Toelichting Buitenlandse Zaken

Het Ministerie van Buitenlandse Zaken heeft ondersteuning geleverd aan mensenrechtenorganisaties en veiligheidsdiensten in Oekraïne. Het departement levert op verschillende manieren humanitaire hulp aan Oekraïne, onder andere via de Verenigde Naties. Daarnaast zijn er bijdragen geleverd aan hulporganisaties, zoals het Nederlandse Rode Kruis. Ook heeft het Ministerie van Buitenlandse Zaken op 14 juli 2022 de Ukraine Accountability Conference in Den Haag georganiseerd, in samenwerking met het Internationaal Strafhof en de Europese Commissie. Tevens is de ODA-bijdrage aan de eerstejaarsopvang van vluchtelingen uit Oekraïne verwerkt op de begroting van Justitie en Veiligheid. Tot slot is er vanuit de begroting van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking budget vrijgemaakt voor humanitaire ontmijning (10 miljoen euro), het herstel en wederopbouw van infrastructuur (15 miljoen euro in 2022 en 50 miljoen euro in 2023), gezondheidszorg, de European Bank for Reconstruction and Development (EBRD) voor technische steun en wederopbouw van de gemeenten Kherson, Odessa en Mykolaiv (5,5 miljoen euro).

Toelichting Justitie en Veiligheid

Gemeenten worden gecompenseerd voor de realisatie van noodopvangplekken en verstrekkingen aan ontheemden. Gemeenten mogen opvanglocaties tot 12 maanden vastleggen. Hiervoor is in 2023 ruim 2 miljard euro geraamd. Het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) zal in overleg met gemeenten bestaand Rijksvastgoed beschikbaar stellen voor de tijdelijke noodopvang van ontheemden uit Oekraïne. Voor de ondersteuning van de opvang van Oekraïense ontheemden is de hulp ingeroepen van verschillende NGO’s. Vluchtelingenwerk Nederland is door JenV gevraagd om het particuliere hulpaanbod te coördineren en te faciliteren.

Er is besloten tot oprichting van het Directoraat Generaal Oekraïne (DG OEK) en de Nationale Opvang Organisatie (NOO). DG OEK is belast met beleidscoördinatie, ondersteuning en planvorming ten behoeve van de opvang van Oekraïense ontheemden. De NOO heeft als taak om bij te dragen aan het realiseren van voldoende opvanglocaties en het beschikbaar stellen van de benodigde basisvoorzieningen.

De Europese Richtlijn Tijdelijke Bescherming geeft Oekraïense ontheemden recht op medische zorg. Daartoe is de Regeling Medische zorg Ontheemden (RMO) ontworpen, analoog aan de Regeling Medische zorg Asielzoekers van het COA. Hiervoor is in 2022 en in 2023 99 miljoen euro geraamd. De wet verplicht zorgverleners om begrijpelijk te communiceren met patiënten. Dat betekent dat bij een taalbarrière een professionele talentolk moet worden ingezet. Voor de bedrijfsvoering en kosten voor GGD en veiligheidsregio’s en gemeenten met een coördinerende taak is een regeling opgericht. Het gaat om kosten die bij reguliere asielzoekers via COA worden gefinancierd.

Toelichting Financiën

Voor Oekraïense ontheemden is het mogelijk gemaakt contante hryvnia’s (Oekraïnse valuta) in te wisselen voor euro’s. Ook wordt aan Oekraïne begrotingssteun verleend via een garantie voor de Wereldbank zodat de Oekraïense overheid de publieke sector kan blijven financieren. De reeks is 0 omdat er voor de steun geen kasuitgaven worden verwacht. Tot slot heeft Nederland een bilaterale lening van 200 miljoen euro aan Oekraïne verstrekt via een speciale kredietlijn van het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Deze begrotingssteun zal een bijdrage leveren aan Oekraïense inspanningen om de dagelijkse uitgaven te financieren en daarmee de economie draaiende te houden.

Financiën draagt ook bij aan de leveringszekerheid van gas door de garanties die zijn afgegeven aan Gasunie voor de huur van drijvende LNG terminals in de Eemshaven. De premieontvangsten van de garanties zijn opgenomen.

Toelichting Binnenlandse Zaken

Voor de doorstroming van Oekraïense ontheemden van noodopvang naar reguliere huisvesting, zijn op korte termijn extra woningen nodig. Na een verkenning is besloten om voor deze opgave tot eind 2023 een taksforce versnelling tijdelijke huisvesting op te richten, waarvoor 12 miljoen euro beschikbaar is gesteld. Om woningen te realiseren is in lijn met het programma «Een thuis voor iedereen» en het Woningbouwprogramma vanuit de middelen voor de Woningbouwimpuls 100 miljoen euro versneld ingezet voor de transformatie van bestaande gebouwen en de bouw van nieuwe flexwoningen. Op basis van het aantal ontheemden dat langer in Nederland verblijft (peildatum 1 januari 2024), worden deze kosten op een later moment (deels) generaal gecompenseerd. Een deel van deze woningen zal beschikbaar komen voor andere doelgroepen zodat verdringing zoveel mogelijk wordt voorkomen.

