De onderuitputting bij Najaarsnota bedraagt 4,5 miljard euro. In tabel 2.2 wordt de onderuitputting per begroting toegelicht. De onderuitputting is verspreid over verschillende deelplafonds.

De meeste onderuitputting doet zich voor op de Aanvullende Post (1,3 miljard euro), de begroting van Economische Zaken en Klimaat (0,9 miljard euro) en op de begroting van Defensie (0,8 miljard euro). In onderstaande tabel is de onderuitputting per departement opgenomen en toegelicht. De onderuitputting zal (deels) via de eindejaarsmarge volgend jaar weer worden toegevoegd aan de departementale begrotingen.

Aanvullende Post

Op de Aanvullende Post vallen diverse middelen vrij, waaronder middelen voor traditioneel eigen middelen (TEM) (228 miljoen euro), onverdeelde loon- en prijsbijstelling (224 miljoen euro), digitale veiligheid (134 miljoen euro), stikstof (108 miljoen euro), Klimaatfonds (100 miljoen euro) en waterveiligheid (98 miljoen euro). Deze gereserveerde middelen zullen dit jaar niet meer worden opgevraagd en overgeheveld naar de departementale begrotingen.

Economische Zaken en Klimaat

De onderuitputting op de begroting van Economische Zaken en Klimaat (EZK) (937 miljoen euro) vindt grotendeels plaats op middelen uit het Klimaatfonds (249 miljoen euro) die zijn overgeheveld naar de EZK begroting en op middelen van het Nationaal Groeifonds (NGF) van projecten die niet tot besteding zijn gekomen in 2023 (363 miljoen euro). Deze posten worden uitgebreider toegelicht in de verticale toelichting van EZK. Daarnaast is er onderuitputting op artikel 5 Een veilig Groningen met perspectief (179 miljoen euro). Dit komt onder meer door lagere uitgaven voor de verstekingsoperatie en schadeafhandeling. Op artikel 3 Toekomstfonds is er 106 miljoen euro minder uitgegeven dan geraamd doordat op bepaalde regelingen minder aanspraak is gemaakt dan verwacht. Verder is sprake van onderuitputting op diverse financiële instrumenten op artikel 2 Bedrijvenbeleid (52 miljoen euro) en artikel 4 Een doelmatige energievoorziening en beperking van de klimaatverandering (45 miljoen euro). Dit komt onder andere door minder aanspraak op regelingen dan oorspronkelijk begroot.

Defensie inclusief Defensiematerieelbegrotingsfonds

De lagere uitgaven bij Defensie vindt grotendeels plaats op het Defensiematerieelbegrotingsfonds, ruim 650 miljoen euro. Deze verlagingen zijn voornamelijk het gevolg van externe omstandigheden. Zo leidt de oorlog in Oekraïne tot krapte op de Defensiemarkten, wat leidt tot vertragingen in geplande investeringen over de volle breedte van het fonds. Voorts leiden ook de gevolgen van de krapte op de arbeidsmarkt tot vertragingen in de planning en uitvoering van investeringsprojecten. De lagere uitgaven op het budget voor inzet bestaan uit de BIV-voorziening van 40 miljoen euro en 10 miljoen euro op overige inzet zoals Vessel Protection Detachment. Het restant van de onderuitputting bestaat vooral uit personeelsbudget op de begroting dat niet ingevuld wordt door het arbeidsmarkttekort.

Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

De onderuitputting op de begroting van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) bedraagt 230 miljoen euro. Dit bedrag is opgebouwd uit onder meer een per saldo meevaller op de maatschappelijke diensttijd (70 miljoen euro), subsidieregeling energiecompensatie scholen (24 miljoen euro), bibliotheek op school (16 miljoen euro), regeling heterogene brugklassen (16 miljoen euro) en op apparaatskosten (12 miljoen euro). Op hoofdlijnen gaat het voornamelijk om subsidieregelingen waar minder aanvragen voor waren dan beschikbaar budget.

Volksgezondheid, Welzijn en Sport

De onderuitputting op de VWS-begroting vindt grotendeels plaats op het artikel Sport. Er is minder beroep gedaan op de Energietegemoetkomingsregeling Sport en er valt loonbijstelling vrij (54,9 miljoen euro). Ook vallen op dat artikel de uitgaven aan subsidies, opdrachten en inkomensoverdrachten lager uit (18,8 miljoen euro). Daarnaast zijn er onder andere minder aanvragen voor Sectorplanplus gerealiseerd dan verwacht (22,8 miljoen euro), is er onderuitputting op de stimuleringsregeling Wonen en Zorg (WOZO, 22,8 miljoen euro) en vallen middelen op artikel Nominaal en onverdeeld vrij (19,8 miljoen euro).

Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV)

LNV heeft middels een Specifieke uitkering (SPUK) 250 miljoen euro uit het budget van de LBV beschikbaar gesteld aan de provincies. Hiermee konden provincies maatregelen nemen voor het legaliseren van PAS-melders. De provincies hebben hier minder gebruik van gemaakt dan gedacht, daardoor is 215 miljoen euro niet tot besteding gekomen in 2023.

Infrastructuur en Waterstaat, Mobiliteitsfonds en Deltafonds

Op de beleidsbegroting valt circa 6 miljoen euro vrij op diverse kleine programma’s. Daarnaast wordt circa 29,5 miljoen euro aan Nationaal Groeifonds middelen voor het project Luchtvaart in transitie niet besteed in 2023, omdat de middelen pas in 2024 gegund kunnen worden.

