Door middel van het Herstel- en Veerkrachtplan (HVP) maakt Nederland aanspraak op 5,4 miljard euro aan middelen uit de Europese Herstel- en Veerkrachtfaciliteit (HVF). Het HVP is een rijksbreed programma met hervormingen en investeringen.8 De HVF is zo opgebouwd dat uitbetaling conditioneel is aan het behalen van hervormingen en investeringen. De middelen worden in vijf tranches uitgekeerd als de vastgelegde mijlpalen en doelstellingen zijn behaald.
Stand van zaken
De implementatie van veel mijlpalen verloopt voorspoedig. Tegelijkertijd zijn er bij de uitvoering van het HVP ook uitdagingen om te voldoen aan de strikte vereisten uit de HVF-verordening en bij de Europese verantwoording van de besteding van de HVF-middelen. Meer specifiek gaat het dan om het risico dat wettelijk vastgelegde mijlpalen en doelstellingen die gekoppeld zijn aan de investeringen en hervormingen van het HVP niet (tijdig) behaald zullen worden. De Kamer zal eind april uitgebreid worden geïnformeerd over de voortgang van het HVP door middel van het Nationaal Hervormingsprogramma.
Betaalverzoek 1
De voorbereidingen voor het eerste betaalverzoek (1,3 miljard euro) zijn in vergevorderd stadium. Het kabinet verwacht het eerste betaalverzoek eind mei in te kunnen dienen. Na indiening heeft de Europese Commissie twee maanden de tijd om het verzoek te beoordelen. Daarbij zal de Europese Commissie beoordelen of alle mijlpalen en doelstellingen zijn behaald en of de besteding van de HVF-middelen volgens de Europese vereisten zijn verantwoord.
Richting betaalverzoek 2 en 3
Gelijktijdig met het de voorbereidingen van het eerste betaalverzoek zijn de implementatie en de verantwoording van mijlpalen en doelstellingen die verder in de tijd liggen ook in volle gang. In het tweede (beoogde indiening vierde kwartaal van 2024) en derde betaalverzoek (beoogde indiening tweede kwartaal van 2025) zit een aantal belangrijke hervormingen. Om uiteenlopende redenen is er een aannemelijk risico ontstaan dat de mijlpalen over een aantal hervormingen niet (tijdig) zal worden behaald.
Voor het tweede betaalverzoek dreigt de Wet Versterking regie volkshuisvesting niet voor de indiening van het betaalverzoek in werking te zijn getreden. Dit is afhankelijk van parlementaire behandeling. Voor het derde betaalverzoek staat het kabinet voor een aantal uitdagingen. Het betreft hier ten eerste de hervorming die ziet op het afschaffen van een aantal vrijstellingen in de energiebelasting. Deze mijlpaal wordt zonder nieuwe wetgeving niet behaald. Dit is onder meer op 14 februari jl. aan de Tweede Kamer gemeld.9 Ten tweede is het Wetsvoorstel Plan van Aanpak Witwassen door de Tweede Kamer controversieel verklaard. Dat heeft gevolgen voor de uitvoering van de hervorming die een limiet op contante betalingen bevat. Daarnaast is er een aannemelijk risico ontstaan dat de mijlpalen voor het in het Staatsblad publiceren van wetsvoorstellen voor twee hervormingen van de arbeidsmarkt niet tijdig kunnen worden behaald. Het betreft hier de voorgenomen wetgeving voor een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen en de Wet Verduidelijking Beoordeling Arbeidsrelaties en Rechtsvermoeden (VBAR).
Mogelijke gevolgen
Gedurende de looptijd van de HVF (tot maximaal eind 2026) kan het voorkomen dat bepaalde mijlpalen en doelstellingen niet haalbaar blijken. In een dergelijk geval kan een EU-lidstaat een verzoek tot wijziging van zijn HVP indienen bij de Europese Commissie. Conform artikel 21 van de HVF-verordening is een dergelijke wijziging echter alleen mogelijk als er sprake is van onvoorziene objectieve omstandigheden die het tijdig en volledig behalen van de mijlpaal of doelstelling niet langer mogelijk maken.
Indien mijlpalen en doelstellingen uit het HVP niet (volledig en tijdig) worden behaald, en niet kunnen worden gewijzigd op grond van onvoorziene objectieve omstandigheden, zal dit financiële gevolgen hebben in de vorm van een korting op de te ontvangen middelen. Deze korting kan van miljoenen euro’s oplopen tot aan 600 miljoen euro per niet (volledig en tijdig) behaalde mijlpaal of doelstelling, afhankelijk van het belang dat de Europese Commissie aan de tekortkoming hecht. De Europese Commissie volgt hierbij de kortingsmethodiek waarover de Tweede Kamer onder meer bij de Miljoenennota 2024 is geïnformeerd.10 In comitologie zal uiteindelijk worden besloten over het concept uitvoeringsbesluit waarin de Commissie aangeeft welke mijlpalen en doelstellingen zijn behaald en wat de hoogte is van de uitbetaling.11
Daarnaast is het mogelijk dat het Nederlandse plan bij uitblijven van hervormingen of belangrijke investeringen niet meer voldoet aan de strikte eisen die wettelijk zijn vastgelegd in de HVF-verordening. Het gaat dan met name om de eis dat een significant deel van de relevante landspecifieke aanbevelingen (LSA) adequaat dient te zijn geadresseerd. Dit geldt voor Nederland voor maatregelen op het gebied van onder andere de arbeids- en woningmarkt, digitalisering en klimaat. Als deze maatregelen, zoals bijvoorbeeld ’Regie op de aanbodszijde van de woningmarkt’ of ’AOV ZZP’ en ‘Aanpak schijnzelfstandigheid’, niet worden doorgevoerd, is het vrijwel zeker dat de desbetreffende LSA niet adequaat gedekt wordt en het Nederlandse HVP niet meer aan de Europese vereisten zou voldoen. In een dergelijk situatie staat of de gehele voor Nederland gereserveerde 5,4 miljard euro onder druk of zal er een toereikend alternatief moeten worden ingediend in de vorm van een aanpassing van het HVP waardoor de LSA opnieuw adequaat wordt afgedekt.
Het kabinet is aanhoudend gemotiveerd om samen het rijksbrede programma van hervormingen en investeringen in het Nederlandse HVP volledig uit te voeren en zo de volledige 5,4 miljard euro aan EU-middelen in te kunnen zetten voor belangrijke investeringen in Nederland.
Zoals afgesproken zal de Tweede Kamer over de implementatie van het HVP worden geïnformeerd bij het indienen van een betaalverzoek en ieder voorjaar en najaar over de algemene voortgang.