Eén van de belangrijkste ambities van dit kabinet is het op orde brengen van het huishoudboekje van Nederland. De economische crisis en de vergrijzing dwingen de overheid tot forse bezuinigingen. Het is onverantwoord om de rekening naar toekomstige generaties door te schuiven. Consolidatie van de overheidsfinanciën is daarom noodzakelijk. Ook om in de toekomst mogelijke tegenslagen op te vangen.
De 18 miljard euro
Tekortreducerende maatregelen uit het regeerakkoord
In het regeerakkoord is de prioriteit van consolidatie vormgegeven met een pakket aan maatregelen dat aan het einde van de kabinetsperiode leidt tot een besparing binnen de overheidsfinanciën ter grootte van 18 miljard euro. Hiermee zet dit kabinet een zeer belangrijke stap om de Nederlandse overheidsfinanciën gezond te maken. In de bijlage van het regeerakkoord is het financieel kader opgenomen, met daarin de onderbouwing van de «18 miljard».60 Tabel 2.9 vat samen hoe de verschillende maatregelen uit het regeerakkoord en uit de Miljoenennota 2011 (het pakket ter grootte van 3,2 miljard euro) verdeeld zijn over de uitgaven- en de inkomstenzijde van de begroting.
| 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | |
|---|---|---|---|---|---|
| Maatregelen aan de uitgavenzijde (pakket MN 2011 en RA) | – 2,2 | – 5,8 | – 9,3 | – 13,3 | – 17,8 |
| Maatregelen aan de lastenzijde (pakket MN 2011 en RA) | – 0,6 | – 1,0 | – 1,7 | – 2,4 | – 1,5 |
| Terugdraaien eigen betalingen zorg | 0,0 | 0,3 | 0,6 | 1,0 | 1,3 |
| Totaal | – 2,8 | – 6,5 | – 10,4 | – 14,8 | – 18,0 |
Het totaalpakket van 18 miljard euro in 2015 bestaat voornamelijk uit maatregelen aan de uitgavenzijde van de rijksbegroting (17,8 miljard euro). Daarnaast zijn maatregelen genomen aan de lastenzijde (1,5 miljard euro) en ontstaat een verslechtering door het terugdraaien van de eigen betalingen in de zorg (een verslechtering van 1,3 miljard euro). De maatregelen aan de uitgaven- en lastenzijde worden hieronder toegelicht.
Maatregelen aan de uitgavenzijde
Het kabinet wil de overheidsfinanciën vooral verbeteren door het terugdringen van de overheidsuitgaven. Aan de uitgavenzijde van de begroting neemt het kabinet daarom maatregelen die zorgen voor een netto besparing, oplopend tot 17,8 miljard euro in 2015. De netto besparing bestaat uit het pakket aan maatregelen uit de Miljoenennota 2011 (3,0 miljard euro in 2015)61 en de maatregelen genomen in het regeerakkoord. In het financieel kader bij het regeerakkoord zijn de ombuigingen en intensiveringen uitgesplitst. Dit is weergegeven in tabel 2.10, waarin ook te zien is hoe de genomen maatregelen (netto) zijn verdeeld over de verschillende deelkaders.
| 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | |
|---|---|---|---|---|---|
| Ombuigingen | – 2,8 | – 7,9 | – 12,0 | – 16,3 | – 21,4 |
| Intensiveringen | 0,6 | 2,0 | 2,7 | 3,0 | 3,6 |
| Maatregelen aan de uitgavenzijde | – 2,2 | – 5,8 | – 9,3 | – 13,3 | – 17,8 |
| wv. Rijksbegroting in enge zin | – 2,1 | – 4,8 | – 6,7 | – 9,5 | – 11,6 |
| wv. Sociale Zekerheid en Arbeidsmarkt | – 0,1 | – 1,0 | – 1,5 | – 2,1 | – 2,5 |
| wv. Budgettair Kader Zorg | 0,0 | 0,5 | 0,3 | 0,1 | – 1,4 |
| wv. Overig | 0,0 | – 0,6 | – 1,5 | – 1,9 | – 2,3 |
Het effect van de besparingsmaatregelen is het grootst onder het uitgavenkader Rijksbegroting in enge zin. Hierbij snijdt de overheid in eerste instantie in eigen vlees: een compactere en vooral efficiëntere overheid. Daarnaast bespaart het kabinet onder andere op subsidies, internationale samenwerking en inkomensoverdrachten. In de departementale begrotingen is verder terug te zien hoe de verschillende maatregelen precies zijn verdeeld over de betreffende departementale begrotingen die deel uitmaken van de verschillende uitgavenkaders.
