4 miljard veroorzaakt door de prijs- en volumeontwikkeling van de consumptieve bestedingen; het restant van 0,1 miljard is het saldo van diverse posten, waaronder het BTW-effect van de derde tranche van de Regulerende Energiebelasting.

De geraamde opbrengst van de accijnzen in 1998 neemt toe met 1,7 miljard. Deze toename is het gevolg van de volumestijging in de grondslag (0,4 miljard) en diverse autonomen (1,3 miljard). Naast de indexatie van de brandstofaccijnzen (0,2 miljard) zijn te noemen de doorwerking op de kasopbrengsten van de verhoging van de brandstofaccijnzen met ingang van 1 juli 1997 (0,6 miljard), de verhoging van de tabaksaccijns (0,2 miljard) en het wegvallende effect van de teruggave van de wijnaccijns in 1997 (0,4 miljard).

De raming van de opbrengst voor de verbruiksbelasting op een milieugrondslag voor 1998 bedraagt 4,0 miljard. Dit is een stijging van 0,5 miljard ten opzichte van de vermoedelijke uitkomst voor 1997. Deze mutatie wordt grotendeels veroorzaakt door de derde en laatste tranche van de Regulerende Energiebelasting, die in 1996 is ingevoerd.

De geraamde opbrengst van de belastingen van rechtsverkeer neemt van 1997 op 1998 toe met 0,2 miljard. Deze stijging is voornamelijk het gevolg van de verwachte volume- en prijsstijging op de woningmarkt in 1998.

De opbrengst van de motorrijtuigenbelasting neemt af met 0,6 miljard. Deze afname is het saldo van een endogene groei van 0,2 miljard als gevolg van de groei van het wagenpark en een verlaging met 0,8 miljard door maatregelen. Deze maatregelen houden enerzijds verband met de doorwerking van de terugsluis van de hogere brandstofaccijnzen per 1 juli 1997 en anderzijds met de invoering van de mogelijkheid om met ingang van 1998 de motorrijtuigenbelasting via een automatische incasso te betalen.

De geraamde opbrengst voor de inkomstenbelasting voor 1998 bedraagt 4,2 miljard. Dit is een afname van 0,3 miljard ten opzichte van de vermoedelijke uitkomst over 1997. Deze afname is het saldo van enkele maatregelen met een totale omvang van -0,9 miljard en een endogene stijging van 0,7 miljard. Deze endogene stijging is met name het gevolg van de ontwikkeling van de fiscale winst bij zelfstandigen. De maatregelen hebben onder meer betrekking op de effecten op de grondslag van de inkomstenbelasting als gevolg van de herziening van de arbeidsongeschiktheidsregelingen (PEMBA). Daarnaast worden verminderingen van loonbelasting vanwege aftrekposten die vanaf 1 juli 1998 worden toegekend, rechtstreeks uitbetaald door de Belastingdienst via een voorlopige teruggaaf inkomstenbelasting. Door deze maatregel vindt een verschuiving plaats tussen loon- en inkomstenbelasting.

De opbrengst voor de loonbelasting voor 1998 wordt geraamd op 46,2 miljard. Dit is een toename van 6,1 miljard ten opzichte van de vermoedelijke uitkomst over 1997. Deze stijging is de som van maatregelen met een omvang van 3,0 miljard en de endogene stijging van de macro-economische loonsom als gevolg van de loon- en de werkgelegenheidsontwikkeling (3,1 miljard). De belangrijkste maatregelen betreffen de verhoging van het belastingtarief in de eerste schijf mede als gevolg van de herziening van de arbeidsongeschiktheidsregelingen (PEMBA). Daarnaast neemt de loonbelasting toe doordat verminderingen van loonbelasting vanwege aftrekposten niet meer via een loonbeschikking maar rechtstreeks uitbetaald worden door de Belastingdienst aan de belastingplichtige via een voorlopige teruggaaf inkomstenbelasting.

De geraamde opbrengst van de vennootschapsbelasting neemt in 1998 toe met 0,4 miljard ten opzichte van het niveau in 1997 (30,1 miljard). Deze toename is een saldo van een autonome daling van 0,2 miljard en een endogene stijging van 0,6 miljard. Deze endogene stijging valt lager uit dan in 1997 doordat als gevolg van de hogere voorlopige aanslagoplegging over 1997 een groter deel van de verschuldigde vennootschapsbelasting reeds in 1997 wordt ontvangen; in 1998 wordt dus een kleiner deel ontvangen.

De raming van de opbrengst voor 1998 voor de overige belastingen op inkomen, winst en vermogen ligt 0,1 miljard lager dan het geraamde eindniveau voor 1997. Deze daling is het saldo van een stijging bij de successierechten en een daling bij de vermogensbelasting. De daling van de vermogensbelasting is het saldo van een endogene stijging die samenhangt met de gestegen waarde van specifieke vermogensbestanddelen als huizen en aandelen en een autonome daling van de voorgenomen verlaging van het tarief met 1‰-punt en een verhoging van de belastingvrije sommen met ingang van 1998.

3.5 Meerjarige belastingramingen

De meerjarige belastingraming zoals gepresenteerd in tabel 3.5.1 is voor de jaren 1997 en 1998 in het voorgaande toegelicht. Bij afwezigheid van een actueel macro-economisch beeld voor de periode nadien heeft de belastingraming voor de jaren 1999 tot en met 2002 een louter technisch karakter.

4 Horizontale toelichting 1997–2002

Per begroting (of begrotingsfonds dan wel aanvullende post) wordt in deze bijlage een toelichting gegeven op het verloop van de uitgaven en niet-belastingontvangsten vanaf 1997 tot en met 2002 volgens de huidige inzichten. Ook het verloop van de meerjarencijfers van de sectoren sociale zekerheid en zorg wordt op hoofdlijnen toegelicht.

De ontwikkeling in de uitgaven en niet-belastingontvangsten wordt in principe toegelicht per hoofdbeleidsterrein. Indien de cijfers geen stijging of daling van betekenis laten zien, wordt over het algemeen geen toelichting gegeven. Als zich op het hoofdbeleidsterrein in totaal niet, maar op artikelniveau wél substantiële stijgingen dan wel dalingen voordoen, zullen deze worden aangegeven en toegelicht. Voor een meer gedetailleerde toelichting op artikelniveau wordt verwezen naar de desbetreffende ontwerpbegrotingen en memories van toelichting, respectievelijk de Sociale Nota en het Jaaroverzicht Zorg.