Op de fondsen is voornamelijk sprake van vertraagde programma-uitgaven. De laatste realisatiecijfers geven aan dat de totale vertraagde programma-uitgaven op het Mobiliteitsfonds (MF) circa 486 miljoen euro zijn. Dit wordt met name veroorzaakt doordat een deel van de verkenningen en reserveringen niet in 2023 worden ingezet (circa 114 miljoen euro), vertragingen bij de aanleg- en vervangingsprojecten van Rijkswaterstaat (circa 123 miljoen euro) en vertragingen bij Spoorwegen van circa 182 miljoen euro, wat grotendeels veroorzaakt wordt door een terugstorting van ProRail aan IenW van circa 145 miljoen euro. Verder is ook circa 19 miljoen euro aan lagere ontvangsten geraamd. Op het MF was er sprake van circa 411 miljoen euro aan overprogrammering. Dit is bij Najaarsnota afgeboekt waarmee het voordelig saldo circa gelijk is aan 56 miljoen euro.

De totale vertraagde uitgaven op het Deltafonds (DF) zijn circa 196 miljoen euro. Dit wordt grotendeels veroorzaakt door vertraging bij de Afsluitdijk (circa 69 miljoen euro), vertraging bij het Hoogwaterbeschermingsprogramma (circa 36 miljoen euro) en vertraging bij meerdere Kaderrichtlijnwater-projecten (circa 25 miljoen euro). Ook is sprake van circa 15 miljoen euro lagere ontvangsten dan geraamd. Op het DF was sprake van 75 miljoen euro aan overprogrammering. Het voordelig saldo op het DF is dus circa 106 miljoen euro.

Financiën

Van de 180 miljoen euro aan onderuitputting is 120 miljoen euro het gevolg van meevallers aan de niet-belastingontvangsten kant, met name in de raming van de belasting- en invorderingsrente. De overige 60 miljoen euro betreft voornamelijk artikel 10 - nog onverdeeld (14 miljoen euro), een meevaller in de Exportkredietverzekering (ekv)-restituties (9 miljoen euro), de Douane (17 miljoen euro) met name als gevolg van fte-onderbezetting door arbeidsmarktkrapte, en Toeslagen regulier (21 miljoen euro).

Binnenlandse Zaken, Koninkrijksrelaties en BES-fonds

Er treedt ruim 120 miljoen euro aan onderuitputting op de 5^e tranche van de woningbouwimpuls op, omdat minder geschikte woningbouwprojecten dan verwacht een aanvraag hebben ingediend. Daarnaast komen middelen voor de kwijtschelding van publieke schulden (50 miljoen euro) en voor de fysieke herplaatsingsgarantie (7 miljoen euro) niet tot besteding in 2023.

Justitie en Veiligheid (JenV)

Het beeld van mee- en tegenvallers laat voor de begroting van JenV een netto onderuitputting van 117,9 miljoen euro zien. Dit beeld wordt bepaald door enerzijds tegenvallers op de kosten van (crisis)noodopvang in de asielketen (218 miljoen euro), de afrekening met het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) over 2022 (36 miljoen euro), en schadeloosstellingen aan burgers wanneer zij door overheidshandelen schade hebben geleden (15 miljoen euro). Anderzijds zijn er meevallers op de reguliere opvangkosten bij het COA door een lagere dan geraamde bezetting (207,5 miljoen euro), onderuitputting op de aanpak van ondermijnende criminaliteit (47 miljoen euro) en jeugdbescherming (33,5 miljoen euro), en een meevaller bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) bij het project bespoediging behandeling van asielaanvragen vanwege lagere kosten (26,8 miljoen euro). Een gedeelte van het saldo van mee- en tegenvallers is ingezet ter invulling van de rijksbrede dekkingsopgave in 2023 (57 miljoen euro). 

Sociale Zaken en Werkgelegenheid

De onderuitputting op de SZW-begroting wordt voornamelijk veroorzaakt door lagere uitgaven bij het COA. Op dit budget valt 42 miljoen euro vrij doordat het COA minder trajecten Voorinburgering uitvoert dan eerder was geraamd. Verder vindt er 10 miljoen euro onderuitputting plaats binnen het apparaatsbudget van SZW. SZW vult met de aangeleverde onderuitputting een openstaande taakstelling van 35,5 miljoen euro in. Per saldo is sprake van 76 miljoen euro onderuitputting op de SZW-begroting.

Buitenlandse Zaken (BZ) en Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (BHOS)

De onderuitputting bij BZ en BHOS vindt in zijn geheel plaats op het non-ODA-budget. Zo is er een meevaller van 12,6 miljoen euro op de contributie voor VN-crisisbeheersingsoperaties. Daarnaast hebben verschillende plannen voor het huisvestingsbudget vertraging opgelopen, waardoor deze uitgaven in 2024 vallen. Dit leidt tot 10 miljoen euro onderuitputting in 2023.

Algemene Zaken (AZ) en De Koning

Het beeld van mee- en tegenvallers laat voor de begroting van AZ onderuitputting ter hoogte van 1,2 miljoen euro zien. Dit beeld wordt mede bepaald door onderuitputting binnen het personeelsbudget van de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD). Daarnaast heeft AZ een hogere overheadvergoeding ontvangen van haar agentschap Dienst Publiek en Communicatie (DPC).