Maatregelen aan de lastenzijde
Aan de inkomstenzijde van de begroting zijn enerzijds maatregelen getroffen die noodzakelijk zijn om de voorzieningen voor de oude dag op de lange termijn houdbaar te maken. Anderzijds zijn maatregelen getroffen die de economie moeten versterken. Het kabinet neemt bijvoorbeeld ook lastenverlichtende maatregelen. De lastenverlichting bij het bedrijfsleven komt in plaats van de subsidies die aan de uitgavenkant worden geschrapt. Daarnaast worden maatregelen genomen in de curatieve zorg. Gegeven de lastendekkende premies in de curatieve zorg leidt dit tot lagere lasten voor burgers en bedrijven.
De «18 miljard» gedurende de kabinetsperiode
Het budgettaire startpunt van het kabinet is weergegeven in de startnota.62 Hierin wordt uitgelegd hoe de 18 miljard euro aan besparingsmaatregelen zijn verwerkt. Na de budgettaire inpassing van de verschillende maatregelen zijn het inkomstenkader en het uitgavenkader vastgesteld. De totstandkoming van de kaders is terug te vinden in de startnota. Hiermee maken de genomen maatregelen deel uit van de departementale begrotingen en eveneens van de reguliere, jaarlijkse besluitvorming, waarop de regels uit het begrotingsbeleid van toepassing zijn. Nederland heeft op deze manier alle uitgaven genormeerd die relevant zijn voor het EMU-saldo. Op deze manier wordt gewaarborgd dat de beoogde bedragen daadwerkelijk gerealiseerd worden. Zoals al in box 2.1 Het begrotingsbeleid van het kabinet Rutte-Verhagen aan de orde is gekomen, vormt een uitgebreide set begrotingsregels een extra slot op de deur. Een belangrijk onderdeel van de begrotingsregels is dat uitgavenoverschrijdingen en beleidsmatige inkomstenverlagingen altijd gecompenseerd moeten worden onder het betreffende kader. Zo worden niet alleen door middel van een aangekondigd pakket de overheidsfinanciën op orde gebracht, maar kan ook tijdens de regeerperiode worden bijgestuurd, wanneer maatregelen niet het beoogde resultaat boeken.
De 18 Miljard Monitor
Om de ontwikkeling van de genomen maatregelen gedurende de kabinetsperiode te kunnen volgen, verschijnt tegelijk met deze Miljoenennota de zogenoemde 18 Miljard Monitor. In de 18 Miljard Monitor wordt een overzicht gegeven van de stand van zaken van de bezuinigingen en intensiveringen uit het regeerakkoord. Per maatregel wordt aangegeven of de implementatie gerealiseerd is, op schema ligt, vertraagd is of een alternatieve invulling kent. Daarnaast wordt in de 18 Miljard Monitor ingegaan op maatregelen die het kabinet nog extra neemt om de uitgaven- en lastenontwikkeling binnen de budgettaire kaders te houden. Figuur 2.7 geeft in hoofdlijnen weer hoe de maatregelen uit het regeerakkoord zich ontwikkelen. In de 18 Miljard Monitor worden deze gegevens meer in detail toegelicht.
Figuur 2.7 Voortgang consolidatiemaatregelen kabinet Rutte-Verhagen