De uitgaven voor internationale samenwerking worden separaat als totaal gepresenteerd. De totalen per begroting zijn derhalve exclusief de bedragen die onder de homogene groep Internationale Samenwerking (hgIS) vallen.

De hogere uitgaven in 1997 ten opzichte van 1998 en verdere jaren zijn het gevolg van een incidentele toevoeging van middelen aan de begrotingen van de volgende colleges: de Algemene Rekenkamer (nieuwbouw) de Raad van State (vervanging van het toegangssysteem) en de Nationale Ombudsman (vernieuwing van de automatiseringsapparatuur).

De stijging van de geraamde uitgaven op het beleidsveld Europese Unie wordt veroorzaakt door de verwachte oploop in het uitgavenplafond van de Europese Unie, te weten 1,15% van het EU-BNP in 1998 tot 1,23% in 2002.

De daling van de uitgaven op het beleidsterrein Internationale aangelegenheden en Vreemdelingenzaken is een gevolg van het wegwerken van de achterstand in de te behandelen asielverzoeken, de verwijdering van afgewezen asielzoekers en de hiermee samenhangende daling van de uitgaven voor de opvang van asielzoekers.

Door de intensivering van de preventie en bestrijding van de jeugdcriminaliteit, de strafrechtelijke opvang van verslaafden en het grotestedenbeleid nemen de uitgaven in de jaren 1998, 2000 en 2001 bij Preventie, Jeugd en Sancties toe. In 1999 is echter sprake van een eenmalige daling die verband houdt met een overboeking naar de begroting van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer voor de nodige investeringen voor de bouw van cellen in 1999.

De uitgaven op het beleidsterrein Wetgeving, Rechtshandhaving en rechtspleging zijn in 1997 hoger dan in de jaren daaropvolgend omdat er in 1997 voor verbetering van de infrastructuur van de rechterlijke organisatie en samenhangend met de uitvoering van de aanbevelingen van de Parlementaire Enquête Opsporingsmethoden extra investeringen worden gedaan.

De ontvangstenraming op het beleidsterrein Wetgeving, Rechtshandhaving en rechtspleging stijgt per saldo als gevolg van de volgende ontwikkelingen. De ontvangsten uit hoofde van boeten en transacties stijgen vanaf 1998 als gevolg van de intensivering van de verkeershandhaving. De ontvangstenraming griffierechten stijgt jaarlijks tot 2000 door de veronderstelde groei van het zaakaanbod.

De daling van de uitgaven op het hoofdbeleidsterrein Openbaar Bestuur vanaf 1998 is met name het gevolg van het opheffen van het Fonds Sociale Vernieuwing per 1 januari 1998, waardoor middelen zijn overgeboekt naar andere departementen en het Gemeentefonds.

De stijging van de uitgaven in 1998 voor het Minderhedenbeleid wordt veroorzaakt doordat het aantal uitkeringen ten behoeve van de Voorlopige Vergunning tot Verblijf (VVTV) toeneemt tot 12 500 in 1998. Na 1998 wordt een daling van het aantal VVTV-gerechtigden verwacht tot 7 450 in 2002.

De stijging in de uitgaven vanaf 1999 voor openbare orde en veiligheid wordt veroorzaakt doordat in 1999 wordt begonnen met de bouw van een digitaal netwerk voor radiocommunicatie ten behoeve van politie, brandweer en ambulancehulpverlening (het project C2000). Daarnaast neemt het budget voor de politieregio's vanaf 1997 jaarlijks toe.

De uitgaven op het hoofdbeleidsterrein Management en Personeelsbeleid dalen vanaf 1998 als gevolg van het overhevelen van het budget voor de Ziektekostenvoorziening Overheidspersoneel naar de sectoren Onderwijs en Defensie. De middelen voor de sector Rijk blijven op de begroting van Binnenlandse Zaken geraamd.

Door de instelling van het agentschap Gemeentelijke Basisadministratie (GBA) per 1 januari 1998 is de raming op het hoofdbeleidsterrein Informatievoorziening en Automatiseringsbeleid structureel verlaagd.

De ontvangsten voor het Openbaar Bestuur liggen in 1997 hoger dan in 1998 en volgende jaren doordat gemeenten niet bestede middelen voor de Regeling Werkgelegenheid Langdurig Werklozen in 1997 terugstorten. Vanaf 1998 vertoont de ontwikkeling van de ontvangsten voor Openbaar Bestuur een fluctuerend verloop door de afzet van reisdocumenten.

Door de instelling van het agentschap Gemeentelijke Basisadministratie (GBA) worden vanaf 1998 geen ontvangsten van het GBA meer geraamd op het hoofdbeleidsterrein Informatievoorziening en Automatiseringsbeleid. In 1999 en 2000 vertonen de ontvangsten op het beleidsterrein Informatievoorziening en Automatiseringsbeleid een stijging als gevolg van het Rijksbreed aanbesteden van telefoniediensten. De investering die nodig is voor de aanbesteding zal in 1999 en 2000 worden «terugverdiend» uit de gerealiseerde besparingen.

Op het beleidsterrein Primair Onderwijs wordt de stijging van de uitgaven veroorzaakt door de demografische ontwikkelingen (stijgende leerlingenaantallen) en de incidentele loonontwikkeling. De sterke stijgingen van 1997 op 1998 en van 1998 op 1999 worden veroorzaakt door de maatregelen in het kader van de klassenverkleining en de CAO-afspraken 1996–1998.

De stijgende uitgaven op het beleidsterrein Voortgezet Onderwijs worden met name veroorzaakt door de CAO-afspraken 1996–1998 en in de latere jaren door de stijgende leerlingaantallen.

De CAO-afspraken 1996–1998 leiden tot een stijging van de uitgaven op het beleidsterrein Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie.

Op het beleidsterrein Studiefinanciering wordt de structurele daling van de uitgaven grotendeels verklaard door de autonome daling van het aantal studenten in het Hoger Onderwijs. Naar verwachting zullen de uitgaven vanaf het jaar 2002 op een meer stabiel niveau komen te liggen.