Daarnaast zijn middelen beschikbaar gesteld aan het Rijksvastgoedbedrijf ten behoeve van projectleiding en juridische/contractuele werkzaamheden. Ook heeft de Rijkdienst voor Identiteitsgegevens een bijdrage ontvangen voor haar werkzaamheden in verband met het registreren van ontheemden uit Oekraïne in de Basisregistratie Personen (BRP).

Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Om Oekraïense vluchtelingen onderwijs te kunnen bieden, is de reguliere nieuwkomersbekostiging uitgebreid zodat ook Oekraïense leerlingen onder de definitie vallen. Via LOWAN (de door OCW gesubsidieerde ondersteuningsorganisatie voor het nieuwkomersonderwijs) worden scholen ondersteund om kinderen uit Oekraïne zo snel mogelijk les te kunnen geven. Tevens wordt budget beschikbaar gesteld aan gemeenten voor leerlingenvervoer en tijdelijke onderwijshuisvesting. Ten slotte zijn er ook middelen beschikbaar voor gemeenten om voorschoolse educatie aan Oekraïense vluchtelingen te verzorgen.

Toelichting Defensie

Defensie heeft steun verleend aan Oekraïne door het leveren van militaire goederen. Hiervoor is bij Voorjaarsnota 73 miljoen euro geraamd. Deze middelen zijn aangevuld met 454 miljoen euro. Tezamen omvat dit de stand tot en met 9 augustus. Voor zover de leveringen uit eigen (operationele) voorraad hebben plaatsgevonden, is de vervangingswaarde geraamd en is er een inschatting gemaakt van het moment waarop vervanging plaats kan vinden.

Toelichting Economische Zaken en Klimaat

In de Europese Unie is voor het lopende jaar een vulgraadverplichting van 80% voor gasbergingen overeengekomen. Omdat in de huidige marktomstandigheden marktprikkels voor het vullen van de berging in Bergermeer kunnen ontbreken, heeft het kabinet maatregelen getroffen om deze vulgraad te behalen. Allereerst een subsidiemaatregel die marktpartijen voldoende stimulans geeft om Bergermeer alsnog te vullen in lijn met het hierboven genoemde EU-voorstel. Daarnaast heeft het kabinet voor de resterende vulbehoefte, die niet wordt gevuld door marktpartijen, Energie Beheer Nederland (EBN) aangewezen als partij om gas op te slaan in Bergermeer. De totale uitgaven gemoeid met de twee maatregelen hangen grotendeels af van de uiteindelijke zomer-winter spread.

Toelichting Sociale Zaken en Werkgelegenheid

Door de oorlog in Oekraïne kunnen mogelijk meer bedrijven aanspraak maken op de regeling werktijdverkorting. Hier wordt alvast rekening mee gehouden door het budget voor 2022 voor deze regeling aan te passen. Daarnaast kunnen Oekraïense ontheemden, indien zij werken, aanspraak maken op kinderopvangtoeslag, kinderbijslag en kindgebonden budget. Hiervoor zijn de uitgaven aan deze regelingen naar boven bijgesteld. Het betreft hier de verwachte hogere uitgaven tot en met het tweede kwartaal van 2023.

Volksgezondheid, Welzijn en Sport

Ontheemden uit Oekraïne die naar Nederland kwamen waren eerst onverzekerd voor medisch noodzakelijke zorg en maakten daarom gebruik van de subsidieregeling medisch noodzakelijke zorg voor onverzekerden (SOV). Het kabinet heeft besloten de uitgaven voor deze ontheemden generaal te compenseren tot en met het tweede kwartaal van 2023 en raamt het budgettaire beslag hiervan op 47 miljoen euro in 2022. Ook voor 2023 is 5 miljoen euro voor de SOV geraamd. De zorgkosten lopen inmiddels via de Regeling Medische zorg voor Ontheemden uit Oekraïne (RMO). Wanneer ontheemden nog niet geregistreerd zijn in de Basisregistratie Personen, kunnen zij gebruikmaken van de SOV-regeling. Daarnaast is besloten tot het medisch evacueren van Oekraïense ontheemden uit ziekenhuizen in buurlanden van Oekraïne (8 miljoen euro in 2022 en 2023). Verder zijn middelen geraamd voor het Landelijk Coördinatiecentrum Patiënten Spreiding (LCPS) voor de coördinatie (1,8 miljoen euro in 2022 en 2023) en voor compensatie voor gemeentelijke meerkosten in het sociaal domein (25,5 miljoen euro in 2022 en 15 miljoen euro in 2023).

Toelichting Aanvullende Post

Op de Aanvullende Post is 1,5 miljard euro gereserveeerd voor de uitvoering van de gemeentelijke en particuliere opvang voor gemeenten in het eerste en tweede kwartaal van 2023. Gezien de onzekerheid over de ontwikkelingen voor opvang en omdat gemeenten de kosten die in 2023 worden gemaakt grotendeels pas in 2024 declareren, zijn aanvullende middelen in 2024 gereserveerd op de Aanvullende Post.