Op het beleidsterrein Overige programma-uitgaven worden onder meer de gelden voor loon- en prijsbijstelling en rechtspositionele uitkeringen verantwoord, voorzover deze nog niet zijn toegedeeld aan de overige beleidsterreinen. Daarnaast worden uitgaven voor internationaal beleid, vakbondsfaciliteiten en centraal beheerde middelen verantwoord op dit beleidsterrein. Het verloop wordt verklaard door de uit de aanvullende post overgeboekte maar nog niet uitgedeelde tranches voor de loonbijstelling en de incidentele looncomponent.

De structurele stijging van de uitgaven voor cultuur vanaf 1998 wordt veroorzaakt door de verhoging van de uitgaven voor regionale tv.

De hogere ontvangsten in 1998 en 1999 op het beleidsterrein Primair Onderwijs worden verklaard door hogere ontvangsten uit versterkte controles van afrekeningen van scholen.

In verband met de invoering van de lumpsumfinanciering in het Voortgezet Onderwijs per 1 augustus 1996 dalen de ontvangstenramingen structureel vanaf 1998. De bij Primair Onderwijs reeds genoemde versterking van de incidentele controles leidt echter in 1998 tot een hogere ontvangstenraming dan in latere jaren.

De daling vanaf 1999 van de ontvangsten op het terrein Onderzoek en Wetenschapsbeleid wordt voornamelijk verklaard door het in 1998 aflopen van de bijdragen uit het FES ten behoeve van de kennisinfrastructuurprojecten.

De ontvangsten op het beleidsterrein Studiefinanciering bestaan uit de aflossingen en rentebetalingen op studieleningen en de lesgeldontvangsten. De ontvangsten nemen in de periode 1997 tot en met 2000 toe, met uitzondering van het jaar 1998. De toename is met name het gevolg van de jaarlijkse indexering van het lesgeld. De daling in 1998 hangt samen met de eenmalige ontvangstenderving ad 142 miljoen in dat jaar als gevolg van de invoering van de mogelijkheid tot gespreide betaling van het lesgeld.

De eenmalige stijging in de ontvangsten bij cultuur van 1997 op 1998 wordt mede veroorzaakt door de voorgenomen verkoop van het Nederlands Omroepproductiebedrijf in 1998.

De stijging van de uitgaven Nationale schuld van 30,5 miljard in 1997 naar 34,6 miljard in 2002 wordt in hoofdzaak verklaard door de stijging van de rente-uitgaven als gevolg van de groei van de nominale staatsschuld.

Door in 1997 ontvangen agio en bijbetaalde rente bij vervolguitgiftes van bestaande staatsleningen zijn de ontvangsten in 1997 hoger dan in latere jaren.

De hogere uitgaven in 1997 ten opzichte van latere jaren op het beleidsterrein Algemeen zijn het gevolg van de compensatie in 1997 aan de provincies voor de eenmalig tegenvallende provinciale opcenten bij de invoering van de Wet Motorrijtuigenbelasting en een daling van de post onvoorzien met ingang van 1998.

Het verloop van de uitgaven op het beleidsterrein Financiën Binnenland wordt veroorzaakt door het verloop van de uitgaven voor het Muntwezen, de Regeling Bijzondere Financiering en de subsidieregeling voor tankstations. De uitgaven voor het Muntwezen stijgen tot 2001 in verband met de invoering van de euro. Daarnaast zijn de uitgaven voor de Regeling Bijzondere Financiering in 1997 lager dan in latere jaren door een meevaller als gevolg van de gunstige conjunctuur en het uitblijven van majeure schades. Ten slotte wordt de raming beïnvloed door de Tijdelijke Subsidieregeling Tankstations Grensstreek Duitsland, met een oploop van 1997 op 1998 en vervolgens een afloop naar nul in 2001.

Op het beleidsterrein Financiën Buitenland kunnen de lagere uitgaven in 1997 en 1998 worden verklaard uit de meevallende ontwikkeling bij de Exportkredietverzekering door het uitblijven van grote schades en door de verwachte gunstige schadeontwikkeling in 1997 en 1998.

De hogere uitgaven voor Personeel en materieel en voor de Belastingdienst in 1997 en 1998 zijn onder meer het gevolg van de afloop in de incidentele extra uitvoeringskosten van een aantal fiscale maatregelen en wetsvoorstellen.

De lagere uitgaven voor Heffings- en invorderingsrente in 1997 ten opzichte van latere jaren is het gevolg van een lagere rentestand dan voorzien, van een snellere afhandeling van aangiften en van het vervallen van het drempeltijdvak van 15 maanden voor de vergoeding van heffings- en invorderingsrente. Door het vervallen van het drempeltijdvak wordt er in het vervolg onmiddellijk rente vergoed in plaats van pas na 15 maanden.

De hogere ontvangsten in 1997 en 1998 bij Domeinen zijn het gevolg van de hogere verkoopopbrengsten van agrarische domeingronden in 1997 en de hogere ontvangsten die op grond van middelenafspraken ten goede komen aan de departementen van OCW, LNV, VROM/RGD, Defensie en Buza. De aflopende raming in de latere jaren is een gevolg van de aflopende afstootplanningen van VROM/RGD en Defensie.

De hogere ontvangsten in 1997 ten opzichte van 1998 op het beleidsterrein Financiën Binnenland kunnen worden verklaard uit de opbrengst van de verkoop van de obligatielening ING-Groep NV in 1997 en uit de hogere winstafdracht van De Nederlandsche Bank in 1997 ten opzichte van 1998. De hogere ontvangsten in 1999 weerspiegelen onder meer de geraamde opbrengsten uit de in dat jaar voorgenomen verkoop van de aandelen Nedcar door de Staat.

De daling van de ontvangstenraming op het beleidsterrein Financiën Buitenland wordt verklaard door het goede terugbetalingsgedrag van een aantal landen bij de Exportkredietverzekering en de verwachting dat dit ook na 1998 merkbaar zal zijn.

De stijging in de ontvangsten aan Heffings- en invorderingsrente is het gevolg van de lagere rente dan voorzien, van een snellere afhandeling van aangiften en van het vervallen van het drempeltijdvak van 15 maanden voor de heffings- en invorderingsrente.

De daling bij de post Diversen is het gevolg van de afschaffing van de vergoeding van de sociale verzekeringsfondsen aan de Belastingdienst voor de premieheffing. Bijgevolg zijn de ontvangsten neerwaarts bijgesteld.

De uitgaven voor pensioenen, wachtgelden en uitkeringen dalen doordat met ingang van de begroting voor 1998 de uitgaven voor wachtgelden van burgerpersoneel en voor inactiviteitswedden voor militair personeel zijn overgeheveld naar de betrokken beleidsterreinen.

De per saldo stijging van de uitgaven van de Koninklijke Marine en de Koninklijke Landmacht wordt veroorzaakt door diverse geplande materiële aankopen.

De daling van de uitgaven op het beleidsterrein Multi-serviceprojecten en Activiteiten wordt veroorzaakt door de Luchtmobiele Brigade waar initiële investeringen in onder andere transporthelikopters, bewapende helikopters en het Luchtmobiel Speciaal Voertuig tot een einde komen.

De daling van de uitgaven van het Defensie Interservice Commando (DICO) hangt zowel samen met het geleidelijk aflopen van initiële investeringen van DICO als met dalende uitgaven voor personeel en materieel samenhangend met de personeelsreductie.

De ontvangstenraming van de Koninklijke Marine is in 1997 en 1998 hoger dan het structurele niveau vanaf 1999. In 1997 wordt dit veroorzaakt door hoger dan geraamde terugontvangsten aan BTW. In 1998 is de ontvangstenraming hoger door een terugontvangst voor Foreign Military Sales (FMS) en als gevolg van de geraamde ontvangst van de bij de assuradeuren ingediende claim voor de verfschade aan één van de Walrusklasse-onderzeeboten.

De hoge ontvangstenraming van de Koninklijke Landmacht in 1997 wordt veroorzaakt door een eenmalige inhaalslag met betrekking tot terug te vorderen BTW. Tevens heeft er een eenmalige terugontvangst plaatsgevonden voor Foreign Military Sales (FMS). Het hogere niveau in 1998 hangt samen met de ontvangsten uit de liquidatie van het Militair Hospitaal dr. A. Mathijsen.

De uitgaven voor Huursubsidie nemen geleidelijk toe. In de ramingen is rekening gehouden met toekomstige huurstijgingen en demografische ontwikkelingen. Daarnaast zijn voor het huursubsidietijdvak 1998–1999 extra middelen toegevoegd voor de koppeling van de normhuur aan de netto bijstand, voor verschillende koopkrachtmaatregelen, alsmede als gevolg van verschillende amendementen die zijn aangenomen bij de Kamerbehandeling van de nieuwe Huursubsidiewet.

In de nota «Stedelijke vernieuwing» zijn de gevolgen van de herijking Belstato opgenomen. Deze herijking – inclusief monumentenzorg (historische woonomgeving) en bodemsanering – heeft tot gevolg dat de uitgaven in het kader van stadsvernieuwing hoger zullen zijn dan tot nu toe geraamd. Met betrekking tot de herstructurering van de naoorlogse woningvoorraad wordt een rijksbijdrage van 1,85 miljard beschikbaar gesteld. De uitfinanciering van de in de tijd eindige uitgaven voor stadsvernieuwing en herstructurering zal doorlopen tot en met het jaar 2010.

De daling van Overig volkshuisvesting wordt met name veroorzaakt door de afname van de uitgaven voor het Besluit Woninggebonden Subsidies '95, het Besluit Lokatiegebonden Subsidies en de afloop van oude objectsubsidieregelingen.

De ontwikkeling van de uitgaven op het beleidsterrein Ruimtelijke Ordening hangt samen met de extra gelden die door de regering beschikbaar zijn gesteld voor het project De Blauwe Stad in Oost-Groningen. Voorts zijn op de begroting van VROM middelen vrijgemaakt ten behoeve van onderzoek naar nieuwe sleutelprojecten en voor een Regeling Meervoudig Ruimtegebruik.

In de meerjarencijfers op het beleidsterrein Milieubeheer zijn de extra middelen opgenomen die ter beschikking zijn gesteld voor bodemsanering, voor de nota «Voertuigtechniek» en voor de nota «Milieu en economie». De hogere uitgaven in 1998 hangen samen met extra uitgaven die worden geraamd voor de aanpak van bodemverontreiniging op VINEX-locaties.

Het verloop van de ontvangsten op het beleidsterrein Volkshuisvesting hangt samen met de restitutie aan VROM van in het verleden te veel betaalde bijdragen aan woningcorporaties en de afrekening in het kader van de Wet Balansverkorting. Na 2000 lopen deze restituties terug.

Daarnaast worden de ontvangsten voor Volkshuisvesting bepaald door de nieuwe huursubsidiewet. Bij de behandeling van de wet in de Tweede Kamer is afgesproken dat de toets op het vermogen van de huursubsidie-aanvragers voor het tijdvak 1997/98 achteraf op 1 januari 1998 zal plaatsvinden. Verwacht wordt dat als gevolg hiervan huursubsidie zal worden verstrekt aan personen waarvan na de vermogenstoets zal blijken dat deze geen recht op huursubsidie hadden. In dat geval zal deze worden teruggevorderd, wat met name in de jaren 1998–2000 tot een hogere ontvangstenraming leidt. In latere jaren zullen de restituties subjectsubsidies afnemen, omdat de nieuwe huursubsidiewet zal leiden tot minder terugvorderingen.

In 1998 doet zich bij Milieubeheer een incidentele stijging van de ontvangsten voor. Deze is het gevolg is van de hogere ontvangsten vanuit het Fonds Economische Structuurversterking (FES) voor bodemsanering, in het kader van VINEX.

De uitgaven voor de Rijkshuisvesting laten na 1998 een dalend verloop zien. De afgelopen jaren is prioriteit gegeven aan uitbreidingen in de justitiële sfeer (o.a. extra celcapaciteit). Ook dit jaar is opnieuw extra geld beschikbaar gesteld ten behoeve van de bouw van nieuwe cellen. Het zwaartepunt van de uitgaven ten behoeve van Justitie ligt in de periode 1997 tot en met 1999. Verder hebben de afkoop van in het verleden aangegane leasecontracten, departementale overboekingen en de opbrengsten door verkoop van overbodige panden met name kaseffecten in de eerdere jaren.

De oploop van de reeks Investeringskosten Rijksdiensten (IKR) van 1999 op 2000 is onder andere het gevolg van extra middelen die de regering beschikbaar heeft gesteld voor huisvestingsbehoeften van verschillende rijksdiensten.

De ontvangsten in 1997 liggen op een hoger niveau dan de ramingen in de jaren daarna. De reden hiervan is dat de RGD tegen betaling een groot aantal kleinere huisvestingsprojecten verricht ten behoeve van verschillende diensten. Deze worden over het algemeen op korte termijn uitgevoerd en financieel afgewikkeld in het uitvoeringsjaar.

De begroting van Verkeer en Waterstaat is van 1997 op 1998 aangepast naar aanleiding van de fianciële vernieuwing bij Rijkswaterstaat. In deze toelichting wordt vanaf 1997 de nieuwe begrotingsindeling gevolgd. De bedragen voor 1997 zijn derhalve indicatief.

De uitgavenontwikkeling op de begroting van Verkeer en Waterstaat vertoont vanaf 1998 een stijgende tendens. Deze ontwikkeling wordt veroorzaakt door in de tijd toenemende investeringen in infrastructuur, hetgeen zichtbaar wordt op het beleidsterrein Algemene departementale aangelegenheden waar de bijdrage van de begroting van Verkeer en Waterstaat aan het Infrastructuurfonds wordt verantwoord. De daling in 1998 ten opzichte van 1997 wordt verklaard door de resterende betaling aan België in verband met de HSL-Zuid, die vanwege het rentebeding reeds geheel in 1997 wordt betaald.

De uitgavendaling op het beleidsterrein van Rijkswaterstaat is het saldo van enerzijds lagere uitgaven voor de beleidsvoorbereiding van droge infrastructuur en lagere indirecte uitvoeringsuitgaven, en anderzijds een stijging van de uitgaven voor de beleidsvoorbereiding van natte infrastructuur.

Op het beleidsterrein Personenvervoer spelen er met name twee ontwikkelingen: enerzijds de aanzienlijk gereduceerde taakstelling in de exploitatie van het stads- en streekvervoer en anderzijds een verlaging in de exploitatiebijdrage aan de Nederlandse Spoorwegen. Hier staat echter een uitgavenverhoging uit hoofde van het contract voor onrendabele treindiensten tegenover. Per saldo laten de uitgaven daarom maar een lichte daling (vanaf 1999) zien.

De stijging in de uitgaven op het beleidsterrein Luchtvaartaangelegenheden tot het jaar 2001 is het gevolg van hogere uitgaven voor geluidsisolatieprojecten in het kader van de Luchtvaartwet en in investeringen in regionale luchthavens.

De daling van de uitgaven op het beleidsterrein Goederenvervoer hangt samen met de afloop van de financiële impuls voor de Regeling Haveninterne Projecten in 1999 en het vanwege onzekerheden omtrent het benodigde bedrag voorlopig niet volledig meeramen van uitgaven voor herstructurering van de binnenvaart.

De incidenteel hoge ontvangst in 1997 op het beleidsterrein luchtvaartaangelegenheden betreft de opbrengst uit verkoop van aandelen KLM.

De incidenteel hoge ontvangsten in 1999 hangen samen met de finale aflossing door KPN van een door de Staat verstrekte lening. In 2000 en latere jaren dalen de ontvangsten als gevolg van de afloop van aflossing en rente op door de Staat aan KPN verstrekte leningen.

Op het beleidsterrein Goederenvervoer is sprake van dalende ontvangsten als gevolg van de afnemende bijdrage van de EU aan de sloopregeling voor de binnenvaart.

Bovenstaande ramingen betreffen verplichtingenbedragen. De toelichtingen richten zich op de ontwikkelingen in de verplichtingenramingen omdat deze het bij EZ te voeren beleid het beste weerspiegelen.

Het hogere verplichtingenniveau vanaf 1998 op het beleidsterrein Industrieel en algemeen technologiebeleid wordt voornamelijk verklaard door een intensivering van de specifieke bedrijfsgerichte technologiestimulering.

Het verplichtingenniveau op het beleidsterrein Industrie- en dienstenbeleid ligt structureel op circa 30 miljoen per jaar. Het hogere niveau in 1997 en 1998 is het gevolg van incidentele steun aan de sector zeescheepsnieuwbouw (2x50 miljoen). In 1997 is tevens het verplichtingenbedrag met 20 miljoen verhoogd om aan de toezegging (ad 200 miljoen) inzake de Industriefaciliteit te kunnen voldoen. In 1999 is 220 miljoen toegevoegd als gevolg van de in 1991 overeengekomen verliesafdekking van de Volvo 400-serie in de periode 1991–1996.

Op het beleidsterrein Regionaal beleid is sprake van hogere verplichtingen in 1997 en 1998 ten opzichte van de latere jaren. In 1997 is het verplichtingenbedrag verhoogd met 90 miljoen in verband met de cofinanciering van projecten gefinancierd uit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO). In 1998 is het verplichtingenbedrag hoger als gevolg van de verlenging van de start- en landingsbaan op vliegveld Eelde.

De ontwikkeling van het verplichtingenniveau op het hoofdbeleidsterrein Energiebeleid kan in de eerste plaats worden verklaard door de ontwikkeling van het verplichtingenniveau bij de onderdelen energiebesparingstechnologie en duurzame energie. Met name verplichtingen die voor NOVEM-programma's worden aangegaan spelen hier een rol. In de tweede plaats kan de incidentele verhoging van het verplichtingenniveau in 2000 worden verklaard doordat in 2000 de vierjaarlijkse verplichting wordt aangegaan uit hoofde van de financiering van de Nederlandse bijdrage aan het Euratomprogramma voor de exploitatie van de Hoge Flux Reactor te Petten.

De dalende trend bij de ontvangsten op het hoofdbeleidsterrein Industrieel en algemeen technologiebeleid wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door geraamde terugbetalingen op technische ontwikkelingskredieten. De schommelingen tussen de jaren komen voor rekening van ontvangsten uit het FES voor projecten op het terrein van kennisinfrastructuur.

De aanzienlijk hogere ontvangsten op het hoofdbeleidsterrein Industrie- en dienstenbeleid in 1997 ten opzichte van latere jaren kent een drietal oorzaken: de vervreemding van de staatsdeelneming Alpinvest (opbrengst 275 miljoen), de vervroegde aflossing (ad 84 miljoen) door Hoogovens van een in de jaren '80 door de Staat verstrekte lening en de terugontvangst (ad 30 miljoen) van de Stichting Industriefaciliteit wegens het geringe gebruik van deze faciliteit.

De incidentele hogere ontvangsten in 1998 op het hoofdbeleidsterrein Regionaal beleid betreffen ontvangsten ad 18,5 miljoen uit hoofde van de decentrale Investeringspremieregeling.

De hogere ontvangst in 1997 op het hoofdbeleidsterrein Diensten, MKB en ordening is gelegen in het feit dat een deel van de casino-ontvangsten uit 1995 en 1996 pas in 1997 is ontvangen als gevolg van een vertraging in de goedkeuring van de jaarrekeningen.

De daling van de ontvangstenraming op het hoofdbeleidsterrein Energiebeleid komt voor rekening van de gasbaten.

Het hogere uitgavenniveau in 1997 op het beleidsterrein Internationale aangelegenheden wordt veroorzaakt door een incidentele hogere bijdrage aan het Landbouwegalisatiefonds van 12 miljoen gulden vanwege door Brussel opgelegde boetes.

Op het beleidsterrein Landbouw is het uitgavenniveau in 1997 lager dan in latere jaren. Belangrijkste oorzaken zijn: meevallende uitgaven op de Bijdrageregeling Proefprojecten Mestverwerking, een lagere afdracht vanuit de begroting aan het Herstructureringsfonds en het doorschuiven van budgetten voor de glastuinbouw naar latere jaren.

De uitgaven op het beleidsterrein Natuur, groene ruimte en recreatie zijn in 1997 en 1998 hoger dan in latere jaren. Belangrijkste oorzaak is de toevoeging van 163 miljoen voor de periode 1996–1998 voor de aankoop van landbouwgronden ter realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur. Daarnaast is de uitgavenraming vanaf 1998 lager vanwege de verzelfstandiging van Staatsbosbeheer per 1 januari 1998. Met ingang van 1998 worden de ontvangsten van Staatsbosbeheer niet meer op de LNV-begroting verantwoord, maar gesaldeerd met de uitgaven. De uitgavenstijging vanaf 2000 is het gevolg van de groei van het areaal natuurterreinen, waardoor de beheerslasten toenemen.

Op het beleidsterrein Visserijen zijn de uitgaven voor de jaren 1997 en 1998 hoger vanwege een pakket van steunmaatregelen ten behoeve van de visserijsector.

Aangezien de uitgaven voor de bestrijding van de varkenspest verantwoord worden op het hoofdbeleidsterrein Milieu, gezondheid en kwaliteit, liggen de uitgaven op dit hoofdbeleidsterrein in 1997 incidenteel op een zeer hoog niveau.

De ontvangsten op het beleidsterrein Internationale aangelegenheden zijn in 1997 hoger dan in latere jaren door incidentele ontvangsten door Nederland uit de Internationale Cacao-overeenkomst (ICCO) in de jaren 1995 tot en met 1997 als gevolg van de liquidatie van de buffervoorraad cacao.

De ontvangsten op het hoofdbeleidsterrein Landbouw stijgen in 1999 als saldo van het vervallen van de mestoverschotheffing enerzijds en de invoering van een nieuwe mineralenheffing en een tijdelijke bestemmingsheffing anderzijds. De tijdelijke bestemmingsheffing verklaart tevens de uitgavendaling na 2000.

De afname in de ontvangsten op het beleidsterrein Natuur, groene ruimte en recreatie van 1997 op 1998 wordt veroorzaakt door de verzelfstandiging van Staatsbosbeheer per 1 januari 1998. Met ingang van 1998 worden de ontvangsten van Staatsbosbeheer niet meer op de LNV-begroting verantwoord maar gesaldeerd met de uitgaven.

De stijging van de ontvangstenraming op het beleidsterrein Milieu, gezondheid en kwaliteit vanaf 1997 kent een tweetal oorzaken. Enerzijds wordt deze stijging veroorzaakt doordat de ontvangstenraming van de Rijksdienst voor de keuring van Vee en Vlees taakstellend op een nagenoeg kostendekkend niveau wordt gebracht, anderzijds doordat het aantal keuringen in 1997 achterblijft als gevolg van de varkenspest.

De hogere ontvangsten op het beleidsterrein Wetenschap en kennisoverdracht in 1997 zijn het gevolg van terugontvangen subsidievoorschotten van onderzoeksinstellingen en de versnelling van projecten die worden uitgevoerd met extra middelen voor onderzoek die tot en met 1998 zijn toegekend uit hoofde van het Fonds Economische Structuurversterking.

De stijging op het beleidsterrein Arbeidsmarkt vanaf 1998 wordt veroorzaakt door de inwerkingtreding van de Wet Inschakeling Werkzoekenden. De middelen voor de uitvoering van deze wet worden ondergebracht in één brede doeluitkering, het Gemeentelijk Werkfonds. De voeding van dit fonds bestaat, naast de samenvoeging van een aantal deelbudgetten op de SZW-begroting (onder andere van Jeugdwerkgarantiewet, de banenpool- en de kinderopvangregeling), uit de banenpoolsubsidie van de Arbeidsvoorzieningsorganisatie en uit een aantal onderdelen van het Fonds Sociale Vernieuwing, die worden overgeheveld van BiZa naar SZW. Dit leidt tot een voor gemeenten beschikbaar bedrag van 1,8 miljard in 1998 oplopend tot circa 2 miljard in 2001.

De uitgaven op het beleidsterrein Sociale Verzekeringen bestaan grotendeels uit de Algemene Kinderbijslagwet (AKW), de Wet Arbeidsongeschiktheidsvoorziening Jonggehandicapten (Wajong), de Rijksbijdrage aan de AOW en de financiering van het AOW-Spaarfonds. De uitgavenstijging in 1998 in de Sociale Verzekeringen wordt met name veroorzaakt door de Wajong en de AOW (rijksbijdragen en spaarfonds). Met het wettencomplex Premiedifferentiatie en marktwerking bij arbeidsongeschiktheidsverzekeringen (Pemba) is de Algemene Arbeidsongeschiktheidswet komen te vervallen en zijn verschillende nieuwe arbeidsongeschiktheidswetten in het leven geroepen. In het kader van de Pemba is voor jonggehandicapten een afzonderlijke arbeidsongeschiktheidsvoorziening getroffen, de Wajong. De voorziening wordt verantwoord op de begroting van SZW en gaat in per 1 januari 1998. De rijksbijdragen stijgen in 1997 en 1998 in verband met het in te stellen AOW-Spaarfonds met respectievelijk 0,75 en 1,5 miljard en door een structurele verhoging van de rijksbijdrage aan het Ouderdomsfonds met 2,7 miljard, vanwege de vaststelling van de maximum AOW-premie voor 1998. Vanaf 1998 is een rijksbijdrage voor de WAZ opgenomen.

De daling vanaf 1999 op het beleidsterrein Bijstandszaken vindt haar oorzaak in de voorgenomen overheveling van het toeslagendeel in de bijstandsuitkering naar het Gemeentefonds.

De hogere uitgaven in 1997 op het beleidsterrein Overig beleid zijn onder meer het gevolg van een incidenteel beschikbare subsidie van 25 miljoen ten behoeve van een elektronisch cliëntvolgcommunicatiestelsel ter faciliëring van het proces Samenwerking Werk en Inkomen. Daarnaast dalen de uitgaven in 2001 met name als gevolg van de aflopende uitfinanciering van de gepremieerde spaarovereenkomsten uit hoofde van de Jeugdspaarwet. Deze wet is per 1 januari 1992 ingetrokken.

De ontvangsten op het beleidsterrein Sociale Verzekeringen bestaan uit ontvangsten anticumulatiebaten uit hoofde van samenloop arbeidsongeschiktheidsuitkeringen en WSW-loon en uit overige ontvangsten sociale verzekeringen. De ontvangsten uit hoofde van de anticumulatiebaten stijgen als gevolg van het arbeidsvoorwaardenakkoord in de WSW in 1998. In het akkoord is overeengekomen dat de vrijvallende uren in verband met de 36-urige werkweek worden herbezet. Ook uit hoofde van het wettencomplex Pemba nemen de ontvangsten toe; de anticumulatiebepaling is met deze wet uitgebreid. De uitbreiding heeft betrekking op de werkgeverslasten over de bespaarde arbeidsongeschiktheidsuitkering.

De uitgaven op het beleidsterrein Welzijn stijgen in 1998 en latere jaren ten opzichte van 1997. Als gevolg van de opheffing van het Fonds Sociale Vernieuwing per 1 januari 1998 worden de middelen ten behoeve van de maatschappelijke opvang en verslavingszorg overgeheveld van de begroting van Binnenlandse Zaken naar de begroting van VWS. Het lagere uitgavenniveau vanaf 2000 houdt verband met de tijdelijke stimuleringsmaatregel met betrekking tot buitenschooltijdse opvang, waarvoor de regering in de jaren 1997 tot en met 1999 extra middelen beschikbaar heeft gesteld.

De lagere uitgavenraming op het beleidsterrein Volksgezondheid vanaf 1999 vindt voornamelijk haar oorzaak in de lagere rijksbijdragen aan de ziekenfondsverzekering vanaf 1999 in verband met de overheveling van het zittend ziekenvervoer van de Ziekenfondswet (ZFW) naar de gemeenten.

De lagere uitgavenraming voor de RIVM vanaf 1997 hangt samen met de extra uitgaven in 1997 voor enerzijds de productie van vaccins en anderzijds voor het Nationaal Onderzoeksprogramma Mondiale Luchtverontreiniging en Klimaatverandering, tweede fase (NOP-II).

De hogere ontvangsten op het beleidsterrein Welzijn in 1998 hangen samen met de afrekening van te hoog verstrekte subsidievoorschotten aan verzorgingshuizen.

De hogere ontvangsten op het terrein van de Volksgezondheid in 1997 en 1998 zijn het gevolg van de afrekening van de voorschotten aan de sectorfondsen in voorafgaande jaren en de afrekening van de Regeling Extra Werkgelegenheid Langdurig Werklozen.

Met ingang van 1997 is de homogene groep Internationale Samenwerking (hgIS) gevormd. In de nota «Herijking van het buitenlands beleid» is de samenstelling van deze groep vastgelegd. De uitgaven staan verspreid over meerdere begrotingen. De buitenlanduitgaven stijgen elk jaar door de koppeling van de omvang aan de ontwikkeling van het Bruto Nationaal Product (BNP). Binnen de hgIS wordt een onderscheid gemaakt naar uitgaven die vallen onder de noemer van officiële ontwikkelingshulp (ODA). De jaarlijkse ODA-uitgaven worden begroot op netto 0,8% van het BNP. Dit jaar zal tegelijkertijd met de ontwerp-begrotingen een aparte nota worden gepresenteerd over alle uitgaven in het kader van internationale samenwerking.

Aan vrijwel alle thema's van het buitenlands beleid zal in de komende jaren meer geld worden uitgegeven.

Het beleidsveld Economie, werkgelegenheid, regionale ontwikkeling en exportbevordering laat in 1998 een belangrijke stijging zien, vooral door de intensivering van het ORET-programma (ontwikkelingsrelevante exporttransacties), het MILIEV-programma (milieu en economische verzelfstandiging) en stimulering van exportactiviteiten.

Aan de beleidsvelden Milieu, Maatschappelijke ontwikkeling en Onderwijs, onderzoek en culturele samenwerking worden ieder jaar gelden toegevoegd.

Het beleidsveld Macrosteun en schuldverlichting laat meerjarig de grootste stijging zien, maar dit beeld zal veranderen bij nadere besluitvorming over de verdeling van de middelen voor Internationale Samenwerking.

De stijging bij het beleidsveld Algemene multilaterale programma's komt ten goede aan het Europees Ontwikkelingsfonds en multilaterale ontwikkelingsbanken en -fondsen.

De gelden voor Midden- en Oost-Europa stijgen vanaf 2000 door intensivering van het economische hulpprogramma aan deze landen.

De stijging bij het beleidsveld Postennet betreft investeringen in huisvesting en automatisering en uitbreiding van het personeel op de posten, met name ten behoeve van handelswerkzaamheden. De investeringen hebben deels een incidenteel karakter, zoals te zien is in de daling van de uitgaven in 2000.

De oplopende bedragen in de Aanvullende post zullen jaarlijks worden toegevoegd aan de daarvoor in aanmerking komende beleidsvelden.

In de periode 1997–2002 nemen de uitgaven van het Gemeentefonds toe met 3 miljard. De toename wordt bepaald door het saldo van de accressen uit 1997 en 1998, de herinrichting van de Algemene Bijstandswet, toevoegingen in het kader van de bijzondere bijstand en in verband met de verlaging van de lokale lasten, en de overheveling van middelen voor de huisvesting onderwijs.

In de periode 1997–2002 nemen de uitgaven van het Provinciefonds toe met 80 miljoen. De stijging wordt onder meer veroorzaakt door het accres 1998.

De raming betreft enerzijds een bijstelling van het accres voor 1998 en anderzijds de raming voor het accres volgens de normeringssystematiek voor het Gemeente- en Provinciefonds voor de jaren 1999–2002, op basis van de meest recente inzichten in de ontwikkeling van de rijksuitgaven.

De begroting van het Infrastructuurfonds is van 1997 op 1998 aangepast naar aanleiding van de financiële vernieuwing bij Rijkswaterstaat. In deze toelichting wordt vanaf 1997 de nieuwe begrotingsindeling gevolgd. De bedragen voor 1997 zijn derhalve indicatief.

De daling in de uitgaven op het beleidsterrein Droge infrastructuur vindt haar oorzaak in de afloop van de extra middelen die in het kader van de nota Samen Werken Aan Bereikbaarheid voor de jaren 1998–2002 zijn toegevoegd.

De uitgavendaling op het beleidsterrein Natte infrastructuur in van 1997 op 1998 vindt haar oorzaak in de realisatie in 1997 van de Stormvloedkering in de Nieuwe Waterweg. De beperkte uitgavenstijging op het beleidsterrein Natte infrastructuur tussen 1998 en 2001 wordt veroorzaakt door intensiveringen voor de bescherming tegen overstromingen en door investeringen in het vaarwegennet in het kader van de nota «Transport in Balans». De daling na 2000 is te verklaren door de afronding van de dijkversterkingen, in het kader van het Deltaplan Grote Rivieren, in 2000.

De stijging van de uitgaven aan grote projecten tot het jaar 2001 wordt met name veroorzaakt door de oplopende uitgavenramingen voor de Betuweroute en Hogesnelheidslijn.

De dalende tendens bij de Overige uitgaven wordt veroorzaakt door een afname van de uitgaven voor bodemsanering en het naar voren halen van investeringen in de infrastructuur ten behoeve van het intermodaal vervoer.

De daling bij de ontvangsten Grote projecten hangt onder meer samen met afnemende bijdragen van de Europese Unie in de voorbereidingskosten van de Hogesnelheidslijn-Zuid.

Bij de Overige ontvangsten is in 1997 het voordelig saldo uit 1996 toegevoegd. Voorts is het fonds in 1998 taakstellend verlaagd met 395 miljoen in verband met de vervroegde betaling aan België voor de HSL-Zuid. Een deel van deze taakstelling (295 miljoen) is vooralsnog op het artikel overige ontvangsten geraamd. Ten slotte wordt in de jaren 2001 en 2002 een bijdrage van de EU-structuurfondsen geraamd. Deze bijdrage wordt, zo mogelijk, ingezet voor de nog niet volledig gedekte regionale verkeer- en vervoerprojecten uit de investeringsimpuls vanaf 2001.

De fluctuaties van de bijdragen ten laste van andere begrotingen hangen voor het overgrote deel samen met het ritme waarin de FES-bijdragen aan de infrastructuurprojecten beschikbaar komen. Dit is in de eerste plaats afhankelijk van de kasruimte binnen het FES en in de tweede plaats van de financieringsbehoefte bij de projectrealisaties.

Het Fonds Economische Structuurversterking is een verdeelfonds. Het kasritme van de FES-uitgaven wordt bepaald door de financieringsbehoefte van goedgekeurde FES-projecten binnen de budgettaire randvoorwaarden van de FES-wet. Het overgrote deel van de FES-bijdragen wordt overgeheveld naar het Infrastructuurfonds.

De relatief hoge uitgaven in de periode 1998 tot 2000 kunnen worden verklaard door de bijdrage die het FES levert aan de programma's Samen Werken aan Bereikbaarheid en Transport in Balans. Vanaf 2001 worden de uitgaven gedomineerd door de bijdragen aan de Betuweroute en HSL.

De incidenteel hoge FES-ontvangsten in 1997 zijn toe te schrijven aan het niet in 1996 ontvangen deel van de voorlopige government take in de Common-Areabaten. Inclusief de ontvangst in 1997 bedraagt de government take vooralsnog 2506 miljoen. In de Miljoenennota 1997 werd geraamd dat de Staat in totaal 2750 miljoen van de Nederlandse Aardoliemaatschappij (NAM) en van Energiebeheer Nederland (EBN) zal ontvangen. Over de definitieve omvang van de government take wordt nog onderhandeld met de NAM.

Ten behoeve van de toekomstige financiering van de AOW wordt door de regering een AOW-Spaarfonds in het leven geroepen. Vanaf de begroting van SZW worden hier bijdragen geleverd in de vorm van jaarlijkse stortingen. De eerste storting in het fonds bedroeg 750 miljoen in 1997 en 1,5 miljard structureel vanaf 1998. Daarnaast ontvangt het fonds rentebaten over het opgebouwde vermogen. Deze baten worden aan het fondsvermogen toegevoegd.